RASTKO.

NET

eljko uri

Ljubav u Toskani - Sijena

Iz knjige: Italija Miloa Crnjanskog : komparativne studije / eljko uri. - 1.izd. - Beograd
: Miroslav, 2006. - 167 str. (Recenzenti: Akademik Nika Stipevi, Prof. dr Mirka Zogovi)
ISBN 86-7056-037-2
(Susret pesnikih svetova, Vizartis, Beograd, 1997)
Alesandro DAnkona, uvaeni predstavnik pozitivistikog smera u italijanskoj knjievnoj
istoriografiji, objavio je 1912. godine poduu studiju o eku Anolijeriju, [1] neobinom
sijenskom pesniku XIII veka. Spomenuta studija izvukla je Anolijerija iz zaborava, oivela
njega, njegovu poeziju i njegovu Sijenu. U nadahuto pisanom DAnkoninom tekstu itamo i
odlomak o posebnoj prirodi gradova, o posebnom odnosu Anolijerija i Sijene, o Sijenjanima:
...poich hanno le citt come gli individui la lor propria indole, e questa maggiormente chiara e
spiccata in un dato tempo che in altro. Ora a noi Cecco aparisce, in certo modo, come un tipo
della natura senese, che in se riproduce ed incarna certe condizioni della vita e della cultura di
Siena sul finire del secolo XIII.
II giudizio comune, compendiato, esagerandolo, in quel dettato che dice tutti matti i Senesi, ce li
rappresenta dotati di vivido e balzano ingegno, di animo pronto e lieto, fortemente inclinati ai pi
nobili piaceri del senso, agli spettacoli, ai sollazzi, alle giocondit della vita: facilmente mutabili
e disposti a correre da un estremo delle cose allaltro. [2]
Poglavlje o Sijeni u putopisu Miloa Crnjanskog sadri barem jednu znaajnu strukturalnu
novinu: pojavljuju se, povremeno, unutar dominantnog proznolirskog govora, due ili krae
narativne sekvence posveene dogaajima ili linostima iz istorije Sijene. [3] Prva od tri due
1

takve sekvence posveena je upravo eku Anolijeriju. Pritom je studija Alesandra DAnkone
posluila Crnjanskom kao glavni izvor za sastavljanje prie o tom pesniku Sijene:
Lik najstarije Sijene, one iz doba velikih pobeda i prvog bogatstva, jo sasvim srednjevekovni,
jako ofarban, sauvao se tuan, u sonetima njenog najveeg liriara - stranog pijanca i kockara
- uvenog eka Anoljerija. ivot sijenski trinaestog veka, grub i divalj, i sav taj grad, ve u to
doba mrana ludnica, vidi se jasno u kanconama te bekrije.
Kao i svi itelji Sijene, i eko bee mahnito drzak, malo aknut, simpatian uostalom, i laljiv,
ali tuniji od drugih, razvratan i gorak, i opor kao onaj sijenski lovor to raste pod gradom,
slobodno. [4]
Doli smo, sluajnou, do primerka DAnkonine studije kojom se Milo Crnjanski posluio. [5]
Njegove oznake pored teksta i podvlaenja omoguili su nam da prisustvujemo susretu jednog
knjievnog istoriara, pozitiviste, koji sakuplja biografske i knjievne injenice da bi
rekonstruisao i uobliio knjievnoistorijski portret jednog pisca, Anolijerija u ovom sluaju, i
avangardnog pisca koji nam svoju knjievnu sliku o tom pesniku i o njegovom vremenu otkriva
koristei jednu posebnu tehniku obrade injeninog materijala u kojoj dominiraju subjektivnost,
promena dinamike, razni tipovi deformacija. Ve iz navedenih odlomaka vidi se poneto.
DAnkona je personifikovao istorijski izgled Sijene, vezao ga za Anolijerija pa je biranim
reima opisao neke osnovne osobine srednjevekovne Sijene izvesnu bizarnost uma (Crnjanski
esto koristi re - aknut) koju istiu i drugi koji su pisali o staroj Sijeni, strasnost i sklonost ka
preterivanju i kontrastu. Crnjanski nam je, u sutini, rekao to isto, ali stilom koji probija leksiku
odmerenost, koji u pokuaju vee identifikacije sa objektom pojaava vrline, pogorava mane,
pojaava boje i kontraste.
O majci ekovoj kod Crnjanskog itamo:
Gospoa Liza, majka ekova, svaala se svaki dan sa muem i dolazilo je do razbijanja sudova;
ipak je kua bila puna dece. Imala je anela hranitelja koji se zvao gospar Mino Dzopo, to bi
znailo: hrom. Izgleda da je taj rentijer, koji je vodio finansije gospoe Lize, imao udela u
svemu, pa i u Boijem blagoslovu porodice. [6]
U studiji Alesandra DAnkone o ekovoj majci itamo:
Monna Lisa erasi accozzata perfettamente nei gusti e nellindole con messer Angioliere, e nelle
frequenti rissse fra padre e figlio non sinterponeva con affettuoso sorriso, a porre pace fra luom
del cuor suo e la creatura delle sue viscere. Di pi bazzicava per casa, a quel che pare, un Mino
Zeppa ... A costui veramente non sapremmo qual posto assegnare nella famiglia; [7]
Na osnovu ovih odlomaka moemo opisati neke stilske sklonosti Crnjanskog: deformie
DAnkoninu tvrdnju o usaglaenosti ekovih roditelja, dodaje slike o razbijanju sudova i o kui
punoj dece; time pojaava ivopisnost i dramatinost date biografske situacije. Preuzima, potom,
od DAnkone aluziju na moralno problematini poloaj Mina Zepe u kui ali menja njegovo ime
u Dzopo (zoppo - hrom) da bi, na izvestan nain, udvostruio tu injenicu, da bi joj dodao jednu
skrivenu dimenziju.
2

Odlomak o pesnikovoj majci Crnjanski zavrava navoenjem njegovih stihova: "Zaet bejah u
dubokom bolu i dadilja mi bi melanholija". [8] U DAnkoninom tekstu Crnjanski je dvema
crticama sa strane, u strofi koju ovaj citira, oznaio upravo ta dva stiha: "E ingenerato fui dal
fitto duolo,/ E la mia balia fu malinconia" [9].
Priu o eku Crnjanski nastavlja sledeim reima:
Iz te kue, pune lai i hrianskog pritvorstva, eko je beao u klub mladih i bogatih Sijenjana,
koji je imao svoje raskono nametene dvorane za pijanke i orgije, u kojima se stvarao pravi
pakao. [10]
O tom "klubu" govori nam DAnkona pred kraj svoje studije; re je o druini bogatih Sijenjana,
La brigata spendereccia, koja je vodila raskoan i rasipniki ivot u ekovoj Sijeni. Po njemu,
meutim, Anolijeri nije nikako mogao biti lan te druine:
LAngiolieri ... era ancor tanto giovane, o a dir piu vero, tanto spiantato, da non poter prender
parte alla disipazioni di quei suoi concittadini... [11]
Crnjanski je i u ovom sluaju na osobit nain preobrazio preuzetu injenicu. Klju te preobrazbe
kao da nalazimo u nastavku DAnkoninog teksta koji je M. Crnjanski obeleio sa strane dugom
crtom:
Ma probabilmente, lo spettacolo che essa ("La brigata" -.D.) aveva dato e la tradizione che
aveva lasciato di fasto, di grandezza, di epicureismo, non entraron per poco a volgere
limmaginazione sua nei fioriti sentieri della volutt, e fargli desiderare come sommo ufficio e
supremo fine della vita il piacere in ogni sua forma e natura; [12]
Tako je Crnjanski, izgleda, podstaknut sugestivnim odlomkom iz DAnkonine studije, jednu
realnu injenicu zamenio imaginarnim ispunjenjem Anolierijevih snova.
Deo DAnkoninog teksta koji govori o odnosu eka prema vojnoj slubi i prema politici
Crnjanski je saeo u jednu reenicu: "Znao je da vlada konjem, i maem, i noem, ali je beao od
vojne". [13] U knjizi koju je koristio obeleio je dva mesta: tamo gde DAnkona kae kako je
eko bio kanjavan zbog izbegavanja vojne slube ("noi lo vediamo replicamente multato in
libbre otto pro sua absentia" [14] ), i tamo gde govori o njegovim politikim ubeenjima ("S ei
fosse guelfo o ghibellino, anzi se nelle parti politiche simpicciasse, ei non dice mai" [15]). U
rukopisu Ljubav u Toskani nalazi se ova reenica koja je ispala iz konanog izdanja: "Meao se
moda i u politiku a njegovi se drugovi istiu docnije meu najkrvolonijim partizanima". [16]
Kada je o ekovoj eni re, "nekoj matoroj devojci", Crnjanski je u DAnkoninoj studiji
obeleio mesto gde je ovaj za nju rekao da je "moglie garritrice e dipinta" [17]. Crnjanski ovako
nastavlja:
O toj svojoj miloj eni, eko je napisao velelepan sonet, poznat po Italiji. U njemu je opisao
svoju sreu, kad zorom iz postelje ustaje, kao neki matori zmaj, pre nego to je namazala lice
raznim sijenskim mastima, farbama i siridikom. [18]
3

Alesandro DAnkona navodi ceo taj sonet i ovako govori o pesnikovoj eni:
N soltanto di questo garrire da mane a sera si duole il poeta, ma anche del non esser la moglie
n bella n giovane: e cosi ne descrive la toilette mattutina, e i vasi e i baratoli che mette in opera
per farsi il color del viso e il lucido dei capelli. [19]
Beei od ene i traei zabavu drugde, eko je, pie Milo Crnjanski, "provodio cele noi u
skitnji": [20]
Stoji zabeleeno, u optinskim knjigama Sijene, da je godine 1291. naen na ulici, posle
veernjeg zvona. Gradsko vee, koje je, u to doba, zvanino, zabadalo nos u privatan ivot svojih
itelja, kaznilo ga je sa dvadeset srebrnjaka. [21]
U DAnkoninom tekstu Crnjanski je duom crtom sa strane obeleio ovaj odlomak:
...e forse fu in una di queste passeggiate notturne per le vie di Siena, che il Bargello lo colse dopo
il coprifuoco e a di 11 luglio del 82 lo condanno allammenda di venti soldi, quia fuit inventus de
nocte post tertium sonum campane Comunis" [22]
Postoje tri odlomka u DAnkoninom tekstu koje je Crnjanski obeleio crtama sa strane i u
kojima su izreeni izvesni opti sudovi o ljudskom i umetnikom profilu eka Anolijerija. U
prvom obeleenom odlomku itamo:
Che se il lettore, anzich sentirne fastidio o nausea, prova invece un sentimento di simpatia verso
siffatte bizzarre nature di poeti, egli che nellapparente tenuit del soggetto trova la profondit
del sentimento la gagliarda novita della forma, ben a fondo impresssa di nota individuale; [23]
U drugom odlomku DAnkona za njega kae da je "uno sventurato che piange", i da iako je on
sam uzronik svojih nevolja "noi ci sentiamo uomini, e, come uomini, commossi alle sue
sventure" [24]. A u treem, polemiki odgovarajui Pirandelu, kae da u svojoj studiji nije branio
i opravdavao ekove ljudske poroke i mane, nego da je branio Anolijerija pesnika "come
Gaston Paris fece per Villon, condannando luomo, esaltando il poeta" [25]. Duh i smisao ovih
DAnkoninih sudova dominiraju priom Crnjanskog o eku; rasute tragove toga nalazimo tamo
gde Crnjanski pie da je ovaj "bio malo aknut", "simpatian", "tuniji od drugih", "gorak i
opor", "da je ljubav dola da ga stia i rasplae", da je obuzet "tunim Vijonskim besnilom" [26].
Kada, meutim, kae da eko "prvi u italijanskom pesnitvu upotrebljava re: melanholija [27]
onda nas to upuuje direktno na DAnkonu. Crnjanski je obeleio ove rei:
...anzi si puo dire ch egli sia il primo fra gli antichi poeti volgari che abbia fatto uso cosi proprio
e frequente di questa parola malinconia. [28]
Dobar deo Anolijerijevog kanconijera posveen je Bekini, devojci za kojom je udeo.
DAnkona je detaljno obradio taj deo ekove biografije i odgovarajui segment njegove poezije.
Opisujui nastanak i razvoj te strasne ljubavi, ekovu udnju, ljubavne uspehe i neuspehe,
nadanja i razoaranja, DAnkona navodi mnogo stihova. Milo Crnjanski, koji u osnovi sledi
4

njegov opis, neke od tih citata obeleava crticama sa strane. Tako je obeleio i ovaj stih:
"Cinqanni ho tempestato su quel mare" [29]; u tekstu putopisa, pak, itamo:"Pet gorkih godina
... vitlala ga je bura, na moru te ljubavi" [30].
Izabranica ekovog srca zvala se Bekina; iako DAnkona detaljno objanjava da je to ime esto
u Sijeni onog vremena, da potie od imena Beka (Becca ili Beca ili, moda, od Domenica) [31],
Crnjanski je i ovde vie voleo da tekst optereti jednim posebnim znaenjem: "Bekina (a becchino
znai grobar) bila je cura..." [32]. Ljubavnu vezu sa Bekinom zagoravalo mu je siromatvo:
Uvideo je eko da i za ljubav treba novaca i zavapio u sonetu: "Bekina hoe stvari tako skupe,
da ih ni Muhamed ne bi mogo kupit". [33]
U DAnkoninom tekstu stavio je crticu pored ovih stihova: "Becchina vuole cose si leggiadre/
Che nolle fornirebbe Macometto". [34]
U strahu da e ga Bekina zbog toga ostaviti da e "izgubiti jedino to mu se u ivotu, divno i
mlado, javi": "utanji toliko da se skoro provideo, ne u telu, nego to se depa tie" [35]
I ove stihove Crnjanski je u tekstu DAnkone obeleio ("lo son si magro, che quasi traluco, /
Della persona no, ma dellavere" [36]); vezujui ih, meutim, za Bekinu, preinaio je, u izvesnoj
meri, njihovo znaenje.
U rukopisu Ljubavi u Toskani vidimo da su prvobitno u tekstu o eku bili i ovi stihovi, obeleeni
kod DAnkone: da je ona "peggio duna saracina", i da je "il suo cuor giudeo perfido e rio" [37].
"Nazvao je Saracenkom a srce njeno jevrejskim", itamo u rukopisu reenicu koja je ispala iz
objavljene verzije [38].
ekov sonet Caro mi costa la malinconia Alesandro DAnkona spominje tamo gde govori o
uestanosti i znaenjima rei "melanholija" u njegovoj poeziji. Crnjanski ga nije obeleio ali ga
koristi da obogati priu o ivotu Anolijerija:
Napisao je tada, prezrivo, sam sebi: da ga skupo staje ta melanholija, koja ga tera u zagrljaj
zelenaa, a uvideo je i to: "da se zaljubio u nekog ko isto toliko razume ta je ljubav, koliko se
kuni prijatelj njegove mame razume u zvezde" [39].
Zanimljivo je da, u ovom sluaju, citati stihova iz DAnkone nisu bili dovoljni Crnjanskom te je
posegnuo za nekim od izdanja ekovih soneta. Ovako glase stofe kojima se Crnjanski posluio:
Caro mi costa la malinconia,
che, per fuggirla, son renduto a fare
larte disgraziata de 1usurare,
la qual consuma la persona mia.
E ancor ci ha una maggior ricadia:
che sempre mi convene innamorare

di tal, che tanto sintende damare

quanto Min Zeppa de lastrolomia. [40]
I DAnkona i Milo Crnjanski zabeleili su, na osnovu ekovih stihova, trenutak njegove
ljubavne pobede. Ovako itamo kod DAnkone:
Non si creda pero che lAngiolieri fosse sempre stato cosi sventurato nellamor suo con la vispa
popolana: un tempo egli seppe tanto dicere e fare
Ched io salii sullarbor dellamore,
E, dalla sua merce, colsi quel fiore
Chio tanto disiava dodorare. [41]
Za sonet iz kojeg DAnkona navodi stihove Crnjanski je napisao da mu "nema ravna tada u
Toskani". Prvi stihovi te pesme glase:
"Za svaku kap vode koju ima more, u srcu mom je sto hiljada radosti". Stian i blag, zaboravi
porodicu, kuu, strane roditelje. aputao je umorno: "da se, eto, popeo na rascvetano voku
ljubavi i uzbrao cvet, to mu se dade da i on ima neto za radovanje". [42]
Priu o eku Anolijeriju Milo Crnjanski zavrava predstavljanjem njegovog najuvenijeg
soneta Si fosse foco, arderei l mondo. Alesandro dAnkona takoe posveuje posebnu panju
tom sonetu ("quel sonetto che abbiamo lasciato per ultimo, in loco distinto, e quasi per boccon
dolce" [43]). Odmah emo rei da se njihovi doivljaji tog soneta razlikuju. Crnjanski priu o
sonetu zapoinje mranom reenicom:
Sa runom enom i petoro odrasle dece, eko je, pokunjen i poguren, iao u susret smrti, iza
koje nita lepo vie ne eka. Nje-gova dua, kao otrov, sauvala se u jednom sonetu dosade i
gaenja, koji je redak u svetu po divljem cinizmu, skrivenom jadu i nemonoj, demonskoj alosti
[44]
Budui da je glavna teme soneta mrnja, osobito mrnja prema roditeljima, spomenuemo da je
Crnjanski u DAnkoninom tekstu podvukao sva ona mesta gde se o tome govori; poev od
reenice iz jedne Bokaove novele, koji DAnkona navodi, gde se kae da su dva eka, jedan je
Anolijeri a drugi Fortarigo, " amenduni li lor padri odiavano" [45]. Obeleio je mesto gde
DAnkona kae:
Egli accusa perfino la madre di avergli insidiato la vita, propinandogli veleno durante una
malattia. [46]
Taj detalj uao je i u njegovu priu o eku:
Jedne noi, kad je leao oboleo, uobrazio je da ga je mati pokuala da otruje, nekim prakom.
[47]
Crtom je obeleio, konano, i ove DAnkonine rei:
6

Io non ricordo di aver mai trovato altre poesie nella letteratura antica o moderna, dove un figlio
si mostri cosi ingiurioso e spietato verso i suoi genitori [48]
Milo Crnjanski je u putopisu prepevao upravo dve kljune strofe. Na italijanskom one glase
ovako:
S io fossi Morte, anderei da mio padre,
Sio fossi Vita, fuggirei da lui,
E similmente farei a mia madre.
Sio fossi Cecco, comio sono e fui,
Torrei le donne giovani e leggiadre,
Le brutte vecchie lassserei altrui. [49]
DAnkona misli da su srdba i pretnje izreene u sonetu gotovo bezazlene:
Il cominciamento procede a suoni rotti, solenne, minaccioso, quasi mugghio di tempesta
devastatrice, rapido come folgore, passando con forte crscendo da una sventura e da un eccidio
allaltro: ma la fine e uno scroscio di grasse risate; e del resto, cosi nella prima come nella
seconda parte del sonetto, tutto in esso e vivacit, tutto e grazia, tutto e lepore. [50]
Milo Crnjanski daje nam, u skladu sa dominantnim kontrastnim tonovima itave sekvence o
eku, jedno snanije i dramatinije tumaenje:
Taj sonet poinje urlikom, poluludim, od udi ubistva. Biti poar, pa svet spaliti! Biti oluja, pa
sve razdrobiti! Biti voda i sve potopiti! Biti Bog, pa sve u bezdan strmoglaviti! [51]
Crnjanski u prepevu terceta pravi jo jednu zanimljivu izmenu: zamenjuje pozicije oca i majke
("Da sam smrt, traio bih svoju majku" za "Sio fossi Morte, anderei da mio padre"), verovatno
da bi pojaao jednu krajnost nagovetenu neto ranije:
...omrznuo je divljaki oca, koji nije hteo da umre, a jo vie svoju majku, koja je svoje pare
davala kunom prijatelju. [52]
*
Na Filolokom fakultetu u Beogradu, sa peatom Biblioteke Seminara za junoslovenske
knjievnosti Filozofskog fakulteta, pod signaturom R 186 i inventarskim brojem 12012-5, nalaze
se knjige pisama sv. Katarine Sijenske koje je priredio Nikolo Tomazeo i koje je Milo Crnjanski
koristio za sklapanje jo jedne prozne sekvence unutar poglavlja o Sijeni. U etvrtoj knjizi
pisama, pod brojem CCLXXIII, nalazi se "najudnovatije njeno pismo" o pogubljenju "mladoga
kavaljera Nikole Tulda, iz Perue, koji bee uhapen u zaveri protiv Sijene". [53]
Pre prie o spomenutom dogaaju, Milo Crnjanski je skicirao jedan biografski portret svetice
insistirajui na telesnom, gotovo seksualnom poreklu religioznog zanosa "te usedelice, to drhti

aknuta od plamena utrobe svoje [54]. Pritom je koristio, izmeu ostalog, i Tomazeov
predgovor pismima:
Kada je navrila dvanaestu godinu, doba u koje Sijenjanke sazrevaju za udaju, mati je povede u
banju, ne bi li kako upecali kakvog enika i nali za devojku sreu i zgodnu priliku. No Katarina
je provodila i dane i noi u postu i molitvi, ibajui se nemilosrdno po golom telu; oiala je
kosu, i kad joj boginje unakazie lice, postade prava rugoba. Najposle i uvide da za njenu
udavau mladoenje na ovom svetu nema. Tako je Katarina primljena, posle, u Samostan
dominikanki, otmenih i razoaranih sijenskih dama, koje se nazivahu, po svom crnom i belom
platu, Ogrnute. [55]
Evo nekoliko odlomaka iz Tomazeovog predgovora:
Caterina per ubbidienza condiscese, anchorch schiva di umane nozze... Destinando la madre
tuttavia la sua mano a un giovane del parentado, essa in prova del proposito contrario, si recise i
capelli che aveva bellissimi. ...giunta ai 14 anni di et, espressamente afferm che la sua vita
dallinfanzia era tutta a Dio consacrata, ... Scarsa a s e di cibo e di sonno, si macerava con
cilizio e flagelli. Condotta per prova tentatrice a bagni, anco allora convegno di sollazzi, si
tuffava nelle acque calde sulfuree, per dimostrare alla madre la fermezza della propria volonta. ...
Assalita da vaiuolo pericoloso, nellardore della febbre coglie la madre ... e con preghiere la
sforza a ripregare le Mantellate che vogliano accettarla a sorella. [56]
Za priu o Nikoli Tuldu Milo Crnjanski koristio je, pored Katarininog pisma, jo jedan izvor:
priu Anatola Fransa Le mystere du sang nastalu na osnovu istog pisma. Fransova pripovetka
pruila je Crnjanskom neke uvodne i pratee elemente i detalje. On svoju priu ovako zapoinje:
Kad ga, kao uhodu, osudie na smrt, toliki ga oaj obuze da je svu no i dan urlao u tamnici, od
besa, i gruvao elo o zid, obuzet alou za svojim mladim ivotom. [57]
Kod Anatola Fransa o toj poetnoj situaciji itamo:
Quand il entendit prononcer son arrt de mort, il tomba dans un tonnement profond ...il regretta
la vie avec toute lardeur dun sang jeune et dune me imptueuse; ... il fut transport dun si
furieux dsespoir quil frappa des poings et du front les murs de son cachot...
Ser Niccola Tuldo ne cessa pas de hurler de rage pendant trois jours et trois nuits. [58]
Posle uvodnog dela Milo Crnjanski sledi tekst pisma: od probranih odlomaka, koji je u knjizi
Pisama obeleavao crtama sa strane, rekonstruie priu o pogubljenju mladog Peruinca. Najpre
je obeleio ovaj odlomak:
...voglio dunque che vi serriate nel costato aperto del Figliuolo di Dio, il quale e una bottiga
aperta piena dodore; in tanto che il peccato vi diventa odorifero. Ivi la dolce sposa si riposa nel
letto del fuoco e del sangue. [59]
Na sledei nain ga je ugradio, prevedenog, u nastavak svoje prie:
8

Postoji pismo Katarine o tome, pisano fratru Rajmondu od Vinja, njenom ispovedniku. Poto je
poelela svom kalueru "da se zatvori u otvorena rebra Sina Bojeg, rebra to su otvoreni duan,
pun mirisa, toliko, da u njemu ak i greh postaje mirisan, gde se odmara slatka nevesta na
postelji od vatre i krvi", opisala mu je svoje vienje sa buntovnikom u tamnici. [60]
"Priala mu je", nastavlja Crnjanski, "kako je mladi kavaljer pristao da se, prvi put u ivotu,
ispovedi i priesti i kako mu je "morala obeati, u ime Boije, da e, kad doe as suda, biti uz
njega". [61]
U pismu su obeleena ova dva reda:
E fecemisi promettere per lamor di Dio, che, quando fusse il tempo della giustizia, io fussi con
lui. [62]
Nastavak i preostali deo prie sastoje se, u stvari, od veto i dinamino sklopljenih prevedenih
odlomaka iz pisma; svi prevedeni odlomci obeleeni su crtama sa strane:
Odvela ga je u crkvu i on je preklinjao: "Ostani sa mnom i ne ostavljaj me, tako e mi biti dobro
i umreu spokojan. Glavu svoju poloio mi je na grudi. Osetih tako duboku radost i kao miris
krvi njegove, u kojoj se meao miris moje, to je elim da raspem za slatkoga mua Isusa. A
poto mi je udnja rasla u grudima i poto sam razumela njegovu bojazan, ja mu rekoh: budi
dobar slatki brate, jer emo uskoro biti na venanju". [63]
Sta meco, e non mi abbandonare. E cosi non staro altro che bene; e muoio contento". E teneva il
capo suo in sul petto mio. Io allora sentivo uno giubilo e uno odore del sangue suo; e non era
senza lodore del mio, il quale io desidero di spandere per lo dolce sposo Ges. E crescendo il
desiderio nellanima mia, e sentendo il timore suo, dissi: "Confortati, fratello mio dolce;
perocche tosto giungeremo alle nozze". [64]
Poto mu je Katarina obeala da e ga ekati kod delata, Nikola Tuldo je sa radou prigrlio
pomisao na sopstvenu smrt:
A on se toliko obradova "da je mesto izvrenja presude nazvao svetim" i rekao jo: "ii u veseo
i jak i put donde inie mi se da traje hiljadu godina, pri pomisli da me ekate tamo. I ree mi jo
tako drage rei da se prenerazih, pred dobrotom Boijom". [65]
Vedete che era giunto a tanto lume, che chiamava il luogo della giustizia santo! E diceva: "Io
ander tutto gioioso e forte; e parrammi mille anni che io ne venga, pensando che voi
maspeettiate ine". E diceva parole tanto dolci, che da scoppiare, della bont di Dio. [66]
Katarina ga je ekala na gubilitu i bilo joj je dozvoljeno da mu "razgoliti vrat" [67] ("e io gli
distesi il collo" [68], podvueno u tekstu; "elle voulut elle-meme lui decouvrir le col" [69], kod
Fransa; zatim Crnjanski nastavlja [70]:
Ona je kleala pred panjem delata "priklonivi glavu na panj" ("io mi posi gi, e distesi il collo
in sul ceppo" [71], nije obeleeno - . .) i apuui molitve sve dok se mladi kavaljer nije
9

popeo, izmeu gomile naroda ("essendo ivi moltitudine del popolo" [72], nije obeleeno - ..)
"sladak kao jagnje" ("come uno agnello mansueto" [73].
Zavrni pasus prie o Tuldu takoe se oslanja na tekst pisma mada u njegovoj sugestivnosti
nalazimo poneto iz finalnog dela Fransove prie:
Tada ga je prekrstila i uzvknula: "Na kolena, na venanje slatki moj brate, jer uskoro e biti u
venome ivotu", a njegova usta aputahu samo "Isuse" i "Katarino". [74]
Crnjanski je obeleio ovaj odlomak:
...e volse che io gli facesse il segno della croce. E ricevuto il segno, dissi io: "Giuso! alle nozze,
fratello mio dolce! che tosto sarai alla vita durabile". [75]
Nije obeleio, a preveo je sledeu reenicu: "La bocca sua non diceva se non, Ges, e Catarina".
[76]
Poslednje reenice glase:
Tako je primila odrubljenu glavu, belu kao beli krin, zalivenu krvlju, onesvesla od slasti. Dua
joj se smirila tada "u tolikom mirisu krvi, da nisam mogla da otrpim da zbriu krv to bee
potekla po meni". [77]
Obeleeni odlomak pisma glasi ovako:
Riposto che fu, lanima mia si ripos in pace e in quiete, in tanto odore di sangue, che io non
potevo sostenere di levarmi il sangue, che mi era venuto addosso, di lui. [78]
Kontrast belog i crvenog ("beli krin, zaliven krvlju") i stanje "onesveslosti od strasti" nalazimo i
kod Anatola Fransa:
Alors, il lui sembla que tout le sang de la victime se rpandait en elle, et remplissait ses veines
dun flot doux comme le lait encore chaud;... Etonne et ravie, elle tomba mollement dans
labme des dlices clestes. [79]
*
Pria o Katarini uklopljena je, na izvestan nain, u treu proznu sekvencu poglavlja o Sijeni: onu
o slikaru Sodomi. Njihov spoj ima posebno znaenje u tekstu Crnjanskog, znaenje esencije
njegovog doivljaja Sijene:
Sodoma slikar i Katarina dominikanka, sladostrasnik i asketka, verenica Hristova, stopili su se u
vanrednom braku, iji mutni miris dopire, i sad jo, do putnika i prati ga neko vreme, dok se
Sijena gubi u brdima i nestaje. [80]

10

"Ruiasto, delirino meso" Sv. Katarine i njena "padaviava i gorua dua" utopljeno je u bie
Sodome koji je "tajanstveno mutan koji je taman "kao ilibar koji je "oboavalac mistine
dragane Hristove, padaviave svete Katarine, strasni crta njenih nogu, bedara i grudi" [81].
Gustina i neprozirnost ovog esencijalnog spoja predstavljaju drugi kraj jednog od glavnih
strukturalnih kontrasta u poglavlju o Sijeni. Izmeu njega i onog poetnog ("Sijenu sagledah sa
vrha optinske kule, kako tee u nekom bistrom, zelenom vazduhu koji je zemlju inio providnim
i lakim" [82]) prua se spektar boja, znaenja, doivljaja.
Slino kao i u poglavlju o Pizi, i ovde je Crnjanskom bila potrebna jaka, podsticajna distanca od
preanjih putopisnih vienja Italije i, posebno, Sijene: "Italije, one iz putopisa, i nema": "Italija,
ona prava, plaha i mirisna, lei negde negde na dnu nebesa" [83]; "Treba duboko zai u brda, ili
se kriti, da bi se uhodila prolost ovih starih, ulnih, krvolonih gradova" [84]. Potom autor,
obdaren posebnom, "spektralnom" ili "metafizikom" energijom koja ima snagu X-zraka, (De
Kiriko)84 prodire pogledom i duhom i vidi Sijenu u njenim najeim bojama ("bila je toliko
crvena i modra") vidi "razvrat i verski zanos, u ovoj spolja tako blagoj zemlji, punoj vazduha"
[85], vidi "ljubiastu i srebrnu" boju "tunih i vanrednih epizoda iz starih hronika" [86],
"oslukuje neizmernu dubinu nitavila pod zemljom", "dobija beskrajno otar i svetao pojam
telesne poude, ovijen bezmernom tugom" [87]. Ve na osnovu ovih nekoliko primera mogue je
naslutiti raznovrsnost i sloenost funkcionisanja mehanizama za otkrivanje, saznavanje, obradu i
predstavljanje stvarnog i nestvarnog, spoljanjeg i unutranjeg u putopisnoj prozi M. Crnjanskog.
ivot i delo Sodome Milo Crnjanski opisuje uglavnom na osnovu Vazarijevih zapisa. Iako u
Vazarijevom tekstu postoji tendencija omalovaavanja Sodome kao oveka i kao umetnika,
Crnjanski, koji je pak u svojoj prii hteo da Sodomu uzvisi iznad svih, pribegao je jednom
posebnom stilskom postupku: izvlai i pojaava taj Vazarijev ton i ispunjava ga, efektno,
sopstvenom agresivnou i netrpeljivou prema samom Vazariju: "Vazari, koji ga je celog
ivota mrzeo i, kao baba, ogovarao"; "Naduven i dedak, Vazari je mrzeo ovog mladog leptira i
veseljaka" [88]. Na jednom mestu Crnjanski ovako citira Vazarija:
Slikao je papi i bankaru Kidiju. Vazari pie tada da: "ta ivotinja trai vreme u Rimu, sa svojim
bestijama i ludorijama. Valja se po zemlji i ne gleda posla" [89].
Kod Vazarija moemo nai ovo: "Ma perciocch questo animale, attendendo alle sue bestiole ed
alle baje, non tirava il lavoro innanzi" [90]; valjanje po zemlji dodato je da bi se eljeni kontrasti
izmeu Vazarija i Sodome i izmeu Crnjanskog i Vazarija pojaali. Da je Vazari bio nepravedan
prema ovom slikaru primeivano je i ranije. Sam prireiva Vazarijeve knjige koju smo koristili
kae da je strast uticala na takve Vazarijeve sudove i da su potomci ispravili tu nepravdu prema
Sodomi; daje i jednu vanu napomenu, koju Crnjanski izostavlja:
...che il valore di questo artefice fu tale, da sforzare tal-volta il biografo stesso alla lode ed alla
maraviglia. [91]
U takvom antivazarijevskom afektivnom okviru Crnjanski sklapa priu o Sodomi koristei na
osobit nain pisanu grau, pre svega knjigu samog Vazarija. Poev od onih mesta gde se poziva
na Vazarijeve rei: "Vazari ... zapisao je: da ga trgovci i agenti bankarske kue Spanoki godine
1501. nagovorie da doe u Sijenu" [92] ("condotto a Siena da alcuni mercatanti agenti degli
11

Spannocchi" [93]); "Vazari kae da je pri tome crtao skulpture Kverove, uei na njima poze..."
[94] ("e se pur studio un poco, fusolamente in disegnare le cose di Jacopo della Fonte" [95]).
Podui odlomak posvetio je Crnjanski Sodominom boravku i radu u manastiru Monte Oliveto u
blizini Sijene. Dok je radio freske o ivotu Sv. Benedikta, druio se sa monasima manastira:
Monasi su se ratosiljali tog doljaka, koji je bio aknutiji od najaknutijih Sijenjana, ali su ga
dobro zapamtili. Naslikao ih je, po zidu, u freske svoje, svaalice i pijanice, groiare i bludnike
("fece il Mattaccio il pi delle teste a caso, ed in alcune ritrasse de frati vecchi che allore erano
in quel monastero" [96]).Umeo je da ih razveseli, kad je hteo, alom svojom i ludorijama ("Ne si
potrebbe dire lo spasso, che mentre lavor in quel luogo, ebbero di lui que padri, che lo
chiamavano il Mattaccio, ne le pazzie che vi vi fece" [97]) a jo vie svojom malom
menaerijom, bog te pita kakvih ptica i majmuna, koju je seljakao svuda za sobom. [98]
Ovu menaeriju spominje i Vazari. Milo Crnjanski, meutim, koristei svoju tehniku dvostruke
upotrebe efektnih detalja, vraa se na to neto kasnije i ne koristi, tom prilikom, Vazarija kao
izvor nego jednog drugog autora. Ovako glasi taj odlomak:
Postoji njegova prijava imanja, koja je bila za sve Sijenjane obavezna zakonom, i, mada je tada
imao ve pedeset i etiri godine, evo ta je prijavio: "Prvo, imam jedan vrt, kod Fonte Nuova,
gde ja plavim e drugi beru. Jednu kuu u Valeroci i sa njom parnicu, protiv Nikole de Libri.
Imam jednog majmuna i jednog gavrana koji zna da govori; drim ga da predaje reitost jednom
zatvorenom magarcu, koji je teolog. Jednu buljinu, da plai vetice; dva pauna, dva psa, dva
maka, jednog kraguja, i est kokoi, sa dvanaest pilia, i dve morke, i mnogo drugih ptica, koje
bi bilo dugo nabrajati. Mal ne zaboravih najglavnije: imam tri odvratne, zle bestije, tri ene.
Najzad, imam tridesetoro odrasle dece, i Vae Ekselencije priznae tek da, u tom pogledu, mogu
da se merim sa ma kojim bogatim gavanom. Uostalom, onaj koji ih ima dvanaest, oslobaa se,
po statutima, od optinskih dabina. U tom Vam se smislu preporuujem i zdravim Vas. [99]
Ovaj neobian tekst Crnjanski je mogao pronai kod dva ili tri hroniara Sijene. Originalni tekst
glasi ovako:
...dovendosi non so in che tempo denunziare al pubblico lavere di tutti i Cittadini si trova questa
ridicola denunzia fatta dal Sodoma lanno 1531: "Dinanzi voi spettabili Cittadini sopra lo fare la
lira vi si dice per me Maestro Gio. Antonio Sodoma di Bucaturo.
E prima un horto a fonte nuova, che io lo lavoro, e gli altri ricogliono. Una casa in litigio con
Niccol de Libri per mio abitare in Vallerozzi.
Trovomi al presente otto cavalli, per sopranome sono chiamati capretta, ed io sono un castrone a
governarle.
Trovomi una scimmia, ed un corvo, che favella, che lo tengo che insegni a parlare a un asino
Teologo in gabbia.

12

Un guffo per far paura a matti, un Barbagianni, e del Locco non vi dico niente per la scimmia di
sopra.
Trovomi due pavoni, due cani, due gatti, un terzuolo, uno spargiere e sei galline con diciotto
pollastrine.
E due galline moresche, e molt altri uccelli, che per lo scrivere saria confusione. Trovomi tre
bestiacce cattive, che sono tre Donne.
Trovomi poi da trenta figlioli grandi, e per traino Vostre Eccellenze permetteranno bene, che
hone havere di grosso. Oltre che secondo li statuti chi ha dodici figli non e tenuto a gravezze di
comune.
Per tanto a voi mi raccomando. Bene valete. Sodoma. [100]
Neke epizode preuzete od Vazarija Crnjanski je demontirao i montirao na njemu svojstven nain.
Jedna od tih, kod Vazarija, govori o dolasku u manastir Monte Oliveto jednog milanskog
plemia koji je hteo da se zaredi:
Mentre dunque che il Mattaccio faceva queste storie (freske o Svetom Benediktu - . .),
essendo andato a vestirsi li monaco un gentiluomo milanese, che aveva una cappa gialla con
fornimenti di cordoni neri, come si usava in quel tempo; vestito che colui fu da monaco, il
generale don la detta cappa al Mattaccio, ed egli con essa in dosso si ritrasse dallo specchio in
una di quelle storie dove S. Benedetto, quasi ancor fanciullo, miracolosamente racconcia e
reintegra il capisterio ...; ed a pie del ritratto vi fece il corbo, una bertuccia, ed altri suoi animali.
[101]
Milo Crnjanski je i ovde od jednog napravio dva: modifikovao je Vazarijevu epizodu i razloio
je na dve razdvojene celine izmeavi elemente. U prvoj kae:
Platu za pet fresaka dao je nekom plemiu, to je doao u manastir da se pokalueri, za njegovo
bogato odelo ma i ostalo. Obuarski sin obukao je sve to i divio se sebi kao junak. Stanovao je
zajedno sa svojim ivotinjama, u jednoj eliji, a naroito je voleo jednog gavrana, kojeg je slikao
na freskama i koji je umeo da brblja. [102]
Podatak iz prve reenice navedenog odlomka Crnjanski nije naao kod Vazarija; zatim, teko da
je plemi, u trenutku stupanja u manastir, mogao i hteo da nekom neto prodaje i uzima novac.
Pre e biti da je Crnjanski poeleo dopunsku neobinost i ivopisnost tog detalja. Slika gizdavo
obuenog Sodome "koji se sam sebi divi" u vezi je sa njegovim autoportretisanjem pred
ogledalom; na kraju odlomka je gavran koji se doista nalazi na toj slici.
Drugi odlomak glasi ovako:
Na drugoj fresci sauvao se njegov autoportre. Naslikao se pred kuom sveevom, kako je
zastao, u ogrtau crnom, svilenom, vezenom zlatom. Velike njegove oi i sad gledaju. [103]

13

Na drugom mestu sreemo jo jedan primer uslonjavanja Vazarijevog teksta. Opisujui firesku
iskuavanja Sv. Benedikta u manastiru Monte Oliveto, Crnjanski pie:
Sodoma je naslikao, odmah na prvoj fresci, kaluere i bludnice, to ulaze korakom plesaica.
Vazari pria ak da je Sodoma "koji je bio bez asti u svome slikanju, kao i u drugim stvarima u
ivotu" priredio, tajno, neki bal goliavih ena u manastiru, koje je obukao tek kada vide srdbu
igumana. Noviji, promuurniji, arheolozi, misle da je to bilo samo na slici. (podvukao . .)
[104]
Vazarijev tekst je jasan:
...nella quale storia il Sodoma, che era cos nel dipingere come nellaltre sue azioni, disonesto,
fece un ballo di femine ignude, disonesto e brutto affatto; e perche non gli sarebbe stato lasciato
fare, mentre lo lavor non volle mai che niuno de monaci vedesse. Scoperta dunque che fu
questa storia, la voleva il generale gettar per ogni modo a terra e levarla via; ma il Mattaccio,
dopo molte ciance vedendo quel padre in collera, rivesti tutte le femmine ignude di quelPopera
che e delle migliore che vi sieno: [105]
Crnjanski je u navedenom odlomku saeo i stopio nekoliko nivoa: najpre spominje fresku i njen
sadraj ("naslikao ...kaluere i bludnice"), zatim citira Vazarija koji o Sodomi kae "da je bio bez
asti u svome slikanju, kao i u drugim stvarima u ivotu"; citat mu je posluio da izae iz
slikarstva u "stvarni ivot" te da Sodomi pripie da je "priredio, tajno, neki bal goliavih ena"
("fece un ballo di femmine ignude"), da ih je obukao (ne na slici nego u stvarnosti) "kada vide
srdbu igumana" ("vedendo quel padre in collera, rivest tutte le femmine ignude di
quellopera"); pasus zavrava reenicom ("Noviji, promuurniji, arheolozi misle da je to bilo
samo na slici") koja predstavlja neku vrstu hiperkorekcije prethodno deformisanog injeninog
materijala.
*
U ve spominjanoj studiji DAnkone Milo Crnjanski podvukao je izraz la citt di Maria [106]
kojim je oznaena Sijena. Crnjanskog je privukla ova posebna vrsta pobone odanosti Mariji,
Majci Bojoj koja je bila karakteristina za ono vreme, koja je posebno u Sijeni bila naglaena.
Taj detalj je u svom putopisu na vie naina iskoristio. Njime, na primer, zapoinje onaj deo
poglavlja o Sijeni u kojem govori o najvanijim zbivanjima u istoriji Sijene: "Sijena, ljupki i
opori grad Djeve". [107]
Crnjanski, naime, govori o dva najkrupnija dogaaja u srednjevekovnoj istorije Sijene: o bici kod
Montapertija 1250. godine, u kojoj je Sijena pobedila Firencu, i o firentinskoj opsadi Sijene
1555. godine, u kojoj je Sijena stradala. U oba sluaja Crnjanski je, naravno na njemu svojstven
nain, koristio pisane izvore: opet je tu DAnkonina studija, ali su tu i stare hronike raznih
autora.
U DAnkoninoj studiji Milo Crnjanski obeleio je sa strane one redove gde se, uoi bitke kod
Montapertija, kae da su Sijenjani "di subito commossi, come ispirati da Dio, mettevano il
governo nelle mani dun solo, offrivano scalzi e piangenti la citt loro alla Vergine" [108]. Ova
14

zanesena, strasna religioznost dominira i u opisu Crnjanskog: "U crkvi se varo zavetovala
Mariji, i svi su ekali da se desi udo"; Sijena je u bitku "dola bosa, pokajnika, izludela od
plaa, putem jednako kleei i molei se". [109]
Bitku je, pie Crnjanski, sa gradskog tornja pratio doboar i okupljenom narodu saoptavao njen
tok:
...bubnjar optine gledao je najlepu bitku Sijene. Godine 1260. kleao je narod, bosonog, na
kaldrmi, u toplom, septembarskom danu i sluao uzvike opaaa. Lude sijenske babe i
naminkane ene cikale su i jeale pri svakoj njegovoj rei. [110]
Navedeni detalj DAnkona je preuzeo iz starih hronika koje, dok pie o Montapertiju, obilato
citira:
...quella scolta che, appiccata la zuffa, sale su una torre, e suona il tamburo, e tutti vi si ragunano
a pie, e via via che vede vociando e stamburando, comunica sotto, al popolo de vecchi, delle
donne, de fanciulli, le varie vicende del combattimento; [111]
Poetak bitke Crnjanski ovako opisuje:
Kad je svanulo, vojska poe u bojni red i vide jo jednom crne i bele zidine rodnog grada. Bele
svoje zastave proglasila je odeom Marije, (...) Samo sa nebesima bila je uvek u vezi ta aknuta
varo i jo pre jutra ugledala je veliki oblak to plivae nad logorima. Fiorentinci, praktini i
prozebli, od straarenja, mislili su da je to dim vatara, ali je aknuta Sijena videla, u oblaku,
Djevu Mariju, kako je zaklanja svojim platom. [112]
Istoriari Sijene rado prepriavaju taj detalj. U jednom tekst itamo:
I Senesi erano sicuri dellaiuto celeste. La sera innanzi la battaglia sul loro accampamento fu
veduta distendersi una candida luce a guisa di padiglione; era la Madonna, si disse, che stendeva
sopra di loro il suo manto, che appunto gli artisti senesi dipingevano bianchissimo. [113]
"Bilo je reeno u Sijeni", nastavlja Crnjanski, "da se sve kasapi, da se pravi meso" [114]
("collordine di non pigliar prigioni, ne preda, ma di far carne" [115]). Zavretak bitke opisan je
posebno upeatljivim prizorom:
Tako je, sutradan, kroz ludu Sijenu, projahao, vezan na magarca, okrenut licem prema repu,
poklisar Fiorence, varoi Ljiljana, i jo lepih zvona nego to su sijenska. Svileni steg njegove
vojske vukao se po blatu kaldrme i smeu ulica. [116]
Kod DAnkone nalzimo citat o tom dogaaju: Crnjanski je to mesto obeleio crtom:
Finita la strage, e fatto gran bottino, tornavano i Ghibellini in citt trionfanti, collambasciatore
dei Fiorentini "a cavalcioni in sur un asino, e aveva legate le mani dietro, e volto avea il viso
verso la coda dell" asino, e strascinava la bandiera e stendardo del Comune di Firenze per terra.
[117]
15

Deo putopisa o Sijeni koji govori o propasti grada pod firentinskom opsadom 1555. godine
Milo Crnjanski je sastavio na osnovu dva izvora: Socinijeve hronike o tim zbivanjima (koju i
sam, na poetku tog odlomka spominje) i Komentarima Bleza de Monlika, francuskog
vojskovoe koji je tada bio branilac Sijene.
Ponovo je, kao i u sluaju Montapertija, grad najpre Bogorodici predat na upravljanje: kapetan
varoi "pavi na kolena, predade opet grad Bogorodici i moljae se tako dirljivo da je gomila
urlala od plaa" [118]. U veoma obimnoj hronici Socinija nalazimo i taj podatak: "e si fece
deliberazione (ancorche altre volte si fusse fatto) che per la Signoria fossero di nuovo donate le
chiavi della Citt alla Nostra Donna" [119].
Tragedija je poela posle jednog surovog ina Sijenjana. Crnjanski nam efektno saima taj
prizor: "U Sijeni obesie oba poslanika fiorentinska, zatim ih posekoe, isereie, i bacie niz
bedeme" [120].
Socinijev opis je opirniji i detaljniji:
II d detto furno appicati alle finestre del palazzo pubblico per li piedi li due prigioni gi
condennati ad essere strascinati a coda di cavallo, e sterno cosi per spazio di mezzora. Furono
calati e strascinati fino a mezzo la piazza, poi furno decapitati e squartati, e furno messe le teste e
i quarti alle trincere della Cittadella. [121]
Socini je Crnjanskom posluio za jo nekoliko detalja o opsadi:
panci su posekli vinograde, hvatali sijenske seljake i sekli im noseve i ui, palili sela i klali
decu. Dolo je vreme zimskih blagdana a za ruak se imalo samo mieva i maaka i pasa.
Siromane babe su izmeu bedema pasle travu. [122]
Kod Socinija, na meusobno veoma udaljenim mestima u tekstu, nalazimo ove reenice:
...non fecero mai altro che guastar grani, tagliar vigne, bruciare case e campagne (str. 246); e non
aver altro companatico che un poco dinsalata di una certerba volgarmente chiamata scarsella
(344); furono presi daglImperiali e tagliatili il naso e gli orecchi, li rimandarono dentro nella
citt (402). [123]
Neobina injenica da je odbranu Sijene vodio jedan Francuz i neobina figura tog vojskovoe
privukli su Crnjanskog. U svoj putopis uneo je dva relativno duga citata iz Francuzovih
Komentara i smestio ih u jedan, ovoga puta, oskudan kontekst. Mimo istorijskih sudova,
Crnjanski Monlika naziva "brbljivim enskarom" koji je, dok "Sijena bee na samrti", "pisao
pohvalu sijenskim gospoama". Prvi preuzeti odlomak glasi:
II ne sera jamais, dames siennoises, que je nimmortalize vostre nom tant che le livre de Monluc
vivra; car, a la verite, vous estes dignes dimmortelle louange, si jamais femmes le furent. Au
commencement de la belle resolution che se peuple fit de deffendre sa liberte, toutes les dames
de la ville de Sienne se despartirent en trois bandes: la premiere estoit conduicte par la signora
Forteguerra, qui estoit vestue de violet, et toutes celles qui la suivoient aussi, ayant son
16

accoustrement en fagon dune nymphe, court et monstrant le brodequin; la seconde estoit la

signora Picolhuomini, vestue de satin incarnadin, et sa trouppe de mesme livree; la troisiesme
estoit la signora Livia Fausta, vestue toute de blanc, comme aussi estoit sa suitte, avec son
enseigne blanche. Dans leurs enseignes elles avoient de belles devises; je voudrois avoir donne
beaucoup et men resouvenir. [124]
Milo Crnjanski je taj odlomak ovako uobliio:
Obeao im je u svojim memoarima "da e se uvek spominjati njino besmrtno ime, sve dok knjiga
Monlikova bude ivela, jer, vaistinu, one su dostojne besmrtnog spomena, ako su ikad ene bile
dostojne toga". Napisao je kako su reile da brane sijensku slobodu i kako su se podelile u tri
ete. Prvu je vodila gospoa Fortegvera, koja bee obuena u boje Ijubiice, kao i ostale koje
behu pod njenom zapoveu, sa suknjom kratkom kao u nimfe "tako da im se cipelice videle".
Drugo etu je predvodila gospoa Pikolomini, odevena u crveni atlas, kao i sva njena eta. Treu
etu je vodila gospoa Livija Fausta, obuena sva u belo, kao i njena eta. Na svojim stegovima
imale su, lepo izvezene, svoje devize, i Monlik kae "da bi dao mnogo kad bi mogao da ih se
seti". [125]
Iako je, kao to se vidi, itav odlomak iz Monlika preveden gotovo doslovce, Crnjanski
navodnicima zahvata samo dva-tri manja fragmenta. To je jo jedan od njegovih naina da
dokumentarni, u ovom sluaju pisani materijal subjektivizuje, da ga uini poroznim, fluidnim i
vieslojnim. Slino se deava i u drugom citatu:
En sa temps - la je portois gris e blanc, pour lamour dune dame de qui jestois serviteur lorsque,
javois le loisir.
Or avois-je encor deux petits flascons de vin grec, de ceux que monsieur le cardinal dArmagnac
mavoit envoyes. Je men frottay un peu les mains, puis men lavay fort le visage, jusques a ce
quil eust prins un peu de couleur rouge, et en beus, avec un petit morceau de pain, trois doigts,
puis me regarday au miroir. Je vous jure que je ne me cognoissois pas moy-mesmes, et me
sembloit que jestois encor en Piemont, amoureux comme javois este. [126]
Redosled citata iz Monlikovih Komentara Crnjanski je obrnuo [127]: situacija koju opisuje u
drugom citatu prethodi odbrani Sijene o kojoj govori u prvom i nije toliko vezana za samu
opsadu kao to se, uostalom, vidi i iz znaenja citiranog teksta. Crnjanski ga je ukljuio u svoju
priu:
Kad se obukao i stavio na sebe boje svoje dame, pa obesio teko oruje oko vrata, prepade se od
bledila svoga lica. Bledom, kao mrtvacu, pade mu na pamet njegovo staro, grko vino, i, od
stida, da ne pomisle da je kukavica, ili slabotinja - pie - "oprao sam snano njime lice, dok nije
dobilo malo ruiaste boje, i popio s parencetom hleba tri prsta, zatim sam se pogledao u
ogledalu. Kunem vam se da nisam poznao samog sebem i inilo mi se da sam jo u Pijemontu,
zaljubljen kao to sam bio". [128]
Posle ovoga Crnjanski strmoglavo dovrava priu o opsadi Sijene. Sa poraenim Sijenjanima
grad je napustio i sam Monlik:
17

an akomo Medii, ... , bio je galantan i lino je ispraao Francuza, jaui pored njega. O tome
pie Gaskonjac u svojim memoarima: "To nije ilo bez ale i smeha" ("Cela ne se passa pas sans
rire" [129]).
*
Na jednom mestu, u tekstu o Sijeni, Milo Crnjanski opisuje pod sijenske katedrale ukraen
mozaikim prizorima:
...stigne se, najposle, pred sliku jednog starca, sa turbanom na glavi, od ijeg napisa ostade samo
pola rei: krates. Tako je urezan, u pod hrianske crkve, radoznali i nesnosni kamenorezac iz
Atine, onaj Sokrat, koji nas ui Lepoti; onoj koja se ugleda tek kad se svi redovi lepota prou, na
najviem stepenu ... [130]
U opisu tog istog, iz pera jednog uenog Sijenjanina, itamo:
Dalla mano destra della Virtu Socrate; figura tutta intera, sopra della quale vi il nome suo
intagliato in una Cartella; con un libro serrato nella mano destra...
Dalla mano sinistra v Crate, figura parimente intera quale da la volta ad una Canestra tonda,
dalla quale cadono e si versano gioie di piu sorti. [131]
Dve su odvojene figure: posebno je Sokrat, a posebno Krat(es), drugi grki filozof. Pomalo
tajanstvena mogunost da je Krates u stvari krates, odnosno sauvani deo Sokratovog imena,
dok je prvi misteriozno nestao, dala je ton uzvienom lirskom odlomku o Sokratovoj teoriji
lepote.
Ovaj primer upeatljivo ilustruje neto to je mogue nazvati "poetikom previda", "poetikom
deformacije" ili i "poetikom greke". Re je o itavom nizu razliitih ali i srodnih postupaka, na
koje smo povremeno ukazivali, koji su izraz jedne posebne energije Miloa Crnjanskog: one
kojom on realni svet (u ovom sluaju su to preteno pisani izvori) svesno i nesvesno razlae,
udvaja, rastae, ini poroznim i fluidnim, proima sobom, pretvara u sopstvene vizije.
Tako se Italija Miloa Crnjanskog "pretvara u jednu meavinu misli u kojoj vie nije sasvim
jasno ta postoji a ta je prolo" [132]. Stalnom lirskom rastakanju potencijalno proznog govora
(to smo pokuali da pokaemo) komplementarna je izvesna programska dimenzija u delovima
gde dominira lirski govor visokog intenziteta:
Nisu li sad, iz talasa haotinih, sumpornih i bezumnih, poela na nas da prskaju bezmerna
vremena i bezbrojni ivoti to ekaju da ih zagrlimo i sastavimo. Ne ekaju li sad nas, pre
ostalih, beskrajna videla, pre umiranja, radi njega, radi raanja? U optem, venom treperenju
prolaznosti i praznine, mir i besmrtnost, u porodilji.
Tako tek tu, u Sijeni, pomislih da, njenom blagou i alou svojom, bivom, mogu stvoriti
jedan nov i svean izraz svoga zaviaja, kakvog davno ne bee, utanje i prah pisanog, i
pouzdanje u mutne mogunosti sa zemljom naom i smru nam. [133]
18

Ne vezuju me stare forme ni obziri, plave ume srbijanske jedva se vide. Prah i voda, vazduh i
osvetljenja sastavljaju kraj u kom ivim. Prineu sebe proleu, osloniu lea o trenjevi i vinjevi
Srem i, nevidljivo, ni hvaljen, ni ismejan, sastaviu telom svojim, iznemoglim, blato i trave, brda
i oblake, a kad bude gotovo, duhnuu, kao to se duhne na list jesenji. Svet je lak i narod u da
stvorim. Vazduh je oko mene. [134]
Za Ambroa Lorencetija, u poglavlju o Sijeni, Crnjanski nam kae da je na fresci o Dobroj Vladi
"naslikao pravi raj... ni od koga pohvaljen, neprimeen: rascvetane sijenske doline" [135]. Ova
identifikacija (poto i Crnjanski, videli smo, stvara nevidljivo, ni hvaljen, ni ismejan) dovodi nas
do sutine metaforinosti navedenih i slinih nenavedenih odlomaka: re je o metaforinosti
stvaranja (nov i svean izraz zaviaja, utanje i prah pisanog, porodilja), stvaranja koje je
autentino i koje tei apsolutnoj originalnosti (stvoriti pre ostalih, izraz zaviaja kakvog davno
ne bee, ne vezuju me stare forme i obziri).
Tekst koji je Milo Crnjanski napisao o Floberovoj Salambi [136] pomoi e nam da se jo malo
pribliimo njegovom putopisu. Floberova je Salamba, po reima Crnjanskog, "divan putopis"
[137] koji predstavlja "sveane strane francuske proze " (svean izraz svog zaviaja), koji
predstavlja "pokuaj da se java zameni snom, ali snom koji se ini vea java od samih predmeta i
dogaaja oko nas" [138] (Sijena se pretvara u jednu meavinu misli u kojoj vie nije sasvim
jasno ta postoji, a ta je prolo); Flober je imao "dubok i zanosan pojam o neem venom to je
vanredno na dnu svega" [139], imao je "bezmerno oseanje prolaznosti i bezdane dubine sveta";
Salamba je "knjiga o prolaznosti i saaljenju, skoncentrisana na tajanstvenu silu prolea i
plodnosti, samilosti i utehe, koja ima u sebi mo raanja, znak neprolaznosti" [140]. Vidimo da
se rei Crnjanskog o Salambi po stilu i znaenju sasvim podudaraju sa stilom i znaenjima
njegovog putopisa o Toskani. Iskoristiemo manji ili vei stepen njegove identifikacije sa
stvaralakim postupcima Flobera [141], da bismo se pribliili smislu pisanja Crnjanskog o Italiji.
Kao to opis Floberov, po reima Crnjanskog, "nije bio namera, ve samo sredstvo" da se
"proizvede slabost", da se "duh oisti od svih dodira" i da tako ist "lebdi iznad prolaznog i
tunog" [142], tako je i Milo Crnjanski traio Italiju "na dnu nebesa" kao idealno utoite, kao
mesto oienja, preobraaja i mogueg izvora nove stvaralake snage.
Napomene
1. Alessandro D Ancona, Studi di critica e storia letteraria I-II , Zanichelli,Bologna,1912
2. Nav. delo , 234; (jer gradovi kao i ljudi imaju sopstvenu narav koja je, uz to, jasnija i
xizrazitija u jednom vremenu nego u drugom. Zato nam eko, na izvestan nain, izgleda
kao jedan tip sijenske naravi koji u sebi ponavlja i otelotvoruje odreene drutvene i
kulturne uslove u Sijeni pri kraju XIII veka).
3. (Opti sud, saet i poneto preteran, koji kae da su svi Sijenjani aknuti, predstavlja nam
ih kao obdarene ivahnim i vrcavim duhom, duom otvorenom i veselom, sa snanom
sklonou ka uzvienim ulnim uivanjima, ka pozoritu, ka zabavi, ka radostima
ivljenja; kao udljive o spremne da idu iz jedne krajnosti u drugu). Prevodi koje
donosimo u napomenama nai su, nai su i kurzivi u citatima. "otra i jasna sumornost
sijenskih linosti, davno nestalih, a jo monih, kao i vazdune pojave. na tom drevnom
tlu" (Milo Crnjanski, Ljubav u Toskani Prosveta. Matica srpska, Mladost, Svjetlost,
Beograd 1966, 128).
19

4. M. Crnjanski. Nav. delo , 118.

5. Knjiga nosi signaturu R124 (inv. br. 12633 i 12634) i nalazi se na Filolokom fakultetu u
Beogradu. u biblioteci Seminara za Jugoslovenske knjievnosti.
6. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 119.
7. D' Ancona. Nav. delo , 174; (gospa Liza se u ukusima i po naravi savreno slagala sa
gosparom Anolijerijem te se u estim sukobima izmeu oca i sina nije postavljala
izmeu njih ne bi li svojim oseajnim smekom izmirila oveka svog srca i bie koje je
plod njene utrobe. Uz to je, kako izgleda, u kuu esto navraao neki Mino Cepa, ...
doista ne znamo kakvo mu je mesto u porodici pripadalo).
8. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 119.
9. 9 D'Ancona, Nav. delo , 182.
10. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani, 119.
11. D' Ancona, Nav. delo 247; (Anolijeri je bio toliko mlad ili. tanije reeno, toliko bez
novaca da nije mogao uestvovati u rastronosti svojih sugraana).
12. Isto , 248; (ali verovatno da je utisak koji je ta druina odavala i predanje koje je iza nje
ostalo o raskoi, veliini i epikurejstvu znatno delovao na to da matu njegovu uputi
cvetnim stazama udnje, te da mu kao vrhovnu dunost i kao krajnji cilj ivota usadi
elju za uivanjima svih oblika i vrsta).
13. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 119.
14. D' Ancona, Nav. delo , 175; "nalazimo da je vie puta plaao kaznu od osam libri pro sua
absentia ).
15. Isto , 175; (o tome da li je bio gvelf ili gibelin i da li se u politiku meao nita ne govori).
16. M. Crnjanski, Putopisi I, priredio Nikola Bertolino, L'age d'homme, BIGZ SKZ, Beograd
1995, 521.
17. D' Ancona, Nav. delo , 183; (kretava i nafrakana ena).
18. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 120; ovako taj sonbet poinje: Quando mie donn'esce
la man del letto/ che non s'ha post'ancor del fattibello,/ non ha nel mondo s laido
vassello,/ che, lungo lei, non paresse un diletto; (Kad moja ena ujutro iz kreveta ustaje/
pre no to se naminka/ nema na svetu tako gadne bave/ koja spram nje ne izgleda lepo).
19. D' Ancona, nav. delo, 182; "ne ali se pesnik samo na to kretanje od jutra do mraka,
nego i na to to mu ena nije ni lepa ni mlada: ovako opisuje njenu jutarnju toilette,
boice i posudice koje koristi da bi nabojila lice i usjajila kosu". D'Ankona ovde ima na
umu jo jedan Anolierijev sonet, upuen Danteu ( La Stremit mi richer per figlioulo ) u
kojem govori o svojoj eni, ironino: mi fu dato/ per mia ristorazion moglie che garre/
da anzi d nfin al cielo stellato (data mi je/ za utehu ena koja kreti od jutra do
zvezdane noi).
20. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 120.
21. Isto , 120.
22. D'Ancona. Nav. delo , 183; (i upravo u jednoj takvoj nonoj etnji straa ga je zaustavila
posle dozvoljenog vremena, te je dana 11. jula 82. osuen na kaznu od dvadeset novia,
quia fuit inventus de nocte post tertium sonum campane Comunis ).
23. 123 D'Ancona, Nav. delo , 226; (to to italac, umesto da osea neugodnost i odbojnost,
osea simpatiju prema takvim bizarnim pesnikim prirodama, potie otud to u prividnoj
slabosti subjekta pronalazi dubinu oseanja i smelu novinu oblika duboko obeleenog
individualnom notom).

20

24. 124 I sto , 227: (On je nesrenik koji plae; te iako je on sam glavni uzronik sopstvenih
jada, mi se oseamo kao ljudi i kao ljudi saoseamo sa njegovom nesreom).
25. lsto , 264: "kao to je, na primer, Gaston Pari uinio za Vijona, osudivi oveka a
uzdigavi pesnika".
26. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , na stranama 118, 119, 120, 121.
27. Isto , 121.
28. D'Ancona, Nav. delo , 228; (ta vie, moe se rei da je on prvi od starih italijanskih
pesnika koji je tako esto i na sebi svojstven nain upotrebljavao re melanholija ).
29. Isto , 209; (Pet godina brodim po tom moru).
30. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 120.
31. D'Ancona, Nav. delo , 260.
32. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 121.
33. Isto, 121.
34. D'Ancona, Nav. delo , 213.
35. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 121.
36. D'Ancona, Nav. delo , 216.
37. Isto , 208; (gore od Saracenke; Toliko je njeno jevrejsko srce zlo i pokvareno)
38. M. Crnjanski, Putopisi I , 521.
39. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 121-122.
40. I sonetti di Cecco Angiolieri (priredio Aldo Massera), Zanichelli. Bologna 1906, 97;
(Skupo me staje melanholija,/ jer sam, da bih je izbegao, prinuen da se bavim/ prokletim
zelenatvom/ to moje bie unitava.// A ima jedna jo gora nevolja:/ da se uvek zaljubim
u neku/ koja se u ljubav razume/ koliko i Min Cepa u astronomiju/) ,
41. D'Ancona, Nav. delo , 212; (Ne treba, pak, misliti da je Andolijeri ba uvek bio tako
nesrean u ljubavi sa svojom neuhvatljivom narodskom devojkom: nekad je i on umeo
delati i rei da sam se popeo na drvo ljubavi/ i njoj zahvaljujui ubrao taj cvet/ to sam
toliko mirisati eleo).
42. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 122; prve stihove ovog soneta D'Ancona ne navodi,
Crnjnanski ih je uzeo iz neke knjige soneta. U zbirci koju smo spomenuli (Massera)
poetak tog soneta ovako glasi: "per ogne gocciola d'acqua, c'ha n mare,/ ha cento
mill'allegrezze l meo core".
43. D'Ancona. Nav. delo , 229; (taj sonet koji smo ostavili za kraj, na istaknutom mestu, kao
najslai zalogaj).
44. M. Crnjanski, Nav. delo , 122.
45. D' Ancona, Nav. delo , 177; (obojica su svoje oeve mrzeli).
46. Isto, 197; (On ak optuuje majku da mu je ugrozila ivot dajui mu otrov tokom neke
bolesti).
47. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 120.
48. D'Ancona, Nav. delo , 192; (ja se ne seam da sam ikada u staroj ili modernoj
knjievnosti naiao na poeziju u kojoj bi se sin toliko nemlosrdnim i uvredljivim pokazao
prema svojim roditeljima).
49. Isto , 230; ovako je Crnjanski preveo te stihove ( Ljubav u Toskani , 123): "Da sam smrt,
traio bih svoju majku,/ da sam ivot, kod nje, ostao ne bih,/ a slino bih inio i svom
babajku.// A da sam eko, to sam i to sam bio,/ mlade i fine gospe uzeo bih sebi,/ a
stare i gadne drugom ostavio.

21

50. D'Ancona, Nav. delo , 230-231; (poinje se odsenim, sveanim, preteim tonom, poput
ruilakog urlika oluje, brzo kao munja, prelazei u snanom kreendu od jedne nesree,
odjednog unitenja do drugog: kraj je, meutim, poplava veselog smeha; uostalom, i u
prvom i u drugom delu soneta sve je ivahnost, sve je lepota, sve je dovitljivost).
51. M. Crnjanski Ljubav u Toskani , 122-123.
52. Isto , 120.
53. Milo Crnjanski, Ljubav u Toskani , 149.
54. Isto , 148.
55. Isto , 147.
56. Le lettere di Santa Caterina di Siena , Barbera, Firenze 1860, str. VI; (Katarina je iz
poslunosti pristala iako je bila protivna ljudskom braku ...Poto je majka njenu ruku ipak
bila obeala jednom mladiu iz familije, ona je, kao dokaz suprotnih namera, odrezala
svoju prelepu kosu ... kad je stigla u doba od 14 godine, izriito je tvrdila daje njen ivot
jo od deinjstva Bogu bio posveen ...Liavala se hrane i sna, muila se kostreti i
bievanjem. Kad je, iskuenja radi, bila odvedena u banju, koja je i u ono doba bilo mesto
zabave, bacala se u toplu sumpornu vodu da bi majci pokazala vrstinu svoje volje.
...Kada su je napale opasne boginje, u nastupu groznice uhvatila majku i molbama je
naterala da privoli Ogrnute da je prime za sestru).
57. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 149.
58. Anatole France , Oeuvres II , Gallimard, Paris 1987, u prii Le Mystere du sang , str. 688689; (Kada je uo da mu proglaavaju smrtnu presudu, zapao je u duboku nevericu.
...alio je ivot svim arom mlade krvi i estoke due ... Obuzeo ga je tako straan oaj
da je udarao pesnicama i glavom u zidove svoje elije. ... Ser Nikola Tuldo tri dana i tri
noi nije prestajao da urla od besa).
59. Le lettere , IV , 6.
60. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 150.
61. Isto , 150.
62. Le lettere, IV, 8.
63. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 150.
64. Le lettere, IV , 8.
65. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 150.
66. Le lettere, IV , 9.
67. M. Crnjanski , Ljubav u Toskani , 150.
68. Le lettere , IV , 9; (i ja sam mu namestila vrat).
69. A. France, Nav. delo , 692; (Ona je sama htela da mu razgoliti vrat).
70. U Ljubavi u Toskani, na strani 150; izmeu zagrada smo ubacili tekst sv. Katarine.
71. Le lettere, IV, 9.
72. Isto , 9.
73. Isto , 10.
74. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 151.
75. Le lettere, IV, 10.
76. Isto , 10.
77. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 151.
78. Le lettere, IV , 11.

22

79. A. France, Nav. delo , 692; (Izgledalo je tada da se sve krv rtve razliva u njoj i ispunjava
njene vene prijatnim talasom kao jo toplog mleka; ... Zadivljena i ushiena ona je
nenoutonula u bezdan nebeskih uivanja).
80. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 146; pravo ime tog slikara je Giovan Antonio Bazzi, il
Sodoma
81. Isto , 139.
82. Isto , 99.
83. Isto , 95.
84. Isto , 97; videti u prethodnom radu.
85. Isto , 100.
86. Isto , 101.
87. Isto , 107.
88. Isto , 140.
89. Isto , 143.
90. Giorgio Vasari, Opere , Sezione letterario-artistica del Lloyd austriaco, Trieste 1857,
906; (Ali poto je ta ivotinja vie mislila na svoje ivotinjice i na ale, posao nije
odmicao).
91. Isto , 911; (tolika je bila vrednost tog umetnika, da je i samog biografa ponekad gonila da
ga hvali i da mu se divi).
92. M. Crnjanski , Ljubav u Toskani , 140.
93. Vasari, Opere , 904.
94. M. Crnjanski , Ljubav u Toskani , 140.
95. Vasari, Opere , 904;(i ako je ita uio, to je bilo samo crtajui radove Jakopa dela Fonte).
96. Isto, 905; (veinu glava Matao je izradio sluajno, a ne nekima je predstavio
stare fratre koji su onda bili u tom manastiru).
97. Isto , 904; (Niti se mogu opisati veselje koje je, dok je radio tamo, priutio onim ocima
koji su ga zvali Matao, i ludorije koje je tamo izvodio).
98. M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 141.
99. Isto , 143.
100.
Guglielmo della Valle, Lettere sanesi , Roma 1783, 244-245.
101.
Vasari, Opere , 905; (Dok je dakle Matao slikao te prizore, doao je da primi
monaku odedu jedan milanski plemi koji je imao uti ogrta ukraen crnim gajtanima,
kao to je u ono vreme bio obiaj; poto se on bio obukao kao monah, nastojnik
manastira poklonio je reeni ogrta Matau, a ovaj se, u njega ogrnut, uz pomo ogledala
naslikao u jednom od onih prizora gde sv. Benedikt, jo gotovo deak, na udesan nain
sklapa polomljenu posudu u dnu portreta naslikao je gavrana, majmuna i ostale svoje
ivotinje).
102.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 141.
103.
Isto , 140.
104.
Isto , 142.
105.
Vasari, Opere, 905; (na toj slici je Sodoma, koji je kako u slikanju tako i u
drugome bio neastan, prikazao nage ene kako igraju, to je bilo sasvim neasno i runo;
qa poto mu inae ne bi dozvolili da to uradi, dok ju je radio nije hteo da je iko od
monaha vidi. Poto je ta slika bila otkrivena, nastojnik je na svaki nain hteo da je srui
na zemlju i uniti; Matao je, pak, posle mnogo prepirki, videvi da su oci jako ljuti,
odenuo sve nage ene na toj slici koja je tamo meu najboljim).
23

106.
D'Ancona, Nav. delo , 243.
107.
M. Crnjanski , Ljubav u Toskani , 104.
108.
D'Ancona, Nav. delo ; (u trenutnom zanosu, kao da ih je Bog nadahnuo, predali su
vlast u samo jedne ruke, nudili su, bosi i uplakani, grad svoj Djevi).
109.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 109.
110.
Isto , 107.
111.
D'Ancona , Nav. delo , 241; (onaj straar koji, poto se bitka bila zametnula, ide
na toranj i udara u dobo i svi se okupljaju ispod njega, pa on onda, viui i doboarei,
saoptava onima dole, starcima, enama i deci, ono to se na bojnom polju zbiva).
112.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 108-109.
113.
Giuseppe Rondoni, Sena vetus , u tekstu Comune di Siena dalle origini alla
battaglia di Montaperti u Rivista storica italiana, IX, 1892, Torino-Firenze-Roma, 229;
(Sijenjani su bili sigurni u pomo sa neba. Vee uoi bitke viena je kako se iri iznad
njihovog logora bela svetlost. poput platna; bila je to Majka boija, rekli su, koja je nad
njima razastirala svoj ogrta koji su sijenski umetnici predstavljali belom bojom).
114.
M. Crnjanski , Ljubav u Toskani , 109.
115.
Nicol Ventura , La sconfitta di Montaperti (u: Porri, Miscellanea storica senese
), Siena, 1884. 51; (s nareenjem da se niko ne zarobljava, da se ne uzima plen, da se sve
kasapi).
116.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 109.
117.
D'Ancona, Nav. delo , 240; (Poto je pokolj bio zavren i sakupljen bio veliki
plen,Gibelini su se trijumfalno vratili u grad sa firentinskim izaslanikom koji je jahao
magarca i imao svezane ruke pozadi a lice okrenuto prema repu magarca, dok su se
znamenja i barjaci Firentinske komune vukli po zemlji).
118.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 110.
119.
Alessandro Sozzini, Diario delle cose avvenute in Siena dal 20 luglio 1550 al 28
giugno 1555 , Archivio storico italiano, tomo II, Gio. Pietro Vieusseux editorie, Firenze
1842, 385; (i reeno je bilo (iako se to i ranije deavalo), da vlast ponovo kljueve grada
preda Naoj Gospi).
120.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 111.
121.
Sozzini, Nav. delo , 165: (reenog dana o prozore Gradske palate bila su obeena
dva zatvorenika ve osuena da ih raeree vezane za konjske repove, i ostala su tako
pola sata. Potom su sputeni i odvueni do sredine trga, zatim su im odseene glave,
iseeni su na etvrtine koje su, zajedno sa glavama postavljene na nasipe tvrave).
122.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 111.
123.
Sozzini, Nav. delo ; (samo su unitavali ito. sekli vinograde, palili kue i polja);
(nisu imali drugo da jedu do salate od neke trave koju je narod nazivao skarsela );
(hvatali su ih imperatorovi vojnici i poto bi im odsecali nos i ui, slali bi ih nazad u
grad).
124.
Blaise de Monluc, Commentaires 1521-1576 , Gallimard. Paris 1964, 306.
125.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 111.
126.
Monluc , Nav. delo , 294.
127.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 112.
128.
Isto , 112.
129.
Monluc Nav. delo , 336.
130.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 117.
24

131.
Guglielmo della Valle, Lettere sanesi II , Roma 1783, 137-138; (na desnu stranu
od Vrline nalazi se Sokrat: sasvim cela figura iznad koje se nalazi njegovo ime urezano u
jednu plou, sa knjigom koju dri u desnoj ruci... Na levoj strani je Krat, takoe cela
figura koja je okrenuta ka jednoj okrugloj koari iz koje naviru i padaju plodovi svih
vrsta).
132.
M. Crnjanski, Ljubav u Toskani , 135.
133.
Isto , 129.
134.
Isto , 133.
135.
Isto , 122.
136.
M. Crnjanski, Eseji, (nav.sabrana dela), Beograd 1966.
137.
Isto , 160.
138.
Isto , 159.
139.
Isto , 154 - 155.
140.
Isto , 156.
141.
O tome u: Bojan Jovi. Poetika Miloa Crnjanskog - dva strana uticaja , u Milo
Crnjanski , Zbornik Instituta za knjievnost u umetnost, Beograd 1996, 77-89; u istom
Zborniku nalazi se i rad Branislave Miliji, Faktografsko i estetsko u delu Miloa
Cmjanskog, 115-119, u kojem se govori o knjievnoj sklonosti Crnjanskog da koristi
obilje raznovrsne dokumentarne grae za pripremu i izradu svojih dela. Spominjan je, s
tim u vezi, i Flober koji je, po reima Crnjanskog, koristio znanja itavih biblioteka",
koji obara itavu umu, da bi istesao kovei; autor rada pogreno je vezao navedene
rei za esej Crnjanskog o Floberovom Novembru - one se nalaze u eseju o Salambi .
142.
M. Crnjanski, Eseji , 161.
: 2008-02-16
: 2008-02-16 16:17:47
/
2008-2012 .
.

25