V Predavanje

PUTEVI I ELJEZNIKE
PRUGE
Vertikalno voenje trase puta
Raunska brzina
Proraun zaustavnog puta
Mr Katarina Mirkovi
1

Poduni profil puta

Kada se trasa puta presijee, poduno po njenoj osovini jednom vertikalnom
ravni, dobija se poduni (uzduni) profil puta.
Na podunom profilu javljaju se dvije karakteristine linije:

1. linija terena je

izlomljena linija koja predstavlja konfiguraciju terena u osovini

puta.
2. niveleta je prava linija koja je sainjena od zamiljenih taaka na sredini
kolovoza tj. na osovini puta.
nulte take predstavljaju presjene take nivelete i nulte linije.

Iznad nivelete uoavaju se dionice puta u usjeku, a ispod

nivelete, do linije terene, uoljive su dionoce terena u nasipu.
2

Vertikalna osovina je sainjena od:

Vertikalnih krivina (konkavnih i konveksnih) i
tangentnih dionica izmeu njih.
Konveksa

Konkava

Tj. uzduni profil trase se dobija kombinacijom vertikalnih krivina

(konveksnih i konkavnih) i tangentnih pravaca.
Radijusi krivina i poduni nagibi tangentnih pravaca moraju
zadovoljiti granine vrijednosti (min i max).
4

Nagib nivelete
Poduni nagib puta ili nagib nivelete (in) je odreen odnosom

visine H koju je potebno savladati i odgovarajue duine puta.

Taj odnos nivelete prema horizonzali se naziva nagib nivelete i
predstavlja tangens ugla koji niveleta zaklapa sa horizontalom.

in=H/L=tg

Nagib nivelete (poduni

nagib puta) se izraava u procentima i

predstavlja visinsku razliku u metrima na svakih 100m duine.
5

 Nagib nivelete zavisi od:

Raunske brzine
Konfiguracije terena
Visinske razlike mjesta koja se povezuju
Vodenih tokova
Vrste saobraaja itd.

Granini uslov za poduni nagib in:

min in in max in

Generalno, niveletu je poeljno voditi to manjim nagibom,

kako bi se obezbijedilo kretanje vozila usvojenom brzinom, a
da pri tome motor bude to manje optereen pri savladavanju
uspona.
6

Minimalni nagib nivelete min in

dionice u pravcu i na nasipu, gdje nije sprijeeno bono

oticanje mogue je projektovati ak i sa horizontalnom

niveletom in = 0% s tim da se obezbijedi popreni nagib.
Na dionicama u usjeku odvodnjavanje se rjeava rigolama
ili kanalima uz obezbjeivanje
min in = 0,3% za betonske profilisane elemente i
min in = 0,5 % za zatravljene kanale segmentnog oblika
minimalnu vrijednost nagiba nivelete treba posmatrati kao
rezultujui nagib sastavljen od vektorskog zbira nagiba
nivelete i sekundarnog podunog nagiba (nagiba rampe
vitoperenja), miniN~0.8%

Maksimalni nagib max in

Max iN predstavlja gornju granicu na koju utiu

uslovi vue, trokovi graenja i eksploatacioni faktori.

Poveanjem nagiba puta:

smanjuju se investicioni trokovi,
poveavaju trokovi eksploatacije
nepovoljno utiu na propusnu mo puta

 U primjeni max iN bitan faktor je duina puta na kojoj vlada taj

nagib, odnosno primjena maksimalnog nagiba tolerie se na

kratkim dionicama.
Svaki in>2,5% dovodi do osjetnog pada brzine teretnih vozila i
negativno se odraava na protonost i saobraajni komfor.
Maksimalni nagib max iN je u funkciji razreda puta i kategorije
terena, izgleda ovako:
Kategorija terena
Razred puta

ravniarski

breuljkasti

brdovit

planinski

Maksimalni uzduni nagib (%)

Auto-put

4-5

1. razred

2. razred

3. razred

10

4. razred

10

11

5. razred

10

11

12
9

Vertikalne krivine
U cilju poboljanja preglednosti i uslova vonje kao i

prilagoavanja konfiguraciji terena, niveletu je potrebno na

odreenim mjestima prelamati, odnosno mijenjati njen
nagib. Ti prelomi nivelete mogu biti konveksni ili konkavni.
Karakteristini tipovi
preloma
A-konveksan
B-konkavan
Dijagram otpora
bez zaobljenja i
sa zaobljenjem
10

 Matematiki oblik funkcije zaobljenja je kvadratna

parabola koja se sa dovoljno tanosti aproksimira

krugom:

11

 Svaki prelom nivelete izvodi se krunim lukom radijusa

Rv koji mora da zadovolji granine uslove:

minR < R < maxR
Za oba tipa preloma nivelete minimalne vrijednosti Rv
proistiu iz vozno-dinamikih uslova i uslova
preglednosti.

12

Granini radijusi min Rv

Vozno-dinamiki kriterijum

uzima se u obzir uticaj centrifugalne sile koja se kod

vertikalnih krivina javlja u smjeru upravnom na

kolovoznu ravan
dejstvo sile se odraava kao poveanje ili smanjenje
sopstvene teine, neudobnost
postavlja se uslov da radijalno ubrzanje bude manje od
0.5m/s2

13

Granini radijusi min Rv

Kriterijum preglednosti
za konveksne krivine zaobljenje mora biti obavljeno
tako da omoguuje vozau da na duini zaustavnog
puta sagleda prepreku

14

Granini radijusi min Rv

Kriterijum preglednosti
za konkavne krivine krivine mjerodavna je preglednost u

nonoj vonji; mora se zadovoljiti uslov da farovi vozila,

pri normalnom uglu rasipanja svjetlosti, osvijetle dionicu
puta najmanje jednaku vizuri zaustavne preglednosti Pz

15

Konstrukcija i proraun vertikalne krivine

za poznati radijus i otrinu preloma, konstrukcija
se izvodi po ortogonalnoj metodi

Osnovni elementi vertikalne krivine: Tg, Rv, i, i tekue koordinate x i y.

16

Granini radijusi max Rv

Za konveksne prelome
Kod preloma i<2%, primjenjuju se manje vrijednosti
radijusa vertikalnjh krivina:

geometrijski uslov za odreivanje max Rv

17

Raunska brzina
Raunska brzinaje Vr je brzina na osnovu koje se

izraunavaju granini elementi trase puta i

elementi poprenog profila. Elementi izraunati
na osnovu Vr moraju u potpunosti da osiguraju
bezbijednost vonje.
Za Vr usvaja se jedna od dviju veliina:
Predhodna brzina Vp ili
Oekivana brzina Vo

Raunska brzina ne moe biti manja od:

80km/h za autoputeve
60km/h za magistralne puteve (izuzetno 40km/h u planinsim
prevojima i drugim nepovoljnim planinskim terenima)
18

Vosnovna
V predhodna
Vraunska

V oekivana

V mjerodavna
Vprojektna

19

Prethodna brzina
Prethodna brzina Vp je polazna brzina za odreivanje elemenata

puta. Vp je mjerodavna za odraivanje irine profila.Veliine

prethodnih brzina date su u sledeoj tabeli:

RAZRED PUTA

ravni~arski
I

Auto-put
1. razred
2. razred
3. razred
4. razred
5. razred

120
120*
100
80
70
60

KATEGORIJA TERENA
bre`uljkasti
brdovit
II
III
Prethodne brzine Vp (km/h)
120-100
100-80
100
80
80
70
70
60
60
50
50
40

planinski
IV
80
70(60)**
60(50)
50(40)
40(30)
40(30)

*Za puteve 1. razreda sa dvije saobra}ajne trake najve}a ra~unska brzina je 100
km/h
**vrijednosti u zagradi primjenjuju se izuzetno u skladu sa ^lanom 4 Pravilnika

Za puteve 3.,4. i 5.razreda

prethodna brzia Vp predstavlja raunsku brzinu Vr

Za autoputeve i puteve 1. i 2. razreda Vp predstavlja brzinu na osnovu

koje se odreuju elementi situacionog plana trase (oblikovanje osovine)

u I fazi izrade idejnog projekta.
20

Oekivana brzina
Oekivana brzina Vo je brzina koja se odreuje na osnovu krivinske

karakteristika trase puta i irine kolovoza.

Za autoputeve i puteve 1. i 2. razreda Vo predstavlja raunsku brzinu Vr.
Vo vonje utvruje se na osnovu krivinske karakteristike i irine
kolovoza ukljuujui i ivine trake.
Krivinska karakteristika izraunava se u prvoj fazi idejnog projekta (za
horizontalni plan osovine) utvrena na osnovu prethodne brzine Vp.
K=

San / L

K krivinska karakteristika (grad/km; stepen/km)

a skretni ugao krivine (u gradima ili stepenima)
Sa n zbir skretnih uglova svih brzina na sektoru na kome se
predvia konstantna brzina (u gradima ili stepenima)
L duina sektora
1= 1.11111grad
21

O brzinama:
Raunska brzinaje Vr je brzina na osnovu koje se

izraunavaju granini elementi trase puta i

poprenog profila.
Predhodna brzina Vpr je poetna brzina za
odreivanje elemenata puta. Vpr je mjerodavna za
odraivanje irine profila.
Oekivana brzina Vo je brzina koja se odreuje na
osnovu krivinske karakteristika trase puta i irine
kolovoza.
Projektna brzina Vp je najvea brzina kretanja vozila
koja se moe oekivati pri uslovima sigurne i udobne
vonje u slobodnom saobraajnom toku. U zavisnosti
od Vp odreuje se poluprenik horizontalne krivine
i vizura zaustavne i preticajne preglednosti.
Vpr < Vpmax < Vr
22

Zaustavni put
Zaustavni put Z je put koji vozilo pree od trenutka kada voza

uoi smetnju do momenta zaustavljanja.

Sastoji se od dva dijela:
Lzp = Lr + Lik
Lr - put preen za vrijeme reakcije vozaa

Lik -

put koji vozilo pree od trenutka aktiviranja

konice do zaustavljanaja

Kada se u ove jednaine uvrste utvrene fizike veliine dobija se:

Zaustavni put pri forsiranom koenju:

Zaustavni put pri slobodnom koenju:

Vr- raunska brzina (km/h)

L- zatitni razmak (5-10 m)
tr- vrijeme reakcije vozaa (2.0 sec)
ft- koeficijent tangencijalnog trenja (f(Vr))
wr- otpor kotrljanja (0.02)
iN- poduni nagib (zanemaruje se)
V- otpor vazduha (zanemaruje se)
******
23