UNIVERSITETI I PRISHTINS HASAN PRISHTINA

Fakulteti Filozofik Departamenti i Sociologjis

Lnda: Teorit Bashkkohore t Sociologjis

Kufijt historik t parimit t realitetit aktual

Recension

Mentori:
Prof. Dr. Agim Hyseni
Ass. Ardian Gola

Studentja:
Pranvera Shabani

Prishtin
Janar, 2017
Prmbajtja
Hyrje........................................................................................................3

Kufijt historik t parimit t realitetit................................................4

Bibliografia.............................................................................................7

Hyrje

Herbert Markuze u lind n Berlin t Gjermanis, m 19 korrik 1898. Markuze ishte

filozof, sociolog dhe teorist i politiks. Ai ishte nj ndr antart m t shquar t shkolls s
Frankfurtit.
N shkrimet e tij ai kritikonte kapitalizmin, teknologjin moderne, materializmin historik, dhe
kulturn e zbavitjes, me pretekstin se ato prezantojn forma t reja t kontrollit shoqror.
Markuze njihet pr shkrimet e tij n librin Erosi dhe Qytetrimi dhe Njeriu Njdimensional.
Ne do t ndalemi tek libri Erosi dhe Qytetrimi, m saktsisht tek kapitulli Kufijt
historik t parimit t realitetit. Ku n kt libr, Markuze tregon se si n kapitalizm puna i
tjetrson njerzit, si ata m nuk kan mundsi t bjn seks t mir, shkaku i punve t rnda,
dhe prej t cilave ata nuk kan ndonj dobi pr ata vet, por pr ata q i punsojn. Do t thot,
pun zvetnuese. Erosi sht dshira pr vetruajtje, shumim, seks. Dshira pr knaqje t
instiktit, e cila ndeshet me qytetrimin, i cili meq sht i organizuar kulturalisht e shoqrisht, e
ndrydh erosin. Qytetrimi sht ai q nuk na lejon t i prmbushim instiktet dhe knaqjet qysh t
dshirojm dhe sa t dshirojm.
Ashtu si n tr librin, edhe n kapitullin t cilin do e sqarojm, Markuze i sht referuar
teoris s Frojdit. Ku kapitulli pr t cilin do t shkruajm, ka t bj me limitet historike t
parimit t realitetit, t cilin Markuze e quajti parimi i huas. Por ka sht ky parim? Kush
qndron pas parimit t realitetit, dhe pse ky parim sht n konflikt me parimin e knaqsis?
Si e koncepton Markuze strukturn instiktive? Prgjigjet e ktyre pyetjeve gjenden m posht
ktij punimi.

Kufijt historik t parimit t realitetit

N kt kapitull Markuze mundohet t sqaroj se a u pranua mbizotrimi i vazhdueshm i

parimit t huas si form historike mbizotruese e parimit t realitetit, apo ky parim ishte nj
parim jo shtyps. Ky parim realiteti u quajt si parimi i huas, pr t treguar se nn sundimin e tij,
shoqria shtreszohet sipas borxheve ekonomike (n varsi t konkurencs) t antarve t saj.
Ky parim ka arritur q permes organizimeve prevalente t puns t e determinoj tjetrsimin dhe
dominimin e njerzve.
Interesi i mekanizmave t dominimit nuk ka qen m, mposhtja e lufts pr ekzistenc,
por zgjatimi i ksaj lufte. Pse zgjatimi i ksaj lufte ka qen interesi? Sepse iu konvenon. Pra
kan llogari t i mbajn njerzit prher n at luft, pa dinjitet, me zor. Pra, m leht dominohet
dikush i cili e ka instiktin pr mbijetes, se sa ai i cili nuk e ka at instikt.
Filozofia e qytetrimit perndimor ka prpunuar nj koncept gjykimi ku gjenden edhe pjest
kryesore t parimit t huas. Por kjo filozofi derdhet n vizionin e nj forme m t lart gjykimi,
e cila prbhet nga receptimi, kundrimi, shijiimi- q n vetvete sht mohim i ktyre pjesve.1
Sipas Markuzes, Frojdi nuk bn dallim n mes parimit t huas dhe atij t realitetit, dhe
se nse parimi i huas nuk do t ishte gj tjetr pos nj form e veant historike e parimit t
realitetit, ather dialektika e qytetrimit do ta humbte prcaktimin e br.
Po ashtu, n kt kapitull flitet rreth asaj sesi Frojdi konfliktin n mes parimit t
knqsis dhe atij t realitetit e sheh si t pashmangshm. Ky konflikt sipas tij, shkaktohet nga
mbisundimi i Anankes, varfris. Anankeja qndron pas parimit t realitetit. Lufta pr
ekzistenc zhvillohet n nj bot q sht shum e varfr pr ti knaqur dshirat njerzore, pa
kufizime t mjaftueshme, heqje dor dhe ndryshime.

1 Marcuse, Herbert, Erosi dhe Qytetrimi, Tiran, Uegen, 2008, fq. 133-134
4

Lufta pr ekzistenc krkon prpunimin shtyps t instikteve, sidomos kur mungojn mjetet dhe
burimet q duhen pr nj knaqje t prgjithshme, jo t dhimbshme e t lodhshme, t nevojave
instiktive2
Sipas Markuzes, struktura instiktive e njeriut konceptohet si historike, pra struktura instiktive
ndryshohet. Q i bie, instikti pr mbijetes, pr seks, ndryshohet, nuk sht prgjithmon i njejt.
Struktura e historis na paraqitet si e shtreszuar n dy plane, q jan n mardhnie konstante e
t pandashme: n planin filogjenetiko-biologjik, ku kafsha-njeri zhvillohet prgjat lufts me
natyrn, dhe n planin sociologjik, ku individt dhe grupet civile zhvillohen n saje t lufts
kundr njeri-tjetrit dhe ambientit ku jetojn.
Markuze faktort biologjiko-filogjenetik dhe at sociologjik, i sheh si t shprndar n historin
e dokumentuar t qytetrimit. Sipas tij, bashkimi i ktyre dy faktorve sht br
i panatyrshm prej kohsh.
Edhe Frojdi qe i vetdijshm pr elementin historik t strukturs s instikteve njerzore.
Ai ia bri vetes pyetjen se pse instiktet q na knaqin ndrydhen nga shoqria, e cila paraqet
normativa t caktuara, pra kto normativa q ofrojn arsyetime t caktuara, ndrydhin instiktet,
por pse? Sepse kshtu ndrtohet qytetrimi, pra, duke i ndrydhur n mnyra t caktuara
knaqsit, sepse nse i prjetojm t gjitha knaqsit... nse kryejm mardhnie seksuale me
prindrit tan, nse nuk ka ndalesa, ather nuk ka as qytetrime. Qytetrimi sht ndales,
normativ, arsyetim.
Markuze e shtron edhe nj pyetje tjetr, si kundrprgjigje t asaj t Frojdit: ka nse njerzve
iu konvenon t heqin dor prej tyre, pr natyrn e tyre t brendshme?

2 Marcuse, Herbert, Erosi dhe Qytetrimi, Tiran, Uegen, 2008, fq. 135
5

Markuze rishqyrton mnyrn sesi Frojdi i koncepton instiktet fillestare, qllimet dhe
mardhnien e tyre. Sipas tij, ekzistenca e instiktit t vdekjes, krijon automatikisht rrjetin e
detyrimeve dhe t kontrolleve q ka ngritur qytetrimi.
N teorin e mvonshme t Frojdit mbi instiktet, pam se detyrimi i brendshm i jets
organike, pr t rregulluar nj sr gjrsh t mparshme, q etniteti gjallues kish qen i detyruar
ti braktiste nn presionin e shqetsimeve t jashtme, qe i prbashkt pr t dyja instiktet
parsore: pr Erosin dhe instiktin e vdekjes3
Sipas tij, duke u bazuar n at se ka Frojdi ka thn, zhvillimi i instikteve parsore e
prcaktojn faktort ezogjen, ku ndikimet e jashtme jan shqetsuese dhe devijuese. Ishin
ndikimet e jashtme ato q provokuan ndryshime, q e detyruan substancn q vazhdonte t
mbijetonte, t shmangej gjithnj e m tepr nga rruga origjinale q kish nisur.4

3 Marcuse, Herbert, Erosi dhe Qytetrimi, Tiran, Uegen, 2008, fq. 137
4 Po aty, fq 138
6

Bibliografia

Marcuse, Herbert, Erosi dhe Qytetrimi, Tiran, Uegen, 2008, fq.254 (titulli i
origjinalit: Eros and Civilization)