Suy lun v chng minh

trong gio dc ton

Trn Kim Minh

Khoa Ton HSP Hu

kiemminh@gmail.com
1

Ni dung chnh
Chng 1. Tng quan v suy lun, lp lun, chng
minh
Chng 2. Phn tch cu trc lp lun v chng
minh theo m hnh Toulmin
Chng 3. Khung l thuyt phn tch suy lun v
chng minh trong SGK
2

Chng 2.

Phn tch cu trc ca lp lun

da trn m hnh Toulmin

M hnh Toulmin c bn ca mt lp lun

C: Mt pht biu kt lun (mt khng nh, mt mnh

kt lun)
D: D liu bin minh cho pht biu C
W: Quy tc suy lun, nguyn l, nh l kt ni gia D v
C
4

Phn tch cu trc lp lun da trn m

hnh Toulmin
Lin kt logic gia cc mnh trong qu trnh lp
lun (argumentation) khc vi lin kt logic trong
mt php chng minh
Mi bc ca chng minh l mt suy lun din dch
Mi bc trong qu trnh lp lun c th l mt suy
lun ngoi suy hoc quy np
5

 Trong trng hp ny, cu trc ca mt php chng

minh khng cn n thun l cc bc suy lun
din dch, m c th t ngoi suy, quy np n din
dch
Nu qu trnh lp lun c cng cu trc (cng din
dch, ngoi suy hoc quy np) vi php chng minh
th ta gi c mt s lin tc cu trc
Ngc li, ta gi l gin on cu trc
6

Lp lun din dch

Kt lun ?

D liu
(p)
Quy tc
(pq)

Thit lp mt kt lun t mt vi d liu v mt

quy tc
7

Lp lun ngoi suy

Kt lun
(q)

D liu ?
Quy tc
(pq)

Thit lp mt kt lun t mt s kin quan st c

Du hi ?: Phi tm kim d liu no p dng quy tc
cho php bin minh cho pht biu kt lun?
8

Trng hp ngoi suy sng to

Kt lun
(q)

D liu ?
Quy tc ?
(pq)

Thit lp mt kt lun t mt s kin quan st c

Du hi ?: Phi tm kim d liu no v quy tc no
bin minh cho pht biu kt lun?
9

Lp lun quy np
Thit lp mt pht biu bng cch khi qut
ha t mt vi trng hp c bit
Harel phn bit 2 kiu khi qut ha trong qu
trnh quy np
Khi qut ha kt qu (result pattern generalisation)
Khi

qut

ha

qu

trnh

(process

pattern

generalisation)
10

Khi qut ha kt qu
KQH kt qu ch n tnh quy tc cc kt qu c trc
E1, E2, E3
C: pht biu khi qut t cc kt qu (pht biu) E1, E2, E3
M hnh Toulmin ca KQH kt qu

11

Khi qut ha qu trnh

KQH qu trnh ch n tnh quy tc cc qu trnh lp
lun trc E1 E2, E2 E3
C: pht biu khi qut t cc qu trnh E1 E2, E2 E3
M hnh Toulmin ca KQH qu trnh

12

Khi nim Tnh thng nht nhn thc

(Boero, 1996; Pedemonte, 2007)

Trong qu trnh GQV, qu trnh lp lun

thng c mc tiu hnh thnh mt gi thuyt
Tip theo, HS thit lp mt chng minh cho gi
thuyt
Nhiu nghin cu cho thy c th tn ti tnh
lin tc gia hai qu trnh trn
13

Tnh thng nht nhn thc

(cognitive unity)

Tnh lin tc ca hai qu trnh trn gi l tnh thng

nht nhn thc (Boero, 1996; Pedemonte, 2007)
S gin on ca hai qu trnh trn gi l s gin
on nhn thc (cognitive distance)
Gi thuyt v tnh thng nht nhn thc:
Trong pha hnh thnh nn gi thuyt, HS thc hin cc lp lun
cc em bin minh cho s hp l ca cc la chn (cc khng
nh)
Trong pha tip theo, HS thit lp mt chng minh cho gi thuyt
bng cch sp xp thnh mt dy c tnh logic cc lp lun

14

Cc kiu thng nht/gin on nhn thc

Lin tc v ni dung, phm vi, cu trc
Chng ta ch tp trung vo kha cnh cu trc
Lp lun
Din dch

Ngoi suy

Chng minh

Kiu lin tc/gin on

Din dch

Lin tc cu trc

Kiu khc

Gin on cu

Chng minh ngoi suy

Lin tc cu trc

Din dch

Gin on cu

Kiu khc
Quy np

Quy np ton hc/Quy np

Lin tc cu trc

Kiu khc

Gin on cu trc
15

CC V D

16

Quan nim khi dy hc v chng minh

Dy chng minh ch yu bng cch trnh by
cc chng minh cho HS (HS khng phi kin
to nn php chng minh) t ra khng hiu qu
Nghin cu cho thy cc bi ton m i hi
HS lp lun hnh thnh gi thuyt c th s
dng hiu qu dn dt HS n vic hc v
chng minh
17

Bi ton 1
Cho tam gic ABC. Trn cc cnh v
v pha ngoi ca tam gic ta dng
ba hnh vung. Ta dng ba tam gic
mi bng cch ni cc nh ca cc
hnh vung. Hy so snh din tch
ca mi tam gic ny vi din tch
tam gic ABC.

18

Phn tch tin nghim

Bi ton 1

19

Ti sao chn bi ny?

Thc y HS lp lun
Li gii bi ton khng d thy ngay c
Kh khn ny c th buc HS phi tham gia giao tip v
hp tc tm li gii

HS c th s dng lp lun suy din, quy np hoc

ngoi suy (xem phn tch phn sau)
HS c th tm ra li gii bng nhng kin thc hin ti
Cha ng kh nng huy ng cc kin thc khc
(din tch, tam gic bng nhau)

20

Cch gii 1
Dng cc ng cao (CH v EK)
So snh din tch ABC v ADE
AB = AD
CH = EK (tam gic AEK bng tam
gic ACH, hoc dng php quay)

Cch gii 1 c th c hnh

thnh theo mt qu trnh lp lun
kiu ngoi suy hoc din dch

21

Qu trnh lp lun ngoi suy

Bc 1:

Kt lun (d on): S(ABC) = S(ADE)

D liu: c AB=AD, vy chc l CH = EK (d liu
cn tm kim)
Quy tc: cng thc din tch: y x ng cao/2

22

Qu trnh lp lun ngoi suy

Bc 2:

Kt lun (cn kim chng): CH = EK

D liu: cha c sn (cn tm kim)
Quy tc: cha c sn (cn tm kim)
23

( khng nh CH bng EK, chng ta

c th xt hai tam gic AKE v AHC:
nu chng bng nhau th hai ng
cao bng nhau)

24

Qu trnh lp lun ngoi suy

Bc 3:

Kt lun (cn kim chng): AKE = AHC

D liu: cha c sn (cn tm kim)
Quy tc: nh l v cc trng hp bng nhau ca tam
gic

25

 T cc lp lun ny, HS c th hnh thnh mt

php chng minh (suy din) nu cc bc ngoi
suy c chuyn i thnh cc bc suy lun
din dch
HS kh, gii c th thc hin bc chuyn d
dng
HS khc c th gp nhng kh khn nht nh khi
chuyn sang chng minh

26

Qu trnh lp lun din dch

Bc 1:

D liu: AE=AC; gc AHC=gcAKE; gcKAE=gcHAC

Quy tc: nh l cc trng hp bng nhau ca tam gic
Kt lun: tam gic AHC bng tam gic AKE
27

Qu trnh lp lun din dch

Bc 2:

D liu: tam gic AHC bng tam gic AKE

Quy tc: H qu ca hai tam gic bng nhau
Kt lun: ng cao CH bng EK
28

Qu trnh lp lun din dch

Bc 3:

D liu: CH = EK; AB = AD
Quy tc: Cng thc din tch
Kt lun: S(ABC) = S(ADE)
29

D on v vic thit lp mt chng minh theo

cch gii 1
Cch gii 1: Dng ng cao so snh din tch
Cu trc ca

Cu trc ca

Lin tc/gin on

D on kh nng

qu trnh LL

chng minh

cu trc

thit lp CM ca HS

Din dch

Din dch

Lin tc cu trc

Php cm c th d
dng c thit lp

Ngoi suy

Din dch

Gin on cu trc

Cm c th c
thit lp

Ngoi suy

Lin tc cu trc

Php Cm ngoi
tm

30

Cch gii 2:
S dng cng thc din tch dng lng
gic S =

1
bc sin A
2

So snh S(ABC) v S(ADE)

1
)
S (ABC
=
AB. AC.sin CAB
2
1
)
S (ADE
=
AD. AE.sin DAE
2

Hai din tch ny bng nhau v cc cnh

v cc sin bng nhau
Cch gii 2 c th c hnh thnh theo
mt qu trnh lp lun kiu din dch

31

Qu trnh lp lun din dch

E: S(ABC) = S(ADE)

D: AB=AD; AC=AE;
sin(CAB)=sin(DAE)

P: Cng thc din

tch dng lng gic

D on:
Mt chng minh c th c thit lp trc tip t
lp lun nh vy
Tnh lin tc cu trc c mong i

32

Cch gii 3
Kho st cc trng hp c bit ca
tam gic ABC
Bi ton so snh din tch tr thnh
bi ton so snh tam gic
T cc tam gic bng nhau suy ra
din tch bng nhau
33

 Trng hp tam
gic ABC vung

Trng hp tam
gic ABC cn
Trng hp tam
gic ABC u
34

Qu trnh lp lun din dch

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC vung

Bc 1:

Kt lun: tam gic ABC = tam gic ADE

D liu: AB=AE; AC=AD; gcCAB = gc DAE
Quy tc: nh l v s bng nhau ca tam gic

35

Qu trnh lp lun din dch

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC vung

Bc 2:

Kt lun: din tch hai tam gic ABC v ADE bng nhau
D liu: Hai tam gic bng nhau
Quy tc: H qu v s bng nhau ca hai tam gic
36

Qu trnh lp lun din dch

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC cn

Bc 3:

Kt lun: tam gic ADE = tam gic BFG

D liu: AD=BG; AE=BF; gcDAE = gcFBG
Quy tc: nh l v s bng nhau ca tam gic

37

Qu trnh lp lun din dch

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC cn

Bc 4:

Kt lun: S(ADE) = S(BGF)

D liu: Tam gic ADE = tam gic BGF
Quy tc: 2 tam gic bng nhau th din tch bng nhau
38

Qu trnh lp lun din dch

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC u

Bc 5:

Kt lun: t.gic(CIH) = t.gic(ADE) = t.gic(BFG)

D liu: AD=AE=BF=BG=CH=CI
Quy tc: nh l tam gic bng nhau
39

Qu trnh lp lun din dch

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC u

Bc 6:

Kt lun: din tch cc tam gic bng nhau

D liu: ba tam gic bng nhau
Quy tc: 2 tam gic bng nhau th din tch bng nhau
40

Ch
Qa trnh lp lun ny cha xem xt trng hp
tam gic ABC bt k
HS s gp kh khn trng hp tam gic ABC
bt k
C th do quan nim sai: Hai tam gic khc
nhau th din tch khc nhau

41

Qu trnh lp lun quy np

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC u

Bc 1:

42

Qu trnh lp lun quy np

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC u

Bc 2:

43

Qu trnh lp lun quy np

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC u

Bc 3:

44

Qu trnh lp lun quy np

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC u

Bc 4:

Trng hp ny cho php bin minh din tch ca ba tam

gic l bng nhau
Cho php hnh thnh gi thuyt trong trng hp tam
gic ABC bt k

45

Qu trnh lp lun quy np

(xt cc trng hp)

Trng hp tam gic ABC u

Gi thuyt trong trng hp tam gic ABC
ty c th c hnh thnh bng cch
KQH kt qu trc :

Kt lun: din tch cc tam gic bng nhau trong t.hp ABC bt k
D liu: Cc kt lun E2, E4, E6, E10
Quy tc: KQH kt qu

46

Cch gii 4: Dng php quay

Xt php quay tm A gc quay 90

D bin thnh D v E bin thnh B

AB l trung tuyn ca tam gic CBD
Trung tuyn chia tam gic thnh 2
tam gic c din tch bng nhau
S(ADE) = S(ABD)
47

Qa trnh lp lun ngoi suy

Bc 1:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
48

Qa trnh lp lun ngoi suy

Bc 2:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
49

Qa trnh lp lun ngoi suy

Bc 3:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
50

Gi thuyt (mong i)

T lp lun ny HS c th xy dng
mt chng minh nu nh cc bc
lp lun ngoi suy c chuyn
thnh cc bc suy lun din dch
HS cn phi vt qua c s gin
on cu trc ny

51

Qa trnh lp lun din dch

Bc 1:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
52

Qa trnh lp lun din dch

Bc 2:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
53

Qa trnh lp lun din dch

Bc 3:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
54

Qa trnh lp lun din dch

Bc 4:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
55

Gi thuyt (mong i)
T lp lun ny HS c th xy dng
d dng mt chng minh
Tnh lin tc cu trc c mong
i

56

Cch gii 5: Dng hnh bnh hnh

Dng hnh bnh hnh ADIE
Tam gic ABC bng tam gic AEI
(c-g-c)
S(ABC) bng na S(ADIE) v
bng S(ADE)

57

Qa trnh lp lun din dch

Bc 1:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
58

Qa trnh lp lun din dch

Bc 2:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
59

Qa trnh lp lun din dch

Bc 3:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
60

Qa trnh lp lun din dch

Bc 4:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
61

Cch gii 6: S dng tnh cht trung

tuyn v ng cao
ng cao ca tam gic ABC l
trung tuyn ca cc tam gic ngoi
Trung tuyn ca tam gic ABC l
ng cao ca cc tam gic ngoi
Tam gic APE bng tam gic ACQ
Tam gic APL bng tam gic AQB
Vy S(ABC) = S(AEL)
62

Qa trnh lp lun din dch

Bc 1:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
63

Qa trnh lp lun din dch

Bc 2:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
64

Qa trnh lp lun din dch

Bc 3:

Kt lun:
D liu:
Quy tc:
65

Bi ton 2
Cho 3 im A, B, C thng hng
theo th t. Trn na mt phng
b AC, dng cc hnh vung ABEF
v BCDG. Gi M, N ln lt l
trung im ca AG v CE. Hi tam
gic MBN l tam gic g? Ti sao?

66

Phn tch tin nghim

Bi ton 2

67

Ti sao chn bi ny?

Thc y HS lp lun
Li gii bi ton khng d thy ngay c
Kh khn ny c th buc HS phi tham gia giao tip v
hp tc tm li gii

HS c th s dng lp lun suy din hoc ngoi suy

(xem phn tch phn sau)
HS c th tm ra li gii bng nhng kin thc hin ti
Cha ng kh nng huy ng cc kin thc khc
(php quay, tam gic bng nhau)

68

Cch gii 1

69

Lp lun suy din ca HS

Phn tch bng m hnh

Toulmin

70

Chng minh suy din HS

Phn tch bng m hnh

Toulmin

S lin tc cu trc

71

Lp lun ngoi suy ca HS

Phn tch bng m hnh

Toulmin

72

Lp lun ngoi suy ca HS

Phn tch bng m hnh

Toulmin

73

Lp lun ngoi suy ca HS

Phn tch bng m hnh

Toulmin

74

Chng minh suy din ca

HS

Phn tch bng m hnh

Toulmin

75

Chng minh suy din ca

HS

Phn tch bng m hnh

Toulmin

76

Bi ton 3
Cho cc hnh v sau:

Hi hnh th n c bao nhiu tam gic? Gii thch.

77

Phn tch tin nghim

D kin cch gii: HS m s hnh tam gic v

tm quy lut kt lun H(n)=4n-3
HS c th hnh thnh cch gii ny bng KQH
kt qu hoc KQH qu trnh.
78

KQH kt qu

79

KQH qu trnh

80

HS c th xy dng chng minh quy np nh sau

81

Phn tch hu nghim

82

Lp lun ca HS 1

Phn tch bng MH Toulmin

83

Lp lun ca HS 1

Phn tch bng MH Toulmin

84

 HS lp lun quy np da trn KQH qu trnh

HS chng minh bng quy np ton hc
Vy c s lin tc v cu trc
85

Lp lun ca HS 2

Phn tch bng MH Toulmin

86

Chng minh ca HS 2

Phn tch bng MH Toulmin

87

Lp lun ca HS 3

Phn tch bng MH Toulmin

88

Lp lun ca HS 3

Phn tch bng MH Toulmin

89

Chng minh ca HS 3

Phn tch bng MH Toulmin

KQH qu trnh cho php HS tm mi lin h gia

hn v hn+1 v xy dng mt chng minh quy
np ton hc

90