UNIVERZITET U TUZLI

MAŠINSKI FAKULTET
Energetsko mašinstvo
Osnove termografije

LABORATORIJSKA VJEŽBA 2
Nestacionarni prijenos topline

Marko Divković Predmetni profesor

I-30/14 Dr.sc.Fikret Alić, vanr.prof.
Sadržaj
1. Teorijski uvod ...................................................................................................................... 3
1.1. Nestacionarna kondukcija ........................................................................................... 3
1.2. Konvekcija na horizontalnoj ploči ................................................................................ 4
2. Mjerenje i obrada rezultata ................................................................................................ 5
Zaključak ................................................................................................................................... 11

Popis slika
Slika 1.1. Režimi strujanja fluida preko ravne ploče
Slika 2.1. Zračni tunel i anemometar
Slika 2.2. Kontaktni termometar i termalna kamera
Slika 2.3. Hlađenje čelične pločice zrakom brzine 5 m/s
Slika 2.4. Hlađenje čelične pločice zrakom brzine 15 m/s
Slika 2.5. Hlađenje bakarne pločice (orebrenje podužno) u struji zraka brzine 5 m/s
Slika 2.6. Hlađenje bakarne pločice (orebrenje podužno) u struji zraka brzine 15 m/s
Slika 2.7. Hlađenje bakarne pločice (orebrenje poprečno) u struji zraka brzine 5 m/s
Slika 2.8. Hlađenje bakarne pločice (orebrenje poprečno) u struji zraka brzine 15 m/s
Slika 2.9. Termografska slika pločica hlađenih u vazdušnom tunelu

Popis tabela
Tabela 2.1. Hlađenje čelične pločice
Tabela 2.2. Hlađenje bakarne pločice – rebra podužno u odnosu na struju zraka
Tabela 2.3. Hlađenje bakarne pločice – rebra poprečno u odnosu na struju zraka
 1. Teorijski uvod

1.1. Nestacionarna kondukcija

U opštem slučaju temperaturno polje nekog tijela je promjenjivo je u prostoru i u

vremenu. U analizi prijenosa topline mogu se uvesti predpostavke, ovisno o geometriji tijela,
kojim se trodimenzionalni problem može svesti na dvodimenzionalni ili jednodimenzionalni.
U posebnim slučajevima, obično nakon izvijesnog vremena, za neke probleme može se reći da
su stacionarni ukoliko je razmjena topline postala neovisna o vremenu.
Također postoje slučajevi kada temperaturu nekog tijela možemo posmatrati samo kao
funkciju vremena, ne vodeći računa o visokoj tačnosti analize. Na primjer, ukoliko se posmatra
mala bakrena kugla nakon zagrijavanja izloži u okolinu niže temperature, njeno hlađenje će
ovisiti o vremenu ali temperaturno polje se neće mijenjati značajno po domenzijama loptice
zbog termičkih svojstava bakra i malih dimenzija. Za ovaj slučaj može se napisati sljedeća
energetska bilansa:
ℎ𝐴(𝑇∞ − 𝑇)𝑑𝑡 = 𝑚𝑐𝑝 𝑑𝑇 (1.1.)
Gdje je :
𝑇∞ – temperature okoline koja je konstantna
𝑇 – temperatura kuglice
A – površina kuglice
Kako je 𝑚 = 𝜌𝑉 i 𝑑𝑇 = 𝑑(𝑇 − 𝑇∞ ) izraz 1.1. može se napisati
𝑑(𝑇 − 𝑇∞ ) ℎ𝐴
= 𝑑𝑡 (1.2.)
𝑇 − 𝑇∞ 𝜌𝑉𝑐𝑝

Integrisanjem 1.2. dobija se:

𝑇(𝑡) − 𝑇∞ (1.3.)
= 𝑒 −𝑏𝑡
𝑇𝑖 − 𝑇∞
Gdje je b konstanta. Sređivanjem izraza –bt u eksponentu i uvđenjem karakteristične
dužne 𝐿𝑐 = 𝑉/𝐴 dobija se:
ℎ 𝜆 𝐿𝑐 ℎ 𝐿𝑐 𝑎 𝑡
−𝑏𝑡 = − =− = −𝐹𝑜 𝐵𝑖 (1.4.)
𝜌𝐿𝑐 𝑐𝑝 𝜆 𝐿𝑐 𝜆 𝐿𝑐

Gdje su bezdiomenzionalni brojevi:

ℎ 𝐿𝑐
𝐵𝑖 = (𝐵𝑖𝑜𝑡𝑜𝑣 𝑏𝑟𝑜𝑗)
𝜆
𝑎𝑡
𝐹𝑜 = (𝐹𝑜𝑢𝑟𝑖𝑒𝑟𝑜𝑣 𝑏𝑟𝑜𝑗)
𝐿𝑐
 Fizikalna značajnost Biotovog broja može se lahko razumjeti kada zamislimo tok
toplote sa vruće metalne sfere uronjene u bazen sa nekim fluidom. Tok toplote savladava dva
otpora: prvi od strane čvrstog metala, a drugi od strane fluida koji se nalazi blizu porvršine
sfere. Termalni otpor fluida prevazilazi termalni otpor metalne sfere, tako da je Biotov broj
manji od jedan. Suprotno, rwcimo da imamo sferu napravljenu od termički izolativnog
materijala, kao što je drvo, čiji otpor toku toplote prevazilazi taj isti otpor u fluidu. U ovom
slučaju, Biotov broj je veći od jedan.
Fourierov broj predstavlja bezdimenzionalno vrijeme. Fizički gledano to je odnos brzine
prolaza topline kroz tijelo u odnosu na brzinu akumulacije topline u tijelu.

1.2. Konvekcija na horizontalnoj ploči

Razmjena topline između fluida i čvrstog tijela česta je pojava u inžinjerskoj praksi, s
obzirom da su fluidi nosioci topline u raznim tehničkim uređajima, termo i rashladnim
postrojenjima itd. Konvektivni prijenos topline u fluidu ostvaruje se intenzivnim
premiještanjem mikro- i makročestica (vrtloga), dok je kondukcija molekulski prijenos topline
u gasovima i tečnostima.
Količina topline razmjenjena konvekcijom zavisi od količine fluida koja se premješta
normalno ka površini ili od površine čvrstog zida, tj. od režima strujanja koje može biti
laminarno, prijelazno i turbulentno (slika 1.1.).

Slika 1.1. Režimi strujanja fluida preko ravne ploče

Bezdiomenzionalni brojevi značajni za konvektivni prijenos topline su
𝑤𝐿 𝜐 ℎ𝐿
𝑅𝑒 = ; Pr = ; 𝑁𝑢 =
𝜐 𝑎 𝜆
Reynoldsov broj (Re) vezan je za režim strujanja fluida i predstavlja odnos inercijalni sile prema
sili uslijed molekularne razmjene impulsa.
Prandtlov broj (Pr) funkcija je čisto fizičkih osobina fluida. Karakteriše vezu između brzinskog i
temperaturnog polja u struji fluida.
Nusseltov broj (Nu) je bezdimenzionalna kombinacija veličina koje karakterišu toplotne pojave
na granici faza , definiše sličnost graničnih uslova
 2. Mjerenje i obrada rezultata

U zračnom tunelu, pomoću ventilatora, vršeno je hlađenje čelične i bakarne pločice.

Prije hlađenja pločice su zagrijavane kontaktom sa radijatorom.
Željezna pločica je dimenzija 50x50x10mm, nebrađene površine. Bakarna pločica ima
orebrenja s jedne strane, dok je druga strana pločice ravna. Na bakarnoj pločici samo će se
kvalitativni ispitivati uticaj orebrenje bez detaljne teorijske analize.
Oprema korištena za mjerenje sastoji se iz zračnog tunela promjera 108 mm, u kojem
je vršeno ispitivanje, i anemometra, pomoću kojeg se mjerila brzina zraka u tunelu, oba
uređaja prikazana su na slici 2.1. Za mjerenje temperature koristio se kontaktni termometar
(slika 2.2.),a za praćenje promjene temperaturnog polja na pločicama koje su hlađenje koristila
se termalna kamera proizvođača Flir (slika 2.2.)

Slika 2.1. Zračni tunel i anemometar

Slika 2.2. Kontaktni termometar i termalna kamera

 Posmatran je proces hlađenja čelične, odnosno bakarne pločice. Podaci koji su
prikupljeni su temperature u navedenim vremenskim intervalima. Vrijeme se počinje mjeriti
od trenutka početka hlađenja pločice u tunelu pri brzini zraka izmjerenom anemometrom.
Rezultati mjerenja prikazani su u sljedećim tabelama:

Tabela 2.1. Hlađenje čelične pločice

Brzina zraka 5 m/s Brzina zraka 15 m/s

Početna temperatura 38,3 oC Početna temperatura 40,5 oC
Temperatura Vrijeme [s] Temperatura Vrijeme [s]
[oC] [oC]
1. 37,6 23,0 39,7 6,0
2. 36,1 45,3 37,7 20,9
3. 34,7 76,3 36,9 28,0
4. 33,9 93,5 36,0 37,3
5. 33,2 112,5 34,9 52,8
6. 32,7 133,0 34,0 62,0
7. 31,9 145,1 33,5 70,0
8. 30,0 174,0 32,5 83,1
9. 29,7 207,6 31,2 100,9
10. 28,9 282,4 30,3 134,2
11. 27,7 299,8 28,7 177,4

Tabela 2.2. Hlađenje bakarne pločice – rebra podužno u odnosu na struju zraka

Brzina zraka 5 m/s Brzina zraka 15 m/s

Početna temperatura 36,3 oC Početna temperatura 36,5 oC
Temperatura Vrijeme [s] Temperatura Vrijeme [s]
o
[ C] o
[ C]
1. 31,4 14,8 31,0 9,3
2. 29,7 27,6 28,1 18,0
3. 29,1 32,7 27,5 22,6
4. 28,5 39,8 27,0 28,9
5. 27,5 46,9 25,2 38,3
6. 26,8 55,6 24,9 41,8
7. 26,2 72,1 24,7 48,2
8. 25,6 88,6 24,5 64,4
 Tabela 2.3. Hlađenje bakarne pločice – rebra poprečno u odnosu na struju zraka

Brzina zraka 5 m/s Brzina zraka 15 m/s

Početna temperatura 36,2 oC Početna temperatura 38,2 oC
Temperatura Vrijeme [s] Temperatura Vrijeme [s]
[oC] [oC]
1. 33,4 15,1 35,0 9,4
2. 31,1 21,7 34,0 12,3
3. 30,2 29,3 32,0 17,3
4. 29,1 41 31,4 20,6
5. 28,1 61,6 28,9 25,4
6. 27,4 68,3 28,4 31,8
7. 27,0 87,5 27,7 36,5
8. 26,5 104,4 27,0 42,0
9. 26,0 140,3 26,2 50,6
10. 25,9 150,3 25,5 60,1

Na osnovu podataka iz tabele 2.1. konstruisana je kriva i prikazana na slici 2.3. za

hlađenje čelične pločice zrakom koji struji brzinom 5 m/s. Aproksimacijom je dobijena
eksponencijalna kriva (isprekidana linija) koja približno opisuje set eksperimentalnih
podataka.

40

Series1
38

36 T = 37,726e-0,001τ

34

32

30

28

26
0 50 100 150 200 250 300

Slika 2.3. Hlađenje čelične pločice zrakom brzine 5 m/s

 Aproksimacijom je izrađena ista kriva za hlađenje čelične pločice strujom zraka brzine
15 m/s. Razlika ovog i predhodnog mjerenja je u tome što eksponencijalna funkcija ovaj put
manje odstupa od eksperimentalno dobijene krive.

43,00

41,00

39,00

37,00 T = 39,126e-0,002τ

35,00

33,00

31,00

29,00

27,00

25,00
0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00 140,00 160,00 180,00

Slika 2.4. Hlađenje čelične pločice zrakom brzine 15 m/s

Bakarna pločica sa orebrenjima izložena je struji zraka brzine 5 m/2, koji na orebrenja
nastrujava podužno. Na slici 2.5. kriva dobijena spajanjem eksperimentalnog seta podataka
aproksimirana je polinomom trećeg stepena. Razlika u odnosu na predhonda dva slučaja je
postojanje orebrenja po površini preko koje se vršila konvektivna razmjena topline pločice i
zraka. Sa slike je vidjljivo da polinom jako dobro aproksimira set eksperimentalno dobijenih
podataka.

38,00

36,00

34,00 T= -2E-05τ3 + 0,0043τ2 - 0,3376τ + 36,097

32,00

30,00

28,00

26,00

24,00
0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 90,00

Slika 2.5. Hlađenje bakarne pločice (orebrenje podužno) u struji zraka brzine 5 m/s
 Mjerenja su ponovljena za iste uslove bakarne pločice s razlikom što je u ovom slučaju
brzina struje vazduha iznosi 15 m/s. Dobijena je nešto strmija kriva u odnosu na predhodni
slučaj što je bilo i za očekivati usljed intenzivnijeg prijenosa topline.

38,00

36,00

34,00
T = -7E-05τ3 + 0,0114τ2 - 0,615τ + 36,252
32,00

30,00

28,00

26,00

24,00

22,00
-5,00 5,00 15,00 25,00 35,00 45,00 55,00 65,00

Slika 2.6. Hlađenje bakarne pločice (orebrenje podužno) u struji zraka brzine 15 m/s

Drugi slučaj bakarne pločice je sa orebrenjima postavljenim poprečno na struju zraka.

U poređenju sa podacima dobijenim za podužno strujanja zraka u odnosu na orebrenje pločice
pri istim uslovima, primjećuje se da je smanjen intenzitet razmjene topline jer je gotov dva
puta više vremena potrebno da se pločica ohladi do temperature okoline.

37,00

35,00

33,00
T = -7E-06τ3 + 0,0024τ2 - 0,2552τ + 36,168

31,00

29,00

27,00

25,00
0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00 140,00 160,00

Slika 2.7. Hlađenje bakarne pločice (orebrenje poprečno) u struji zraka brzine 5 m/s
 Zadnje mjerenje u seriji izvršeno je sa bakarnom pločicom čije je orebrenje okrenuto
poprečno na smjer strujanja zraka brzine 15 m/s. U poređenju sa predhodnim slučajem
polinom drugog stepena pokazuje se dovoljno tačnim za aproksimaciju eksperimentalnih
podataka.

41,00

39,00

37,00
T = 0,0036τ2 - 0,4279τ + 38,407
35,00

33,00

31,00

29,00

27,00

25,00
-5,00 5,00 15,00 25,00 35,00 45,00 55,00 65,00

Slika 2.8. Hlađenje bakarne pločice (orebrenje poprečno) u struji zraka brzine 15 m/s

Iz urađenih eksperimenata može se zaključiti da je konvektivni prijenos topline sa

orebrenih površina značajno veći u odnosu na ravne površine. Također se pokazalo da se
pločice čija su orebrenja okrenuta podužno strujanju zraka brže hlade od onih poprečno
okrenutih struji zraka.
Na slici 2.9. prikazana je termografska snimka čelične pločice (lijevo) i bakarne
pločice(desno) za rebrima postavlojenim poprečno u odnosu na struju vazduha u bazdušnom
tunelu.

Slika 2.9. Termografska slika pločica hlađenih u vazdušnom tunelu

Zaključak

Nestacionarni prijenos topline matematski se dobro može opisati samo za najprostije

slučajeve (bakarna kuglica). Za složenije geometrije tijela eksperimentom se može doći do
podataka čija aproksimacija omogućava dobijanje funkcija koje približno opisuju
nestracionarno temperaturno polje.
Eksperiment koji je rađen sa pločicama jednostavnih dimenzija (u obliku kvadra)
pokazali su približno istu promjenu temperaturnog polja tokom hlađenja, odnosno ovi
slučajevi aproksimirani su eksponencijalnim funkcijama. Za pločice sa orebrenjima funkcije su
složenije i predstavljene su polinomima viših redova.
Kod svih slučajeva hlađenja sa brzinom strujanja zraka od 15 m/s dobijene funkcije
bolje aproksimiraju podatke, odnosno greška aproksimacije je manja.