Predavanja: etvrtak 14-16 (260)

Vebe:
I grupa: etvrtak 10-12 (155)
II ggrupa:
p etvrtak 16-18 ((260))

GEOLOGIJA LEITA
NAFTE I GASA
((2 + 2))

Prof. dr Aleksandar Kosti

Predispitne
p
obaveze i p
poeni :
Predispitne obaveze: min. 30 poena i overene vebe
Aktivnost na p
predavanjima:
j
do 10 p
poena
Aktivnost na vebama: do 20 poena (obavezna overa
svih vebi)
Testovi: do 20 poena (2 testa po max. 10 poena)
Usmeni ispit do 50 poena (3 pitanja)

Literatura: Geologija nafte (Ercegovac; Aksin)

+ tampani materijal za istraivanje

TEMATSKE CELINE:
1.

GENETSKI MODEL LEITA NAFTE I GASA

2.

RESURSI
S S NAFTE I GASA
G S U SVETU
S

3.

NALAZITA I PERSPEKTIVNA PODRUJA U SRBIJI

4.

NAFTA I GAS KAO MINERALNE SIROVINE

5.

MATINE STENE I GENERISANJE NAFTE I GASA

6.

MIGRACIJA I AKUMULACIJA NAFTE I GASA

7.

LEITA

NAFTE I GASA

8.

NAFTNA I GASNA POLJA

9.

NEKONVENCIONALNI RESURSI NAFTE I GASA

10
10.

ISTRAIVANJE NAFTE I GASA ISTORIJAT I SAVREMENA KONCEPCIJA

11.

METODE ISTRAIVANJA NAFTE I GASA

ISPITNA PITANJA:
1.
2.
3.
4.
5
5.
6.
7.
8.
9
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23
23.
24.

Geografska i geoloka distribucija nafte i gasa u svetu

Perspektivna podruja za naftu i gas u Srbiji
Hemijske i fiizike osobine nafte i gasa
Matine stene i generisanje ugljovodonika
Migracija nafte i gasa (primarna
(primarna, sekundarna i tercijarna migracija)
Prirodni rezervoari
Leita nafte i gasa i podela prema sastavu fluida i njihovom odnosu
Gasovi u leitima i leine vode
Z k za naftu
Zamke
f i gas
Rezervoar stene za naftu i gas (definicija, osobine i podela)
Zatitne stene
Promene ugljovodonika u leitima
Genetsko-morfoloka klasifikacija leita nafte i gasa
Naftna i gasna polja (definicija, mehanizmi nastanka struktura i klasifikacija)
Nekonvencionalni resursi nafte
N k
Nekonvencionalni
i l i resursii gasa
Nalazita nafte i gasa u Srbiji (polja, leita, rezervoar stene i karakteristike)
Istraivanje nafte i gasa istorijat, savremena koncepcija i metode
Uzorkovanje i vrste uzoraka u istraivanju nafte i gasa
Klasine geoloke metode u istraivanju nafte i gasa
Geohemijske metode u istraivanju nafte i gasa
Povrinske geofizike metode u istraivanju nafte i gasa
M t d geofizikog
Metode
fi ik kkarotaa
t
Istrano buenje za naftu i gas

GENETSKI MODEL LEITA

NAFTE I
GASA

OSNOVNI POJMOVI:

Matine stene i kerogen

Generisanje UV
Migracija UV
Prirodni rezervoar
Rezervoar stene
Zatitne stene
a e i leita
e ta
Zamke
Nalazita i polja

JEZGRA NATOPLJENA NAFTOM (matine stene)

KEROGEN - GLAVNI PREKURSORI:

Fitoplankton
top a to
Zooplankton
Alge
Bakterije
Ostaci viih biljaka

Trap

T
Trap

Trap

Overburden
Essential elements
of petroleum system

Seal
Reservoir
Source

Petroleum accumulation
Top of oil window
Bottom of oil window

Underburden

Razliiti tipovi zamki za naftu i gas

LEITE NAFTE I GASA

Definicija:
Svaka pojedinana i samostalna akumulacija nafte i
gasa u prirodnom rezervoaru, sa jedinstvenim
sistemom pritiska.

NALAZITA
/ NAFTNA I GASNA POLJA

Seizmiki profili i karte osnova za istrano

buenje

Seizmika merenja na kopnu

Seizmika merenja na moru (off-shore)

DISTRIBUCIJA RESURSA I REZERVI

NAFTE I GASA U SVETU

 RESURSI su ukupne procenjene pridobive koliine

nafte i gasa u nekom podruju,
podruju a obuhvataju i rezerve.
rezerve
REZERVE su preostale komercijalno pridobive
koliine nafte i gasa u otkrivenim nalazitima.
Prikazuju se na nivou : leita, polja, depresija, basena,
provincija,
i ij ddrava,

kontinenata
k ti
t i sveta.
t

PRMS (Petroleum Resources Management System)

Svetski resursi energetskih sirovina

(ukupno 10200 x 109 tce)
Nekonv. gas
g
21%

Nekonv.
nafta
3.5 %
Uran
2.8%
Gas
2.6%
Nafta
1.1%

Ugalj
69.0%

Stariji podaci

Nekonvencionalni
e o e c o a izvori
o dob
dobijanja
ja ja nafte:
a te
Naftni peskovi
Teke
T k nafte
ft
Uljni ejlovi
Nafta iz matinih stena
Hidrogenizacija uglja

Konvencionalni i nekonvencionalni izvori zemnog gasa

Nekonvencionalni izvori
dobijanja
j j ggasa:
Gas iz slabopropusnih rezervoara
(ti ht gas, shale
(tight
h l gas))
Gas iz matinih stena (gas shale;
basin-centered gas)
Gas iz slojeva uglja (CBM
coalbed methane))
Gasni hidrati (samo u perspektivi)

Sediment sa gasnim hidratima (zona

subdukcije u podmorju Oregona)

Svetske rezerve energetskih sirovina

( k
(ukupno
1106 x 109 tce)
t )

109 tce
60

51.1
50

40

30

18.5

20

15.7
10.9

10
3.7
0

Ugalj

Nafta

Gas-ukupno
Gas
ukupno

Uran

Nekonv. nafta

PROCENJENI VEK TRAJANJA

ENERGETSKIH SIROVINA U SVETU
Godina

140
120
100

80
60
40
20
0
Kameni ugalj

Mrki ugalj

Nafta

Gas

Uran

Dokazane svetske rezerve nafte (2010): 190 x109t

BP Review 2010

OPEC (2012)
(
)

1t ~ 7,3 bbl

Zemlje OPEC-a (2012)

SREDNJI ISTOK +
Venecuela
Ekvador
Alir
Libija
Nigerija
g j
Angola

Ranije:

Kumulativna proizvodnja nafte u svetu

Azija i Okeanija
6%
Afrika
8%
Severna Amerika
28%

Srednji Istok
27%

Juzna
Ju
a Amerika
e a
10%

Centralna Azija
2%

Zapadna Evropa
3%
Istocna Evropa
16%

GODINJA PROIZVODNJA NAFTE U SVETU (ENI, 2004)

> 250 Mt/y

50 - 250 Mt/y
15 - 50 Mt/y
1,5 - 15 Mt/y
< 1,5 Mt/y

Prvih 20 proizvodjaa nafte 2003

Mt/y
500
450

(3,1 Bt)

476
424
395

400
350
300
250
200
150
100

199 189
170 162

149

135

131

114

114

100

90

88

74

67

60

51

47

50
0

Godinja
proizvodnja
nafte u svetu ~
3 5 4,0
3,5
4 0 109t
x

POTRONJA NAFTE
11. SAD
2. KINA
3. JAPAN
4 INDIJA
4.
5. S. ARABIJA
6. BRAZIL
7. RUSIJA
8. NEMAKA
9. KANADA
10. JUNA KOREJA
11. MEKSIKO
12. IRAN
13. FRANCUSKA
14. V. BRITANIJA
15 ITALIJA
15.

(2011) u

hiljadama bbl / dan

Izvor: EIA (US Energ. Inf.)

18835
9850
4464
3426
2986
2793
2725
2400
2259
2230
2133
2028
1792
1608
1454
61.000.000 bbl/dan

(3,05 x 1012 t / god)

Glavni uvoznici nafte

(mil barela / dan) - 2011
(mil.
SAD (8.6)
Kina (5.5)
Japan (4.3)
(4 3)
Indija (2.5)
Nemaka (2.2)
Juna Koreja (2.1)
(2 1)
Francuska (1.7)
panija (1.4)
Italija (1.3)
(1 3)
Holandija (1.0)

Glavni izvoznici nafte

(mil barela / dan)
(mil.
Saudijska Arabija (8.73)
Rusija (6.67)
Norveka (2.91)
Iran (2.55)
Venecuela (2.36)
UA Emirati (2.33)
Kuvajt (2.20)
Nigerija (2.19)
Meksiko (1.80)
Alir (1.68)

BP Review (2010)

Godinja proizvodnja gasa u svetu

3,2 x 1012m3

2010

Struktura svetske potronje energenata :

GEOLOKA DISTRIBUCIJA NAFTE I

GASA U SVETU

STRATIGRAFSKA DISTRIBUCIJA REZERVI

NAFTE I GASA U SVETU
100
90
80
70
57

60

55

60

50
40
30
20
10

35

31
22

21
10

0
Paleozoik

Mezozoik
Uslovna nafta

Nafta

Kenozoik
Gas

 Od preko 700 basena u svetu, istraivano je oko 400,

a produktivno
d kti
jje njih
jih 160.
160
Rezerve su i u okviru njih krajnje neravnomerno
rasporeene.
rasporeene
Ok
Oko 90 % nafte
ft i 80 % gasa nalazi
l i se u samo 30
basena, a preostalih 10-20 % u 130 basena.

Baseni sa najveim
j
rezervama nafte i g
gasa :
1. Basen persijskog zaliva (Srednji Istok)
2. Zapadno-sibirski basen (Rusija)
3. Basen Ural
Ural-Volga
Volga (Rusija)
4. Marakaibo (Venecuela)
5 Misisipi
5.
Mi i i i ddelta
lt bbasen (SAD)
6. Permski basen (SAD)
(
)
7. Gulf coast zapadni deo (SAD)
8 Reforma Kampe (Meksiko)
8.
9. Sirte (Libija)
10. Zapadno-kanadski basen

NAFTA
Oko 500 polja (1% od svih poznatih polja) su tzv.
tzv
GIGANTSKA naftna polja. Njihove poetne rezerve
predstavljaju ak 65 % svih otkrivenih rezervi nafte.
f Daju
ppreko 60 % ukupne
p svetske pproizvodnje
j nafte.
20 najveih
j ih (supergigantskih)
(
i t kih) naftnih
ft ih polja
lj na svetu
t
sa ukupnim rezervama od preko 1 x 109 t, zasluno je za
ak 20 % svih do danas otkrivenih rezervi i daju oko
j nafte.
25% svetske pproizvodnje

Supergigantska naftna polja

(poetne rezerve preko 3 mlrd. t)
GHAWAR (S. Arabija) ukupne poetne rezerve: 11 mlrd. t
Dimenzije polja: 225 x 20 km, nafta u jurskim krenjacima na
1500-2200 m, jedno leite

BURGAN (Kuvajt) - 10 mlrd. t

Di
Dimenzije
ij polja:
lj 45
4 x 14 km,
k nafta
f u kkrednim
d i pearima
i na 17001 00
2300 m
BOLIVAR (Venecuela) 5 mlrd
mlrd. T
Dimenzije polja: 80 x 20 km, nafta u krednim krenjacima i
tercijarnim pearima na 600-2600 m
SAFANIA (S. Arabija i NZ) 4 mlrd. t
Dimenzije polja: 62 x 14 km
km, nafta u krednim krenjacima i
pearima, na 1500-2000 m

20 SUPERGIGANTSKIH NAFTNIH POLJA (> 1 mlrd. t)

Field Name
1. Ghawar
2. Burgan Greater
3 Safaniya
3.
4. Bolivar Coastal
5. Berri
6. Rumalia N&S
7. Zakum
8. Cantarell
9. Manifa
10. Kirkuk
11. Gashsaran
12. Abqaiq
13 Ahwaz
13.
14. Marun
15. Samotlor
16. Agha Jari
17. Zuluf
18. Prudhoe Bay
19. Kashagan
20. Azadegan

Country
Saudi Arabia
Kuwait
Saudi Arabia
Venezuela
Saudi Arabia
Iraq
Abu Dhabi
Complex Mexico
Saudi Arabia
Iraq
Iran
Saudi Arabia
Iran
Iran
Russia
Iran
Saudi Arabia
Alaska
Kazakhstan
Iran

Discovery year
1948
1938
1951
1917
1964
1953
1964
1976
1957
1927
1928
1941
1958
1963
1961
1937
1965
1969
2000
1999

Range of URR [mlrd. bbl]

66-100
32-60
21 36
21-36
14-36
10-25
22
17-21
11-20
17
16
12-15
10-15
13 15
13-15
12-14
6-14
66-14
14
12-14
13
7-9
6-9

GAS (konvencionalni)
Oko 80 % rezervi u samo 10 basena.
Najvee rezerve : Persijski zaliv, Zapadno
Zapadno-Sibirski,
Sibirski,
Permski, Ural-Volga, Alir, Severno more.
4 supergigantska i 14 gigantskih polja je zasluno za
preko 40 % preostalih svetskih konvencionalnih rezervi
gasa.
Oko 15 % gasa rastvorenog u nafti se u svetu gubi
tokom
to
o proizvodnje
p o od je (spaljuje
(spa juje ili ut
utiskuje
s uje nazad
a ad u naftna
at a
leita).

Spaljivanje gasa
rastvorenog u nafti

North Sea oil-drilling platform with

natural gas flare off

A recent study by the World Bank using satellite images, estimated that in 2008 Russia flared some
40 x 109 cubic
bi meters
t off associated
i t d petroleum
t l
gas. Thi
This exceeded
d d th
the combined
bi d volume
l
off gas
flared by Nigeria, Iran, Saudi Arabia, Algeria and Indonesia.
Current Russian associated gas flare-off is 45 % !

Supergigantska gasna polja

(rezerve preko 4 x 1012 m3)
NORTH FIELD ((Katar + Iran South Pars/North Dome))
Dimenzije polja 120 x 70 km, permo-trijaski karbonati, poetne
rezerve ~ 40 x 1012 Nm3
URENGOJ (Z. Sibirski)
poetne ezerve ~ 8 x 1012 Nm3
PANHANDLE-HUGOTON (USA)
Dimenzije polja 160 x 45 km, karbon i perm, po. rez. ~8 x 1012 Nm3
JAMBURG (Z. Sibirski)
poetne rezerve ~ 4 x 1012 Nm3

Basen Persijskog zaliva

GHAWAR
(Saudijska Arabija)

ZAPADNO
SIBIRSKI
BASEN (Rusija)

Zapadno-Sibirski basen

Ural-Volga
Ural
Volga
basen (Rusija)

Ural - Volga
g

Glavne matine stene: gornji devon-turnej

Rezervoari: karbon i perm

Marakaibo
basen
(Venecuela)

Bolivar (Marakaibo,
(Marakaibo Venecuela)

NORTH FIELD (South

Pars / North dome field)

Perspektivna podruja za naftu i gas

u Srbiji

19o

Legenda:

A20
SK

MA

R
A
OG 12

46

Panonski basen
Mali tercijarni baseni

Naftna i gasna polja (OG)

zOG 11

OG 13

OG 14

OG 15

OG 7

PANON
SKI BA
SE

OG 32
OG 32a
OG 10
OG 33
OG 34
OG 35

OG 36

22

H OPAT

S KA

N
OV I

43

CE

VI
RO

a
Dr
in

NC

OS 5
OS 3

IJA

OS 6
OS 7

IJ

JA

CI

VIN
RO

LB

.M
F.Y.R

A
o

OS 4

21

OS 12

OS 18

P
KA

P
KA

A
o

OS 20

OS 19

S
ET
EN
OG

RA

20

OS 11

S
ET

AL
ET

OS 10

44

C PR

AM

OS 9
S2

EN
OG

42

19

OS 17

K
RS
NA
DI

C
o

OS 1

I
GE N
LLO
ETA

OS 8

OS 15

B U GA R

M
KAN
BA L

z Zajear

OS 21

OS 16

MA
ATFO R
SKA PL
ME ZIJ

CAR

va

L
TA
ME
KA
NS
DO
KE
MA
O-

OS 14

av

a
V. M or

K
PS
SR

I
B OSN AVINA
GO
HER CE

Du
n
OG 42
OG 41

OS 13

45

OG 37
OG 38
OG 39
OG 40

Granice metalogenetskih
provincija

Sav a

44

43

< 5% kerogena

45o

OG 31

Tis

TSK

OG 6
OG 30

OG 29

> 10% kerogena

5-10% kerogena

IJ

OG 5

Uljni kriljci (OS)

21o

OG 24
OG 8
OG 26 OG 27
OG 25
OG 26a OG 27a OG 28

OG 9

gas
CO 2

OG 3

nafta

OG 23

Du n a v

OG 4a

OG 4
OG 22

OG 21

OG 2a

H RVA
o

OG 2

OG 18
OG 19

OG 20

45

OG 16

OG 1
OG 17

46

D
AK E

O NI

JA
42

22

50 km

PANONSKI BASEN
Ukupna povrina oko 200.000 km2
Srbiji pripada oko 26.000 km2
Banatska depresija (21.000 / 12.500 km2)

Podunavsko-Moravska subdepresija (4500 km2)

J B k subdepresija
Juno-Baka
bd
ij (4000 km
k 2)

Sremska subdepresija (5000 km2)

Otkriveno p
preko 80 nalazita sa oko 240 leita
Izbueno preko 400 istranih (wc) buotina i 1500 istranokonturnih i razradnih (ukupno 2800 km).
U proizvodnji 50 (53) polja 1000 buotina.

Z
B

5
3

Bratislava

Be

5
2

Grac

DR

Budimpeta

3
5

ZM
2

3
3

4
4
3

Zagreb
g

5
4
3
2

VMR

3
3

3
2

2
3

4
3

3
2

4
2

SS

BN

2
2

Beograd
2
Legenda:
naftna i naftno-gasna polja
gasna polja
3
dubina podloge tercijara (km)

50

100 km

42

Rgl 1996
Rgl,

Poloaj profila

MALI TERCIJARNI BASENI SRBIJE

Prosene povrine oko 1000 km2, sa debljinom sedimenata 2-3
km. Podloga izgraena od Pz i Mz stena unutranjih Dinarida.
Kraljevako-aanski
Kruevako-Aleksinaki
Niki
Leskovaki
Vranjski
Metohijski
Pritinski
Izbueno ukupno 8 istranih buotina
buotina, samo tragovi i pojave UV
UV.
Baseni sa uljnim ejlovima i ugljem.
Male povrine basena,
basena uglavnom sa nedovoljnom debljinom
sedimenata za znaajniju maturaciju tercijarnih matinih stena.

19o

Legenda:

A20
SK

MA

R
A
OG 12

46

Panonski basen
Mali tercijarni baseni

Naftna i gasna polja (OG)

zOG 11

OG 13

OG 14

OG 15

OG 7

PANON
SKI BA
SE

OG 32
OG 32a
OG 10
OG 33
OG 34
OG 35

OG 36

22

H OPAT

S KA

N
OV I

Metohijski
43

CE

VI
RO

Pritinski

a
Dr
in

NC

IJA

OS 6
OS 7

IJ

JA

CI

VIN
RO

LB

D
AK E

O NI

JA

42

22

Leskovaki
L k ki
Vranjski

OS 5
OS 3

.M
F.Y.R

44

OS 4

21

OS 12

OS 18

P
KA

P
KA

A
o

OS 20

OS 19

S
ET
EN
OG

RA

20

OS 11

S
ET

AL
ET

OS 10

Niki

C PR

AM

OS 9
S2

EN
OG

42

19

OS 17

K
RS
NA
DI

C
43

OS 1

I
GE N
LLO
ETA

OS 8

OS 15

aansko Kraljevaki
Kruevako-Aleksinaki
Kruevako Aleksinaki

B U GA R

M
KAN
BA L

z Zajear

OS 21

OS 16

MA
ATFO R
SKA PL
ME ZIJ

CAR

va

L
TA
ME
KA
NS
DO
KE
MA
O-

OS 14

av

a
V. M or

K
PS
SR

I
B OSN AVINA
GO
HER CE

Du
n
OG 42
OG 41

OS 13

45

OG 37
OG 38
OG 39
OG 40

Granice metalogenetskih
provincija

Sav a

44

< 5% kerogena

45o

OG 31

Tis

TSK

OG 6
OG 30

OG 29

> 10% kerogena

5-10% kerogena

IJ

OG 5

Uljni kriljci (OS)

21o

OG 24
OG 8
OG 26 OG 27
OG 25
OG 26a OG 27a OG 28

OG 9

gas
CO 2

OG 3

nafta

OG 23

Du n a v

OG 4a

OG 4
OG 22

OG 21

OG 2a

H RVA
o

OG 2

OG 18
OG 19

OG 20

45

OG 16

OG 1
OG 17

46

50 km

GETSKI BASEN i MEZIJSKA PLATFORMA

Srbiji pripada samo krajnji zapadni deo 1500 km2 (Dunavski
klju Timoka krajina).
klju,
krajina)
Tercijarni sedimenti (M, Pl) do 2000 m (u naem delu), sa
mezozojskom podlogom.
Izbueno ukupno 7 buotina u Getskom basenu i 1 na Mezijskoj
platformi (ukupno 15,5 km), bez tragova / pojava.
Rubni deo basena, inae naftno-gasonosnog (u Rumuniji,
B
Bugarskoj).
k j)

KARPATO-BALKANIDI ISTONE
SRBIJE
Perspektivne
P
kti
su predgorne
d
depresije.
d
ij
U
Uglavnom
l
paleozojski
l
j ki i mezozojski
j ki klastiti
kl titi i kkarbonati,
b ti kkao i
tercijarni klastiti.
U depresijama debjlina sedimenata dostie i do 5 km, ali na
maloj povrini (levkaste
( levkaste depresije).
Bez buenja, samo seizmika (46 km).
Mala zapremina sedimenata u zonama mogueg generisanja
UV, izrazita tektonika, visoki rizici istraivanja.

NAFTA I GAS KAO

MINERALNE SIROVINE
S O

SIROVA NAFTA
Kompleksna smea tenih,
tenih gasovitih i
vrstih ugljovodonika. Pod normalnim
uslovima se nalazi u tenom stanju, laka
je od vode i mnogo viskoznija. Zapaljiva je
i sagorljiva,
lji a odlikuje
dlik j se visokom
i k
toplotom sagorevanja.
sagorevanja

ZEMNI GAS
Smea
S
ugljovodonika
lj d ik kkojiji se podd
normalnim uslovima veinom nalaze u
ggasovitom stanju.
j Osim ugljovodoninih
gj
gasova, sadre jo i CO2, N2, H2S i He.

Agregatno stanje pod normalnim

uslovima (15.6 - 20oC, 101 kPa):
C1-C4 g
gasovito
C5-C17 teno
C18+ poluvrsto i vrsto

HEMIJSKE OSOBINE NAFTE i

GASA
Hemijske osobine nafte i gasa su odreene
njihovim elementalnim i komponentalnim
sastavom

ELEMENTALNI SASTAV NAFTE:

C i H prvenstveno grade razliite ugljovodonike, kao i
heterokomponente (NSO jedinjenja).
jedinjenja)
O naftenska kiselina,, NSO jjedinjenja,
j j , voda
N u NSO jedinjenjima
S slobodni sumpor, H2S i u NSO jedinjenjima
Pepeo < 0.1 % (Na, Cl, V, Ni, Si, Fe, Ca, Zn, Ag, Cr, Mo)

KOMPONENTALNI SASTAV
NAFTE

UGLJOVODONICI
HETEROKOMPONENTE
MINERALNA MATERIJA
VEZANA VODA

UGLJOVODONICI

Najprostija organska jedinjenja: C(4+) i H(-)

Naini povezivanja atoma C i H

1. Atom ugljenika
gj
se vezuje
j za 4 atoma vodonika:

- -

metan
t

2. Dva atoma ugljenika su meusobno povezana: a)

prostom b) dvogubom ili c) trogubom vezom:
prostom,
etan
t

- - -

C
H

-C

etilen

H
H

acetilen

3. Atomi ugljenika se meusobno vezuju u otvorene

lanane nizove
nizove, bez grananja:
H

-C -C- C-

propan

- - - - -

butan

4. Atomi ugljenika se meusobno vezuju u ravaste

nizove, sa grananjem (izomeri):

- - - -

izobutan

5. Atomi ugljenika se meusobno vezuju u zatvoren

prstenast niz (ciklini), a svaki od njih sa po 2 atoma
vodonika:
cikloheksan

Ciklini ugljovodonici:
Zasieni-cikloalkani
Z
i i ikl lk i
(nafteni) CnH2n
Nezasieni cikloalkeni
(
(aromati)
ti) CnH2n-6

Aciklini ugljovodonici (alifatini):

ALKANI (p
(parafini))
CnH2n+2
zasieni (jednogube veze), vrlo zastupljeni u nafti
ALKENI ((olefini))
CnH2n
nezasieni (jedna ili vie dvogubih veza)
ALKINI (acetileni)
CnH2n-2
2n 2
nezasieni (jedna ili vie trogubih veza); retki u nafti

Glavni tipovi UV u sirovim naftama:

n-alkani
izo-alkani
nafteni
aromati

Proseni sadraj:
Parafini
30%
Nafeni
49%
Aromati
15%
Asfalteni
6%

KLASIFIKACIJA NAFTI:
1. PARAFINSKE (preko 75 % alkana). USA, Afrika, Pers. zaliv, naa
leita. Manje od 10 % smola i asfaltena, malo aromata.
2. NAFTENSKE (veinom - do 70 % naftena). Biodegradovane
parafinske ili parafinsko-naftenske nafte. USA, Mexico, Venecuela,
Rusija, VELEBIT, KELEBIJA
3. PARAFINSKO-NAFTENSKE (60-70 % alkana i preko 20 % naftena,
5 15 % smola
5-15
l i asfaltena).
f lt ) Kontinentalna
K ti t l SAD
SAD, Af
Afrika,
ik E
Evropa, P
Pers.
zaliv
4 PARAFINSKO-NAFTENSKO-AROMATSKE
4.
PARAFINSKO NAFTENSKO AROMATSKE (po oko 30 %).
%)
Specifine - Kavkaz
5 NAFTENSKO
5.
NAFTENSKO-AROMATSKE
AROMATSKE (naftenske sa oko 35 % aromata).
aromata)
Kalifornija, Texas, Burma
6. ASFALTNE ((teke aromatske nafte sa 30-60%
% smola i asfaltena,,
puno S, biodegradovane). Trinidad, Venecuela, Meksiko, Ural
7. NAFTENSKO-AROMATSKO-ASFALTNE (retke). Kalifornija, Texas

Benchmark oils:
West Texas Intermediate (WTI), a very high-quality, sweet, light oil delivered at Cushing,
Oklahoma for North American oil
Brent Blend, comprising 15 oils from fields in the Brent and Ninian systems in the East Shetland
Basin of the North Sea.
Sea The oil is landed at Sullom Voe terminal in Shetland.
Shetland Oil production from
Europe, Africa and Middle Eastern oil flowing West tends to be priced off this oil, which forms a
benchmark
Dubai-Oman, used as benchmark for Middle East sour crude oil flowing to the Asia-Pacific
region
Tapis (from Malaysia, used as a reference for light Far East oil)
Minas (from Indonesia, used as a reference for heavy Far East oil)
The OPEC Reference Basket,
Basket a weighted average of oil blends from various OPEC (The
Organization of the Petroleum Exporting Countries) countries
Midway Sunset Heavy,
Heavy by which heavy oil in California is priced
Russian Export Blend delivered at the port of Primorsk

KOMPONENTALNI SASTAV
GASA

Ugljovodonini gasovi (C1-C4)

Kondenzati (C5+)
Ugljendioksid
Azot
Sumporvodonik
Helijum

Metan i do 98 %
Etan 3 - 6 %
p 1-3%
Propan
Butan 0,6 2 %
tei UV (kondenzati)
Azot posebno u Pz (30 x vie nego u Tc), obino vie tamo gde

ima i He
CO2 posebno u Tc. Opasan (bez mirisa) i tetan jer dovodi do
korozije i sniava toplotnu vrednost
H2S posebno u karbonatima (i do 15 % , retko i 40 %). Otrovan

i korozivan.
korozivan Persijski zaliv
zaliv.
He 1-2 % (retko i do 8 %; Sev. Amerika). Neorganskog
porekla raspadima radioaktivnih elemenata
porekla,
elemenata.

 Gas sa manje od 5 % etana i teih homologa

suvi
suvi gas (dry gas)
Gas sa preko 5 % etana i teih homologa
vlaan gas (wet gas)
Gas bez CO2 / H2S slatki ggas ((sweet ggas))
Gas sa preko 2 % CO2 / H2S - kiseli gas (acid
gas) Gas sa povienim sadrajem H2S sour gas.
gas).
gas

FIZIKE OSOBINE NAFTE:

Optike (boja,
(boja fluorescencija
fluorescencija, optika
aktivnost))
Mehanike (relativna gustina, viskoznost,
zapreminski
apreminski koeficijent)
Termike (taka stinjavanja,
stinjavanja toplota
sagorevanja, taka kljuanja)
Elektrine (dielektrinost)
Miris

 BOJA od svetlo zelene, ute ili crvenkaste do razliitih nijansi

smee ((mrke do crne).) Zavisi od hem. sastava (asfaltne
(
mat. i
aromati daju tamniju boju). Lake nafte su esto svetlije.

FLUORESCENCIJA u UV svetlosti nafta fluorescira razliitim

prelivima boje (najee plava, zelena ili ljubiasta). Zavisi od
stepena zrelosti nafte, a donekle i od hem. sastava (aromati).
OPTIKA AKTIVNOST svojstvo O.M. (proteini, nafte) da usled
prisustva optikih izomera skreu ravan proputene polarizovane
svetlosti (najee u desno).

Relativna gustina :
Lake :
do 0,85 g/cm3
Sr. teke:
0,85 0,93
Teke:
0,93 1,00
Jako teke: preko 1,00
1 00
141 5
141,5
oAPI

g (gr/cm3)

- 131,5

Viskoznost: Meri se viskozimetrima, na principu merenja brzine

isticanja nafte kroz specijalne cevi.
Na viskoznost utiu hemijski sastav i gustina
gustina, a u leinim uslovima
T , P i koliina rastvorenog gasa.
Relativna viskoznost (u odnosu na vodu):
Kondenzati: 0,5
05-1
Benzin: 0,6
Kerozin: 2,0
Lake nafte: 2 - 100
Teke nafte: 100 1000

ZAPREMINSKI KOEFICIJENT

Bo = Vle. / V pov.
Zavisi od koliine rastvorenogg ggasa u nafti - GOR
(m3 gasa / m3 nafte )
Bo > 1

(1,13 1,35)

Termike osobine:
Taka stinjavanja: paraf. nafte od - 20 do + 32 oC
Toplotna vrednost: 43000 48000 kJ / kg
opada s porastom rel. gustine:

Taka kljuanja:

Elektrine osobine: dielektrik

Miris: zavisi od hem

hem. sastava: parafini miris
benzina, aromati prijatan miris kedrovog ulja,
H2S neprijatan miris.

FIZIKE OSOBINE GASOVA :

Relativna spec.
spec masa (prema vazduhu): (0.554
(0 554 metan
- 2,0 butan) azot ~ 0,98; CO2 ~ 1,5

Molekularna teina (metan 16,04)

Kritina T kritini P (-95oC metan, +134oC butan; pritisak
36 52 kg/cm
k / 2)

Zapreminski koeficijent (0.0075-0.01)

(0 0075 0 01)
Viskozitet (u leitima slian tenosti)
Toplota sagorevanja: od 35.700
35 700 kJ/m3 (metan)
do 122.000 (butan) kJ/m3

GENEZA LEITA NAFTE I

GASA
MATINE STENE ZA NAFTU I GAS - KEROGEN
GENERISANJE UGLJOVODONIKA U MATINIM
STENAMA
MIGRACIJA NAFTE I GASA
AKUMULACIJA U ZAMKAMA - FORMIRANJE I
OUVANJE LEITA

MATINE STENE ZA NAFTU I GAS

Glinovito-laporoviti ili krenjaki sedimenti sa
povienim
i i primarnim
i
i sadrajem
d j organske
k
supstance
p
((TOC p
preko 0,5-1,0
, , mas. %)) kojij p
pod
povoljnim termikim uslovima (> 80-120 oC)
generiu naftu i gas.
gas

Karakteristike matinih stena:

Finozrni habitus (ejlovi, krenjaci)
Uglavnom tamna boja
Zrele sadre i vee koliine bitumena (mikronafta)
Radioaktivnost,
Radioaktivnost piritizacija

Kvalitet MS je odreen koliinom, tipom

i produktivnou kerogena.
kerogena
Kvalitetne MS se odlikuju velikim
sadrajem
d j TOC,
TOC kerogenom
k
ti
tipa I i II,
II a
samo retko tipom III.
III

KEROGEN
vrsta nerastvorna disperzna organska
g
supstanca sedimenata.

KEROGEN osnovni tipovi

SAPROPELNI

Tip I

UGLJEVITOSAPROPELNI

Tip II

UGLJEVITI

Tip III

GENERISANJE NAFTE I GASA

Proces transformacije kerogena matinih stena
u tene i gasovite ugljovodonike usled porasta
temperature u odgovarajuem vremenskom
periodu.
Rezultat je velikog broja hemijskih reakcija koje
se odvijaju
j j p
po osnovnim naelima hemijske
j
kinetike u stadijumu katageneze i metageneze
organske supstance.
supstance

 U dijagenezi (do ~ 60 -120oC) nastaje dijagenetski metan

((barski
barski gas)
gas ), malo C2-C
C14 i nastaje kerogen.
kerogen
U katagenezi (najee 120-160
120 160 oC) stvaraju se svi
ugljovodonici C1-C40 termikom transformacijom
kerogena. Prvo nastaju teke frakcije nafte, a potom lake
g
ggas. Katageneza
g
obuhvata NAFTNI
i termogenetski
PROZOR (oil window) i deo gasnog prozora.
U metagenezi (preko 160 -180 oC) se nastavlja stvaranje
gasa (drugi deo gasnog prozora) i dolazi do znaajnijeg
krekovanja nafte (cepanja na manje molekule). Na
temperaturama preko 200 oC opstaje jo samo metan.

Tipina distribucija ugljovodonika u basenima

MIGRACIJA NAFTE I GASA

Kretanje generisanih ugljovodonika kroz zemljinu
koru u pravcima niih pritisaka (ka povrini).
Razlikuju se:

P
Primarna
i
migracija
i
ij
Sekundarna
Sek ndarna migracija
Tercijarna migracija

PRIMARNA MIGRACIJA
Kretanje ugljovodonika kroz matinu stenu
(intramigracija) i njihovo istiskivanje tj.
oslobadjanje (ekspulzija).
(ekspulzija)
Moe biti navie i nanie (ali uvek ka niem P)
Dugotrajan
D t j proces ((~ 1 mil.
il god.)
d ) , uglavnom
l
na
dubinama preko 2000 m (mala poroznost)
Prosena efikasnost ekspulzije nafte je oko 50 %

I pre
stvaranja
a
zamki

II posle
l
stvaranja
zamki

MEHANIZMI PRIMARNE MIGRACIJE

* ISTISKIVANJE KOMPAKCIJOM (manje dubine)
* EKSPANZIJA organske
k materije
t ij prii generisanju
i j UV
Razmatrane hipoteze za mehanizam primarne migracije:

U vodenoj fazi (rastvor ?, emulzija ?, kapi i globule)

U naftnoj fazi (bez istiskivanja sa vodom)
U gasnoj fazi (?)

SEKUNDARNA MIGRACIJA
Migracija
g j ugljovodonika
gj
kroz prirodne
rezervoare i du propusnih povri (rasedi,
povri slojevitosti i dr.)
dr ) u pravcu smanjenog
pritiska (navie).
Sila potiska
Porni pritisci (HD uslovi) - kompakcija
Kapilarni
K il i pritisci
iti i

Sila potiska (P):

P = Yo g (
( w-o)
Yo visina stuba nafte / gasa u vodi
g sila tee
w ggustina vode
o gustina nafte

KAPILARNI PRITISAK
Pritisak potreban da UV potisnu vodu iz pore i prodru
u nju. Vei kod manjih pora (finozrnih sedimenata).

Pc = (2 cos )
R
unutranji napon izmedju nafte i vode
ugao kvaljivosti (kontakt nafte i vode)
R prenik najveeg suenja pore

K il i u vodokvaljivoj
Kapilari
d k lji j sredini
di i

OSNOVNI PRAVCI SEKUNDARNE MIGRACIJE :

Vertikalna, bona i kombinovana migracija

TERCIJARNA MIGRACIJA NAFTE I

GASA
OBNOVLJENA MIGRACIJA (REMIGRACIJA)
UGLJOVODONIKA IZ VE FORMIRANIH
LEITA

Tektonska aktivnost - najee

Remigracija nafte izazvana pritokom gasa
Difuzija gasa kroz zatitne stene

REMIGRACIJA nafte usled naknadnog

ispunjavanja zamki gasom

Odnos pojedinih
koliina
ugljovodonika
lj d ik od
d
generisanja, do
akumuliranja u
leita

1,8 % za naftu
J

0,36 % za gas

PRIRODNI

REZERVOARI
Definicija:

Porozne i propusne stene znaajnog

p
j j , u kojima
j
se moe vriti
rasprostranjenja,
sekundarna migracija i akumulacija potpovrinskih
fluida (gasa,
(gasa nafte i vode).
vode)
Produktivni rezervoari (nosioci ugljovodonika) su
glavni
l i objekti
bj kti istraivanja
i t i j u sedimentnom
di
t
b
basenu !

 Zatitne
Z tit stene
t
u povlati
l ti i u podini
di i
Rezervoari: najee klastiti (peari), ree karbonati
Lateralna (bona) migracija fluida
Leita sa rubnom vodom

Hassi R`Mell
R Mell (Alir)

Silurske matine stene, trijaski reuzervoar

Brent (5) i
Statforjd (7)
formacije
(Severno more)
MS gornja jura (2)

Hith anhidrit je
regionalna ZS
gornjojurskim Arab
rezervoarima. Nafta
potie iz
gornjojurskih
matinih stena
Hanifa formacije.

 Zatitne stene samo u povlati

paleoreljef
j ((krenjaci,
j ,
Rezervoari: karbonati,, p
dolomiti, magmatske i metamorfne stene)
Leita sa p
podinskom vodom
Vertikalna migracija fluida

Arbucle formacija karbonata (dolomiti, Kanzas)

ordovicijum

Matine stene (ordovicijumski Simpson shale i devonski Woodford shale)

- iznad Arbucle rezervoara

Panhandle-Hugoton
g
((USA))

MS

6300 buotina

!
Od 1918 eksploatisan
k l ti
gas, a 1921 otkrivena
tk i
i nafta
ft

TXL
MS
MS

MS

Ordovicujumski dolomit

 Zatitne stene okruuju rezervoar - sa svih strana

Rezervoari: klastiti,
klastiti karbonati,
karbonati paleoreljef
Leita bez aktivne vode
Specifina migracija

Naftno-gasno polje Goose Creek (USA)

Naftno ppolje
j Belcher ((Kanada))

Ef k t dolomitizacije
Efekat
d l iti ij

LEITE NAFTE I GASA

Definicija:
Svaka pojedinana i samostalna akumulacija nafte i
gasa u prirodnom
i d
rezervoaru, sa jjedinstvenim
di t i
sistemom pritiska.
Osnovne karakteristike:
Leite je sa svih strana ogranieno geolokim
barijerama u vidu nepropusnih stena i leine
vode, a predstavlja hidrodinamiku celinu.

Klasifikacija leita prema sastavu fluida

i njihovom odnosu :
G
Gasna leita
l it (suvog
(
ili vlanog
l
gasa))
Gasno-kondenzatna leita ((vlani ggas,, retrogradna
g
kondenzacija)
Kondenzatna leita (lako isparljiva nafta)
Naftna leita sa gasnom kapom (naftno-gasna)
Naftna leita sa mnogo rastvorenog gasa
Naftna
N ft leita
l it sa malo
l rastvorenog
t
gasa (nezasiena)
(
i )

Podela u zavisnosti od leine vode:

Leita
L it sa vodom
d
sa aktivnom vodom (pritisak na UV fluide)
sa neaktivnom vodom (bez pritiska na UV fluide)

Leita bez vode (retka)

Shematski prikaz vodonapornog reima

a) Poetna faza proizvodnje slojna voda potiskuje naftu

navie
i
b) Kasnija faza u kojoj voda dostie nivo buotine
(zavodnjavanje)

Shematski prikaz reima gasne kape

a) Poetak proizvodnje - ekspanzija gasne kape potiskuje

naftu na dole (nivo vode je nepromenjen)
b) Kasnija faza proizvodnje smanjen dotok nafte

Shematski p
prikaz reima rastvorenog
g gasa
g

a) Poetna faza proizvodnje

b) Kasnija faza kod koje se formira gasna kapa usled pada
pritiska ispod pritiska zasienja

Vode naftnih i g
gasnih leita
U sedimentnim basenima se javljaju dva tipa voda:
slobodna
l b d i intersticijalna
i t ti ij l (vezana)
(
) voda.
d
Slobodna voda moe da se kree kroz pore usled razlike
u pritiscima, dok je intersticijalna voda vezana za
mineralna zrna u vidu hidroksilnih radikala atomskih
reetki ili je adsorbovana na povrinama zrna i u
kapilarima. Vezana voda, za razliku od slobodne, ne
neputa leite pri proizvodnji nafte i gasa,
gasa tjtj. ne dotie
na povrinu.

Opta genetska podela voda:

Meteorska voda (kisele, pune O2, malo soli, pri poniranju
bivaju neutralizovane, posebno u karbonatima). Povieni
karbonatni i sulfatni joni, a manje Mg i Ca nego kod
konatnih.
konatnih
Juvenilna voda (primarno magmatskog porekla, esto
pomeana sa konatnom)
Konatna voda (sinsedimentna voda, ponekad meteorska
i perioda
iz
i d hij
hijatusa ispod
i d di
diskordancije).
k d ij ) Sadri
S d i vie
i solili
od morske, a naroito Na, K i hloride.
Vode meovitog porekla
Salinitet konatnih voda u pearima po pravilu raste s dubinom po
stopi 80 - 300 mg / l / m, a lateralno raste ka centru basena.

Podela voda prema koliini mineralnih

materija:

Obine (slatke, svee) do 1 gr / l

Slabo mineralizovane
1 - 4 gr / l
Mineralizovane
4 - 10 gr / l
Jako mineralizovane
10 50 gr / l
Slanjae (rasoli)
preko 50 gr / l

Leine vode su najee jako mineralizovane ili

slanjae,
l j ako
k nisu
i podd uticajem
ti j meteorskih
t
kih voda
d
(koncentracija vea 2 - 8 x u odnosu na morsku vodu).

Sulinova klasifikacija voda (1946)

Sulfatno-natrijumske (retko leina voda)

Hid k b t k
Hidrokarobonatsko-natrijumske
t ij
k (H2S,
S JJ, B
Br,naftenske
ft k ki
kis.))
Hloridno-magnezijumske
g
j
((retko leina voda))
Hloridno-kalcijumske (J, Br, Ba, Sr, radioaktivnost)

Analize voda su od znaaja i kod istraivanja i kod

eksploatacije nafte i gasa.
gasa
Tikelov
dijagram

Sulinov
dijagram

O
Osnovni
i elementi
l
ti lleita
it :
Zamka
Rezervoar stene
Zatitne stene
Leini fluidi (gas, nafta, voda)

Zamka (trap)
( p )
Deo prirodnog rezervoara u kome se uspostavlja
ravnotea izmeu sila kretanja fluida i sila otpora
njihovom kretanju. Fluidi se nalaze u stanju relativnog
mirovanja.
mirovanja
Barijera, tj. prepreka daljem kretanju fluida navie
omoguava akumulaciju nafte i gasa u leita.
Z
Zamke
k mogu biti produktivne
d kti
i neproduktivne
d kti
(sterilne).

Osnovni elementi zamke

Mehanizmi obrazovanja zamki:

Tektonske i atektonske morfoloke deformacije
prirodnih rezervoara
Promene litolokog sastava
Pojava stratigrafskih diskordancija
K bi ij navedenih
Kombinacija
d ih mehanizama
h i

Klasifikacija
j zamki ((Levorsen,, 1936))
STRUKTURNE
STRATIGRAFSKE
(litoloko-stratigrafske)
(
g
)
KOMBINOVANE

Strukturne zamke:
Ubiranjem
R d j
Rasedanjem
Kompakcijom
Intruzijama soli ili eruptiva
Tektonskom frakturacijom
K bi ij navedenih
Kombinacijom
d ih ffaktora
kt

Strukturne zamke nastale ubiranjem

Strukturne zamke nastale kompakcijom

Strukturne zamke nastale rasedanjem

Strukturne
zamke nastale
intruzijom soli,
glina ili
eruptiva

Strukturne zamke nastale

tektonskom frakturacijom

Stratigrafske zamke :
Primarno-stratigrafske (isklinjenja klastita,
soiva i propusne facije tj. zone klastinih,
karbonatnih i metamorfnih stena.
stena
Sekundarno-stratigrafske (diskordancije,
asfaltni
f lt i epovi,

i naknadna
k d cementacija)
t ij )

Soivaste primarno-stratigrafske zamke

Zamke iznad i ispod diskordancije

Mene Grande (Marakaibo, Venecuela)

- asfaltni epovi kao zatitne stene -

Rezervoar stene (kolektori)

(
)
Propusne stene koje su sposobne da u sebe prime
i akumuliraju znaajne koliine UV, kao i da ih
delimino oslobode pri eksploataciji.
eksploataciji
Deo su prirodnog rezervoara u kome dolazi do
akumuliranja UV, odnosno sastavni su deo leita.

Propusno

Neoropusno

Kvalitet rezervoar stena jje odreen njihovim

j
petrofizikim osobinama :
POROZNOST (; %)
PROPUSNOST (PERMEABILITET, 10-15 m2)
ZASIENJE VODOM (Sw; %)

Promene
poroznosti s
dubinom kod
peara

Promene
poroznosti s
dubinom kod
jl
ejlova

Vrste poroznosti
Prema genezi pora:
primarna i sekundarna.
Prama veliini pora:
superkapilarna, kapilarna i subkapilarna.
Prema karakteru sistema pora:
p
inetergranularna i intermedijalna.

Primarnu poroznost imaju stene sa

sledeim vrstama pora:
Pore izmeu mineralnih zrna i estica nastale u
procesu sedimentacije
Pore koje
j se nalaze na ppovrima naslojavanja
j
j
(izmeu slojeva)
Pore nastale degazacijom magme,
magme tjtj. izdvajanjem
gasovitih mehuria

Sekundarnu poroznost imaju stene ije su

pore nastale:
Tektonskim deformacijama
j
Rastvaranjem stena vodom
Mehanikim i hemijskim raspadanjem u
povrinskim uslovima
Rekristalizacijom
j i dolomitizacijom
j
Smanjenjem prvobitne zapremine stena (suenje,
l j hl
luenje,
hlaenje)
j )

Primeri tipine
sekundarne
p
poroznosti

 Superkapilarna ili obina poroznost - pore vee od 0,5 mm

((ljunkovi,
j
, krupnozrni
p
ppeskovi,, kavernozni krenjaci,
j , les).) Kretanje
j
tenosti - gravitaciono.
Kapilarna poroznost - veliina pora odgovara rasponu 0,5
0 0002 mm (sredjozrni i finozrni peskovi,
0,0002
peskovi alevriti i slabo vezani
peari). Kretanje tenosti je oteano zbog adhezionih sila, ali
se gasovi lako kreu.
kreu
Subkapilarna poroznost - pore manje od 0,0002 mm (gline,
lapori i sitnozrni krenjaci sa primarnom poroznou). Mogue je
samo molekularno premetanje tenosti, i to pod delovanjem
visoke temperature i pritiska. Ovakve stene ne mogu biti rezervoar
stene, ve su dobre zatitne stene.

Intergranularna
g
pporoznost
Meuzrnasta pporoznost odreena strukturom stene
(oblik, veliina zrna), sortiranou i rasporedom
zrna kao i stepenom cementacije.
zrna,
cementacije Karakteristina
je za sedimentne stene, posebno klastine.

Oblik zrna

Zaobljenija
Z
blj ij zrna po pravilu
il dovode
d d ddo vee,
a uglasta
l t ddo
manje poroznosti. Kao idealan se uzima sferni oblik.

Teoretski ne
utie na
poroznosti,
meutim,, u
praksi je
zapaeno da
je i ovaj
faktor od
znaaja.

Veliina zrna

Opta klasifikacija klastinih

sedimenata:

Gline (glinci)
Alevriti (alevroliti)
Finozrni pesak (pear)
Sit
Sitnozrni
i pesakk (pear)
( )
Srednjozrni pesak (pear)
Krupnozrni pesak (pear)
ljunak

0,001-0,005 mm
0 005-00,05
0,005
05 mm
0,05-0,10 mm
0 10 0 25 mm
0,10-0,25
0,25-0,50 mm
0,50-1,00 mm
> 1 mm (do oko 60 mm)

Sortiranost zrna
Znatno utie na poroznost tako to ona raste s
ppoveanjem
j koeficijenta
j
sortiranosti.
Kod slabo sortiranih sedimenata, manja zrna ispunjavaju
meuprostor krupnijih,
krupnijih ime se poroznost smanjuje
smanjuje.

Raspored zrna
Bitno utie na pporoznost. Najveu
j
pporoznost imaju
j
sedimenti ija su zrna rasporeena u obliku kocke.
U ovom idealizovanom sluaju,

poroznost iznosi
47,6 %.

Zrna
su ee
rasporeena
u roboidalnoj
formi a
formi,
poroznost se
moe smanjiti
i do 26 %.

Intermedijalna
j
pporoznost
Iskljuivo je sekundarna, a u nju spadaju
k
kavernozna,
pukotinska
k ti k i prslinska
li k poroznost.t
Osim kod karbonatnih, veoma esto se javlja i kod
magmatskih i metamorfnih stena.
stena

Klasifikacija rezervoar stena prema

poroznosti:
Vrlo loe
Loe
Srednje
Dobre
Vrlo dobre
Odline

<5%
5 -10 %
10 -15
15 %
15 -20
20 %
20 -25 %
> 25 %

Propusnost (permeabilitet)
Osobina stena da kroz svoje pore proputaju tenosti i
gasove. Na propopusnost utiu:
veliina pornog prostora i stepen njegove povezanosti u
steni,
steni
litoloki sastav, posebno uee (i vrsta) minerala glina
oblik, veliina i raspored zrna,
tip cementne materije
prisustvo pukotina
karakter
k kt prisutnih
i t ih fluida
fl id

Shodno Darsijevom (d Arcy) zakonu

propusnost (k) je:
Q l
k =
F P
k = koeficijent propusnosti (D)
Q = Zapremina fluida koji protie kroz cilindar u jedinici vremena (cm3 /s)
= viskoznost fluida (cp
(cp-centipuazi)
centipuazi)
l = duina cilindra (cm)
F = Povrina poprenog preseka cilindra (cm2)
P= razlika pritisaka na krajevima cilindra (hidrauliki gradijent) (dyn/cm3)

Nova jedinica koja odgovara 1 mD je 10-15 m2.

Propusnost u stenama moe biti:

Apsolutna (fizika) - propusnost za neki homogeni fluid koji ne
deluje na stenu ni fiziki ni hemijski. Zavisi od litolokog sastava,
karaktera i vrste poroznosti, kao i od osobina samog fluida.
Fazna (efektivna) - propustnost za jedan fluid (tenost ili gas) koji
se kree kroz pore zajedno sa drugim fluidima.
fluidima Uvek je manja od
apsolutne, a osim osobina i zastupljenosti pojedinih fluida na nju
bitno utiu jo i temperatura i pritisak u realnim leinim uslovima.
uslovima
Relativna - odnos izmedju fazne propusnosti za neki fluid i
apsolutne propusnosti. U kolektorima se kree od 0 (pri manjem
zasienju datog fluida) do 1 (kod 100 % zasienja).

Relativna propusnost

Klasifikacija rezervoar stena prema

propusnostiti (Jones, SAD) :
Visokoproduktivne
> 1000 mD
Srednjoproduktivne 100 -1000
1000 mD
Niskoproduktivne
p
10 100 mD
Granica koja se smatra minimumom za ekonominu proizvodnju
nafte je oko 100 mD, dok je kod gasa dovoljno i nekoliko mD.
Kolektori ija je efektivna poroznost 5-20%
5 20% i propusnost > 300 mD
su odlini za proizvodnju nafte. Dobrim leitima gasa mogu se
smatrati ve ona sa 10-11%
10 11% poroznosti i sa permeabilitetom od
svega 25-40 mD.

Zavisnost poroznosti i
propusnosti

ZATITNE STENE
("
("cap
rock",
k" " seal")
l")

Nepropusne stene koje zaustavljaju migraciju UV i

omoguavaju ouvanje njihovih akumulacija u zemljinoj kori.

Najee ejlovi (gline,laporci i sl.), a najefikasniji su evaporiti

(so, anhidrit).
Kod najveeg broja gigantskih naftnih polja ZS su ejlovi (60%), a
evaporiti su u 40% sluajeva.
sluajeva Kod gasnih polja ejlovi su jo
dominantniji (66%). Evaporitske zatitne stene gigantskih gasnih
polja nalaze se na Srednjem Istoku,
Istoku u Severnoj Africi
Africi, Rusiji i
Holandiji.

Osnovne karakteristike zatitnih stena:

Mala propusnost - pore jako malih dimenzija
(subkapilarne)
Veliki kapilarni pritisci (nadjaavaju silu potiska
nafte / gasa u vodi).
vodi)
esto pod natpritiskom ("overpressure seal")

Faktori kojij odreuju

j efikasnost
zatitnih stena
Litoloki sastav
Elastinost
Debljina (20-35 m)
Porni pritisci
Kontinuitet
Dubina (kompakcija)
Vreme

Uticaj vremena na efikasnost ZS

Na polju Harlingen (Holandija) 50% akumuliranog gasa
se za oko
k 4,5
4 5 Ma
M izgubilo
i bil difuzijom
dif ij kroz
k 400 m debele
d b l
ejlove.
Usled kontinuirane difuzije kroz ZS veliki broj leita
gasa u paleozoiku do danas potpuno degradiran.

Titonski Hith anhidriti i albski Nahr Umr ejlovi su posebno znaajne

zatitne stene naftnih i gasnih akumulacija u centralnom delu Persijskog
zaliva.

Hith anhidrit je regionalna ZS gornjojurskim Arab rezervoarima koji sadre oko 15

mlrd. t nafte. Nafta potie iz gornjojurskih matinih stena Hanifa formacije (oksfordkimerid).

PROMENE
O
UG JO O O
UGLJOVODONIKA
U
LEITIMA
Termike promene nafte
Promene nafte usled ispiranja vodom
Biodegradacija nafte i gasa
Difuzija i oksidacija gasova

Termike promene nafte

Intenzivno se odvijaju u metagenezi, kada se nafta transformie u
ggas ((krekovanje
j nafte).) Na dubinama od ppreko 3,5 - 4 km, samo
25 % leita sadri naftu, a preko 6 km je iskljuivo gas.
Do odreenih promena u leitu, tzv. sazrevanja
sazrevanja nafte
nafte dolazi i u
zoni katageneze, mada tek na oko 120 -140 oC. Pod uticajem
temperature dolazi do cepanja velikih nestabilnih molekula UV na
manje - stabilnije. Stvaraju se n-alkani (parafini) na raun naftena i
aromata, a smanjuju se gustina i viskoznost.
Poetna faza termikog sazrevanja nafte je korisna jer dolazi do
poveanja benzinske frakcije
frakcije. U kasnijoj fazi
fazi, usled smanjene
rastvorljivosti, u porama poinju da se taloe asfalteni, ime se
smanjuje i sadraj sumpora ((deasfaltizacija)
deasfaltizacija ). Ovaj kolektorski
kolektorski
bitumen, meutim, smanjuje propusnost i proizvodne mogunosti.

Promene nafte usled ispiranja vodom

Pod uticajem meteorskih voda, ukoliko prodiru duboko
do akumulacija nafte i gasa, ispiraju se laki nafteni i
aromati (smanjuje se sadraj benzinskih frakcija),
frakcija) a nafte
se relativno obogauju asfaltenima.
Deavaju se na kontaktu voda
voda-nafta
nafta, a nekad i tokom
migracije (do 1830 m u Meksikom zalivu, 2100 m u delti
Nigera i do 3000 m na polju Bolivar,
Bolivar Venecuela).
Venecuela)
Dobar indikator je odsustvo benzena i toluena.

Biodegradacija nafte i gasa

Bioloka oksidacija UV (u alkohole, ketone i razliite
kiseline) uz obogaenje asfaltenima
asfaltenima, pod uticajem
razliitih aerobnih i anaerobnih mikroorganizama.
Anaerobne: zelene bakterije (Pseudomonas fluorescens
denitrificans; Vibrio desulfuricans) parafinske nafte
pprelaze u naftenske.
Aerobne bakterije dospevaju u leita meteorskim
vodama, bogatim O2 (min. 0,8 mg/l). Bra biodegradacija,
prvenstveno n-alkana
n alkana (parafine)
(parafine), a tek kasnije naftena i
aromata. Uglavnom do dubine 1500 m i T do 75-80oC.

Difuzija
j i oksidacija
j g
gasova
Biodegradacija je praena difuzijom gasova iznad leita i
njihovom oksidacijom. U blizupovrinskim slojevima odvija
se intenzivna bioloka oksidacija posredstvom bakterija,
bakterija
kao i oksidacija uz prisustvo O2.
Bacterium methanicum (CH4); Mycobacterium
methanicum (CH4, C3H8) i Mycobacterium perrugosum
(C2H6, C3H8, C6H14).
)

Klasifikacija leita nafte i gasa

Zadaci i kriterijumi klasifikacije leita:
Sveobuhvatna (potpuna)
Dosledna i jednostavna
Jasne razlike (granice) pojedinih tipova
iroko razumljiva i prihvaena
Genetska, uz obuhvatanje morfologije (geometrije)
Od znaaja
naaja zaa istraivanje
istrai anje i proizvodnju
proi odnj (praktina)

GENETSKO-MORFOLOKA
KLASIFIKACIJA LEITA
NAFTE I GASA
(Aksin, 1967)

Prema tipu prirodnog rezervoara: SLOJNA, MASIVNA, ZONARNA

I KOMPLEKSNA LEITA
SLOJNA LEITA
Sa
S tektonskim trapom
Zatvorena svodom (zasvoena)
Zatvorena tektonskim ekranom (ekranizovana)
Sa stratigrafskim trapom
Zatvorena svodom (zasvoena)
Zatvorena
Z t
stratigrafskim
t ti f ki ekranom
k
iispodd di
diskordancije
k d ij
Zatvorena stratigrafskim ekranom iznad diskordancije
Sa litolokim trapom
Zatvorena litolokim ekranom
Sa sloenim trapom

MASIVNA LEITA
Sa tektonskim trapom
p
Zatvorena svodom (zasvoena)
Zatvorena tektonskim ekranom (ekranizovana)
Sa morfolokim trapom
Disjunktivnog porekla
Erozionogg porekla
Biogenog porekla
Kompakcionog porekla
Kombinovanog porekla
Sa sloenim trapom

ZONARNA LEITA
Soivasta
Gnezdasta

KOMPLEKSNA LEITA

Slojna i zonarna-soivasta leita su najee u klastinim

rezervoarima (peskovi i peari), a masivna i zonarna-gnezdasta u
karbonatnim rezervoarima (krenjaci, dolomiti) i u podlozi basena
paleoreljef)

Slojno leite sa tektonskim trapom, zasvoeno

Slojna zasvodjena leita (rasedi ne

zaustavljaju naftu)

GHAWAR
((Saudijska
j
Arabija)
j )

Slojna leita sa
t kt ki
tektonskim
trapom,
trapom
ekranizovana

Proudhoe Bay (Aljaska)

Slojna leita sa stratigrafskim trapom

Statfjord (Severno more, Norveka)

Mid
Midway
(K lif ij )
(Kalifornija)

Groningen (Holandija)

Slojno leite sa litolokim trapom

(Hassi R`Mell, Alir)

Slojna leita sa sloenim trapom

B li (Marakaibo,
Bolivar
(M k ib V
Venecuela)
l )

Masivno
leite sa
tektonskim
trapom,
zasvoeno

Masivno leite sa morfolokim trapom,

erozionog porekla

TXL

(Texas)

Zonarna soivasta leita (Goose Creek, Texas)

Zonarna gnezdasta leita (Belcher, Ontario, Kanada)

NAFTNA I GASNA POLJA

Akumulacija nafte i gasa u jednom ili vie leita, koja se
nalaze u okviru jedne potpovrinske strukture, pod
j
pprojekcija
j j na ppovrini ppredstavlja
j
uslovom da njihova
jednu celinu, tj. jedno polje. Leite/a su pripremljena za
proizvodnju ili su ve u proizvodnji.
proizvodnji
U okviru jedne strukture mogu se javiti razliiti tipovi leita,
kako po vrsti prirodnog rezervoara,
rezervoara tako i po formi ili
genezi zamke. Leita se javljaju jedno iznad drugog ili se
bar delimino poklapaju po prostiranju.
prostiranju

Midway i Sunset (San Joaquin,

C lif i )
California)

Mehanizmi nastanka struktura:

Vertikalni pokreti (epirogeneza,
(epirogeneza rasedanje
rasedanje, intruzije
intruzije,
dijapirizam)
Horizontalni pokreti (kompresija: nabiranje, navlaenje)
Diferencijalna kompakcija sedimenata (antiklinale,
(antiklinale
dome, monoklinale, homoklinale)
Pojava biogenetskih formi (koralni sprudovi)
Ostali i kombinovani procesi

Klasifikacija
naftnih i gasnih
polja

Antiklinale i dome
Kompresione (ubrane)
Dijapirske
Intruzivne
Kompakcione
K
k i
Monoklinale i homoklinale
Normalne (tektonske)
Diskordancione
Sinklinale
Rasedne strukture
Rifovske strukture

(Aksin 1967)
(Aksin,

Prekrivene erozione strukture

Masivi
Delte i rukavci starih reka
Kombinovane strukture

Kompresione antiklinale

GHAWAR
((Saudijska
j
Arabija)
j )

Kompakciona antiklinala

JERMENOVCI

Intruzivna antiklinala
Penhandle - Hugoton (USA)

Monoklinale i homoklinale

Proudhoe Bay (Aljaska)

((Hassi R`Mell,, Alir))

Bolivar (Marakaibo, Venecuela)

Rasedne
R
d
strukture

Groningen (Holandija)

Prekrivene erozione strukture

Naftno polje Piper (UK, Severno more)

Kombinovane strukture

TXL

(Texas)