Univerzitet u Tuzli

Mainski fakultet Tuzla

Odsjek: Energetsko mainstvo
Predmet: Industrijska ekologija
Tuzla, 26.03.2016. god.

Seminarski rad
Industrijska ekologija
Tema: Odrive energetske tehnologije

Ime i prezime studenta:

Broj indeksa:

Amer Mahmutbegovi
I-416/11
1

Datum:
Predmetni profesori:
Predmetni asistent:

26.03.2016.
Dr.sc. Sandira Eljan, van. prof.
Dr.sc. Indira Buljubai, van. prof.
Adisa Mahmutovi, as.

Sadraj
1.

UVOD............................................................................................................... 3

2.

Koncept nulte emisije i drugi koncepti odrivosti.............................................4

2.1.

Koncept Na kraju cijevi..............................................................................4

2.2.

Koncept nulta emisija.................................................................................... 4

3.

Ekoloka odrivost i industrija..........................................................................6

3.1.

Cikliki odrivi razvoj.................................................................................... 6

3.2.

Procjena ivotnog ciklusa.............................................................................. 7

3.3.

Ekoloki otisak.............................................................................................. 7

3.4.

Ugljenini otisak............................................................................................ 8

4.

Pojam energetske efikasnosti.........................................................................10

4.1.
5.

Osnovni model i svrha standard ISO/DC 50001..........................................10

Odrive tehnologije........................................................................................ 12

5.1.

Osnovi sistema zelene hemije....................................................................12

5.2.

iste tehnologije......................................................................................... 13

5.3.

Razlozi za tretman otpada..........................................................................13

5.3.1.
5.4.

Postrojenja za tretman otpada.................................................................14

Preiavanje otpadnih voda......................................................................14

5.4.1.

Karakteristike kvaliteta vode...................................................................14

5.4.2.

Karakteristike otpadnih voda...................................................................15

5.5.

Zatita vazduha.......................................................................................... 15

5.5.1.

Izvori zagaivanje vazduha......................................................................16

5.6.

Dimni gasovi sagorijevanja biomase...........................................................16

5.7.

Recikliranje................................................................................................. 16

6.
6.1.

Energetska efikasnost tehnolokih procesa...................................................18

Energetski i materijalni bilans.....................................................................18
2

6.2.

Mjerenje energetske efikasnosti..................................................................19

7.

Zakljuak........................................................................................................ 20

8.

Literatura....................................................................................................... 21

9.

Popis slika...................................................................................................... 21

1. UVOD
Koncept odrivog razvoja se zasniva na definiciji zadovoljenja potreba sadanjih
generacija bez ugroavanja mogunosti da i budue generacije zadovolje svoje
potrebe. U sutini, ovaj koncept se zasniva na politici koja podstie ekonomski
rast, ali isto tako, podstie zadovoljenje potreba ljudi u cilju poboljanja kvaliteta
ivota bez osiromaenja ivotne sredine. Ta vizija odrivog razvoja zahtijeva
drugaiji stav u pogledu ekonomskog rasta i razvoja, gdje se iznos rasta
zamjenjuje kvalitetom rasta.
U tom smislu provodi se niz aktivnosti na nacionalnom i meunarodnom nivou, u
kojima se pozivaju vlade, lokalne vlasti, preduzea i potroai da definiu i usvoje
strategiju za odrivi razvoj. Odrivi razvoj se moe smatrati progresivnim i
uravnoteenim u postizanju odrivosti u ekonomskom razvoju, jaanju socijalne
jednakosti i kvaliteta ivotne sredine. Ovaj concept ima prostornu i vremensku
dimenziju da ispuni ranije istaknute poznate ciljeve podjednako u cijelom svijetu,
kako za sadanje tako i za budue generacije.
Odrivi razvoj se sastoji od tri komponente (drutvo, ivotna sredina, ekonomija) i
smatra se da se odrivi razvoj moe postii kada sve tri komponente istovremeno
budu zadovoljene (Slika 1.). Da se to postigne potrebno je rijeiti veliki broj
globalnih i regionalnih problema.

Slika 1 - Tri komponente odrivog razvoja

2. Koncept nulte emisije i drugi koncepti odrivosti

Rastom industrijske proizvodnje rastao je i problem nastalog otpada. Otpad
moemo definisati kao oteen ili neeljan sporedan produkat, suvian material
nastao u procesu proizvodnje. Veoma esto, u datom stanju, nema vrijednost.
Isputanjem u atmosferu moe biti tetan ili toksian. Pod zagaivaem okoline
podrazumijevamo bilo koje isputanje otpada u okolinu. Za problem kontrole i
smanjivanje otpada nastalih u industriji, generalno postoje tri koncepta. Istorijski,
prvo je nastao koncept kontrole otpada na kraju cijevi, zatim koncept istije
proizvodnje i konano koncept nulte emisije.

2.1. Koncept Na kraju cijevi

4

to se tie zatite ivotne sredine, u tradicionalnom sistemu upravljanja otpadom

u svakoj vrsti industrije, posebno je vaan tretman na kraju cijevi ili kontrola ve
nastalog otpada. Postoji nekoliko vrsta tehnologija za upravljanje otpadom, a koji
tip e se izabrati zavisi od nekoliko faktora, kao to su fiziko stanje (vrsto,
gasovito ili teno), koliina, karakteristike, stepen sloenosti otpada, nivo obrade
koji je potreban i tako dalje. Tehnologije za obradu otpada obuhvataju: fizike,
hemijske i bioloke tretmane.

2.2. Koncept nulta emisija

Koncept istije proizvodnje, oigledno predstavlja napredak u odnosu na koncept
na kraju cijevi, jer ima za cilj smanjivanje nastajanje otpada. Meutim, i nakon
primjene koncepta istije proizvodnje, postoje itav niz procesa sa izlaznim
materijalnim tokovima koji ne predstavljaju proizvod. Ako se ovi tokovi ne nau
primjenu neminovno predstavljaju otpad.
Kombinacija koncepta istije proizvodnje i koncepta kontrole otpada na kraju cijevi
takoe ne rjeava problem. Primjenom koncepta nulte emisije vrimo konverziju i
upotrebu izlaznih materijala kao ulaza za druge procese. Ovo moe biti u okviru
iste industrije ili povezano sa drugom industrijom pa ak i regionom. Cilj je kruni
tok materija, koja je za neki process otpad izlazni neupotrebljiv materijalni tok a
za drugi proces korisna sirovina. Cilj koncepta je maksimalna produktivnost
resursa i poveanje eko-efikasnosti uz istovremeno eliminacije otpada ili
zagaenja.
Pod eko-efikasnou podrazumijevamo ekonomsku efikasnost koja ima pozitivne
benefite sa stanovita zatite ivotne sredine. Oba koncepta, koncept istije
proizvodnje i koncept nulte emisije imaju za cilj efikasnost, kako sa stanovita
zatite ivotne sredine tako sa ekonomskog. Kod koncepta istije proizvodnji
prvestveni cilj je efikasnost sa stanovita ivotne sredine a zatim ekonomski
benefit, dok je kod koncepta nulte emisije cilj ekonomski benefit uz pozitivne
efekte na ivotnu sredinu. ini se da je koncept nulte emisije krajnji odgovor na
problem otpada. Uspjenu realizaciju koncepta nulte emisije zahtijeva industrija
visoke efikasnosti i maksimalno iskorienje resursa uz smanjivanje ili potpunu
eliminaciju otpada i zagaivaa. Pored industrije visokih performansi, koja
minimizuje nastajanje otpada neophodno je i prelazak industrije proizvodnje sa
konvencionalnog linearnog na cirkularni model. Kod konvencionalne linearne
industrijske proizvodnje, sirovine zavravaju na kraju procesa kao otpad. Kod
cirkularnog modela, izlazni otpadni tokovi koriste se za druge procese ili industriju.
Idealno, svi materijalni tokovi krue i ne proizvodi se otpad.
5

Potpuno iskorienje sirovina uz korienje obnovljivih izvora daju nadu u prelazak

na odrivo korienje resursa nae planete. Sa stanovita ekonomije, ovo takoe
ima pozitivan efekat. Ovo znai veu konkurentnost i efikasnost a ujedno i zamah
lokalnoj privredi. Vie korienje lokalnih resursa znai i nova radna mjesta. Treba
rei, da pored korienja otpada kao resursa za druge proizvode, on moe da se
koristi i kao energent. Pri realizaciji koncepta nulte emisije, razlikujemo vie nivoa
sistema:

Mali sistemi - Ovo moe da predstavlja jednu fabriku ili malu farmu.
Zatvoreni su i marterijalni i energetski tokovi. Ovo se prije svega moe
ostvariti u poljoprivredi i prehrambenoj industriji, gdje se otpadni tokovi
mogu koristi i kao energenti.
Veliki sistemi - Vrlo esto da bi se materijalni i energetski tokovi zaokruili
neophodno je da vie industrija formiraju tokove. U krunom toku, otpadni i
sporedni tokovi jedne industrije koriste kao sirovina za druge. Mogue je u
ovakvim sistemima zaokruiti i energetske tokove.
Regionalni sistemi - Cijeli koncept realizuje se na regionalnom nivou. U
cilju realizacije koncepta neophodno je odrivo regionalno planiranje kao i
ukljuivanje drutva u cjelini.

3. Ekoloka odrivost i industrija

Tehnologija igra vrlo vanu ulogu u odrivom razvoju. Tehnologije koristimo za

izdvajanje prirodnih resursa, modificiramo ih za ljudske potrebe i prilagoavamo
naem ivotnom prostoru. Linearni model razvoja rezultuje u iscrpljivanju
prirodnih resursa i dobijanja korisnih proizvoda. Ovaj model treba zamjeniti
odrivim kao to je ciklini model razvoja.
Karakteristike ciklinog odrivog razvoja, uloga tehnologije i karakteristike odrive
tehnologije date su nastavku. Identifikacija, analiza i kvantifikacija moguih uticaja
proizvoda na ivotnu sredinu u toku svog ivotnog vijeka daje LCA (procena
ivotnog ciklusa)metoda. Efekat naeg djelovanja na na poveanje koncentracije
gasova sa efektom staklene bate (GHG) opisan je u dijelu Ekoloki otisak. Odriva
poljoprivreda i proizvodnja hrane zajedno doprinose ciljevima odrivog razvoja.
Odrive tehnologije troe manje energije, manje ograniavaju resurse, ne
iscrpljuju prirodne resurse, ne oneiuju okoli izravno ili neizravno, a mogue je
recikliranje na kraju korisnog vijeka trajanja proizvoda. Upravljanje okolinom je
vaan segment u odrivom razvoju.
Termin okolinsko upravljanje po ISO 14000 znai upravljanje uz uvaavanje
okolinske komponente.

3.1. Cikliki odrivi razvoj

Masovna potronja i veliki nivo proizvodnje imaju znaajan uticaj na ekologiju

Zemlje, iscrpljivanje neobnovljivih resursa i izazivanje ekolokih problema koji
dovode do zagaenja zraka, vode i tla.
Sadanji obrazac neodrivosti, nepravednog, nestabilnog i asimetrinog
demografskog i privrednog rasta pritie mnoge segmente drutva da se
suprostave kritikom izazovu: kako bi drutva diljem svijeta mogla zadovoljiti
svoje trenutne, osnovne ljudske potrebe, tenje i elje, bez mogunosti
ugroavanja buduih generacija za zadovoljenjem vlastitih potreba. Odrivi razvoj
nudi novi nain razmiljanja koji je povezan s ljudskim zahtjevima za poboljanje
kvalitete ivota uzimajui u obzir ogranienja koja nam namee na globalni
sistem. Iako ne postoji opta saglasnost o preciznom znaenju odrivosti, veina
tumaenja i definicije pojma "odrivi" odnosi se na odrivost prirodnih resursa i
ekosistema tokom vremena, te odravanje ivotnog standarda ljudi i privredni
razvoj. Odrivost je odnos izmeu vie faktora (socijalne, ekoloke i ekonomske
stvarnosti i ogranienja), koji se stalno mijenjaju.
7

Odrivi razvoj je proces promjena u organiziranju i reguliranju ljudskih nastojanja

da mogu zadovoljiti svoje potrebe i tenje sadanjih generacija, bez zatvaranja
mogunosti za budue generacije, kako bi i one zadovoljile vlastite potrebe.

3.2. Procjena ivotnog ciklusa

Procjena ivotnog ciklusa (LCA - Life Cycle Assessment) predstavlja opte

prihvaenu metodu koja se koristi za identifikaciju, analizu i kvantifikaciju moguih
uticaja proizvoda na ivotnu sredinu u toku ivotnog vijeka proizvoda, odnosno od
ekstrakcije sirovina, preko proizvodnje, primjene, recikliranja i konanog
odlaganja. Procjena ivotnog ciklusa proizvoda obuhvata povezani skup jedininih
procesa (blokova proizvodnog ciklusa) u kojima se identifikuju i analiziraju
materijalni i energetski tokovi a naroito sve otpadne tokove emisije u vazduh,
vodu i zemlju (Slika 2.).

Slika 2 - ematski prikaz granica i elemenata ivotnog ciklusa proizvoda

3.3. Ekoloki otisak

Ekoloki otisak je mjera ljudskih potreba prema Zemljinom ekosistemu. Predstavlja

standardizovanu mjeru potreba za prirodnim dobrima u odnosu na ekoloku
regenerativnu kapacitet ekosistema Planete. Moe se izraziti se kao bioloka
produktivnost povrine zemljita i mora neophodne za snadbjevanje potrebe
ljudske populacije kao i mogunosti asimilacije pripadajueg otpada. Analiza
ekolokog otiska uporeuje ljudske potrebe prema prirodi sa mogunostima
biosfere za regeneracijom resursa.

Slika 3 - Komponente ekolokog otiska

Slijedei ovaj postupak procjene mogue je izraunati koliko planete Zemlje je

potrebno za odravanje datog stila ivota. Tako na primjer, za 2007. godinu,
ekoloki otisak za cijelo ovjeanstvo iznosilo je 1,5 planete Zemlje.

3.4. Ugljenini otisak

Stakleniki plinovi utiu na sposobnost Zemljine atmosfere da zadri toplinu. Via

koncentracija staklenikih plinova u Zemljinoj atmosferi uzrokuje globalno
zagrijavanje kroz "efekt staklenika". Neki stakleniki plinovi poput ugljinog
dioksida nastaju prirodno i emitiraju se u atmosferu kroz prirodne procese i ljudske
aktivnosti. Drugi stakleniki plinovi (npr. fluorinirani plinovi) stvoraju se i emitiraju
iskljuivo kroz ljudske aktivnosti.
Protokol iz Kyota identificirao je est
(CO2),metan (CH4), duikov oksid (N2O),
(PFCs) i sumpor heksafluorid (SF6), ije su
uticajem ljudskih aktivnosti. Najvaniji od
ljudskih aktivnosti je ugljini dioksid.

staklenikih plinova: ugljini dioksid

Hidrofluorugljici (HFCs), Perfluorugljici
atmosferske koncentracije pod snanim
staklenikih plinova koji nastaju uslijed

Carbon footprin (CFP) je izraz koji se koristi za opisivanje koliine staklenikih

plinova (GHG) uzrokovana pojedinanim djelatnostima ili uopte. To je mjera
uticaja svih aktivnosti na okoli i posebno na klimatske promjene. To se odnosi na
koliinu staklenikih plinova proizvedenih u svakodnevnom ivotu, kroz spaljivanje
fosilnih goriva za proizvodnju elektrine energije, grijanje, prevoz i sl.
Carbon footprint je mjerenje svih staklenikih plinova koji se pojedinano
proizvode i imaju jedinicu u tonama (ili kg) ekvivalenta ugljinog dioksida.
Footprint obuhvata svih est staklenikih plinova iz Kyoto Protokola. Carbon
Footprint se sastoji od zbira dva dijela: primarnog footprinta i sekundarnog
footprinta. Primarni footprint je mjera direktne emisije staklenikih plinova.
Direktne izvore emisija staklenikih plinova esto je lako prepoznati - na primjer,
spaljivanje fosilnih goriva za proizvodnju elektrine energije, grijanje i prijevoz.
Mogua je njihova direktna kontrola.
Sekundarni footprint je mjera indirektnih emisija staklenikih plinova iz cijelog
ivotnog ciklusa proizvoda koji se koriste, od njihove proizvodnje do njihovog
eventualnog ekscesa u ekosistemu. to se vie kupuje proizvoda, vie e emisija
biti izazvano tokom vremena. Savremeno drutvo treba biti svjesno da gotovo sve
to radi stvara emisiju staklenikih plinova, direktno ili indirektno, bilo da je to
obavljanje posla, gledanje TV ili kupovanje prehrambenih namirnica i jela.

10

Slika 4 - Faktori ugljeninog otiska

Dakle, carbon footprint je procjena ivotnog ciklusa s analizom ogranienom na

emisije koje imaju utjecaj na klimatske promjene. Odgovarajui izvori podataka za
footprint su oni podaci dostupni u postojeim LCA bazama podataka. Ove baze
podataka sadre profile ivotnog ciklusa proizvoda i usluge koje smo kupili, kao i
mnoge od osnovnih materijala, izvora energije, prijevoza i drugih usluga.

4. Pojam energetske efikasnosti

Trokovi energenata predstavljaju svakako znaajniji dio ukupnih trokova

poslovanja tehnolokih postrojenja. Sa jedne strane, postoji kontinuirani rast
cijene energije i energenata zbog objektivnih razloga smanjenja njihovih rezervi,
ali i sve stroijih standard zatite ivotne sredine. Uslovno se moe rei da
tehnoloki naprednije zemlje zastupaju tezu da je ovjekov uticaj presudan faktor
klimatskih promjena, pa se naredni period moe oznaiti kao radikalizacija
planova za smanjenje potronje energije, redukcije emisije u vazduh i poveanog
udjela energije dobijene iz obnovljivih izvora energije. Dakle, energetska
11

efikasnost se namee kao jedan od osnovnih faktora u buduoj interakcji ovjeka i

okoline i obrnuto.
Pod pojmom energetske efikasnosti se podrazumijeva skup mjera koje se
preduzimaju u cilju smanjenja potronje energije, a koje pri tome ne naruavaju
uslove rada i ivljenja. Cilj je svesti potronju energije na minimum, a zadrati ili
poveati nivo proizvodnje. Ovdje je bitno napraviti razliku izmeu energetske
efikasnosti i tednje energije. Naime, tednja energije uvijek podrazumijeva
odreena odricanja, dok efikasna upotreba energije vodi ka poveanju
produktivnost, uz smanjenje utroke energije po jedinici proizvoda. U tehnolokim
procesima, pojam energetske efikasnosti se u dananje vrijeme esto vee za
energetski efikasne ureaje tj. ureaje koji imaju male gubitke prilikom
transformacije jednog vida energije u drugi. No, svaka tehnologija i tehnika
oprema, bez obzira koliko efikasna bila, gubi to svoje svojstvo ukoliko ne postoje
svjesni ljudi koji e na odgovoran nain upravljati tehnologijom. Stanje energetske
efikasnosti ogleda u razvijenoj svijesti onih koji je implemetiraju.

4.1. Osnovni model i svrha standard ISO/DC 50001

Ovaj meunarodni standard treba omoguiti organizacijama da uspostave sistem i

procese koji su neophodni u cilju unapreenja energetskih performansi, ukljuujui
energetsku efikasnost. Ovaj standard po svojoj svrsi treba da vodi smanjenju
trokova i emisije gasova kao i drugim okolinskim uticajima, kroz jedan
sistematian pristup upravljanja energetskim sistemima. Ono to je interesantno,
da je ovaj standard primjenjiv za bilo koji tip organizacije bez obzira na veliinu,
geografske, kulturne ili socijalne uslove.
Ovaj meunarodni standard je koncipiran na Demingovom modelu stalnog
unapreanja, tj. PDCA krugu, koji inkorporira upravljanje energetskim sistemima u
svakodnevne aktivnosti organizacije. Model za upravljanje energetskim sistemima
je prikazan na Slici 5., PDCA (Plan-Do-Check-Act) krug po Demingu, predstavlja
etiri faze odvijanja poslovnog procesa.
U fazi planiranja (Plan) vri se planiranje i definisanje svih relevantnih
parametara procesa (ulazni zahtjevi, resursi, pravila, slijed i nain obavljanja
poslovnih aktivnosti, odgovornosti, naini mjerenja procesa, te zapisi koji e se
voditi o procesu, itd.).
U fazi realizacije (Do) se process odvija prema planu kako je predvieno, vre se
mjerenja i praenje procesa, a nakon toga vri provjera (Check). Nakon provjere
procesa se vri unapreenje istog (Act), tj. nakon rezultata provjere ponovo se
predlau korektivne i preventivne mjere u cilju poveanja performansi procesa ili u
krajnjem ishodu sistema. PDCA ciklus se beskonano vrti i ponavlja u cilju stalnog
unapreenja performansi procesa ili sistema.
12

Slika 5 - PDCA model upravljanje energetskim sistemima

Globalna primjena ovog standarda treba da dovede do vee rasploivosti i

dostupnosi energije, poveanja konkurentnosti i pozitvnog uticaja na ivotnu
sredinu. Takoe, ovim standardom su obuhvaeni svi vidovi energije.

13

5. Odrive tehnologije

Zelena hemija je opte prihvaen termin za primjenu ekoloko prihvatljiviji

procesa i tehnologija. Zelena hemija se moe postii primjenom ekoloko
prihvatljim tehnologija. Slijedea jako vana stvar u vezi odrivih tehnologija je
BAT (najbolje dostupne tehnologije). BAT je fokusiran na minimiziranju koliine ili/I
toksitonisti industrijskog otpada.
BEST se definie kao najefikasnijeg i najnaprednijeg nivoa u razvoju aktivnosti i
metoda tretiranja otpada.

5.1. Osnovi sistema zelene hemije

Zelena hemija je univerzalno prihvaen termin koji opisuje primjenu ekoloki

prihvatljivih procesa i hemijskih proizvoda. Ovaj koncept podrazumijeva
obrazovanje, istraivanja i komercijalnu aplikaciju u lancu snabdjevanja
hemikalijama. Zahtjevi zelene hemije mogu da se uklope u klasine tehnologije i
nekonvencionalne tehnologije savremenih tehnolokih procesa. Zelena hemija je
iroko prihvaen pristup u hemiji, njena primjena je djelimina i samo mali dio
procesne industrije je primenjuje.
Podsticanje istraivanja u procesnom inenjerstvu prema primjeni koncepta zelene
hemije sredinom devedesetih godina u Sjedinjenim Dravama kroz uvoenje
visoko kvalifikovane predsjednike nagrade za zelene hemije, dovodi do
pronalaenja originalnih praktinih rjeenja za odreene proizvode i procese.
Zemlje u razvoju koje ubrzano grade nove proizvodne objekte, imaju odlinu
priliku da primjene nove tehnologije na principima zelene hemije.
Sa inenjerskog stanovita mnogo je jednostavnije izgraditi novu, ekoloki
kompatibilnu fabriku nego da izvri preorganizaciju postojeih klasinih
kapaciteta, kao to je sluaj u razvijenom svijetu. Funkcija odrivog razvoja
procesa na osnovu zelene hemije, isti je kao integralni pristup tzv Trokovi
otpada koji neprestano optereuju industriju i drutva u cjelini. To, naravno,
dovodi do detaljnije diskusije o metodama procjene stepen zelenosti i kako bi
smo trebali da primenjuju koncept odrivosti u proizvodnom lancu. Zelena hemija
treba da sagleda veu sliku odrivog razvoja, ekonomske koristi i efikasnost
njegove primjene, to je sutinski pokreta globalnih koncepta. Kompletno
poznavanje hemikalija i klasifikacije niza hemijskih supstanci kao opasane, ima
implikacije na zdravlje i bezbjednost, to e opet da ima za posljedicu skupu i
teko dostupnu primjenu ovih hemikalija. tavie, van svake sumnje je da e
lokalni organi vlasti ili vlade poveati trokove odlaganja otpada koji sadri ove
tetne hemikalije. Zakon e prisliti industriju i korisnike hemikalija da primjeni
14

zamjenu opasnih materija u proizvodima, a time smanjiti koliinu i opasnost

otpada.
Termin zelena hemija usmjerava panju ka poveanju interesovanja za razvoj
ekoloki prihvatljive hemijske procese i proizvode. Istraivanja u ovom pravcu
rezultiraju pronalaenjem alternativnih rjeenja za proizvodnju. U poslijednjih
nekoliko godina Zelena hemija postala je iroko prihvaena kao koncept koji e uticati na
obrazovanje, istraivanje i industrijsku praksu.

5.2. iste tehnologije

Zeleno inenjerstvo obuhvata projektovanje, komercijalizaciju i upotrebu procesa i

proizvoda koji su izvodljivi i ekonomini, a koji minimiziraju zagaenje i rizik po
ljudsko zdravlje i ivotnu sredinu. Ova disciplina se uklapa u koncept da odluke u
cilju zatite ljudskog zdravlja i ivotne sredine imaju najvei uticaj kada se
primenjuju u fazi projektovanja i razvoja procesa ili proizvoda. Zeleno inenjerstvo
predstavlja transformaciju postojeih inenjerskih disciplina i njihovu primjenu u
odrivim tehnologijama. Ova nova disciplina obuhvata razvoj i implementaciju
tehnoloki i ekonomski odrivih proizvoda, procesa i sistema koji doprinose
ljudskom blagostanju istovremeno titei ljudsko zdravlje i pojaavaju zatitu. U
punoj implementaciji zelenih inenjerskih rjeenja, inenjeri se rukovode
slijedeim principima:
1. Holistiki inenjerski pristup procesu i proizvodu, korienje sistema za
analizu i integracionih alata za procjenu uticaja na ivotnu sredinu.
2. Ouvanje i unapreenje prirodnih ekosistema za zatitu ljudskog zdravlja i
blagostanja.
3. Uzimanje u obzir ivotnih ciklusa proizvoda u svim inenjerskim
aktivnostima.
4. Obezbijediti da su svi materijalni i energetski ulazi i izlazi najmanje tetni u
prirodi.
5. Minimiziranje upotrebe prirodnih resursa.
6. Nastojanje da se eliminie otpad.
7. Razvoj i primjena inenjerskih rjeenja u skladu sa lokalnom geografijom i
kulturom.
8. Stvaranje inenjerskih rjeenja koja prevazilaze aktuelne ili dominantna
poboljanja tehnologije, inovacije i ostvarivanje tehnologija za postizanje
odrivosti.
9. Aktivno uee zajednice i interesnih grupa u razvoju inenjerskih rjeenja
koja ispunjavaju obaveze zelenog inenjerstva, informiranje drutva.

15

5.3. Razlozi za tretman otpada

Sekundarni proizvodi se dobijaju u svakom industrijskom procesu i ne mogu se

izbjei. Takoe, upotreba raznih proizvoda od strane drutva dovodi do stvaranja
otpada (mulj,otpaci). Tipino, ovi materijali su dati na dalje tretmane. Razlog za
tretman otpada nije uvek iste prirode, i zavisi od vrste otpada i njegovog
ponaanja. Proces tretiranja otpada moe da sadri transport i prenos supstanci
izmeu medija. Na primjer, neki tretmani dovode do curenja otpadnih tenosti u
drenane kanale i vrstog otpada koji se alje na deponiju, dok su drugi rezultat u
avioemisija, uglavnom zbog sagorijevanja. U nekim sluajevima, otpad moe biti
pogodan za drugu vrstu tretmana. Takoe, postoji nekoliko vanih pomonih
aktivnosti u vezi sa tretiranjem otpada, kao to su prijem i skladitenje.

5.3.1. Postrojenja za tretman otpada

Generalno, otpad se ili prerauje ili se odlae. Postrojenja za tretman otpada

obino se ne smatraju za proizvodne jedinice, kao to je u drugim industrijskim
sektorima. Umjesto toga, oni se posmatraju kao jedinice koje pruaju usluge
drutvu za upravljanje svojim otpadnim materijalom.
Mnoge kompanije su sagradile sopstvene objekte za tretman i odlaganje otpada
na sopstvenim lokacijama. Ostale kompanije koje generiu otpad, i nemaju
pogodnu lokaciju za izgradnju takvih objekata za tretman otpada (ili ne generiu
velike koliine otpada da bi opravdale takvu investiciju) transportuju svoj otpad do
specijalizovanih objekata za tretman i odlaganje. Takvi objekti se obino nazivaju
komercijalni objekti za odlaganje. Kompanije za tretiranje i skladitenje
industrijskog otpada imaju dunost da skupljaju i transportuju otpad do
specijalizovanih objekata, gdje je otpad podvrgnut tretmanu ili se odlae. Poto
postoji vie razliitih vrsta otpada moraju postojati i razliiti naine za njihovo
tretiranje. Objekat upravljanja otpadom moe da koristi samo jednu tehnologiju, ili
moe da kombinuje vie tehnologija, posebno ako je komercijalni objekat koji
obavlja usluge za vie proizvoaa otpada.

5.4. Preiavanje otpadnih voda

16

Poveanje globalne ekonomske moi kao rezultat razvoja energetike i nauke,

industrije i poljoprivrede i rast u populacije razlog je sve vee potrebe za vodom.
Principi odrivog razvoja zahtijevaju racionalno korienje vodnih resursa. Zemlja
ima dosta vode, ali samo mali dio se moe koristiti kao pitka voda. Ovaj dio je
izloen stalnom, progresivnom zagaenju. Degradacija kvaliteta vode djelimino ili
potpuno spreava njenu upotrebu za bilo koju odreenu namjenu. Zagaenje
vodnih resursa moe biti direktno ili indirektno. Direktna kontaminacija dolazi na
mjestima zagaenja od kanalizacije ili industrije, i indirektno kroz zagaenja
vazduha, stvaranje otpada, poljoprivrednih aktivnosti. Poslijednjih godina
postignut je veliki napredak u tehnologiji za preiavanje vode za pie i otpadnih
voda, ali sa razvojem tehnike potrebno je razviti i naine razmiljanja o upravljanju
vodnim resursima.

5.4.1. Karakteristike kvaliteta vode

Voda se nalazi u tri agregatnih stanja: tenom, vrsto i gasovitom. Voda u vrstom
stanju, odnosno led je manje gustine nego voda u tenom stanju. Ovo je rezultat
vodonine veze koja postoji izmeu vodonika i kiseonika u molekulu. Vodonine
veze proizvodi kristalni reetku leda koja se iri preko inicijalne koliine tenosti,
tako da je njena gustina je manja od gustine tenosti.
Osnovni pokazatelji kvaliteta vode su:
Fiziki (temperatura, miris, ukus, transparentnost, boja, materije)
Hemijski (pH, koliina rastvorenog kiseonika, biohemijska i hemijska
potronja kiseonika, tvrdoa vode, suhii ostatak, sadraj azotnih jedinjenja,
sadraj soli,sadraj rastvorenog gasa, sadraj toksinih supstanci)
Bioloki (makro i mikro-organizama biljnog ili ivotinjskog porijekla)

5.4.2. Karakteristike otpadnih voda

Opta definicija otpadnih voda ne postoji, ali mogue je rei da je voda na bilo koji
nain kontaminirana tokom njene upotrebe otpadna voda. Voda moe biti
zagaena prvenstveno djelovanjem ovjeka, otpadne vode iz domainstava,
ljudska ili ivotinjska zagaenja i zagaenja iz industrije ili od atmosferskih
padavina. Problemi sa zagaenjem vode su poznati, ali problem zagaenja voda
e se vjerovatno intenzivirati u narednim godinama, prije svega zbog daljeg
intenzivnog razvoja. Kvalitet otpadnih voda definisan je fizikim, hemijskim i
biolokim karakteristikama. Ove karakteristike zavise od toga kako se voda koristi,
a pod uticajem industrije, saobraaja, vremenskih uslova itd..
17

5.5. Zatita vazduha

Kao zagaiva vazduha definie se supstanca koja je prisutna u atmosferi u

dovoljnim koliinama da prouzrokuje tetne efekte za ljude, ivotinje, vegetaciju,
materijal. tetnih gasova ili otrovnih estica prisutnih u vazduhu dospjela u plua i
moe izazvati ozbiljne respiratorne bolesti i druge zdravstvene probleme.
Glavne komponente u atmosferi su azot (N2) i kiseonik (O2), koji ine oko 78% i
21% po zapremini atmosfere respektivno. Kao komponente su manje plemeniti
gas argon (0,93%) i ugljen dioksid (0,038%). Iako je procenat ugljen-dioksida
(0,038%) u atmosferi je vrlo mali, vaan je za fotosintezu, tako da je ovo vrlo mala
koliina je od velikog znaaja za ivot na Zemlji.
U zavisnosti od temperature, padavina, stope isparavanja i drugih faktora u
odreenoj lokaciji, procenat vodene pare u atmosferi moe biti veoma nizak.
Obino se nalazi izmeu 1% i 3% i sa vodom je trei najzastupljeniji sastojak u
sastavu vazduha. Ukoliko je vodena para iskljuena iz sastava vazduha,
koncentracija glavnih komponenti vazduha je konstantna. U odsustvu zagaenja,
bez obzira gdje se nalazimo na povrini zemlje, vazduh koji udiemo je isti. Ova
homogenost je rezultat meanja koji je izazvan stalnim cirkulaciju vazduha u
troposferi.

5.5.1. Izvori zagaivanje vazduha

Poetkom 1950-ih emisije zagaujuih materija u vazduha naglo poveavale kao
rezultat brzog rasta industrijske proizvodnje i poveanjem drumskog saobraaja.
Prirodni izvori zagaenja vazduha poput vulkanskih erupcija, umskih poara i
erozije su manje od 2% od ukupnog broja vazdunih emisija izazvanih ljudskim
aktivnostima.
Izvori zagaenja vazduha usled ljudskih aktivnosti (antropogene) i mogu se
podijeliti u 2 opte grupe:
Stacionarni
Mobilni

18

5.6. Dimni gasovi sagorijevanja biomase

Biomasa je materijal koji potie od vegetacije, i moe se koristiti kao gorivo u

raznim kotlovima i spalionicama. Biomase kao gorivo emituju ugljen-dioksid (CO 2)
kada ugljenik reaguje sa kiseonikom tokom sagorijevanja, ali kako biomasa ili
vegetacija da apsorbuje ugljenik iz CO2 u atmosferi tokom njegovog rasta, sledi da
spaljivanje biomase podrazumeva se CO2 neutralna. Biomasa moe da bude isto
drvo i struganici koji sadre celulozu, hemicelulozu, lignin i pepeo. Glavne
komponente biomase su ugljenik, kiseonik i vodonik, ali takoe sadri azot,
sumpor i male koliine hlorida. Biomasa moe biti zagaena, kao to je sluaj na
primjer, kada unitavanja materijala, ak i posle sortiranja, esto sadri sumpor iz
gipsa, hlor iz PVC i pepela, malter, pijesak i druge neistoe. U cilju prevazilaenja
mana dolo je do pojave interesa za razvoj novih tehnologija koje e proizvesti
manju emisiju tetnih estica u vazduhu.

5.7. Recikliranje

Reciklaa je proces transformacije ve korienih proizvoda u sirovine, koje opet

mogu uspjeno da se koriste za proizvode koji su jednaki onima iz kojih potiu ili
potpuno nove proizvode.
Dakle, cilj recikliranja je:
Stvaranje manje koliine deponija,
Smanjenje mogunost oduzimanja stambenog prostora za velika
prostranstva deponija,
Smanjenje potronje sirovina,
Ouvanje resursa,
Smanjenje potronje energije,
Reciklaa kao trea komponenta trojstva "smanjenje, ponovno korienje i
reciklaa" u hijerarhiji prerade otpada je kljuni element u modernom konceptu
smanjenja otpada.
Kao najee korieni materijali za reciklau su razliite vrste stakla, papira,
metala, plastike, tekstila i elektronskih proizvoda. Ovi materijali, koji su esto
mjeavina vie osnovnih proizvoda, prvo se u sabirnim centrima sortiraju, oistie i
recikliraju u nove sirovina neophodne za nove proizvode. Za reciklau zavisi da li
treba da dobije isti ili neki drugi proizvod, od osnovne sirovine od koje potie
originalni proizvod. Na primjer, reciklirani papir moe da bude pretvoren u novu
kancelarijskog papira ili stiropor koji se koristi u polistirola. Ali esto puta je
19

reciklaa je uglavnom ograniena na ponovnu upotrebu materijala. Veoma esto,

proizvodi se ve koristi u svom sastavu sadre vrijedne komponente koje treba da
budu izolovani zbog njihove vrijednosti (npr. olovo iz akumulatora za automobile ili
zlato iz kompjuterskih komponenti) ili opasnih komponenti koje treba da bude
izolovan (iva iz raznih proizvoda). Dakle, razlozi za izolaciju pojedinih komponenti
su isto ekonomski, ali i neophodnost ouvanja zdrave ivotne sredine.

Slika 6 - Recikliranje po glavi stanovnika za razliite drave

Prije reciklae, neophodno je izvriti preciznu procjenu trokova reciklae i

dobijanja novog proizvoda, jer, esto, dobijanje proizvoda iz originalne sirovine je
jeftinije u odnosu na njegovu proizvodnju od recikliranih materijala. Takoe,
najee reciklirani proizvod je inferiornog kvaliteta u odnosu na originalni
proizvod. Drugi problem koji zahtijeva razmiljanje, su trokovi energije koja se
koristi za transport otpada, a u vezi je sa trokovima i utedama energije u
procesu proizvodnje. Ponovna u potreba je esto dio strategije kako bi se sprijeilo
rasipanje prirodnih resursa. Na ovaj nain postie se drugi cilj: zatita ivotne
sredine od zagaenja zbog manje koliine otpada, manje potronje osnovnih
sirovina, energije i dr. To, opet, dovodi do takozvanog odrivog razvoja za odrivu
budunost.

20

6. Energetska efikasnost tehnolokih procesa

Tehnoloki procesi su po pravilu energetski intenzivni. Smanjivanje potronje

energije, zatita okoline i upravljanje otpadom postaje imperativ svakom
tehnolokom procesu. Poveanje energetske efikasnosti, pored utede u potronji
energije, u irem smislu ukljuuje i zatitu okoline i vrlo esto i minimizaciju
otpada. Racionalna potronja energije i rekuperacija otpadnih toplota iz procesa
su dva najvanija naina smanjivanja trokova.Iskoriavanja otpadnih tokova i
obnovljivih izvora su slijedea dva orua kako za smanjivanje trokova tako i za
ouvanje okoline i smanjivanje otpada.
Za poveanje energetske efikasnosti potrebna su iroka znanja. Prvi korak ka
smanjivanju potronje energije je energetska analiza. Iz tog razloga neophodno je
dobro razumjevanja materijalnih i energetskih bilansa. Nakon energetske analize,
slijedei korak e biti donoenje programa utede. Po pravilu, kree se od uteda
koji ne zahtjevaju ili zahtjevaju vrlo mala materijalna sredstva. Zatim se planski i
sistematski prilazi procesu mjerama uteda koji zahtijevaju vea ulaganja.
Neophodna je stalna analiza rezultata postignutih uteda. Utede se mogu postii
kod svakog pojedinanog ureaja kao i sistema u cjelini.
Ureaji koji obezbjeuju energiju kao to su kotao i parni sistemi, sreu se takorei
u svakoj tehnologiji. Isto tako zagrijavanje, hlaenje, klimatizacija, izolacija i
sistemi za osvjetljavanje su nezavisne od tipa industrije. Zastupljenost
pojedinanih operacija, meutim karakteristine su za pojedine tehnologije.
Konano, neophodno je znati kolike su energetske rezerve procesa, odnosno koliko
maksimalno energije se moe rekuperisati iz date tehnologije. Odreena,
minimalna znanja iz ekonomije, takoe su neophodna.

6.1. Energetski i materijalni bilans

Materijalni i energetski bilansi su veoma vani u svakom procesu pa tako i u

tehnolokim procesima kao to procesi u prehrambenoj, farmaceutskoj i hemijskoj
industriji.
Materijalni bilansi predstavljaju osnov pri projektovanju ureaja a kod
postojeih slue za procjenu njihovih performansi. Na bazi ulaznih
podataka(napoj) i poznavanju procesa u datoj jedinici, na osnovu materijalnog
bilansa, u stanju smo da predvidimo izlaz (ulaz u sledei ureaj ili proizvod).
Materijalni bilansi su osnov za projektovanje novog procesa, simulaciju i/ili
poboljanje postojeeg. One su, takoe osnov za voenje i kontrolu procesa.
Svaka promjena u procesu reflektuje se na promjenu materijalnog bilansa.
Prilikom uvoenja novog procesa, prvi materijalni bilans definie se u
eksperimentalnoj fazi. U slijedeoj, poluindustrijskoj fazi, proces se provjerava i
21

poboljava. Postojei materijalni bilans se poboljava i dorauje. Konalno, u

industrijskoj fazi, proces je u potpunosti testiran i definisan.
Energetski bilans: Poveanje cijene energenata namee pomenutim
industrijama potrebu da izvide mogunosti za smanjivanjem potronje energije.
Energetski bilans se moe primjeniti na razne stadijume procesa kao i za cijeli
proces pa i ire. Materijalni i energetski bilansi mogu biti veoma jednostavni ali i
veoma komplikovani. Osnovni pristup u osnovi je, meutim uvijek isti.

6.2. Mjerenje energetske efikasnosti

Bilans energije je osnov za analizu procesa. Bilans nam ukazuje na mjesta procesa
gde je mogue poboljanje i predstavlja osnov za optimizaciju. Na osnovu
energetskog bilansa jasno je da energija sadrana u svim ulaznim strujama koji
ulaze u proces mora biti sadrana u izlaznim strujama i/ili akumulisana u sistemu.
Pod izlaznim strujama podrazumijevamo i gubitke u odnosu na energiju svih
ulaznih struja. Energetska efikasnost predstavlja odnos izmeu energija koja je
potrebna za funkcionisanje sistema (rad, toplotna energija koju treba unijeti u
sistem - zagrijavanje, toplotnu energiju koju treba izvui iz sistema - hlaenje) i
energije koja se unosi u sistem(koja se mora "platiti").

Ekor
Eun

Gdje Ekor i Eun predstavljaju korisnu i unijetu energiju, respektivno. Treba razlikovati
"energetsku efikasnost" od "ouvanje energije". Ouvanje (konzervacija) energije
je ogranieno na smanjenje potronje energije.

22

7. Zakljuak
Kada se spomene pojam odrive tehnologije, prva pomisao je upotreba obnovljivih
izvora energije (sunce, vjetar, biomasa, geotermalni izvor), koji mogu zamijeniti
primarni izvor energije. Meutim, uz navedene u odrive tehnologije ulaze sve
ostale tehnologije koje doprinose maksimalnom iskoritenju tvari i energije koje
nastaju u proizvodnom procesu.
Metodologija povezivanja svih energetski aktivnih jedinica unutar procesa, kao i
metodologija povezivanja i prepoznavanja tokova tvari unutar procesa ulaze u
podruje integracije procesa za koje su razvijene brojne vjetine i alati koji se
danas primjenjuju u svim
granama industrije. Bez odrivih tehnologija nema odrive proizvodnje pa tako ni
odrivog razvoja. Odrivi razvoj treba utjecati na drutvo (tenja jednakosti meu
ljudima, smanjenje siromatva), okoli (dobro upravljanje resursima, zatita
okolia) i ekonomiju (razvoj, rast i
uspjeh). U dugoronoj perspektivi opstanka i napretka ovjeanstva, drutvo,
okoli i ekonomija tri su glavne sastavnice odrivog razvoja. Razvoj odrive
proizvodnje postie se primjenom odrivih tehnologija.

23

8. Literatura
-Odrive tehnologije; Zoltan Zavargo, Novi Sad, Srbija
-Tehnologije za odrivi svijet; Bruno Motik
-http://ekologija.ba/userfiles/file/stav_o_odrzivoj_energiji_BiH-CEETZ.pdf
-Odrive tehnologije i hemijska industrija; M. Jai, M. Burgi, E. Ahmetovi;
Tehnoloki Fakultet Tuzla

9. Popis slika
Slika 1 - Tri komponente odrivog razvoja..............................................................3
Slika 2 - ematski prikaz granica i elemenata ivotnog ciklusa proizvoda.............7
24

Slika
Slika
Slika
Slika

3
4
5
6

Komponente ekolokog otiska...................................................................8

Faktori ugljeninog otiska.........................................................................9
PDCA model upravljanje energetskim sistemima....................................11
Recikliranje po glavi stanovnika za razliite drave................................17

25