STAJIN YAPILDII KURULU BLGLER

KURULUUN ADI: MAKSAM

KURULUUN YER: Celal Bayar Bulvar No:159 Tandoan/
ANKARA
KURULUTA ALIAN MHENDS SAYISI: 35
KURULUUN ASIL ALIMA KONUSU: eitli makina imalat,
makina paralar, galvanizli tel rnleri ve elik konstrksyon imalat.
KURULUTA UYGULANAN RETM TEKNKLER:
Kuruluta talal retim, pres ve kaynaklk ilemleri mevcuttur.
Bunlarn yannda galvanizli tel ilemleri de yaplmaktadr.
ounlukla talal retim tesislerinde mhimmat, askeri gereler
ve eitli makina paralarnn retim aamalar gereklemektedir.
elik konstrksiyon ksmnda ise baz para birletirmeleri ve
mhimmat saklama kutular gibi rnler ilemlerden geirilmektedir.
Ayn zamanda pres atelyesinde mhimmat kutular retim admlar
gerekleirken baz sac kesme ve bkme ilemleri de yaplmaktadr.
Tm bu atelyelerde talebe bal olarak baz zel paralar da
retilmektedir.
KURULUTA RETMN NTEL:
MAKSAMda genel olarak seri retim yaplmaktadr. Bunlarn
yannda da kendi bnyesinde ve zel olarak para retimi de
yaplmaktadr.
KURULUTA BULUNAN BRMLER:
a) Mali, dari, Ticari Birimler:
Genel Mdrlk, Mali ler, Pazarlama Sat, kmal, Alm,
Ambarlar, Sosyal ler, Salk, Nakliyat, Haberleme, Genel Evrak,
Ariv.
b) Mhendislik Hizmetleri ve Kalite Kontrol Birimleri:
retim Planlama, AR-GE Konstrksiyon, Teknik Ariv, Bilgi
lem, Kalite Kontrol ve Labaratuvar, Prototip mal Atelyesi,
Takmhane.
c) retim ve Onarm Birimleri:
Mekanik ler, Sac Pres leri, Kaynak Konstrksiyon, Ar
Makina Konstrksiyon, Galvanizli Tel Mamlleri, Makinalar Montaj,
Boya ve Fosfat Kaplama, Elektrik, Buharl Makina, v.b. Bakm Onarm.
FABRKANIN ATIKLARI ve EVRE KRLENMES YNNDEN
NCELENMES:
Fabrikann bir atk su tasfiye tesisi bulunmaktadr. Bu tesis
bakanlar kurulunun ald kararla yaplmtr. Dier metal atklarsa
Hurdasana gnderilerek tekrardan deerlendirilmektedir.

FABRKA DZENLEMES
Kaldrma ve Tama Yntemleri:
Atelyelerin ierisinde 1.5, 3 ve 5 tonluk rayl sistemler zerine
oturtulmu kaldrma vinleri bulunmaktadr. Bu vinler, atelye iindeki
sandklar ve dier ar, tanmas zor olan malzeme ve paralarn
tanmasnda kullanlmaktadr. Bunlarn yannda mal sevkiyat ve
atelyeler aras tamalarda traktr ve porkliftlerden yararlanlmaktadr.
Hammadde ve Stok lemleri:
Kurumun alm olduu sipariler dorultusunda alnacak
malzemelerin listesi yaplr, bu maddeler snflandrlr. Bu snf hemen
bulunabilenler ve hemen bulunamayanlar olmak zere ikiye ayrlr.
retim baladnda malzemelerin tamamnn el altnda olmasn
salamak zere malzeme alma plan hazrlanr. Bu plan hazrlanrken
gerekli olan malzemenin tamamnn yerine i blmleri yaplarak eldeki
iin bitimine yeni malzeme gelecek ekilde planlanr.
retimden sonra bir maln ne kadar stoklanacana dair plan ise
yl sonu yaplan bte toplantlarnda belirlenir. Bu olayda ey gz
nnde bulundurulur:
1) Piyasann bu mala olan ihtiyac,
2) nceki senelerden sipari veren firmalar ile kurulan temaslar,
3) Firmann bir nceki stok miktar ve sat miktarlar.

KALTE KONTROL DZEN

Fabrikann kalite sistemi, ISO 9000e denk askeri retim yapan
kurulular iin verilen AQAP 120 kalite belgesi bulunmaktadr.
Giri Kontrol
irkete gelen malzemelerin, dvme, dkme v.b. gibi
malzemelerin boyutsal ls, ileme pay kontrol yaplr. irlet, kendi
bnyesinde yapamad kontrol ve ilemleri baka firmalara
yaptrmaktadr. rnein; sl ilem, yaplan sl ilemin sertlik kontrol,
kimyasal analizi ve ekme dayanm gibi iler.
Giri Kontrol Kart:
Giri kontrol kartna; parann ad, numaras, firma ad, irsaliye
numaras ve irsaliye tarihi, parann miktar, kabul ve reddi, malzeme
rapor numaras, kalite kontrol numaras, tarihi ve kontrol yapan kiinin
ad yazlr. Bylece irket bnyesine giren malzemenin kabul yaplm
olur.
malat Kontrol
malat kontrol, seri retimin ilk parasna yaplmakla birlikte, iin
hassasiyet derecesine gre, her 10 parada, 50 parada veya 100
parada bir kontrol ilemi yaplr. Bu kontrol ileminin sonularna gre
CNC tezgahlarn offset ayar yaplarak kaliteli maml retimi yaplr.
lem Kontrol Kart:
retim esnasnda yaplan kontrollerin sonular, bu karta
ilenmektedir. Parann kritik lleri tespit edilir ve tolerans ierisinde
olup olmad, yine karta ilenir. Eer llen para istenilen toleransn
dndaysa "Red Kart" taklr. Toleranslar ierisinde ise, son kontrol
ilemi iin bekletilir.
Son Kontrol
Para tamamen ilendikten sonra, rnekleme metoduna gre
btn ller, konum, tolerans, yzey przll ve basn kontrol
yaplr. Fabrikann kendi bnyesinde kontroller dier firmalara yaptrlr.
Seilen rneklerde, gerek l taml, gerek przllk v.b.
uygunsuzlua rastland zaman, rnekleme arttrlr, gerekirse %100
kontrol yaplr.
Kabul Kart:
Son kontrol bitmi, resmin tolerans ve llerine uygun
paralarn zerine aslr. Kabul kart olmayan paralarn sevkiyat
yaplmaz.
Son Kontrol Kart:
Son kontrol kartna; parann ad, numaras, firma ad, irsaliye
tarihi ve numaras, miktar, kabul-red, malzeme rapor numaras, kalite
kontrol rapor numaras, kalite kontrol tarihi ve kontrol yapan kiinin
ad yazlr. Bu sonulara gre para deerlendirilmesi yaplr.

RETM ETLER
SAVUNMA SANAY ARA ve GERE PARALARI
M113 Aluminyum Gvde Kaynak Kitleri,
M52 Obs Kunda,
M52 Sis Havanlar,
155mm Modern K/m Obs Kundak Kollar,
Yn atal ve Altl.
MAKNALARI
Yol Yapm Greyderi,
5 TVS Vib. Yol Silindiri,
Pistonlu Hava Kompressr.
ETL MAKNA ve TECHZAT
p Kamyonu Kasas,
Karavan,
Ttn Hazrlama nitesi,
Yaprak Am Tesisi.
ELK KONSTRUKSYON
Hangar Baraka,
Sundurma,
Raf.
GALVANZL TELLER
Galvanizli Dz Tel,
Galvanizli Dikenli Tel,
Kafes Teller (40x40x3),
Kafes Teller (50x50x3).
RSALAT RETMLER
S1 Fiek Kutusu,
2.75 Launcher Rmorku,
T46 Mhimmat Kutusu,
Mhimmat Aksesuarlar;
500/2000 LB. Destek Yks
500/2000 LB. Krtapa
M73 Krtapa
25 LB. Eitim Bombas
25 LB. BDU Bomba
500 LB. ve 2000 LB. Adaptr Burcu
500 LB. ve 2000 LB. Dip Tka
500 LB. ve 2000 LB. Nakliye Bal
M16, M19 Pssler

MAKNA ve KMYA ENDSTRS KURUMUNUN

TARHES
Makina ve Kimya Endstrisi Kurumunun tarihi incelenecek
olursa, grlecektir ki bu kurulu zaferler dolu tarihimizin dnyaca n
ve
isim
yapm
silah
gc
kaynaklarmz
olan
Top
dkmhanelerinden domutur.
Bunlardan ilki ve en nemlisi fetihten sonra stanbulda Galata ile
Sal Pazar arasnda bugn hala Tophane olarak anlan yerde Fatih
Sultan Mehmet tarafndan kurulan ve II. Beyazt zamannda daha da
gelitirilen byk top dkmhanesidir.
Osmanl ordusunun, donanmasnn ve kalelerinin ihtiyac olan
btn toplarn dkld bu Tophane; o zamanki ismi ile Top
Asistanesi, zamanla mparatorluun harp sanayi merkezi haline
gelmi ve faaliyetlerini mparatorluun son yllarna kadar
srdrmtr.
Tophanede dklen toplarda kullanlacak glleler ise, Haskyde
Piri Paa denilen yerde kurulan bir dkmhanede yaplrd.
Osmanl mparatorluu hudutlar iinde II. Beyazt devrine
kadar orduya lzumlu barutlar muhtelif ehirlerdeki barutular
tarafndan el havanlarnda imal edilir ve hkmete satlrd. II. Beyazt
devrinde stanbulda ilk baruthane Kathanede kurulmu, bunun
arkasndan
Tophanede,
Ayasofyadaki
Cebehane
iinde,
Unkapannda,
ehremininde,
Azatl
ve
Selimiye
Klas
mahzenlerinde baz baruthaneler almtr.
XVIII. yzyl balarnda yetersiz bir halde grlen bu
baruthaneler ksmen kapatlm, Bakrkyde Baruthane-i Amire ad
ile byk bir barut fabrikas kurulmutur. Ayrca stanbul dnda
Gelibolu ve Selanikte de ufak apta yeni baruthaneler alarak, btn
bu baruthaneler bir nezaret altnda toplanm ve bylece Baruthaneler
Nazrl ihdas edilmitir.
Ahap tapa imal eden ilk imalathane III. Selim tarafndan
Halite Karaaa denilen yerde yaplm, madeni tapa imalathanesi
ise Abdlmecit zamannda (1839-1861) yine ayn yerde kurulmutur.
lk tfek fabrikas, yani Tfekhane, stanbulda Kuruemede
tesis edilmi, sonra Dolmabahe semtinde bir binaya, oradan Cibaliye
ve daha sonra da Zeytinburnuna getirilmitir. Bu fabrika 1873 ylnda
tekrar Tophaneye nakledilmi ve hariten mbayaa edilen yeni
tezgahlarla burada yivli tfek imalatna balanmtr.

Osmanl Harp Endstrisinde nemli bir yeri olan fabrikalardan biri

de 1829 ylnda Zeytinburnunda kurulan demirhanedir. Bu
demirhaneye, kurulduktan ksa bir sre sonra, demir tel, demir ubuk
ve demir levha haddehaneleri, silah imali iin gerekli ilk elik izabe
frn, mermi arkhanesi, fiek atelyesi, kundak tamirhanesi ve
haddehanesi ilave edilerek istihsal niteleri artrlmtr.
Bu askeri kurululardan baka stanbul haricinde, top ve nakliye
arabalar iin gerekli ahap malzemenin temini iin 1878de Hendekte
ve 1893te Bayramite birer kereste fabrikas ile Karabarut imali iin
gherilenin bol bulunduu Konya ve Kayseride gherile kalhaneleri
kurulmutur.
ASKER FABRKALARIN ANADOLUYA NAKL
stanbulda toplanm bulunan ve Osmanl Ordusuna yzyllarca
hizmet etmi bulunan askeri fabrikalarn Balkan Savandan (1913)
sonra mparatorluun iinde bulunduu zor koullar dikkate alnarak
ilgililerce Anadoluya nakli fikri ortaya atlm, fakat I. Dnya
Savann balamas (1914) bu konuda teebbse geilmesine mani
olmutur.
I. Dnya Savandan yenik olarak kan Osmanl hkmeti galip
devletle Mondros (1918) ve Sevr (1920) antlamalarn imzalamak
zorunda kalnca antlamalarn getirdii ar hkmler sonucu
memleketteki btn askeri fabrikalar kapatlm, Bakrky,
Zeytinburnu, Karaaa, ve Tophane fabrikalar gibi askeri fabrikalar
ticari imalata balamlardr.
KURTULU SAVAINDA ASKER FABRKALAR
Anadoluda askeri fabrikalarn kuruluu Atatrkn Anadoluya
gemesi (1919) ve Milli Mcadeleye giriilmesiyle balamtr.
Atatrkn Milli Mcadelenin baarlmas iin silah tamiri ile
cephane ve harp malzemesi imali ilerinin Anadoluda yaplmas
gerektiini belirtmesi zerine igal altndaki stanbulda askeri
fabrikalardan karlan makina ve ustalarla 1920 ylnda ncelikle dou
cephesinde Erzurumda, sonradan silah tamirhanesi haline getirilecek
olan bir i oca, daha sonra Garp cephesi Eskiehirde bir top
tamirhanesi ile Ankarada istasyon civarnda bir tfek tamirhanesi
kurulmutur.
Ayrca, Sakaraya Sava esnasnda gerekli grlmesi zerine
Keskinde bir fiek imalathanesi ile Afyon cephesindeki ordunun silah
tamiratn yapmak iin Konyada bir silah tamirhanesi almtr.
1921 yl ocak ay iinde Ankarada Askeri Fabrikalar Umum
Mdrl kurulmu ve askeri imalat yapan btn fabrikalar bu Umum
Mdrlk tarafndan yeniden tekilatlandrlmtr.

Bylece Milli Mcadele dneminde Eskiehir, Ankara Keskin, ve

Konyada kurulan tamirhaneler ile Ankarada Askeri Fabrikalar Umum
Mdrlnn kurulmas, harp sanayimizin Anadoluya nakli
hususundaki dnceleri gerekletirmitir.
CUMHURYET DNEMNDE ASKER FABRKALAR
Kurtulu Savann zaferle sonulanmas zerine yaplan Lozan
Barndan sonra (1924) Ankarada temelleri atlan silah
tamirhanelerinin tevsii ile dier askeri fabrikalarn kesin olarak
Anadoluda kurulmas ii ncelikle ele alnm, yaplan aratrmalardan
sonra en elverili yerin Kzlrmak kenarndaki Krk Ky (Krkkale)
olduu tespit edilmitir.
Ankarada 1921 ylnda kurulan silah tamirhanesi ve marangoz
atelyelerinden sonra, 1923 ylnda yine Ankarada Fiek Fabrikas,
1925 ylnda Krkkalede Topu Mhimmat Fabrikas, 1926 ylnda
Kuvvet Merkezi ile Pirin Dkm ve Haddehanesi, 1930 ylnda
Ankarada Kapsl ve mla Fabrikas ile Krkkalede elik Dkm
Haddehanesi, 1937 ylnda Krkkalede Nitrosellozlu Barut Fabrikas
Top Fabrikas ve Dili Fabrikalarnn temelleri atlmtr.
stanbulda nhisarlar Vekaletine ait olan Av ve Revolver Fiekleri
Fabrikas 1920 ylnda yine nhisarlar Vekaleti tarafndan Elmadanda
kurulmu bulunan Barut Fabrikas 1934 ylnda askeri fabrikalara
devredilmi, ayrca Kzlay tarafndan 1935 ylnda yeniden yaptrlan
Mamaktaki Gazmaske Fabrikas da 1943 ylnda Milli Savunma
Bakanl Gaz Komutanlna ve 1944 ylnda da yine askeri
fabrikalara intikal ettirilmitir.
stanbulda Bakrky Barut ve Zeytinburnundaki silah fabrikalar
Cumhuriyetin ilanndan sonra bir sre daha faaliyetlerini srdrm ve
daha sonra kapatlmlardr.
mparatorluk devrinden Cumhuriyet devrine intikal eden ve
Cumhuriyet devrinde kurulan fabrikalardan baka, yurdun dier baz
yerlerinde de irili ufakl baz askeri tamirhane ve imalathaneler mevcut
bulunuyordu. Askeri Fabrikalar Umum Mdrlne bal olarak bir
sre faaliyetini srdren bu iletmeler sonradan, gerekli grlmesi
zerine kapatlmlardr. Bu tamirhane ve imalathaneler srasyla;
orlu ve anakkale Silah tamirathaneleri, zmir Halkapnar Silah
Fabrikas, Akyaz Kereste Fabrikas, Krkkale Nal Fabrikas, Konya ve
Kayseri Glerile Kalhaneleridir.
Trk Hava Kurumu tarafndan 1942 ylnda Etimesgutta kurulan
Uak ve Motor Fabrikas, 1952 ylnda MKE Kurumunca devredilmi,
1971 ylndan itibaren de Tekstil Makinalar Fabrikas ad altnda tekstil
makinalar imalat yapmaktadr.

KURUMUN HUKUK YAPISI

Sermayesinin tamam Devlet tarafndan denmesi suretiyle 8
Mart 1950 tarihinde 5591 sayl kanunla kurulan ve 1 Nisan 1950
tarihinde faaliyete geen Makina ve Kimya Endstrisi Kurumu ktisadi
Devlet Teekklleri ile Messeleri ve tirakleri hakkndaki 440 sayl
kanuna tabi, tzel kiilii haiz bir teekkldr. Sanayi ve Teknoloji
Bakanlna bal bir kurulu olarak faaliyet gstermektedir.
YNETM ve DENETM
Kurumun en yksek seviyedeki ynetme ve karar alma organ
Ynetim Kuruludur. 440 sayl kanun gereince teekkl eden
Ynetim Kurulu; Bakanlar Kurulu kararyla atanan bir Genel Mdr
(Ynetim Kurulu Bakan), kurumun bnyesinden iki Genel Mdr
Yardmcs, Sanayi ve Teknoloji Bakanl, Maliye Bakanlnn inhas
ve Bakanlar Kurulu kararyla atanan iki temsilci ye ile ii temsilcisi
olmak zere 6 kiiden olumaktadr.
Genel Mdr, kurumun en yksek icra amiri olup, kurumun btn
i ve iletmelerini, kanunlara ve tzklere uygun olarak Ynetim Kurulu
kararlaryla kurumun itigal konularnn icaplarna gre sevk ve idare
eder.
Kurumun denetimi 440 ve 468 sayl kanunlar hkm uyarnca
yaplr. bra karar Trkiye Byk Millet Meclisine aittir. Denetim,
Yksek Denetleme Kurulu tarafndan dzenlenen rapora gre Karma
Komisyonda incelenir. Bu komisyonca dzenlenen rapor da Yksek
Meclislere sunulur.
KURUMUN AMACI
5591 sayl MKEK kurulu kanununun 2.maddesinde, kurumun
amac aadaki ekilde belirtilmitir:
a) Her eit silah, mhimmat ve patlayc maddelerle, askeri
ihtiyalar karlayacak aletler, makinalar, tesisler ve dier her
trl eya ve gereler ve yedek paralar imal etmek ve seri
halinde byk ve kk tadil ve slahat ilerini ve dier
tamirleri yapmak.
b) Tesisleri ve imkanlar ile karlayabilecei sivil ihtiyalara
ynelik her trl imalat ve tamirat yapmak,
c) 4374 sayl kanunun 1.maddesinde yazl tekel maddelerini
yapmak,
d) a, b, c fkralarnda saylan ileri grmek zere gerekli her trl
tesisi kurmak ve mevcutlarn tevsi ve slah etmek,
e) a, b fkralarnda yazl maddelerin ticaretini yapmak.

Kurum yukardaki fkralarda saylmayp da kendi itigal sahasna

giren sair ileri de yapabilir.
Kurulu kanununun bu maddesinde belirtildii gibi, kurum Milli
Savunma hizmetleri dnda, inkiafn salamak iin eitli snai
mamller imal etmek zere grevlendirilmitir.

MKEKNUN DN, BUGN, YARINI

Tarihsel sreci ierisinde MKEKnun kuruluu, Osmanl
Devletinde Topu Ocann oluumu ve top dkmclnn
balang yllar ile ilintilidir. 15.yzyln ikinci yarsndan balayarak
Tophane-i Amire, 1832-1908 yllar arasnda Tophane Mirlii,
1908den itibaren Harbiye Nezareti bnyesinde srdrlen Osmanl
Silah Sanayi; Kurtulu Sava yllarnda personeliyle Ulusal
Bamszlk Hareketinin ierisinde yeralmtr.
1919-1923 dneminin ardndan Askeri Fabrikalar Umum
Mdrl kurulmutur. Merkezi Ankarada olan bu oluum, stanbul,
Krkkale ve yurdun birok kesinde yer alan kurulularla, Cumhuriyet
ynetiminin sanayi yaplanmasnda temel talarndan biri olmutur.
Bu tesisler daha da gelitirilerek Trk Silahl Kuvvetlerinin
ihtiyac olan ara ve gerelerin nemli bir blmn retmek ve ayn
zamanda sivil sanayide baz temel ihtiyalar karlamak maksadyla
1950 ylnda 5591 sayl kanunla sermayesinin tamam devlet
tarafndan karlanan tzel kiilie sahip Makina ve Kimya Endstrisi
Kurumu ad ile yeniden tekilatlanmtr.
Zaman iinde gerek yurtii gerekse yurtdndan alnan nemli
sipariler sonunda ulat ekonomik gc ok iyi kullanan MKEK,
savunma sanayinin eitli alanlarda yatrmlarn gerekletirerek 18
byk fabrika, 18000 kalifeye personel gibi bir bykle ulama
baarsn gstermi ve ok nemli hizmetlerine yllarca devam
etmitir.
Bu fabrika ve tesisler, yeni ekonomik analya uygun olarak,
mevcut programlar erevesinde, i ve d rekabet gcne sahip,
dinamik bir yapya kavuturulmalar amac ile Bal Ortaklar eklinde
yeniden yaplanarak Anonim irket statsne dntrlmlerdir. Bu
gn saylar 19 olan bu bal ortaklklarla birlikte kurumumuzun toplam
personel says 10600dr.
MKEK ve Bal Ortaklklarnda Trk Silahl Kuvvetleri iin hafif ve
ar silah mhimmat, top, bomba, mayn, patlayclar ve roket gibi
nemli ihtiyalar ile sivil maksatl elik, pirin, elektrik sayac, pil ve
CNC takm tezgahlar gibi dier nemli ihtiyalarn retim hizmetleri

gnn teknik ve ekonomik koullar gz nnde tutularak yaplmakta,

dnya ve NATO standartlarna uygun kalite ve fiyatta realize
edilmektedir. 1997 ylnda yaklak 118 trilyonluk mal ve hizmet retimi
ile lke ekonomisine nemli katk salanmtr.
Bilim ve teknolojinin olaan st nem kazand amzda
MKEK mevcut yaptrm, i gc, sermaye, bilgi ve teknoloji
kaynaklarnn verimli kullanmn ilke edinerek, zellikle Savunma
Sanayinde, konularyla ilgili yeni teknolojilerin izlenmesi, renilmesi,
retim sresince yaylmas, bir sektrde edinilen teknolojiyi bir st
dzeyde yeniden retebilme yeteneinin kazanlmas biiminde yeni
politikalar gtmektedir.
Savunma Sanayinde verimliliin, uluslararas rekabetin ve kalite
gvenilirliinin yer ettii, kurallat ve kurumlat bir sektr olmas
gerektiine inanan MKEK, bu konulardaki alma biimiyle
rgtlenmesiyle, uluslararas kalite sistemlerine hzla uyum salama
abalaryla ve AR-GE almalaryla bu sanayide nemli kararlar ve
uygulamalar srecine girmitir. Bu sre iinde MKEKnda amalanan,
mevcut
sistemin
yeniden
yaplanmas,
retim
tesislerinin
modernizasyonu ve yeni retim projelerinin gelitirilmesiyle Trk Silahl
Kuvvetlerinin modern ve yeni teknolojilerine uyan daha kaliteli ve
daha ok miktarda savunma ara ve gereleriyle donatlmas
hedeflenmektedir.

MAKSAMIN TARH GELM

ASKER FABRKALAR UMUM MDRL SLAH FABRKASI
MDRL (1920-1950)
Nizami ordumuz yeniden oluturulurken bunun gereksinimi olan
silah, mhimmat ve ara-gereci gvenceli ve devaml surette yurt ii
kaynaklara dayal Milli Gcyle temin edebilmesi fikrinden hareketle,
balangta Eskiehir Demir Yollar Vagon Tamir Atelyesinde
balatlan retim faaliyeti Adapazar Askeri Araba Fabrikasnn bir
ksm makina ve malzemelerinin Ankaraya (Maksam 101 elik
Konstruksiyon Atelyesine) nakledilmesiyle bugnk irket faaliyete
geirilmitir.
lkemizde sanayilemede yrtc g olmu, bu yllar arasnda
ihtiyaca gre silah, ara ve gere retilmi, II. Dnya Sava
yllarnda tek bana gnde 300 adet piyade tfei, 50 adet makinal
tfek ve mhimmatn ordumuza teslim etmitir.
MKEK ANKARA SLAH FABRKASI MDRL (1950-1967)
ktisadi Devlet Teekkl olarak tekilatlanan MKEK bnyesinde
15.3.1950 tarihinden itibaren Ankara Silah Fabrikas Mdrl adyla
sivil sektr arlkl retim faaliyetlerini srdrmtr. Kamu ve zel
Sektr yatrm iin gerekli makinalar, imalat sanayi mallarn

10

Trkiyede reterek nclk etmitir. eitli ziraat makinalarnn,

dokuma tezgahlarnn, ay ileme makinalarnn, imento retimi
tesislerinin,
maden
istihsal
makinalarnn
yerli
imalat
gerekletirilmitir.
MKEK MAKNA SANAY MESSES MDRL (1968-1989)
letme faaliyetlerinde piyasa artlarna uyum salamay
hedefleyen DPT ilkeleri ile MKEK Ynetim Kurulunun 1925 sayl
karar dorultusunda 1.1.1968 tarihinde MKEK Makina Sanayi
Messesi Mdrl tzel kiiliine kavuan kuruluta sivil sektr
arlkl retim faaliyetleri srdrlm, askeri ihtiyalar meyannda
MKEK tekilatnca talep edilen imalatlar da gerekletirmitir.
MKEK MAKSAM MAKNA SANAY ve TCARET A.. (1989-.)
T.T.K. 233 sayl KHK ve MKEK ana statsne tabi Bal Ortaklk
Konumuna geirilen irketimiz 24.11.1989 tarihinde T.T.K Sicil
Gazetesinde ana szlemesini yaynlatarak tescil edilmitir. MAKSAM
Makina Sanayi ve Ticaret A.., MKEKnn bir BALI ORTAKLIIdr.

11

GR
Yapm olduum imal uslleri stajnn konusu esas olarak
retilen paralarn ve dier rnlerin retim aamalarn ayrntl bir
ekilde irdelemek, yaplan operasyonlarn yapl ekillerini, retilecek
paralarn hangi tezgahlardan getiini, yapl esnasnda dikkat
edilmesi gereken konular ve retim hakkndaki genel ve istatistiki
verileri inceleyip deerlendirmekten ibarettir.
Bu stajda ama edinilen, retim teknikleri ve teknik resim
konularnda edindiim teorik ve pratik bilgileri pekitirmek, gelitirmek
ve bu bilgilerin kullanld ve gerektii yerlere gerek i hayatnda
tank olup onlar kullanarak kalcln salamak ve ileride
karlatm durumlarda en ksa srede doru zmlere ulama
kabiliyetimi artrmaktr.

RAPOR HAKKINDA
Yazm olduum bu rapor bilgisayarda yazlm olup, ekteki
teknik resimler AutoCAD 14te izilmitir. Rapor ierii, ekiller,
resimler ve teknik resimler, tamamen elimdeki imkanlar ve bana
verilen yetki ve izinler erevesinde oluturulmutur.
Stajm
yaptm
kurulu
ounlukla
askeri
retimle
uramaktadr. Ancak raporda askeri ierikli bilgi ve resimler yer
almamas gerekmektedir. Yer alrsa bunlar onaylanmayacaktr. Sayg
deer hocalarmn ve retim yelerinin raporumu, bu durumu gz
nnde bulundurarak incelemelerini dilerim.
Aklama:
Rapordaki tm resim, ekil ve teknik resimler ekte verilecektir.
Mevcut resim ve ekillerin hepsi numaraldr. Ayrca teknik resimler iin
ahsma zel bir numaralandrma sistemi uygulam bulunmaktaym.
Buna gre teknik resim numaralar STR003,STR005, (STR-Staj
Teknik Resmi) eklindedir. Raporda aklanan retim aamalarnn
hangi resme ait olduu belirtilecektir.

12

AR-GE
Mhendislik hizmetleri bnyesinde Aratrma ve Gelitirme
blm olarak hizmetlerini sunan AR-GEde 3 mhendis ve 3 teknik
ressam hizmet vermektedir.
AR-GE, rnlerini bteye dahil eder ve iin yaplmas iin
piyasa aratrmasna girdikten sonra da yaplacak ilerin resmini izer.
Kalp aparat resimleri hazrlanr ve bir prototip imalat AR-GE
tarafndan yaplr. Bu imalat boyunca dzenli ve disiplinli bir ekilde
yaplan rn AR-GE tarafndan kontrol edilmektedir. Seri retime
geildiinde retim birimlerine braklr.
AR-GEde iki trl i yaplr:
rnn Gelitirilmesi ve Organize Edilmesi (Mevcut rnn
Gelitirilmesi):
Burada, mteri talepleri ve piyasa rekabeti dnlerek mevcut
rnlerin an teknolojisine uydurulmas ve fonksiyonlarnn
artrlmas amac ile rnde iyiletirmeye gidilir.
Yeni rn Yaplmas:
Mteri talepleri dorultusunda projeli veya projesi de AR-GEce
hazrlanan rnlerin imal edilmesidir. Bunun iin de AR-GE olarak
istenilen rn hakknda (fonksiyon, kapasite v.b.) bilgi toplamak, konu
ile ilgili eitim ve sanayi kurulularyla iletiim salayarak i birlii
yapmak ve piyasa aratrmas yaparak gerekli prototip imalat
gerekletirmektir.
Yeni rn imal edilirken ekonomiklik, emniyet, yurt ii yeterli
retim gibi promosyonlar dikkate alnmaktadr.

13

RETM PLANLAMASI
retim planlama, iletme biriminin elinde bulunan insan gc,
malzeme, makina ve enerji kaynaklarndan yararlanlarak; belirli yer ve
zamanda, yeterli miktarda, en ekonomik biimde ve istenilen kalitede
mal veya hizmet retimi iin yaplan dzenleme faaliyetlerinin
btndr. Ayn zamanda sonularn kontrol iin yaplan izleme ve
kontrol almalarn kapsar.
Sat, irsalat ve kurulu i ihtiyalarnn toplamndan oluan
Genel retim Hacmi her maml tr iin ayr ayr retim miktarlarna
dntrlr. Bu ilemde, retimi yaplacak sipariler ncelikle masraf
yerlerine, ikinci kademede masraf yerini oluturan atelye ve tezgahlara
datlr.
Maml iin yaplan bu dalma paralel olarak insan gc
dalm yaplr. Bu dalmlarda sat, irsalat ve iletme ii ihtiyalarn
yer ald sat ve irsalat planlar, insan gc plan, ikmal plan,
operasyon ve ykleme plan ve dier planlarn birbirleriyle elien
ynleri belirli tercih ve kararlarla giderilir, uyum ve btnlk salanr.

14

MALYET HESAPLAMALARI
ATELYELERE AT LK ve GENEL GDERLER
Atelye smi
100 A Mekanik Atelyesi
101 A-B Montaj Atelyesi
102 Tam Atelyesi
103 Dikenli Tel Atelyesi
105 A, C Atelyeleri *
106 Galvaniz Atelyesi
107 Mak. Montaj Atelyesi

ilik Gideri
580000
600000
600000
589000
610000
593000
614000

Genel Giderler
1850000
1850000
2620000
2620000
1635000
4167000
4000000

Birim Sat Fiyat = retim Maliyeti x Faktr x Kar Marj

Faktr
1.14
1.33
1.39
1.45

% Kar
5
10
15
20

MALYET HESABI
Parann Hacmi (V) = x r x l
Parann Arl = x r x l x d
l: para boyu
d: malzeme younluu
r: parann yarap
Gereken Malzeme Arl = Parann Toplam Arl x
Fire Katsays
Birim Malzeme Fiyat = Bir rnn Malzeme Arl x
Maml Halindeki Birim Fiyat

15

leme Zaman x ilik + leme Zaman x Genel Giderler =

retim Maliyeti
retim Maliyeti x Faktr x Kar Marj = Birim Sat Fiyat

RNEK 1:
Parann Ad: Tka Vidas
Malzeme: 1030
ubuk Malzeme Boyu: 6 m
ubuk Malzeme ap: 36 mm
Malzeme Kesme Boyu: 39 mm
Dkme Demir Younluu: 7.8 g/cm
Gereken Malzeme Arl =
(18 mm) x 3.14 x (39 mm) x (7.8 g/cm) / 1000 = 309 g
Gereken Toplam Malzeme Arl = (309 g) x 1.03 / 1000 =
0.318 kg
Malzemenin Maml Halindeki Birim Fiyat = 105000 TL
Birim Malzeme Fiyat = (0.318 kg) x (105000 TL) = 34000 TL
Tornalama lemleri:
Kesme Operasyonu: 4 dakika
Tornalama Operasyonu: 3 dakika
Di ekme Operasyonu: 2 dakika
Frezeleme lemleri:
Kanal Ama: 3 dakika
Radius Ama: 3 dakika
Toplam leme Zaman: 15 dakika (0.25 saat)
retim Maliyeti = (580000 TL) x (0.25 saat) +
(1850000 TL) x (0.25 saat) = 641500 TL
Birim Sat Fiyat = (641500 TL) x 1.14 x 1.05 = 767875.5 TL
RNEK 2:
Parann Ad: Bak Tablas
Malzeme: St 50
Malzeme lleri: (16 mm) x (575 mm) x (3605.6 mm)
Dkme Demir Younluu: 7.8 g/cm
16

Gereken Malzeme Arl = (16 mm) x (575 mm) x (3605.6 mm)

x (7.8 g/cm ) / 1000 = 258737 g
Gereken Toplam Malzeme Arl = 258737 x 1.03 / 1000 =
266.5 kg
Malzemenin Maml Halindeki Birim Fiyat = 150000 TL
Birim Malzeme Fiyat = (266.5 kg) x (150000) TL = 39975000 TL
105 Atelyesindeki lemler:
Fotoselde Kesme: 60 dakika
Bkme lemi (R447 mm): 60 dakika
Toplam leme Zaman: 120 dakika (2 saat)
retim Maliyeti = (610000 TL) x (2 saat) +
(1635000 TL) x (2 saat) = 4490000 TL
107 Atelyesindeki lemler:
Delik Delme (26 adet 16 mm): 360 dakika
Toplam leme Zaman: 360 dakika (6 saat)
retim Maliyeti = (614000 TL) x (6 saat) +
(4000000 TL) x (6 saat) = 27684000 TL
100 A Atelyesindeki lemler:
Pah Krma (7 x 45 ): 120 dakika
Toplam leme Zaman: 120 dakika (2 saat)
retim Maliyeti = (580000 TL) x (2 saat) +
(1850000 TL) x (2 saat) = 4860000 TL
Birim Sat Fiyat = retim Maliyetleri Toplam x Faktr x
Kar Marj
Birim Sat Fiyat = (72519000 TL) x 1.14 x 1.20 = 99205992 TL

17

TALA KALDIRMA LEMLER

TORNALAMA
Makina paralarnn ounda silindirik, konik veya kresel
ksmlar bulunur. Miller, dili arklar, vida ve civatalar, freze aklar,
matkap ular, raybalar ve pimler torna tezgahlarnda tornalama
ilemleri ile yaplrlar. Genel olarak eksenlerine dik bir dzlemle
kesildii zaman, dairesel bir grn veren paralar (silindirik, konik,
kresel) tornalama ilemiyle yaplrlar.
Torna tezgahlarnn makina sanayindeki yeri dier tezgahlara
kyasla ok fazladr. Tornalama paralar bu tezgahlarda tam
lsnde ve seri olarak yaplabilirler.
Torna Tezgahlarnn Snflandrlmas:
a) Basit (hz kutusuz) torna tezgahlar,
b) Universal (hz kutulu) torna tezgahlar,
c) Masa torna tezgahlar (ayaksz),
d) zel torna tezgahlar:
i. Kampana tornas
ii. Kopya tornas
iii. Eksantrik (krank) tornas
iv. Hava tornas
v. Dey torna tezgah
vi. Srt alma (kam) tornas
vii. Revolver torna
viii. Otomat torna
Tornann Temel Ksmlar (ekil-1):
a) Gvde
b) Fener mili kutusu
c) Siper
d) Gezer punta
e) Norton kutusu
f) Fener mili
g) Tala mili
h) Kumanda kolu

18

Tornalama lemi:
Tornalama ileminde, i paras kendi ekseni etrafnda
dnerken, kesici aletin (kalem), dorusal bir hareket yapmas gerekir.
Tornalamada parann kesilmesi iin bir kesme kuvvetine gerek
duyulur. Bu kesme kuvvetinin iddeti, ilenen gerecin cinsine, talan
derinliine, kalemin ilerleme miktarna, iin dakikadaki dnme
saysna, kalemin cins ve biimine, kullanlan soutma svsnn cinsine
bal olarak deiir. Bu kuvvet, kalemi aaya doru emeye ve
geriye doru itmeye zorlar. Ayrca ilerlemenin etkisiyle de kalem yana
doru itilir.
Tornalama lemlerinin eitleti:
a) Kaba silindirik tornalama
b) Aln tornalama
c) nce silindirik tornalama
d) Tornada kesme
e) Delik delme
f) Delik tornalama (ileme)
g) Tornada vida ekme
h) Oluk ama
i) Trtl ekme
j) Eksantrik torna etme
k) Konik torna etme
l) Profil torna etme
a) Kaba Silindirik Tornalama:
Kaba tala kalemi ile i parasndan tala kaldrlarak yaplr.
Kesme kuvveti fazla olacandan, iin ve kalemin ok iyi balanm
olmas gerekir. Kaba talala ilemede tezgahn gcnden tam olarak
faydalanmak iin, kalemin seimi ve az alarnn deerleri nemlidir.
b) Aln Tornalama:
Paralarn alnn tornalamak iin, aln kalemleri kullanlr.
Kalemin ilerleme hareketi, i eksenine dik dorultuda olup, bu hareket
siperden verilir.
c) nce Silindirik Tornalama:
nce tala kalemleriyle yaplr. Kaba tornalamaya nazaran talan
derinlii ve ilerleme miktar ok daha az olur. Parlak bir yzeyi
tornalamak iin, devir says artrlr ve mutlaka soutma svs
kullanlr.
d) Tornada Kesme:
zel ekildeki keski kalemleriyle yaplr. Keski kalemleri
standardize edilmi olup, az a ve biimleri hazr durumdadr. Yalnz
kalemin yan yzeyleri srtnmeyi azaltmak iin geriye doru boaltlr.

19

Kalemin azndaki kesici kenara da ok az bir a verilir. Bylece

kesme yzeyinin ortasnda bir knt (meme) kalmas nlenmi olur.
e) Tornada Delik Delme:
Dolu paralara tornada delik delmek iin helisel matkap
ularndan faydalanlr. Matkap ularnn saplar silindirik veya konik
olur. Silindirik sapl matkap ular mandren vastasyla, konik sapllar
ise, mors kovanlar ile gezer puntann miline balanrlar. paras
dnme hareketi yaparken matkap ucuna ilerleme hareketi verilir.
Byk apl delikler iin nce bir n delik delinmelidir. Matkap ucunun
iyi merkezlenmesi iin, nce punta matkabyla bir hava almas da iyi
sonu verir. Delme srasnda soutma svs kullanlabilir.
f) Tornada Delik Tornalama:
Helisel matkapla alan deliklerin ou dzgn ve tam ekseninde
olmaz. Bu kusuru gidermek iin delik kalemi kullanlr. Delik kalemleri
fazla esnedii iin, mmkn olduu kadar kuvvetli ve kaln bir gvdeye
sahip olmaldr. Kalemlerin u biimleri yaplacak ie gre deiir.
Derin ve nispeten byk apl delikler iin delik kateri kullanlr. Katere
kalem takld iin daha ekonomik olur. Temizlik ve l taml
istenen deliklerin raybalanmas gerekir. Tornada rayba ekme ilemi
gezer puntaya raybann delii dayatlmak ve buji kolu kullanmak
suretiyle yaplr.
g) Tornada Vida ekmek:
Tornada yaplan ilemlerden en nemlilerindendir. Vidalarn
erkek ya da dii oluuna gre farkl vida ama yntemleri kullanlr:
1) Pafta Lokmas ile Erkek (d) Vida ekmek:
l taml istenmeyen hallerde vidalar, basit ve ucuz olan pafta
lokmasyla ekilir. Lokmalarn kapal, ak, kertikli ve otomatik tipleri
vardr. Vida apnda torna edilen i parasna paftann kavratlmas el
ile yaplr. Pafta, birka di kavradktan sonra, pafta kolu dnme yn
gz nnde tutularak, araba gvdesi zerine dayatldktan sonra
tezgaha yol verilir. Pafta lokmasnn ilerlemesini salamak iin, gezer
punta kovan, pafta kolunun gbei zerine dayatlr ve el ile tekrar
dndrlr. Pafta ile vida ekerken kesme hz seimi nemlidir. Vida
ekerken soutucu ve yalayc da bol kullanlmaldr.
2) Klavuzla Dii (i) Vida ekmek:
l taml istenmeyen hallerde, i vidalar, basit ve ucuz olan
klavuzlarla alr. Makina klavuzlar tek olarak ve ksa boyda
yaplmtr. Otomatik klavuz tertibatlar seri vida ekmede iyi sonu
verir.
3) Kalemle Vida ekmek:
l taml ve ince tolerans aranan vidalar kalemle, ana mili
torna tezgahlarnda ekilir. ve d vidalar iin vida profiline uygun

20

kalemler kullanlr. Vida kaleminin tezgaha balanmasnda, kalemin

para ekseninde, ve bu eksene dik olmas gerekir. Bunun iin vida
kalemi ayar mastarndan faydalanlr.
Torna tezgahnn vida ekmek iin hazrlanmas nemlidir.
Vidann eit adml olarak ekilebilmesi iin kalem hareketinin dzgn
olmas gerekir. Bunu, tezgah gvdesine yataklandrlm olan ana mil
otomatik olarak yapar. Ana milin dnme hareketi, araba zerine takl
olan iki paral somun vastas ile arabaya, dolaysyla da kaleme
dorusal bir hareket halinde geer. Somun, ana mile kavratlnca
kalem her devirde milin adm kadar dorusal hareket yapar. Eer
ekilecek vidann adm, ana milin admna eit olacaksa, fener mili ile
ana milin ayn dnme hznda olmas gerekir. Fener milinden hareket
alan ana milin dnme saysn, ekilecek vidann admna gre
deitirebilmek iin, tezgahn yan tarafna dili arklar taklr.
Deitirilebilen bu arklarla eitli admlarda vida ekmek mmkn
olur. Modern tezgahlarda ana milin devir says, norton kutusu yardm
ile belirli ilerlemeleri salamak zere deitirilebilmektedir.
Vida alrken, balangta vidann kabal zel bir kalemle
alnr. Bu kalemin de yalnz bir kenarnn kesmesi salanr. Vidann
bitirilmesi vida profiline uygun kalemle yaplr.
h) Oluk Ama:
Paralar zerine alan kanallara oluk denir. Oluk amak iin
zel oluk kalemleri kullanlr. Bunlarn az genilii 3-5 mm arasnda
deiir. Kalem aznn serbest as 7 -8 olup serbeste kesebilmesi
iin yanlarna 3 eim verilmitir. Kesme as 90 dir.
i) Trtl ekme:
Elle tutulduu zaman kaymamas ve el ile kolayca dndrlmesi
gereken nokta, somun v.b. paralarn yzeylerine dz ve apraz trtl
ekilir. Trtl ekmekte kullanlan trtl makaralar, ikili veya l olarak
zel trtl katerine balanr. Trtl adm ilenen parann apna,
geniliine ve gerecin cinsine gre seilir.
j) Egzantrik Torna Etme:
Bir paray merkezinden kak olarak boyuna torna etmek iin,
punta delikleri bu kaklk miktar dikkate alnarak alr. Parann
alnna alacak punta deliklerinin markalanmas ve kontrolu incelikle
yapldktan sonra delinmeli ve para iki punta arasna alnarak
ilenmelidir.
k) Konik Torna Etme:
Paralarn iindeki veya dndaki konik yzeyleri ileyebilmek
iin aadaki metodlardan birisi uygulanr:
Siperi dndrerek derece blntsne gre konik torna etme,

21

Siperi dndrerek milimetre blntsne gre konik torna

etme,
Gezer punta ucunu kaydrarak torna etme,
zel dzenle konik torna etme.
l) Profil Torna Etme:
Torna tezgahnda profil kalemleri kullanarak eitli profildeki
paralar torna edilebilir. Biim kalemlerinden iyi bir verim alnabilmesi
iin alarn uygun olmas ve daima keskin kenarl bulunmas gerekir.
DELK DELME
paralar zerinde delik delmede kullanlan makinalara
Matkap Tezgahlar denir. Silindir biimdeki delikleri aan kesici
aletlere ise Matkap Ucu denir.
Matkap Tezgahlarnn eitleri:
1) Masa matkap tezgah
2) Stunlu matkap tezgah
3) ok milli matkap tezgah
4) Radyal (niversal) matkap tezgah
5) zel matkap tezgah
6) El matkap breyzleri
a) Motorlu
b) Motorsuz
Matkap Tezgahnn Esas Paralar:
Kaide: Tezgahn zemine baland ksm.
Masa: parasnn balanmasna yarayan ksm.
Stun: Masa ve matkap mili ile elektrik motorunu tayan ksm.
Mil: Elektrik motorundan kay kasnaklarla ve dili arklarla
hareket alan ksm. Kesici matkabn balanmasna yarayan mors
kovann ierir.
Elektrik motoru: Matkap miline hareket verir.
Matkap eitleri:
a) Helisel matkaplar
1. Silindirik sapl helisel matkaplar
2. Konik sapl helisel matkaplar
b) Namlu matlaplar (uzun delikleri amak iin)
c) Punta matkaplar (punta deliklerini amak iin)
d) Hava matkaplar (eitli havalar amak iin)
1. Memeli hava matkaplar
2. Takma bal hava matkaplar
3. Konik hava matkaplar
i. Hava bal vida iin: 90 al,
ii. Hava bal perin iin: 75 al,
22

iii. Delik kenarlarnn apaklarn almak iin: 60 al.

Matkap Tezgahnn Temel Ksmlar (ekil-2):
a) Taban
b) Stun
c) Motor
d) Fener mili
e) lerletme kolu
f) tablas
FREZELEME
evresinde ok sayda kesici dileri bulunan ve yksek hzda
dnen freze aksna kar i parasnn yavaa ilerletilmesiyle
yaplan tala kaldrma ilemine Frezeleme ad verilir. Tala kaldrma
ilemine ayn anda birka kesici di katld iin daha temiz bir yzey
elde edilir ve daha abuk tala kaldrlr. Bu bakmdan frezeleme ilemi
nemli bir tala kaldrma ilemidir.
Frezeleme lemleri:
Freze tezgahlar yatay, dey ve al yzeyleri, faturalar,
kamalar, T ve krlang kuyruu kanallar, dzgn veya dzgn
olmayan profilli yzeyleri ilemek iin kullanlr.
Freze tezgahlar bir blme aparat (divizr) ile donatlr ve
bununla silindirik biimli paralar zerine eit blntl dz yzeyler,
doru veya helisel oluklar ilenebilir.
Freze ilemleri iki grupta incelenebilir:
a) evresel Frezeleme:
Freze aksnn evresindeki kesici diler tala kaldrr ve
meydana gelen yzey, aknn dnme eksenine paraleldir. Bu metodla
dz ve profilli yzeyler elde edilir.
b) Aln Frezeleme:
Freze aksnn alnndaki ve evresindeki kesici dilerin ortak
etkisiyle elde edilen yzey, aknn dnme eksenine diktir. zellikle
kesme ileminin byk bir ksm evredeki diler tarafndan
gerekletirilir ve alnndaki diler de ince ileme etkisi yapar.
evresel frezeleme ilemi zellikle yatay fener milli freze
tezgahlarnda yaplr. Aln frezeleme ilemi ise hem yatay hem de
dey fener milli freze tezgahlarnda yaplr.
Freze Tezgahlarnn Snflandrlmas:
a) Yatay freze tezgah
b) Dey freze tezgah
c) niversal freze tezgah
d) Planya tipi freze tezgah
e) Dner tablal freze tezgah

23

f) Kopya freze tezgah

g) zel freze tezgahlar

TALAMA
Talama zmpara ta ile metallerden tala kaldrma ilemidir.
Zmpara ta iyi yaplm bir makina zerine uygun ekilde taklr ve
usulne gre altrlrsa imalatta l taml, iyi bir yzey kalitesi ve
srat elde edilebilir.
Zmpara Talar:
Bir zmpara ta ok saydaki andrc tanelerin birletirilmesiyle
meydana gelmitir. Andrc kristallerin birletirilmesi iin eitli
maddeler kullanlr. Bunlara birletirme maddeleri denir.
Zmpara Talarnn Kabalk ve ncelii:
Zmpara talarnn kabalk ve incelii andrc tanelerin
bykl ile belirtilir.
Talama tezgah miline bal bir zmpara ta yksek hzla
dnerken bir metal yzeye temas ettirilirse, ok saydaki kesici u ve
kenarlar metalden tala kaldrr.
yi bir zmpara tann birletirme maddesi, tan kendi kendini
keskinletirmesini salayacak dayanklkta olmaldr.
Zmpara Talarnn Sertlik ve Yumuakl:
Andrc taneleri bnyesinde ok salam tutan talara sert,
taneleri kolayca ayrlabilen talara ise yumuak denir. Yani tan
sertlii, birletirme maddesinin direnci demektir.
Genel bir kural olarak sert i paralar iin yumuak, yumuak i
paralar iin ise sert talar kullanlr.
Zmpara Talarnn Snflandrlmas:
a) Dz zmpara ta
b) Silindirik zmpara ta
c) Konik zmpara ta
d) Dz anak zmpara ta
e) Konik anak zmpara ta
f) Tabak zmpara ta
g) Fincan taba zmpara ta
h) elik sapl zmpara talar

24

Zmpara talarnn yapmnda u ilemler vardr:

1. Tornalama
2. Bur geirme
3. Sertlik kontrol
4. Dengeleme
5. Hz kontrol
6. Muayene
FABRKA TALALI MALAT ATELYESNDE BULUNAN
TEZGAHLAR
Atelyedeki tezgah eitleri ve saylar aadaki gibidir:
niversal torna tezgah ..... 16 adet
Bohrverk tezgah ..... 4 adet
CNC torna ........ 1 adet
Otomatik torna ...... 1 adet
Haval byk revolver torna tezgah ...... 4 adet
Byk revolver torna tezgah ......3 adet
Yar otomatik byk revolver torna tezgah....3 adet
ok amal revolver torna tezgahlar3 adet
Revolver torna tezgahlar (kuyruklu tip)...4 adet
niversal freze tezgah ..7 adet
Dik freze tezgah..5 adet
Radyal matkap.4 adet
Testere tezgah2 adet
Masa matkab .....1 adet
Stunlu matkap .. 1 adet
Dik planya ...1 adet
TEZGAHLARIN TEKNK ZELLKLER
Torna Tezgah (TA 24 Tipi) (Resim-1):
Ana lleri
Punta ykseklii.: 240 mm
Puntalar aras..:1000-1500-2000-2500 mm
Kzak zerinden balanacak i ap ..: 480 mm
Suport zerinden balanacak i ap : 250 mm
Ara kprsz balanacak i ap.: 660 mm
Ara yatan alabilecei i ap: 10-140 mm
Kalem kesiti (en ok)..: 25x25 mm
lerleme saylar
lerleme saylar (boyuna ve enine)..:33
Boyuna ilerleme..:0.06-1.23 mm/d

25

Enine ilerleme..: 0.023-0.48 mm/d

Vida lleri
Metrik vida.: 0.3-32 mm/adm
Parmak vida..: 50-7/8 adm/in
Modl vida.: 0.3-12 mm
Punta lleri ve motor gc
Punta mili ap..: 60 mm
Punta kursu.: 150 mm
Motor gc...: 7.5 Kw
Torna Tezgah (TA 21 Tipi) (Resim-2):
Ana lleri
Punta ykseklii.: 210 mm
Puntalar aras..:1000-1500-2000-2500 mm
Kzak zerinden balanacak i ap ..: 420 mm
Suport zerinden balanacak i ap : 200 mm
Ara kprsz balanacak i ap.: 620 mm
Ara yatan alabilecei i ap: 10-140 mm
Kalem kesiti (en ok)..: 25x25 mm
lerleme saylar
lerleme saylar (boyuna ve enine)..:33
Boyuna ilerleme..:0.06-1.23 mm/d
Enine ilerleme..: 0.023-0.48 mm/d
Vida lleri
Metrik vida.: 0.3-32 mm/adm
Parmak vida..: 50-7/8 adm/in
Modl vida.: 0.3-12 mm
Punta lleri ve motor gc
Punta mili ap..: 60 mm
Punta kursu.: 150 mm
Motor gc...: 7.5 Kw
Torna Tezgah (TA 18 Tipi) (Resim-3):
Ana lleri
Punta ykseklii.: 180 mm
Puntalar aras..: 500-1000-1500 mm
Kzak zerinden balanacak i ap ..: 360 mm
Suport zerinden balanacak i ap : 190 mm
Ara yatan alabilecei i ap: 10-140 mm
Kalem kesiti (en ok)..: 20x20 mm
lerleme saylar
lerleme saylar (boyuna ve enine)..:33
Boyuna ilerleme..:0.06-1.23 mm/d

26

Enine ilerleme..: 0.023-0.48 mm/d

Vida lleri
Metrik vida.: 0.3-32 mm/adm
Parmak vida..: 50-7/8 adm/in
Modl vida.: 0.3-12 mm
Punta lleri ve motor gc
Punta mili ap..: 50 mm
Punta kursu.: 110 mm
Motor gc...: 4 Kw
Dik Freze Tezgah (FD 1 ve FD 0 Tipi) (Resim-4):
Ana lleri
FD 1
FD 0
masas ls.....: 1000x225 mm..710x225 mm
masasnn boyuna hareketi (otomatik): 560 mm......400 mm
masasnn enine hareketi (otomatik): 220 mm..220 mm
masasnn dey hareketi (el ile)...:370 mm..370 mm
T-kanallar say ve genilikleri..: 3x14 mm....3x14 mm
T-kanallar aras..: 45 mm..: 45 mm
mili kovan aa yukar hareketi...:70 mm..: 70 mm
Devir saylar, ilerleme, g ve arlklar FD 1
FD 0
mili devir says..: 56-1400 d/d...56-1400 d/d
Devir kademe says..: 1.6...1.6
Boyuna ilerleme: 11.2-180 mm/d..11.2-180 mm/d
Enine ilerleme...: 11.2-180 mm/d..11.2-180 mm/d
lerleme kademe says.: 1.4..1.4
Motor gc.: 3 Kw2.2 Kw
Tezgah arl...1450 kg...1400 kg
Yatk Freze Tezgahlar (FY 1 ve FY 0 Tipi) (Resim-5):
Ana lleri
FY 1
FY 0
masas ls. .1000x225 mm.760x225 mm
masasnn boyuna hareketi (otomatik): 560 mm......400 mm
masasnn enine hareketi (otomatik): 220 mm..220 mm
masasnn dey hareketi (el ile)...:370 mm..370 mm
T-kanallar say ve genilikleri..: 3x14 mm....3x14 mm
T-kanallar aras..: 45 mm..: 45 mm
Kar yatak taycs ile gvde kza aras: 500 mm...500 mm
Devir saylar, ilerleme, g ve arlklar FY 1
FY 0
mili devir says..: 56-1400 d/d...56-1400 d/d
Devir kademe says..: 1.6...1.6
Boyuna ilerleme: 11.2-180 mm/d..11.2-180 mm/d
Enine ilerleme...: 11.2-180 mm/d..11.2-180 mm/d
lerleme kademe says.: 1.4..1.4
Motor gc.: 3 Kw2.2 Kw

27

Tezgah arl...1400 kg...1350 kg

niversal Freze Tezgahlar (F 1 ve F 0 Tipi) (Resim-6):
Ana lleri
F 1
F 0
masas ls. .1000x225 mm.750x225 mm
masasnn boyuna hareketi (otomatik): 560 mm......400 mm
masasnn enine hareketi (otomatik): 220 mm..220 mm
masasnn dey hareketi (el ile)...:370 mm..370 mm
masasnn iki ynde dnme as: 45 ..45 .
T-kanallar say ve genilikleri..: 3x14 mm....3x14 mm
T-kanallar aras..: 45 mm..: 45 mm
Kar yatak taycs ile gvde kza aras: 500 mm...500 mm
Devir saylar, ilerleme, g ve arlklar F 1
F 0
mili devir says..: 56-1400 d/d...56-1400 d/d
Devir kademe says..: 1.6...1.6
Boyuna ilerleme: 11.2-180 mm/d..11.2-180 mm/d
Enine ilerleme...: 11.2-180 mm/d..11.2-180 mm/d
lerleme kademe says.: 1.4..1.4
Motor gc.: 3 Kw2.2 Kw
Tezgah arl...1450 kg...1600 kg
Planya Tezgah (PY 600) (Resim-7):
Ana lleri
masas..: 600x340 mm
masas enine hareketi (otomatik).: 600 mm
masas dey hareketi...: 345 mm
Ko alt kenar ile masa st yzeyi aras
(En az-en ok): 85-430 mm
Hidromekanik ilerleme...: 0.30 mm/d
T-kanallar says ve genilii..: 9x16 mm
T-kanallar aras..: 110 mm
Motor gc.: 4 Kw
Arl..: 1670 kg
Ko hareketi
En byk kurs..: 625 mm
Kurs says..: 12.5-140 kurs/d
Kademe says.: 8
Kurs ayar alan.: 300 mm
Suport dey hareketi.: 150 mm
Suportun saa sola dnme as....: 90
Kalem tutucusunun her iki tarafa hareketi.: 15
Kalem kesiti (en ok)...: 20x30 mm
Stunlu Matkap Tezgah (MS 23 Tipi) (Resim-8):
mili zellikleri

28

Delme kapasitesi....: 23 mm
Delme derinlii..: 0-120 mm
mili i konii: MK 2
Devir says aral I.: 90-1250 d/d
Devir says aral II..: 250-3550 d/d
masas lleri
balama yzeyi: 250x320 mm
Dey hareket sahas..: 0-605 mm
T-kanallarnn says.: 2
T-kanallarnn genilii...: 18 mm
Karekteristik lleri
Stun ap..: 125 mm
mili ve stun arasndaki mesafe..: 300 mm
mili ve i masas arasndaki mesafe (min).: 145 mm
mili ve i masas arasndaki mesafe (max): 750 mm
Motor gc......: 1.1-1.8 Kw
Arl..: 460 kg
Masa Matkap Tezgah (MM 16 Tipi) (Resim-9):
mili zellikleri
Delme kapasitesi...: 16 mm
Delme derinlii..: 0-120 mm
mili i konii: MK 2
Devir says aral I..: 112-2000 d/d
Devir says aral II.: 224-4000 d/d
Karekteristik ller
Stun ap: 90 mm
masasnn i balama yzeyi.: 360x420 mm
mili ve stun arasndaki mesafe.: 280 mm
mili ve i masas arasndaki mesafe (min): 150 mm
mili ve i masas arasndaki mesafe (max): 450 mm
TALALI MALAT ATELYESNDEK RETM FAALYETLER
irketin imalat tesisleri makina parknda klasik niversal tip
tezgahlar ounlukta olup ekonomik mrn doldurmu, dk
alma verimliliine sahiptir. Kaliteyi artran, maaliyeti dren CNC
tezgahlar kaynak yetersizlii nedeniyle yeterli miktarda yoktur. Son iki
ylda kurum dahilinden temin edilen ksmen yeni tezgahlarn devreye
girmesine ramen retimde youn emek harcanmaktadr. Rakipleri
karsnda yksek retim maliyeti, satlarnda daima dezavantaj
yaratmaktadr.
retilen Baz Paralarn retim Aamalar:
eki Mili Yata (STR001):
29

1) Kurun ve kurun-kalay bronzu alam olan G-SnPbBz

10luk dkm malzeme DIN1716 standardnda temin edilir.
2) Para tornaya palanr ve alndan balayarak tornalanr.
3) Daha sonra 70-1 mm lsnde 10 mm boyuna ieriye doru
tornalama yaplarak alndan darya doru klr.
4) Para ters evrilir. 20 mm boy lsne getirilir, ve delik
kalemiyle 45+0.2 mm ls ilenir.
5) Para balama aparat ile tutturulup 12 mmlik matkapla iki
delik ekseni aras 105 mm olacak ekilde delinir.
Taban Tablas (STR002):
1) 10x250x400 mmlik DIN1543 St 37 paras hazr olarak gelir.
2) 10x200x300 mm llerine ilenir.
3) Markalama yaplarak eksenler belirlenir.
4) Eksenler belirlendikten sonra freze tezgahnda 22 mmlik
matkapla iki eksen merkezinden delinir.
5) 22 mmlik parmak freze ile 50 mm boyundaki kanal
oluturulur.
Tp Balant Borusu (STR003):
1) St 34 boru malzeme DIN2458e uygun olarak 4x133x700
mm ebatlarnda kesilerek elde edilir.
2) Malzeme bir balama aparatyla frezede R109 mmlik ak ile
23.5 mm yandan ieri girecek ekilde ilenir. Ayn ilem dier
taraf iinde yaplr.
Kavrama Flan (STR004):
1) GS 38 dklm malzemenin yzeyleri ilk bata tornada
ilenir lsne getirilir.
2) Para frezede al dner tablaya balanarak delikler istenilen
alarda ve aplarda delinir
3) M10 apl iki delie klavuzla vida ekilir.
Baant Paras (STR005):
1) St 37 L profili yar mamul malzeme stok ambarndan temin
edilir.
2) Malzeme freze tezgahnda 80 mm boy lsne getirilir.
3) Delik eksenleri daha nceden hazrlanm balama kalbna
balanarak 10.5 mm apl delikler delinir.
Mil (STR006):
1) 1020, 22mm lik malzeme 225 mm boyunda kesilir.
2) Para tornaya balanarak her iki tarafndan aln temizlenecek
ekilde tornalanr.
3) Parann iki tarafna da punta matkabyla punta delii alr
ve para iki punta ararsna alnarak ap 20 mm olacak
ekilde boyuna tornalama yaplr.

30

4) Bu ilem tamamlandktan sonra punta delikleri yok edilerek

213 mm boyuna getirilir ve her iki tarafna 1x45 lik pah krlr.

PRES LEMLER
Mekanik veya hidrolik bir kumanda ile birbirine yaklaan ve
aralarna konulan saclar, levhalar v.b. cisimleri sktrmaya ve tala
kaldrmadan souk ekil vermeye yarayan iki tabladan yaplm
makinalara Pres Makinalar denir. (Bkz. Resim-10, Resim-11)
Mekanik Kumandal Presler:
Bu makineler, zerinde dz hareket milini idare eden paralarn
(krank mili, volan, biyel, kavrama kolu v.b.) bulunduu ve ilenecek
parann takld, dkme demir, dkme elik veya modern tekniin
getirdii yeniliklere gre, haddelenmi, dvlm ve elektrik kayna
ile lehimlenmi elikten yaplma bir gvdeden meydana gelir. Srgler
aracl ile bir gidip-gelme hareketi verilen dz hareket mili, gvde
zerine tespit edilmi bir dii kalp ve mile taklm alternatif hareketli
bir matkap arasna ilenecek paray sktrr. Kavrama kolu, volan
tarafndan salanan dairesel hareketi mile iletir. Srtnmeyle veya
byk preslerde elektropnmatik olarak alan kavrama kolu, matkap
dii kalptan ayrld zaman hareket milini araya alr. Presler,
uygulanacak ileme gre ayarlanm gvdenin biimine (eik gvdeli
pres, ift destekli veya kemerli pres v.b.) ve hareket milinin kumanda
sistemine gre adlar alr. Genellikle milin gidip gelme yolu snrldr;
eksantrik denilen tek etkili presler ancak basit ilemlerde kullanlr; ift
etkili presler (ift eksantrik), ise oyma ve bkme ilerinde kullanlr.
Manivelal veya dirsekli presler, daha ok nemli iler iin kullanlr.
Eer ilenecek parann ok fazla bklmesi gerekiyorsa, milin
hareketi snrl olmayan, yani serbest hareketli bir pres kullanmak
gerekir. Bu tip makinelerde ek olarak srtnmeli vida presi de bulunur.
Bu preslerde hareket mili, gvdeye tespit edilmi bir somun iine
yerletirilen dner vidaya baldr. Hareket milini indirip kaldrmak iin,
vida saa veya sola evrilir. Vidann bu alternatif hareketi, birbirine
srtnerek alan yuvarlak levhalar yardm ile salanr.
Hidrolik Kumandal Presler:
Bu tip makinelerde, hareket mili, gvdeye bal bir silindir iinde
gidip gelen bir pistonun ucuna baldr. Motor yakt olarak madeni

31

yalar kullanlr. Bylece 5000-15000 ton arasnda veya daha fazla bir
iti gc salanabilir. Daha yksek bir g elde etmek iin motor yakt
akmlatrlere balanm bir pompa yardm ile silindir iinde sktrlr.
Mekanik kumandal presler iyi sonu vermedii iin, daha yksek g
salayan hidrolik presler daha geni bir kullanma alanna yaylmtr ve
mekanik preslere tercih edilir.
FABRKA PRES ATELYESNDE BULUNAN MAKNALAR
Abkant pres (125 ton).....1 adet
Eksantrik pres (160 ton).....1 adet
Eksantrik pres (100 ton).....1 adet
Eksantrik pres (63 ton) ..... 2 adet
Eksantrik pres (50 ton).......1 adet
Eksantrik pres (40 ton).......1 adet
Eksantrik pres (30 ton)...1 adet
Eksantrik pres (25 ton).......1 adet
Eksantrik pres (10 ton).......1 adet
Friksiton pres (125 ton) .....1 adet
Friksiton pres (250 ton) .....1 adet
Giyotin makas (4x2100 mm)..1 adet
Giyotin makas (3x2200 mm)..1 adet
Giyotin makas (3x2400 mm)..1 adet
Sac dzeltme makinas .....1 adet
Punta kaynak makinas .....2 adet
Diki kaynak makinas....2 adet
Kordon ekme tezgah1 adet
Elektrikli planya ..1 adet
Zmpara ta ....2 adet
ATELYEDE YAPILAN LEMLER
Kesme ilemi:
Atelyedeki kesme ilemleri giyotin makaslaryla yaplmaktadr.
Giyotin Makaslar
Atelyede, kutu yapmnda ilk ilem olan 192x865 mm llerinde
sac kesimi giyotin makaslaryla yaplmaktadr.
Giyotin makaslar vuruntulu ve darbeli almaya dayankl
olmas iin elik konstrksiyondur. Bu makinalar anzmanl olup
sonsuz vida sistemiyle almaktadr. Paral, drt kesici aza
sahiptirler.
Makinann yerletirilmesinde dikkat edilmesi gereken konulardan
biri, n ksmn daima al veya geni braklmasdr. Makinann
alma esnasnda btn baklar yalanr. Makasn ayaklarnn
mmkn olduu kadar dz bir zemine oturtulmas salanmaldr.
Kvrma, ezme ilemi:

32

Atelyedeki ezme ve kvrma ilemleri genelde akbant presle

yaplmaktadr.
Abkant Pres
Hidrolik basn sistemiyle alan bir pres trdr. Hidrolik ya
katksz, asidi bulunmayan bir yadr. Basnc 125 ton, kursu 150 mm
ve iletme basnc 125 atdr.
Abkant pres tamamen elik konstrksiyon olarak imal edilmitir.
Her eit zorlama ve darbelere dayankldr.
Ke kalbnda keleri karlan sac, akbant prese getirilir.
Akbant preste sacn keleri karlm kenarna geri kvrma ve
basarak ezme ilemi yaplr. Bu prese iki kalp yerletirilmitir. Kalbn
biri sac geri kvrrken dier kalp da ayn anda bir nce kvrlan sac
ezer. Pedala basldnda iki ilem birden yaplm olur.
Yzey dzlemletirme ilemi:
Atelyede, taban henz kaynatlmam kutunun yzeyleri
dzlemletirilmektedir. Buna gerek duyulmasnn sebebi, yan diki
kayna srasnda kaynak blgesinde oluan bklmelerdir.
Kesme kalplarndan elde edilen kambur ve erilmi paralarn,
kt depolanmadan meydana gelen gerilmelerden dolay dzlemsellii
bozulmu ilerin, veya kullanm yeri gerei tam dzlemsel olmas
gereken plakalarn dzgn yzeyli duruma getirilmesi gerektii
durumlarda yaplan ileme Yzey Dzlemletirme ilemi denir.
Bu ilem 40 tonluk bir eksantrik pres yardm ile yaplmaktadr.
Diki kayna yaplan kutu, preste bulunan kalba yerletirilir. Pres
iletilir ve yzey dzlemletirilir. Bu pres de dier eksantrik preslerin
tad zellikleri tar.
Bkme ilemi:
Bklecek parann ekline uygun olarak yaplm bkme
kalplaryla, para zerinde kalc ekil deitirmeye bkme denir.
Bkme ileminde bklm parann bkme ekseni dz izgi eklinde
olmal ve bklmemi ksm dzlemsel kalmaldr.
Bklen malzemenin bkme blgesinde para llerine bal
olarak eitli ekil deiiklikleri olmaktadr. Malzeme dayanmnn
snrl olmas bu ekil deitirme ilemlerinin belirli snrlar ierisinde
tutulmasn gerektirmektedir.
Atelyede bu ilem iin kullanlan preslerden biri 63 tonluk bir
eksantrik prestir. Bu pres iin ayn anda 20 malzemeyi bkebilecek
kalp dizayn edilmitir.

33

KAYNAK LEMLER
Metalik malzemeleri s, basn veya her ikisi birden kullanlarak;
ayn cinsten eritme aralnda, ayn ya da yaklak bir malzeme (ilave
metal) katarak veya katmadan yaplan birletirme ya da doldurma
ilemidir.
Kaynak eitleri:
1) Elektrik Ark Kayna
a) Karbon elektrod
b) Metal elektrod
i. rtl
ii. rtsz
nertgaz
Tozalt
Curufalt
2) Gaz Kayna
a) Hava-asetilen
b) Oksi-asetilen
c) Oksi-hidrojen
3) Diren Kayna
a) Nokta
b) Diki
c) Profil
d) Aln
4) Dkme Kaynak
a) El ile
b) Makina ile
5) ndksiyon Kayna
6) Elektron In Kayna
7) Lazer Kayna
8) Srtnme Kayna
9) Souk Kaynak
10) Ultrasonik Kaynak
11) Lehimleme
ELK KONSTRKSYON ATELYESNDE BULUNAN MAKNALAR
34

Kk giyotin makas...1 adet

Byk giyotin makas...1 adet
Abkant pres..1 adet
Hidrolik pres.....1 adet
Kollu hidrolik pres....1 adet
Ekzantrik pres..3 adet
Radyal matkap.2 adet
Elektrod frn2 adet
Bohrverk tezgah..1 adet
Byk radyal matkap..1 adet
Nokta kaynak makinas......3 adet
Sac bkme valsi..1 adet
Matkap..2 adet
Testere..1 adet
Fotosel kesme makinas...2 adet
Plazma kesme makinas....1 adet
Kaynak makinas.8 adet
Gazalt kaynak makinas8 adet
Kaynak jenaretr...1 adet
ELK KONSTRKSYON ATELYESNDE YAPILAN KAYNAK ve
KESME ETLER
Mig-Mag Kayna (Metal Koruyucu Gaz Kayna) (ekil-2):
Bir gazalt kayna olan Mig kaynann Tig kaynandan tek
fark ark blmesine otomatik gelen kaynak telidir. Mig kayna yksek
mukavemet gerektirecek ksmlara uygulanr. Bir puntas 50-70 kg
ekebilir. Kaynak uygulanacak ksm nceden zmparalanarak
temizlenirse daha salam bir kaynak dikii elde edilir. Bu sistemde
elektrod sabit bir hzda bir motor tarafndan beslenir. Elektrod besleme
hz akm iddetini belirler. Ark uzunluu g nitesi tarafndan kontrol
edilir ve kaynakdan beklenen memeyi kaynak banyosu zerinde
sabit bir ykseklikte tutmasdr. Ark blgesi ve kaynak metodu, kaynak
yaplan metale uygun ekilde seilmi bir gaz tarafndan korunur.
Genelde kullanlan gazlar argon, %5 oksijen veya %20 CO2 ile
kartrlm argon ve saf CO2 dir. Cr ve Cu dndaki malzemelerde
kullanlabilir. Burada tel seimi esas metale gre yaplr.
Mig-mag kaynanda bir metal koruyucu gaz kayna dzenei,
kaynak akm reteci, koruyucu gaz nitesi, tel srme mekanizmas,
kumanda nitesi ve fle ile birlikte hortum paketinden olumaktadr.
Hortum paketi ierisinde flece koruyucu gaz, kaynak akm ve dolgu
malzemesi olarak tel elektrod verilir. Kaynak tel kontuk memesi
ierisinde srtnerek geerken, akm kaynak tel zerine aktarlr.

35

Kaynak akm elktrot ile i paras zerinde gzle grlebilen bir ark
oluturur.
Tig Kayna (Tungsten Inert Gas) (ekil-3):
Kaynak iin gerekli s, kaynak fleci ierisinde bulunan,
erimeyen bir tungsten elektrod ile i paras arasnda yanan bir ark ile
salanr. Dolgu malzemesi ark ierisine el ile verilir ve orada eritilir.
Akkor haline gelen tungsten elektrod, kaynak banyosu ve bunun
yaknlarndaki malzeme yzeyi, havann etkisinden, kaynak fleci
ierisinden gelen asal gaz (argon-helyum) ile korunur.
Oksi-Asetilen Kayna (ekil-4):
Bir flece yerletirilmi ve zel olarak tasarlanm bir memenin
ucunda oksijen ve asetilen karm yaklr. Alev, kaynak banyosu
oluturmak iin kullanlr. Gerekli olduunda ise ilave tel metal eritilir.
Burada prensip kaynak banyosunun daha sonra eriyen ksmlarla
yaylmasdr. Bylece bir birleme olay meydana gelir.
Kaynak alevi:
Alev, asetilen (C2H2) ve oksijen (O2) karmnn yanmasndan
oluur. Asetilen, kalsiyum karbr (CaC2) ve suyun (H2O) kimyasal
tepkimesinden oluur.
CaC2 + 2H2O = C2H2 + Ca(OH)2 + s
Asetilenin kimyasal olarak yanmas ise;
C2H2 + 2/5O2 = 2CO2 + H2O buradan 1 hacim asetilenin 2.5
hacim oksijen ile yanmasndan, 2 hacim karbondioksit ve 1 hacim su
buhar oluur. Buradaki 2.5 hacim oksijen ile 1 hacim C2H2 yanmas
sonucu meydana gelen alevin scakl 3500 C civarndadr.
Oksi-asetilen kaynanda ilk nce alamann ayar yaplr.nce
oksijen gaz, sonra da asetilen gaz alr ve alev oluturulur. ki
malzemeyi aln alna kaynatmadan nce malzeme yzeyinde sulanma
balayana kadar tavlanr. alama yatay konumda tutularak ynlendirilir
ve bir yandan da ilave metal tel takviyelenir. Kaynak bittikten sonra
yzeydeki curuf kaynak ekici ile kaldrlr. Sonra da tel fra ile
temizlenir. alama sndrlrken nce asetilen, sonra da oksijen gaz
kapatlr.
Kaynakta tavlama yapmamzn sebebi ise dolgu metalinin eriyip
esas
malzemeye
souk
temas
edip
atlamaya
maruz
kalabileceindendir. Ayrca 6 mm kalnlktan fazla malzemelerin
kaynan yapmak iin kaynak az almaldr.
Oksijenle Kesme:
Gerekli olan enerjinin byk bir blm, kesilecek malzemenin
yanmas sonucu elde edilir. Yakarak kesme iin u kurallara uymak
gerekir:

36

Tutuma scaklna stlm malzeme oksijen ierisinde

yanabilmelidir.
Tutuma scakl erime scaklndan dk olmaldr.
Oksitlerin erime scakl malzemenin yanma scaklndan
dk olmaldr.
Yanma sonucu oluan curuf akkan olmaldr.
Yanma ss yksek olmaldr.
Malzemenin s iletkenlii dk olmaldr.
Bu durumlar alamsz ve dk alaml elikler tarafndan
karlanmaktadr. Uygulanmasnn kolayl ve dier yntemlere gre
olduka dk olan enerji gereksinimi nedeniyle yakarak kesme,
retiminde ounlukla elik kullanan sanayi dallar iin gerekli olan
enerjinin kaln i plakalarda %10u, ince plakalarda %30u darda
salanr.geriye kalan enerji ihtiyac ise oksijen ile elik arasnda oluan
egzotermik reaksiyon sonucu elde edilir.
Kesme lemi Basamaklar:
Kesilecek malzemenin yzeyi, stma alevi ile tutuma
scaklnda stlr (1200 C).
Kesici oksijen hzmesi ile kesme blgesindeki malzeme
yaklr.
Kesme fleyicisinin malzeme zerinde dzgn bir ekilde
hareket ettirilmesiyle kesme ilemi yaplr.
Fotosel Kesme:
Propan ve oksijen nce belirli oranlarda kartrlarak kesilicek
yzey stlr. Daha sonra oksijenin oran arttrlarak kesme ilemi
yarlr. Burada oksijen kesme ilemini yapar. Para kalnlna gre
alama ucu deitirilir. 3 mmden 300 mmye kadar olan paralarn
kesme ilemi yaplr. Delik delme ileminde ise en kk delme ap
25 mm, en byk delme ap ise 1700 mmdir. Kesme ilemi
yaplrken, parann kalnlna gre hz ayar yaplr. Kesilecek yzeye
olan mesafe 5-15 mm arasnda deiir. Kesilecek parann ileme
pay braklm resmi izilerek bu resme gre kesme ilemi yaplr. Bu
ilem iin resim optik mercekli bir tarama sistemi sayesinde taranr
ve sistem, kesme ilemini gerekletirir.
Atelyedeki tezgahta 5 alama vardr. Gerektii zaman beide
ayn anda alitrlabilir. Buna rnek olarak tek aamada delme ilemi
gerekletirilebilmektedir. Bu tezgahta St 37 ve 1040 gibi saclarn
kesimi yaplr.
Plazma Kesme:
Elektrik ark ile gaz-gaz karm olan s ktlesine plazma denir.
Plazma kesme metodu, genelde birbirine dmlenmi arkn incelerek
kesme memesinden kmasdr. Normal WIG metodunda kaynak ark,
37

argon atmosferi altnda, elektrod ve malzeme arasnda zil formunu

andran bir grnmdedir.
Plazmada ise kesme memesi zil formu grnmnde tanmlanan
kaynak arkn, kesme memesi ucundan sktrlm varsaylan bir
kuvvetle, kesme memesi ve malzemenin arasna iter. Bununla beraber
ark incelir. Daha nceden ayarlanan enerji gre, elektrod ucunu
terkederek oluan ark, hareketin merkezinde 20000 Cye ular.
Besleme memesinden kan gazn dalmamas ve kesme
ilemini delik apnda gerekletirebilmesi iin besleme memesi
kesme yzeyinden ok uzak olmamaldr.
Bu ekilde para yzeyine temas eden ark, kesme memesi delii
apnda bir iz oluturur. Gaznda yardm ile malzeme eritilerek kesme
ilemi tamamlanr.
Nokta Kayna (ekil-5):
Birletirilecek paralar st ste bindirilmi ekilde iki bakr
elektrod arasna srlr. Elektrodlarn belirli bir kuvvet ile
bastrlmasndan sonra, kaynak akm geirilir. Ayarlanan sre
boyunca bu akm, bir elektroddan dierine geer (1 mm sac
kullanldnda bu akm yaklak 10000 A, kaynak sresi ise 0.2 sdir).
ki sac arasndaki temas noktas, en yksek dirence sahiptir ve snan
malzeme, bu noktada ergir. Elektrik akmnn kesilmesinden sonra
kaynak banyosu, basn altnda katlar ve paralar birletirilmi olur.
Ekonomik Uygulama Alanlar:
Kalnlklar 0.1 ile 3 mm olan elik veya alminyum saclarn
kayna, seri retimde tercih edilir. Kullanm alanlarna rnek olarak
otomotiv sanayi, kumanda dolaplar imalat ve aletleri retimi, ve
elektrodeknik verilebilir.
Diki Kayna (ekil-6):
Nokta kaynandaki gibi birbiri zerine bindirilen paralar, temas
yzeylerinde bir elektrik akm ve malzemenin bu akma gsterdii
diren nedeniyle oluan s yardmyla eritilerek birletirilir.
Kaynak yaplacak paralar, bakr esasl malzemeden tekerlek
biimindeki elektrodlar arasna srlr ve sktrlan elektrodlar,
kaynak dikii boyunca yuvarlanr. st elektroddan alt elektroda geen
elektrik akm yardmyla, bunlar arasnda kalan birleme yzeyi erir.
Akm darbeleri ise; her iki darbe arasnda uzunca bir bekleme sresi
varsa, iki para, diki boyunca dizilmi nokta kaynak balantlar ile
birletirilmi olur. Darbeler arasndaki bekleme sresi ok ksa ise veya
srekli elektrik akm kullanlrsa, kesintisiz bir kaynak balants
oluur. Bu tr bir balant, sv ve gazlar iin szdrmazlk zelliine
sahiptir.
Ekonomik Kullanm Alanlar:

38

Tanklar, kaplar, kazan imalatnda ve karoser paralarnn

birletirilmesinde (tavan, yan saclar) kullanlr. Para kalnlklar ise
0.5-3 mm arasndadr.
Elektrik Ark Kayna:
Is enerjisi, scakl 3000 Cde geen ve bir elektrodla kaynak
yaplacak para arasnda boalan elektrik arkyla salanr. Elektrik ark
kaynanda ark, iki karbon ubuk arasnda ya da kaynak yaplacak
metal ile bir karbon ya da metal ubuk arasnda oluturulur. Bu metal
ya da karbon ubuklara kaynak elektrodu denir. Metal elektrod
kullanlrken, arkn oluturduu s, elektrodu eritir ve eriyen metal,
kaynak yaplan noktaya dolar. Karbon elektrod kullanld zaman ise,
ayrca metal bir dolgu ubuunun kullanlmas gerekir. Bu dolgu
ubuu eriyerek kaynak noktasnn sv metalle dolmasn salar.
Eritmeli kaynak srasnda kaynaklanacak metalin niteliine bal
olarak, eritici denen madde kullanlr. Eritici, kaynak noktasnda
yanm bir kabuk katmannn olumasn nler ve bylece metalin
akmasn kolaylatrr. Elektrik ark kaynanda dolgu ubuunun
zerinde bir eritici katman bulunur.

KALTE KONTROLDE PARA KONTROL

RNEK PARA KONTROL
Para Ad: Vidal Konik Tapa
Malzemesi: 1030
Parann Kontrolnde Kullanlan lme Aletleri:
9 nolu vida mastar (2 12 NS 1 )
Vida mastarnn geer gemez tarafyla baklr. Ama, diin
doruluunu kontrol etmektir.
8 nolu boy mastar (116.5 1.5)
Para boyunun istenilen llerde olup olmadn kontrol eder.
3 nolu ay mastar (47 0.4)
Parann kanal apn lmede kullanlr.
19 nolu ay mastar (47 0.5)
Parann di st apn lmede kullanlr.
22 nolu koniklik mastar (14 + 0.25)
Parann ucundaki koniklii lmek iin kullanlr.
6 nolu kanal mastar (5.0 azami)
Parann kanallarn lmede kullanlr.
4 nolu tampon mastar (35 azami)
Parann alt ksmndaki deliin apn kontrol etmek iin
kullanlr.
2 nolu boy (derinlik) mastar (20 + 0.8)
Parann vida ksmndaki derinlii lmek iin kullanlr.

39

7 nolu en byk ap mastar (65.5 0.5)

Parann d apnn toleranslar iinde olup olmadn kontrol
eder.

A 0 1
12 nolu salg mastar
Parann d apndaki salglar kontrol etmek iin kullanlr.
15 nolu mastar (72 5 11A / 5 2)
Yaplan parann istenilen przszlkte olup olmad ve
parann hibir yerinde aklk olmadn grlmelidir.
Adsal ap
2 12 NS 1A

Vida lleri
Byk ap
Hatve ap
50.740 0.400 49.365 0.269

40

Kk ap
48.140 En fazla

RNEKTR

41

42

TAVSYELER ve SONU
Stajda yapm olduum gzlemler sonucunda, fabrikann gelien
teknolojiye yeterince ayak uyduramadn grdm. Benim dnceme
gre bu sorun, kullanlan tezgahlarn yetersiz ve eski oluundan, ve
alanlarn performans ve verimliliinin dk olmasndan dolay
kaynaklanmaktadr. Ayn zamanda kuruluun dier bir dezavantaj ise,
stajer rencilere sunulan bilgi kaynaklarnn yetersiz oluu ve gerekli
olan bilgilere ulamann gldr. Devletin fabrikaya salad kstl
olanaklar da kuruluun geliiminin yava olmasnda nemli rol
oynamaktadr.
Dier taraftan fabrikada baz olumlu unsurlar da gze
arpmaktadr. Bunlardan en nemlisi, stajer rencilere salanan
alma hrriyeti ve verilen alma olanaklarnn fazla olmasndan
dolay pratik kazanmada yeterli olanak salanmasdr. Ayn zamanda
sorulan sorularn cevapsz kalmamas iin mmkn olduunca
yardmc olunmaya allmas da nemli bir unsurdur.
Gelecekte, stajerlere sunulan bilgi ve kaynaklarn artrlmas ve
tezgah ve retim eitliliini artrarak teknolojiyi daha yakndan takip
etmesi, fabrikann geliimi ve ilerlemesi asndan yararl olacaktr.
Sonu olarak yapm olduum staj, fabrika ortamnda yaplan
ilerin nasl yrtld ve ilem basamaklarnn nasl olmas gerektii
konusunda detayl bilgi edinmemi salam, teknik ve pratik bilgilerimi
pekitirmeme yardmc olmutur.

43