VITOPERENJE KOLOVOZA

POPREČNI NAGIB KOLOVOZA:

NA PRAVCU, zbog potrebe odvodnjavanja atmosferskih voda, može biti:
• Jednovodan, kod savremenih kolovoznih zastora (asfalt beton 2,5%, cement beton 2,0%) i za širinu
kolovoza do ~ 9,0 m (širina tri saobraćajne trake).
• Dvovodan, kod nesavremenih kolovoza (šljunčani, makadamski, ~ 4%) i kod savremenih kolovoza sa
četiri i više saobraćajnih traka.
Smer poprečnog nagiba kolovoza na pravcu zavisi od načina prihvatanja atmosferskih voda i njihovog daljeg
kontrolisanog odvođenja.
U KRIVINI, poprečni nagib ima zadatak i da poništi jedan deo centrifugalne sile koja deluje na vozilo dok
se kreće kroz krivinu. Zbog toga je smer poprečnog nagiba kolovoza u krivini uvek usmeren ka centru kružne
krivine. Promene smera krivina u situacionom planu zahtevaju i stalnu promenu smera poprečnog nagiba
kolovoza. Ta promena poprečnog nagiba kolovoza naziva se vitoperenje kolovoza.
Pri tome ta promena mora da zadovolji određene zahteve:
- Da površina kolovoza u nagibu manjem od neophodnog za efikasno odvodnjavanje bude što manja;
- Da promene bočnih potisaka budu logične i ne stvaraju nelagodnost kod vozača;
Da bi se ovi zahtevi realizovali definisana su ograničenja u pogledu minimalnog i maksimalnog relativnog
nagiba ivice kolovoza u odnosu na niveletu, takozvanog nagiba rampe.

Granične vrednosti nagiba rampe vitoperenja prema propisima

 VITOPERENJE KOLOVOZA
Vitoperenje kolovoza sa dve saobraćajne trake po pravilu se vrši:
- U lakim terenskim uslovima – oko niže ivice kolovoza;
- U teškim terenskim uslovima – oko osovine kolovoza.
Vitoperenje odvojenih jednosmernih kolovoza po pravilu se vrši oko ivice razdelne trake da bi razdelna
traka ostala nepromenjenog oblika na prelaznoj rampi i u kružnoj krivini.

Preporučeno vitoperenje oko osovine kolovoza: Preporučeno vitoperenje oko unutrašnje ivice kolovoza:
a) Autoput sa prostorno razdvojenim kolovozima a) Autoput sa minimalnom razdelnom trakom
b) Dvosmerni putevi i ulice b) Samostalne jednosmerne rampe na denivelisanim
raskrsnicama
 VITOPERENJE KOLOVOZA
Koji će se način vitoperenja primeniti zavisi od nagiba nivelete, odnosa nivelete prema terenu, oblika osovine u
situacionom planu i sl.
U principu uvek se trudimo da se dužine rampi vitoperenja poklope sa dužinama prelaznih krivina. To znači
da će se na istoj raspoloživoj dužini za vitoperenje javiti veći nagibi rampe vitoperenja pri vitoperenju oko
niže ivice kolvoza nego pri vitoperenju oko osovine kolovoza.

Tipični odnosi poprečnih nagiba na početku i na

Karakteristične šeme vitoperenja za slučaj prelaska
kraju prelaznih rampi
sa pravca na krug
 VITOPERENJE KOLOVOZA

Vitoperenje u zoni kritičnih nagiba

ir = 0.5·imax

Šeme vitoperenja kod prevojne linije

Oko osovine kolovoza

ir = imax

Oko niže ivice kolovoza

Zaobljavanje ivičnih linija kod
rampi vitoperenja nagiba > 0,5%
 VITOPERENJE KOLOVOZA

Pomerena zona kritičnih nagiba Odnos ivičnih niveleta prema glavnoj niveleti puta
za slučaj vitoperenja oko osovine puta

Kritičnim poprečnim nagibom smatra se nagib od 1,5%. Minimalni nagib rampe je ograničen samo u području
kritičnih poprečnih nagiba.
Nagib zaustavnih traka na autoputu ne prati uvek nagib saobraćajnih traka.
U krivinama malog radijusa kod kojih je izvršeno proširenje kolovoza u krivini, kod vitoperenja kolovoza oko
niže ivice, vitoperenje se vrši na istom odstojanju od osovine, odnosno oko fiktivne ivice neproširenog kolovoza.

VELIČINA POPREČNOG NAGIBA U KRIVINAMA

U tom pogledu postoji nekoliko stanovišta:
1. Veličina poprečnog nagiba treba da bude srazmerna centrifugalnoj sili za konstantnu voznu
brzinu, tj. projektnu brzinu. U tom slučaju je:
Rmin
q = q max
R
Minimalni poluprečnik horizontalne krivine izračunat je na osnovu maksimalnog dopuštenog poprečnog
nagiba u krivini od qmax = 7% (qmax = 0,07).
 VITOPERENJE KOLOVOZA
c;q;fR
0,200
V2
Rmin =
127( f Rdop + q max )

q max 7%
Rg = Rmin = Rmin = 2,8 Rmin
c=f(R) q min 2,5%

v2 v2 V2
0,100 g ⋅ qmin = Ro = =
Ro g ⋅ qmin 127 ⋅ qmin

0,070
fR f Rdop + qmax
c Ro = Rmin
q=f(R) qmin
0,025
q Svaka projektna brzina ima drugi odnos
R
Ro/Rmin pošto su i fRdop i koeficijent k
0 Rmin Rg=2,8⋅Rmin Ro(fR=0) promenljivi u zavisnosti od projektne
brzine. Koeficijent k određuje koji deo
centrifugalne sile poništavamo poprečnim
Promene poprečnog nagiba i bočnog potiska u
zavisnosti od veličine poluprečnika nagibom kolovoza: q=k·c
 VITOPERENJE KOLOVOZA
2. Veličinu poprečnog nagiba treba povećati u odnosu na prethodni stav u krivinama većih
poluprečnika.
U Švajcarskoj i Nemačkoj granični radijus je povećan na Rg = 4,4 – 5Rmin i usvojena linearna
zavisnost q = f(R) na logaritamskoj skali za veličinu poluprčnika. Za Rg = 5Rmin i qmax = 7%
biće: 0 , 64
R 
qi = 7 min 
 Ri  3. Veličinu najvećeg dopuštenog poprečnog
nagiba treba posmatrati selektivno
obzirom na klimatske uslove i veličinu
očekivanog saobraćaja.

U SAD se preporučuje qmax = 10% u

oblastima gde ne postoji mogućnost mraza
ili snežnihpadavina. Na putevima gde se
predviđa gušći saobraćaj, odnosno manje
brzine, preporučuje se qmax = 4 - 6%.

U Francuskoj je usvojen sledeći princip:

za 40 <Vp < 80 qmax = 5% izuzetno 7%

za 100 < Vp < 140 qmax = 4% izuzetno 7%

U serpentini, kao specifičnoj krivini,

dopušta se poprečni nagib od 9%.
VITOPERENJE KOLOVOZA
 VITOPERENJE KOLOVOZA
BOČNI POTISAK – deo centrifugalne sile (neponišteni) koji deluje na vozilo pri kretanju kroz krivinu.
g ⋅ fR = c − g ⋅ q
DIJAGRAM BOČNIH POTISAKA
Vrac = 80 km/h, St = 3,25 m, It = 0,30 m, ba = 1,50 m, qp = 0,025.

Rmin ⋅ q max 250 ⋅ 0,07

qk = = = 0,0583 , usvaja se qk = 0,06.
R 300

∆hp = 2⋅⋅St⋅⋅qp =2⋅⋅3,25⋅⋅0,025 = 0,18 m ∆hk = 2⋅⋅St⋅⋅qk = 2⋅⋅3,25⋅⋅0,06 = 0,42 m.

2
Vrac 80 2 N N
c= = = 1,646 g ⋅ q p = 9,81 ⋅ 0,025 = 0,245
12,96 ⋅ R 12,96 ⋅ 300 kg kg
N N
g ⋅ q k = 9,81 ⋅ 0,06 = 0,589 g ⋅ f R = c − g ⋅ q k = 1,646 − 0,589 = 1,057
kg kg
SEMA VITOPERENJA: BOČNI UDAR – predstavlja promenu bočnog
potiska u jedinici vremena. U suštini veličina bočnog
0,18

0,18

udara data je izrazom:

0,42

L.I.K.
D.I.K. x = 2,725 · V · ( c/L – q/Lr )
DIJAGRAM BOCNIH POTISAKA: Vrac ⋅ (g ⋅ f R + g ⋅ q p ) 80⋅ (1,057 + 0,245) N
0,18

xl = xl = = 0,413
3,6 ⋅ L 3,6 ⋅ 70 kgs
1,057
1,646
0,245

Vrac ⋅ (g ⋅ f R − g ⋅ q p )
0,245

80⋅ (1,057− 0,245) N

xd = xd = = 0,258
3,6 ⋅ L 3,6 ⋅ 70 kgs
VITOPERENJE KOLOVOZA
 VITOPERENJE KOLOVOZA
Rmin ⋅ qmax 250 ⋅ 0,07 Rmin ⋅ q max 250 ⋅ 0,07 q p = 0,025
q1 = = = 0,0583 = 0,06 q2 = = = 0,025
R1 300 R2 700
∆h p = 2 ⋅ 3,25 ⋅ 0,025 = 0,16m
∆h2 = 2 ⋅ S t ⋅ q 2 = 2 ⋅ 3,25 ⋅ 0,025 = 0,16m
∆h1 = 2 ⋅ S t ⋅ q1 = 2 ⋅ 3,25 ⋅ 0,06 = 0,39m
2
2 Vrac 80 2 N N
Vrac 80 2 N c2 = = = 0,705 g ⋅ q1 = 9,81 ⋅ 0,06 = 0,589
c1 = = = 1,646 12,96 R2 12,96 ⋅ 700 kg kg
12,96 R1 12,96 ⋅ 300 kg
N
N N g ⋅ f R2 = c2 − g ⋅ q2 = 0,705− 0,245 = 0,460
g ⋅ q 2 = 9,81 ⋅ 0,025 = 0,245 g ⋅ f R1 = c1 − g ⋅ q1 = 1,646 − 0,589 = 1,057 kg
kg kg

SEMA KRIVINA:

0+514,16

0+634,16

1+063,94

1+183,94
R=300 L=200 α = 60°
Tg=276,03m D=514,16m B=52,80m
R=700 L=120 α =45°
0+200,00
0+000,00

0+314,16
Tg=350,29m D=669,78m B=58,60m

SEMA VITOPERENJA:
0,08

0,08

0,08
0,195

D.I.K.
0,195

0,08
0,08
L.I.K.
0,08

DIJAGRAM BOCNIH POTISAKA:

1,057
1,646

0,245
0,245
0,245

0,705
0,589

0,460
 VITOPERENJE KOLOVOZA
ŠEMA KRIVINA, ŠEME VITOPERENJA I DIJAGRAM BOČNIH POTISAKA
VITOPERENJE KOLOVOZA
NIVELACIONI PLANOVI
VITOPERENJE KOLOVOZA
NIVELACIONI PLANOVI
VITOPERENJE KOLOVOZA
NIVELACIONI PLANOVI