Dokuz Eyll niversitesi

naat Mhendislii Blm

YAPI MALZEMES - I
17. Ahap
17.1.Ahabn Teknik zellikleri
17.2.Ahabn Korunmas
17.3.Aacn Mekanik lenmesi

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Canl bir organizma olan aatan elde edilen ahap;
lifli,
heterojen
anizotrop
bir yap malzemesidir.

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Aa uzunluuna paralel, lifsi
hcrelerden oluur.

doal bir polimer

C2H3O4--Hcre duvar
3

Bu hcreler aacn ekseninden radyal olarak da doru geliir.

Kambiyum
Kabuk

z odun (heartwood)

Diri odun (sapwood)

Annual Ring
Springwood
Summerwood
4

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

ne yaprakl aalar

Geni yaprakl aalar

(yaprak dken)

(kozalakl)

hardwoods

softwoods

-Mee (oak)

-am (pine)

-Dibudak (ash)

-Ladin (spruce)

-Akaaa (maple)

-Sedir (cedar)

-Kayn (beech)
-Grgen (hornbeam)

Akasya
-Kestane (cheasnut) -(locust)
-Ceviz (walnut) - Okalipts

* Sertlik asndan istisnalar vardr (

).

balza aac bir hardwood ama en yumuak aa !!!

Asl fark hcre yaplarndadr.

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

hardwood

softwood

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

am aalarnda latewood-ealywood
saym ile ya tespiti

redwood
7

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Doada ok sayda aa tr olmasna karn, nemli

ekonomik deer tayan aa says snrldr. Yaplarda
kullanlan ahabn nemli bir ksm am, mee, ceviz,
dibudak, kavak, selvi, kayn, kknar, sedir gibi aalardan
elde edilmektedir.
23,000 tr
8

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Mhendislikte kullanlan
aalardan salanr.

ahabn

%80'i

kozalakl

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Budaklar, yarklar, pelenme (eit olmayan hacim deiimi),
eik lifler, reine keseleri kereste kusurlarndandr.

Budaklar
ift z
Yarklar

Yllk halkalara paralel atlak

z Kaymas

10

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

A, rtl budak (encased)

B, i budak (intergrown)

11

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Ahabn nem ierii
Yeni kesilmi aata % 130 - % 50, piyasada kuru kabul
edilen ahapta % 22 - % 18, yapay yntemlerle frnda
kurutulmu olanlarda % 8'in altnda olabilir.
Bu nedenle ahabn zellikleri standart olarak, % 12-15
arasnda nem derecesinde bulunan rnekler zerinde
saptanr.

12

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Ahabn nem ierii
Ahabn fiziksel zellikleri, nem oran ile byk lde
etkilenir. Ayn ahap deiik nem oranlarnda farkl
davran gsterir. Ahap kururken hacim kaybna urayarak
bzlr.

Ar kurutma

13

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Ahabn nem ierii ile enerji yutma kapasitesi arasndaki iliki

Aa kuruyunca sertlik, dayanm gibi bir ksm zellikleri

artar ancak enerji yutma kapasitesi azalr.

14

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Birim hacim arlk
Birim hacim arlk ahabn trne gre ortalama olarak
0.1 t/m3 ile 1.5 t/m3 arasnda deiir

15

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

balza aac

En hafif ahap

En hafif ve yumuak aa (0.16 g/cm3).

Ekvator, Gney Amerika - maket uaklarda - maket mimarisinde

16

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

balza aac

En hafif ahap

17

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

balza aac

En hafif ahap

18

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Termik Genleme
Her cisimde olduu gibi ahabn da boyutlarnda scaklk
etkisi ile deiiklikler olur. %0 nem ve 0oCde saptanan sl
genleme katsays lifler dorultusunda 0.5 x 10-4, liflere
dik dorultuda 0.05 x 10-4 deerindedir.

ToC

2ToC

ToC

2ToC19

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Termik letkenlik
Ahap hcreli yaps ve yapnn asln oluturan maddenin
selloz olmas nedeniyle, s bakmndan kt bir iletkendir.
Bu nedenle blme, kaplamalar iin uygun bir malzemedir.

am: 0.27 kcal/moCh

20

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Mekanik zellikler
Kusurlu, heterojen ve anizotrop
yaps nedeniyle ahabn mekanik
zelliklerini
incelemek
kolay
deildir. Ahabn deiik mekanik
etkilere kar gsterdii dayanm
trlere gre ve ayn trlerin deiik
rneklerine gre farkllklar gsterir.

21

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Basn Dayanm (MPa)
((N/mm2)
8

Basn dayanm su ierii ilikisi

7
6
5
4
3
2
1
10

20

30

40

50

w (% su ierii)

Birim hacim arl 0.42 kg/dm3 olan bir kozalakl aacn

basn dayanmnn (lifler dorultusunda) su ierii ile deiimi 22

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Kurutma yntemleri

Ak havada kurutma
23

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Scak hava ile kurutma

24

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Scak hava ile kurutma

25

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Mekanik zellikler
Anizotropi nedeniyle ahabn mekanik zelliklerini iki
ynde incelemek.
Eksenel yn (lifler boyunca),
Transversal yn (liflere dik dorultuda).
P

26

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Transversal yn
Liflere dik
ve
radyal yn (enine)

Eksenel yn

Transversal yn
Liflere dik
ve
teet yn (enine)

Liflere paralel yn
(boyuna)

27

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

28

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Mekanik zellikler
Emniyet
Gerilmeleri
(MPa)

III.SINIF
AM

II.SINIF

KAYIN ve
AM
MEE

ekme //
Basn //
6.0
7.0
2.0
3.0
Basn
// : Liflere paralel dorultuda
: Liflere dik dorultuda

8.5
8.5
2.0

KAYIN ve
MEE
10.0
10.0
3.0

I.SINIF
AM
10.5
11.0
2.0

KAYIN ve
MEE
11.0
12.0
3.0

Ahap ile ilgili olarak emniyet kat saylar deikenliklerin

fazlal nedeniyle 5 ~ 10 arasnda deien deerler alr.
Yukardaki Tabloda baz ahap trleri iin alnan emniyet
29
gerilmeleri verilmitir.

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Elastisite modl
Ahabn elastisite modl de liflere dik ve paralel
dorultularda deimektedir. Elastisite modl amlarda
liflere paralel dorultuda 10.000 MPa, liflere dik dorultuda
300 MPadr.
Mee ve kayn iin bu deerler srasyla 12.500 MPa ve
600 MPa olarak alnabilir.

30

17.1 Ahabn Teknik zellikleri

Eilme Dayanm
Ahabn eilme dayanm 60-130 MPa arasnda deien
deerler alr. rnein, III. Snf amn eilme dayanm 65
MPa, grgenin 130 MPa'dr.

31

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

32

17.2 Ahabn Korunmas

Dayankllk
Nem, zellikle zararl mantarlarn gelimesini ve canl organizma
saldrsn kolaylatrr. Ancak tamamen tatl su iinde gml ahabn
uzun yllar (50-500 yl) dayand gzlenmitir.

33

17.2 Ahabn Korunmas

Dayankllk
Devaml olarak slanma - kuruma etkisinde bulunan ahap kolayca
ypranr. yi havalandrlm ve nemsiz ortamlarda, tarihi yap ve
mobilyalarda grld gibi ahap ok fazla (3000 yl dolaylarnda)
dayanabilir. Msrda alan firavun mezarlarnda olduka salam
ahap mobilyalara rastlanlmtr. Ancak bu dayanm nemli toprak
iinde 4-12 yla inebilir.

34

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

35

17.2 Ahabn Korunmas

Dayankllk sorunlar

36

17.2 Ahabn Korunmas

Dayankllk zmleri

37

17.2 Ahabn Korunmas

Dayankllk
Ahabn dayankll doal haliyle, koruyucu ilemlere tabi
tutulmakszn d etkenlere dayanmasdr. Bu dayankllk
trlere gre deiir. Baz trlerde mikroorganizma
reyemez, yaplarnda doal antiseptik maddeler vardr.
rnein kestane, mee, am, bu tr etkilere olduka
dayankldr.

38

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

39

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

40

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

Beyaz karnca
(carpenter ants)

41

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri
Limnoria (3 to 4 mm boyunda)
ahab yiyerek zayflatr. Gelgit
blgesi mekanik etki ile hasar grr.

42

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

Limnoria

43

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri
Ahabn yz nemin gemesine ve zararl mikro
organizmalarn gelimesine engel olmak amacyla bir
koruyucu tabaka ile rtlr. Bu amaca ulamak iin en ok
kullanlan 5 yntem ylece sralanabilir:
-Boyama
-Katranlama
-Yzeysel yanma
-ivileme
- Daldrma
44

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri
Vernik: Kuruduunda ahap zerinde ince, sert, ve
parlak (istee gre mat) bir tabaka oluturan
reine+zcden oluan sv malzemelerdir.
lk vernikler doal reinelerden
gnmzde petrol kkenlidir.

elde

edilirken

45

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri
Vernik retiminde kullanlan:
reineler
Lak
amsakz
reformaldehid
Vinil reineleri
Akrilik asit reineleri
Klorlandrlm kauuk

zcler
Terebentin
Toluen
Nafta
Alkol
Sentetik tiner
46

sentetik vernik, poliretan vernik, sellozik vernik

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri
doal reine zc
Lak

Alkol

ellak

47

Gomalak cilas da denir.

Mzik aletlerinde kullanlr.

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri
Petrol
trevli
reine

zcler

reformaldehid
Polyester
Vinil reineleri
Akrilik asit reineleri

2 komponentlidir (sertletirici
ayrca kartrlr)

Poliretan vernik
Polyester vernik
Sentetik vernikler
Akrilik vernik

Beyaz lake boyalarda

sararma yapmaz.

Vernik boyadan sonra koruyucu olarak uygulanmaldr, boya

ile kartrlmamaldr.
48

17.2 Ahabn Korunmas

49

17.2 Ahabn Korunmas

Plaza de la Encarnacion, Sevilla, spanya, Nisan 2011

World's Largest Wooden Structure

50

17.2 Ahabn Korunmas

Plaza de la Encarnacion, Sevilla, spanya, Nisan 2011

Poliretan kaplama

51

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

Katranlama - Hava ile temas halinde olan kaba yap

elemanlar (direk, kazk, tahta perde vb.) gibi grnn
nemli olmad yerlerde kullanlr. Bu yntemde
bitml malzeme ahaba scak ve souk olarak srlr.

52

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

Yzeysel yanma - Ahabn yzeyine alev pskrtmek

suretiyle ahap yzeysel olarak kmrletirilir. Bylece
malzeme yzeyi d etkenlere kar ok dayankl hale
gelir.

53

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

ivileme - Su iinde bulunan ahaba saldrabilen baz

kurtlardan korumak amacyla, iri (yaklak 15 mm) ve
yuvarlak bal zel iviler yan yana ivilenir. Bir sre
sonra ahabn yzeyi bir pas tabakas ile rtlr ve bu pas
rts kuruyucu bir tabaka oluturur.

54

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

Daldrma Ahap, trne gre ksa veya uzun sreli bir

scak antiseptik banyosuna daldrlr. Bu banyolar iin en
ok bakr slfat, inko klorr ve lizol gibi maddeler
kullanlr..

Daldrma ncesi geirimsiz

kabuun soyulmas

55
Penetrasyonu arttrmak iin delme

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri
Daldrma bir derinlemesine koruma trdr

56

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma
Emprenye yntemi
Baz tr kimyasallar ahaba basnl
yntemlerle emdirilmektedir. Emprenye
denilen bu ahap tr d etkilere ok
dayankl olmaktadr.

Ormanlk ve nemli alanda

kullanlacak ahaplar iin

57

17.2 Ahabn Korunmas

Yzeysel koruma yntemleri

Borlu zeltilerle koruma

58

17.2 Ahabn Korunmas

Yangna dayankllk

Ahap malzemenin en olumsuz taraf yangna

dayankllnn olmamasdr. Yaln ahab yangn
etkisinden tamamen kurtarmak olanakszdr.

59

17.2 Ahabn Korunmas

Yangna dayankllk

Ancak boraks ve alminyum tuzlu kimyasal svlar

ktklere rnga ederek veya yanmaz maddelerle (asbest
levha, al svas vb.) kaplayarak izolasyon yoluyla
ahabn yangna dayanklln byk lde arttrmak
olanakldr.

60

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

leme Yntemleri

Mekanik aralarla
tomruk,
direk,
kereste,
yaprak,
kontraplak,
OSB, MDF,
sunta,
fiberboard,
glulam

Kimyasal ilemlerle
selloz sanayinde
(kat, suni ipek,
vernik, reine, vb.)

61

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Mekanik leme Yntemleri

62

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Mekanik leme Yntemleri
tala

iri para

testere tozu

lif

yonga

kymk

Common wood elements used in woodbased

composites from top left, clockwise: shavings,
sawdust, fiber, large particles, wafers, and strands.

63

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Mekanik leme Yntemleri
Yontma - Aa kesildikten sonra dallar ve budaklar
kesilip, yontularak tomruk hale getirilir. Bu tomruklar
gereinde direk vb. olarak da kullanlabilir. Kpr
inaatnda direkt kullanm:

64

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Mekanik leme Yntemleri
Bime - Tomruklar balca ekilde biilir.

1. Paralel Bime

2. Prizmatik Bime

3. eyrek Bime

biilen kereste ekline ve boyutlarna gre; kalas, tahta, lata, ta gibi adlar alr.

65

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Mekanik leme Yntemleri

66

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Glulam (Glued-laminated structural timber) Byk kiriler
halinde fabrikada zel seilen keresteler ve uzun mrl
yaptrclar kullanlarak keresteler uc uca artmal eklenir.
Bylece uzun kiriler elde edilir. Balantlarda elik plakalar
kullanlr.

67

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Glulam kiri
uygulamalar

68

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Mekanik leme Yntemleri
Dilme - zel makinalar yardmyla tomruktan ince yapraklar elde
etme ilemine dilme denir. Bu yapraklar marangozlukta kaplama
ilerinde kullanlr.
Ama - Tomruk, sarlm bir hal gibi
soyulursa, geni yzeyler elde edilir. Ama
makinasnda bak sabittir. Tomruk ekseni
etrafnda dnerek genilii sabit, boylar
tomruun apna gre deien yapraklar
elde edilir. Elde edilen yapraklar zellikle
kontraplak yapmnda kullanlr.

69

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Kontraplaklar (plywood)

70

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Kontraplaklar (plywood)

betonarme iin gergili plywood kalp

71

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Alternatif kalp sistemleri
katl masif ahabn (ladin)
laminasyonu ile retilmi

72

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Alternatif kalp sistemleri

73

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Alternatif kalp sistemleri

74

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Alternatif kalp sistemleri

75

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Mekanik leme Yntemleri
Kyma - Aalar kyarak, yonga veya tala haline getirmek
ve bunlara su ve buhar ile ileyip, mekanik aralarla ezip,
didikleyerek lifler halinde datmak ilemidir. Bu hamura
uygun balayclar (tutkal, reine vb.) katarak ahap
levhalar (suni tahta) elde edilir.

76

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Suni tahtalar

Kylan ve hamur hale dntrlen ahap, eitli

yntemlerle yapay ahap levhalar haline getirilir.
Bunlar doal kereste yerine;
- izolasyon levhas,
- eitli sertlikte levhalar olarak dorama, kaplama,
deme vb. malzemesi olarak geni kullanm alan
bulurlar.
77

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

Fiberboard
Ahap lifli plaka
Sunta (yonga levha - chipboard)

650-700 kg/m3

Suya ve yanmaya kar dayanm yoktur.

78

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

MDF (medium density fiberboard)
Liflerin belirli bir rutubet derecesine kadar kurutulduktan sonra
yaklak %9-11 orannda termosetting (scaklkta katlaan)
karakterli bir tutkal ile tutkallanarak scaklk ve basn altnda
preslenmesiyle oluan homojen yapda levhadr.

550-800 kg/m3
Lake: Ham MDF'nin zeri astarlanp
zerine sellozik, poliretan akrilik ve
UV koruyuculu boyalarn uygulanmas
ile elde edilen mobilya

79

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

HDF (high density fiberboard)
900 kg/m3

80

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

OSB (Oriented strand board)
Ynlendirilmi yonga plaka
nce
halat
ekilli
elemanlar
retilir
ve
kurutulur. Reine ile scak
presleme yoluyla plaka
retilir (177-204oC 3-5 dk).
naat
sektrnde
kontrplan
(plywood)
yerini almtr.

81

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

OSB (Oriented strand board)
Ynlendirilmi yonga plaka

82

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

OSB (Oriented strand board)
Ynlendirilmi yonga plaka

83

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

OSB (Oriented strand board)
Ynlendirilmi yonga plaka

at Kaplamalarnda
Ambalaj Sektrnde
Oda Blmelerinde
Tavan ve Taban Demelerinde
Olduka Youn Kullanlr.

84

17.3 Aacn Mekanik lenmesi

OSB (Oriented strand board)
Ynlendirilmi yonga plaka

85

ok katl ahap yaplar

Maison d'adams, Angers, Fransa. Loire vadisi.

Yapm tarihi: 15 YY

Gelslingen, Baden-Wrttemberg, Almanya.

1589
86

Ahap balant elemanlar

- Ahap ivileri ve vidalar

- Gemeli - klavuzlu balantlar
- Yaptrmal - gemeli balantlar
- Metal plakalarla dm noktas tespiti

87

Ahap balant elemanlar

eitli ahap ivileri

Ahap vidas ile balant

88

Ahap balant elemanlar

ivili balant riskli

Ahap ivileri galvanizlemesi kaliteli deilse korozyon lekesi

89

Ahap balant elemanlar

Gemeli, klavuzlu balantlar

A: ahap-ahap
B: ahap-elik

Balant detaylar
90

Ahap balant elemanlar

Gemeli balant

91

Ahap balant elemanlar

Gemeli yaptrmal balant

yaptrclar

92

Ahap balant elemanlar

Ahap yaptrclar

veneer

93

An extruder applies continuous and uniformly

sized and spaced beads of adhesive to veneer
for laminating into laminated veneer lumber (LVL).

Ahap balant elemanlar

Ahap yaptrclar

Farkl kimyasal kkenli yaptrclarn d ortam

koullarnda yapma mukavemetlerindeki deiim
94

Ahap balant elemanlar

Metal plakalar

95