JUMS RUDARSKA KOLA TUZLA

Maturski rad
Tema: Proraun ventilacije rudnika

Uenik:
Tuzla; juni 2014. god.

SADRAJ

strana
UVOD ....................................................................................................................................
-

Analiza uticajnih parametara za projektovanje ventilacije.

Proraun potrebnih zapreminskih protoka vazduha za rudnik...
- Odreivanje potrebne raspodjele vazduha
- Provjera dozvoljenih brzina i potrebnih profila prostorija........................................
- Izrada potencijalnih ema..........................................................................................

Aerodinamiki otpori vazdunih provodnika ...................................................................

Proraun prostog paralelnog sistema provjetravanja ......................................................
Proraun prostog dijagonalnog sistema provjetravanja ..................................................
Sigurnosne mjere kod provjetravanja jamskih prostorija................................................

PROJEKTOVANJE VENTILACIJE RUDNIKA

UVOD
Pravilno projektovanje ventilacija rudnika jedan je od osnovnih faktora budue sigurne i
uspjene ekspoatacije mineralne sirovine. Zbog toga se ona ne smije svoditi na jednostavno
izraunavanje ventilacionih parametara ve isprojektovanog podzemnog proizvodnog sistema.
Projektovanje ventilacije rudnika mora da se izvodi sistematski i logokim redoslijedom koji
obuhvata: izbor naina projektovanja, izbor eme provjetravanja, analizu uticajnih parametara za
projektovanje ventilacije, proraun potrebnih koliina vazduha za radna mjesta i ostale potroae
u rudniku, odreivanje ukupnog zapreminskog protoka za rudnik i proraun potrebne raspodjele
vazduha, provjera dozvoljenih brzina i potrebnih profila prostorija, analizu depresionih odnosa u
ventilacionom sistemu, izbor glavnog ventilatora, organizaciju i proraune seperatnog
provjetravanja, nain i organzicaiju kontrole provjetravanja, proraun trokova provjetravanja i
ekonomskih pokazatelja.
Pri projektovanju naroitu panju treba obratiti na rudnike sa pojavama gasova, eksplozivne
praine, kod eksploatacije uglja i ruda sklonih samozapaljenju, kao i pri rudarskim radovima u
veim dubinama.
a) Analiza uticajnih parametara za projektovanje ventilacije
Da bi se dolo do to boljeg i sigurnijeg rjeenja ventilacije, potrebno je da projektant raspolae
podacima o svim opasnim uticajima koji mogu biti od znaaja. To se odnosi naroito na
poznavanje gasoobilnosti rudnika, podatke o prirodnoj sklonosti uglja samozapaljenju i o
eksplozivnim karakteristikama ugljene praine.
Stvarna (relativna) metanoobilnost (VCH4)moe se odrediti po obrascu:

VCH4 = 14,4

K max .V
p

gdje je :
K max
3

(m /t)

maksimalna koncentracija metana

u uzorku u proizvodnoj smjeni

V zapreminski protok vazduha na mjestu
uzimanja uzorka koji je pokazao maksimalni
K max
sadraj (
) u izlaznoj struji
ventilacionog odjeljenja.
P proizvodnja u ventilacionom odjeljenju
(t/dan)

Ispitivanjima je dokazano da je metanoobilnost otkopnog polja manja kod odstupnog nego kod
nastupnog otkopavanja. To dolazi odatle to se ve u fazi prireme otkopnog polja izvri
djelimina degazacija.
b) Proraun potrebnih zapreminskih protoka vazduha za rudnik
Kod projektovanja ventilacija veoma je vano pravilno odrediti potrebne protoke vazduha da bi
se objezbijedilo efikasno provjetravanje radnih mjesta. Usvaja se najvea vrijednost dobijena
proraunima i provjerama na minimalnu brzinu strujanja.
Za magacin eksploziva smatra se da je dovoljno da se u toku jednog asa zapremina vazduha
izmijeni barem 6 puta, pa se zbog toga potreban protok moe odrediti:
Vme = 0,1 W
(m3)

(m 3/min)

gdje je: W ukupna zapremina magacinskog prostora

Kod provejtravanja komora, potreban zapreminski protok se moe odrediti iz obrasca :

Vok =

3 A( 0,5 B+5)

(m3/min)

gdje je :
Vok - zapreminski protok vazduha za otkopanu komoru (m3/min)
A-povrina poprenog presjeka komore (m2)
B-masa eksploziva upotrebljavana za jedno
miniranje u komori (kg)
- potrebno vrijeme provjetravanja (min)

c) Odreivanje potrebne raspodjele vazduha

Meusobni poloaj prostorija glavne ulazne i izlazne vazdune struje odreuje optu podjelu
ventilacionih sistema, grafiki prikaz:

Ventilacionu mreu rudnika sainjava sistem prostorija kroz koje cirkulie vazduh pod
uticajem jednog glavnog ventilatora (ili vie njih).
Osnova za proraun je kanonska ema, za koju treba odrediti prvo prirodnu raspodjelu pa
zatim izvriti regulaciju. Poeljno je da se potrebna raspodjela izvri sa to manjim brojem
regulatora-priguivaa.
d) Provjera dozvoljenih brzina i potrebnih profila prostorija
Do prekoraenja brzina obino dolazi kada se eli postii neka uteda na izradi prostorije.
Meutim, neadekvatni profili se viestruko negativno odraze pri eksploataciji: brzine vazduha su
na granici dozvoljenih, smanjeni profili poveavaju otpore, depresiju, a time i trokove
provjetravanja.
U pogledu maksimalnih brzina nai propisi dozvoljavaju do 4 m/s na radnim mjestima
(otkopima, pripremi), do 8 m/s u ostalim prostorijama za opremu ili prolaz radnika i do 10 m/s u
prostorijama koje slue iskljuivo za provjetravanje.Minimalne brzine predviaju se za otkopne
hodnike od 0,5 m/s, komore 0,1 m/s i 0,2 m/s za ostale prostorije itd.

e) Izrada potencijalnih ema

Poto se za novoprojektovane rudnike ne raspolae stvarnim pokazateljima i parametrima,
potencijalna ema se radi na bazi proraunskih vrijednosti, a na bazi projketovane, odnosno
potrebne raspodjele vazduha. Redoslijed prorauna je slijedei:

izgrauju se kanonske eme razvoenja vazduha

izraunavaju se aerodinamiki otpori prema obrascu:

R=

UL
3
A

(Ns2/m8)

ove vrijednosti za kompletnu kanonsku emu unose se

u tabelu

na osnovu kanonske eme i otpora ogranaka izraunava se prirodna raspodjela vazduha

uporeenjem prirodne i potrebne raspodjele vazduha vri se proraun regulatora protoka i
organizacije planske raspodjele vazduha
na bazi tako regulisane raspodjele proraunava se plan depresije za sve ogranke u
kanonskoj emi. Ovi podaci unose se u tabelu.
Podaci iz tabele slue za konstruisanje kanonske-potencijalne i visinsko-potencijalne
eme i na osnovu ovih se rade dalje analize pogodnosti projektovango ventilacionog
sistema.

1. Aerodinamiki otpori vazdunih provodnika

Pri kretanju vazduha kroz ventilacionu mreu, javljaju se aerodinamiki otpori izazvani trenjem
vazduha (podgrada, oprema, ljudi, promjena oblika prostorije, nagiba itd.).

Ukupni aerodinamiki otpori kretanja vazduha kroz rudnike prostorije sastoji se iz tri vida:
-

otpor trenja o zidove

eonih otpora
lokalni otpora

Veliina R naziva se aerodinamiki otpor trenja vazduha i iznosi kako je ve napisano:

R=

UL

A3

g (Pas/m2 ili Ns2/m8)

gjde je :

- koeficijent trenja
gsila tee (9.81 m/s2)
Apovrina prostorije (m2)
U -obim prostorije (m)
Lduina prostorije (m).

U strunoj tehnikoj literaturi postoji vrlo velik broj empirikih obrazaca na osnovu kojih se
moe odrediti koeficijent aerodinamikog trenja kao to su:
Po Mustefu-u za nepotpunu drvenu podgradu :

= 0.0022

gdje je:

L
As

L rastojanje izmeu okvira (m)

As svijetla povrina poprenog presjeka (m2)

Betonirane i ozidane prostorije obrazac Nikuradse-a :

1,74+2 log( D /d r)

104 =
150

gdje je:
D prenik prostorije (m)
dr visina izboina ( jako zagaen beton =
0,00025, obloga od cigle = 0,00130 (m) itd.)
(m)

Primjer: Odrediti veliinu otpora R za glavni izvozni hodnik duine L = 220 m, podgraen
nepotpunom drvenom podgradom. Popreni presjek hodnika A = 4,75 m 2, obim U = 8,84 m ako
je rastojanje izmeu okvira l = 0,8 m.

= 0.0022

L
As

= 0.0022

0,8
4,75

= 0,0022

0,716 = 0,00157

R=

UL

3
A

g = 0,00157

8,84 220

107,2

9, 81 = 0,28 (Ns2/m8)

2. Proraun prostog paralelnog sistema provjetravanja

Linearna i kanonska ema za sluaj prostornog paralelnog sistema prikazane su na (slici 1.):

a)

b)
Slika 1. Paralelni sistem razvoenja vazduha: a)linearna ema, b)kanonska ema
Da bi se odredili ukupni otpori, potrebno je predhodno odrediti rezultujue otpore paralelnih
ogranaka od take raunanja (2) do take spajanja (9). Pri tome se polazi od injenice da u jednoj
taki moe postojati samo jedna vrijednost pritiska. To znai da e depresija biti:

h29 = R1 V12 = R2 V2 = R29 V2

(Pa)

R1 otpor organka I
V1 - protok kroz ogranak I

Poto iz jednaine : R1 V12 = R2 V2

V1
V2

R2
R1

R2 - otpor ogranka II
V2 - protok kroz ogranak II
R29 - rezultirajuu otpor dva paralelna ogranka
V- ukupni profil vazduha

Na osnovu navedenog obrasca mogu se izraziti protoci u pojedinim ograncima:

V1 = V2

R2
R1

V2 = V1

R1
R2

Poto je : V = V1 + V2 odnosno V1 = V V2 ; V2 = V V1 zamjenom jednaina dobija se :

V1 = V - V1

R1
R2

i V1 = V - V1

R2
R1

Iz jednaina se moe izvesti obrazac za odreivanje zapreminskog protoka u ogranku, u

zavisnosti od njegovog aerodinamikog otpora i ukupnog protoka vazduha za rudnik.:
V
V1 =

l+

V
R1
R2

V1 =

l+

R2
R1

Iz prve jednaine se moe napisati:

R29 V2 = R1 V12 te zamjenom vrijednosti V1 iz jednaine slijedi:

V
2

R
(l+ 1 )
R2

R29 V2 = R1

odakle se rjeavanjem po R29 dobija:

R1

R2

R
(l + 1 )
R2

R29 = R1

R2
(l +
)
R1

na analogan nain moe se izvesti da je:

R29 = R1

Primjer: Na (slici 1.) date su vrijednosti aerodinamikih otpora pojedinih dijelova ventilacione
mree u tabeli (T-1). Odrediti ukupan otpor i ukupnu depresiju rudnika, ako u rudnik ulazi 40
m/s vazduha.

OZNAKA

VRSTA PROSTORIJE

AERODINAMIKI OTPORI
(Ns2/m8)

OZNAKA

1-2

glavno izvozno okno

0,05

R12

2-3

glavno izvozno okno

0,03

R23

3-4

glavni izvozni hodnik

0,28

R34

4-5

otkopi na II horizontu

0,41

R45

5-6

ventilacioni hodnici na II horizontu

0,55

R56

6-9

ventilaciono okno

0,05

R69

2-7

izvozni hodnik na I horizontu

0,30

R27

7-8

otkopi na I horizontu

0,41

R78

8-9

ventilacioni hodnici na I horizontu

0,46

R89

9-10

ventilaciono okno

0,12

R910
Tabela 1.

R1 = R27 + R78 + R89 = 0,3+ 0,41 + 0,46 = 1, 17

R2 = R23 + R24 + R45 + R56 + R 89 = 0,03 + 0,28 + 0,41 + 0,55 + 0,05 = 1,32
(Ns2/m8)
R1
R29 =

1,17
2

R
(l+ 1 )
R2

1,17
(l+
)
1,32

= 0,31

(Ns2/m8)
Ukupan otpor iznosi: Ruk = R12 + R 29 + R910 = 0,05 + 0,31 + 0,12 = 0,48
(Ns2/m8)

(Ns2/m8)

Sa uveanjem od 20 % zbog lokalnih otpora aerodinamikih otpor cijelog rudnika iznosi:

Rrud = 1,2 Ruk = 1,2 0,48 = 0,576

(Ns2/m8)

Raspodjela vazduha V1 i V2 prema jednainama ako u rudnik ulazi 40 m3/s vazduha bie:
V

40

R1
R2

V1 =

l+

19,4

(m3/s)

l+

1,17
1,32

= 20,6 (m3/s)

V2 =

l+

40

R2
R1

==

l+

1,32
1,17

Ukupna depresija rudnika u uslovima ovakve, prirodne raspodjele vazduha, bie :

h = Rrud V2 = 0,576 402 = 921,6

(Pa)

Regulisanje raspodjele vazduha

Prirodna raspodjela vazduha u veini sluajeva u praksi ne zadovoljava, pa je potrebno izvriti
regulaciju. Ta regulacija se moe izvesti na tri naina:
- pomou priguivaa
- pomonim ventilatorima u jami
- kombinovano
Priguivai su ustvari ventilaciona vrata koja imaju otvor odreenih dimenzija kroz koji se
proputa potreban protok vazduha.
Prema tome, kod rjeavanja planske raspodjele vazduha odreuju se otpori priguivaa i veliina
poprenog presjeka njihovih otvora. Pri tome treba imati u vidu da se na taj nain poveavaju
ukupni otpori i depresija rudnika, pa je neophodno ponovo proraunati nove vrijednosti ovih
parametara.
Otpori priguivaa raunaju se iz jednaine depresije ako se ona postavi za zadatu raspodjelu.
Ovo emo pokazati na primjeru sa slike (slika 1.)
Ako je na primjer, od ukupnog protoka od 40 m 3/s potrebno na I horizont usmjeriti svega 10
m3/s, a na II horizont 30 m3/s, znai da je na I horizontu potrebno ugraditi priguiva. Otpor tog
priguivaa se moe odrediti iz jednaine: (R + R ) V 2 = R V 2 odakle je :
1

prig

1p

2p

R 1 V 2 pR1 V 1 p
2
V 1p

R1 prig =
gdje je :

1,32 30 1,17 10
2
10

(Ns2/m8)

= 10,71

V1 p projektovani protok za I horizont

V2 p projketovani protok za II horizont

Poslije ugraivanja priguivaa na I horizontu nova vrijednost rezultirajueg otpora paralelnog

ogranka R29 e biti :
R1 + R prig

1,17+10,71
2

R1 + R prig
(l +
)
R2

R29 =

1,17+10,71
(l+
)
1,32

(Ns2/m8)

= 0,7425

Ukupni otpor sada iznosi :

Ruk' = R12 + R29' + R910 = 0,05 + 0,7425 + 0,12 = 0,9125

(Ns2/m8)

Kada se uzme poveanje radi lokalnih otpora :

Rrudn' = 1,2 0,9125 = 1,095

(Ns2/m8)

Potrebna depresija kod raspodjele regulisane priguivaem:

h' = Rrudn' V2 = 1,095 402 = 1752 (Pa)
Izvedeni proraun pokazuje da se zbog ovako zadate raspodjele vazduha depresija mora poveati
sa 921,6 na 1752 Pa to jest za 90%.
Osim otpora priguivaa uvijek je potrebno odrediti i veliinu njegovog otvora, to je mogue
pomou obrasca :
VA

Apr =

(10+ 4

h prig
)
0,6

10 4

(10+ 4

1071
)0,65
0,6

= 0,22 (m2)

gdje je :
A = 4 m2

povrina poprenog presjeka prostorije u kojoj se postavlja priguiva

V = 10 m3/s

vazduni protok koji treba propustiti kroz priguiva


hprig

= 0,65 koeficijent kontracije vazduha pri prolazu kroz otvor priguivaa

depresija priguivaa

hprig = Rprig V2 = 10,71 102 = 1071 Pa

3.Proraun prostog dijagonalnog sistema provjetravanja

Slika 2. Prosti dijagonalni sistem provjetravanja

Polazei od jednaine depresije za dva zatvorena poligona (slika 2.) moe se napisati:

R1 V12 = R4 (V2 +V3)2 + R2 V22

R3 V32 = R5 (V1 +V2)2 + R2 V22

Ako se obje strance ovih jednaina

V1
R 1 ( V 2 )2 =

podjele sa V2 dobie se :

R4

(1

V3
2
V 2 ) + R2
V3
R1 ( V 2 )2 = R4 (1 +

u jednainama moe da se zamijeni:

pa e biti:

V1
V2

= X

V3
V2

V1
2
V 2 ) + R2

= Y

R1 X2 = R4 (1 + y)2 + R5
R3 Y2 = R5 (1 + x)2 + R2

odakle moe da se napie:

X=

Y=

R2 + R 4 (1+ y)2
R1
R2 + R5 (x +1)2
R1

iz jednaina slijedi da je:

V1 = X V2

Poto je ukupan protik V jednak zbiru protoka

V1 + V2 + V3 bie dalje :

V = X V2 + V2 + Y V2 = V2 (X + 1 + Y)

Odakle se dobija:

V2 =

V
X +1+Y

V3 = Y V2

V1 =

Unoenjem vrijednosti V2 iz jednaina bie:

XV
X +1+Y

V3 =

YV
X +1+Y
Rezultirajui otpori dijagonalnog sistema (R25) mogu se odrediti iz jednaina depresije. Ta
depresija (R25 . V2) bie jednaka zbiru depresija od take 2 do take 5 bez obzira kojim se
ograncima ide. U ovom sluaju (slika2.) postoje tri mogunosti.
R25 V2 = R1 V12 + R5 (V1 + V2)2
R25 V2 = R4 (V2 + V3 )2 + R2 V22 + R5 (V1 + V2)2
R25 V2 = R4 (V2 + V3 )2 + R3 V32
Zamjenom vrijednosti protoka V1, V2, i V3 iz jednacina i rjesavanjem po R25 dobijaju se obrasci
za proracun rezultirajuceg otpora prostog dijagonalnog sistema:
2

R25 =

R 1 X +R5 ( X +1)
2
( X +1+Y )

R25 =

R 4 (1+Y ) + R 3 Y
2
( X +1+Y )

R25 =

R 4 (1+Y ) + R 2+ R 5 ( X +1)
2
(X +1+Y )

Prema tome rjesenje prostog dijagonalnog sistema sastoji se u tome da se odrede nepoznate
vrijednosti X i Y iz jednacina. Posto ovaj sistem kvadratnih jednacina nema egzaktno
matematicko rjesenje primjenjuju se priblizne metode, u ovom slucaju priblizna analiticka i
graficka metoda.
Na osnovu priblizne matematicke metode, da bi se rijesio prost dijagonalni sistem, potrebno je sa
odgovarajucom tacnoscu odrediti parametre X i Y iz jednacina.
X=

R2 + R 4 (1+Y )2
R1

Y=

Na osnovu ovih jednacina moze se napisati da je:

R2 + R5 ( X +1)2
R3

X>

R2
R1

Y>

R2
R3

Priblizna analiticka metoda sastoji se u tume da do pocetnih vrijednosti X o i Yo dolazi na taj

nain to se nejednaine pretvore u jednaine:
X=

R2
R1

Y=

R2
R3

Dobijene vrijednosti unose se u jednaine pa dobijaju novi korijeni X 1 i Y1. Dalje pribliavanje
vri se sve dok ne bude ispunjen uslov da je:
Xn = Xn-1

i Yn = Yn-1

Kada se tano odreene vrijednosti X i Y, mogu izraunati rezulujui i ukupni otpori sistema,
depresija, prirodna i regulisana raspodjela vazduha.

Primjer: Na (slici 3.) dat je prost dijagonalni sistem sa vrijednostima otpora ogranaka i ukupnim
zampreminskim protokom V = 42 m2/s. Odrediti ukupni otpor i ukupnu depresiju rudnika.

Slika 3. Prosti dijagonalni sistem provjetravanja

Prethodno se provjerava pravac strujanja vazduha u dijagonali 3-4 prema uslovu:

R1
R5

>

R4
R3

Poto je ovdje :

2,25
0,05

>

0,03
2,65

uslov iz nejednaine

je zadovoljen i
strujanja je dobro odreen.

pravac

Poetni korijeni Xo i Yo e biti:

Xo =

Yo =

R2
R1

3,05
= 1,164
2,25

R2
R3

3,05
= 1,073
2,65

Zamjenon ovih vrijednosti u jednaine dobija se:

X1 =

Y1 =

R2 + R 4 (1+Y 0)2
R1

R2 + R5 ( X 0 +1)2
R3

3,05+0,03 (1+ 1,073)2

2,25

3,05+0,05 (1,164+1)2
R1

= 1,189

= 1,113

Daljnim proracunom slijedi :

X2 = 1,190 Y2 = 1,114
X3 = 1,190 Y3 = 1,114
Posto su dvije vrijednosti uzastopne vrijednosti korijena iste, zadvoljen je uslov pa su definitivne
vrijednosti:
X = 1,190 Y = 1,114
Rezultujui otpori R25 iznose (prema jednainana 17, 18 i 19) :
2

R25 =

R 1 X +R5 ( X +1)
2
( X +1+Y )
(Ns2/m8)

2,26 1,192 +0,05(1,19+1)2

(1,19+1+1,114 )2

= 0,314

R25 =

R 4 (1+Y ) + R 2+ R 5 ( X +1)
2
(1,19+ 1+1,114 )

0,03(1+1,114)2 +3,05+0,05(1,19+ 1)2

(1,19+1+1,114)2

= 0,314

(Ns2/m8)
2

R25 =

R4 (1+ Y ) + R3 Y
2
(1,19+1+1,114)

0,03(1+1,14)2+ 2,65 1,114 2

(1,19+1+1,114 )2

= 0,314

(Ns2/m8)
Prirodna raspodjela vazduha e biti :
V1 =

X V
x +1+ y

1,19 42
1,19+1+1,114

= 15,13 (m3/s)

V2 =

V
x +1+ y

42
1,19+1+1,114

= 12,71 (m3/s)

V3 =

Y V
x +1+ y

1,114 42
1,19+1+1,114

= 14,16 (m3/s)

Depresija dijagonalnog sistema e biti:

h25 = R25 V2 = 0,314 422 = 554 (Pa)
Ukupni otpori rudnika (sa poveanjem lokalnih otpora):
R = 1,2 (0,1 + 0,314 + 0,14) = 0,665 (Ns2/m8)
Ukupna depresija iznosi:
h = R V2 0,665 422 = 1173 (Pa)
Ukoliko prirodna raspodjela ne zadovoljava ugrauju se priguivai prema potrebnoj
raspodjeli.pod pretpostavkom da u svakom ogranku (R1,R2,R3) treba obezbijediti iste protoke
V1 = V2 = V3 = 14 (m3/s) prigusivaci ce se odrediti na sljedeci nacin:
Jednacina depresije za poligon II sa zadatom raspodjelom ce biti:
(R3 + pr1) V32 = R2 V22 + R5 (V1 + V2)2
(2,65 + pr1) 142 = 3,05 142 + 0,05 282

pr1 =

3,05 142 +0,05 2822,65 14 2

142

= 0,6 (Ns2/m8)

Za poligon I vazi slijedeca jednacina depresije:

(R1 + pr2) V12 = R2 V22 + R4 (V2 + V3)2
(2,25 + pr2) 142 = 3,05 142 + 0,03 282

pr1 =

0,03 282 +0,05 14 22,25 142

14 2

= 0,92 (Ns2/m8)

Nakon ugradjivanja prigusivaca nova vrijednost depresije ce biti:

h25' = h24 + h25 = (R1 + pr2) V12 + R5 (V1 + V2)2
h25' = (2,25 + 0,92) 142 + 0,05 (14+14)2 = 660,6 (Pa)
Odavde je aerodinamicki otpor dijagonalnog sistema R25:
'

R25' =

h25
V

660,5
2
42

= 0,374 (Ns2/m8)

Ukupni otpori rudnika sada iznose:

Ruk '

Ukupna depresija pri regulisanoj raspodjeli: huk '

= 1,2 (0,1 + 0,374 + 0,14) = 0,737 (Ns2/m8)

= 0,737 422 = 1300 Pa

4. Sigurnosne mjere kod provjetravanje jamskih protsorija

Cilj provjetravanja jamskih prostorija je stvaranje takvih klimatskih uslova rada, koji osiguravaju
najvei mogui efekat rada kao i ouvanje zdravlja i ivota radnika.
Sve pristupane jamske prostorije moraju se provjetravati. Jamske prostorije koje se ne
provjetravaju moraju biti zatvorene, a ako postoji mogunost sakupljanja opasnih plinova u
njima, moraju se propisno zatvoriti pregraditi.
U jami, na mjestima gdje se zadravaju ili prolaze ljudi, mora biti obezbjeeno takvo
provjetravanje da sadrina kiseonika u vazduhu ne padne ispod 19 volumenih procenata.

Sastav jamskog vazduha mora odgovarati JUS-u. Maksimalne koncentracije plinova koji se
mogu pojaviti u jami, a pri kojima se moe raditi bez primjene posebnih zatitnih mjera:

ugljen monoksid [CO] = 0,005 %

sumpor dioksid [SO2] =

0,0004 %

sumpor vodonik [H2S] = 0,0007 %

nitrozni gasovi [NO2] =

0,0005 %

za ugljen dioksid [CO2] dozvoljava se 0,5 % a u izuzetnim sluajevima i do 1 %.

Sadrina metana u jamskom vazduhu smije iznositi najvie:

u ulaznoj vazdunoj struji vjetrenog odjeljenja pojedinog radilita0,50 %
u glavnoj izlaznoj vazdunoj struji jame

0,75 %

u izlaznoj struji sa radilita i iz vjetrenog odjeljenja

1,00 %

na radilitu

1,50 %

Ako sadrina metana u vazdunoj struji mjerena u slobodnom profilu prostorije, prekorai,
granice mora se obustaviti normalan rad u radilitu u djeljenju odnosno jami.
U jamama sa opasnim plinovima, koliina vazduha mora se poveati u odgovarajuoj mjeri da bi
se sprijeilo sakupljanje plinova.
Brzina vazdune strije u jami ne smije biti vea od:
4 m/s na radilitima koja rade na otvaranju, pripremanju ili otkopavanju
10 m/s u prostorijama koje slue samo za provjetravanje, bez obzira na povremeni prolazak
nadzornoh osoblja ili radnika kroz te prostorije
Prosjena brzina vazdune struje, naroito u slobodnom profilu ne smije u metanskoj jami biti
manja, i to:
u hodnicima sa elektrinom vuom pomou vozne ice od

1,0 m/s

u donjem i gornjem otkopnom hodniku od

0,5 m/s

 u posebnim prostorijama i komorama od

0,1 m/s

u ostalim pristupanim jasmkim prostorijama od

0,2 m/s

Provjetravanje jame treba urediti tako da temperatura vazduha koja se dovodi na radna mjesta ne
prelazi na vlanom termometru 23oC, a na suhom termometru 28oC.

Glavno provjetravanje

Svaka jama mora imati barem jednu ulaznu i izlaznu vazdunu struju. Glavno jamsko
provjetravanje vri se protonom vazdunom strujom kroz jamske protsorije od uaza do izlaza
vazdunih struja.
Kada se provjetravanje jame ili dijela jame poremeti, radnici se moraju povui iz ugroenih
prostorija, ako se poremeaj u provjetravanju ne moe otklonit u roku predvienom pravilnikom
mora se voditi rauna o sastavu jamskog vazduha.
Provjetravanje metanskih jama i jama sa opasnom ugljenom prainom mora se vriti neprekidno,
i to vjetaki, tj. ventilatorom depresiono. U krugu ventilatora od najmanje 30 m na povrini ne
smije se nalaziti nikakav zapaljivi materijal osim gorivo za rezervni pogon ventilatora.
Ventilatora smiju posluivati samo struno osposobljeni radnici.