SEYRSEFERVE

YARDIMCILARI

BLGLENDR
ME
25 Ekim 2016 Tarihi 1.
Quiz

BU SUNUMUN ER
Seyrsefer Yntemleri
Radyo Seyrsefer Yardmclar
Elektromanyetik Dalga
Modlasyon

SEYRSEFERN TANIMI
Seyrsefer,

havaclktan

nce

denizcilikte

kullanlan gemilerin bir noktadan dier bir

noktaya gidiine verilen ifadedir. Havacln
gelimesi ile birlikte seyrsefer kelimesi
havaclk
Kelime

terimleri

anlam

iinde

olarak

bir

yer

almtr.

uan

aamasndan ini aamasna kadar

kalk
takip

edecei gvenli ve en ksa yolu ifade eden

terim olarak kullanlmaktadr.

SEYRSEFER YNTEMLER
Havaclkta temel olarak 4 farkl seyrsefer yntemi kullanlmtr. Bunlar;

Harita

Okuma

Teknii

(Kara

Seyrseferi):

Pilot konum ve
pozisyon bilgisini zerinde utuu konumu harita ile karlatrma yaparak
bulmaktadr. Bu sayede ulamak istedii noktay, grerek uu artlarnda ve
harita ile yer ekillerini karlatrarak gerekletirmektedir.

 Gkyz Cisimleriyle (Celestial) Seyrsefer:

Belirgin

gkyz

cisimlerini

(gne,

gezegen, ay, yldzlar) kullanarak yaplan

seyrseferdir. Ufuk ile cisim arasnda yer
alan

ann

llmesi

prensibiyle

gerekletirilir. Seyrsefer srasnda en

ok kullanlan gkyz
gnetir.

Ayrca

cismi

ise

zel olarak belirlenmi

57 yldz ile de gerekletirilir.

 Hesaplamal Seyrsefer (Dead

Reckoning):

Mesafe, hz, yn, zaman, rzgr gibi faktrlerin

bilinerek

hibir

seyrsefer

yardmcs

kullanlmadan bilinen bir noktadan belirli bir

sre

sonra

istenilen

noktaya

gitmeyi

hedefleyen seyrsefer trdr. Bu yntem ilk

olarak

pusulann

kullanlmaya

icad

balanm

ile

denizcilikte

olup

havacln

gelimesi ile hava aralarnda da kullanlmaya

balanmtr.

 Radyo seyrseferi:

Hava

aracnn yer

tabanl (VOR, NDB, DME, VDF) ve uzay

tabanl

(GPS,

sistemlerden

GLONASS,

ald

radyo

Galileo)
sinyalleri

araclyla yapt seyrsefer tipidir.

Gnmzde aktif olarak kullanlan yer
tabanl seyrsefer yardmclarnn yerine
uzay tabanl seyrsefer yardmclarnn
kullanlmas iin gerekli almalar devam
etmektedir.

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

Radyo seyrsefer yardmclar uuun her aamasnda (kalk, dz uu,

yaklama, ini vb.) hava aracnn emniyetli bir ekilde hareket etmesini
salayan radyo dalgalar ile

alan

elektronik

sistemlerdir.

Hava

artlarnn kt olduu durumlarda, yksek irtifada hassas uularda, yaklama

ve iniin hassas yaplmas gereken durumlarda seyrsefer yardmclar kritik nem
tamaktadr.

RADYO SEYRSEFER
YARDIMCILARI
AMALAR
I
Hava trafiinin dzenlenmesi (ayn dorultulu uaklarn
irtifalarnn ayarlanmas),

Uulan blgenin engebe durumunun belirlenmesi,

Havada gr sfr bile olsa bu sistemler
sayesindepiste
verilebilir.

ini yaplabilir ve yn bilgisi

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

ELEKTROMANYETK DALGA
Radyo

seyrsefer

yardmclar;

vericinin

(Emitter

E)

gnderdii

radyo elektromanyetik dalgalarnn alc (Receiver R) tarafndan alnmas

prensibiyle alrlar.
Verici Anten: Elektrik akmnn belirli bir yere yollanmas iin elektrik
akmn,

verici anten, elektromanyetik dalgalara dntrr ve bolua

gnderir.
Alc

Anten:

dalgalar

Buna

karlk

alc

anteni,

boluktaki

elektromanyetik

alp elektrik enerjisine evirir ve bunu elektronik aygtlara

gndererek bilgiyi orijinal formuna dntrr (mzik, grnt, yaz).

ELEKTROMANYETK DALGA
Sinzoidal dalgann (belli frekanslarla tekrar eden, belli genlikler arasnda
gidip gelen dalgalar) herhangi bir noktasndan balamak zere yine ayn
noktaya ulancaya

kadar

geen

sreye

peryod

(T)

denir.

Birim

zamandaki (1 sn) peryod saysna ise frekans (f) denir. f= 1/T dir. Frekans
birimi Hertz (Hz)dir.
1 KHz = 1.000 Hz
1 MHz = 1.000.000 Hz
1 GHz = 1.000.000.000 Hz dir.

ELEKTROMANYETK DALGA
Bir radyo dalgasnn bir periyodunda kat edilen yol dalga boyunu () verir.
Birimi m
dir.
c = .f ve =c/f dir.
Dk frekansl elektromanyetik dalgalar uzun dalga boyuna sahip
iken ,
ksa dalga boylu olanlar ise byk frekansldr.

ELEKTROMANYETK
DALGA
Radyo Frekans Kategorileri

ELEKTROMANYETK
DALGA
SES DALGALARI (SD) VE RADYO DALGALARI (RD)
SD 30 Hz ile 3 KHz arasndadr,
SDn kulak duyabilir iken RDn kulak iitemez,
RD rnn frekanslar 3 KHz dan byktr,
SDnn menzili ok dk iken RDnn menzili ok uzundur,
SDr ses hzyla yaylrken (340 m/sn), RDr k hzyla yaylr (300.000
KM/sn),
RD r yansma ,krlma, krnm zelliklerine sahiptir,
RDr emilebilir veya enerji kaybedebilirler.

ELEKTROMANYETK DALGA
Havaclkta radyo seyrseferi,
Birden ok frekans bandnda (LF, MF, HF, VHF),
Birden ok dalga tipinde (yer dalgas, gk dalgas, uzay dalgas)
Birden fazla yaylm yntemiyle (krlma, yansma, krnm ve
emilim) yaylm
gerekletirebilmektedir.
Ayrca seyrsefer yardmclar kullanm alanna
ynl

gre ynszve

yaynlar yapmaktadr.
VHF yn bulucu, ADF, ILS,VOR, DME, Radar ve MLS hava aralarnda
kullanlan temel seyrsefer yardmclardr.

ELEKTROMANYETK DALGA
MODLASYON
Ses Dalgalar nn Radyo Dalgalar nn zerine bindirilip uzak menzillere
iletilmesi
salanr.
Uzak menzillere gnderilmek istenen ses veya grnt bilgisinin bir tayc
RDs zerine bindirilmesi ilemine modlasyon denir.
Bu ilemde ses veya resim bilgisini ieren dalgaya modle eden dalga,
yksek
frekansl tayc RDsna ise modle edilen veya tayc dalga ad verilir.

ELEKTROMANYETK DALGA
Radyo Dalgalarnda Krlma, Yansma, Krnm ve Emilme zellikleri
Krlma (Refraction): Younluu farkl 2 ortam sz konusu iken, RDnn bir
ortamdan baka bir ortama gemesi zelliidir. Dalga frekans yksek ise krlma
dk olur. Yksek frekansl dalgalar bulunduklar dorultuyu koruma eilimindedirler.
Yansma

(Reflection):

RDnn

ortam

deitirmeden

sadece

yn

deitirmesidir. Yansma olabilmesi iin RDnn dalga boyunun yansyaca engelin

boyutlarndan kk olmas gerekir.
Krnm (Diffraction): Keskin bir yansma deildir. RDnn dalga boyu ile engel
boyutlar ayn mertebede
yeryzn

yalayarak

olursa

krnm

olacaktr.

Kilometrik

dalgalar

yollarna devam ederlerken hektometrik dalgalar ev, bina gibi

engelleri yalayarak yollarna devam ederler. Bu yzeylerden yansma sz konusu

olamaz.

ELEKTROMANYETK DALGA
Emilme (Absorbtion): Gnderilen sinyal alcya ulancaya kadar
sinyal gcnde
zayflama olur. Bunu etkileyen faktrler;
RDnn yayld ortam, yzey nemlidir (toprak yzeyi, su yzeyi). Deniz zerinde
yaylan dalgalarn menzili ok fazla olacaktr. Topran da nemli olmas tercih edilir,
Frekans arttka menzil der, emilme artar,
E ve R arasndaki mesafe ne kadar yksek ise emilmeden kaynaklanan zayflama
artar,
Verici (E) gc ile menzil doru orantl olarak artar. rnein E ve R arasndaki
mesafeyi iki kat arttrmak iin Enin gcn drt kat arttrmak gereklidir.

ELEKTROMANYETK
DALGA
DALGA TPLER
1. Yer Dalgalar
2. Gk Dalgalar
3. Optik Dalgalar

ELEKTROMANYETK
DALGA
YER DALGALARI
Yava

yava

zayflayp

tamamen

snnceye

kadar

yeryz erisini takip eden dalgalardr. Yeryzne paralel

olarak yaylrlar. Yer dalgalarnn yaylmalarn etkileyen
faktrler:
Topran tipi (toprak ne kadar nemli ise menzil o kadar artar),
Frekans (frekans azaldka menzil artar),
Verici gc (vericinin gc ne kadar yksek ise menzil de o
oranda artar), yer dalgalarnn etkili olduu iki seyrsefer

sistemi

vardr

ki

bunlar

okyanus

zeri

uzun

menzilli

seyrseferlerde kullanlan OMEGA ve LORAN sistemleridir.

ELEKTROMANYETK DALGA
GK DALGALARI
Atmosferin

iyonosfer

katlarna

arpp

yansyarak

tekrar

yeryzne

dnen dalgalardr.
yonosfer atmosferin en d katmandr ve yerden yaklak 70-90 KM
arasnda bir mesafededir. Bu katmann ykseklii sabit olmayp zamana ve
mevsime gre deikenlik gsterir. Gndzleri ise geceye gre daha alak
seviyededir.

ELEKTROMANYETK
DALGA
OPTK DALGALAR
Dorusal olan ve iyonosfer tabakasndan yansmakszn iyonosfer tabakasn
delip
geerek uzaya ulaan yksek frekansl dalgalardr.
Frekans deeri 30 MHz den byk olan dalgalardr. Optik dalgalarn alclar
tarafndan alnabilmesi irtifaya baldr.

ELEKTROMANYETK
DALGA
RADYO DALGALARININ YAYILIMINDA ORTAYA IKAN
PROBLEMLER
1. Fading Olay
2. Sessiz Blge
3. Direk Dalgalarn rtifaya Bal Olarak Alnmas
4. Sessizlik (Belirsizlik) Konisi

ELEKTROMANYETK DALGA
FADNG OLAYI
ularsa, alcda alnan
Ayn enerjili ve frekansl iki dalga alcya ayn
anda
iaretin
gcnde zaman ierisinde artma ve azalma yani bir dalgalanma meydana
gelir.
Ayn anda bir dalgann maksimum, digerinin minimum degerine ulasmas (ayn
fazda
olmas durumu) ise sinyalin glenmesine neden olur.
rnein, direkt olarak uaa ulaan yer dalgas ile iyonosferden yansyp daha uzun bir
yol kat ederek uzaktaki alcya ulaan gk dalgasnn ayn anda alnmas fading olayna
sebep olur. zellikle geceleri, MF bandnda yayn yapan vericilerde ortaya kar. Bu
nedenle NDB gibi MF bandnda yayn yapan radyo seyrsefer yardmclarnn geceleri
gnderdikleri bilgiye gvenilmemelidir.

ELEKTROMANYETK DALGA
SESSZ BLGE
zellikle HF (Yksek Frekans) bandnda yayn yapan vericilerde ortaya kar.
HF
bandnda yer ve gk dalgalar hakimdir. Genelde etkili olan ise gk dalgalardr:
Frekans: Verici frekans ne kadar dk ise zelikle yer dalgalarnn ulaaca
menzil o kadar artacak ve sessiz blge klecektir.
Topran Tipi: Topran nemli olmas orannda yer dalgalarnn menzili artar. Bu da
sessiz
blgeyi daraltacaktr.
Zaman:
zellikle geceleri
yksektir.
Bu durumda
blgesi klecektir.

gk dalgalarnn menzili
sessiz

daha

ELEKTROMANYETK
DALGA
DREK DALGALARIN RTFAYA BALI OLARAK ALINMASI
Anlalaca gibi direk dalgalarn alnmas uan konumuna ve
irtifasna bal
olarak deimektedir.

SESSZLK (BELRSZLK) KONS

Genelde

tm

yer

istasyonlarnda

grlen

bir

problemdir.

stasyonda

dikey eksenden 40 - 45 lik koni seklindeki blge ierisinde bulunan

uaklar istasyonun gnderdii sinyalleri salkl olarak alamazlar.

ELEKTROMANYETK
DALGA
Frekans Bantlarnn zellikleri

ELEKTROMANYETK DALGA
VLF (Very Low Frequency): Ticari telgraf ekimleri, radyo yaynlar
LF (Low Frequency): NDB, LORAN
MF (MediurnFrequency):
NDB,
nadiren
havadan
yere

LORAN, yerden

yere

veya

haberleme
HF (High Frequency): Uzun menzilli yerden yere ve havadan yere haberleme
VHF (Very High Frequency): VOR, ILS Localiser, Markers, VDF, FM radro ve
televizyon yayn,
telsiz haberlemesi.
UHF (Ultra High Frequency): DME, ILS Glide Path, TACAN, askeri haberleme, GPS
SHF (Super High Frequency) ve EHF (Extremely High Frequency): MLS, Radyo
altimetre, tm
radar sistemleri

SUNUMDA KULLANILAN
KAYNAKLAR
ZER Haluk, Seyrsefer ATSEP
Temel
Eitimi/Seyrsefer Yardmc Sistemleri,
2010.
Seyrsefer Dairesi Bakanl Radyo
Seyrsefer Yardmclar Eitim
Notlar
Devlet Hava Meydanlar letmesi Hava

Seyrseferi Ders Notlar

 Bir sonraki derste grmek dileiyle

r.Gr. Glat EN
stanbul Aydn niversitesi Havaclkta Yer
Hizmetleri Blm