Chorgiew Ziemi Gdaskiej

Poradnik doboru i kompozycji

stroju historycznego 1390 - 1450

Autor: Maciej wisowski

Wasno: Chorgiew Ziemi Gdaskiej
www.chzg.pl

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

Poradnik doboru i kompozycji stroju historycznego 1390 1450

STRJ MSKI

Strj mski w interesujcym nas okresie skada si z nastpujcych czci:
1. Bielizna:
a. Koszula
b. Gacie
c. Nakrycie gowy
2. Szata spodnia:
a. Nogawice lub nogawico spodnie
b. Dublet
c. Kamizelka
d. Pasek
e. Obuwie
3. Szata wierzchnia:
a. Paszcz
b. Robe
Poszczeglne czci garderoby przybieray rn form w zalenoci od mody, pozycji spoecznej i
zamonoci waciciela. Rniy si rodzajem uytego materiau i jakoci wykonania.
Strj wiadczy o pozycji spoecznej, pewne jego elementy byy konieczna dla pokazania si w
miejscach publicznych. Za niestosowne uwaa si pojawienie si w eksponowanym, publicznym
miejscu w samym dublecie i nogawicach, czy bez pasa. Oczywicie ludzie przy pracy, zwaszcza
cikiej, dekompletowali swoje odzienie dla zapewnienia sobie wikszej wygody i sprawnoci.
To troch jak w dzisiejszych czasach, gdy mczyzna elegancko ubrany, cho nie koniecznie w
garniturze przechodzi obok placu budowy. Pracujcy tam ludzie ubrani s roboczo, bardzo czsto w
samych podkoszulkach lub bez nich. Oba style ubiorw spotykaj si w tym samym niemal miejscu,
jednak s cile przypisane okrelonym sytuacjom w ktrych znajduj si owe postacie. Po pracy,
robotnicy nie pjd w nowym roboczym stroju do miasta by zaatwia swoje sprawy, czy na
zakupy. Wo przyzwoite w ich mniemaniu odzienie, stosowne do codziennego pojawiania si w
miejscach publicznych. Jest bardzo wane bymy umieli w naszych staraniach odtwrczych wyczu
wanie owa stosowno ubioru do sytuacji.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl


Uwagi na temat wymaga Bractwa Rycerskiego Chorgiew Ziemi Gdaskiej wobec najbardziej
podstawowego stroju mskiego:
 Pierwszym, wymaganym strojem jest ubir roboczy praktyczny, do chodzenia, na co dzie, a take
wymagajcy mniejszej wiedzy i pracy, wreszcie taszy od mieszczaskiego czy szlacheckiego.
 Podczas okresu prbnego, czyli bycia w Postulacie naley skompletowa spjny zestaw skadajcy
si minimalnie z:
o Bielizny:
 Koszula lniana
 Gacie lniane
 Pontnik lniany
o Szaty spodniej:
 Nogawice lub nogawico spodnie
 Dublet
o Obuwia
o Zestawu biesiadowicza
 Micha, ycha i kufel (drewniany lub gliniany)
 Posiadanie pozostaych czci garderoby nie jest obowizkowe, lecz z czasem kady czonek Bractwa
powinien dy do skompletowania caoci stroju. Ze wzgldw praktycznych i reprezentacyjnych
korzystne jest posiadanie wicej ni jednego kompletu garderoby.
 UWAGA: Szyjc strj naley cile przestrzega podanych wytycznych. Ewentualne wtpliwoci
naley skonsultowa z szambelanem.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

KOSZULE (camisia)
MATERIA: ptno lniane lub baweniane (zaleca si len), moe te by jedwab
KOLOR: biay

Koszule peniy funkcj bielizny. Uywane na dzie pod dublet spodni (lub kamizelk), noc do
spania.
Mskie koszule sigay na og do poowy uda, byy wkadane przez gow, z rkawami wszywanymi
do prostych pach, w bocznych szwach na dole zostawiano rozporki dla wygody ruchw.
Wystpoway dwa zasadnicze fasony koszul, dostosowane do szat wierzchnich, do ktrych byy
noszone:

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

a. koszula wpuszczana w nogawice, do obcisa, dopasowana, noszona do krtkich, rwnie

dopasowanych szat wierzchnich,
b. koszula luna i dusza, noszona do obszernych szat.
Koszule zasadniczo byy takie same dla osb z rnych warstw spoecznych. Rnicowa je materia
droszy i delikatniejszy dla osb zamonych, tani dla uboszych.
Koszule rniy si od siebie wykoczeniem rodzajem zapicia, ksztatem dekoltu, dugoci
rozporkw.

GACIE (famulares, bracca)

MATERIA: ptno lniane lub baweniane, moe te by jedwab
KOLOR: biay

Podobnie jak w przypadku koszul, wystpuj tutaj dwa rodzaje:

a. krtkie i obcise, rodzaj krtkich spodenek z rozporkami w nogawkach noszone do krtkich,
obcisych ubra.
b. dusze i luniejsze pod takie szaty.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

NOGAWICE, NOGAWICOSPODNIE
MATERIA: szyte z materiau wenianego, podszywane ptnem
Lnianym, bawenianym lub bez podszycia. Mocowano je do dubletu (kamizelki) lub pasa nonego za
pomoc pojedynczego wizania.
KOLOR: bogata gama kolorystyczna. Noszono te nogawice dwu lub kilkokolorowe w pasy lub
szachownice.
Nogawice to dziwna konstrukcja, dzi czsto niezrozumiaa. Okrywajc nogi, penia niejako rol
spodni. Jednak co wane, nogawice pocztkowo byy bardziej rodzajem bardzo dugich skarpet
osaniajcych osobno kad nog, sigajcych mniej wicej do pachwin. Wizano je pocztkowo do
gaci (w pasie). Ten styl noszenia utrzyma si i do koca redniowiecza. Jednak z biegiem czasu
osobno noszone nogawice zaczto czy, tak, by cao zakrywaa nie tylko nogi ale i doln parti
bioder, z czasem rozbudowujc si ku grze. Taka posta nogawic do koca redniowiecza
sznurowana bya do dubletu (bd kamizelki), nie noszono ich samodzielnie.
Pne, poczone nogawice, z przodu posiaday redniowieczn wersj rozporka dzisiejszych spodni
tzw. saczek, penicy zreszt pewn rol kompozycyjn. Std zwane s nogawicami z saczkiem
dla odrnienia ich od spodni okrycia ng i bioder samononego, utrzymywanego dziki wykrojowi
w pasie. Spodnie w redniowieczu nie byy popularne i spotykamy je tylko wyjtkowo w
wizerunkach osb bardzo niskiego stanu
UWAGA! Jeli posiadamy nogawice nie zasaniajce gaci, powinny one by noszone do dugiego
stroju wierzchniego, zakrywajcego t cz bielizny. Publiczne epatowanie innych wasnymi
gaciami jest nie etyczne. Dopuszczalne jest to tylko przy cikiej pracy fizycznej albo w innych
szczeglnych warunkach, jak na przykad obz wojskowy (ktry odtwarzamy). Niestety spora cz
dzisiejszych odtwrcw potrafi zaszczyca widzw widokiem swoich, redniowiecznych
niewymownych nawet w bardzo oficjalnych sytuacjach. Radzimy odrzuci t osobliw form
ekshibicjonizmu.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

 Nogawice Skadaj si z dwch niepoczonych ze sob nogawek, szytych ze skosu, aby lepiej
opinay nog. Znan nam posta osigny w XIV w. Dopasowywane do ksztatu nogi, z doszywan
stop, lub tzw. strzemiczkiem. Od strony zewntrznej dochodziy do bioder, od wewntrz
podkrojone. Zawsze dowizywane do doubletu (jopuli spodniej).
Nogawico-spodnie pojawiy si na przeomie 3 i 4 wierci XIV w. Byy to poczone nogawice z
zastosowanym klinem. Zawsze dowizywane do dubletu (jopuli spodniej) lub kamizelki. W okolicach
roku 1500 staj si waciwie samononymi, obcisymi spodniami i bywaj noszone bez dubletu,
jednak nie jest to ju redniowieczny sposb noszenia i naley ju do innej epoki.


Wykrj przedstawia nogawice zaokrglone w grze,

dowizywane do dubletu tylko pojedynczym wizaniem
z przodu. Nogawice zaopatrzone s w strzemiczko.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

Nogawice z saczkiem i doszywan stop. Mocowane

do dubletu w sumie (obie nogawice) dziesicioma
parami wiza.

www.chzg.pl

Nogawice zaokrglone w grze, z doszywan stop.

Przywizywane do dubletu pojedynczym wizaniem
z przodu.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

Nogawice z saczkiem i strzemiczkiem. Mocowane do

dubletu (lub kamizelki) w sumie (obie nogawice)
dziesicioma parami wiza. Na rysunku wida sposb
wycicia podszewki.

www.chzg.pl

DOUBLET (JOPULA SPODNIA)

MATERIA: ptno lniane, lub baweniane, lekkie tkaniny weniane .Podszewka z tych
samych materiaw
KOLOR: szeroka gama kolorystyczna
W literaturze dotyczcej ubioru historycznego z interesujcego nas przedziau czasowego mona
spotka rne nazewnictwo, opisujce bardzo podobne czci garderoby, tak te w naszej opinii
dzieje si w wypadku doubletu. Moemy natrafi na nazw jopula (spodnia) jest to polska nazwa
tego stroju. W terminologii francuskiej pojawia si nazwa doublet, ktr, na co dzie uywamy w
bractwie do okrelenia tego typu stroju. Inne okrelenie, ktre moemy napotka to, pourpoint (w
tumaczeniu na jzyk polski kaftan), za w literaturze niemieckiej ten sam ubir okrela si jako
Schappe lub Joppe.
Ubir spodni, noszony na koszuli, pod wierzchnimi ubiorami.
Doublet noszony na koszuli, lecz bez szaty wierzchniej suy jako ubir
domowy lub obozowy.
Doublet by sznurowany na caej dugoci za pomoc troczkw (na
pocztku stylem drabinkowym a pniej pojedynczymi
sznureczkami), lub zapinany na guziki. Do niego doczepiano, rwnie
za pomoc troczkw, nogawice lub w XV w. nogawicospodnie.
Szyty by z odciciem w pasie.
Konierz w postaci stjki by skonstruowany w taki sposb, e wchodzi
klinem w tyln cz dubletu. Krj pach by do duy, uatwiajcy
swobodne poruszanie si. Rkawy bez bufek, ewentualnie z maymi i
prostymi bufkami z nieco obszerniejszym wszyciem do korpusu,
uatwiajce ruch rk.
Bufki s waciwe dopiero dla II poowy XV w.
Naley zwrci uwag, e na pocztku swego wystpowania doublet by
stosunkowo dugi zakrywa wizania pojedynczych nogawic, do
nisko umieszczano w nim otworki do przywizania nogawic, natomiast
odcicie znajdowao si powyej linii pasa.
Z czasem ubir jest udoskonalany, pojawiaj si nogawicospodnie,
wtedy dublet ulega skrceniu, siga waciwie tylko linii bioder,
dziurki wdruj w gr, a za to obnia si miejsce odcicia, do
waciwej linii pasa. Taki doublet jest noszony w poczeniu z
nogawicospodniami
Doublet pojawia si w poowie XIV w. i do koca redniowiecza
wystpuje jako element zawsze towarzyszcy nogawicom bd
nogawicospodniom (faktycznie podtrzymujcy je).
Doublet bez konierza i rkaww jako rodzaj kamizeli pojawia si
najprawdopodobniej okoo w 1450 roku.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

Wykrj dubletu. Guziki przy rkawie nie s konieczne. Szyjc naley pamita o dostosowaniu do siebie liczby
dziurek w dublecie do iloci dziurek w nogawicach. Wykrj moe posuy rwnie do uszycia jopuli wierzchniej.
W tym wypadku nie wycina si dziurek do mocowania nogawic.

BUTY
MATERIA: skra
KOLOR: bogata gama kolorystyczna.
Uywano przewanie penych niskich lub wyszych butw z mniej lub bardziej wycignitym
noskiem (moda zmieniaa si dosy pynnie). Zdarzay si te sanday. Na buty noszono take tzw.
patynki, rodzaj sandaw o drewnianej podeszwie i skrzanych zapiciach. Jako butw mona
uywa zwykych nogawic z przyszyt, grub, skrzan podeszw. Wydaje si, e to rozwizanie
byo bardzo popularne w stroju dworskim (Grandes Chroniques de France, czy przerne wersje
godzinek ksicia Jana de Berry). Przy eleganckim stroju najczciej widuje si wanie nogawice z
podeszw, albo bardzo niskie obuwie.
Poniej kilka przykadw podpatrzonych w rnych rdach rodzajw butw.

Buty oparte na opracowaniach Carlsona, rekonstrukcja Sawomira Rokity.

Buty z zaokrglonym noskiem, o ksztacie podobnym do przedstawionych na nogach wikszoci postaci pieszych w Ksidze
owieckiej z ilustracjami z pocztku XV w. Trudno powiedzie, na ile mogy by podobnie zapinane, jednak sam ksztat buta, z
zaokrglonym nosem nie budzi wikszych wtpliwoci.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

Buty jedzieckie, wysokie, wyobraone w jednej ze scen Ksigi owieckiej

Gastona Phoebusa, zilustrowanej na pocztku XV w. przez artyst zwizanego z
Bedford. Zapinane na klamry, na podstawie rekonstrukcji Sawomira Rokity.

SZATY WIERZCHNIE
MATERIA: tkaniny weniane rnej gruboci. Podszewka len, bawena, materiay
weniane
KOLOR: szeroka gama kolorystyczna
Szaty modne w II poowie XIV wieku.
W tym okresie charakterystyczne dla stroju mskiego byy stosunkowo krtkie, przylegajce do ciaa
szaty zapinane z przodu na rzd guzikw. Wystpoway one w rnych typach o odmiennych
rodzajach rkaww.

Powyej przedstawiona jest wersja modnego

ubioru. Rkawy s dugie i wskie, zapinane do
okcia na guziki. Strj ten stanowi form
cywilnej jaki.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

Powyej rysunek pokazuje wersj tego samego

stroju zaopatrzon w dugie, obszerne rkawy,
takie same jak przy szacie houppelande.
Widoczny jest wysoki stojcy, konierz.

www.chzg.pl

A. JOPULE WIERZCHNIE
MATERIA: tkaniny weniane rnej gruboci. Podszewka len, bawena, materiay weniane
KOLOR: szeroka gama kolorystyczna

Jopulami nazywamy stroje wyranie odcinane w pasie i bardziej podkrelajce tali, przylegajce do
ciaa.
Stosowne dla pocztkw XV w.

Strj zanotowany w 1396r. z wyranie ju widocznym, workowym rkawem. Rkaw workowy staje si modny
w przeomie okoo XIV i XV w. i cieszy si powodzeniem do lat trzydziestych XV w.

Jopula wierzchnia powtarza w zasadzie krj jopuli spodniej, czyli inaczej dubletu. Grna cz tego
stroju skrojona jest z czterech czci, doln tworzy tzw. doszyta baskina. Baskina jest elementem
jopuli, ktry zmienia si stopniowo przez cay okres uytkowania jopul, (w zasadzie cay XV wiek)
Jopula bya zapinana z przodu na guziki.
Suknie przedstawione na rysunkach powyej mog te stanowi przykad bardzo uproszczonej,
mskiej houppelande albo po prostu sukni mskiej.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

B. KLASYCZNA HOUPPELANDE
MATERIA: tkaniny weniane, tkaniny jedwabne, aksamit. Podszewka - futro, tkaniny
jedwabne, tkaniny weniane, bawena.
KOLOR: szeroka gama kolorystyczna
Suknia wierzchnia, duga, obszerna i fadowana, reprezentacyjna. Noszenie jej wprost na koszuli
uznaje si za raczej niestosowne.

Duga lub p duga powczysta szata, wkadana przez gow i zbierana w pasie w wydatne fady, z
konierzem stojcym, lub wyoonym na ramiona. Pod szyj zapinana na niewidoczne haftki lub
guziki.
Dugie houppelandy byy nieco rozcinane od dou. Rkawy bardzo szerokie, otwarte, wykrawano z
wiartek koa. Aby rkaw dobrze lea, wane byo, aby peny ukos pokrywa si z lini biegnc na
zewntrz rki, wzdu okcia.
W pocztkach XV wieku pojawiy si rkawy workowe - z wskim ujciem przy nadgarstku. Rkawy
workowe wystpoway w dwch odmianach. Wczeniej pojawiaj si rkawy workowe zakoczone
spiczasto. Nieco pniej, bo dopiero okoo 1410 roku przychodzi moda na rkawy workowe
zaokrglone. Rkawy workowe byway rozcinane w okolicach okcia.
Szaty te najprawdopodobniej krojono z wiartek koa dwch lub trzech. (w przypadku trzech
wiartek, dwie z nich ukadano z przodu, ze szwem po rodku, a trzecia stanowia ty stroju).
Houppeland zakadano take na odzienie wierzchnie. Np. cywiln jak, lub jopul wierzchni jako
kolejn warstw ubioru.
Nazwa houppelande pojawia si po raz pierwszy w rdach francuskich ok. roku 1360, po raz ostatni
za w latach dwudziestych XV wieku.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

C. ROBE
MATERIA: sukno, aksamit, tkaniny jedwabne. Podszewka-futro, tkaniny jedwabne, tkaniny weniane,
bawena.
KOLOR: dominuje czarny i szary, ale wzmianki mwi te o zieleni, szkaracie i niebieskim.
Pocztkowo tym terminem okrelano we Francji kompletny ubir mski, skadajcy si z kilku
czci, uszytych z tego samego materiau (tzw. robe de garnement).
W pierwszej poowie XV wieku sowa robe zaczto uywa, opisujc pojedyncze odzienie mskie
charakterystyczne dla mody dworskiej tego okresu.
Na obrazku zamieszczony jest przykad szaty
XV wiecznej.
Robes szyte byy kloszowo, w rnych
dugociach. Mogy siga do kostek, do
kolan, do poowy uda, natomiast u schyku
mody w drugiej po. XV skracaj si tak
bardzo, e sigaj ju tylko do bioder.
Charakterystyczn cech tej szaty jest jej
pofadowanie. Fady s starannie uoone,
usztywnione i czsto przymocowane na stae
do podszewki.
Podkrj szyi wykaczano niskim stojcym
konierzem (wczeniejsze formy), bd
stosowano owalne lub trjktne wycicia
lamowane futrem (typowe dla pniejszego
okresu).
Rkawy szyto szerokie, marszczono je u gry
i wypychano podkadami z waty, uzyskujc
dziki tym zabiegom modn sylwetk znacznie poszerzon w ramionach. Rkawy
dodatkowo byy nieco za dugie i podcigane
do gry tworzyo to rodzaj dochodzcej do
okcia harmonijki.
Moda robes dotara take do Polski, ale w zmienionej formie. Widoczne jest uproszczenie kroju.
Tworzono szaty wyporodkowane midzy robe, a wczeniejszym houppelandem. Jednak o ile
oryginay krojone byy kloszowo, to u nas stosowano ukad wzdu osnowy.
Nie stosowano w Polsce usztywnie i bufiastych rkaww. Fady zaszywano w talii, ale rzadko
podkrelano pasem (pas czciej opada na biodra). Nie stosowano take V czyli ksztatnych
dekoltw.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

NAKRYCIA GOWY:
Byy w powszechnym i oglnym uyciu.

A. KAPTURY:
MATERIA: tkaniny weniane, aksamit. Podszewka - len, bawena, wena
KOLOR: szeroka gama kolorystyczna, czsto barwy heraldyczne.
Kaptury byy najpowszechniej noszonym mskim nakryciem gowy.
Byy noszone na wiele rnych sposobw i posiaday duo odmian. Dla drugiej poowy XIV wieku
charakterystyczne jest noszenie kapturw w typowym ukadzie zaoonych na gow lub swobodnie
opadajcych z tyu. Dugi ogon kaptura bywa czsto dodatkowo owijany wok gowy, co oprcz
nadania fantazyjnego wygldu podnosio walory cieplne i szczelno kaptura.

W typowym ukadzie noszono te kaptur pozbawiony charakterystycznego dugiego ogona. Takie

kaptury s charakterystyczne dla pocztkw XV wieku i pasuj do szaty houppelande.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

 Oprcz noszenia kaptura w typowym ukadzie, rozpowszechnio si te w pocztkach XV wieku

zakadanie go tak jak czapki. Cz, ktra normalnie powinna okala twarz bya rolowana i zakadana
na gow. Umocowany w ten sposb kaptur ukada si w malownicze fady.

Tak uoone kaptury widuje si np. przy szatach houppelande. Byo na tyle atrakcyjne, e zaczto
doszywa kaptury do gotowych, wypchanych wakw.

Taki typ nakrycia gowy nosi nazw chaperon (pochodzi ona od francuskiego sowa oznaczajcego
kaptur).
Chaperony byy noszone w XV wieku i czsto widuje si je w poczeniu z szat houppelande, a
szczeglnie robe. Noszono je na gowie lub zdjte, swobodnie przerzucone przez rami, tak by
waek opada na plecy.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl

B. KAPELUSZE I CZAPKI
MATERIA: gwnie filc, prawdopodobnie (rda nie sprawdzone) te tkaniny weniane, aksamit.
Podszewka rnie
KOLOR: szeroka gama kolorystyczna
W XIV w wiksz popularnoci cieszy si kaptur, natomiast z pocztkiem XV w. ronie popularno
rnego rodzaju czapek i kapeluszy.

Czapka futrzana, Polska,

pocztek XV w.

Kapelusz rolnika z pocztku XV ok. 1415 Francja,

w.
robotnik
pracujcy w prostej
czapce.

Kopak, Francja,
pocztek XV w.

Okrycia gowy w pocztkach XV wieku s bardzo urozmaicone w porwnaniu z monotonn mod

kapturw w XIV wieku. Kapelusze z filcu gadkiego i wochatego maj rne formy: okrge,
baniaste i wyduone ku grze.

Kapelusz filcowy z
rozcitym brzegiem,
okoo 1430 rok.

Kapelusz ze somy z
gwk rozszerzon,
okoo 1439 rok.

Kapelusz podszyty
futrem.

Kapelusz z przodem
futrzanym, wysoko
odoonym

Kapelusz z futra,
szczeg z portretu
malowanego przez van
Eycka.

Noszone s take wysokie kopaki futrzane z weny, z dugim wiekiem przerzuconym dowolnie,
zwanych barrette (od f do j), oraz kape;uszy ozdobionych futrem (k, l)

Czapka spilniona la
barrette

Kapelusz z
biaym
wyoeniem na
przodze.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

Czapki czarne, kosmate

Kobiece czapki futrzane

www.chzg.pl

C. CZAPECZKA:
MATERIA: ptno lniane, lub baweniane
KOLOR: biay, czerwony
Proste nakrycie gowy, typowe bardziej dla XIII wieku. W
pniejszych czasach uywane rzadziej, cho nie zarzucone
cakowicie.
W interesujcym nas okresie, w tego typu nakryciu gowy
przedstawiani s mczyni podczas pracy np. na roli.
Powszechnie nazywana pontnikiem.

PASZCZ
MATERIA: Materiay weniane. Podszewka baweniana, lniana, weniana lub futrzana.
KOLOR: szeroka gama kolorystyczna
Paszcze byy krojone z pkola, lub caego koa i w zasadzie s takie same dla wszystkich
przedziaw czasowych.
Nie posiadaj wszytego kaptura (poczony na stae z paszczem jest bardzo rzadki).
Kaptur nosi si na paszczu lub pod nim.
Paszcze zazwyczaj maj podszewk, ale zdarzaj si te bez podszewki, cho nie mona wykluczy,
e na kilku przedstawieniach podszewka jest w nich tego samego koloru, co wierzch, std moe by
niezauwaalna.
Paszcze byy zapinane na ramieniu lub z przodu na szereg guziczkw, lub te zapinane na specjalne
zapinki do paszcza.
Byy te paszcze w caoci zamknite, z wycitymi otworami na przeoenie rk.

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

www.chzg.pl