Seminer Notlari 2013

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM
ELK NEDR?
ELK, bir Demir(Fe) Karbon(C) alamdr. Yapsnda Cdan baka farkl oranlarda alam elementleri ve emprite elementler
bulunur. elie farkl zellikler kazandran ierdii elementlerin kimyasal bileimi ve eliin iyapsdr. elie deiik
oranlarda alam elementleri katlabilecei gibi, eitli ilemler (slah, normalizasyon vb.) ile iyap da kontrol edilerek
kullanm amacna gre deiik zelliklerde elik elde edilir.
Mangan(Mn), Fosfor(P), Kkrt(S) ve Silisyum(Si) retim srasnda hammaddeden kaynaklanan elementler olup, elik
bnyesinde belirli oranlarda bulunur. Dier elementler ise (Cr, Ni vb.) istenilen miktarlarda elik bnyesine ilave edilir.
elik, demir cevherinden veya hurdadan geri dnm ile iki ekilde retilmektedir. Sv elik retildikten sonra dkm ile
ingot olarak veya srekli dkm yntemi ile ktk veya blum olarak ekillendirilir.
elik eitleri
Sade karbonlu (alamsz) elikler :
Mn, Si gibi alam elementlerinin bir veya ikisinin eliin iindeki deerleri Mn %1.60 ve Si %0.50 deerini gemiyor
ve kimyasal bileiminde baka herhangi bir alam elementinin en az belirli bir miktarda bulunmas isteniyorsa, bu
elikler sade karbonlu (alamsz) elikler snfna girer.
Dk karbonlu elikler : %0,25den az karbon ieren eliklerdir.
Orta karbonlu elikler
: %0,25 - 0,55 karbon ieren eliklerdir.
Yksek karbonlu elikler : %0,55 - 0,90 karbon ieren eliklerdir.
Alaml elikler :
Karbonlu eliklerden normal olarak salanamayan zellikleri elde etmek iin bir veya birden fazla alam elementi
katlarak yaplan elikler alaml eliklerdir. Mn, Si gibi alam elementlerinden bir veya ikisinin eliin iindeki
deerleri Mn %1.60, Si %0.50den fazla olan ve bunlara eklenen dier elementlerden (Al, B, Cr, Co, Mo, N, Ti, W, V,
Zr, vb.) birinin veya birkann bulunmas istenen elikler, alaml elikler snfna girer. Bir alaml elikte,
artlamayan elementlerle birlikte demir ve karbon(ana alam elementidir) elementlerini de hesaba katmadan,
bileenlerden en az birinin % arlk olarak Tablo-1de verilen snra ulamas yada bunu amas gerekir. Bu koulu
salayan bileenler eliin alam elementleri olarak nitelendirilir.
Dk alaml elikler
Yksek alaml elikler
: Alam elementlerinin (karbon ve artlamayan elementler dnda kalan dierleri)

toplam miktar %5den az olan eliklerdir.
: Alam elementlerinin toplam %5den fazla olan eliklerdir.
eliklerin Kullanlaca Yere Gre eitleri

Sementasyon elikleri
Islah elikleri
Otomat elikleri
Nitrrasyon elikleri
Souk i takm elikleri
Scak i takm elikleri
Hz elikleri
Paslanmaz elikler
Rulman elikleri
Yay elikleri
retimde elik Kalitesini Etkileyen Faktrler
Alamda empritelerin etkisi
Empriteler Fosfor(P), Kkrt(S) gibi retim tarzna bal olarak eliin bnyesinde kalan maddelerdir. Fosfor, elii soukta
krlgan yapar. Kkrt ise dvme scaklnda krlgan yapar.
Pmax:%0,045 ; Smax:%0,045

Alam elementlerinin etkisi
Ni, C, Co, Mn, N stenit yapc,
Mn, Cr, Mo, W, V, Ti karbr yapc elementlerdir.
Dkm tarznn etkisi
Ergitmeden sonra ingota dklme esnasnda havadan veya evreden ald gazlarn etkisidir.
FeO2, CO, CO2, FeN
Bunlar dkm esnasnda eliin bnyesinde hava kabarcklar veya ergime scaklnda bile kat halde bulunan oksitler
meydana getirebilir. Kat reaksiyon rnleri ksmen yzeye doru yaklar ve elikte atlak balang noktas olarak rol oynar.
ALAIM ELEMENTLERNN ELK YAPISINA ETKS
Metal malzemelerde, belirli zellikleri elde etmek (kuvvetlendirmek) veya gidermek (zayflatmak) amacyla nceden
saptanm miktarlarda bulunmas zorunlu olan bileenlere alam elementi, istenmedii halde retimden kaynaklanan ve
artlamayan elementlere ise emprite yada katk denir.
Alt Snr
(% Arlk)
Element
Alt Snr
(% Arlk)
Alminyum
0.10
Mangan
1.60
Vanadyum
0.10
Bakr
0.40
Molibden
0.08
Volfram
0.10
Nikel
0.30
Zirkonyum
0.05
Dierleri
(Karbon, fosfor,
kkrt, azot ve
oksijen dnda)
0.05
Element
Bor
0.0008
Bizmut
0.10
Niyobyum
0.05
Kobalt
0.10
Selenyum
0.10
Krom
0.30
Silisyum
0.50
Kurun
0.40
Tellr
0.10
Lantanitler
0.05
Titanyum
0.05
Element
Alt Snr
(% Arlk)
Tablo-1 eliklerin alaml saylabilmesi iin ierebilecekleri element miktarlarnn alt snr deerleri (EURO NORM 20-74)
Alaml eliin alam elementlerinin alt ve st limit deerleri arasndaki fark ok az olup, alam elementi says arttka
alnacak dkmlerde uygun olmayanlarn says da artar. Alamla elik ingot ve ktklerinin gerek yzeyinde gerekse iinde
meydana gelmesi muhtemel atlamalarn olumamas iin, zel kuyu ocaklarnda ar ar soutulur. Ayrca haddeleme ve
dvme ilemlerinden nce son olarak hatalar giderilir. Bu nedenlerden tr alaml elik yapm, karbonlu eliklere kyasla
daha zordur.
Alam elementlerinin etkisiyle, baka hibir malzemenin zellikleri eliklerdeki kadar geni apta deitirilemez. te yandan
ok sk rnekte karlald gibi bunlarn etkileri toplanabilir olmadndan, ok sayda alam elementinin birlikte bulunmas
halinde, beklenen zellik deimeleri ancak genel erevede ele alnabilir ve bu konuda kesin bir yaklam yaplamaz.
Karbon
Karbon, elikte balca sertletirici etkisi olan elementtir. Karbon miktarndaki her art, eliin scak haddeleme veya
normalize edilmi halindeki sertlik ve ekme dayanmn arttrr. Fakat esnekliini, dvlme, kaynak edilme ve kesilme
zelliini zayflatr.
Mangan
Mangan, eliin dayanmn gelitirir. Esnekliini az miktarda azaltr. Dvme ve kaynak edilme zelliine olumlu etkide
bulunur. Mangann sertlik ve dayanm arttran zellii karbon miktarna baldr. Mangann yksek karbonlu eliklerdeki
etkisi, dk karbonlu eliklere oranla daha fazladr. Mangan su verme derinliini arttrr.
Silisyum
Silisyum, elik dkmlerde fiziksel dayanm ve zgl arl arttrr. Silisyum, mangan gibi btn eliklerde bulunan bir
elementtir. elik yapmnda demir cevherinden veya ocak astar olan tulalardan da bir miktar silisyum, eliin bnyesine
kendiliinden girer. Ayrca retimde oksijen giderici olarak kullanlr. Alamsz eliklerde en fazla %0,60a kadar bulunabilir.
Dk alaml elikler ve yay elikleri %2ye kadar Si ierir. Silisyumlu elikler olarak adlandrlan eliklerde, Si miktar
%0,40dan %5e kadar ykselir. elikte silisyum bulunmas esneklii azaltrken, akma dayanmn arttrr. %14-15 silisyum
2

ieren eliklerde korozyon dayanm yksektir, fakat krlganlk yksek olduu iin dvlemezler. Silisyum miktar arttka tane
bykl de artar.
Fosfor
Fosfor genellikle elikte zararl olarak bilinir. Yksek nitelikteki eliklerde fosfor yzdesi en ok %0,030-0,050 arasnda tutulur.
Kkrt
Kkrt elii krlgan yapar ve haddelenmesini gletirir. eliin ilenebilme zelliinin arttrlmas sz konusu olmad
hallerde, fosfor gibi yabanc madde olarak kabul edilen bir elementtir. Normal olarak izin verilen miktar en ok %0.025-0.050
arasnda snrlandrlr.
Krom
Krom eliin dayanm zelliini arttran fakat buna karlk esnekliini ok az bir dereceye kadar eksi ynde etkileyen bir
alam elementidir. Krom eliin scaa dayanmn arttrr. Kabuk-tufal yapmay nler. erisinde yksek oranda krom
bulunmas eliin paslanmaya kar dayanmn arttrr.
Kromlu paslanmaz eliklerde krom oran arttka, kaynak edilebilme yetenei azalr. Krom, dengesi abuk bozulmayan karbr
meydana getirir. elikte her %1 oranndaki krom yzdesi artna karlk ekme dayanmnda yaklak olarak 8-10 kg/mm2lik
art grlr. Ayn oranda olmamakla beraber akma dayanm ykselirse de entik dayanm der.
Nikel
Nikel, eliin dayanmn silisyum ve mangana kyasla daha az arttrr. elikte nikel, zellikle kromla birlikte bulunduu zaman
sertleme derinliini arttrr. Krom-Nikelli elikler paslanmaya, kabuklamaya ve sya dayanmldr. zellikle dk
scaklklarda makine yapm eliklerinin entik dayanmn arttrr. Nikel, slah ve sementasyon eliklerinin dayanmn arttrr.
Paslanmaya ve kabuklamaya dayanml olmas istenen elikler iin uygun bir alam elementidir.
Molibden
Molibden, eliin ekme dayanmn zellikle sya dayanmyla kaynak edilme zelliini arttrr. Yksek miktarda molibden
eliin dvlmesini gletirir. Kromla birlikte daha ok kullanlr. Molibdenin etkisi volframla benzerdir. Alaml eliklerde
molibden, krom-nikelle birlikte kullanldnda akma ve ekme dayanmn arttrr. Molibden kuvvetli karbr meydana
getirdiinden hava ve scak i eliklerinde, stenitik pasa dayanml eliklerde, sementasyon makine yapm eliklerinde ve
sya dayanml eliklerin yapmnda kullanlr.
Vanadyum
Vanadyum, ok dk miktarlarda kullanldnda eliin sya dayanmn arttrr. Vanadyum, alaml makine yap eliklerinin
tane yaplarnn ince olmasn ve fiziksel zelliklerinin gelitirilmesini salar. Ayn zamanda elik kesici ularn, daha uzun sre
keskin kalmasn salar. Genellikle alaml makine yapm eliklerinde bulunan vanadyum, %0,025-0,030 arasnda deiir.
Karbr yapmaya kar kuvvetli bir eilimi vardr. eliin ekme ve akma dayanmn arttrr. Makine yapm ve scak i takm
eliklerinde zellikle kromla, yksek hz eliklerinde volframla birlikte kullanlr.
Volfram
Volfram, eliin dayanmn arttran bir alam elementidir. Takm eliklerinde kesici kenarlarn sertliinin artmasn, kullanma
mrnn uzamasn ve yksek sya dayanmn salar. Bu ynden hava eliklerinde, takm eliklerinde ve slah eliklerinde
alam elementi olarak yaygn bir ekilde kullanlr. elikte belirli yzdelere kadar volframn bulunmas, eliin kaynak edilme
2
zelliine gelitirici etkiler yapar. elie ilave edilecek her volfram yzdesi, akma ve ekme dayanmn 4 kg/mm kadar
arttrr. Volframn karbr oluturmaya kar kuvvetli bir eilimi olup, yksek alma scaklnda eliin menevilenip sertliini
kaybetmemesini saladndan, scaa dayankl eliklerin yapmnda tercih edilir.
Azot
Nitrr oluturduu iin nemlidir. elikte yalanma meydana getirir. eliin sertliini, mekanik dayanmn ve korozyon
dayanmn arttrr. Uygun alaml eliklerin yzeyine nfuz ettirilerek anmaya direnli ve sert bir yzey tabakas elde edilir.
Mukavemet
Akma Noktas
Uzama
Kesit Daralmas
Darbe Direnci
Elastisite
Yksek Scakla
Dayanm
Soutma Hz
Karbr Oluumu
Anma Direnci
Dvlebilirlik
lenebilirlik
Oksitlenme Eilimi
Korozyon Direnci
Si
Sertlik
Alam Elementi
ALAIM ELEMENTLERNN ELKLERN ZELLKLERNE ETKLER
Mn
Mn
**
Cr
Ni*
Ni**
Al
Co
Mo
* Perlitik eliklerde
** stenitik eliklerde
Arttrr
Azaltr
Deimez
nemsiz yada bilinmiyor

ISIL LEM
Isl ilem teriminden, metal malzemelerde kat halde scaklk deimeleri ile bir veya birbirine bal birka ilemle amaca
uygun zellik deimeleri anlalr.
Isl lem, genel erevesiyle, belirli bir malzemeyi istenilen zellikler dorultusunda belirli bir scakla stmak, bu scaklkta
belirli bir sre tutmak ve ardndan belirli bir hzda soutmak olarak tanmlanr.
o
stma
bekleme
soutma
ekil 1 - Isl ilemde genel olarak ilem prosesi

Istma, eliin gerekli scakla kadar stlmas ve bu scaklkta, istenilen yap deiikliine ulancaya kadar bekletilmesidir.
Bekletme sresi yaklak olarak 1saat/inchdir. Istma scakl yeterli homojenlikte bir yap elde edilecek, fakat tane
bymesine imkan vermeyecek dzeyde olmas gerekir. Gerekli dnm salanacak kadar bekletildikten sonra, istenilen
zellikler dorultusunda uygun ortamda soutma yaplr. Soutma hzna bal olarak eliin zelliklerini belirleyen yapsal
dnmler olur.
eliklere uygulanan btn temel sl ilemler stenit faznn dnm ile ilgilidir. Dnm rnlerinin tr, bileimi ve
metalografik yaps eliin fiziksel ve mekanik zelliklerini byk lde etkiler. Baka bir deyile; bir eliin fiziksel ve
mekanik zellikleri ierdii dnm rnlerinin cinsine, miktarna ve metalografik yapsna baldr.
Isl ilemle elikte meydana gelen yap deiimleri, eliin kullanm zelliklerini belirlemektedir.
elikte alam elementlerinin en nemlisi karbondur. Demir esasl malzemelerde deitirilebilen zellikler, karbon ve alam
elementlerinin eliin yaps ierisindeki dalmlarna baldr.
Demir Karbon denge diyagram esas alnarak, teknik sl ilem yntemleri, dnmn etkili olmad sl ilemler ve
dnme bal sl ilemler halinde iki ana gruba ayrlabilir:
Birinci grupta, demir olmayan dier tm metallerde de uygulanabilen;
Bileim farkllklarnn dengelenmesi iin difzyon tavlamas,
Talal ekillendirmeyi iyiletirmek iin kaba tane tavlamas,
Souk ekillendirmeyle ykselmi dayanm ve sertliin giderilmesi iin rekristalizasyon tavlamas,
gerilmelerin azaltlmas iin gerilim giderme tavlamas,
Dayanmn ykseltilmesi iin kelme sertletirmesi
saylabilir.
Yalnz elikler iin sz konusu olan ve daha fazla neme sahip ikinci grupta ise;
Normal tavlama,
Sertletirme,
Islah
ilemleri sylenebilir.
Malzemelerde tm kesit iin uygulanabilecek bu sl ilem yntemlerinin dnda, yalnzca yzeyin zelliklerini deitirmekle
snrl kalnabilecek sl ilemler de yaplabilir. rnein normal koullarda sertletirilemeyen, fakat yzeye karbon vermek
suretiyle elie sertleebilme zellii kazandrlabilir ve ardndan yaplacak sertletirme ilemiyle bu blge sertletirilebilir.
Sementasyon ad verilen bu ynteme benzer olarak, yalnzca yzeye yabanc atom difzyonuyla (rnein nitrasyon, borlama)
daha sert yzey elde edilebilir.

stenit
Sementit
Ferrit
Perlit
: - Demiri olarak da adlandrlr. Yzey merkezli kbik demir iindeki karbon eriyiidir. Bu faz 723 Cnin
zerinde, yava soutulmu elikte bulunur.
: Demir Karbr (Fe3C) olarak da isimlendirilen Fe ve C'dan meydana gelen bir yapdr. ok sert ve
krlgandr.
: - Demiri olarak da bilinir. Hacim merkezli kbik yap iindeki karbonun ok dk konsantrasyonlu kat
eriyiidir. ok yumuaktr.
: Perlit stenit fazndan meydana gelen ferrit ve sementit fazlarnn birleimidir.
Fe C Denge Diyagramnda Kristal Yap

elikler ister suda, ister yada veya havada sertletirilsin sertlemeyi salayan olay, stenitleme scaklnda beklemeyle
oluan stenitin, hzl souma sonras hacim merkezli tetragonal kristal kafes yapsna sahip martenzite dnmesidir.
Martenzit Fe-C denge diyagramnda olmayan bir fazdr. eliin hzl soumas sonucunda oluan martenzitik dnm TTT
(Zaman-Scaklk-Dnm) diyagram ile gsterilebilir.
10

Yap dnm srasnda oluan eitli mikroyaplar:
Martenzit, Beynit ve Kalnt stenit
Temperlenmi martenzit yap
Ferit ve Perlitten oluan mikroyap
Beynit
Yksek Karbonlu bir elikte martenzit yap
Kresellemi yap
Sertleebilirlik
Sertleebilirlik, bir eliin su verme ilemiyle martenzite dnm sonucu sertleme kabiliyetidir ve elde edilen sertliin
derinliini saptar. Bu derinlik, martenzit miktarnn yzeyden itibaren yarya indii mesafe olarak belirtilir. Yksek
sertleebilirlie sahip bir eliin karakteristik zellii, byk bir sertleme derinlii gstermesi veya byk paralar halinde
tam olarak sertleebilmesidir.
En yaygn kullanlan sertleebilirlik deneyi Jominy sertleebilirlik deneyidir. Bu deneyde 25mm apnda ve 100mm
uzunluunda silindirik ubuk kullanlr. Numune sertletirme scaklna stlr ve bu scaklkta 20 dakika tutulur. Numunenin
bir ucunun yzeyi su pskrtlerek soutulur. Dolaysyla ubuun boyunca su verilmi yzeyden itibaren souma hz
kademeli olarak azalr. ubuk souduunda, ubuun eksenine paralel ve ucundan itibaren 0,4mm derinliinden balamak
zere talama ile iki paralel kesme yzeyi elde edilir. Bu yzeyden ubuk boyunca sertlik lm yaplr. Bu sertlik deerleri ve
su verilmi utan olan mesafeleri bir diyagram zerinde belirtilir. Bu erilere Jominy erileri ad verilir.
11

Deiik souma hzlarna bal olarak oluan yaplarn analizinden, hangi noktann daha hzl souduu anlalabilir.
Sertleebilirlik genellikle sertlik deiimi cinsinden tarif edildiinden, elik cinsine bal olarak sertlik deiimi ayn zamanda
mikroyap deiimi olarak ta grlebilir. Genel olarak alam elementleri perlit ve beynit dnmlerini geciktirerek
sertleebilirlii artrr. Bylece daha dk souma hzlarnda martenzit dnm artar.
Aadaki grafikte % 0,40 karbonlu fakat deiik miktarlaryla alamlandrlm eliklerin sertleebilirlik erileri gsterilmitir.
12

ISIL LEM ETLER
Normalizasyon
Normalizasyon genelde tane kltmek, homojen bir iyap elde etmek, malzemenin ilenme ve mekanik zellikleri
iyiletirmek, tektoid st eliklerde tane snrlarnda bulunan karbr an datmak, yumuatma tavna tabi tutulmu
eliklerin sertlik ve mukavemetlerini artrmak amacyla yaplan bir sl ilemdir. elik alamna uygun scakla stlr ve sakin
havada soutulur.
Normalizasyon daha ok yar mamullerde, yksek scaklkta dvlm veya haddelenmi paralarda kaba taneli yapnn ince
taneli hale getirilmesi iin veya dkmden sonra meydana gelen ok az sneklie sahip kaba yapnn dzenlenmesi iin
dkm malzemelerde uygulanr.
Yumuatma
elikteki yapy kresel hale getirerek dengeli bir yap oluturmak amacyla uygulanan bir sl ilemdir. Yumuatma sonucunda
sertlik nemli lde der ve sneklik artar. Yksek karbonlu eliklerde yumuatma ile talal ekillenebilirlik iyileirken,
dk karbonlu eliklerde talal ekillenebilirlik ktleir. zellikle yksek karbonlu eliklerde yapnn sertletirme iin uygun
hale getirilmesi amacyla yumuatma tavlamas yaplmas nemlidir.
Gerilim Giderme
Paralarda mevcut olan i gerilmeleri azaltarak sorun yaratmayacak seviyeye indirmek ya da tamamen yok etmek iin yaplan
sl ilemdir. gerilmeler yzey ve ekirdek arasndaki scaklk farkndan dolay hzl souma, dorultma-bkme gibi plastik
ekil verme, kaynakta veya ince yzey tabakalarnda talal ekillendirme sonras ok deiik nedenlerle meydana gelebilir.
Menevi (Temperleme)
Sertletirilmi paralarda martenzitik yapdan dolay byk gerilmeler mevcuttur ve krlgan bir yapya sahiptir. Sertletirilmi
paralar 100-650oC arasnda stlarak bu gerilmeler giderilir. Ancak bu srada sertlikte de dme olur.
Sertletirilmi elikler menevilendiinde ekme dayanm ve akma snr, dk menevi scaklklarnda bir miktar artma
gsterebilir. Ancak artan menevi scaklklarnda devaml dme gsterirler. Buna karn malzemenin ekil deitirebilirlik
karakteristikleri olan kopma uzamas, kesit daralmas ve entik darbe dayanm menevi scakl arttka artar.
Islah
Islah etme, i paralarna ve yap elemanlarna byk dayanm, yksek bir akma snr, yksek sneklik ve ayrca plastiklik
kazandran bir ilemdir.
nce bir sertletirme ve arkasndan menevi (genellikle yksek scaklktaki menevi) olaylar, birbiri pei sra uygulandnda
Islah ilemi olarak adlandrlr. Islahta seilen menevi scaklklar, sertletirilmi duruma nazaran sertlikte nemli lde
dme yapar. Menevi sonras yap temperlenmi martenzit olur. Malzeme kopmaya ve uzamaya kar dayankl hale gelir.
Islah sertletirme ve menevi ilemlerinin ard arda uygulanmasdr. Uygun slah ilemi yapabilmek iin sertletirme scaklnn
doru seilmesi gerektiinden, eliin karbon miktar ve alam durumu tam olarak bilinmelidir. Sertletirme ncesi gerilim
giderme veya normalizasyon yaplmas yararldr.
Islah elikleri TS 2525 ve EN 10083de standartlatrlmtr.
13

TS 2525'e gre slah eliklerinin eitleri ve bileimleri
elik Tr
Kimyasal Bileim ( % arlk )
Mlz. No
Sembol
Si
Mn
Pmax
Smax
Cr
Mo
Ni
1.0402
C22
0,18-0,25
0,15-0,35
0,30-0,60
0,045
0,045
1.0501
C35
0,32-0,39
0,15-0,35
0,50-0,80
0,045
0,045
1.0503
C45
0,42-0,50
0,15-0,35
0,50-0,80
0,045
0,045
1.0535
C55
0.52-0.60
0,15-0,35
0,60-0,90
0,045
0,045
1.0601
C60
0,57-0,65
0,15-0,35
0,60-0,90
0,045
0,045
1.1151
Ck22
0,18-0,25
0,15-0,35
0,30-0,60
0,035
0,035
1.1181
Ck35
0,32-0,39
0,15-0,35
0,50-0,80
0,035
0,035
1.1191
Ck45
0,42-0,50
0,15-0,35
0,50-0,80
0,035
0,035
1.1203
Ck55
0,52-0,60
0,15-0,35
0,60-0,90
0,035
0,035
1.1221
Ck60
0,57-0,65
0,15-0,35
0,60-0,90
0,035
0,035
1.5038
40Mn4
0,36-0,44
0,25-0,50
0,80-1,10
0,035
0,035
1.5065
28Mn6
0,25-0,32
0,15-0,40
1,30-1,65
0,035
0,035
1.7003
38Cr2
0,34-0,41
0,15-0,40
0,50-0,80
0,035
0,035
0,40-0,60
1.7006
46Cr2
0,42-0,50
0,15-0,40
0,50-0,80
0,035
0,035
0,40-0,60
1.7033
34Cr4
0,30-0,37
0,15-0,40
0,60-0,90
0,035
0,035
0,90-1,20
1.7034
37Cr4
0,34-0,41
0,15-0,40
0,60-0,90
0,035
0,035
0,90-1,20
1.7035
41Cr4
0,38-0,45
0,15-0,40
0,60-0,90
0,035
0,035
0,90-1,20
1.7218
25CrMo4
0,22-0,29
0,15-0,40
0,50-0,80
0,035
0,035
0,90-1,20
0,15-0,30
1.7220
34CrMo4
0,30-0,37
0,15-0,40
0,50-0,80
0,035
0,035
0,90-1,20
0,15-0,30
1.7225
42CrMo4
0,38-0,45
0,15-0,40
0,50-0,80
0,035
0,035
0,90-1,20
0,15-0,30
1.7228
50CrMo4
0,46-0,55
0,15-0,40
0,50-0,80
0,035
0,035
0,90-1,20
0,15-0,30
1.7361
32CrMo12 4
0,28-0,35
0,15-0,40
0,40-0,70
0,035
0,035
2,80-3,30
0,30-0,50
( 0,30 )
1.6511
36CrNiMo4
0,32-0,40
0,15-0,40
0,50-0,80
0,035
0,035
0,90-1,20
0,15-0,30
0,90-1,20
1.6582
34CrNiMo6
0,30-0,38
0,15-0,40
0,40-0,70
0,035
0,035
1,40-1,70
0,15-0,30
1,40-1,70
1.6580
30CrNiMo8
0,26-0,33
0,15-0,40
0,30-0,60
0,035
0,035
1,80-2,20
0,30-0,50
1,80-2,20
1.8159
50CrV4
0,47-0,55
0,15-0,40
0,70-1,10
0,035
0,035
0,90-1,20
0,10-0,20
1.7707
30CrMoV9
0,26-0,34
0,15-0,40
0,40-0,70
0,035
0,035
2,30-2,70
0,15-0,25
0,10-0,20
1.1180
Cm35
0,32-0,39
0,15-0,35
0,50-0,80
0,035
0,020
1.1201
Cm45
0,42-0,50
0,15-0,35
0,50-0,80
0,035
0,020
1.1209
Cm55
0,52-0,60
0,15-0,35
0,60-0,90
0,035
0,020
1.1223
Cm60
0,57-0,65
0,15-0,35
0,60-0,90
0,035
0,020
1.7037
34CrS4
0,30-0,37
0,15-0,40
0,60-0,90
0,035
0,020
0,90-1,20
1.7038
37CrS4
0,34-0,41
0,15-0,40
0,60-0,90
0,035
0,020
0,90-1,20
1.7039
41CrS4
0,38-0,45
0,15-0,40
0,50-0,80
0,035
0,020
0,90-1,20
1.7226
34CrMoS4
0,30-0,37
0,15-0,40
0,50-0,80
0,035
0,020
0,90-1,20
0,15-0,30
1.7227
42CrMoS4
0,38-045
0,15-0,40
0,50-0,80
0,035
0,020
0,90-1,20
0,15-0,30
14

Islah eliklerinin mekanik zellikleri
Garanti Edilecek zellikler
elik Tr
Yumuak
Tavlanm
Belirli ekme
Dayanml Isl
lemli
Belirli Yap
Isl lemli
ap
Akma Snr
(%0,2)
ekme
Dayanm
Kopma
Uzamas
Lo= 5 do
Mlz. No
Sembol
BSD (max)
BSD
BSD (max)
mm
MPa (min)
MPa
% (min)
1.0402
C22
156
123-174
16-40
235
410-520
27
1.0501
C35
183
143-197
160-100
275
490-635
21
1.0503
C45
207
163-217
160-100
330
590-735
17
1.0535
C55
229
229
160-100
360
660-830
15
1.0601
C60
241
241
160-100
385
685-880
14
1.1151
Ck22
156
123-174
16-40
235
410-520
27
1.1180
Cm35
183
143-197
160-100
275
490-635
21
1.1181
Ck35
183
143-197
160-100
275
490-635
21
1.1191
Ck45
207
163-217
160-100
330
590-735
17
1.1201
Cm45
207
163-217
160-100
330
590-735
17
1.1203
Ck55
229
229
160-100
360
660-830
15
1.1209
Cm55
229
229
160-100
360
660-830
15
1.1221
Ck60
241
241
160-100
385
685-880
14
1.1223
Cm60
241
241
160-100
385
685-880
14
1.5038
40Mn4
217
217
1.5065
28Mn6
223
223
1.6511
36CrNiMo4
217
241
1.6580
30CrNiMo8
248
269
1.6582
34CrNiMo6
235
241
1.7003
38Cr2
207
207
1.7006
46Cr2
207
223
1.7033
34Cr4
217
223
1.7034
37Cr4
217
235
1.7035
41Cr4
217
241
1.7037
34CrS4
217
223
1.7038
37CrS4
217
235
1.7039
41CrS4
217
241
1.7218
25CrMo4
212
212
1.7220
34CrMo4
217
223
1.7225
42CrMo4
217
241
1.7226
34CrMoS4
217
223
1.7227
42CrMoS4
217
241
1.7228
50CrMo4
235
248
1.7361
32CrMo12
248
248
1.7707
30CrMoV9
248
248
1.8159
50CrV4
235
248
15

Islah eliklerinde sl ilem koullar ve zellikler
Scak
ekillendirme
Scakl
elik Tr
Yumuak
Tavlama
Scakl
Yumuak
Tavlamada
Sertlik
Normal
Tavlama
Scakl
Sertletirme Ortam
ve Scakl
Menevi
Scakl
Su
o
C
Ya
o
C
156
880-910
860-890
870-900
540-680
650-700
183
860-890
840-870
850-880
540-680
1100-850
650-700
207
840-870
820-850
830-860
540-680
C55
1100-850
650-700
229
830-860
805-835
815-845
540-680
1.0601
C60
1100-850
650-700
241
820-850
800-830
810-840
540-680
1.1151
Ck22
1100-900
650-700
156
880-910
860-890
870-900
540-680
1.1180
Cm35
1100-850
650-700
183
860-890
840-870
850-880
550-660
1.1181
Ck35
1100-850
650-700
183
860-890
840-870
850-880
540-680
1.1191
Ck45
1100-850
650-700
207
840-870
820-850
830-860
540-680
1.1201
Cm45
1100-850
650-700
207
840-870
820-850
830-860
550-660
1.1203
Ck55
1100-850
650-700
229
830-860
805-835
815-845
540-680
1.1209
Cm55
1100-850
650-700
229
830-860
805-835
815-845
550-660
1.1221
Ck60
1100-850
650-700
241
820-850
800-830
810-840
540-680
1.1223
Cm60
1100-850
650-700
241
820-850
800-830
810-840
550-660
1.5038
40Mn4
1100-850
650-700
217
850-880
820-850
830-860
550-660
1.5065
28Mn6
1100-850
650-700
223
850-880
820-850
830-860
540-680
1.6511
36CrNiMo4
1100-850
650-700
217
850-880
820-850
830-860
540-680
1.6580
30CrNiMo8
1100-850
650-700
248
850-880
830-860
540-680
1.6582
34CrNiMo6
1100-850
650-700
235
850-880
830-860
540-680
1.7003
38Cr2
1100-850
650-700
207
850-880
830-860
840-870
540-680
1.7006
46Cr2
1100-850
650-700
207
840-870
820-850
830-860
540-680
1.7033
34Cr4
1100-850
680-720
217
850-890
830-860
840-870
540-680
1.7034
37Cr4
1100-850
680-720
217
845-885
825-855
835-865
540-680
1.7035
41Cr4
1100-850
680-720
217
840-880
820-850
830-860
540-680
1.7037
34CrS4
1100-850
680-720
217
850-890
830-860
840-870
540-680
1.7038
37CrS4
1100-850
680-720
217
845-885
825-855
835-865
540-680
1.7039
41CrS4
1100-850
680-720
217
840-880
820-850
830-860
540-680
1.7218
25CrMo4
1100-850
680-720
212
860-890
840-870
850-880
540-680
1.7220
34CrMo4
1100-850
680-720
217
850-890
830-860
840-870
540-680
1.7225
42CrMo4
1100-850
680-720
217
840-880
820-850
830-860
540-680
1.7226
34CrMoS4
1100-850
680-720
217
840-880
820-850
830-860
540-680
1.7227
42CrMoS4
1100-850
680-720
217
840-880
820-850
830-860
540-680
1.7228
50CrMo4
1100-850
680-720
235
840-880
820-850
830-860
540-680
1.7361
32CrMo12
1100-850
680-720
248
880-920
860-900
540-680
1.7707
30CrMoV9
1100-850
680-720
248
860-900
840-870
850-880
540-680
1.8159
50CrV4
1100-850
680-720
235
840-880
820-850
830-860
540-680
Mlz. No
Sembol
1.0402
C22
1.0501
BSD 30
1100-900
650-700
C35
1100-850
1.0503
C45
1.0535
16
Islah eliklerinin kesite ve slah ilemine bal olarak mekanik zellikleri - I

Akma Snr
Re
elik Tr
16
mm
>16
40
mm
>40
100
mm
ekme Dayanm
Rm
>100
160
mm
16
mm
>16
40
mm
MPa
>40
100
mm
Kopma Uzamas
A
>100
160
mm
16
mm
>16
40
mm
MPa
Kesit Daralmas
Z
>40
100
>100
160
mm
mm
16
mm
>16
40
mm
entik Darbe
(DVM)
>40
100
>100
160
mm
mm
16
mm
>16
40
mm
mm
>100
160
mm
>40
100
Malz. No
Sembol
1.0402
C22
350
300
550-700
500-650
20
22
40
45
1.0501
C35
430
370
320
630-780
600-750
550-700
17
19
20
35
40
45
1.0503
C45
500
430
370
700-850
650-800
630-780
14
16
17
30
35
40
1.0535
C55
550
500
430
800-950
750-900
700-850
12
14
15
25
30
35
1.0601
C60
580
520
450
850-1000
800-950
750-900
11
13
14
20
25
30
1.1151
Ck22
350
300
550-700
500-650
20
22
50
50
55
55
1.1180
Cm35
430
370
320
630-780
600-750
550-700
17
19
20
40
45
50
40
40
40
1.1181
Ck35
430
370
320
630-780
600-750
550-700
17
19
20
40
45
50
40
40
40
1.1191
Ck45
500
430
370
700-750
650-800
630-780
14
16
17
35
40
45
30
30
30
1.1201
Cm45
500
430
370
700-750
650-800
630-780
14
16
17
35
40
45
30
30
30
1.1203
Ck55
550
500
430
800-950
750-900
700-850
12
14
15
30
35
40
1.1209
Cm55
550
500
430
800-950
750-900
700-850
12
14
15
30
35
40
1.1221
Ck60
580
520
450
850-1000
800-950
750-900
11
13
14
25
30
35
1.1223
Cm60
580
520
450
850-1000
800-950
750-900
11
13
14
25
30
35
1.5038
40Mn4
635
540
440
880-1080
780-930
690-830
12
14
15
40
45
50
34
41
41
1.5065
28Mn6
590
490
440
780-930
690-840
640-790
13
15
16
40
45
50
40
45
45
1.6511
36CrNiMo4
900
800
700
1100-1300
1100-1200
900-1000
800-950
10
11
12
13
45
50
55
60
40
40
50
50
1.6580
30CrNiMo8
1050
1050
900
1250-1450
1250-1450
1100-1300
1000-1200
10
11
40
40
45
50
35
35
40
50
17
Islah eliklerinin kesite ve slah ilemine bal olarak mekanik zellikleri - II

Akma Snr
Re
elik Tr
16
mm
>16
40
mm
>40
100
mm
ekme Dayanm
Rm
>100
160
mm
>100
160
mm
50
50
50
40
40
40
40
45
45
45
35
40
40
40
40
35
40
40
30
35
40
35
40
40
35
40
45
40
45
45
14
35
40
40
35
40
40
12
14
30
35
40
35
40
40
12
14
15
16
50
55
60
60
50
55
55
50
750-900
11
12
14
15
45
50
55
55
40
45
50
50
900-1100
800-950
10
11
12
13
40
45
50
50
35
40
40
40
900-1100
800-950
750-900
11
12
14
15
45
50
55
55
40
45
50
50
1100-1300
1100-1200
900-1100
800-950
10
11
12
13
40
45
50
50
35
40
40
40
650
1100-1300
1000-1300
900-1100
850-1000
10
12
13
40
45
50
50
35
35
35
35
885
785
1230-1420
1230-1420
1080-1270
980-1180
10
11
35
35
40
45
34
34
41
48
1020
900
800
1250-1450
1200-1450
1100-1300
1000-1200
10
11
35
35
40
45
25
30
35
40
800
700
650
1100-1300
1000-1200
900-1100
850-1000
10
12
13
40
45
50
50
35
35
35
35
16
mm
>16
40
mm
MPa
>40
100
>100
160
mm
mm
16
mm
>16
40
mm
entik Darbe
(DVM)
mm
MPa
>40
100
mm
Kesit Daralmas
Z
>100
160
mm
16
mm
>16
40
mm
Kopma Uzamas
A
>40
100
>100
160
mm
mm
16
mm
Malz. No
Sembol
1.6582
34CrNiMo6
1000
900
800
700
1200-1400
1100-1300
1000-1200
9001100
10
11
12
40
45
50
55
40
1.7003
38Cr2
550
450
350
800-950
700-850
600-750
14
15
17
35
40
45
1.7006
46Cr2
650
550
400
900-1100
800-950
650-800
11
14
15
35
40
45
1.7033
34Cr4
700
590
460
900-1100
800-950
700-850
11
13
14
35
40
1.7034
37Cr4
750
630
510
950-1150
850-1000
750-900
11
13
14
35
1.7035
41Cr4
800
660
560
1100-1200
900-1100
800-950
10
12
14
1.7037
34CrS4
700
590
460
900-1100
800-950
700-850
11
14
15
1.7038
37CrS4
750
630
510
950-1150
850-1000
750-900
11
13
1.7039
41CrS4
800
660
560
1100-1200
900-1100
800-950
10
1.7218
25CrMo4
700
600
450
400
900-1100
800-950
700-800
650-800
1.7220
34CrMo4
800
650
550
500
1000-1200
900-1000
800-950
1.7225
42CrMo4
900
750
650
550
1100-1300
1000-1200
1.7226
34CrMoS4
800
650
550
500
1100-1200
1.7227
42CrMoS4
900
750
650
550
1.7228
50CrMo4
900
780
700
1.7361
32CrMo12
1030
1030
1.7707
30CrMoV9
1050
1.8159
50CrV4
900
>16
40
mm
>40
100
18

TS 2525de verilen slah eliklerinin dier lke standartlarnda yaklak karlklar
Almanya
DIN 17210
Mlz. No
Sembol
AFNOR
BS
UNI
JIS
GOST
Amerika
Birleik
Devletleri
AISI/SAE
1.0402
C22
AF 42 C 20
050 A 20
C20; C21
20
1020
1.0501
C35
AF 55 C 35
060 A 35
C35
35
1035
1.0503
C45
AF 65 C 45
080 M 46
C45
45
1045
1.0535
C55
070 M 55
C55
55
1055
1.0601
C60
AF 70 C 55
080 A 62
C60
60
1060
1.1151
Ck22
XC25; XC18
050 A 20
C20
S20C; S20CK;
S22C
20
1020; 1023
1.1180
Cm35
1035
1.1181
Ck35
XC38H1;
XC32
060 A 35
C35
S35C
1035
1.1191
Ck45
XC42H1;
XC45
080 M 46
C45; C46
S45C
45
1045
1.1201
Cm45
XC42H1
080 M 46
S50C
1045
1.1203
Ck55
XC55H1
070 M 55
C55
S55C
1055
1.1209
Cm55
XC55H1
070 M 55
1055
1.1221
Ck60
XC60
080 A 62
C60
S58C
60; 60G
1060
1.1223
Cm60
1.5038
40Mn4
1.5065
28Mn6
1.6511
36CrNiMo4
40NCD3
816 M 40
38NiCrMo4
(KB)
40ChN2MA
9840
1.6580
30CrNiMo8
30CND8
823 M 30
30NiCrMo8
SNCM431
SNCM447
38Ch2N2MA
4340
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
Rusya
1.6582
34CrNiMo6
35NCD6
817 M 40
35NiCrMo6
KB
1.7003
38Cr2
38C2
38Cr2
1.7006
46Cr2
42C2
45Cr2
5045
1.7033
34Cr4
32C4
530 A 32
34Cr4 (KB)
SCr430 (H)
35Ch
5132
1.7034
37Cr4
38C4
530 A 36
38Cr4
SCr435H
40Ch
5135
1.7035
41Cr4
42C4
530 M 40
41Cr4
SCr440 (H)
40Ch
5140
1.7037
34CrS4
1.7038
37CrS4
1.7039
41CrS4
25CrMO4
(KB)
SCH420;
SCH430
SCM432;
SCCrM3;
SCM435H
30ChM
4130
AS38ChGM;
35ChML;
35ChM
4135; 4137
1.7218
25CrMo4
25CD4
1717 CDS
110
1.7220
34CrMo4
34CD4
708 A 37
35CrMo4
1.7225
42CrMo4
42CD4
708 M 40
42CrMo4
SCM440(H)
4140
1.7226
34CrMoS4
1.7227
42CrMoS4
1.7228
50CrMo4
SCM445(H)
4150
1.7361
32CrMo12
30CD12
722 M 24
32CrMo12
1.7707
30CrMoV9
1.8159
50CrV4
50CV4
735 A 50
50CrV4
SUP10
50ChGFA
6150
19

Yzey Sertletirme
eliklerin sadece yzeylerinin belirli bir derinlie kadar sertletirilmesi iin uygulanan sl ilemdir. Dk ve orta karbonlu
eliklerde uygulanan bu sl ilem sonras yzeyin sert, ekirdein ise yumuak ve tok olmas parann tm olarak yksek darbe
mukavemeti gstermesini salar. Yzey ise anmaya kar direnli duruma gelir.
Sementasyon
Dk karbonlu yani bnyesinde mevcut olan karbonla (%0,2) yeterli sertlik alamayan eliklerde yzey karbonca
zenginletirilir ve hzl soutmayla yzeyin sertlemesi salanr. Dk karbonlu eliklerin yzeyine karbon difze edilir. Bu
ekilde elikte yksek yorulma mukavemeti, anmaya kar diren, ekirdekte tokluk ve yksek yzey sertlii elde edilir.
Yzeye karbon verilmesi deiik ortamda yaplr.
Kat Sementasyon : Karbon verici ortam olarak daha ok odun kmr kullanlr. Bir kutu ierisinde eliin etraf
karbon verici ortamla sarlr ve kutu, hava almayacak ekilde kapatlr. Hazrlanan kutular frn ierisine yerletirilerek istenilen
sementasyon derinlii elde edilinceye kadar sementasyon scaklnda bekletilir ve frndan karlarak havada soutma yaplr.
Daha sonra malzemeler sertletirme scaklnda tavlanarak ani soutmayla sertletirilir. Sementasyon derinliinin izlenmesi,
sementasyon srasnda kolayca karlabilecek ekilde kutularn iine yerletirilen ok dk karbonlu ubuklar yardmyla
salanr.
Sv Sementasyon : Karbon verici ortam olarak ergiyik tuzlar (genellikle NaCN, aktifletirici olarak da BaCl2)
kullanlr. Sv sementasyon banyolar ak sistemlerdir ve farkl sementasyon derinlikleri iin paralar ayn banyoda sl ilem
grebilmektedir. Sementasyon derinlii tamamlanan paralar banyodan karlarak ani soutmayla sertletirilirler.
Sementasyon derinliinin izlenmesi, banyo iine daldrlan ok dk karbonlu ubuklar yardmyla salanr. Sv
sementasyonda tuz, malzemeyi tam olarak sardndan sementasyon ok homojendir. Bu yntemde blgesel sementasyon
imkan yoktur. Paralarn banyoda asl durmas ve homojen stma nedeniyle, kat ortamda yerletirmeye nazaran daha az
deformasyon olur. Toplam snma sresinin ksa olmas ve sementasyonun daha hzl olabilmesi, tane kabalamas tehlikesini
azaltr. Sementasyon sonras paralar ani soutmayla direk sertletirilebilir. Bunlara karlk tuz banyolarnda sementasyon,
byk sementasyon derinlikleri iin maliyetli bir yntemdir.
Gaz Sementasyon : Karbon verici ortam olarak doalgaz, metan, etan veya propan kullanlr. Bu gazlarda
mevcut olan hidrokarbon yksek scaklklarda paralanr ve atomik hale geen karbon malzeme yzeyine nfuz eder.
Sementasyon derinliinin izlenmesi, frn iine sarktlan ok dk karbonlu ubuklar yardmyla salanr. Sementasyon
ileminden sonra paralar ani soutmayla sertletirilirler. Kapal sistem kullanldndan ayn sementasyon derinlii istenen
paralar iin uygulanr. Gaz sementasyonda eliin karbon almas daha hzldr. Karbon miktar istenilen seviyede tutulabilir.
Uzun sementasyon srelerinde daha ekonomiktir. Gaz sementasyon yntemi, yzeyde imalat kalitesini bozmayacak temiz bir
yntemdir. Koruyucu pasta kullanlarak blgesel sementasyon yaplabilir.
Sementasyon elikleri TS2850 ve EN 10084de standartlatrlmtr.
20
TS 2850ye gre sementasyon eliklerinin bileimleri

elik Tr
Mlz.
No
Sembol
Si
Mn
Pmax
Smax
Cr
Mo
Ni
1.0301
C10
0,07-0,13
0,15-0,35
0,30-0,60
0,045
0,045
1.0401
C15
0,12-0,18
0,15-0,35
0,30-0,60
0,045
0,045
1.1121
Ck10
0,07-0,13
0,15-0,35
0,30-0,60
0,035
0,035
1.1141
Ck15
0,12-0,18
0,15-0,35
0,30-0,60
0,035
0,035
1.7015
15Cr3
0,12-0,18
0,15-0,40
0,40-0,60
0,035
0,035
0,40-0,70
1.7131
16MnCr5
0,14-0,19
0,15-0,40
1,00-1,30
0,035
0,035
0,80-1,10
1.7147
20MnCr5
0,17-0,22
0,15-0,40
0,60-0,90
0,035
0,035
1,00-1,30
1.7321
20MoCr4
0,17-0,22
0,15-0,40
0,60-0,90
0,035
0,035
0,30-0,50
0,40-0,50
1.7325
25MoCr4
0,23-0,29
0,15-0,40
0,40-0,60
0,035
0,035
0,40-0,60
0,40-0,50
1.5919
15CrNi6
0,12-0,17
0,15-0,40
0,40-0,60
0,035
0,035
1,40-1,70
1,40-1,70
1.5920
18CrNi8
0,15-0,20
0,15-0,40
0,40-0,60
0,035
0,035
1,80-2,10
1,80-2,10
1.6587
17CrNiMo6
0,14-0,19
0,15-0,40
0,40-0,60
0,035
0,035
1,50-1,80
0,25-0,35
1,40-1,70
1.6523
21NiCrMo2
0,18-0,23
0,15-0,35
0,70-0,90
0,040
0,040
0,40-0,60
0,15-0,25
0,40-0,70
1.1140
Cm15
0,12-0,18
0,15-0,35
0,30-0,60
0,035
0,020-0,035
1.7139
16MnCrS5
0,14-0,19
0,15-0,40
1,00-1,30
0,035
0,020-0,035
0,80-1,10
1.7149
20MnCrS5
0,17-0,22
0,15-0,40
1,10-1,40
0,035
0,020-0,035
1,00-1,30
1.7323
20MoCrS4
0,17-0,22
0,15-0,40
0,60-0,90
0,035
0,020-0,035
0,30-0,50
0,40-0,50
1.7326
25MoCrS4
0,23-029
0,15-0,40
0,60-0,90
0,035
0,020-0,035
0,40-0,60
0,40-0,50
21

Sementasyon eliklerinde sl ilem koullar
elik Tr
Scak
ekillendirme
Scakl
Yumuak
Tavlama
Scakl
Sementasyon
Scakl
Sementasyon
Sonras Soutma
Ortam
ekirdek
Sertl.
Scakl
Menevi
Scakl
Yzey
Sertletirme
en az
1 saat
Mlz. No
Sembol
su
ya
Scak
banyo
Tuz
banyo
hava
su
ya
Scak
banyo
1.0301
C10
1150-850
670-700
880-950
880-920
780-820
150-200
1.0401
C15
1150-850
670-700
880-950
880-920
780-820
150-200
1.1121
Ck10
1150-850
670-700
880-950
880-920
780-820
150-200
1.1140
Cm15
1150-850
670-700
880-950
880-920
780-820
150-200
1.1141
Ck15
1150-850
670-700
880-950
880-920
780-820
150-200
1.5919
15CrNi6
1150-850
670-700
880-950
840-870
800-830
(*)
170-210
1.5920
18CrNi8
1150-850
670-700
900-950
840-870
800-830
(*)
170-210
1.6523
21NiCrMo2
1150-850
670-700
880-950
840-870
800-830
(*)
170-210
1.6587
17CrNiMo6
1150-850
670-700
880-950
840-870
800-830
(*)
170-210
1.7015
15Cr3
1150-850
670-700
900-950
870-900
150-180
1.7131
16MnCr5
1150-850
670-700
880-950
850-880
810-840
(*)
170-210
1.7139
16MnCrS5
1150-850
670-700
880-950
850-880
810-840
(*)
170-210
1.7147
20MnCr5
1150-850
670-700
880-950
850-880
810-840
(*)
170-210
1.7149
20MnCrS5
1150-850
670-700
880-950
850-880
810-840
(*)
170-210
1.7321
20MoCr4
1150-850
670-700
880-950
890-920
780-820
(*)
150-200
1.7323
20MoCrS4
1150-850
670-700
880-950
890-920
780-820
(*)
150-200
1.7325
25MoCr4
1150-850
670-700
880-950
890-920
780-820
(*)
170-210
1.7326
25MoCrS4
1150-850
670-700
880-950
890-920
780-820
(*)
170-210
22
Sementasyon eliklerinin mekanik zellikleri

Sementasyon ve Sertletirmeden Sonra
1)
Malzeme Temininde
Yt
elik
Akma Snr
Re
Fp
Brinell Sertlii
(BSD 30)
11
mm
30
mm
ekme Dayanm
Rm
63
mm
11
mm
30
mm
MPa
Kopma Uzamas
A
L0 = 5 d0
63
mm
11
mm
MPa
30
mm
Kesit Daralmas
Z
63
mm
11
mm
30
mm
entik Darbe
(DVM)
63
mm
11
mm
30
mm
Mlz. No
Sembol
1.0301
C10
131
90-126
390
295
640-780
490-640
13
16
35
45
69
J
69
1.0401
C15
146
103-140
440
355
740-880
590-780
12
14
35
45
48
48
1.1121
Ck10
131
90-126
390
295
640-780
490-640
13
16
40
50
89
89
1.1140
Cm15
146
103-140
440
355
740-880
590-780
12
14
35
45
69
69
1.1141
Ck15
146
103-140
440
355
740-880
590-780
12
14
35
45
69
69
1.5919
15CrNi6
217
170-217
152-201
685
635
540
960-1270
880-1180
780-1060
10
35
40
40
41
41
1.5920
18CrNi8
235
187-235
170-217
835
785
685
1230-1470
1180-1420
1080-1320
30
35
35
41
41
1.6523
21NiCrMo2
210
165-210
150-195
785
590
490
980-1270
780-1080
690-930
10
11
35
40
40
41
41
1.6587
17CrNiMo6
229
179-229
159-207
835
785
685
1180-1420
1080-1320
980-1270
30
35
35
41
41
1.7015
15Cr3
174
126-174
118-160
510
440
780-1030
690-880
10
11
35
40
41
41
1.7131
16MnCr5
207
156-207
140-187
635
590
440
880-1180
780-1080
640-930
10
11
35
40
40
34
34
1.7139
16MnCrS5
207
156-207
140-187
635
590
440
880-1180
780-1080
640-930
10
11
35
40
40
41
41
1.7147
20MnCr5
217
170-217
152-201
735
685
540
1080-1370
980-1270
780-1080
10
30
35
35
34
34
1.7149
20MnCrS5
217
170-217
152-201
735
685
540
1080-1370
980-1270
780-1080
10
30
35
35
27
27
1.7321
20MoCr4
207
156-207
140-187
635
590
880-1180
780-1080
10
35
40
41
41
1.7323
20MoCrS4
207
156-207
140-187
635
590
880-1180
780-1080
10
35
40
48
48
1.7325
25MoCr4
217
170-217
152-201
735
685
540
1080-1370
980-1270
780-1080
30
35
35
34
34
1.7326
25MoCrS4
217
170-217
152-201
735
685
540
1080-1370
980-1270
780-1080
30
35
35
27
27
1) Yt: Yumuak tavl, B: Belirli dayanm deeri iin sl ilemli, Fp: Belirli yap durumu iin sl ilemli
23
TS 2850de verilen sementasyon eliklerinin dier lke standartlarnda yaklak karlklar

Almanya
DIN 17210
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
Rusya
Amerika
Birleik
Devletleri
BS
045M10;
040A10
080M15;
040A15
UNI
JIS
GOST
AISI/SAE
C10
1010
C15; C16
1015
Mlz. No
Sembol
AFNOR
1.0301
C10
AF 34 C 10
1.0401
C15
AF 37 C 12
1.1121
Ck10
XC10
045M10
C10
S10C; S9CK
08; 10
1010
1.1141
Ck15
XC18
080M15
C15; C16
S15C; S15CK
15
1015
1.7015
15Cr3
12 C 3
523M15
SCr415(H)
15Ch
5015
1.7131
16MnCr5
16 MC 5
527M17
16MnCr5
18ChG
5120
1.7147
20MnCr5
20 MC 5
20MnCr5
SMnC420H
18ChG
5120
1.7321
20MoCr4
1.7325
25MoCr4
1.5919
15CrNi6
1.5920
18CrNi8
1.6587
17CrNiMo6
18 NCD 6
820A16
(18CrNiMo7)
1.6523
21NiCrMo2
20 NCD 2
805M20
20NiCrMo2
SNCM220(H)
8620
1.1140
Cm15
1.7139
16MnCrS5
1.7149
20MnCrS5
1.7323
20MoCrS4
1.7326
25MoCrS4
24

ndksiyon
ndksiyon ile sertletirme ilemi, sementasyon ile elde edilemeyen uygun ekirdek zellikleri, yksek sertlik derinlii gibi
zelliklerin elde edilebilmesi amacyla kullanlr. Yksek torkla almas sebebiyle fazla sertlik verilemeyen millerin anma
dayanm gerektiren ksmlarnn indksiyonla sertletirilmesi rnek olarak verilebilir.
Islah eliklerinin tamam indksiyonla sertletirilebilir olmasna ramen, %0,30-0,70 aras karbon ieren indksiyonla
sertletirilebilen eliklerin yap zellikleri daha iyidir. ndksiyonla sertletirilebilen elikler 50-60 HRC aras sertlik alabilirler ve
yzey-ekirdek blge aras sertlik geii, slah eliklerine gre daha iyidir. Islah eliklerinin mangan miktarnn nispeten yksek
oluu indksiyonla sertletirme esnasnda atlak oluma riskini artrr. Bu sebeple indksiyonla sertletirilebilen eliklerde
mangan miktar drlmtr. SAE 1050 malzemenin mangan oran %0,60-0,90 aras iken Cf 53 malzemede bu oran %0,400,70 arasndadr. Ayrca kkrt ve fosfor miktar bu eliklerde daha dktr.
Sertletirilecek malzemenin formuna gre hazrlanm bir bakr boru zerinden elektrik akm geirilerek, bakr boru etrafnda
manyetik alan olumas salanr. Oluturulan bu gl manyetik alanla, malzeme yzeyindeki atomlar hareket ettirilerek
malzeme yzeyinin dnm scaklna kadar snmas salanr. Malzeme yzeyi stldktan sonra ani soutma ile sertletirme
yaplr.
ndksiyonla sertletirme yaplacak eliklerin karbon ierikleri %0,30-0,50 arasndadr. ndksiyonla yzey sertletirmede
sertlik derinliini belirleyen faktr, uygulanan frekanstr. Yksek sertleme derinlii istendiinde dk frekans, dk
sertleme derinliinde ise yksek frekans uygulanr.
yksek frekans
orta frekans
dk frekans
0,5 2 mm
3 5 mm
6 10 mm sertleme derinlii elde edilebilir.
ndktr (bakr bobin)

Manyetik Alan
Istlan Yzey
Soutma Suyu
Deiken Akm
Bir dilinin indksiyonla sertletirilmesi
Soutma
Sertletirilmi
Yzey
Soutma Aparat
ndksiyonla sertletirmenin ematik grnm
ndksiyonla sertletirilmi dili
Nitrasyon
Nitrasyon, difzyon yoluyla eliin yzeyine azot verilmesi ilemidir. Yzeyde ince fakat
sert ve kaygan bir tabaka oluur. Nitrasyon ilemiyle elikte yksek sertlik, yksek anma
direnci ve iyilemi korozyon direnci elde edilir. Nitrasyon scakl dk olduu iin
o
(490-590 C) eliin yapsnda dnm olumaz ve deformasyon meydana gelmez. Bu
nedenle nitrasyon ilemi son ldeki paralara uygulanr ve nitrasyon sonras para,
zerinde ilem yaplmadan kullanlr. Gaz, sv ve plazma ortamlarnda nitrasyon sl ilemi
yaplmaktadr. Nitrasyon elik standartlar TS 2556 ve EN10085de tanmlanmtr.
25
TS 2556'da verilen nitrasyon elikleri ve bileimleri

elik Tr
Mlz. No
Sembol
Si
Mn
Pmax
Smax
Cr
Mo
Ni
Al
1.8507
34CrAlMo5
0,34-042
0,20-0,50
0,50-0,80
0,30
0,35
1,00-1,30
0,15-0,25
0,80-1,20
1.8509
41CrAlMo7
0,38-045
0,20-0,50
0,50-0,80
0,30
0,35
1,00-1,30
0,25-0,40
0,80-1,20
1.8515
31CrMo12
0,28-0,35
0,15-0,40
0,40-0,70
0,30
0,35
2,80-3,30
0,30-0,50
0,30
1.8523
39CrMoV13 9
0,35-042
0,15-0,40
0,40-0,70
0,30
0,35
3,00-3,50
0,80-1,10
0,15-0,25
1.8550
34CrAlNi7
0,30-0,37
0,15-0,40
0,40-0,70
0,30
0,35
1,50-1,80
0,15-0,25
0,85-1,15
0,80-1,20
Nitrasyon eliklerinin yumuak tavl ve slah edilmi halde mekanik zellikleri

Nitrasyon ve Sertletirmeden Sonra
elik
Akma Snr
Re
Yumuak
Tavlanm
Halde
Sertlik
40mm
> 40mm
100mm
Kopma Uzamas
A
L0 = 5 d 0
ekme Dayanm
Rm
>
100mm
250mm
40mm
MPa
> 40mm
100mm
> 100mm
250mm
40mm
MPa
> 40mm
100mm
entik Darbe
(DVM)
>
100mm
250mm
40mm
> 40mm
100mm
>
100mm
250mm
Nitrasyon
Sonras
Yzey
Sertlii
Mlz. No
Sembol
BSD 30
VSD
1.8507
34CrAlMo5
248
590
780
14
41
950
1.8509
41CrAlMo7
262
735
735
980
12
12
34
34
950
1.8515
31CrMo12
248
835
785
685
1230
1130
1100
10
11
12
48
48
48
800
1.8523
39CrMoV13 9
262
1080
1420
1270
1080
27
800
1.8550
34CrAlNi7
245
685
590
1470
1000
1000
12
14
34
41
900
26
Nitrasyon eliklerinde sl ilem koullar

Isl lem Koullar
Scak
ekillendirme
Scakl
elik Tr
Yumuak
Tavlama
scakl
Islah ileminde stenitletirme scakl ve ani

soutma ortam
Menevi
Scakl
Mekanik
ilemeden
sonra
gerilim giderme
scakl
Nitrasyon
Scakl
Su
o
C
Ya
o
C
Hava
o
C
1050-850
650-700
900-930
910-940
570-650
550-570
500-520
41CrAlMo7
1050-850
650-700
880-920
570-650
550-570
500-520
1.8515
31CrMo12
1100-900
650-700
870-910
570-700
550-570
490-510
1.8523
39CrMoV13 9
1050-850
650-700
920-960
920-960
570-650
550-570
490-510
1.8550
34CrAlNi7
1050-850
650-700
850-900
580-660
550-580
500-520
Mlz. No
Sembol
1.8507
34CrAlMo5
1.8509
TS 2556da verilen nitrasyon eliklerinin dier lke standartlarnda yaklak karlklar

Almanya
DIN 17210
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
Rusya
Amerika
Birleik
Devletleri
Mlz. No
Sembol
AFNOR
BS
UNI
JIS
GOST
AISI/SAE
1.8507
34CrAlMo5
30CAD6.12
905M31
34CrAlMo7
A355C1.D
1.8509
41CrAlMo7
40CAD6.12
905M39
41CrAlMo7
38ChMJuA
A355C1.A
1.8515
31CrMo12
30CD12
722M24
31CrMo12;
30CrMo12
1.8523
39CrMoV13 9
897M39
36CrMoV12
1.8550
34CrAlNi7
27

Takm elikleri
Souk Takm elikleri
Souk i takm eliklerinin kullanm, takmlarda maksimum yzey scaklklarnn 200oCye kadar ykselebildii zellikle
talal ve talasz ekil verme ilemleridir. nemli bir miktar da lme cihazlarnn imalatnda kullanlr.
Souk i takm eliklerinde karbon miktar %0,3-2,5 arasnda deiir ve hatta yksek alaml eliklerde %3e ular. %1
karbonda dk alaml eliin yapsndaki karbr miktar %5 iken, %2den fazla karbon ieren yksek alamlarda bu
deer %10-30 deerine ykselir.
Bu eliklerde bulunan karbr oluturucu V, Mo, W ve Cr eliin dayanmn, sertlik ve anma direncini ykseltici etki
gsterirler.
o
Istma
Gerilim Giderme
Tavlamas
stenitletirme
Soutma
Menevi
Sertletirme
Scakl
3. n stma
dk/mm
o
~850 C
Ya/Hava
600-650 C
2. n stma
o
~600 C
1. n stma
o
~400 C
Frnda
Yava
Soutma
Menevi
1 h/20mm
~200oC
Scak Banyo
Hava
t
o
stenitletirme scakl 900 Cnin zerinde olan souk i takm eliklerinin sertletirmede zaman-scaklk diyagram.
Souk i takm elikleri TS 3921, DIN 17350 ve EN ISO 4957de(takm elikleri olarak) standartlatrlmtr. Aadaki
tablolarda souk i takm eliklerinin eitleri ve bileimleri, sl ilem karakteristikleri ve mekanik zellikleri
belirtilmitir.
nemli kullanm yerleri;
- Kesme takmlar
- Delme zmbalar
- Makine baklar
- Civata perin ve somunlar
- Kat ve plastik baklar
- Kazma baklar
- Svama kalplar vb.
28
Mlz. No
Kullanm Alan
1.2080
Yksek anma dayanm ve sl ilem srasnda boyutsal kararll olan eliktir. Sac kalnl 4 mm' ye kadar olan saclarda hassas
kesme kalplarnda ar i kesme ve zmba paralarnda zmbalarda ve raybalarda kullanlr. ekme gerilmesine dayankszl ve
gevreklii nedeni ile gittike daha az tercih edilmektedir.
1.2210
Cr-V alaml civa elii olarak eitli pim imalat, klavuz pimleri ve matkap gibi kesici takm imalatnda kullanlr, tokluk ve
ilenebilirlii iyidir.
1.2379
Yksek anma dayanm ve yksek toklua sahip olduundan kesme ve ezme iin ok uygundur. Orta kalnlktaki malzemeler
iin zmba ve kesim paralarnda boru ve profil makaralarnda kullanlr. sac kalnl 6 mm' ye kadar olan saclarda hassas kesme
kalplarnda makas baklarnda derin ekme kalplarnda kullanlr.
1.2436
% 11-12 kromlu ledeburitik yapl souk i eliidir. ok yksek anma dayanm vardr. 1.2080'e gre sertleme kabiliyeti daha
iyidir. Ar i kesme ve zmba paralarnda, kat ve plastik baklarnda, derin ekme kalplarnda, zmba, rayba ve brolarda
kullanlr.
1.2550
Darbe elii olarak bilinir. Kesici, pens, zmba ve matris malzemesi, aa ileme ve yontma baklarnda, basnl hava ile alan
keskilerde, desen kalplarnda, darphane kalplarnda ve 12 mm' ye kadar olan saclarn kesilmesinde kullanlr.
1.2767
Sertleebilirlii ve tokluu yksek eliktir. atal kak kalplar, kaln saclarn kesilmesinde kullanlan baklar ve makaslar, yksek
sertlikte yksek tokluk zellii gerektiren plastik ekstrzyon ve enjeksiyon kalplarnda kullanlr.
1.2842
Yada sertleebilen ilenmesi kolay yksek sertleme kapasitesi olan eliktir. Cvata sanayi iin apak alma takmlar, kat,
mukavva gibi ince malzemeler iin kesme baklarnda ve kk boyutlu plastik kalplarnda kullanlr.
TS 3921e gre alaml souk i takm eliklerinin eitleri ve bileimleri

elik Tr
Mlz. No
Sembol
Si
Mn
Cr
Mo
Ni
1.2067
100Cr6
0,95-1,10
0,15-0,35
0,25-0,45
1,35-1,65
1.2080
X210Cr12
1,90-2,20
0,10-0,40
0,15-0,45
11,0-12,0
1.2210
115CrV3
1,10-1,25
0,15-0,30
0,20-0,40
0,50-0,80
0,07-0,12
1.2312
40CrMnMoS8 6
0,35-0,45
0,30-0,50
1,40-1,60
1,80-2,00
1.2316
X36Cr17Mo
0,33-0,43
Max. 1,00
Max. 1,00
15,0-17,0
1,00-1,30
Max. 1,00
1.2379
X155Cr12V1Mo
1,50-1,60
0,10-0,40
0,15-0,45
11,0-12,0
0,60-0,80
0,90-1,10
1.2419
105WCr6
1,00-1,10
0,10-0,40
0,80-1,10
0,90-1,10
1,00-1,30
1.2436
X210Cr12W
2,00-2,25
0,10-0,40
0,15-0,45
11,0-12,0
0,60-0,80
1.2550
60WCrV7
0,55-0,65
0,55-0,70
0,15-0,45
0,90-1,20
0,10-0,20
1,80-2,10
1.2601
X165Cr12MoV
1,55-1,75
0,25-0,40
0,20-0,40
11,0-12,0
0,50-0,70
0,10-0,50
0,40-0,60
1.2767
X45Ni4CrMo
0,40-0,50
0,10-0,50
0,15-0,45
1,20-1,50
0,15-0,35
3,80-4,30
1.2838
145V33
1,40-1,50
0,20-0,35
0,30-0,50
3,00-3,50
1.2842
90MnCrV8
0,85-0,95
0,10-0,40
1,90-2,10
0,20-0,50
0,05-0,15
29
TS 3921de verilen alaml souk i takm eliklerinin dier lke standartlarnda yaklak karlklar
Almanya
DIN 17210
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
Rusya
Amerika
Birleik
Devletleri
Mlz. No
Sembol
AFNOR
BS
UNI
JIS
GOST
AISI/SAE
1.2067
100Cr6
Y100C6
BL3
L3
1.2080
X210Cr12
Z200C12
BD3
X205Cr12KU
SKD1
Ch12
D3
1.2210
115CrV3
107CrV3KU
L2
1.2312
40CrMnMoS8 6
1.2316
X36Cr17Mo
1.2379
X155Cr12V1Mo
Z160CDV12
BD2
X155CrVMo121KU
D2
1.2419
105WCr6
105WC13
107WCr5KU
SKS31; SKS2;
SKS3
ChWG
1.2436
X210Cr12W
X215CrW12 1KU
1.2550
60WCrV7
55WC20
55WCrV8KU
1.2601
X165Cr12MoV
X165CrMoW12KU
1.2767
X45Ni4CrMo
1.2838
145V33
1.2842
90MnCrV8
90MnV8
BO2
90MnVCr8KU
O2
30
Alaml souk i takm eliklerinin sl ilem koullar ve mekanik zellikler

Menevi Scaklna
Bal Olarak
Sertlik
Isl ilem koullar

elik Tr
Scak ekil
Verme
Scakl
Yumuak
Tavlama
Scakl
Sertlik
Sertletirme
Menevi
Scakl
Su
Ya
Hava
Basnl
Hava
Scak
Banyo
o
(~400 C)
230
830-860
800-830
250
930-980
(*)
1050-850
710-740
220
800-830
40CrMnMoS8 6
1050-850
760-780
230
830-870
1.2316
X36Cr17Mo
1100-750
780-820
250
1000-1030
1.2379
X155Cr12V1Mo
1000-850
840-860
250
1.2419
105WCr6
1050-850
720-750
1.2436
X210Cr12W
1000-850
1.2550
60WCrV7
1.2601
Mlz. No
Sembol
1.2067
100Cr6
1.2080
BSD
1050-850
740-770
X210Cr12
1050-850
1.2210
115CrV3
1.2312
Sertlik
100
200
300
400
500
RSD-C
RSD-C
100-180
64
64
63
60
(*)
180-250
63
63
62
60
58
180-250
64
64
61
58
640-680
1)
650-700
49
47
1020-1040
180-250
64
63
60
58
58
58
230
800-830
(*)
150-250
65
65
63
58
54
800-830
250
930-980
180-250
64
64
63
60
58
1050-850
720-750
225
860-900
180-300
60
60
59
56
52
47
X165Cr12MoV
1050-850
800-830
250
980-1020
180-250
63
63
61
58
58
59
1.2767
X45Ni4CrMo
1050-850
610-630
260
840-870
160-250
56
56
54
51
48
42
1.2838
145V33
1100-900
760-780
230
860-920
180-300
67
66
63
57
1.2842
90MnCrV8
1050-850
690-720
220
760-820
(*)
150-250
64
64
62
58
1) 800-1080 MPa dayanmnda slah edilmi olarak bulunur.
31

Scak Takm elikleri
Scak i takm elikleri zellikle eliklerin, demir olmayan metallerin, yksek polimerlerin ve seramik malzemelerin
200oCnin zerindeki scaklklarda form verme ve formunu deitirmeleri iin yararlanlan takmlarn imalinde kullanlr.
o
Scaklk ilenen malzemeye bal olduundan ve uygulanan temas srelerinde 300-1000 Cye ulaabildiinden dolay,
bu elikler ok sk bir ekilde darbe tarznda da olan ve sl ok olarak da meydana gelen, ok yksek mekanik ve termik
zorlanma altnda kalrlar. Scak i takmlarnda ou zaman plastik form deitirmesi, scakta atlak teekkl, krlma,
anma veya korozyon nedeniyle bozulmalar olabilir. Bundan dolay scak i takmlar iin olan malzemelerin scakta
yksek dayanma(scakta akma snr), iyi menevi dayanmna, yksek scakta anma direncine, yeterli sneklie ve iyi
termook dayanmna sahip olmas gerekir.
Scak i takmlarnn sertletirilmesi byk lde alaml souk i takm eliklerine benzer. Ancak menevi scaklklar
olduka yksektir.
Istma
Gerilim Giderme
Tavlamas
stenitletirme
Soutma
Menevi
Sertletirme
Scakl
3. n stma
o
~850 C
Ya/Hava
600-650 C
2. n stma
o
~600 C
1. Menevi
1 h/20mm
2. Menevi
1 h/20mm
500-600 C
Scak Banyo
1. n stma
o
~400 C
Frnda
Yava
Soutma
Hava
Hava
Scak i takm eliklerinin sertletirilmesinde zaman-scaklk diyagram.
Scak i takm elikleri TS 3920, DIN 17350 ve EN ISO 4957de (takm elikleri olarak) standartlatrlmtr. Aadaki
tablolarda scak i takm eliklerinin eitleri ve bileimleri, sl ilem karakteristikleri ve mekanik zellikleri
belirtilmitir.
nemli kullanm yerleri;
- Enjeksiyon Dkm Kalplar
- Ekstrzyon Kalplar
- Dvme Kalplar
- Kalp ve Boru Presleri ve Aksamlar
- Delici Zmbalar ve Kalplar vb.
32
Mlz. No
Kullanm Alan
1.2343
Hafif metallerin enjeksiyon kalplarnda, ekstrzyon presleri kalplarnda kullanlr. 1.2344' e gre sl iletkenlii ve tokluu daha
iyidir.
1.2344
yi bir sneklik ile birleen yksek scaklkta anma dayanmn yitirmeyen bir eliktir. Isl oklara kar dayanm, yksek seviyedeki
safl, homojenlii sebebi ile ok geni bir kullanm vardr. Yaygn olarak ar ykte alan scak i kalplar, metal ekstrzyon
preslerinde, ya ve hava soutmal presleme ve delme mandrellerinde ve dvme kalplarnda kullanlr.
1.2365
Yksek scaklkta sertliini yitirmeyen yksek s iletkenlii olan eliktir. Ar metal alamlar iin pres dkm kalplar ve kark i
burlar, presleme diskleri ve delme mandrellerinde kullanlr.
1.2713
830-1370MPa kullanm dayanmnda her trl kalplar, cvata ve somun retiminde tarak, iirme ve delme takmlar olarak
kullanlr.
1.2714
1270-1770MPa kullanm dayanmna sahiptir. Yada ve havada sertleebilen scak i takm elikleri arasnda en iyi sneklik gsteren
eliktir. Ekstrzyon presleme iin pres sapma bal, form para presleme takmlarnda kullanlr.
Scak i takm elikleri ve bileimleri

elik Tr
Mlz. No
Sembol
Si
Mn
Cr
Mo
Ni
1.2343
X38Cr5Mo1V
0,36-0,42
0,90-1,20
0,30-0,50
4,80-5,50
1,10-1,40
0,25-0,50
1.2344
X40Cr5Mo1V
0,37-0,43
0,90-1,20
0,30-0,50
4,80-5,50
1,20-1,50
0,90-1,10
1.2365
X32Cr3Mo3V
0,28-0,35
0,10-0,40
0,15-0,45
2,70-3,20
2,60-3,00
0,40-0,70
1.2713
55NiCrMoV6
0,50-0,60
0,10-0,40
0,65-0,95
0,60-0,80
0,25-0,35
1,50-1,80
0,07-0,12
1.2714
56NiCrMoV
0,50-0,60
0,10-0,40
0,65-0,95
1,00-1,20
0,45-0,55
1,50-1,80
0,07-0,12
Scak i takm eliklerinin dier lke standartlarnda yaklak karlklar

Almanya
DIN 17210
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
Rusya
Amerika
Birleik
Devletleri
Mlz. No
Sembol
AFNOR
BS
UNI
JIS
GOST
AISI/SAE
1.2343
X38Cr5Mo1V
Z38CDV5
BH11
X37CrMoV51KU
SKD6
4Ch5MFS
H11
1.2344
X40Cr5Mo1V
Z40CDV5
BH13
Z40CrMoV511KU
SKD61
4ChMF1S
H13
1.2365
X32Cr3Mo3V
32DCV28
BH10
30CrMoV12 27KU
3Ch3M3F
H10
1.2713
55NiCrMoV6
55NCDV7
SKT4
5ChNM
L6
1.2714
56NiCrMoV
33
Scak i takm eliklerinin sl ilem durumu ve mekanik zellikleri

ISIL LEM KOULLARI
elik Tr
Mlz.
No
Sembol
1.2343
X38Cr5Mo1V
1.2344
Scak
ekil
Verme
Scakl
EKME DAYANIMI
Yumuak Tavlama
Menevi
Scakl
Sertletirme
Scakl
Sertlii
C
su
ya
hava
Sc.
banyo
235
1020-1050
750-780
235
1020-1060
1050-900
760-780
230
1020-1050
55NiCrMoV6
1050-850
680-710
240
840-870
56NiCrMoV
1050-850
680-710
250
840-870
BSD
1100-900
760-780
X40Cr5Mo1V
1100-900
1.2365
X32Cr3Mo3V
1.2713
1.2714
Menevi Scaklna Gre
Sertlemi
Halde
Kullanm
Dayanm
MPa
MPa
400
450
500
550
600
650
700
MPa
550-650
1960
1960
2060
1910
1620
1230
980
1180-1770
550-650
2010
1960
2060
1960
1720
1320
1130
1180-1770
500-670
1720
1670
1620
1570
1320
1030
1180-1670
500-650
1860
1620
1520
1420
1320
1230
1030
880
930-1420
40-650
2060
1770
1670
1570
1420
1320
1180
1180-1770
34

Yksek Hz Takm elikleri
Yksek hz takm elikleri, yksek scaklkta sertliini byk oranda ve uzun sre koruyan malzemelerdir. Bu malzemeler
yksek scaklklara ve anmaya kar dayanmldr. Bu zellikleri elie kazandrmak iin baz alam elemanlarnn ilavesinin
yannda uygun sl ilemin de gerekletirilmesi gerekir. Yksek hz elikleri iyi sertleebilirlie sahip olduklar iin, bunlardan
yaplan takmlar tuz banyosunda veya havada bile sertleebilirler. Yksek hz eliklerinin en genel uygulama alan tala
kaldrma takmlardr. Yksek scaklklarda gstermi olduklar yksek mukavemetlerinden dolay yksek hz elikleri, scak i
takm elikleri olarak da (rnein scak kesiciler ve somun imal eden scak zmbalama makinelerindeki zmba malzemesi)
kullanlrlar.
Yksek Hz eliklerinden stenen zellikler
Sertlik
Sert bir malzemenin ilenmesi ancak kendinden daha sert bir takm ile gerekletirilir. Bu amaca uygun olarak yksek hz
eliklerinin yksek karbon ve alam elementleri ilavelerinden dolay sertlikleri yksektir. Alam elementlerinin karbonla
oluturduu zel karbrler sertlii nemli lde arttrr. Karbon ve alam elementlerini ve dolaysyla bunlarn
oluturduu zel ve sert karbrleri arttrarak sertlik 67-68HRCye kadar ykseltilebilir. Sertletirme sonras belirli bir sertlik
alma derinlii veya sertleme kabiliyeti, M10un dndaki btn yksek hz eliklerinin havada soutulmas ile yaklak 1
in (25.4mm) civarnda olmaktadr. Hava yerine ya veya ergimi tuz banyosu soutma ortam olarak seildiinde bu
derinlik 3 ine kadar kabilir.
Tokluk
Zorlamalar ve darbeler karsnda takmn krlmaya kar direnli, dier bir deyile tok olmas istenir. Fakat yksek hz
eliklerindeki yksek karbon ve alam miktar elie sertlik zellii verdiinden kullanm yerine gre eliin tok olmas
istendiinde takm seiminde baz noktalara dikkat edilmelidir.
Yksek hz eliklerinde tokluk, eliin bileiminde daha dk karbon miktarnn olmasyla veya eliin stenitleme
scaklndan daha dk bir scaklkta sertletirilip daha ince tane boyutu salanmas ile arttrlr. Yksek derecede (550650C) temperleme de hz eliklerinin tokluunu arttrr. Bununla birlikte tokluk arttnda sertlik ve anma dayanmn da
azalacaktr.
Anma Dayanm
Hz eliinin anma dayanml olmas srtnmeye, yumuamaya veya mekanik etkilere kar direnli olmasdr. Bu da
kullanm esnasnda takmn daha uzun srede deiimini gerektirdiinden kullanmda ekonomiklik salar.
Yksek hz elikleri, martenzit yaps iine dalm sert karbrlerin ve temperlenmi martenzit matrisinin yksek
sertliinden dolay yksek anma dayanmna sahiptirler. Molibden karbrnn sertlii 75HRC iken, Vanadyum karbrn
sertlii 84HRCdir. Bu yzden Vanadyum karbr miktarn arttrmak anma dayanmn arttrr. Fakat yksek Vanadyumlu
hz eliklerinin daha iyi anma dayanml olmalarna karn, bu eliklerin ilenebilme ve talanabilme zorluklar vardr.
yapy ve zellikleri nemli lde deitiren belli bal alam elementleri C, Cr, Mo, V, W ve Cotr. Con dndakiler
iyapda kelerek karbr olutururlar.
Karbon
eliin mekanik zelliklerini en fazla etkileyen elementtir. Artan karbon oran ile eliin dvme, kaynak, tala kaldrma ve
derin ekme ile ekillendirilme yetenei azalrken, sertleme kabiliyeti artar. Yksek hz eliklerinde karbon miktar genelde
%0.7-1.6 arasnda deiebilir. Karbon karbr oluumunda da nemli rol oynar. Karbon orannn artmas darbe mukavemetini
drr, ancak kesme zelliini ve anma direncini arttrr.
Krom
Hz eliklerinin her eidinde % 3-4 arasnda bulunur. Oluturduu krom karbrler ile sertlik ve kesme verimini arttrr. Yksek
hz eliklerine dier bir etkisi de oksidasyonu nler.
Molibden
Karbr oluturucu bir elementtir. Bu karbrler eliin yksek scaklkta mukavemetini uzun sre korumasn salar. zellikle V,
W ve Cr ile bileim yaparak eliin kesme kabiliyetini arttrr. Yksek hz eliklerde Wolfram yerine kullanlan bir elementtir.
Hz eliklerine etkisi wolframn etkisi gibidir. % 1.6-2.0 wolframn yerine % 1 Molibden ilave edilir. Molibdenin ergime scakl
wolframn ergime scaklndan daha dk olduundan Molibden ierikli hz elikleri, Wolfram ierikli olanlara nazaran daha
dk scaklkta sertletirilir.
Vanadyum
Yksek hz eliklerinin kesme verimini arttrr. elik retim esnasnda cruflarn elik bnyesinden ayrlmasn ve bnyedeki
azot gaznn giderilmesi iin nemli rol oynar. elik ierisinde vanadyum oranna bal olarak, karbon orannn ykseltilmesi
gerekir. Vanadyum elik bnyesindeki karbonu kendisine balar ve dier metal karbrlerin olumasn azaltr. Vanadyum
karbrler yksek hz eliklerinin en sert karbrleridir. Oksitlenme esnasnda en az znen karbrlerdir.
35

Wolfram (Tungsten)
W, eliklerin anma direnlerini, menevileme tavlamasna dayanklln ve scaktaki mukavemet deerlerini arttrr. Yksek
hz eliinin ana alam elementidir. % 20'ye kadar ilave edilebilir. Yksek hz eliklerinin temperleme direncini arttrr. Yksek
scaklkta sertliini kaybetmemesi ve ince taneli bir iyap oluturmas nedeniyle nemli bir alam elementidir.
Kobalt
Kobaltin yksek hz eliklerine en byk etkisi scak sertliini arttrmasdr. Bu nedenle kesici takmn kesme verimini arttrr.
Byk paso ile alan takmlarda Cr-Ni alaml eliklerin ilenmesinde uygun sonu verir. Sertleme esnasnda % 95 orannda
znerek iyapy glendirir.
Hz elikleri TS 3920de standartlatrlmtr.
Mlz. No
Kullanm Alan
1.3202
Sert malzemelerin ilenmesi iin byk anma direnli basit ve fini takmlar olarak kullanlr.
1.3207
Freze baklar, klavuzlar, raybalar, helisel matkaplar gibi kesici takmlarda %10Co ierii nedeniyle daha yksek performans salar.
Otomatlarn ilenmesinde erit testerelerin kesici azlarnda kullanlr. Yksek scaklk mukavemeti daha hzl devirlerde almasn salar.
Yksek s ve anma dayanmna sahip olduundan yksek dayanml eliklerin yksek kesme hzlaryla ilenmesinde tercih edilir.
1.3243
Yksek sertlik, anma direnci ve scaklk dayanm beklenen durumlarda: planyalama ve tornalama kalplar, freze, matkap, klavuz olarak
ve
1.3343' n yetersiz kald yerlerde tercih edilir.
1.3246
Spiral matkap, freze, rayba, yksek dayanml malzemelerin ilenmesi iin kalp ve klavuz olarak kullanlr.
1.3255
Tornalama ve boaltma ilemlerinde temiz paso takmlarnda, zellikle stenitik elik ve dkme demirin ilenmesi ve yksek
kesme mukavemeti gerektiren takmlarda kullanlr.
1.3342
Yksek gl freze, spiral matkap, yksek sertlik ve anma dayanml kesme ve darbeli takmlarda kullanlr.
1.3343
En yaygn kullanm olan HSS malzemedir. Freze baklar, raybalar, klavuzlar, matkaplar, bro ve tlar, paftalar, toz presleme kalplarnda ve
ayn zamanda kesme kalplarnda kullanlr. yi kesme gl ve iyi sneklikte ekonomik alaml hz eliidir.
1.3344
1.3343e gre daha yksek sertlik alma kabiliyetine ve daha yksek scaklk dayanmna sahiptir. Andrc malzeme ileyen rayba, matkap,
freze ve kesici takmlarda kullanlr.
36
Hz eliklerinin Kimyasal Bileimi

Mlz. No
Sembol
AISI/SAE
%C
%Simax
%Mnmax
%Smax
%Co
%Cr
%Mo
%V
%W
1.3202
H 12-1-4-5
T15
1.30 - 1.45
0.45
0.40
0.30
4.50 - 5.00
3.80 - 4.50
0.70 - 1.00
3.50 - 4.00
11.50 - 12.50
1.3207
H 10-4-3-10
M45
1.20 - 1.35
0.45
0.40
0.30
9.50 - 10.50
3.80 - 4.50
3.20 - 3.90
3.00 - 3.50
9.00 - 10.00
1.3243
H 6-5-2-5
M35
0.88 - 0.96
0.45
0.40
0.30
4.50 - 5.00
3.80 - 4.50
4.70 - 5.20
1.70 - 2.00
6.00 - 6.70
1.3246
H 7-4-2-5
M41
1.05 - 1.15
0.45
0.40
0.30
4.80 - 5.20
3.80 - 5.20
3.60 - 4.00
1.70 - 1.90
6.60 - 7.10
1.3255
H 18-1-2-5
T4
0.75 - 0.83
0.45
0.40
0.30
4.50 - 5.00
3.80 - 4.50
0.50 - 0.80
1.40 - 1.70
17.50 - 18.50
1.3342
HC 6-5-2
M2
0.95 - 1.05
0.45
0.40
0.30
3.80 - 4.50
4.70 - 5.20
1.70 - 2.00
6.00 - 6.70
1.3343
H 6-5-2
M2
0.86 - 0.94
0.45
0.40
0.30
3.80 - 4.50
4.70 - 5.20
1.70 - 2.00
6.00 - 6.70
1.3344
H 6-5-3
M3
1.17 - 1.27
0.45
0.40
0.30
3.80 - 4.50
4.70 - 5.20
2.70 - 3.20
6.00 - 6.70
37
Hz eliklerinin sl ilem durumu ve mekanik zellikleri

ISIL LEM KOULLARI
elik Tr
Scak ekil
Verme
Scakl
Yumuak Tavlama
Scaklk
Sertlik
Sertletirme
lk
Istma
1. n
Istma
2. n
Istma
Menevi
Sertletirme Scakl ve Ortam
Scaklk
Ya
Scak
Banyo
Hava
1050
1220-1260
850
1050
1210-1250
450-600
850
1050
1210-1250
240-300
450-600
850
1050
820-850
240-300
450-600
850
900-1050
770-820
230-280
450-600
H 6-5-2
900-1100
790-820
225-280
H 6-5-3
900-1100
770-820
230-280
~ C
~ C
240-300
450-600
850
800-830
240-300
450-600
900-1100
790-820
240-300
H 7-4-2-5
900-1100
770-840
1.3255
H 18-1-2-5
900-1150
1.3342
HC 6-5-2
1.3343
1.3344
Mlz. No
Sembol
1.3202
H 12-1-4-5
1.3207
HB
900-1100
780-810
H 10-4-3-10
900-1100
1.3243
H 6-5-2-5
1.3246
Sertlik
HRC
560-580
65
550-570
65
550-570
64
1180-1220
540-570
64
1050
1260-1300
560-580
64
850
1050
1180-1220
540-560
65
450-600
850
1050
1200-1240
540-560
64
450-600
850
1050
1200-1240
550-570
64
38

Plastik Kalp elikleri
malat ve kalp sektrnn en ok kullanm sahasna sahip elik grubudur. Her trl plastik bazl malzemelerin muhtelif
yntemlerle ekillendirmesi bu grup eliklerle gerekletirilmektedir. Plastik kalp elikleri kullanlan plastik hammaddesinin
cinsine gre anmaya, basnca ve korozyona maruz kalrlar. Bu nedenle ok eitli plastik kalp elikleri gelitirilmitir.
Plastik kalplarndan beklenen zellikler;
Hzl ilenebilirlik
Isl ilem srasnda boyut deiiminin az olmas
Parlaklk
Basn dayanm
Anma dayanm
Plastik Kalp eliklerinin Kimyasal Bileimi

Mlz. No
Sembol
%C
%Si
%Mn
%S
%P
%Cr
%Mo
%Ni
1.1730
C45W
0.45
0.30
0.70
0.01
0.01
1.2083
X42Cr13
0.36-0.42
0.01-1.00
0.01-1.00
0.001
0.008
12.50-14.50
1.2311
40CrMnMo7
0.35-0.45
0.30
1.30-1.60
0.001
0.008
1.80-2.10
0.15-0.25
1.2312
40CrMnMoS8 6
0.35-0.45
0.35
1.30-1.60
0.05-0.10
0.008
1.80-2.00
0.15-0.25
1.2316
X36CrMo17
0.33-0.45
0.10-1.00
0.10-1.50
0.001
0.01
15.50-17.50
0.80-1.30
0.01-1.00
1.2738
H 6-5-3
0.35-0.45
0.20-0.40
1.30-1.60
0.001
0.008
1.80-2.10
0.15-0.25
0.90-1.20
Mlz. No
Kullanm Alan
1.1730
Alamsz souk i takm eliidir. C 45' ten fark, retim ynteminden tr daha temiz ve homojen mikro yapya sahip
olmasdr. Metal ve plastik enjeksiyon kalplar iin destek plakas ve kalp hamili olarak kullanlr.
1.2083
Korozyon dayanm yksek paslanmaz plastik kalp eliidir. Korozyon etkisi olan PVC gibi plastiklerin kalplarnda kullanlr.
Krom kaplamaya gerek yoktur. ok iyi parlatlabilir. Tbbi ve optik cihaz kalplarnda kullanlr. Nitrasyon uygulanabilir.
1.2311
Plastik ve basnl dkm sanayinde kalp hamili ve balant paralar olarak kullanlr. 1.2312e gre parlatma zellii daha
iyidir. Yzeyden merkeze inildike sertlikte d olduundan yerine 1.2738 elii gelitirilmitir.
1.2312
Ayna parlakl gibi bir parlaklk derecesinin art olmad kalplarda 1.2738 yerine rahatlkla kullanlabilir. lenmesi kkrtten
dolay ok rahattr. 30-33HRC sertlikte teslim edilir. Daha yksek sertliklerin gerektirdii durumlarda nitrasyon yaplabilir.
Desenlemeye uygun deildir.
1.2316
Korozif etkisi olan PVC gibi plastiklerin kalplarnda, sertletirmeye gerek kalmadan kullanlabilen bir eliktir. Tamamyla
paslanmaz olmas gereken kalplarda ekirdek olarak 1.2083, hamil olarak 1.2316 iyi bir ikili oluturur.
1.2738
Ayna parlakl elde edilebildii 30-33HRC'ye sertletirilmi ve tokluu yksek bir eliktir. 1.2311 plastik kalp eliinin yerini
almtr. Daha yksek sertliin gerekli olduu durumlarda nitrasyon yaplabilir. Desenlemeye ok uygundur. Enjeksiyon
kalplarnda kalp hamili, destek plakalar olarak ve ekstrzyon pres takmlarnda, dayama blou ve gmlek olarak tercih edilir.
39

Alminyum Isl lemi
Balca alam elementleri Magnezyum, Mangan, Silisyum, Bakr, inko, Kurun, Nikel ve Titandr. Katlan alam elementleri
mukavemet zelliklerini ykseltir. Alminyum, yumuak ve hafif bir metal olup mat gmms renktedir. Bu renk, havaya
maruz kaldnda zerinde oluan ince oksit tabakasndan ileri gelir. Alminyum, zehirleyici ve manyetik deildir. Kvlcm
karmaz. Saf alminyumun ekme dayanm yaklak 49 MPa iken alamlandrldnda bu deer 700 MPa'a kar. Younluu,
eliin veya bakrn yaklak te biri kadardr. Kolaylkla dvlebilir, makinede ilenebilir ve dklebilir. ok stn korozyon
zelliklerine sahip olmas, zerinde oluan oksit tabakasnn koruyucu olmasndandr.
Alminyum alamlar retim metotlarna gre ilem(dvme) ve dkm alamlar olarak iki gruba ayrlr. Plastik deformasyon
kabiliyeti iyi olup kolayca ekillendirilebilen ilem alamlar, dkm alamlardan olduka farkl mikroyap ve kompozisyona
sahiptir. Alminyum alamlar sl ilem yaplabilir ve yaplamaz alamlar olmak zere iki gruba ayrlr. Isl ilem yaplabilir
alamlarda yalandrma ile dayanm art salanabilirken, sl ilem yaplamayan alamlar ise kat eriyik ve pekleme ile
dayanmlar arttrlr.
Isl ileme tabi tutulabilir alamlar, en yksek mekanik zeliklerini en genel olarak zeltiye alma sl ilemi ile kazanrlar.
zeltiye alma sl ileminde alam, zelti iine alam elementleri veya bileik katmak iin 450-550Cye kadar stlr,
arkasndan hzl soutma yaplr. Bu ilem oda scaklnda ar doymu zelti salamak iin genelde su iinde yaplr.
Genellikle bunu, yalandrma sl ilemi takip eder. Yalandrma, istenen akma zelikleri iin ar doymu zeltiden bir miktar
element veya bileiin keltilmesidir. kelme sonucunda tanelerin iinde k mikroskobu ile seilemeyen ok ufak zerreler
oluur. Bu zerreler kafeste kaymay nler ve bylece alam sertleir, akma ve ekme mukavemeti ykselir.
Isl ileme tabi tutulamayan alamlar en yksek mekanik zeliklerini, souk ekillendirme yoluyla kazanrlar.
Eloksal sonrasnda dzgn grnml mat yzey elde edilmek isteniyorsa, alminyum alamndaki demir oran en az %0,20
olmal ve uzun sreli yalandrma sl ilemi tercih edilmelidir. Eloksal sonrasnda parlak yzey elde edilmek isteniyorsa, demir
oran en fazla %0,20 olmal ve ksa sreli yalandrma sl ilemi uygulanmaldr.
Amerikan alminyum birliine gre, alminyum alamlar drt rakamla snflandrlmaktadr. Drt rakaml saysal simgenin ilk
rakam, hangi temel alam elementini ieren alminyum alam olduunu belirtmektedir.
lem (Dvme) Alminyum Alamlar
Dkm Alminyum Alamlar
Simge
Temel Alam
Elementi
Isl lem
Simge
Temel Alam Elementi
1xxx
Saf Alminyum
> %99 Al
Yalandrlamaz
1xx.x
Saf Alminyum
> %99 Al
Yalandrlamaz
2xxx
Cu
Yalandrlabilir
2xx.x
Cu
Yalandrlabilir
3xxx
Mn
Yalandrlamaz
3xx.x
Si Cu (ve/veya Mg)
Yalandrlabilir
4xxx
Si
Mg varsa
yalandrlabilir
4xx.x
Si
Yalandrlamaz
5xxx
Mg
Yalandrlamaz
5xx.x
Mg
Yalandrlamaz
6xxx
Mg Si
Yalandrlabilir
6xx.x
Kullanlmayan dizi
7xxx
Zn
Yalandrlabilir
7xx.x
Zn
Yalandrlabilir
8xxx
Li
Yalandrlabilir
8xx.x
Sn
Yalandrlabilir
Isl lem
40
lem (Dvme) Alminyum Alamlar
Dkm Alminyum Alamlar
Simge
Kullanm Alan
Simge
1xxx
Genellikle elektrik ve kimya endstrisinde

kullanlmaktadr.
1xx.x
2xxx
3xxx
Bata magnezyum olmak zere dier alam

elementleri de bulunabilir, yksek
mukavemet istenen havaclk sektrnde
yaygn bir ekilde kullanlmaktadr.
Boru, sv tanklar ve mimari uygulamalarda
kullanlmaktadr.
2xx.x
Kullanm Alan
Piston imalinde geni lde kullanlr.
3xx.x
4xxx
Termal genleme katsays dk, anma

direnci ve korozyon dayanm yksek
alamlardr. Kaynakl yaplarda, levha
retiminde, otomobil paralar retiminde
kullanlmaktadr.
4xx.x
Mukavemetleri atmosfer etkilerine kar yksek

olduundan mimari ve dekoratif dkmler
imalinde kullanlr. Yksek silisyumlu dkmler
iten yanmal motorlarda, vites kutularnda,
silindir ve karterlerde, nikel gibi metallerin
ilavesiyle de piston imalinde kullanlr.
5xxx
Magnezyum oran arttka sertlik ve

mukavemet artar fakat sneklik azalr.
Denizde korozyona kar direnci yksek
olduundan, bu ortamda alacak yaplarn
imalatnda kullanlmaktadr.
5xx.x
Deniz suyu etkilerine kar yksek diren

gsterirler, ekme mukavemetleri yksektir,
sneklik ve ilenebilme zellikleri ok iyidir.
6xxx
ekillendirilme kabiliyeti yksek olan bu

alamlar zellikle ekstrzyon ile retilen
paralarn imalatnda sklkla kullanlr.
6xx.x
7xxx
Magnezyum, Krom ve Zirkonyum ilave alam

elementleridir. 7XXX serisi, alminyum
alamlarnn en yksek mukavemete sahip
olandr. Uak paralar yapm ve dier
yksek dayanm istenen yerlerde kullanlr.
7xx.x
8xxx
Kalay ilavesi de yaplabilmektedir. zellikle

uak ve uzay yaplarnda kullanlmaya
balanan bu malzeme, iyi yorulma direnci ve
iyi tokluk zelliklerine sahiptir. Fakat dier Al
alamlar ile karlatrldnda retim
maliyetleri yksektir.
8xx.x
Al Zn alamlar scak gevreklik zelliinden

dolay ancak Cu ile birlikte kullanlrlar. Scak
gevreklik ve yksek katlama ekmesinden
dolay pres dkmler iin uygun deildir. Orta
derecede mukavemet ve esnemezlik zellii
gerektiren retimlerde kullanlr.
Alam Elementlerinin Alminyum zelliklerine Etkileri

Bakr ( Cu ): Alminyuma %12 oranna kadar katldnda dayanm arttrr, daha fazlas gevreklik yaratr. Genellikle yksek
scaklk zellikleriyle ilenebilirlii arttrr. %4-6 arasnda katldnda yalandrlabilir alamlar oluturur. Dkm kolaylatrr.
inko ( Zn ): Yksek inkolu alamlar scak atlama ve souma ekmesi gsterirler. inko dier alam elementleriyle birlikte
ekme dayanmn, haddelenebilme ve ilenebilme zelliini arttrr, buna kar dklebilirlii drr. %3 inkodan daha az
inko ieren ikili alminyum alamlarnda belirgin bir etkisi grlmez.
Demir ( Fe ): Az oranlarda baz alamlarn sertlik ve dayanmn arttrr, dkmlerin scak atlama eilimlerini azaltr. Demir
alminyum alamlarnda mmkn olduunca kullanlmamasnn nedeni meydana getirdii gevrekliktir.
Magnezyum ( Mg ): Kat zelti sertlemesi meydana getirir. %6dan fazla Mg ieren alamlarda kelme sertlemesi olur,
dkmleri zordur. Sneklii azaltr. Mg2Si alamn oluturup Al-Si alamlarnn dayanmn arttrr. Yksek anma direncine
sahiptir.
Mangan ( Mn ): Dklebilirlii arttrmak iin demir ile birlikte kullanlr. Metaller aras bileiklerin zelliini deitirir, ekmeyi
azaltr, alamlarn sneklik ve tokluk zelliklerini arttrr.
Silisyum ( Si ): Akkanl ve korozyon direncini arttrr, scak atlama eilimini azaltr. %13den fazla silisyum ieren
alamlarn ilenmesi ok zordur.
Krom ( Cr ): CrAl7 eklinde metaller aras bileik oluturur. Tane kltc etkisi vardr, korozyon direncini arttrr.
Fosfor ( P ): tektik alt AlSi alamlarnda silisyum paracklarn iriletirir, tektik st alamlarda ise kltr.
41
Titanyum ( Ti ): Bor ile birlikte tane kltc etkisi vardr, dayanm arttrr.
Nikel ( Ni ): Yksek scaklklarda anma direncini arttrr ve boyutsal kararllk salar.
Lityum ( Li ): Dk sneklik ve krlma tokluu salar. stn yorulma-atlak byme direnci vardr.
ALAIM ELEMENTLERNN ALMNYUM ZELLKLERNE ETKLER

Fe
Si
Mg
Mn
Cu
Zn
Ti
Cr
Ni
Li
Zr
Sn
Bi
Pb
Younluk
Akkanlk
Sertleme
Mukavemet
Elektrik
letkenlii
Korozyon
Mukavemeti
Issal
Genleme
Katsays
Arttrr
Azaltr
Deimez
Karakteristik deil ya da bilinmiyor
42

Alminyum alamlarna uygulanan sl ilem proseslerinin kodlamas
Temper
Temper Kodu
Aklama
Mekanik veya sl ilem grmemi (dkm, dvlm vb.) halde
Tavlanm ve yeniden kristallemi (ri tane yapsna sahiptir, ilgili alamn en gevrek halini ifade eder)
H1x
Souk ilem uygulanm
H2x
Souk ilenmi ve ksmen tavlanm (x, farkl sertlikleri ifade etmektedir.)
H3x
Sadece souk ilem uygulanm ve kararl
H4x
Souk ilem uygulanm ve malzeme yalanmamas iin dk scaklkta sl ilemle

stabilize edilmi (x, stabilizasyon sonras sertleme ilemini ifade eder.)
zeltiye alnm
Yalandrma ilemini gstermektedir
T1
Scak ekillendirme sonras soumu ve doal olarak yalanm
T2
Scak ekillendirme sonras soumu, souk deformasyon uygulanm, doal olarak

yalanm
T3
zeltiye alnm, souk ilenmi ve doal yalandrma uygulanm
T4
zeltiye alnm ve doal yalanm
T5
Scak ekillendirme sonras soumu ve yapay yalandrlm
T6
zeltiye alnm ve yapay yalanm
T7
zeltiye alnm ve stabilize edilmi (ar yalanm)
T8
zeltiye alnm, souk ilenmi, yapay yalandrlm
T9
zeltiye alnm, yapay yalandrlm ve souk ilem uygulanm
T10
Scak ekillendirme sonras soumu, souk ilem uygulanm yapay yalanm
zeltiye Alma
Solvus Scakl
Su
Verme
Yalandrma
t
Alminyum Isl lem Prosesinin ematik gsterimi
43
BAZI ALMNYUM ALAIMLARININ KMYASAL BLEMLER - I

Cu
Fe
Si
Zn
Mg
Mn
Ni
Ti
Cr
Kaynak Edilebilme
Eloksal Olabilme
1050A
0,05
0,40
0,25
0,05
0,05
0,05
Mkemmel
Mkemmel
1070
0,04
0,25
0,20
0,04
0,03
0,03
0,03
Mkemmel
Mkemmel
1080A
0,03
0,15
0,15
0,03
0,02
0,02
0,03
Mkemmel
Mkemmel
1200
0,05
Si+Fe 1,0max
0,10
0,05
0,05
Mkemmel
Mkemmel
1350
0,05
0,40
0,10
0,05
0,01
0,02
0,01
Mkemmel
ok yi
2011
5,0-6,0
0,70
0,40
Zayf
Orta-yi
2014
3,9-5,0
0,70
1,00
0,25
0,20-0,80
0,4-1,2
0,15
0,10
Zayf
Orta-yi
2017
3,5-4,5
0,70
0,05
0,25
0,40-0,80
0,4-1,0
0,15
0,10
Zayf
Orta-yi
2117
2,20-3,0
0,70
0,80
0,25
0,50
0,20
0,10
Zayf
Orta-yi
2024
3,8-4,9
0,50
0,50
1,2-1,8
0,3-0,9
0,15
0,10
Zayf
Orta-yi
2218
1,00
1,00
0,90
0,25
1,2-1,8
0,20
1,7-2,3
0,10
Zayf
Orta-yi
3003
0,05-0,2
0,70
0,60
0,10
1,0-1,5
ok yi
ok yi
3103
0,10
0,70
0,50
0,20
0,30
0,9-1,5
0,10
ok yi
ok yi
3105
0,30
0,70
0,60
0,40
0,20-0,80
0,3-0,8
0,10
0,10
ok yi
ok yi
3004
0,25
0,70
0,30
0,25
0,80-1,30
1,0-1,5
ok yi
yi
3005
0,60
0,70
0,30
0,25
0,20-0,60
1,0-1,5
0,10
0,10
ok yi
yi
44
BAZI ALMNYUM ALAIMLARININ KMYASAL BLEMLER - II

Cu
Fe
Si
Zn
Mg
Mn
Ni
Ti
Cr
Kaynak Edilebilme
Eloksal Olabilme
5005
0,20
0,70
0,30
0,25
0,50-1,10
0,20
0,10
ok yi
yi
5052
0,10
0,40
0,25
0,10
2-2,8
0,10
0,10
ok yi
Mkemmel
5056A
0,10
0,40
0,30
0,10
4,5-5,6
0,10
0,10
ok yi
Mkemmel
5083
0,10
0,40
0,40
0,25
4,0-4,9
0,40-1,0
0,15
0,05-0,25
ok yi
Mkemmel
5086
0,10
0,40
0,50
0,25
3,5-4,5
0,20-0,7
0,15
0,05-0,25
ok yi
Mkemmel
5154
0,10
0,40
0,25
0,20
3,1-3,9
0,10
0,20
0,15-0,35
yi
Mkemmel
5251
0,15
0,50
0,40
0,15
1,7-2,4
0,1-0,5
0,15
0,15
yi
Mkemmel
5454
0,10
0,40
0,25
0,25
2,4-3,0
0,5-0,1
0,20
0,05-0,20
yi
Mkemmel
5657
0,10
0,10
0,08
0,05
0,6-1,0
0,03
yi
Mkemmel
5754
0,10
0,40
0,40
0,20
2,60-3,60
0,50
0,15
0,30
yi
Mkemmel
6061
0,15-0,4
0,70
0,4-0,8
0,25
0,8-1,2
0,15
0,15
0,04-0,35
yi
yi
6063/6060
0,10
0,35
0,2-0,6
0,10
0,45-0,90
0,10
0,10
0,10
yi
Mkemmel
6082/6351
0,10
0,50
0,7-1,3
0,20
0,60-1,20
0,4-1,0
0,10
0,25
yi
ok yi
6463
0,20
0,15
0,2-0,6
0,05
0,45-0,90
0,05
yi
yi
7020
0,20
0,40
0,35
4,0-5,0
1,0-1,4
0,05-0,5
0,10-0,35
yi
Orta-yi
7022
0,50-1,0
0,50
0,50
4,3-5,2
2,6-3,7
0,1-0,4
0,10-0,30
yi
Orta- yi
7175
1,2-2,0
0,50
0,40
5,1-6,1
2,1-2,9
0,30
0,20
0,18-0,28
yi
Orta-yi
45
ALMNYUM ALAIMLARININ ULUSLARARASI KARILIKLARI - I

Uluslararas
Etibank
ngiltere
Rusya
Almanya
Fransa
talya
sve
USA
AA
ISO R209
BS
GOST
DIN
Malzeme No
AFNOR
UNI
SS
Etial - 5
1050A
Al99.5
1B
A5
Al99.5
30.255
A5
4507
14-4007
Etial - 7
1070
A7
Al99.7
30.275
Al99.8
3.128
A8
4509
14-4004
Al99
30.205
A4
3567-66
14-4010
4508
1080A
Al99.8
1A
1200
Al99.0
1C
1350
Al99.5
1E
E-Al
30.257
A5L
Etial - 20
2011
AlCu6BiPb
FC1
AlCuBiPb
31.655
A-U5PbBi
6362
14-4355
Etial - 21
2014
AlCu4SiMg
H15
AlCuSiMn
31.255
A-U4SG
3581
14-4338
Etial - 22
2017
A-M4G
3579
Etial - 10
A0
AMr6
2117
Etial - 24
2024
AlCu2.5Mg0.5
AlCu4Mg1
1163
31.355
A-U4G1
AlMnCu
30.517
A-M1
AlMn1
30.515
3004
AlMn1Mg1
30.526
A-M1G
3005
AlMn1Mg0.5
30.525
A-MG0.5
AlMg1
33.315
A-G0-6
AlMg2Mn0.8
33.527
2218
Etial - 30
AlCuMg1
3003
E-AL99.5
AlCuMg2
AlCuMgNi2
AlMn1Cu
3103
A31M
N3
3568
7780
14-4054
5764-66
14-4106
3105
Etial - 31
Etial - 50
5005
AlMg1
N41
46
ALMNYUM ALAIMLARININ ULUSLARARASI KARILIKLARI - II

Uluslararas
Etibank
Etial - 52
USA
AA
ISO R209
Rusya
BS
GOST
DIN
AMr2
5052
5754
Fransa
talya
sve
Malzeme No
AFNOR
UNI
SS
AlMg2.5
33.523
A-G2.5C
3574
AlMg3
33.535
A-G3M
3575
5056A
AlMg5
N6
AlMg5
33.555
A-G5
3576
5083
AlMg4.5Mn
N8
AlMg4.5Mn
33.547
A-G4.5MC
7790
AlMg4Mn
33.545
A-G4MC
AlMg3.5
33.535
A-G3
3575
5086
Etial - 53
Almanya
ngiltere
5154
AlMg3.5
N5
AlMr3
5251
AlMg2
N4
AlMg2Mo3
33.525
A-G2M
3574
5454
AlMg3Mn
N51
AlMg2.7Mn
33.537
A-G2.5MC
7789
33.535
A-G3M
5657
AlMg0.8Si
5754
AlMg3.5
6061
AlMg1SiCu
H20
Etial - 60
6063/6060
AlMg0.5Si
H9
Etial - 61
6082/6351
AlSi/MgMn
H30
Etial - 64
6101A/6463
AlMgSi
7020
AB
AlZn6MgCu
6170
AlMgSi0.5
33.206
A-GS
3569
14-4104
AlMgSi1
32.315
A-SGM0.7
3571
14-4212
91E
EAlMgSi0.5
33.207
H17
AlZn4.5Mg1
34.335
AlZnMgCu0.5
34.345
AlZnMgCu1.5
34.365
A35
7022
7075
A-GSUC
14-4140
B95
3570
A-Z5G
7791
A-Z5Gu
3735
7079
7175
B9504
47
ALMNYUM ALAIMLARININ ULUSLARARASI KARILIKLARI - III

Uluslararas
Etibank
Etial - 110
USA
AA
ISO R209
319
ngiltere
Rusya
BS
GOST
Almanya
DIN
Malzeme No
LM4
Fransa
talya
sve
AFNOR
UNI
SS
AS5U3
355.1
AlSi5Cu1
LM16
Etial - 120
B443/4043
AlSi5
LM18
AlSi5
Etial - 140
A413.2
AlSi12
LM6
AlSi12
230
AS13
4514
A413.1
AlSi12CuFe
LM2
AlSi12CuFe
231
AS12U
5079
413
AlSi12Fe
LM20
GD-AlSi12
Etial - 141
Etial - 145
3600
AS12
LM13
Etial - 150
AS12UN
GAlSi12Cu
Etial - 160
B380.1
AlSi8Cu3Fe
Etial - 171
A360.2
AlSi10Mg
Etial - 175
F332
5076
LM24
AlSi8Cu3
226
AS9U3
5075
AlSi10Mg
239
AS10G
3051
LM26
Etial - 180
LM2
Etial - 220
AlCu4Si
L91
AlCu4.5
Etial - 221
AlCu4Ti
LM11
AlCu4Ti
AlSi5Cu3
LM21
308.1
A-U5GT
225
7369/4
48

PASLANMAZ ELKLER
Paslanmaz elikler, bileimlerinde en az %11 krom ieren bir elik ailesidir. Bu eliklerin yksek korozyon dayanmn salayan
asl unsur; yzeye kuvvetle tutunmu, youn, snek, ok ince ve saydam bir oksit tabakasnn varldr. ok ince olan bu
amorf tabaka sayesinde paslanmaz elikler, kimyasal reaksiyonlarda pasif davranarak korozyona kar dayanm kazanrlar. Sz
konusu oksit tabakas, oksijen bulunan ortamlarda oluur ve d etkilerle (kesme, anma, talal imalat, vb.) bozulsa dahi
kendini onararak eski zelliine tekrar kavuur.
Paslanmaz eliklerde iyapy belirleyen en nemli alam elementleri nikel, molibden ve mangandr. Bunlardan ncelikle
krom ve nikel iyapnn ferritik veya stenitik olmasn belirler.
stenitik Paslanmaz elikler
Paslanmaz eliin bileiminde yeterince nikel bulunursa, iyaps oda scaklnda dahi stenitik olur. stenitik eliklerin temel
bileimi %18 krom ve %8 nikeldir. stenitik paslanmaz elikler biimlendirme, mekanik zellikler ve korozyon dayanm
bakmndan ok uygun bir kombinasyon sunarlar. Sneklikleri, tokluklar ve biimlendirilme kabiliyetleri dk scaklklarda
bile mkemmeldir. Manyetik olmayan bu eliklere, stenitik iyaplar dnm gstermedii iin normalletirme veya
sertletirme sl ilemleri uygulanmaz, mekanik dayanmlar ancak souk ekillendirme ile artrlabilir.
Balca zellikleri:
Mkemmel korozyon dayanmna sahiptirler.
Kaynak edilebilme kabiliyetleri mkemmeldir.
Snek olduklarndan kolay ekillendirilebilirler.
Yksek scaklklarda iyi mekanik zelliklere sahiptirler.
Dk scaklklarda mekanik zellikleri mkemmeldir.
Manyetik deildirler.(tavlanm halde)
Dayanmlar sadece pekleme ile artrlabilir.
stenitik eliin mikroyaps
Ferritik paslanmaz elikler

Bunlar dk karbonlu ve %12 - 18 krom ieren paslanmaz eliklerdir. Ferritik elikler hem oda scaklnda hem de daha
yksek scaklklarda demir elementinin sahip olduu hacim merkezli kbik kristal yapsna sahiptirler ve stenit ferrit
dnm gstermezler. Dolaysyla i yaplarn ve mekanik zelliklerini sl ilemlerle etkilemek mmkn deildir. Tavlanm
halde akma gerilmeleri 275 ile 350 MPa arasndadr. Dk tokluklar ve gevrekleme hassasiyetleri nedeniyle, makina paras
olarak kullanmlar zellikle kaynakl montajlar ve kaln kesitler iin snrldr. Atmosferik korozyona ve oksidasyona kar olan
dayanmlar ise nemli avantajlardr. Ferritik elikler manyetiktirler ve sl ilemlerle mekanik zellikleri deitirilemediinden
iyi bir dayanma sahip olmalar iin ince taneli bir iyap arttr. Kuvvetli stenit yapc olan karbon belirli bir miktara ulanca
kromun ferrit yapc etkisi ortadan kalkar, dolaysyla perlitik veya martenzitik paslanmaz elikler ortaya kar.
Balca zellikleri:
Orta ila iyi derecede olan korozyon dayanm, krom miktarnn artmas ile
iyileir.
Isl ilemle dayanm artrlamaz ve sadece tavlanm durumda kullanlr.
Manyetiktirler.
Kaynak edilebilme kabiliyetleri dktr.
stenitik elikler kadar kolay ekillendirilemezler.
Ferritik eliin mikroyaps
Martenzitik paslanmaz elikler

Karbon miktar % 0,1 den fazla olan elikler yksek scaklklarda stenitik iyapya sahiptirler. stenitleme scakl eliin
trne gre 950-1050C arasndadr. Bu scaklklarda tutulan elie su verilirse martenzitik bir iyap elde edilir. Bu ekilde
elde edilen yksek sertlik ve mekanik dayanm, karbon yzdesi ile birlikte artar. rn tipine bal olarak martenzitik elikler
tavlanm veya slah edilmi durumda pazara sunulur. Tavlanm olarak satn alnan rnler biim verildikten sonra slah
ilemine (su verme + temperleme) tabi tutulur. Temperleme scakl deitirilerek deiik zellik kombinasyonlar elde
edilebilir. En iyi korozyon dayanmn elde etmek iin tavsiye edilen sl ilem scaklklarna uyulmas ok nemlidir.
Balca zellikleri:
Orta derecede korozyon dayanmna sahiptirler.
Isl ilem uygulanabilir, bylece yksek dayanm ve sertlikler elde edilebilir.
Kaynak edilebilme kabiliyetleri dktr.
Manyetiktirler.
Martenzitik eliin mikroyaps
49

stenitik-Ferritik paslanmaz elikler
Bunlar, yksek oranda krom (%18-28) ve orta miktarda nikel (%4,5-8) ieren eliklerdir. Nikel miktar en ok %8 olup, btn
iyapnn stenitik olmas iin yetersizdir. Ferrit ve stenit fazlarndan oluan iyap nedeniyle bu elikler dubleks olarak da
adlandrlr. Dubleks eliklerin ounluu %2,5-4 molibden ierir. Bunlar hem iyi mukavemet hem de iyi sneklik zelliklerini
birlikte salarlar. Ayrca korozif ortamlarda dahi ok uygun yorulma dayanmlar vardr.
Balca zellikleri:
Gerilmeli korozyona kar yksek dayanklla sahiptirler.
Klor iyonunun bulunmad ortamlarda daha yksek korozif dayanm gsterirler.
stenitik ve ferritik eliklerden daha yksek mekanik dayanm salarlar.
yi kaynak edilebilirlik ve ekil alma kabiliyeti vardr.
stenitik-ferritik eliin mikroyaps
50
Paslanmaz eliklerin Kimyasal Bileimleri - I

Analiz %
Malz.
No
DIN
430
1.4000
410 S
AISI
Si
Mn
Cr
Mo
Ni
Nb
Ti
X6Cr13
<0,08
<1,00
<1,00
0,040
0,030
12,0-14,0
1.4001
X7Cr14
<0,08
<1,00
<1,00
0,045
0,030
13,0-15,0
405
1.4002
X6CrAl13
<0,08
<1,00
<1,00
0,040
0,030
12,0-14,0
416
1.4005
X12CrS13
0,08-0,15
<1,00
<1,50
0,040
0,15-0,35
12,0-14,0
<0,60
410
CA-15
1.4006
X12Cr13
0,08-0,15
<1,00
<1,50
0,040
0,030
11,5-13,5
<0,75
1.4008
GX8CrNi13
(GX7CrNiMo12-1)
0,06-0,12
(?0,10)
<1,00
<1,00
0,045
(0,035)
0,030
(0,025)
12,0-13,5
<0,50
(0,20-0,50)
1,00-2,00
430
1.4016
X6Cr17
<0,08
<1,00
<1,00
0,040
0,030
16,0-18,0
420
1.4021
X20Cr13
0,16-0,25
<1,00
<1,50
0,040
0,030
12,0-14,0
1.4024
X15Cr13
0,12-0,17
<1,00
<1,00
0,045
0,030
12,0-14,0
1.4027
GX20Cr14
0,16-0,23
<1,00
<1,00
0,045
0,030
12,5-14,5
<1,00
420 F
1.4028
X30Cr13
0,26-0,35
<1,00
<1,50
0,040
0,030
12,0-14,0
1.4031
X39Cr13
0,36-0,42
<1,00
<1,00
0,040
0,030
12,5-14,5
1.4034
X46Cr13
0,43-0,50
<1,00
<1,00
0,040
0,030
12,5-14,5
431
1.4057
X17CrNi16-2
0,12-0,22
<1,00
<1,50
0,040
0,030
15,0-17,0
1,50-2,50
430 F
1.4104
X14CrMoS17
0,10-0,17
<1,00
<1,50
0,040
0,15-0,35
15,5-17,5
0,20-0,60
434
1.4113
X6CrMo17-1
<0,08
<1,00
<1,00
0,040
0,030
16,0-18,0
0,90-1,30
440 C
1.4125
X105CrMo17
0,95-1,20
<1,00
<1,00
0,040
0,030
16,0-18,0
0,40-0,80
1.4301
X5CrNi18-10
<0,07
<1,00
<2,00
0,045
0,030
17,0-19,5
8,00-10,5
1.4303
X4CrNi18-12
<0,06
<1,00
<2,00
0,045
0,030
17,0-19,0
11,0-13,0
304
304H
305
308
51
Paslanmaz eliklerin Kimyasal Bileimleri - II

Analiz %
Malz.
No
DIN
303
1.4305
304 L
AISI
Si
Mn
Cr
Mo
Ni
Nb
Ti
X8CrNiS18-9
<0,10
<1,00
<2,00
0,045
0,15-0,35
17,0-19,0
8,00-10,0
1.4306
X2CrNi19-11
<0,030
<1,00
<2,00
0,045
0,030
18,0-20,0
10,0-12,0
CF-8
1.4308
GX5CrNi19-10
G-X6CrNi18 9
<0,07
<1,50
<1,50
0,040
0,030
18,0-20,0
8,00-11,0
301
1.4310
X10CrNi18-8
X12CrNi17 7
0,05-0,15
<2,00
<2,00
0,045
0,015
16,0-19,0
<0,80
6,00-9,50
304 LN
1.4311
X2CrNiN 18-10
<0,030
<1,00
<2,00
0,045
0,030
17,0-19,5
8,50-11,5
1.4312
GX10CrNi18-8
<0,12
<2,00
<1,50
0,045
0,030
17,0-19,5
8,00-10,0
CA 6-NM
1.4313
X3CrNiMo13-4
X4CrNi13 4
<0,05
<0,70
<1,50
0,040
0,015
12,0-14,0
0,30-0,70
3,50-4,50
302
1.4319
X3CrNiN17-8
<0,050
<1,00
<2,00
0,045
0,015
16,0-18,0
7,00-8,00
316
1.4401
X5CrNiMo17-12-2
<0,07
<1,00
<2,00
0,045
0,030
16,5-18,5
2,00-2,50
10,0-13,0
316 L
1.4404
X2CrNiMo17-12-2
<0,030
<1,00
<2,00
0,045
0,030
16,5-18,5
2,00-2,50
10,0-13,0
316 LN
1.4406
X2CrNiMoN17-11-2
<0,030
<1,00
<2,00
0,045
0,030
16,5-18,5
2,00-2,50
10,0-12,0
CF-8M
1.4408
GX5CrNiMo19-11-2
G-X6CrNiMo18 10
<0,07
<1,50
<1,50
0,040
0,030
18,0-20,0
2,00-2,50
9,00-12,0
316 LN
1.4429
X2CrNiMoN17-13-3
<0,030
<1,00
<2,00
0,045
0,015
16,5-18,5
2,50-3,00
11,0-14,0
316 L
1.4435
X2CrNiMo 18-14-3
<0,030
<1,00
<2,00
0,045
0,030
17,0-19,0
2,50-3,00
12,5-15,0
316
1.4436
X3CrNiMo17-13-3
<0,05
<1,00
<2,00
0,045
0,030
16,5-18,5
2,50-3,00
10,5-13,0
317 L
1.4438
X2CrNiMo18-15-4
<0,030
<1,00
<2,00
0,045
0,030
17,5-19,5
3,00-4,00
13,0-16,0
317
1.4449
X5CrNiMo 17 13
<0,07
<1,00
<2,00
0,045
0,030
16,0-18,0
4,00-5,00
12,5-14,5
329
1.4460
X3CrNiMoN 27-5-2
<0,05
<1,00
<2,00
0,035
0,030
25,0-28,0
1,30-2,00
4,50-6,50
1.4462
X2CrNiMoN22-5-3
<0,030
<1,00
<2,00
0,035
0,015
21,0-23,0
2,50-3,50
4,50-6,50
52
Paslanmaz eliklerin Kimyasal Bileimleri - III

Analiz %
Malz.
No
DIN
XM 8
430 Ti
439
1.4510
AISI
Si
Mn
Cr
Mo
Ni
Nb
Ti
X3CrTi17
<0,05
<1,00
<1,00
0,040
0,030
16,0-18,0
4x(C+N)
+0,15?0,80
1.4511
X3CrNb17
<0,05
<1,00
<1,00
0,040
0,015
16,0-18,0
12xC
?1,00
409
1.4512
X2CrTi12
X6CrTi12
<0,03
<1,00
<1,00
0,040
0,015
10,5-12,5
6x(C+N)
?0,65
443
444
1.4521
X2CrMoTi18-2
<0,025
<1,00
<1,00
0,040
0,015
17,0-20,0
1,80-2,50
4(C+N)
+0,15?0,80
UNS N
08904
1.4539
X1NiCrMoCu25-20-5
<0,02
<0,70
<2,00
0,030
0,010
19,0-21,0
4,00-5,00
24,0-26,0
321
1.4541
X6CrNiTi18-10
<0,08
<1,00
<2,00
0,045
0,030
17,0-19,0
9,00-12,0
(5xC)?0,70
630
1.4542
X5CrNiCuNb 16-4
<0,07
<0,70
<1,50
0,040
0,030
15,0-17,0
<0,60
3,00-5,00
5xC
?0,45
1.4544
<0,08
<1,00
<2,00
0,035
0,025
17,0-19,0
9,00-11,5
<(5xC)?0,60
348
1.4546
X5CrNiNb18-10
<0,08
<1,00
<2,00
0,045
0,030
17,0-19,0
9,00-11,5
347
348
1.4550
X6CrNiNb18-10
<0,08
<1,00
<2,00
0,045
0,015
17,0-19,0
9-00-12,0
1.4552
GX5CrNiNb19-11
G-X5CrNiNb18 9
<0,07
<1,50
<1,50
0,040
0,030
18,0-20,0
9-00-12,0
1.4568
X7CrNiAl17-7
<0,09
<0,70
<1,00
0,040
0,015
16,0-18,0
6,50-7,80
316 T
1.4571
X6CrNiMoTi17-12-2
<0,08
<1,00
<2,00
0,045
0,030
16,5-18,5
2,00-2,50
10,5-13,5
5xC?0,70
316 T
1.4573
X10CrNiMoTi 18 12
<0,10
<1,00
<2,00
0,045
0,030
16,5-18,5
2,50-3,00
12,0-14,5
<5xC
(316 Cb)
1.4580
X6CrNiMoNb17-12-2
<0,08
<1,00
<2,00
0,045
0,030
16,5-18,5
2,00-2,50
10,5-13,5
1.4581
GX5CrNiMoNb19-11-2
G-X5CrNiMoNb 18 10
<0,07
<1,50
<1,50
0,040
0,030
18,0-20,0
2,00-2,50
9-00-12,0
<(10xC)
?1,00
10xC
?1,00
8xC
?1,00
(10xC)
?1,00
<8xC
?1,00
53
Paslanmaz eliklerin Kimyasal Bileimleri - IV

Analiz %
Malz.
No
DIN
318
1.4583
HNV 3
AISI
Si
Mn
Cr
Mo
Ni
Nb
Ti
(G)X10CrNiMoNb18-12
<0,10
<1,00
<2,00
0,045
0,030
16,5-18,5
2,50-3,00
12,0-14,5
<8xC
1.4718
X45CrSi9-3
0,40-0,50
2,70-3,30
<0,80
0,040
0,030
8,00-10,0
<0,60
1.4724
X10CrAl13
<0,12
0,70-1,40
<1,00
0,040
0,030
12,0-14,0
1.4731
X40CrSiMo 10-2
0,35-0,45
2,00-3,00
<0,80
0,040
0,030
9,00-11,0
0,80-1,30
1.4742
X10CrAl18
(X10CrAlSi18)
<0,12
0,70-1,40
<1,00
0,040
0,030
17,0-19,0
HNV 6
1.4747
X80CrNiSi20
0,75-0,85
1,75-2,75
<1,00
0,030
0,030
19,0-21,0
1,00-1,75
(446)
1.4762
X10CrAL24
(X10CrAlSi25)
<0,12
0,70-1,40
<1,00
0,040
0,030
23,0-26,0
309
1.4828
X15CrNiSi20-12
<0,20
1,50-2,50
<2,00
0,045
0,030
19,0-21,0
11,0-13,0
309 S
1.4833
X7CrNi 23 14
Z12CrNi 24-12
(X12CrNi 23-13)
<0,15
<0,75
(?1,00)
<2,00
0,035
(0,045)
0,015
(0,030)
22,0-24,0
12,0-14,0
1.4837
GX40CrNiSi25-12
0,30-0,50
1,00-2,50
<1,50
0,035
0,030
24,0-26,0
11,0-14,0
314
310
1.4841
X15CrNiSi25-20
(X15CrNiSi 25-21)
<0,20
1,50-2,50
<2,00
0,045
0,030
24,0-26,0
19,0-22,0
310 S
1.4842
X12CrNi25-20
<0,14
<1,40
1,603,40
0,020
0,015
24,3-26,7
19,2-21,8
310 S
1.4845
X12CrNi25-21
(X8CrNi25-21)
<0,15
(?0,10)
<0,75
(?1,50)
<2,00
0,045
0,015
(0,030)
24,0-26,0
19,0-22,0
HK
1.4848
GX40CrNiSi25-20
0,30-0,50
1,00-2,50
<1,50
0,035
0,030
24,0-26,0
19,0-21,0
330
1.4864
X12NiCrSi36-16
(X12NiCrSi35-16)
<0,15
1,00-2,00
<2,00
0,030
(0,045)
0,020
(0,030)
15,0-17,0
33,0-37,0
1.4865
GX40NiCrSi38-18
0,30-0,50
1,00-2,50
<1,50
0,035
0,030
17,0-19,0
36,0-39,0
54
Paslanmaz eliklerin Kimyasal Bileimleri - V

Analiz %
Malz.
No
DIN
EV 8
1.4871
1.4873
B 163
1.4876
321
1.4878
1.4922
660
1.4944
AISI
Si
Mn
Cr
Mo
Ni
Nb
Ti
X53CrMnNiN21-9
0,48-0,58
<0,25
8,00-10,0
0,050
0,030
20,0-22,0
3,25-4,50
X45CrNiW 18-9
0,40-0,50
2,00-3,00
0,80-1,50
0,045
0,030
17,0-19,0
8,00-10,0
<0,12
<1,00
<2,00
0,030
0,020
(0,015)
19,0-23,0
30,0-34,0
0,15-0,60
<0,12
(?0,10)
<1,00
<2,00
0,045
0,030
17,0-19,0
9,00-12,0
<4xC?0,80
(?5xC?0,80)
X20CrMoV12-1
0,17-0,23
<0,50
<1,00
0,030
0,030
10,0-12,5
0,80-1,20
0,30-0,80
0,25-0,35
<0,08
<1,00
<2,00
0,025
0,015
13,5-16,0
1,00-1,50
24,0-27,0
0,10-0,50
1,90-2,30
X10NiCrAlTi32-20
(X10NiCrAlTi32-21)
X12CrNiTi18-9
(X10CrNiTi18-10)
55
Baz Paslanmaz eliklerin Kullanm zellikleri - I
STENTK
KALTE
ODA SICAKLIINDA
YKSEK SICAKLIKTA
KULLANMA LMT
RETM
KULLANIM ALANI
304
Atmosferik korozyona ntr, nemli

ortamlara, alkalin korozyonuna, kloridsiz
asit ortamlarna kar dayankll iyidir.
Btn scaklklarda ilenebilir, yumuaktr.
Yaklak 900C'ye kadar yksek scaklk

oksidasyonuna kar dayankl olup ok iyi
mekanik ve srtnme dayankllna
sahiptir.
600-800C arasnda zellikle

oksitli ve scak nemli klorid
ortamlarda iyap gerilme
korozyon atlana sebebiyet
verir.
Kaynak yaplabilir fakat

iyap bozulabilir.
Bklebilir ve
geniletilebilir.
Kimya; petrokimya ve kazanlarda boru ve s

deitirgelerinde kullanlr. Ev aletleri endstriyel
mutfaklar ve otomotiv sanayinde kullanlr.
304L
304 kalitenin dk karbonlu eklidir. Bu

durum i yap deimelerine kar dayanm
ykseltir. zellikle nitrik aside kar direnci
iyidir.
900C'ye kadar yksek s oksidasyonuna

kar dayankll iyidir. Srtnme
dayankll 500C zerinde garanti
edilmez.
Gerilme korozyon atlana (SCC)

kar dayankll iyidir.
Isl ilem yapmadan

kaynak yaplabilir,
bklebilir ve
geniletilebilir.
Kimya; petrokimya ve yiyecek endstrilerinde boru

ve s deitirgelerinde, sthane ekipmanlarnda,
kat sanayi, nitrik asit nitelerinde sabun ve deri
sanayinde kullanlr.
321
304 kaliteye benzer korozyon zelliklerine

sahiptir. yap korozyonuna kar
hassasiyeti titanyum stabilizasyonu ile
giderilmitir. Btn slarda yumuaktr.

kar dayankll iyidir. ok iyi mekanik ve
srtnme dayankllna sahiptir.
Gerilme korozyon atlana

hassastr.
Isl ilem yapmadan

kaynak yaplabilir,
bklebilir ve
geniletilebilir.
Kimya; petrokimya sanayinde kazanlarda ve sper

stclarda kullanlabilir.
316
Molibdenin varl nemli klorid evrelerde

haddeden ekilmi 304 kaliteye nazaran her
trl scaklkta daha iyi cevap verir.
900C'ye kadar olan scaklkta

oksidasyonuna, gerek mekanik zellii ve
ekme mukavemeti iyidir.
Gerilme korozyon atla (SCC) ve

dahili korozyona kar hassastr.
Tig veya Mig kayna

yaplabilir, iyi
bklebilir ve
uzayabilir.
Scaa mukavim eanjrlerde, kimya sanayinde

petrokimya ve gda sanayinde kullanlan buhar
kazanlarnda meyve suyu ve likr retimi ile et
ileme nitelerinde kullanlr.
316L
316 kalitenin dk karbonlu

kompozisyonudur. korozyona kar
duyarl deildir. Btn scaklklarda
yumuaktr.
Yaklak 900C'ye kadar yksek s

oksidasyonuna kar dayankll iyidir.
Fakat 500C zerinde srtnme kabiliyeti
dktr.
316 kalite gibi gerilme korozyon

atlana duyarldr. Mekanik
zellikleri 316 kaliteden saha
azdr.
Kaynak yaplabilir,
bklebilir ve
uzayabilir.
Kimya petrokimya ve gda endstrisinde s

deitirge ve borularnda suni ipek sanayi, sthane
ekipmanlar, nkleer mhendislikte kullanlr.
316Ti
316 kalitenin titanyum stabileli eklidir. 316

kaliteye benzer genel korozyon
dayankllna sahiptir. korozyona kar
duyarl deildir. Btn slarda yumuaktr.

kar dayankll iyidir. Srtnme kabiliyeti
yksektir.

duyarldr.
Isl ilem yapmadan

kaynak yaplabilir,
bklebilir ve
geniletilebilir.
Kimya; petrokimya ve gda endstrisinde boru ve s

deitirgelerinde kazan ve frnlarda, vernik,
sentetik reine lastik ve motor yakt endstrilerinde
nkleer mhendislikte kullanlr.
309
310
25/20 paslanmaz elik ve dk karbon

ieriiyle yksek scaklklarda ve nemli
ortamlarda tercih edilir.
Tipik atee dayankl kalite yaklak

1100C'ye kadar oksidasyona kar
mkemmel dayankldr. 800C'ye kadar
srtnme kabiliyeti yksektir.
900C'den fazla scaklklarda

devaml alma durumunda
sigma oluumuna yol aar ve i
korozyona kar duyarl hale gelir.
Kaynak yaplabilir, fakat

i korozyon olabilir.
Kimya ve petrokimya endstrisinde s

deitirgelerinde frn tplerinde kullanlr.
347
321 kalitenin niobyum stabileli eklidir. 321

kaliteye benzer zelliklere sahiptir. Btn
scaklklarda ilenebilir.
900C'ye kadar oksidasyonuna kar

dayankll iyidir. Mekanik ve srtnme
dayankll ok iyidir.

hassastr.
Isl ilem yapmadan

kaynak yaplabilir,
bklebilir ve
geniletilebilir.
Kimya ve petrokimya endstrisinde boru ve s

deitirgelerinde kazanlarda ve sper heaterlerde
ve konserve sanayinde kullanlr.
317L
316L kalitenin molibdeni daha fazla eklidir.

Kloridlere, slfirik ve fosforik aside daha
fazla dayankldr.
316L kaliteye benzer zelliklere sahiptir.
Gerilme korozyon atlana ve

sigma oluumuna kar hassastr.
Isl ilemsiz kaynak

yaplabilir, bklebilir
ve geniletilebilir.
Boru ve s deitirgelerinde kullanlr.
56
Baz Paslanmaz eliklerin Kullanm zellikleri II
FERRTK ve MARTENZTK
KALTE
ODA SICAKLIINDA
YKSEK SICAKLIKTA
KULLANMA LMT
RETM
KULLANIM ALANI
410
Zayf sulandrlm asitlere, klorlanm

veya havas alnm sulara iyi
dayankllk gsterir.
Yaklak 700C'ye kadar

oksidasyona dayankll iyidir.
zellikle oksitleyici ortamda

kloride ok hassastr. Dk
scaklklarda krlgandr.
200-300C'lik n stmadan
sonra Tig kayna yaplabilir.
650C'de tavlanr.
Petrokimya endstrilerinde borulama s

deitirgelerinde ve rekparatrlerinde; buhar
ve su vanalarnda fittingslerinde, mutfak aletleri
ve spor ekipmanlarnda kullanlr.
420
Zayf veya sulandrlm asitlere iyi

dayankllk, su verme ve menevileme
sonrasnda mkemmel mekanik
zellikler gsterir.
Yaklak 700C'ye kadar

oksidasyona iyi dayankllk
gsterir.
zellikle oksitleyici ortamda

kloride ok hassastr. Dk
scaklklarda krlgandr.
sonra tig kayna yaplabilir.
650C'de tavlanr.
Karbondioksit ve kirlenmi petrol kuyularnda

dili boru yapmnda kullanlr.
430
Korozyona 410 ve 420 kaliteden daha

iyi dayankldr. Kloridsiz asit
oksidasyonlarna iyi dayankllk
gsterir.
800C'ye kadarki yksek scaklk

oksidasyonuna dayankll iyidir.
Oksitleyici ortamda kloride kar

hassastr. Dk scaklklarda
krlgandr.
sonra tig kayna yaplabilir.
700-800C'de tavlanr.
Yksek scaklk, susuz ortamlarda petrokimya

endstrisinde s deitirgelerinde ve s
rekperatrlerinde kullanlr.
Dk scaklklarda krlgandr.
sonra kaynak yaplabilir.
Yksek scaklkta susuz ortamlarda petrokimya

endstrisinde s deitirgelerinde ve s
rekperatrlerinde kullanlr. Slfr gazlarna
dayanm yksektir.
446
Oksitlenme koullarnda 1050C'ye

kadar olan scak slfirik
atmosferde s oksidasyonuna
dayankll iyidir.
57

PASLANMAZ ELKLERN ULUSLARARASI KARILIKLARI - I
Almanya
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
sve
Rusya
A.B.D.
DIN
AFNOR
BS
UNI
JIS
SS
GOST
AISI/SAE
403 S 17
X 6 Cr 13
SUS 403
SUS 410 S
SUS 429
2301
08 Ch 13
430
410 S
429
Malz. No
1.4000
X6Cr13
Z 8 C 12
1.4001
x7Cr14
Z 8 C 13 FF
1.4002
X6CrAl13
Z 8 CA 12
405 S 17
X 6 CrAl 13
SUS 405
405
1.4005
X12CrS13
Z 11 CF 13
416 S 21
X 12 CrS 13
SUS 416
2380
416
Z 10 C 13
410 S 21
410 C 21
ANC 1A
X 12 Cr 13
X 10 Cr 13
SUS 410
2302
12 Ch 13
15 Ch 13L
410
CA-15
Z 12 CN 13 M
410 C 21
GX 12 Cr 13
SCS 1
1.4006
1.4008
X12Cr13
X10Cr13
GX12Cr13
GX8CrNi 13
GX7 CrNiMo 12-1
1.4016
X6Cr17
Z 8 C 17
430 S 17
430 S 18
X 8 Cr 17
SUS 430
2320
12 Ch 17
430
1.4021
X20Cr13
Z 20 C 13
420 S 37
X 20 Cr 13
SUS 420 J1
2303
20 Ch 13
420
1.4024
X15Cr13
Z 13 C 13
420 S 29
SUS 410 J1
1.4027
GX20Cr14
Z 20 C 13 M
ANC 1 B; C
420 C 24
420 C 29
SCS 2
20 Ch 13L
1.4028
X30Cr13
Z 30 C 13
Z 33 C 13
420 S 45
(G) X 30 Cr 13
SUS 420 J2
2304
30 Ch 13
420 F
1.4031
X39Cr13 / X 38 Cr 13
Z 40 C 14
X 40 Cr 14
SUS 420 J2
2304
40 Ch 13
1.4034
X46Cr13
Z 44 C 14
Z 38 C 13 M
(420 S 45)
X 40 Cr 14
40 Ch 13
1.4057
X17CrNi16-2
Z 15 CN 16-02
431 S 29; 6 S80
X 16 CrNi 16
SUS 431
2321
20 Ch 17 N 2
431
1.4104
X14CrMoS17
Z 13 CF 17
X 10 CrS 17
SUS 430 F
2383
430 F
1.4113
X6CrMo17-1
434 S 17
X 8 CrMo 17
SUS 434
434
1.4125
X105CrMo17
Z 100 CD 17
SUS 440 C
(95 Ch 18)
440 C
X 5 CrNi 18 10
(X4 CrNi 18-10)
Z 4 CN 19-10 FF
Z 5 CN 17-08
Z 6 CN 18-09
Z 7 CN 18-09
304 S 11;304 S15

304 S 16
304 S 17; LW 21
LWCF 21
304 S 31
X 5 CrNi 18 10
SUS 304
2332
2333
08 Ch 18 N 10
304
304H
1.4301
58
PASLANMAZ ELKLERN ULUSLARARASI KARILIKLARI - II

Almanya
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
sve
Rusya
A.B.D.
DIN
AFNOR
BS
UNI
JIS
SS
GOST
AISI/SAE
305 S 17
305 S 19
303 S 22
303 S 31
304 S 11; LW 20
LWCF 20
S. 536
T. 74
304 C 12 LT 196
305 S 11
304 C 15
(LT 196)
X 7 CrNi 18 10
X 8 CrNi 19 10
SUS 305 J1
SUS 305
06 Ch 18 N 11
305
308
X 10 CrNiS 18 09
SUS 303
2346
303
X 3 CrNi 18 11
X 2 CrNi 18 11
GX 2 CrNi 19 10
SCS 19
SUS 304 L
2352
03 Ch 18 N 11
304 L
SCS13
2333
07 Ch 18 N 9 L
CF-8
301 S 21
301 S 22
X 12 CrNi 17 07
SUS 301
2331
301
304 S 61
X 2 CrNiN 18 11
SUS 304LN
2371
304 LN
Malz. No
1.4303
1.4305
X4 CrNi 18-12
(X 5 CrNi 18 12)
X8 CrNiS 18-9
(X 10 CrNiS 18 9)
Z 5 CN 18-11 FF
Z 8 CNF 18-09
1.4306
X2CrNi 19-11
GX2CrNiN 18-9
Z 1 CN 18-12
Z 2 CN 18-10
Z 3 CN 19.10 M
Z 3 CN 18-10
Z 3 CN 19-11
Z 3 CN 19-11 FF
1.4308
GX 5 CrNi 19-10
G-X 6 CrNi 18 9
Z 6 CN 18.10 M
1.4310
X10 CrNi 18-8

(X 12 CrNi 17 7)
1.4311
X2 CrNiN 18-10
1.4312
GX 10 CrNi 18-8
Z 10 CN 18.9 M
302 C 25
ANC 3 A
SCS 12
SCS 13 A
10 Ch 18 N 9 L
1.4313
X3CrNiMo 13-4
(X 4 CrNi 13 4)
GX5CrNi 13-4
Z 4 CND 13.4 M
Z 6 CN 13-4
Z 8 CD 17-01
425 C 11
425 C 12
GX 6 CrNi 13 04
SCS 5
SCS 6
2384
CA 6-NM
1.4319
X3CrNiN 17-8
301 S 26;302 S26
X 10 CrNi 18 09
SUS 302
302
X 5 CrNiMo 17 12 2
(X 4 CrNiMo 17-12-2)
Z 3 CND 17-11-01
Z 6 CND 17-11
Z 6 CND 17-11-02FF
Z 7 CND 17-11-02
Z 7 CND 17-12-02
316 S 13
316 S 17
316 S 19
316 S 31
316 S 33
X 5 CrNiMo 17 12
SUS 316
2347
316
1.4401
Z 11 CN 17-08
Z 11 CN 18-08
Z 12 CN 18-09
Z 3 CN 18-07 Az
Z 3 CN 18-10 Az
59
PASLANMAZ ELKLERN ULUSLARARASI KARILIKLARI - III

Almanya
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
sve
Rusya
A.B.D.
DIN
AFNOR
BS
UNI
JIS
SS
GOST
AISI/SAE
1.4404
X 2 CrNiMo 17-12-2
(X 2 CrNiMo 17 13 2)
GX 2 CrNiMoN 18-10
Z 2 CND 17-12
Z 2 CND 18-13
Z 3 CND 17-11-02
Z 3 CND 17-12-02FF
Z 3 CND 18-12-02
Z 3 CND 18-12-03
Z 3 CND 19.10 M
X 2 CrNiMo 17 12
G-X 2 CrNiMo 19 11
SUS 316 L
2348
316 L
1.4406
X 2 CrNiMoN 17-11-2
(X 2 CrNiMoN 17 12 2)
Z 3 CND 17-11 Az
X 2 CrNiMoN 17 12
SUS 316LN
316 LN
1.4408
GX 5 CrNiMo 19-11-2
316 S 11
316 S 13
316 S 14
316 S 31;316 S42
S. 537; 316 C 12
T. 75
S.161
316 S 61
316 S 63
316 C 16 LT 196
ANC 4 B
SCS 14
-2343
07 Ch 18N 10
G2S2M2L
CF-8M
1.4429
G-X 6 CrNiMo 18 10
Z 3 CND 17-12 Az
X 2 CrNiMoN 17 13
SUS 316LN
2375
316 LN
1.4435
X 2 CrNiMo 18-14-3
Z 3 CND 17-12-03
Z 3 CND 18-14-03
X 2 CrNiMo 17 13
SUS 316 L
2353
03 Ch 17N14M3
316 L
1.4436
X 3 CrNiMo 17-13-3
(X 5 CrNiMo 17 13 3)
Z 6 CND 18-12-03
Z 7 CND 18-12-03
X 5 CrNiMo 17 13
X 8 CrNiMo 17 13
SUS 316
2343
316
1.4438
X 2 CrNiMo 18-15-4
(X 2 CrNiMo 18 16 4)
Z 2 CND 19-15-04
Z 3 CND 19-15-04
317 S 12
X 2 CrNiMo 18 16
SUS 317 L
2367
317 L
1.4449
X 5 CrNiMo 17 13
317 S 16
X 5 CrNiMo 18 15
SUS 317
317
1.4460
X 3 CrNiMoN 27-5-2
(X 4 CrNiMon 27 5 2)
SUS 329 J1
2324
329
1.4462
X 2 CrNiMoN 22-5-3
(Z 3 CND 25-07 Az)

Z 5 CND 27-05 Az
Z 3 CND 22-05 Az
(Z 2 CND 24-08 Az)
Z 3 CND 25-06-03Az
318 S 13
SUS 329
J3L
2377
1.4510
X 3 CrT 17
(X 6 CrTi 17)
Z 4 CT 17
X 6 CrTi 17
SUS 430LX
08 Ch 17T
XM 8
430 Ti
439
1.4511
X 3 CrNb 17 (X 6 CrNb 17)
Z 4 CNb 17
X 6 CrNb 17
SUS 430LX
Malz. No
316 S 63
316 S 11;316 S13
316 S 14;316 S31
LW 22
LWCF 22
316 S 19;316 S31
316 S 33
LW 23
LWCF 23
60
PASLANMAZ ELKLERN ULUSLARARASI KARILIKLARI - IV

Almanya
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
sve
Rusya
A.B.D.
DIN
AFNOR
BS
UNI
JIS
SS
GOST
AISI/SAE
1.4512
X 6 CrTi 12
(X 2 CrTi 12)
Z 3 CT 12
LW 19
409 S 19
X 6 CrTi 12
SUH 409
409
1.4521
X 2 CrMoTi 18-2
SUS 444
2326
1.4539
X1 NiCrMoCuN 25-20-5
Z 2 NCDU 25-20
2562
X 6 CrNiTi 18 11
SUS 321
2337
06 Ch 18N 10T
08 Ch 18N 10T
09 Ch 18N 10T
12 Ch 18N 10T
321
SCS 24
SUS 630
630
X 6 CrNiTi 18 11
08 Ch 18N 12T
X 6 CrNiNb 18 11
348
X 6 CrNiNb 18 11
X 8 CrNiNb 18 11
SUS 347
2338
08 Ch 18 N 12 B
347
348
Malz. No
443
444
UNS N
08904
1.4541
X 6 CrNiTi 18-10
Z 6 CNT 18-10
321 S 31
321 S 51
LW 24
LWCF 24
1.4542
X 5 CrNiCuNb 16-4
(X 5 CrNicUnB 17 4)
Z 7 CNU 15-05
Z 7 CNU 17-04
1.4544
1.4546
X 5 CrNiNb 18-10
1.4550
X 6 CrNiNb 18-10
Z 6 CNNb 18-10
1.4552
GX 5 CrNiNb 19-11
(G-X 5 CrNiNb 18 9)
Z 6 CNNb 18.10 M
347 C 17
SCS 21
1.4568
X 7 CrNiAl 17-7
Z 9 CNA 17-07
301 S 81
2388
09 Ch 17 N 7 Ju 1
1.4571
X 6 CrNiMoTi 17-12-2
Z 6 CNDT 17-12
320 S 18
320 S 31
X 6 CrNiMoTi 17 12
SUS 316T
2350
10 Ch 17 N 13 M2T
316 T
1.4573
X 10 CrNiMoTi 18 12
320 S 33
X 6 CrNiMoTi 17 13
SUS 316T
10 Ch 17 N 13 M3T
08 Ch 17 N 13 M2T
316 T
1.4580
X 6 CrNiMoNb 17-12-2
Z 6 CNDNb 17-12
318 S 17
X 6 CrNiMoNb 17 12
08 Ch 16 N 13 M2B
(316 Cb)
1.4581
GX5 CrNiMoNb 19-11-2

G-X 5 CrNiMoNb 18 10
Z 4 CNDNb 18.12 M
318 C 17
ANC 4 C
GX6 CrNiMoNb 2011
SCS 22
S. 524
S.526
347 S 31
2 S. 130
2 S. 143/144/145
S.525/527
347 S 20
347 S 31
347 S 51
ANC 3 B
61
PASLANMAZ ELKLERN ULUSLARARASI KARILIKLARI - V

Almanya
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
sve
Rusya
A.B.D.
DIN
AFNOR
BS
UNI
JIS
SS
GOST
AISI/SAE
1.4583
X 10 CrNiMoNb 18-12
X 6 CrNiMoNb 17 13
318
1.4718
X 45 CrSi9-3
Z 45 CS 9
401 S 45
X 45 CrSi 8
SUH 1
40 Ch 9 S 2
HNV 3
1.4724
X 10 CrAl 13
X 10 CrAlSi 13
Z 13 C 13
X 10 CrAl 12
10 Ch 13 S Ju
1.4731
X 40 CrSiMo 10-2
Z 40 CSD 10
SUH 3
40 Ch 10 S 2 M
1.4742
X 10 CrAl 18
X 10 CrAlSi 18
Z 12 CAS 18
(X 8 Cr 17)
SUH 21
15 Ch 18 S Ju
1.4747
X 80 CrNiSi 20
Z 80 CNS 20-02
443 S 65
X 80 CrSiNi 20
SUH 409
HNV 6
1.4762
X 10 CrAl 24
X 10 CrAlSi 25
Z 12 CAS 25
(X 16 Cr 26)
(SUH 446)
(2322)
(446)
1.4828
X 15 CrNiSi 20-12
309 S 24
X 16 CrNi 23 14
SUH 309
20 Ch 20 N 14 S 2
309
1.4833
X 12 CrNi 24-12
X 12 CrNi 23-13
X 7 CrNi 23-14
Z 9 CN 24-13
Z 17 CNS 20-12
Z 15 CN 23-13
Z 15 CN 24-13
Z 20 CN 24-13
X 6 CrNi 23 14
SUS 309 S
309 S
1.4837
GX 40 CrNiSi 25-12
309 C 30
GX 35 CrNi 25 12
SCH 13 A
SCH 17
SCS 17
40 Ch 24 N 12 SL
1.4841
X 15 CrNiSi 25-20
X 15 CrNiSi 25-21
Z 15 CNS 25-20
Z 15 CNS 25-20
314 S 25
X 16 CrNiSi 25 20
SUH 310
20 Ch 25 N 20 S 2
314
310
1.4842
X 12 CrNi 25-20
Z 12 CN 26-21
(X 6 CrNi 25 20)
SUS 310 S
2361
310 S
1.4845
X 12 CrNi 25-21
X 8 CrNi 25-21
Z 8 CN 25-20
Z 12 CN 25-20
Z 12 CN 26-21
X 6 CrNi 25 21
(X 6 CrNi 25 20)
SUH 310
SUS 310 S
2361
20 Ch 23 N 18
310 S
1.4848
GX 40 CrNiSi 25-20
GX 40 CrNi 26 20
SCH 21
SCH 22
HK
1.4864
X 12 NiCrSi 36-16
X 12 NiCrSi 35-16
Z 20 NCS 33-16
SUH 330
330
Malz. No
310 S 16
310 S 24
310 S 25
301 S 31
310 C 40
310 C 45
NA 17
62
PASLANMAZ ELKLERN ULUSLARARASI KARILIKLARI - VI

Almanya
Fransa
ngiltere
talya
Japonya
sve
Rusya
A.B.D.
DIN
AFNOR
BS
UNI
JIS
SS
GOST
AISI/SAE
1.4865
GX 40 NiCrSi 38-18
330 C 11
330 C 40
331 C 40
GX 50 NiCr 39 19
SCH 15
SCH 16
1.4871
X 53 CrMnNiN 21-9
349 S 54
X 53 CrMnNiN 21 9
SUH 35
SUH 36
55 Ch 20 G 9 AN 4
EV 8
1.4873
X 45 CrNiW 18-9
X 45 CrNiW 18 9
SUH 31
NA 15 (H)
NCF 800
B 163
Z 6 CNT 18-10
321 S 51
(X 6 CrNiTi 18.11)
SUS 321
(2337)
321
Malz. No
1.4876
1.4878
X 10 NiCrAlTi 32-20
X 10 NiCrAlTi 32-21
X 12 CrNiTi 18-9
X 10 CrNiTi 18-10
Z 53 CMNS 21-09 Az
Z 53 CMN 21-09 Az
Z 35 CNWS 14-14
Z 45 CNW 18-09
Z 8 NC 33-21
Z 10 NC 32-21
1.4922
X 20 CrMoV 12-1
X 20 CrMoNi 12 01
2317
1.4944
Z 6 NCTDV 25-15 B
HR 51
660
63
BAZI PASLANMAZ ELKLERN TEKNK ZELLKLER - I

ASTM Standard
304
304L
304LN
309 / 309S
EN Standard
1.4301
1.4306
1.4311
1.4828 / 1.4833
Snf
stenitik
stenitik
stenitik
stenitik
Min 200 (tavlanm)

Max 500 (souk had.)
Min 190 (tavlanm)

Max 500 (souk had.)
Min 270 (tavlanm)
Min 230 (309)

Min 210 (309S)
500 (tavlanm)
700 (souk had.)
470 (tavlanm)
660 (souk had.)
550-750
500-750 (309)
500-750 (309S.)
130-180
130-170
150-210
223 (309) / 192 (309S)
1000-1100
1000-1080
1000-1100
1050-1100
Scak ekil Verme Sc. ( C)
850-1150
850-1150
850-1150
850-1150
Souk ekil Verme zellii
ok iyi
ok iyi
ok iyi
ok iyi
Talal malat zellii
Uygun takm ve soutma ile
ASTM Standard
310 / 310S
316
316L
316Ti
1.4841 / 1.4845
1.4401
1.4404
1.4571
stenitik
stenitik
stenitik
stenitik
%0.2 Akma Dayanm (MPa)
Min 230 (310)

Min 210 (310S)
Min 210 (tavlanm)

Max 500 (souk had.)
Min 200 (tavlanm)

Max 450 (souk had.)
Min 220 (tavlanm)

Max 700 (souk had.)
ekme Dayanm (MPa)
550-800 (310)
500-750 (310S)
510 (tavlanm)
610 (souk had.)
500 (tavlanm)
600 (souk had.)
540-700 (tavlanm)
Max 700 (souk had.)
223 (309) / 192 (310S)
160-200
155-190
160-200
1050-1100
1030-1120
1030-1100
1030-1120
850-1150
850-1150
850-1150
800-1150
ok iyi
ok iyi
ok iyi
ok iyi

ekme Dayanm (MPa)
Sertlik (HRB)
Tavlama Scakl ( C)
EN Standard
Snf
Sertlik (HRB)
Tavlama Scakl ( C)
Talal malat zellii
64
BAZI PASLANMAZ ELKLERN TEKNK ZELLKLER - II

ASTM Standard
321
409
420
430
EN Standard
1.4541
1.4512
1.4021
1.4016
Snf
stenitik
Ferritik
Martenzitik
Ferritik
Min 205 (Tavlanm)

Max 450 (Souk had.)
Min 220 (Tavlanm)

Max 350 (Souk had.)
450 (Tavlanm)
Min 210 (tavlanm)
520 (Tavlanm)
720 (Souk had.)
380 (Tavlanm)
420 (Souk had.)
650-800 (Tavlanm)
1570 (Su verme sonras)
o
930 (Su verme + 650 C Menevi)
o
750 (Su verme + 750 C Menevi)
430-600 (tavlanm)
160-210
160-200
180-230 (Tavlanm)
230-450 (Su verme + Menevi)
150-190 (Tavlanm)
1000-1100
770-830
950-1050 (Su verme sc.)

730-780 (Tavlama sc.)
750-850
650-700 (Ger. Gid.)
850-1150
750-1150
800-1100
850-1150
ok iyi
yi
yi
Yumuak eliklere benzer
Tavl iken yumuak elik gibi
Yumuak eliklere benzer
ekme Dayanm (MPa)
Sertlik (HRB)
Tavlama Scakl ( C)
Talal malat zellii
65

DKME DEMRLER
Dkme demirler, %2den fazla oranda karbon ieren demir-karbon alamlardr.
Dkme demirin bileiminde bulunan elementler ok nemlidir. Dkme demirin bileiminde ana yaps olan Demirden baka
Karbon, Silisyum, Mangan, Fosfor ve Kkrt de bulunur. Bunlardan Kkrt, dkme demirin zelliklerinde zararl etki
gsterdiinden, bileimde bulunmas pek istenmez. Fosforun faydas da belli miktara kadardr. Bunun da fazla miktarda
olmas, dkme demirin zellikleri bakmndan zararldr. Bu iki element dndaki Karbon, Silisyum ve Mangan dkme demirde
bulunmas zorunlu olan elementlerdir.
Dkme demirlerin zellikleri alamn kimyasal bileimlerine baldr. Mekanik zelliklerini en fazla etkileyen iki element
karbon ve silisyumdur. Karbon dkme demirde demirkarbr (sementit-Fe3C) veya serbest (grafit) olarak bulunur. Grafitin
olumas, serbest karbonun kelmesi veya demirkarbrdeki karbonun serbest hale dnmesi olaydr. Dkme demirlerde
grafitin olumas %2 ve daha fazla karbon olmasna baldr. Silisyum demirkarbr oluumunu azaltr ve grafit olumasn
artrc rol oynar.
Grafitli dkme demirler grafitin yapsna gre eitlilik arz eder.
- Beyaz dkme demir
- Rozet Grafitli ( Temper ) dkme demir
- Lamel Grafitli ( Gri ) dkme demir
- Kresel Grafitli ( Sfero ) dkme demir
*
**
***
Kresel
Temper
Beyaz Dkme
Gri Dkme
Grafitli
Dkme
Demir
Demir
Dkme Demir
Demir
%
%
%
%
Karbon
1,80 3,60
2,50 4,00
3,00 4,00
2,00 3,00
Silisyum
0,50 1,90
1,00 3,00
1,80 2,80
1,00 1,80
Mangan
0,25 0,80
0,40 1,00
0,15 0,90
0,20 0,50
Fosfor
0,06 0,18
0,05 1,00
0,10 Max.
0,01 0,10
Kkrt
0,06 0,20
0,05 0,25
0,03 Max.
0,02 0,17
*
**
***
Isl ilem ile Temper Dkme Demire dntrlr.

Bileiminde 0,010,10 Magnezyum bulunmaktadr.
Bileiminde % 0,00050,0050 Bor ve % 0,00050,0150 Alminyum bulunmaktadr.
Karbon
Dkme demirin bileiminde bulunan karbon %2-4 arasndadr. Dkme demirin bileimine ve souma hzna bal olarak
serbest karbon veya bileik karbon (karbr) halinde bulunur. Bileiminde serbest karbon bulunmas alamn grafitli olduunu
veya grafitlemeyi artrc elementlerin bulunduunu gsterir. Bileik karbon bulunmas ise alamn sementit (Fe3C) olduunu
veya karbrletirici elementlerin olduunu gsterir. Dkme demirin bileimindeki karbonun fazla olmas dkme demirin,
normal scaklkta bile krlgan olmasna sebep olmaktadr.
Silisyum
Dkme demir bileimindeki silisyum %0,50-3,50 arasnda deiir. Silisyum dkme demirin katlamasnda karbonun bileik
halden grafit halinde ayrlmasna yardm eder. Silisyumun % 3,50den fazla bulunmas alamn sert ve krlgan olmasna sebep
olur. Dkme demirlerden istenen zellik de bileimindeki silisyum miktarnn ayarlanmas ile salanr.
Mangan
Dkme demirin iinde genel olarak %0,50-1,00 arasndadr. Karbonun demirle bileik halde bulunmasna yardm ederek
dkme demirin sert ve krlgan olmasna sebep olur. Mangan, kkrdn olumsuz etkilerini gideren bir elementtir. Kkrt ile
birleir ve ManganSlfr (MnS) halinde crufa karr.
Fosfor
Dkme demir bileiminde bulunan az miktardaki fosfor, serbest halde olmayp demirle birlemi olarak Demir-Fosfr (Fe3P)
halinde bulunur. Fosfor, dkme demirin akcln artrr. Ayrca karbonun grafit halinde ayrlmasn salar. Fosfor miktar
arttka dkme demirin sertlii artar, dayanm azalr.
66

Kkrt
Karbonun grafit halinde ayrmasn gletirir. Dkme demirin bileiminde DemirSlfr ve ManganSlfr halinde bulunur.
Demir alamlar iinde daima zararl etkisi olan kkrt, esmer dkme demir bileiminde %0.15ten fazla bulunmamaldr.
Bileiminde fazla kkrt olmas dkme demirin sertliini artrr ve akcln azaltr. Bunun sonucu olarak da dkm paralar
gaz boluklu olarak kar.
BEYAZ DKME DEMR
Beyaz dkme demir, alam katlatnda bileimindeki karbon, sementit (demirkarbr-Fe3C)
halinde olan dkme demirdir. Krlm yzeyi beyaz kristal grnldr ve ok serttir.
Temper dkme demir retiminde kullanlan beyaz dkme demirdeki karbon ve silisyum
miktarlar azdr. Bunun iin yapdaki karbon demirkarbr halindedir. Ancak beyaz dkme demir
yapsndaki demir karbrler tam kalc ve dengeli halde bulunmaz.
Kat haldeki dkme demire eitli yntemlerle yaplan sl ilemler (TavlamaTemperleme)
sonunda demir karbrler grafite dntrlebilir.
TEMPER (ROZET GRAFTL) DKME DEMR

Beyaz dkme demirden yaplan paralara sl ilem uygulayarak Temper Dkme Demir elde
edilmitir. Isl ilem yolu ile beyaz dkme demirin iindeki karbon, rozet guruplar haline
getirilmektedir. Ayrca oksitleyici bir ortam yardm ile yzeydeki karbon da ksmen
indirgenmektedir.
Temper dkme demir yapmnda beyaz dkme demir kullanlmas zorunludur. Yapsnda bir
miktar grafit bulunan dkme demir, sl ilem uygulansa bile temper dkme demir haline
getirilemez. nk grafitler ekil deitirmez. Beyaz dkme demirde karbon perlit ve
sementit (Fe3C) halindedir. Beyaz dkme demir, uygun scaklklara kadar stlarak yapsnda
bulunan sementit ve perlit paralanr. Bylece serbest kalan karbon, ok yava souma hz
ile rozet gurubu haline geer. Buna Temper Karbonu ad verilir.
Seilen kimyasal bileim, katlama annda dokuda serbest grafit oluumuna izin vermemelidir. Aksi halde oluacak grafitlerin
ekilleri tavlama ile deitirilemez. Karbon miktar mmkn olduu kadar az olmaldr. Karbon miktar azaldka
dekarbrizasyon kolaylar ve tavlama ilemi daha iyi netice verir.
GR (LAMEL GRAFTL) DKME DEMR
Gri Dkme Demirin bileimindeki karbonun byk bir ksm, lamel grafit halindedir. Bu
grafit lamelleri doku iinde bo bir hacim meydana getirerek dayanm drrler. Gri
dkme demirde grafitler keskin keli olduundan gerilim ykselmesine sebebiyet verirler.
Bir anlamda entik etkisi yaratrlar. Malzemeye yaplacak yklemelerde oluabilecek
atlaklar nce bu ksmlardan balar. Darbe ve zorlamalarn etkisiyle bnyede oluan i
gerilmeler, kolayca btn ktleye dalmaktadr. Bu nedenle de dkme demir krlgan
olmaktadr. Ayrca dkm paralar lleri kldke ve kesitleri inceldike, dkmden
sonra hzl soumadan dolay sert ve krlgan olmakta, ilenebilirlikleri zorlamaktadr.
Grafitlerin yapdaki ekli, says ve bykl malzemenin mukavemetini nemli lde
etkiler. Grafitlerin ince tabakal ve keskin keli olmas i gerilmelere sebep olur, bu blgelerde krlma ve atlamalar meydana
gelir. Grafitlerin lamel ekilli olmas, mevcut yapnn ekme mukavemeti deerini 60-100 kgf/mmden 10-30 kgf/mmye
drmektedir. Ayrca lamel grafitli dkme demirler gevrek olduundan uzama oran da %0-3 civarndadr.
SFERO (KRESEL GRAFTL) DKME DEMR
yi zelliklere sahip olan Kresel Grafitli (Sfero) Dkme Demirler, elik
dkmden daha ekonomik ve dier dkme demirlere gre daha yksek
mukavemetlidir. Kresel grafitli dkme demirler, lamel grafitlerinin
kreletirilmesiyle elde edilir. Bu ilem iin sv metale belli oranlarda ve
yntemlerle Mg ve Ce ilave edilir. Gelitirilen baz Mg esasl alamlar da
ihtiyac karlamaktadr. Ancak kreselletirmenin baarl olmas iin ham
malzemenin Kkrt miktar %0,02 civarna drlmesi gerekir.
Kresel grafitli dkme demirin mekanik zellikleri olduka iyidir. Talal imalat
iilii kolaydr. Korozyona kar dayankldr. Kresel grafitli dkme demirler, bu nemli zellikleri nedeniyle otomotiv
sanayinde en ok kullanlan dkme demir eididir.
67

Kresel grafitli dkme demirler ani scaklk deiimlerine iyi mukavemet gsterse de atlamalar olabilir. Bu atlamalar kresel
grafitler tarafndan malzeme iine ulamadan nlenir. Bu adan sl deiimlere maruz kalan yerlerde baarldrlar. Kresel
grafitli dkme demirlerde scaklk arttka darbe dayanm da artar. Ancak bileimdeki C ve Si oran arttka, ayn scaklklarda
darbe enerjileri azalma gsterir.
Dkme Demirlerin Baz Kullanm Alanlar

Temper Dkme Demir
Lamel Grafitli Dkme Demir
Kresel Grafitli Dkme Demir
* Tarm Makineleri ve aralar
* Motor blou
* Motor tayc
* Motor ve jeneratr paralar
* Fren diski
* anzman tayc
* Zincir, apa, kanca vb.
* Kampana
* Diferansiyel gvdesi ve an
* Takm Tezgahlar paralar
* Ya pompalama ubuu
* Porya
* Ev Eyalar
* Su pompas pervanesi
* Kam mili
* Motor transmisyon elemanlar,

direksiyon dilileri
* Denge paras
* Yardmc aft kaycs
* Fittings, musluk, valf vb.
* Krank kepi
* Distribtr dilisi
* Manifold
* Kompresr tayc
* Vantilatr kasna
* Egzost manifoldu
* Fren diski
* n aks taycs
* Su pompas gvdesi
* Tekerlek poryas
* Volan
* Diferansiyel tayc
TS-519 BEYAZ TEMPER DKME DEMRLER

ekme
Dayanm
2
kg/mm
Akma Snr
2
kg/mm
Kopma
Uzamas
%
Sertlik
HB
DDTB-35
35
--
220
"Ferritik i dzey+ temper karbon"
DDTB-40
40
22
220
ekirdek dokusu "lamelli perlit+ temper karbon"
DDTB-45
45
26
200
ekirdek dokusu "taneli perlit+ temper karbon"
DDTB-55
55
36
240
ekirdek dokusu "ince taneli perlit+ temper karbon"
DDTB-65
65
43
270
"Karbonsuzlatrma derinlii az ve s ilemi uygulanan bir

yap + temper karbon"
DDTB-K38
38
20
12
200
"Karbonsuzlatrma derinlii okve kaynak yapldktan

sonra s ilemi gerektirmeyen bir yap + temper karbon"
TS 519
Doku zellikleri
Deney Parasnn ap 12 mm.'dir
68
TS-552 LAMEL GRAFTL DKME DEMRLER / GENEL AMALAR N

DDL-15
DDL-20
DDL-25
DDL-30
DDL-35
150
200
250
300
350
ekme Dayanm N/mm min
TPK ZELLKLER
Sertlik HB
160-190
170-210
180-250
200-240
210-250
Mikroyap
Ferritic+Pearlitic
Pearlitic+Ferritic
Pearlitic (min %90)
Pearlitic (100%)
Pearlitic (ince)
C : 3.40-3.60
Si : 2.30-2.50
Mn:0.50-0.80
S: 0.12 max
P: 0.50 max
C : 3.20-3.40
Si : 2.10-2.30
Mn:0.50-0.80
S: 0.12 max
P: 0.40 max
C : 3.00-3.25
Si : 1.85-2.10
Mn:0.40-0.70
S: 0.12 max
P: 0.25 max
C : 2.95-3.10
Si : 1.70-2.00
Mn:0.40-0.70
S: 0.10 max
P: 0.20 max
C : 2.70-3.00
Si : 1.70-2.00
Mn:0.60-0.80
S: 0.10 max
P: 0.20 max
Kimyasal Kompozisyon
(Orta et kalnl iin)
ULUSLARARASI STANDARTLAR
Trkiye
EU
Almanya
USA
UK
Fransa
talya
Japonya
TS 552
DDL-15
DDL-20
DDL-25
DDL-30
EN 1561
DIN 1691
ASTM A-4876
BS 1452
NF A32-101
UNI 5007
JIS G 5501
GJL 150
GJL 200
GJL 250
GJL 300
GG 15
GG 20
GG 25
GG 30
Class 20 B
Class 25 B
Class 35 B
Class 50 B
Grade 150
Grade 220
Grade 250
Grade 300
Ft 15 D
Ft 20 D
Ft 25 D
Ft 30 D
GG 15
GG 20
GG 25
GG 30
FC 150
FC 200
FC 250
FC 300
DDL-35
GJL 350
GG 35
Class 55 B
Grade 350
Ft 35 D
GG 35
FC 350
69
TS-526 KRESEL GRAFTL DKME DEMRLER / GENEL AMALAR N

ekme Dayanm kg/mm
min.
Akma Snr
2
kg/mm
min.
Kopma Uzama %
min.
Sertlik
HB
entik Dayanm
2
o
min. kg/cm (20 C)
3 deney ortalamas
Bir deney
Doku
DDK-40
42
28
12
140-201
Daha ok ferritik
DDK-50
50
35
170-241
Ferritik / Perlitik
DDK-60
60
40
192-269
Perlitik / Ferritik
DDK-70
70
45
229-302
Daha ok Perlitik
DDK-80
80
50
248-352
Perlitik
DDK-35.3
35
22
22
1.9
1.7
DDK-40.3
40
25
18
1.6
1.4
Ferritik
ULUSLARARASI STANDARTLAR
Trkiye
EU
Almanya
USA
UK
Fransa
talya
Japonya
TS 526
EN 1563
DIN 1693
ASTM A-536
BS 2789
NF A32-101
UNI 5007
JIS G 5502
DDK-35.3
GJS 350-22LT
GGG-35.3
DDK-40.3
GJS-400-18LT
GGG-40.3
60-40-18
Grade 370/17
FGS-370-17
GS 370-17
FCD 400-18L
DDK-40
GJS-450-15
GGG-40
65-45-12
Grade 420/12
FGS 400-12
GS 400-12
FCD 400-15
DDK-50
GJS-500-7
GGG-50
80-55-06
Grade 500/7
FGS 500-7
GS 500-7
FCD 500-7
DDK-60
GJS-600-3
GGG-60
100-70-03
Grade 600/3
FGS 600-2
GS 600-2
FCD 600-3
DDK-70
GJS-700-2
GGG-70
120-90-2
Grade 700/2
FGS 700-3
GS 700-2
FCD 700-2
DDK-80
GJS800-2
GGG-80
FCD 350-22L
FCD 800-2
70

SANAYDE KULLANILAN MALZEME ADLARI
Transmisyon
St37, 1008, 1010 ve 1020 kalitelerinde genelde yuvarlak ve altke halde bulunabilen, ilerken kaleme yapan, ekme
mukavemeti ve sertleebilirlii dk bir malzemedir. Transmisyon elikleri ounlukla hidrolik ve pnmatik elemanlar,
yksek dayanm istenmeyen balant elemanlar ve darbeye, zorlamaya ve yksek sya maruz kalmayan makine paralar
retiminde kullanlr. Kaynak ilemi iin gazalt (MIG/MAG) kaynak yntemi en uygunudur. Fakat genellikle bu malzemeden
retilen paralar kaynakl balantlarda kullanlmaz.
Otomat
9SMnPb36 ve 9SMnPb28 malzeme kodlu(en yaygn kullanlan), ilenmesi ok kolay, gzel yzey karan, ounlukla yuvarlak
ve altke olarak bulunabilen seri retim elikleridir. Otomat elikleri isimlerini minyatr paralarn seri retimini yapabilen
ok istasyonlu otomat tezgahlarndan alr. Yumuak ve ok kolay ilenebilir olmalar sayesinde transmisyondan retilmesi
problemli olan dili ve formlu paralarn retiminde kullanlrlar. Mekanik mukavemetleri transmisyondan dk, fakat uzama
katsaylar yksek olduu iin zmba perini, somunlu perin, hidrolik yksk gibi elemanlar bu malzemeden retilir.
malat
1040, 1050 ve 1060 malzemelerdir. malat elikleri adndan da anlalaca zere retimin ok geni bir alannda kullanlr.
Mekanik dayanmlar ortalama deerde olduu iin ou makine eleman ve kalp plakalar bu malzemeden yaplr. Dililer,
caka baklar ve plastik kesme zmbalar gibi yerlerde de sl ilem grdkten sonra kullanlabilir. Kaynak konusunda platina ile
ayn karakteristie sahiptir. malat eliklerinde normal platina ya da transmisyon eliklerinde kullanlan elektrotlar biraz
farkldr. Gaz alt kayna kullanlabilir. Fakat elektrot konusunda biraz sakncalar vardr, ar sertleme ve dolays ile
krlmalar grlr. Bu yzden elik malzemelerin kaynatlmasnda kullanlan zel elektrotlarn kullanlmas daha iyi sonu verir.
Ama kaynak yeri fazla ve sreklilik varsa gazalt kayna tercih edilmelidir.
Platina
St 37 - 42 kalitesinde, genellikle kalnl 20mm ve yukardaki sac malzemelere verilen addr. Platina malzemeler genellikle
darbe ve yksek mukavemete maruz kalmayan makina yap elemanlarnn imalatnda kullanlr. St kalitesi ortalama bir inaat
demirinden ok da stn olmad iin mekanik dayanm isteyen yerlerde kullanm pek uygun deildir. Karbon oran dk
olduu iin ok rahat kaynaklanabilir. Gazalt kayna en iyi sonucu verir fakat elektrod kayna da kullanlabilir. rnein
gemilerin d cephe saclar bu malzemeden yaplr. Platina sac St 37, normal sac St 42dir. St 37de kaynak edilebilirlik, St
42de ise ilenebilirlik daha iyidir.
nox
Paslanmaz elik. AISI normlarnda 303, 304, 310, 316, 420 ve 430 kalitelerinde malzemelerin piyasadaki genel addr. Kaliteler
paslanmaz malzemenin kimyasal ve mekanik direncini ifade eder.
71

MEKANK TESTLER
Sertlik Testi
Sertlik genel anlamda, malzemenin plastik deformasyona kar gsterdii direntir. Batc u genellikle sertletirilmi elik,
sinterlenmi tungsten karbr veya elmas gibi sertlii test yaplacak malzemeninkinden daha yksek olan bir malzemeden
yaplm bilye, piramit veya koni eklindedir. Standart deneylerin ounda yk, batc ucu sertlii llecek cismin yzeyine dik
dorultuda belirli bir sre yava yava bastracak ekilde uygulanr. Uygulanan yke, meydana gelen izin yzey alanna veya
batma derinliine gre bir sertlik says hesaplanr. Testler para kenarna yakn uygulanmamal ve izler arasnda en az iz
apnn kat uzaklk bulunmaldr. Test parasnn kalnl iz derinliinin en az on kat olmaldr.
Sertlik deerleri ile ekme mukavemetleri arasnda iliki vardr. Sertlik deneyleri kolay uygulanabilir ve elde edilen bilgi kolay
deerlendirilebilir. Gerek bu nedenlerle, gerekse tahribatsz deney olduundan sertlik lme, retimde kalite kontrol iin sk
sk kullanlr.
Brinell Sertlik Testi
Vickers Testi
Rockwell Sertlik Testi
Mikrosertlik Testi
Shore Sertlik Testi
: TS EN ISO 6506-1
: TS EN ISO 6507-1
: TS EN ISO 6508-1
: ASTM E 384-89
: TS 9743 standardna gre yaplr.
Rockwell : En yaygn olarak kullanlan sertlik lme yntemidir.

Rockwell sertlik deneyi, malzemenin sertliinin bir ls olarak
sabit yk altnda malzeme zerinde oluturulan izin derinliinin
llmesi esasna dayanr. Malzemenin cinsine gre ucu ok az
yuvarlatlm 120lik konik elmas u veya 1/16 ve 1/8 apnda
elik bilyeler kullanlr. Uygulanan yk ise 60, 100 veya 150 kgdr.
Bu deney yaplrken numuneye nce 10 kglk bir n yk ardndan
geri kalan yk uygulanr. Bunun amac, numune ile u arasndaki
kesin temas salamak ve l dzenindeki boluklar gidermek
amacyla uygulanr. Daha sonra esas yk uygulanr. Esas yk
kaldrldktan sonra, kk yk hala uygulanyor iken sertlik dorudan
kadrandan okunur. Sertlik, esas ykn uygulanmas ve bunu takiben
kaldrlmasnn neden olduu batma derinliindeki artn bir
fonksiyonudur. Oluan izin derinliindeki 0,002 mm'lik deiim,
yaklak olarak 1 Rockwell deerine karlk gelmektedir.
Rockwell deneyi, bir kadranl gsterge zerinde dorudan okumadan
dolay byklk veya batma derinliinin lmne dayal tm sertlik
deneylerinin en hzl olandr. Hassasiyet olduka yksektir.
Deney cihaznn hassasiyeti, her lmden nce sertlii bilinen standart sertlik blou ile kontrol edilmelidir. Bu bloklarn
sertlii, muayene edilecek parann sertliine mmkn olduu kadar yakn olmaldr.
Brinell : Brinell sertlik testinde sertletirilmi elik veya tungsten
karbrden yaplm bir bilya, sertlii llecek numunenin yzeyine
bastrlr. Bilyann yzeyde oluturduu izin ap llr ve ykn, izin
kresel alanna blm olan Brinell sertlii bir tablodan okunur.
Muayene edilen para iz derinliinin en az 8 kat kalnlnda olmaldr.
ki iz merkezi arasndaki mesafe iz apnn 4, para kenarndan olan
minimum uzaklk ise 2,5 kat olmaldr.
Brinell sertlik lm yntemi, daha ok parann ekirdek sertliini
tespit etmek iin kullanlr. ekirdek sertlii, malzemenin enine kesiti
alndnda, yzey ile merkez arasndaki blgeden alnan sertlik
deeridir. Bu nedenle yaklak bir ekme dayanmna karlk gelir. Para
kesilmeden Brinell lm yaplacak ise, iz derinlii fazla olduundan,
para zerindeki tala pay dikkate alnarak lm yntemi
belirlenmelidir.
72

DENEY YK SEM TABLOSU
Bilya ap
D
(mm)
F/D2 Yk Derecesi
(kp olarak)
30
10
2,5
1,25
Uygulanan Yk (kg)
10
3000
1000
500
250
125
750
250
125
62,5
31,25
187,5
62,5
31,25
15,625
7,8125
30
10
2,5
1,25
2,5
1
llen Brinell sertlii iin herhangi bir belirtme yoksa 10mm bilya ve 3000kg yk kullanld anlalr.
Fakat sertlik deerinden sonra;
HB 30
: 10mm bilya, 3000kg yk,
HB 30/5
: 5mm bilya, 750kg yk,
HB 2,5/5/20 : 5mm bilya, 62,5kg yk, 20 sn yk uygulama sresi

eklinde belirtmeler yaplabilir.
Yani sertlik deerinden sonra HB x/y/z eklinde bir belirtme varsa, burada;
x : yk derecesi
y : bilya ap
z : ykn uygulanma sresini tanmlar.
Vickers : Tepe as 136o olan piramit ekilli elmas u kullanlr. Normal olarak
uygulanan yk 1-30kg arasnda deiir, fakat hem daha dk hem de daha yksek
ykler kullanlabilir. Elmas ula salanan izin kegenlerinin ortalama uzunluu
llr ve sertlik deeri bir tablodan okunur. Sertlik, ykn izin piramitsel alanna
blm olarak llr. elikler iin numunenin kalnl izin diagonalinin 1,2 kat
olmaldr. Komu izlerin merkezleri arasndaki veya merkez ile herhangi bir kenar
arasndaki minimum uzaklk izin diagonalinin 2,5 kat olmaldr. Vickers sertlik
deneyi hem sert hem de yumuak malzemeler iin kullanlr. Kk batma
derinliinden dolay malzemenin yzey sertliinin llmesine uygundur. zellikle
nitrasyon yaplm paralarda kullanlr.
Mikro Vickers: Bu deney, zellikle ok kk numunelerin ve ince saclarn
sertliklerini lmede elverilidir. Yzeyi sertletirilmi paralarda sert tabaka
derinlii, dekarbrize derinlii veya elektrolitik olarak kaplanm
malzemelerin sertlikleri de bu deney ile tespit edilir. Ayrca metalik alamlarda fazlarn sertliklerinin tespitinde, cam ve
porselen gibi ok sert ve krlgan malzemelerin sertliklerini lmede de kullanlabilir. Deney malzemesinin sertliine
gre seilen uygun ykler iin, batc ucun malzemeye girdii derinlik hi bir zaman 1 mikronu gemez.
Mikro Vickers sertlik cihaz ok hassas olup kontrol otomatiktir. Dier sertlik lme cihazlarndan farkl olan yan
komple metal mikroskobunu ihtiva etmesidir.
Knoop : Mikro sertlik lme yntemidir. Bu deneyde tepe as 130 ve 172 30 olan piramit ekilli elmas bir u malzeme
zerine bastrlr. Uygulanan yk 10-1000gdr. Vickers testinde olduu gibi, izin kegenlerinin ortalama uzunluu llr ve
sertlik deeri bir tablodan okunur. Sertlik, ykn izin piramitsel alanna blm olarak llr. Knoop sertlik testi daha ok
cam ve seramik gibi gevrek malzemelerin sertliinin llmesinde kullanlr.
73

Shore : Bu yntemde bir dey tp iinde drlen bir ekicin cisme arpp geri sramas ile ulat ykseklik llr. Batc
u olarak su verilmi elik bilya veya kresel elmas u kullanlr ve bunlar den arln alt yzeyine tutturulur. Metalin
sertlii ile bu srama ykseklii orantldr. Bir bakma sertlii, malzemenin elastikiyetine bal olarak ler. Metallerin
sertliini lmede yaygn kullanlan bir yntem deildir.
Lastiklerde kullanlan yntemde ise lastiin iine batmaya alan bir u kullanlr. Ucun gerisinde bulunan yay lastiin
sertliine gre gerilir ve yayn gerilmesine bal olarak lastiin sertlii belirlenir.
Shore sertlik testinde kullanlan batc ularn ekli aada gsterilmitir. En ok kullanlan yntemlerden Shore A iin
uygulama yk 822g, Shore D iin ise 4536gdr.
Bu yntemin en nemli avantaj iz brakmadan sertlik lme imkan ve ok geni bir yzeyde sertlik dalmn lebilme
kolayl salamasdr.
74

SERTLK DNM TABLOSU - I
Rockwell
Rockwell Superficial
Brinell
Vickers
Shore
HB
HV
HS
60 kg
Yaklak
ekme
Dayanm
15-N
30-N
45-N
60 kg
100 kg
150 kg
15 kg
30 kg
45 kg
3000 kg
500 kg
10 kg
Elmas
Konik U
1/16"
elik Bilya
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
10mm
elik Bilya
10mm
elik Bilya
136 Elmas
Piramit U
Elmas
Konik U
MPa
86.5
---
70
94.0
86.0
77.6
---
---
1076
101
---
86.0
---
69
93.5
85.0
76.5
---
---
1044
99
---
85.6
---
68
93.2
84.4
75.4
---
---
940
97
---
85.0
---
67
92.9
83.6
74.2
---
---
900
95
---
84.5
---
66
92.5
82.8
73.2
---
---
865
92
---
83.9
---
65
92.2
81.9
72.0
739
---
832
91
---
83.4
---
64
91.8
81.1
71.0
722
---
800
88
---
82.8
---
63
91.4
80.1
69.9
705
---
772
87
---
82.3
---
62
91.1
79.3
68.8
688
---
746
85
---
81.8
---
61
90.7
78.4
67.7
670
---
720
83
---
81.2
---
60
90.2
77.5
66.6
654
---
697
81
---
80.7
---
59
89.8
76.6
65.5
634
---
674
80
---
80.1
---
58
89.3
75.7
64.3
615
---
653
78
2180
79.6
---
57
88.9
74.8
63.2
595
---
633
76
2110
79.0
---
56
88.3
73.9
62.0
577
---
613
75
2050
78.5
120
55
87.9
73.0
60.9
560
---
595
74
1985
78.0
120
54
87.4
72.0
59.8
543
---
577
72
1920
77.4
119
53
86.9
71.2
58.6
525
---
560
71
1845
76.8
119
52
86.4
70.2
57.4
500
---
544
69
1795
76.3
118
51
85.9
69.4
56.1
487
---
528
68
1740
75.9
117
50
85.5
68.5
55.0
475
---
513
67
1675
75.2
117
49
85.0
67.6
53.8
464
---
498
66
1630
74.7
116
48
84.5
66.7
52.5
451
---
484
64
1565
74.1
116
47
83.9
65.8
51.4
442
---
471
63
1520
73.6
115
46
83.5
64.8
50.3
432
---
458
62
1480
73.1
115
45
83.0
64.0
49.0
421
---
446
60
1445
72.5
114
44
82.5
63.1
47.8
409
---
434
58
1395
72.0
113
43
82.0
62.2
46.7
400
---
423
57
1365
71.5
113
42
81.5
61.3
45.5
390
---
412
56
1330
70.9
112
41
80.9
60.4
44.3
381
---
402
55
1300
70.4
112
40
80.4
59.5
43.1
371
---
392
54
1265
69.9
111
39
79.9
58.6
41.9
362
---
382
52
1230
69.4
110
38
79.4
57.7
40.8
353
---
372
51
1200
68.9
110
37
78.8
56.8
39.6
344
---
363
50
1165
68.4
109
36
78.3
55.9
38.4
336
---
354
49
1135
67.9
109
35
77.7
55.0
37.2
327
---
345
48
1110
67.4
108
34
77.2
54.2
36.1
319
---
336
47
1085
75

SERTLK DNM TABLOSU - II
Rockwell
Brinell
Vickers
Shore
HB
HV
HS
60 kg
Yaklak
ekme
Dayanm
15-N
30-N
45-N
60 kg
100 kg
150 kg
15 kg
30 kg
45 kg
3000 kg
500 kg
10 kg
Elmas
Konik U
1/16"
elik Bilya
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
10mm
elik Bilya
10mm
elik Bilya
136 Elmas
Piramit U
Elmas
Konik U
MPa
66.8
108
33
76.6
53.3
34.9
311
---
327
46
1050
66.3
107
32
76.1
52.1
33.7
301
---
318
44
1025
65.8
106
31
75.6
51.3
32.5
294
---
310
43
995
65.3
105
30
75.0
50.4
31.3
286
---
302
42
970
64.7
104
29
74.5
49.5
30.1
279
---
294
41
940
64.3
104
28
73.9
48.6
28.9
271
---
286
41
920
63.8
103
27
73.3
47.7
27.8
264
---
279
40
900
63.3
103
26
72.8
46.8
26.7
258
---
272
39
875
62.8
102
25
72.2
45.9
25.5
253
---
266
38
855
62.4
101
24
71.6
45.0
24.3
247
---
260
37
835
62.0
100
23
71.0
44.0
23.1
240
201
254
36
820
61.5
99
22
70.5
43.2
22.0
234
195
248
35
795
61.0
98
21
69.9
42.3
20.7
228
189
243
35
780
60.5
97
20
69.4
41.5
19.6
222
184
238
34
765
59.0
96
18
---
---
---
216
179
230
33
---
58.0
95
16
---
---
---
210
175
222
32
---
57.5
94
15
---
---
---
205
171
213
31
---
57.0
93
13
---
---
---
200
167
208
30
---
56.5
92
12
---
---
---
195
163
204
29
---
56.0
91
10
---
---
---
190
160
196
28
---
55.5
90
---
---
---
185
157
192
27
---
55.0
89
---
---
---
180
154
188
26
---
54.0
88
---
---
---
176
151
184
26
---
53.5
87
---
---
---
172
148
180
26
---
53.0
86
---
---
---
169
145
176
25
---
52.5
85
---
---
---
165
142
173
25
---
52.0
84
---
---
---
162
140
170
25
---
51.0
83
---
---
---
159
137
166
24
---
50.5
82
---
---
---
156
135
163
24
---
50.0
81
---
---
---
153
133
160
24
---
49.5
80
---
---
---
---
150
130
---
---
---
49.0
79
---
---
---
---
147
128
---
---
---
48.5
78
---
---
---
---
144
126
---
---
---
48.0
77
---
---
---
---
141
124
---
---
---
47.0
76
---
---
---
---
139
122
---
---
---
46.5
75
---
---
---
---
137
120
---
---
---
46.0
74
---
---
---
---
135
118
---
---
---
76

SERTLK DNM TABLOSU - III
Rockwell
Brinell
Vickers
Shore
HB
HV
HS
60 kg
Yaklak
ekme
Dayanm
15-N
30-N
45-N
60 kg
100 kg
150 kg
15 kg
30 kg
45 kg
3000 kg
500 kg
10 kg
Elmas
Konik U
1/16"
elik Bilya
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
10mm
elik Bilya
10mm
elik Bilya
136 Elmas
Piramit U
Elmas
Konik U
MPa
45.5
73
---
---
---
---
132
116
---
---
---
45.0
72
---
---
---
---
130
114
---
---
---
44.5
71
---
---
---
---
127
112
---
---
---
44.0
70
---
---
---
---
125
110
---
---
---
43.5
69
---
---
---
---
123
109
---
---
---
43.0
68
---
---
---
---
121
107
---
---
---
42.5
67
---
---
---
---
119
106
---
---
---
42.0
66
---
---
---
---
117
104
---
---
---
41.8
65
---
---
---
---
116
102
---
---
---
41.5
64
---
---
---
---
114
101
---
---
---
41.0
63
---
---
---
---
112
99
---
---
---
40.5
62
---
---
---
---
110
98
---
---
---
40.0
61
---
---
---
---
108
96
---
---
---
39.5
60
---
---
---
---
107
95
---
---
---
39.0
59
---
---
---
---
106
94
---
---
---
38.5
58
---
---
---
---
104
92
---
---
---
38.0
57
---
---
---
---
102
91
---
---
---
37.8
56
---
---
---
---
101
90
---
---
---
37.5
55
---
---
---
---
99
89
---
---
---
37.0
54
---
---
---
---
---
87
---
---
---
36.5
53
---
---
---
---
---
86
---
---
---
36.0
52
---
---
---
---
---
85
---
---
---
35.5
51
---
---
---
---
---
84
---
---
---
35.0
50
---
---
---
---
---
83
---
---
---
34.8
49
---
---
---
---
---
82
---
---
---
34.5
48
---
---
---
---
---
81
---
---
---
34.0
47
---
---
---
---
---
80
---
---
---
33.5
46
---
---
---
---
---
79
---
---
---
33.0
45
---
---
---
---
---
79
---
---
---
32.5
44
---
---
---
---
---
78
---
---
---
32.0
43
---
---
---
---
---
77
---
---
---
31.5
42
---
---
---
---
---
76
---
---
---
31.0
41
---
---
---
---
---
75
---
---
---
30.8
40
---
---
---
---
---
74
---
---
---
30.5
39
---
---
---
---
---
74
---
---
---
30.0
38
---
---
---
---
---
73
---
---
---
29.5
37
---
---
---
---
---
72
---
---
---
77

SERTLK DNM TABLOSU - IV
Rockwell
Brinell
Vickers
Shore
HB
HV
HS
60 kg
Yaklak
ekme
Dayanm
15-N
30-N
45-N
60 kg
100 kg
150 kg
15 kg
30 kg
45 kg
3000 kg
500 kg
10 kg
Elmas
Konik U
1/16"
elik Bilya
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
Elmas
Konik U
10mm
elik Bilya
10mm
elik Bilya
136 Elmas
Piramit U
Elmas
Konik U
MPa
29.0
36
---
---
---
---
---
71
---
---
---
28.5
35
---
---
---
---
---
71
---
---
---
28.0
34
---
---
---
---
---
70
---
---
---
27.8
33
---
---
---
---
---
69
---
---
---
27.5
32
---
---
---
---
---
68
---
---
---
27.0
31
---
---
---
---
---
68
---
---
---
26.5
30
---
---
---
---
---
67
---
---
---
26.0
29
---
---
---
---
---
66
---
---
---
25.5
28
---
---
---
---
---
66
---
---
---
25.0
27
---
---
---
---
---
65
---
---
---
24.5
26
---
---
---
---
---
65
---
---
---
24.2
25
---
---
---
---
---
64
---
---
---
24.0
24
---
---
---
---
---
64
---
---
---
23.5
23
---
---
---
---
---
63
---
---
---
23.0
22
---
---
---
---
---
63
---
---
---
22.5
21
---
---
---
---
---
62
---
---
---
22.0
20
---
---
---
---
---
62
---
---
---
21.5
19
---
---
---
---
---
61
---
---
---
21.2
18
---
---
---
---
---
61
---
---
---
21.0
17
---
---
---
---
---
60
---
---
---
20.5
16
---
---
---
---
---
60
---
---
---
20.0
15
---
---
---
---
---
59
---
---
---
---
14
---
---
---
---
---
59
---
---
---
---
13
---
---
---
---
---
58
---
---
---
---
12
---
---
---
---
---
58
---
---
---
---
11
---
---
---
---
---
57
---
---
---
---
10
---
---
---
---
---
57
---
---
---
---
---
---
---
---
---
56
---
---
---
---
---
---
---
---
---
56
---
---
---
---
---
---
---
---
---
56
---
---
---
---
---
---
---
---
---
55
---
---
---
---
---
---
---
---
---
55
---
---
---
---
---
---
---
---
---
55
---
---
---
---
---
---
---
---
---
54
---
---
---
---
---
---
---
---
---
54
---
---
---
---
---
---
---
---
---
53
---
---
---
---
---
---
---
---
---
53
---
---
---
78
YAYGIN KULLANILAN SERTLK DENEYLER

Metod
Simge
Brinell
HB, BSD
HRA
HRC
Batc U
Deney Yk
Prensip
Uygulama
10mm, 5mm veya

2,5mm apl elik
veya tungsten
karbr bilya
Bilya apna ve
malzeme cinsine
bal olarak
62,5kgdan
3000kga kadar
deien ykler
yaygn olarak
kullanlr.
Uygulanan ykn
malzeme yzeyinde
oluan izin alanna
orandr. Birimi
2
kg/mm dir.
Dkme demirler, elikler ve

demir d alamlar.
60
ok sert malzemeler
150
Yksek mukavemetli elikler
HRD
100
Yksek mukavemetli elikler
HRB
100
HRF
HRG
Rockwell
E
HRE
15N
HR 15N
30N
HR 30N
45N
HR 45N
15T
HR 15T
30T
HR 30T
45T
HR 45T
Vickers
Tepe as 120
olan elmas konik
u
1/16 apnda
elik bilya
60
150
1/8 apnda elik

bilya
o
Tepe as 120
olan elmas konik
u
HV, VSD
30
45
30
45
0,5-100kg
Tepe as 136
olan elmas
piramit u
10-1000g
Knoop (Micro
Sertlik)
KHN
Rockwell C, A, B ve Fnin
uygulanamad durumlarda,
zellikle ok ince veya kk
numunelere uygulanr. Daha ok
jilet gibi ince saclarn, yzeyleri
az miktarda karbrize veya
dekarbrize edilmi veya
nitrasyonla yzeyi sertletirilmi
eliklerin sertliklerini lmede
kullanlr.
15
15
1/16 apnda
elik bilya
Micro Vickers
100
Batc ucun
malzemeye batma
derinlii
Tepe alar 172

o
30 ve 130 olan
elmas piramit u
10-1000g
Dk ve orta karbonlu elikler,

pirin ve bronz
ok yumuak malzemeler,
tavlanm pirin ve bakr
Yumuak malzemeler ve
alminyum
Yumuak malzemeler ve
alminyum
Uygulanan ykn
malzeme yzeyinde
oluan izin alanna
orandr. Birimi
2
kg/mm dir.
Uygulanan ykn
malzeme yzeyinde
oluan izin alanna
orandr. Birimi
2
kg/mm dir.
ok dkten ok yksek
sertlikteki kaln ve ince
numunelere uygulanr.
Yzey ve mikroyapsal
bileenlerin sertliini lmede
kullanlr.
Yapy oluturan bileenler,
nitrasyon yaplm paralar,
elektrolitik olarak kaplanm
malzemeler, cam ve seramik
gibi ok gevrek malzemeler.
79

ekme Testi
ekme testi, malzemelerin ekseni dorultusunda ekmeye zorland zaman gstermi olduu davranlar belirlemek iin
yaplr. Mekanik zellikleri deerlendirme bakmndan en faydal test olup deney paras ksa zamanda kopuncaya kadar
ekilir. Test parasna sabit hzl eksenel ekme yk uygulanr ve belirli uzamay salamak iin gerekli yk baml deiken
olarak llr. Bir ekme testinin sonular yk-uzama erisi izilerek gsterilir.
Akma mukavemeti tanabilecek en byk ykn belirlenmesinde kullanlr. Bu mukavemet genellikle bir emniyet katsaysyla
blnr. ekme deneyinde gerilme-ekil deitirme erisinin altnda kalan alan, malzemenin kopmadan nce absorbe ettii
enerjiyi, bu da malzemenin tokluunu belirler.
Statik yklemeye maruz kalabilecek bir malzemenin maksimum tasarm gerilimi ekme deneyi ile belirlenir. Malzemeye ait
ekme testi iin, ayn malzemeden kesilmi ve ayn artlarda sl ilem grm numune paradan deney ubuu kartlr.
ubuk ekme makinasna balanr ve krlma meydana gelinceye kadar artan bir yke maruz braklr. ekme deneyi TS EN ISO
6892-1 standardnda tanmlanmtr. ekme numunesi hazrlanmas ise TS EN ISO 377 ve TS 138 EN 10002-1de
tanmlanmtr (Kresel grafitli dkme demirler iin TS 526 EN1563/1995; Lamel grafitli dkme demirler iin TS 552
EN1561/1998).
Numune
Test
Paras
80
Yuvarlak kesitli paralar iin ekme numunesi :
d0 : Numune ap
L0 : l uzunluu = 5d0
L0
Lc : nceltilmi ksmn uzunluu = L0 + d0
Lc
Lt : Toplam uzunluk
Lt
d0
D : Numunenin ba ksmnn ap = 1,2d0
h : Ba ksmn uzunluu
Yass malzemeler iin ekme numunesi :
b : Genilik
a : Kalnlk
S0 : Numunenin birim alan = a x b

B : Numunenin ba ksmnn genilii
L0
L0 : l uzunluu = 5,65S0
Lc
Lc : nceltilmi ksmn uzunluu = L0 x b
Lt
Lt : Toplam uzunluk
h : Ba ksmn uzunluu
81
Gerilme
Elastik
Def.
Rm
st Akma
Noktas ReH
Plastik
Deformasyon
ekme
Dayanm
Kopma
Noktas
Alt Akma
Noktas ReL
Birim Uzama
Akma Dayanm
: Malzemenin kalc ekil deiimi yapmaya balad gerilme deerine akma dayanm denir.
ekme Dayanm
: Deney ubuunun alanndan hesaplanan, numunenin krlmasna neden olan gerilmenin maksimum
deeridir.
Kopma Dayanm
: Krlma (kopma) annda uygulanan ykn erinin altndaki alana blnmesi ile bulunan gerilmedir.
Kopma dayanm, ekme dayanmndan kk grlmesine ramen bu kesit daralmas olay sonucu
olduundan gerekte durum byle deildir.
Uzama
: ekme deneyinin tamamlanmasndan sonra deney ubuunun boyundaki artn ilk boya orandr.
Uzama miktar malzemenin sneklik ls olup, kesit daralmas olarak ifade edilir ve malzemenin
maruz kalabilecei plastik deformasyon miktarn gsterir.
Bir malzemenin plastik ekil deitirme esnasnda enerji absorbe etme zelliine tokluk denilir. ekme erisi altnda kalan
alan malzeme tokluunun bir lsdr. Tokluk malzemenin dayanmn ve snekliini beraber deerlendiren bir kavramdr.
Bir malzemenin dayanmnn yksek olmas veya ok snek olmas, o malzemenin enerji yutabilme kapasitesinin fazla
olduunu gstermez. Sneklii yksek olan malzemenin tokluu, daha az snek olan bir malzemeye gre dk olabilir.
Kopma uzamas ve kopma bzlmesi malzemelerin sneklik zelliklerinin bir lsdr.

Kopmadan nce belirli bir uzama gsteren (baz kaynaklar %5 kopma uzamas kabul etmektedir) malzemelere snek
malzeme, gstermeyen malzemelere gevrek malzeme denilmektedir.
82

Sreksiz Akma Gsteren Snek Malzeme:
Balangta malzeme kuvvetle orantl olarak uzamaktadr. Belirli bir
noktada uzama artarken kuvvet artmamaktadr. Diyagramdaki zikzakl
blgeye akma snr denir. Bu snrda malzeme iinde byk deiiklikler
ve kaymalar olur. Akmann ilk balad noktaya st akma snr (ReH),
zikzaklarn sona erdii en dk nokta alt akma snr (ReL) denir. Akma
blgesinden sonra diyagramda tekrar bir ykselme grlr. Gerilmenin
en byk deeri ekme dayanm (Rm)dr. ekme dayanm noktasna
kadar malzeme homojen uzar. Bu noktadan sonra ise kesiti daralarak
(boyun verme) kopar. ekme dayanm, gevrek malzemeler iin dayanm
snrdr.
Srekli Akma Gsteren Gevrek Malzeme:

Balangta sreksiz akma gsteren snek malzemelerde olduu gibi birim
ekil deitirme kuvvetle orantl olarak artmaktadr. Belirli bir noktada
dorusallk bozulmaktadr. Akma noktas gstermeyen malzemelerde belirli
bir ekil deitirmenin (p) meydana geldii nokta akma snr olarak alnr.
Genellikle 0,002(%0,2) ekil deitirmenin olduu noktadan elastik
blgedeki doruya paralel izilir. Eriyi kestii nokta akma snr olarak
alnr.
ekme deneyi srasnda elastik blgede, uygulanan kuvvet braklrsa malzeme ilk haline geri dner. Malzeme zerinde kalc
deformasyon kalmaz. Ancak plastik deformasyon blgesinde kuvvet braklrsa malzeme kuvvetin brakld noktadan elastik
doruya paralel ekilde geri dner. Malzeme zerinde kalc deformasyon meydana gelir ve dislokasyon younluu artar,
dayanm deerleri artar, sneklii azalr (ekil deitirme sertlemesi).
ekme deneyi sonucunda numunenin temsil ettii malzemeye ait aadaki mekanik zellikler bulunabilir:
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
Elastiklik snr
Rezilyans (Malzemenin birim hacminin elastik olarak absorbe ettii enerji miktar)
Akma gerilmesi
ekme dayanm
Tokluk
% uzama
% kesit daralmas
83

entik Darbe Testi (Charpy Testi)
Metallerin zellikle gevrek krlmaya uygun artlardaki mekanik zellikleri hakknda bilgi edinmek ve numunenin dinamik bir
zorlama altnda krlmas iin gerekli enerji miktarn (darbe direncini) belirlemek iin yaplan testtir.
Hatal sl ilem veya baka nedenlerden doan krlganl ekme deneyi ile tespit etmek mmkn olamayabilir. entik darbe
deneyi ile bu krlganlk rahatlkla gzlenebilir.
entikli darbe deneyleri genellikle Charpy ve zod darbe deneyi olarak iki trde yaplmaktadr. Bu deney arasndaki temel fark
Charpy darbe deneyinde numune yatay olarak mesnetler arasna yerletirilirken, zod darbe deneyinde numune dikey olarak
bir kavrama enesine sktrlr.
Deneyde belirli arlktaki bir eki belirli bir h2 yksekliinden serbest olarak mesnet zerine konmu malzeme rnei zerine
drlr. eki, yrngesi zerindeki rnei, zayflatlm kesitinden krarak yoluna devam eder ve arpma nedeniyle
potansiyel enerjinin bir ksmn kaybettiinden h2den kk bir h1 yksekliine kar. P ile ekicin arl, W ile malzemenin
krlmas iin harcanan i gsterilirse;
Ph2 = Ph1+W
W = P (h2 h1)
Deney aletindeki zel bir dzenek ile W dorudan doruya llr, birimi Jouledr.
Charpy deney metodu TS EN 10045-1 standardnda belirtilmitir.
Malzemenin mekanik zellikleri hakknda bilgi edinmek iin yaplan darbe deneyinin sonularn entik as, scaklk,
malzemenin bileimi, haddeleme yn, malzemenin retim yntemi ve mikroyaps etkilemektedir.
Genellikle bir malzemenin darbe direnci enerjisi ile sneklii arasnda bir iliki vardr. Fazla sneklik gstermeyen
malzemelerin (%1-2in altnda) darbe direnleri de dktr.
Malzemelerin darbe dayanm scaklk karsnda da deiim gstermektedir. Darbe dayanm scaklk dtke der. Darbe
testinin farkl scakllarda yaplmasyla malzemenin gei scakl belirlenir. Gei scakl malzemenin snek krlmadan
gevrek krlmaya geiin olduu scaklktr. Bu genellikle malzemede %50 gevrek %50 snek krlmann olduu noktadaki
scaklk olarak bilinir. Bir malzemede gei scaklnn dk olmas istenir. nk o malzemenin kullanld ortam scakl
ok dk olabilir. Bu durumda oda scaklnda normal bir darbe (krlma) direnci gsterse bile gei scaklnn altnda
krlma riski nemli lde artacaktr.
84
CVATA ve SOMUNLAR N DAYANIM KALTE GRUPLARI ve MEKANK ZELLKLER

Kullanm Tarz
ekme
Dayanm
Akma
Snr
Uzama
L0 = 5 d0
(min)
Brinell
Sertlii
entik Darbe
Dayanm
(min)
Tanmlama
Civata
Somun
MPa
MPa
HB30
3.6
340-420
200
30
98-120
4.6
400-550
210
25
98-160
340-550
210
4.8
400-550
320
14
115-160
5.6
500-700
280
22
145-205
50
5.8
500-700
400
10
145-205
6.6
600-800
360
18
175-235
40
6.8
600-800
480
175-235
6.9
600-800
540
12
175-235
40
8.8
800-1000
640
12
235-293
70
10.9
1000-1200
900
293-350
50
12.9
1200-1400
1080
350-405
40
14.9
1400-1600
1250
405
30
85

DNM FAKTRLER
Parametre
Dnmler
Zaman
1h = 60 dk = 3600 sn
2
1m = 10 cm = 10 mm
o
-10
-8
1A = 10 m = 10 cm
Uzunluk
1in = 2,54 cm = 25,4 mm

1ft = 30,48 cm = 304,8 mm
2
1m = 10 cm = 10 mm
Alan
1m = 1550 in = 10,76 ft
1N = 0,102 kg
Kuvvet
1kg = 2,204 lb = 9,81 N

5
1 lb = 4,448x10 dyne = 4,448 N

2
-6
-6
1N/m (Pa) = 0,102x10 kg/mm = 145x10 lb/in (psi)

2
1kg/mm = 1422 lb/in (psi) = 9,81x10 N/mm
Gerilme
-4
1 lb/in (psi) = 7,04x10 kg/mm = 6,93x10 dyne/cm

3
1 ksi = 10 psi = 6,89x10 N/m

7
1N.m(J) = 0,102 kg.m = 10 erg (dyne.cm)

-7
Enerji
1N.m(J) = 0,239 cal = 2,78x10 KWh

1 lb.ft = 1,356 N.m(J)
1 J/sn(W) = 0,102 kg.m/sn
7
1 J/sn(W) = 10 erg/sn = 0,239 cal/sn
1 BG = 75 kg.m/sn = 550 lb.ft/sn = 746 W(J/sn)

1 lb.ft/sn = 1,356 W
o
C = (5/9)( F-32)
Scaklk
C = K-273,15
SIK KULLANILAN MALZEMELERN YOUNLUKLARI

3
Sembol
sim
Younluk (gr/cm )
Sembol
sim
Younluk (gr/cm )
Al
Alminyum
2,70
Mo
Molibden
10,22
Sb
Antimon
6,69
Ni
Nikel
8,91
Cu
Bakr
8,90
Si
Silisyum
2,33
Bor
2,33
Ti
Titanyum
4,51
Zn
inko
7,13
Vanadyum
6,12
Fe
Demir
7,87
Wolfram
19,27
Sn
Kalay
7,29
Zr
Zirkonyum
6,50
Karbon
2,20
Pirin
8,50
Co
Kobalt
8,90
Dkme demir
7,25
Cr
Krom
7,20
Karbon elikleri
7,85
Pb
Kurun
11,34
Delrin
1,42
Kkrt
2,07
Polyamid
1,135
Mg
Magnezyum
1,74
Polietilen
0,95
Mn
Mangan
7,43
Teflon
2,13
86

Kaynaklar:
1- KOAK, Hakan - 2006, Takm elikleri El Kitab
2- TOPBA, M. Ali - eliklerin Isl lemi
3- TOPBA, M. Ali - elik ve Isl lem Atlas
87

Seminer Notlari 2013

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Seminer Notlari 2013

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

: Alam elementlerinin (karbon ve artlamayan elementler dnda kalan dierleri)

eliklerin Kullanlaca Yere Gre eitleri

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ALAIM ELEMENTLERNN ELKLERN ZELLKLERNE ETKLER

nemsiz yada bilinmiyor

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ekil 1 - Isl ilemde genel olarak ilem prosesi

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

Fe C Denge Diyagramnda Kristal Yap

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

Martenzit, Beynit ve Kalnt stenit

Temperlenmi martenzit yap

Ferit ve Perlitten oluan mikroyap

Yksek Karbonlu bir elikte martenzit yap

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

Kimyasal Bileim ( % arlk )

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

Islah eliklerinin kesite ve slah ilemine bal olarak mekanik zellikleri - I

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

Islah eliklerinin kesite ve slah ilemine bal olarak mekanik zellikleri - II

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

TS 2850ye gre sementasyon eliklerinin bileimleri

Kimyasal Bileim ( % arlk )

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

Sementasyon eliklerinin mekanik zellikleri

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

TS 2850de verilen sementasyon eliklerinin dier lke standartlarnda yaklak karlklar

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ndktr (bakr bobin)

ndksiyonla sertletirmenin ematik grnm

ndksiyonla sertletirilmi dili

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

TS 2556'da verilen nitrasyon elikleri ve bileimleri

Kimyasal Bileim ( % arlk )

Nitrasyon eliklerinin yumuak tavl ve slah edilmi halde mekanik zellikleri

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

Nitrasyon eliklerinde sl ilem koullar

Islah ileminde stenitletirme scakl ve ani

TS 2556da verilen nitrasyon eliklerinin dier lke standartlarnda yaklak karlklar

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

TS 3921e gre alaml souk i takm eliklerinin eitleri ve bileimleri

Kimyasal Bileim ( % arlk )

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM

Alaml souk i takm eliklerinin sl ilem koullar ve mekanik zellikler

Isl ilem koullar

1) 800-1080 MPa dayanmnda slah edilmi olarak bulunur.

ISIL LEM ve UYGUN MALZEME SEM