POLITIKA EKONOMIKE

1. ROLI, POZITA DHE RNDSIA E EKONOMIS S APLIKUSHME N SHKENCN EKONOMIKO JURIDIKE

Kryerja e aktivitetit ekonomik n mas t konsiderueshme varet nga siguria juridike, pra pushteti publikshteti sht i obliguar t siguroje kushte pr funksionimin e prodhimit. Sigurimi i tempit t zhvillimit
ekonomik, mundsia e shkollimit dhe standardi jetsor i popullsis nuk varen vetm nga niveli i
efikasitetit t prodhimit, por edhe nga politika e shprndarjes s t ardhurs. Stabiliteti i mimeve dhe
fuqia blerse e paras nuk varen nga politika monetare, por edhe nga normat juridike me t cilat
garantohet dhe sigurohet konkurrenca efektive.
Disa autor, ekonomin e aplikueshme q e zbaton shteti, e definojn si aspekti ekonomik i politiks
shtetrore n kuptim t gjer, kurse interaksioni i gjithanshm i faktorve ekonomik, politik dhe
shoqror n jetn publike sht shkak i paraqitjes s prgjithshme t krkess pr menaxhim efikas dhe
adekuat t ekonomis nga ana e shtetit.
Funksionimi i sistemit ekonomik, juridik dhe politik sht i kushtzuar nga roli, funksioni dhe ndrhyrja
e shtetit, dhe anasjelltas. Ndrhyrja e shtetit n jetn e ekonomis sht e rregulluar me norma ligjore.
Shteti aprovon masa dhe instrumente t ndryshme me an t t cilave e rregullon funksionimin e jets
ekonomike.
Aplikimi zbatimi i normave juridike me t cilat rregullohet funksionimi i sistemit ekonomik paraqet
aktivitet t pushtetit publik me interes t veant.
Ekonomia e aplikueshme sht shkenc praktike. Detyr speciale e ekonomis s aplikueshme sht t
tregoj pr gjendjen faktike n fushn e ekonomis, pastaj aspektet kritike t saj, dhe s fundi u propozon
organeve t legjislacionit dhe administrats masa adekuate pr degt e ekonomis.
Ekonomia e aplikueshme sht shkenc e cila miret me realitetin ekonomik t ekonomis kombtare.
Studion ligjshmrit e zhvillimit t shoqris n prgjithsi.
Ekonomia e aplikueshme sht disiplin e pastr kombtare, i prshkruan, normon dhe propozon
zgjidhje problemeve ekonomike brenda ekonomis kombtare. Ekonomia e aplikueshme sht disiplin
speciale ekonomike, njkohsisht edhe komperative, krahason ekonomin e vendit me ekonomin e
shteteve tjera.
- T gjithve na intereson t dim far sht gjendja dhe ka po ndodh n ekonomin ton kombtare,
por gjithsesi edhe n ekonomin botrore, dhe ka mund t presim n periudhn e ardhshme.
- T gjith presim me padurim lajme t mira nga jeta ekonomike, shtrohet pyetja cilat jan lajme t
mira dhe t kqija:
LAJMET E MIRA (premtuese)
a) Shtimi i produktivitetit t puns;
b) Shtimi i t ardhurs reale pr banor;
c) Shtimi i punsimit;
d) Shtimi i eksportit t produkteve industriale;
e) Prmirsimi i pozits s ekonomis kombtare n tregtin botrore.
LAJME T KQIJA (shqetsuese)
a) Rnia e t ardhurs;
b) Shtimi i ngarkess kreditore n raport me t ardhurn;
c) Shtimi i puns jasht orarit;
d) Shtimi-rritja e papunsis, n vend t punsimit t plot;
e) Rnia e standardit t popullsis.
Problemet m kruciale ekonomike q e mundojn shoqrin bashkkohore konsiderohen:
- Inflacioni,
- Papunsia,
- Shpenzimet pr armatim,
- Deficiti buxhetor,
- Varfria dhe pabarazia,
- Ndotja e rrethit-ambientit, / - Rregullativa shtetrore e biznesit etj.
1

POLITIKA EKONOMIKE

Ekonomia e aplikueshme sht shkenc e cila studion rolin e shtetit n zhvillimin ekonomik brenda do
ekonomie kombtare duke i kushtuar kujdes t njjt prodhimit, shprndarjes, kmbimit dhe konsumit. Po
ashtu, studion masat dhe instrumentet q i ndrmerr dhe aplikon shteti n realizimin e rolit t tij n fushn
e ekonomis.
Paraqitja e doktrinave ekonomike q pasqyrojn rolin e shtetit dhe ndrhyrjen e shtetit n ekonomi n
kuptimin modern sht e lidhur me:
a) Paraqitjen e kapitalizmit,
b) Shkencs ekonomike moderne, dhe
c) Diferencave ideologjike n politik.
(sistemin ekonomiko-social e shprehin n kuptim t serive t gjrave q e karakterizojn:
a) Prona,
b) Prpunimi dhe shfrytzimi i informatave,
c) Procesi i marrjes s vendimeve, dhe
d) Rregullat e sjelljes)
I.

Teoria e re e sistemit ekonomiko-social

Kjo teori sht e lidhur me paraqitjen dhe ndikimin e tri revolucioneve teknologjiko-shkencore:
- Revolucionit automatiko kibernetik,
- Revolucionit ushtarako teknologjik, dhe
- Revolucionit social.

II.

Teoria e kapitalizmit kolektiv

Kjo teori thekson se jan ndryshuar kushtet dhe rrethanat themelore t marrdhnieve pronsore.
Kjo teori sht e lidhur me emrin e autorve Gordon Minz dhe Adolf Berles, t cilt n shpjegimet
e tyre nisen nga tri konstatime:
- Nga diferencimi apo disperzimi i prons aksionare,
- Nga ndarja shkputja e prons nga kontrolla,
- Nga shprndarja e aksioneve n mes t numrit t madh t aksionarve.

III.

Teoria e konvergjimit t kapitalizmit bashkkohor dhe socializmit

Vetit e ksaj jan:
- Nnvizon ngjashmrit e ngritura t dyja sistemeve respektivisht vijat e prbashkta,
- Kapitalizmi po fiton gjithnj e m shum veti t socializmit, ndrsa socializmi po fiton
gjithnj e m shum veti t kapitalizmit bashkkohor,
- Zhvillimi dhe aplikimi i shkencs, tekniks dhe teknologjis po sjell deri te konvergjimi i
kapitalizmit dhe socializmit. Po krijohet nj shoqri e re e ashtuquajtur shoqria e Tipit t
przier.
Autort n shpjegimin e ksaj teorie kan pr baz dy aspekte kryesore:
a) Tekniko-teknologjike, dhe
b) Ekonomiko-sociale.

POLITIKA EKONOMIKE

2. TIPET - MODELET E SISTEMEVE EKONOMIKE

Modelet e sistemeve ekonomike m karakteristike sot konsiderohen:
1. Modeli Amerikan;
2. Modeli Gjerman;
3. Modeli Japonez;
4. Modeli Suedez
5. Modelet e sistemeve administrativo komandues,
6. Modeli i ish shteteve socialiste, modeli Kinez dhe Rus
1. Modeli Amerikan karakterizohet:
- Me aktivitet ndrmarrs t prmbajtur,
- Nuk e shtron shtjen e barazis sociale,
- sht i bazuar n produktivitet t lart dhe i orientuar n arritjen e suksesit personal.
2. Modeli Gjerman:
- Konsiderohet model i ekonomis sociale t tregut,
- Shteti aktivisht ndikon n mimet, doganat dhe normat teknike t produkteve,
- Modeli funksionon me sintagmn: mirqenie pr t gjith, mirqenie nprmjet gars
konkurruese n treg.
3. Modeli Japonez karakterizohet:
- Me temp t ngadalshm t shtimit t standardit jetsor t popullsis,
- Si rezultat i karakteristiks s par mimet kushtuese t produkteve jan m t ulta,
- Prparsi i jepet interesit shtetror ndaj atij individual.
4. Modeli Suedez karakterizohet:
- Me komponent t fuqishme sociale,
- I orientuar n zvoglimin e prmbajtur t dallimeve sociale,
- Prodhimi bartet n nivel t firmave private,
- Sigurimi i standardit t lart.

POLITIKA EKONOMIKE

3. KOMPONENTT E EKONOMIS S
APLIKUESHME

Bartsit e Ekonomis
s Aplikueshme
1. Organet shtetrore,
org. publikojuridike, dhe org.
politike;
2. Organizatat
Ndrkombtare;
3. Firmat-ndrmarrjet

III.1.

Qllimet e Ekonomis
s Aplikueshme

1. Materialoprodhuese;
2. Ekonomikosociale;
3. Politikosociale

Instrumentet e
Ekonomis s
Aplikueshme

1. Instrumentet
n Analizat
Ekonomike;
2. Instrumentet
n Teorin
Ekonomike

Rrethi-ambienti i
Ekonomis s
Aplikueshme

1. Rrethiambienti Fizik
2. Rrethiambienti
Ekonomikoshoqror

Bartsit e Ekonomis s
Aplikueshme

Bartsit e ekonomis s aplikueshme i klasifikojm n tri grupe kryesore:

a) Organet shtetrore, organet publiko juridike, organizatat politike;
b) Organizatat Ndrkombtare;
c) Trupat operative (firmat) ndrmarrjet.
III.1.1. Organet shtetrore bartse t ekonomis s aplikueshme
Ekonomia e Aplikueshme paraqet prpjekjen e bartsve t saj q me mjete t caktuara t arrij
qllimet e caktuara n nj rreth t caktuar. N emr t shtetit udhheqin organet shtetrore, t cilat
aprovojn dispozita t ndryshme ligjore dhe sigurojn aplikimin e tyre. Numri i ktyre organeve
sht i madh, i parapar me kushtetut, ligje dhe akte tjera.
Kto dokumente prcaktojn: numrin, llojin, prbrjen, kompetencat, raportet reciproke dhe
mnyrn e puns.
Organet shtetrore n qdo shtet m pak apo m shum jan bartse t ekonomis s aplikueshme.
Struktura e organeve n Kosov q kujdesen pr hartimin dhe aplikimin e normave juridike n
fushn ekonomike jan:
a) Kuvendi organi m i lart ligjvns,
b) Qeveria si organi ekzekutiv i kuvendit, dhe
c) Ministrit dhe organet tjera administrative n kuadr t Qeveris.

III.1.1.1.

Organet Publiko Juridike

Organet publiko juridike q kryejn funksione publike n fushn e ekonomis jan:
4

POLITIKA EKONOMIKE

a) Odat ekonomike, dhe

b) Bursat
ODAT EKONOMIKE jan institucion i karakterit publiko juridik, harmonizojn interesat e
antarve t saj me ato t shoqris. Lajmrohen si bartse direkte t ekonomis s
aplikueshme. Formohen me qllim t mbrojtjes dhe prparimit t ekonomis dhe pjesve t
saj.
Dallojm dy lloje t odave ekonomike:
1. Odat ekonomike evropiane kontinentale t cilat kan karakter juridiko publik
formohen me ligj dhe antarsimi sht i obligueshm.
2. Odat ekonomike anglo saksone jan t karakterit juridiko privat dhe antarsimi
sht i vullnetshm.
BURSAT jan tregje t prhershme n t cilat veprojn rregulla dhe uzansa t veanta.
Bursat ndahen n:
1. Valuto-devizore (bhet shitblerja e parave t huaja),
2. Bursat Efektive (shitblerja e letrave me vler),
3. Bursa e mallrave-produkteve (n to bhet shitblerja e mallrave t ndryshm apo t
veant),
4. Bursat e shrbimeve (shitblerja e shrbimeve t ndryshm).
Punt n bursa lidhen:
a) Promte (t menjhershme), dhe
b) Me termin.
Themelimi i bursave bhet me dispozita ligjore.
3.1.1.2 Organet politike
Partit q jan n pushtet, nprmjet parlamentit dhe ministrive angazhohen n realizimin e
programit t tyre ekonomik.
Sindikata sht form m masovike e organizimit t puntorve. Karakteri dhe veprimtaria e
ksaj organizate n koh dhe hapsir sht ndryshuar.
N jetn politike dhe ekonomike paraqiten akter dhe grupe t ndryshme q ndikojn n krijimin
dhe formulimin e ekonomis s aplikueshme duke ushtruar presione t ndryshme n organet
shtetrore, t tilla jan: grupet e presioneve, shoqatat e kapitalistve, etj.

III.1.2. Organizatat Ndrkombtare

5

POLITIKA EKONOMIKE

Kto organizata klasifikohen n:

a) Organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s
b) Organizatat ndrkombtare jasht prbrjes s OKB-s
c) Organizatat ndrkombtare t shteteve n zhvillim
3.1.2.A. Organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s
-

Kshilli ekonomiko-social sht organ i OKB-s, angazhohet t ndihmoj n krijimin e

kushteve pr nj mirqenie dhe stabilitet m t madh. Kshilli studion dhe jep
rekomandime pr shtje ndrkombtare nga lmi i kulturs, arsimit, shndetsis dhe
shtjeve ekonomiko-sociale.
Banka Ndrkombtare pr zhvillim dhe rindrtim (IBRD) sht krijuar n vitin 1944 n
Uashington, prkrah projekte pr rindrtim dhe zhvillim ekonomik.
Banka sht formuar pr dy qllime:
a) Pr rindrtimin e vendeve t shkatrruara nga lufta, dhe
b) Jep investime n zhvillimin m t shpejt ekonomik t shteteve t pazhvilluara t bots.
Kredit iu jepen shteteve dhe ndrmarrjeve me garancione shtetrore. Mjetet e banks
formohen nga deponimet e shteteve antare. Deponimi sht i caktuar n form t kuots.
Banka punon me principin e shoqris aksionare, ka statusin e vet, ndrsa organet e banks
jan: Kshilli i guvernatorve ku do shtet drgon nga dy antar, zakonisht guvernatort e
Banks qendrore dhe zvendsi i tij. Kshilli ekzekutiv, ka spaku 12 antar, nga t cilt 5 i
emrojn shtetet antare me deponim m t madh.
Fondi Monetar (IMF) sht institucion i specializuar i OKB-s, fush veprimi i tij sht:
shtjet monetare dhe financiare me interes t prbashkt pr vendet antare, sht formuar
n vitin 1944, selin e ka n Uashington. Mjetet i siguron nga kontributi i vendeve antare.
Organi m i lart sht kshilli i guvernatorve, do shtet jep nga dy antar sipas rregullit
kta jan ministrat e financave ose guvernatort e banks qendrore apo zvendsit e tyre.
Detyrat e Fondit jan:
a) Stabilizimi i valuts nacionale,
b) Heqja e kufizimeve devizore n pagesat ndrkombtare, dhe
c) Krijimi i marrdhnieve n mes valutave t disa shteteve.
Organizatat Ndrkombtare e Puns (ILO) sht formuar pas lufts s Par botrore n
kuadr t lidhjes s popujve. Pas lufts s dyt botrore e ka fituar statusin e institucionit t
OKB-s. Selin a ka n Gjenev. Qllimi i saj sht q me marrveshje ndrkombtare t
siguroj kushte m t mira t puns dhe pozit m t mir t puntorve. Antar t ILO-s jan
shtetet t cilat e pranojn statutin e saj. Organi m i lart sht konferenca e prgjithshme.
N mbledhjet e prkohshme do shtet drgon nga 4 delegat (dy prfaqsues t qeveris , nj i
pundhnsve dhe nj i punmarrsve).
Konferenca bjen rekomandime mbi:
a) Bashkimin e lir n sindikata,
b) Kohzgjatjen e puns dhe caktimin e mditjeve minimale,
c) Mbrojtja e grave n pun dhe pengimin e puns s fmijve t mitur,
d) E drejta n pushim dhe mbrojtje shndetsore.
ILO ka kshillin ekzekutiv dhe organin administrativ profesional Byron Ndrkombtare t
Puns.

3.1.2.B. Organizatat ndrkombtare jasht prbrjes s OKB-s

6

POLITIKA EKONOMIKE

Organizata pr zhvillim Ekonomik dhe Bashkpunim (OECD) prfshin 24 shtete antare m

t zhvilluara perndimore dhe paraqet nj lloj t prpjekjes pr integrim ekonomik.
Forcat triumfuese BRSS, SHBA, B. e Madhe dhe Franca jan takuar n Mosk m 1947, pr
rindrtimin e Evrops s shkatrruar, mirpo marrveshja nuk u arrit. Ather SHBA dalin
me nj program pr rindrtimin e Evrops i njohur me Planin Marshall. N vitin 1947 Franca
dhe B. e Madhe i thirrin t gjitha shtetet evropiane n nj konferenc, ku kan marr pjes
vetm 16 shtete perndimore. N kt konferenc u formua komiteti pr Bashkpunim
Ekonomik Evropian dhe ai i veant pr ushqim dhe bujqsi, energjetik, transport dhe fuqi
puntore. SHBA aprovojn Ligjin pr bashkpunim ekonomik, me kt ligj sht parapar
ndihma prej 12 milion dollarve me afat kthimi prej 3 vjet.
Ndihma kishte pr qllim:
a) Pengimin e ndikimit politik t BRSS,
b) Forcimin n kt drejtim t aleatve t saj, dhe
c) Krijimin e partnerve ekonomik gjegjs.

Bashksia Ekonomike Evropiane (UE) formohet me marrveshjen e Roms t vitit 1957

dhe at si Unioni i prbashkt ekonomik, paqsor dhe politik i gjasht shteteve t
zhvilluara kapitaliste t Evrops perndimore: Gjermanis, Francs, Italis dhe shteteve t
Beneluks-it.
Qllimet e themelimit jan:
- T vendosur q me aksione t prbashkta t sigurojn prparim ekonomik dhe
shoqror t vendeve t tyre.
- Me shpres se evitimi i pengesave ekzistuese do t krijoj mundsi pr ekspazion
m t madh ekonomik, barazi n tregti dhe lojalitet n konkurenc.
- T interesuar q t forcojn unitetin e ekonomive t tyre dhe t sigurojn zhvillim
ekonomik.
- Nga dshira q me politik ekonomike t prbashkt t kontribuojn n heqjen
graduale t kufizimeve n qarkullimin ndrkombtar.
- Me qllim q t vrtetoj solidaritetin q e lidh Evropn me shtetet tej oqeanike dhe
me dshir q t kontribuojn n zhvillimin dhe prparimin e ktyre shteteve, n
pajtim me parimet dhe principet e prmbajtura n rezolutn e OKB-s.
- T vendosur q t kontribuojn n ruajtjen e paqes dhe liris.

3.1.2.B. Organizatat ndrkombtare ekonomike n vendet n zhvillim

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Shoqata e Ameriks Qendrore e Tregtis s lir (CAFTA) 1960,

Shoqata Latino-Amerikane e Tregtis s Lir (LAFTA) 1961,
Shoqata e Karaibeve t Tregtis s Lir (CARIFTA) 1967,
Organizata e prbashkt Afro-Malgashe (OCAM) 1965,
Unioni Doganor dhe Ekonomik i Afriks Qendrore 1965,
Bashksia Ekonomike e Afriks Lindore 1966,
N vitin 1967 n Afrik u themeluan edhe tri organizata rajonale me karakter ekonomik:
a) Tregu i prbashkt i Afriks Lindore,
b) Unioni Doganor i Afriks perndimore, dhe
c) Tregu i prbashkt Arab i lindjes s afrme.
8. N Azi m t njohura jan dy organizata ekonomike ndrkombtare rajonale:
a) Kooperimi regjional pr zhvillim i themeluar m 1964 (Pakistani, Irani dhe Turqia), dhe
b) Shoqata e vendeve t Azis Jug-Lindore, e themeluar m 1966.
9. Organizata e vendeve Arabe prodhuese t Nafts OPEC-u, e themeluar m 1969 (Iraku,
Arabia Saudite, Xhamairia Arabe e Libis dhe Kuvajti).
III.1.3. Trupat operative (firmat) ndrmarrjet
7

POLITIKA EKONOMIKE

Ndrmarrja paraqet subjekt t pavarur ekonomik dhe person juridik, e cila prodhon t mira materiale
ose kryen shrbime t caktuara pr nevojat e tregut. Ajo kryen veprimtari t caktuar ekonomike dhe
paraqet trsi ekonomike, teknike dhe shoqrore dhe ofron shrbime t ndryshme n suaza dhe parime
t sistemit ekonomik dhe shoqror t vendit. Ndrmarrja sht subjekt juridik i s drejts q ushtron
veprimtari ekonomike me qllim t realizimit t fitimeve.
Format e Ndrmarrjeve
N shtetet me sistem centralist dominojn ndrmarrjet me pronsi shoqrore, t cilat menaxhohen n
mnyr administrative dhe udhhiqen nga organet prkatse shtetrore.
N ekonomin e tranzicionit, marr globalisht, format m t rndsishme organizative t
ndrmarrjeve jan:
- Ndrmarrjet n pronsi publike, me t cilat menaxhon shteti dhe jan n pronsi t shtetit, t
cilat kryejn veprimtari dhe shrbime publike.
- Ndrmarrje private, t gjitha ato q jan n pronsi private dhe q kryejn veprimtari t
ndryshme ekonomike dhe shrbime.
- Ndrmarrje t prziera, t cilat n forma t ndryshme bashkohen me qllim t ngritjes s
efikasitetit n afarizm dhe t fitimeve m t mdha.
Sot n rrethana bashkkohore n t gjitha ekonomit n t cilat funksionon ekonomia e tregut, kemi
forma tjera t ndrmarrjeve. Ndr m t zakonshmet jan:
a) Ndrmarrjet e pavarura individuale i formojn personat fizik, t cilt edhe jan pronar t
firms. Kto zakonisht jan ndrmarrje t vogla dhe themelohen n lmenj shrbyes, e shum
pak n lmenj prodhues. Karakteristik kryesore sht se pronari i firms njherit sht edhe
menaxher i firms, t punsuarit zakonisht jan antart e familjes, q nuk do t thot se nuk
punsohen edhe puntor nga jasht, pronari drejtprdrejt merr vendime afariste dhe komunikon
me puntort, pronari bn vetfinancimin e firms pasi q bankat pak e prkrahin afarizmin e
tyre, pronari disponon me tr fitimin dhe prgjigjet pr obligimet ndaj shtetit etj.
b) Shoqria me prgjegjsi t pakufizuar (solidare) bhet me marrveshje mes antarve t saj
dhe t gjith antart prgjigjen pr obligimet me tr pronn q posedojn. T gjith antart
jan t barabart ndaj t drejtave dhe detyrimeve.
c) Shoqria me prgjegjsi t kufizuar themelohet n baz t marrveshjes s antarve t
shoqris, t cilt bashkojn punn dhe mjetet me qllim t formimit t nj ndrmarrje t
prbashkt pr t kryer veprimtari t caktuar me prgjegjsi t kufizuar. Me rastin e participimit
n kapitalin themelues, shumat e investitorve nuk sht e thn t jen t barabarta, pra secili
prej tyre merr pjes me shum t caktuar, sipas interesit q e shpreh pr kt shoqri.
Prgjegjsit e antarve ndaj obligimeve jan t kufizuara, varsisht nga vlera e avancuar e
mjeteve financiare. N ndarjen e fitimit antart e shoqris marrin pjes n mnyr
proporcionale me kapitalin e avancuar. Po ashtu, edhe me rastin e likuidimit t shoqris,
pjesmarrja e investitorve n kompensim t pasuris do t jet n proporcion me kapitalin e
avancuar.
d) Shoqrit aksionare (SHA) paraqesin formn m organizative t ndrmarrjeve t mdha, q
formohen me bashkimin e shum kapitaleve individuale n nj kapital t prbashkt q quhet
kapital aksionar, i cili krijohet ma participimin e avancimeve q i jep aksionari me blerjen e
numrit t caktuar t aksioneve. Me kt rast aksionarve u jepen letrat me vler q quhen
aksione (fletaksione), me t cilat caktohet vlera nominale e aksionit dhe e drejta n pjesmarrje
t fitimit. Madhsia e kapitalit aksionar varet nga themeluesi dhe vlera e aksioneve. Ndrsa,
shumn m t ult t nevojshme pr themelimin e shoqris aksionare e prcakton qeveria apo
organi i autorizuar prej saj. Aksionart pjesn e fitimit mund ta marrin n dy forma:
- Prmes Dividents, q do t thot se poseduesit e aksioneve pr do aksion q posedojn
marrin nj shum t caktuar nga ndrmarrja ku i kan aksionet, dhe
- Prmes riinvestimit, q d.m.th. se shoqria aksionare mund t mos ua shprndaj fitimin
aksionarve, por at pjes ta investoj n fondet kryesore q n t ardhmen do tu shtohen
fitimet e mbajtsve t aksioneve.
8

POLITIKA EKONOMIKE

e) Shoqria komanditore paraqet formn e ndrmarrjeve t prziera dhe prbhen prej dy lloj
aksionarsh: t brendshm dhe t jashtm. Aksionart e brendshm udhheqin dhe prgjigjen
pr detyrimet e kompanis me tr pasurin e tyre. Ndrsa pjesa e jashtme e aksionarve nuk
merr pjes drejtprdrejt n udhheqje dhe afarizm, ndonse mund t japin sugjerime dhe nuk
prgjigjen pr obligimet e ndrmarrjes, por gzojn pjesmarrjen n fitimin e ndrmarrjes,
proporcionalisht me pjesn e tyre.
Pos formave t sipr cekura t bashkimit t ndrmarrjeve n fazn monopolistike t
kapitalizmit paraqiten edhe forma m t larta t organizimit t ndrmarrjeve, e m kryesore jan:
1. Kartelet,
2. Trustet,
3. Koncernet,
4. Korporatat,
5. Holdingu etj.
1. KARTELET paraqesin formn m t hershme dhe m t thjesht t bashkimit t ndrmarrjeve
kapitaliste n shoqrit aksionare. N kartele bashkohen dy e m shum ndrmarrje me qllim t
realizimit t qllimeve t tyre afariste n fusha t caktuara dhe duke kryer aksione t prbashkta t
arrin rritje t profitit. Ekstra profiti i arritur nuk ndahet n ndrmarrjet antare t kartelit, por at e
mbajn pr vete ndrmarrjet t cilat edhe e fitojn. Organizata t ndryshme q hyn n kartel bjn
marrveshje t ndryshme pr t ardhur deri te prfitimet m t mdha financiare, q m kryesore
jan:
- Karteli pr kufizimin e mimeve,
- Karteli n kufizimin e prodhimit,
- Kartele pr ndarjen e tregjeve,
- Karteli pr shfrytzimin e patentave dhe t licencave.
2. TRUSTET paraqesin bashkimin e disa ndrmarrjeve t s njjts deg n nj ndrmarrje t
prbashkt me qllim t vnies s monopolit n treg. Ai udhheq politik t prbashkt afariste dhe n
interes t t gjitha ndrmarrjeve t bashkuara n trust. Pr dallim nga karteli, ku pjesmarrja e
ndrmarrjeve n fitim bhej proporcionalisht nga avancimi i kapitalit, ktu fitimi ose ekzekutimi i
ndrmarrjeve m rentabile derdhen n fondin e akumulimit t tr trustit.
3. KONCERNET paraqesin formn m t lart t bashkimit t ndrmarrjeve n ekonomin e tregut,
prkatsisht n kapitalizm. Me rastin e bashkimit ktu ndrmarrjet plotsisht e humbin pavarsin e
tyre juridike. N koncerne bashkohen ndrmarrje t degve t ndryshme.
4. KORPORATAT Statusin e korporatave e gzonin ato ndrmarrje t cilat n kuadr t disa
lmenjve ekonomik organizonin veprimtari ekonomike q kishin karakter t ndrmarrjeve shtetrore,
ka d.m.th. se udhheqeshin nga organet shtetrore. Kishin karakter publik.
5. HOLDINGU paraqet shoqri e cila n aktivn e vet ka vetm aksione t shoqrive t tjera.
Shoqria Holding mund t udhheq dhe t kontrolloj aktivitetet n fushn e prodhimit dhe n
sektorin komercial t shoqrive t cilat jan n kuadr t saj.

POLITIKA EKONOMIKE

III.1.4. Sistemi bankar

Sistemi financiar paraqet nj nnsistem shum t rndsishm t sistemit t prgjithshm
ekonomik. Ndrkaq, sistemi bankar paraqet pjes t sistemit financiar, kurse bankat jan
instrument m t rndsishm t ktij sistemi. Sistemi bankar kryen nj sr shrbimesh si t
sektorit ekonomik dhe jo ekonomik ashtu edhe t popullsis duke br sistemin e pagesave.
Bankat jan organizata ekonomike t cilat merren me:
a) Pranimin dhe ruajtjen e parave t gatshme,
b) Huazimin e parave,
c) Me ndrmjetsimin n qarkullimin e pagesave, dhe
d) Marrjen dhe dhnin e kredive pr klient t tyre.
N do shtet ekziston nj sistem bankar, q marr globalisht, prbhet prej dy niveleve:
a) Niveli i par n t cilin bn pjes vetm Banka Qendrore apo Banka e Emisionit,
b) Niveli i dyt ku prfshihen t gjitha llojet e bankave dhe institucioneve t tjera
financiare.
Banka Qendrore (Emetuese)
N krye t sistemit bankar t do vendi qndron Banka Qendrore, dhe sht i vetmi institucion financiar dhe
zen vendin kryesor n sistemin financiar t vendit prkats. N do shtet ekziston vetm nj bank unike
qendrore apo emetuese, kjo bank sht nn kontrollin e plot t shtetit.
Banka qendrore n kuadr t sistemit financiar dhe sistemit bankar kryen funksione t rndsishme, ndr m
kryesore konsiderohen:
1. E drejta pr t emetuar para n trajt valute zyrtare shtetrore n monedha dhe kartmonedha,
2. Siguron likuiditetin e sistemit bankar, si at kombtar ashtu edhe at ndrkombtar,
3. Mbikqyr punn e bankave komerciale,
4. Bn licencimin e bankave komerciale,
5. Ruajtjen dhe depozitimin e metaleve fisnike, si dhe paraqitet n rolin e arks shtetrore.
Bankn qendrore e drejton guvernatori.
Bankat e nivelit t dyt
Parashihen me dispozita ligjore dhe i nnshtrohen banks qendrore. Mund t jen private dhe shtetrore.
Formohen me lejen e banks qendrore. Pr t themeluar kto lloje t bankave, themeluesi duhet t siguroj
kapitalin themeltar, lartsin e s cils e cakton Banka Qendrore.
Bankat mund ti dallojm edhe nga aspekti i territorit ku veprojn, ku dallojm: Banka Kombtare dhe
Ndrkombtare. T parat veprimtarin e kryejn brenda territorit t vendit dhe iu shrbejn nevojave
kombtare t vendit. Ndrsa ato ndrkombtare, veprimin e tyre e zhvillojn n shum shtete, formohen me
bashkimin e kapitalit t disa shteteve.

10

POLITIKA EKONOMIKE

III.2.

Qllimet e Ekonomis s
Aplikueshme

Me qllimet n ekonomin e aplikueshme nnkuptojm nj gjendje t ardhshme e cila dshirohet t arrihet, e

cila ndryshon nga e tanishmja, dhe e cila nuk realizohet vetvetiu nga proceset e ndryshme q ngjajn, por,
arrihet me aksion t dobishm dhe t prshtatshm t t gjith subjekteve vendimmarrse.
Qllimet lidhin t tashmen dhe t ardhmen, mbajn n vete shum dimensione, mirpo, gjat seleksionimit
dhe caktimit t tyre posarisht duhet pas parasysh kto dimensione:
1. Dimensionin noramtivo - vleror. Ky dimension shpesh sht i tejtheksuar, sepse buron nga dshira
autonome e t tjerve, d.m.th. n momentin e marrjes s vendimeve duhet t respektohen edhe dshira
e pjesmarrsve t tjer n proceset ekonomike dhe shoqrore.
2. Dimensioni prognozues njohs. Sipas ktij dimensioni pjesmarrsit t cilt i caktojn dhe i definojn
qllimet ekonomike dhe shoqrore duhet t ken aftsi t njohjes t realitetit ekzistues t ekonomis
kombtare, n mnyr q ti prognozojn parashikojn sa m sakt lvizjet dhe trendet e zhvillimeve
ekonomike dhe sociale.
3. Dimensioni politiko aksionar. Ktu kemi t bjm me aktivitetin politik dhe akcional q ndrmarrin
hartuesit dhe zbatuesit e qllimeve ekonomiko sociale. Duhet patjetr t zhvillohet nj aktivitet i
ngjeshur n programin e qllimeve, me qllim q t informohen qytetart dhe ti pranojn qllimet e
propozuara.
Uniteti i qllimeve arrihet me krijimin e nj rendi t caktuar, ku qllimet e ulta dhe t vogla i nnshtrohen
(subordinohen) qllimeve t larta.
Shum autor i klasifikojn qllimet e ekonomis s aplikueshme n disa grupe:
Qllimet e Ekonomis
s Aplikueshme

Qllimet Materialo - Prodhuese

Qllimet Ekonomiko - Sociale
Qllimet Politiko - Sociale

1. Qllimet Materialo prodhuese t cilat kan t bjn me ann ekonomike t jets dhe jan pjes e
riprodhimit shoqror, grupohen n tri nngrupe:
a) Qllimet q i prkasin procesit t puns,
b) Qllimet e fazs s veant t prodhimit, dhe
c) Qllimet e rezultatit t prodhimit.
Kto qllime kan kto karakteristika:
- Jepen pr tr territorin e vendit, por mund t jepen edhe pr regjione t caktuara,
- I prkasin forcave prodhuese t shoqris,
- Jan t kuantifikueshm t matshme.
2. Qllimet Ekonomiko Sociale: karakteristikat e tyre jan:
- Vshtir identifikohen,
- I prkasin marrdhnieve n prodhim dhe strukturs ekonomike t shoqris,
- T gjitha nuk mund t shprehen,
- Vshtir kuantifikohen maten, dhe vshtir prcaktohet realizimi i tyre,
- Shprehin interesin e klasave shoqrore apo shtress s caktuar t shoqris,
- Zbatohen n dy situata t ndryshme dhe at:
a) Pas rnies s sistemit t vjetr ekonomiko social, dhe
b) Gjat krijimit t nj sistemi t ri, respektivisht marrdhnieve t reja.
3. Qllimet Politiko sociale: mund t klasifikohen:
- Qllimet e kushteve t prgjithshme t jetess dhe t puns,
- Qllimet e zhvillimit t disa veprimtarive jo ekonomike,
- Qllimet m t prgjithshme.
11

POLITIKA EKONOMIKE

3.3.

Instrumentet e Ekonomis s
Aplikueshme

Instrumentet kan shum kuptime, dhe at:

a) Instrumentet paraqesin madhsi ekonomike,
b) Jan element i sistemit institucional,
c) Dhe s fundi instrumentet jan mjete me t cilat realizohet nj detyr apo shum detyra t caktuara
ekonomike.
Na paraqiten dy kategori t cilat duhet patjetr ti njohim, kto jan:
1. DETYRAT, dhe
2. MASAT.
DETYRAT formalisht mund ti definojm si gjendje e dshiruar, gjegjsisht si kahje apo rrug drejt s
cils duhet ecur.
Profesori nga Belgjika, Kirchen, n analizat e tija qe ka br ka ardhur deri te definimi i 12 detyrave m t
rndsishme dhe at:
Grupi i par i detyrave t cilat jan t natyrs konjukturale dhe me afat t shkurtr marrin pjes:
1. Punsimi inkuadrimi i plot,
2. Stabilizimi i mimeve,
3. Prmirsimet n bilancin e pagesave.
Grupi i dyt prfshin detyrat e natyrs strukturale, kto jan detyra t caktuara n afat t gjat, t tilla
jan:
4. Zgjerimi i prodhimit,
5. Ndryshimet n faktort e prodhimit,
6. Prmbushja e nevojave kolektive,
7. Prmirsimet n shprndarjen e t ardhurs dhe pasuris,
8. Dhnia e prioriteteve dhe masave mbrojtse regjioneve dhe degve t ekonomis.
N grupin e tret marrin pjes detyrat q jan m pak t rndsishme:
9. Prmirsimi i konsumit personal,
10. Siguria n furnizim,
11. Ndryshimet n strukturn e popullsis,
12. Zvoglimi i orarit t puns.
MASAT Me masa nnkuptojm prdorimin e instrumenteve n moment t caktuar me qllim t
kryerjes s nj apo m shum detyrave.
Masa n ekonomin e aplikueshme mund t jen:
a) Zvoglimi i tatimit n t ardhura ose aprovimi i buxhetit etj,
b) Heqja e ndonj mase, p.sh. heqja e kontrollit direkt.
Zakonisht vendimet pr heqjen e masave bhen n shum etapa.

12

nsIRefKurmAo.DvdgEPSjh(-Mpc)Vbktaliz
POLITIKA EKONOMIKE

Profesor Kirchen instrumentet i ka klasifikuar n dy grupe kryesore:

I.

Instrumentet n analizat ekonomike ndahen n pes grupe, dhe at:

1. Instrumentet nga grupi i financave publike

Kto instrumente kan t bjn me t hyrat dhe t dalat publike t shtetit dhe saldon e tyre. N
kuadr t ktij grupi instrumentesh bjn pjes instrumentet e politiks fiskale (doganat, akcizat,
tatimet etj). Instrumentet nga ky grup jan kompetenc e shtetit, por mund ti nxjerrim edhe prej
nivelit m t ult.
Te kto instrumente sht me rndsi afati, nuk guxohet t vonohet n aplikimin e tyre.
2. Instrumentet kredito-monetare
Me politikn monetaro-kreditore intervenohet n nxitimin e zhvillimit ekonomik, duke prcjell
masn e paras n qarkullim dhe duke u dhn kredi subjekteve ekonomike dhe firmave private
me kushte t volitshme.
Kto instrumente karakterizohen me shprndarje shum t madhe institucionale, shteti i ndrmerr
n mnyr t befasishme dhe jan t fshehura. Profesori Kirchen i thekson 17 lloje t
instrumenteve t tilla t cilat i grupon n 4 kategori:
a) Huat dhe kredit shtetrore,
b) Operacionet n tregun e hapur,
c) Instrumentet kreative bankare, dhe
d) Instrumentet q ndikojn n huat dhe kredit e institucioneve tjera.
3. Kurset devizore (valutore)
Jan instrumente t veanta dhe nuk ndahen n grupe t posame. Kan tri karakteristika t
rndsishme:
a) Jan instrumente t forta,
b) Bjn ndryshime t fuqishme n ekonomin kombtare, dhe
c) Ndikojn n mnyr emotive ngase me kto shprehet raporti i valuts nacionale ndaj
valutave tjera.
Ndryshimi i kursit shkakton rritjen e mimeve dhe ndryshime n shprndarjen e t ardhurs.
Kurset devizore mund t jen:
a) Fikse dhe individuale,
b) T llojllojshme dhe fikse,
c) Unike dhe rrshqitse.
13

POLITIKA EKONOMIKE

4. Instrumentet e kontrolls direkte

Jan t fuqishme, shkaktojn efekte t shpejta, shfrytzohen n periudha t krizave, n mnyr q
n afate t shkurta ti zgjedhin problemet e grumbulluara ekonomike. Jan m pak efikase n afate
t gjata. Dyfish jan t dobishme, jan selektive dhe shkaktojn efekt t madh.
Profesor Kirchen operon me 16 lloje t instrumenteve t ktilla, i klasifikon n 3 kategori:
a) Instrumentet e kontrollit t marrdhnieve t jashtme,
b) Kontrolli i mimeve dhe shrbimeve,
c) Lloje tjera t kontrollit n ekonomin nacionale (investimet, eksploatimi i burimeve
natyrore dhe burime tjera ekonomike dhe racionalizimi i harxhimeve).
5. Reforma e sistemit
Kto instrumente jan prezent n 4 grupet e m parshme, dhe ekzistojn brenda sistemit ekzistues
ekonomik. T gjitha ndryshimet q ngjajn brenda ktyre instrumenteve mund t kuantifikohen
maten. Me ndihmn e ktyre instrumenteve reformohet sistemi gjegjsisht ndrrohet struktura e
tij, dhe at me an t ndryshimeve ligjore. Efikasiteti i reformave t sistemit varen nga interpretimi
i ligjit.
Instrumentet e reformave t sistemit klasifikohen n 3 grupe:
a) Instrumentet cilsore,
b) Instrumentet e reforms institucionale t cilat direkt i prkasin prodhimit, dhe
c) Instrumentet t cilat i krijojn institucionet ndrkombtare t cilat kufizojn veprimin e
lir t qeverive.
II.

Instrumentet n teorin ekonomike - ndahen n pes grupe, dhe at:

1. Instrumentet e njohjes
Kto instrumente shfrytzohen n prgatitjen e vendimeve, sidomos n momente t vshtira
ekonomike dhe sociale, p.sh. pas luftrave. Shikuar nga aspekti i ekonomis kombtare, kto
instrumente kan t bjn kryesisht me: sistemin e mimeve, t t ardhurave, punsimin, politikn
fiskale, tatimin etj.
Ndr instrumentet m t rndsishme t ktij grupi jan pasqyra: tabelat input output dhe e
bilanceve ekonomike.
2. Instrumentet intervenuese
Pr kah natyra jan Kompleks dhe Global.
Pr kah karakteri jan: Buxhetor dhe Monetar, direkt vijn nga pushteti publik dhe me ndihmn e
tyre drejtprdrejt preket n bazn e sistemit ekonomik.
3. Instrumentet internacionale
I rregullojn marrdhniet ekonomike n tr territorin e shtetit, por mund ti rregullojn edhe
brenda regjionit t tij, sektorit apo degs, me qllim q t lehtsohet qarkullimi i mallrave,
kapitalit, njerzve etj.
4. Instrumentet strukturale
N afate t gjata ndryshojn bazn e funksionimit t ekonomis kombtare t saj. Kto
njkohsisht jan instrumente sistemore.
5. Instrumentet e politiks ekonomike vijuese
Kto instrumente shrbejn pr vendosjen n afat t shkurtr t gjendjes e cila ka devijuar nga
parimet e caktuara ekonomike. Kto m s shpeshti prdoren n bujqsi, hulumtime shkencore etj.
Kto instrumente prbhen nga trsia e vendimeve t cilat kan t bjn me kthimin m t shpejt
tek detyrat e caktuara dhe t dhna m par.
14

POLITIKA EKONOMIKE

Gjat seleksionimit t instrumenteve duhet pasur parasysh dy an:

Ana politiko sociale, e cila fuqimisht ndikon n zgjedhjen e instrumenteve. N disa shtete grupet e
qytetarve nuk jan indiferent n zgjedhjen dhe ndikimin e instrumenteve sepse aplikimi i tyre mund
tu shkaktoj, respektivisht ti sjell n pozit t pavolitshme ekonomike dhe sociale.
Ana teknike. Kjo tregon n fakt se qeveria mund t vij n situat t palakueshme nse duhet n
mnyr precize t definon disa efekte. N kto raste qeveria duhet t veproj n mnyr elastike n
konceptin e zgjidhjes s ndonj problemi n planin kombtar.

3.4.

Rrethi - ambienti e Ekonomis s

Aplikueshme

N pyetjen se cila sht fusha ku vepron ekonomia e aplikueshme dhe ku duhet t aplikohet, respektivisht
ku e tregon suksesin apo dshtimin, prgjigja sht n rrethin ambientin e caktuar.
Ne do ti prdorim dy kuptime:
a) Hapsira rrethi fizik apo ekologjik-natyra, dhe
b) Rrethi ekonomiko shoqror.
Rrethi hapsira fizike prcaktohet n mes t pikave, drejtimeve, hapsirs dhe vllimit.
Elementet e strukturs s nj ekonomie kombtare jan vendosur n hapsir t caktuar fizike
dhe si t atilla shkaktojn pasoja ekonomike.
Rrethi shoqroro ekonomik paraqet trsin e marrdhnieve prodhuese n territorin e
caktuar e cila nuk sht e thn se sht e barabart n fushn shoqrore. Rrethi shoqror
paraqitet si pasoj e veprimtarive ekonomike njerzore. Mund t definohet si trsi e
marrdhnieve prodhuese n procesin e prodhimit.

15

POLITIKA EKONOMIKE

4. EKONOMIA KOMBTARE
4.1.
Kuptimi i ekonomis kombtare
N literaturn profesionale ekonomike kuptimi i ekonomis kombtare prkufizohet n mnyra t ndryshme.
Kjo rrjedh nga fakti se ekonomin kombtare e prbjn shum subjekte ekonomike dhe institucione t tjera
q me veprimin e tyre grshetohen n jetn praktike dhe kan varshmri reciproke dhe funksionale n mes
vete.
N enciklopedin ekonomike jugosllave ekonomia kombtare prkufizohet si trsi e mjeteve t prodhimit,
t cilat veprojn n periudh t caktuar dhe n sistem t marrdhnieve prodhuese dhe t qarkullimit, i cili
shpreh shfrytzimin e atyre mjeteve dhe rezultatet e puns shoqrore. Ndrkaq, termi ekonomi prkufizohet
si trsi e veprimtarive prodhuese n sfern e prodhimtaris materiale, t qarkullimit dhe t konsumit t t
mirave materiale ekonomike dhe shrbimeve t caktuara.
Pra, si vrehet nga kjo q u tha m sipr sht vshtir t jepet definimi prkats i ekonomis kombtare.
Por, sido q t jet, marr n trsi, ekonomin kombtare mund ta definojm si varg t forcave prodhuese
dhe t subjekteve ekonomike t shoqris s caktuar, t cilat marrin pjes n procesin e riprodhimit t
zgjeruar t ndrlidhura me marrdhnie t caktuara ekonomike e shoqrore.
Kur flitet pr ekonomin kombtare, ather mendohet n ekonomin brenda kufijve t nj vendi.
Ekonomin kombtare e prbjn t gjitha t mirat materiale, si dhe personat fizik dhe juridik q
kryejn veprimtari ekonomike dhe shrbime t ndryshme brenda kufijve t shtetit t caktuar, e t cilt
gjenden nn juridiksionin e tij.
N kuadr t ekonomis kombtare ekziston sistemi unik juridik, sistemi unik ekonomik, sistemi unik
monetar-kreditor, njsia e njjt monetare, sistemi i prbashkt i tregtis s jashtme, tregu unik i brendshm
etj.
4.2.

Struktura e ekonomis kombtare

N literaturn ekonomike ndarja sektoriale e ekonomis kombtare bhet n baz t ktyre
parimeve:
a) Parimi teknologjik.
N baz t ktij parimi ekonomia kombtare ndahet n lmenj t ndryshm ekonomik. Kjo
sht ndarje konvencionale dhe prfshin lmenjt kryesor ekonomik, t cilt jan:
1. Industria e xehtaria,
2. Bujqsia dhe peshkimi,
3. Pylltaria,
4. Ekonomia e ujrave,
5. Ndrtimtaria,
6. Komunikacioni dhe lidhjet,
7. Tregtia,
8. Hoteleria dhe turizmi, dhe
9. Zejtaria.
b) Parimi institucional.
Sipas ktij parimi ekonomia kombtare ndahet n:
1. Ndrmarrje,
2. Ekonomi shtpiake,
3. Institucionet e administrats s prgjithshme,
4. Ekonomi fshatare, dhe
5. Subjektet e tjera.

16

POLITIKA EKONOMIKE

c) Parimi funksional.
Sipas ktij parim, ekonomia kombtare ndahet n disa sektor, t cilat kan funksion t
ndryshm n riprodhimin e zgjeruar. Pr nevoja t zhvillimit ekonomik dhe analiza tjera
ekonomike duhet hartuar bilancet q prfshijn sektort:
1. Sektori i prodhimtaris,
2. T hyrat dhe t dalat e popullsis,
3. T hyrat dhe t dalat e lmenjve joprodhues,
4. Konsumi personal dhe i prbashkt,
5. Sektori i investimeve, dhe
6. Sektori i marrdhnieve me botn.
4.3.

Begatia e prodhuar
N jetn e prditshme me begati kuptojm pasuri, dika q sht e kundrt me varfri. Ndrkaq, n
literaturn ekonomike me termin begati kuptojm trsin e t mirave t cilat i ka nj shoqri, nse
ato t mira jan t dobishme pr njeriun. Andaj, me begati t prodhuar kuptojm t gjitha t mirat
materiale q jan rezultat i puns s njeriut.
Begatia e prodhuar ndryshe nga pasurit natyrore sht rezultat i puns s njeriut dhe paraqet t
mirat e gjithmbarshme t prodhuara materiale, t cilat nj vend i ka n momentin e dhn. Kur ksaj
i shtojm pasurin natyrore dhe saldon e krkesave dhe obligimeve ndaj bots, fitojm madhsin e
begatis kombtare.
Andaj, begatia kombtare, marr parimisht, prfshin pasurit natyrore dhe begatin e prodhuar.
Marr globalisht, begatia e prodhuar ndahet n dy fonde:
1. Fondet kryesore, dhe
2. Fondet xhiruese.
FONDET KRUESORE. Funksionin barts t zhvillimit ekonomik n do vend e kan fondet
kryesore. Fondet kryesore ndahen n:
a) Fondet kryesore n lmenj ekonomik,
b) T mira publike, dhe
c) Lmenj joekonomik.
Ekzistojn disa forma pr t shprehur vlern e fondeve prodhuese, e m t rndsishme jan:
1. Vlera furnizuese,
2. Vlera e tanishme (reale),
3. Vlera e re, dhe
4. Vlera e tregut.
Vlera furnizuese paraqet vlern furnizuese t mjeteve, duke i inkorporuar aty edhe
shpenzimet e transportit dhe t instalimit.
Vlera e tanishme (reale) fitohet kur nga vlera furnizuese heqim vlern e harxhuar t
amortizimit. Vlera e tanishme e fondeve kryesore paraqet nj tregues shum relevant n
shtruarjen dhe zbatimin e politiks makroekonomike.
Vlera e re paraqet vlern q duhet paguar, sikur t blihet mjeti i cili tanim gjendet n
prdorim. Me fjal t tjera, pr vlern t fondeve kryesore merret mimi aktual q ato pajisje
e kan n treg.
Vlera e tregut paraqet vlern e cila do t arrihej me rastin e shitjes s mjeteve prkatse n
treg. Pra, vlera e tregut shpreh vlern konkrete t fondeve kryesore prodhuese sipas mimeve
aktuale n treg.
FONDET XHIRUESE. N literaturn profesionale ekonomike, me fonde xhiruese zakonisht
nnkupton stoqet apo rezervat.
Rezervat klasifikohen n:
1. Rezerva afariste n ndrmarrjet ekonomike
2. T mirat konsumuese n amvisri, q ndahen n:
a) T mirat konsumuese afatgjate: mobilet, pajisjet n teknikn e bardh etj.
b) T mirat gjysm afatgjate: veshmbathjet etj.
c) T mirat aktuale: lndt djegse, ushqimore etj.
17

POLITIKA EKONOMIKE
5. SISTEMI DEVIZOR
5.1. Kuptimi i sistemit devizor

Sistemi devizor paraqet varg dispozitash ligjore me t cilat rregullohet, kufizohet ose ndalohet qarkullimi i
mallrave dhe i shrbimeve me botn, t fituarit dhe t disponuarit me deviza, si dhe t gjitha pagesat me
deviza, si dhe t gjitha pagesat me botn.
Pr nga forma sistemi devizor mund t jet:
a) Sistem i ashpr (centralist) devizor sht ather kur me dispozita ligjore rregullohet do qarkullim i
mallrave dhe i shrbimeve me botn, do pages dhe arktim nga bota, si dhe fitimi dhe disponimi me
deviza.
b) Sistemi i lir devizor sht ather kur me dispozita ligjore sht rregulluar vetm nj pjes e
qarkullimit t mallrave dhe e shrbimeve, vetm disa pagesa dhe arktime me botn, apo vetm disa
forma t fitimit dhe t disponimit me deviza.
N kuadr t sistemit devizor dhe t funksionimit t tij, dispozitat ligjore jan ato me t cilat rregullohen
kto shtje: pagesat n afarizm me botn, blerja dhe shitja e devizave, fitimi dhe disponimi i devizave,
mnyra e funksionimit t tregut devizor, kontrolli devizor, mnyra e nxjerrjes dhe t futjes s devizave dhe e
letrave me vler etj.
1. DEVIZAT paraqesin para t huaja me t cilat disponon shteti, subjekti juridik apo personi fizik n
botn e jashtme. Aktualisht devizat jan t gjitha krkesat e arktuara n bot n mjete t jashtme t
pagess.
2. Valuta pr kah kuptimi i vendit shpreh paran e huaj, me t cilat disponon nj vend, pa marr
parasysh prejardhjen e tyre.
3. Kursi devizor (intervalutor) paraqet mimin e valuts s huaj t shprehur n njsin monetare t
vendit dhe anasjelltas. Me fjal t tjera, kursi devizor paraqet raportin vlersor n mes monedhs s
vendit dhe valuts s huaj.
Kursi devizor mund t jet direkt dhe indirekt.
Kursi devizor direkt shpreh raportin e valuts nacionale ndaj valuts s huaj, prkatsisht sa njsi
monetare t vendit duhet dhn pr nj njsi ose njqind njsi t valuts s huaj, si p.sh. 1$=140lek.
Ndrkaq, mnyra indirekte e shprehjes s kursit devizor e paraqet formn inverse t kursit t
drejtprdrejt, pra shpreh vlern e nj njsie t valuts nacionale ndaj valuts s huaj, p.sh.
140lek=1euro.
4. Tregu devizor prfshin blerjen dhe shitjen e devizave t valutave t ndryshme pr valut t vendit,
n mes bankave dhe personave t tjer n kuadr t nj vendi, apo n mes vendeve t ndryshme.
5. Veprimtaria devizore paraqet tregtin me mjete t huaja t pagess edhe at t devizave si form e
pagess dhe e kambialeve, e eqeve dhe e valutave n form t njsis monetare. N kuptim t
ngusht t fjals, punt devizore paraqesin tregtin n mes bankave paguese.
5.2.
Faktort nga t cilt varet struktura dhe vllimi i tregut
Ekzistojn faktor t shumt t cilt ndikojn n formimin, vllimin dhe strukturn e tregut kombtar, me
rast po i prmendim vetm m kryesort, e q jan:
a) Vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare,
b) Lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre,
c) Pajisja teknike e tregut,
d) Faktori subjektiv, {ndikimi i popullsis n tregun kombtar sht i ndryshm, por ai kryesisht shprehet
nprmjet:
1. Numrit t popullsis,
2. Strukturs socio ekonomike,
3. Strukturs moshore, gjinore dhe fetare e popullsis.} dhe
e) Komunikacioni.

18

POLITIKA EKONOMIKE

5.3.

Masat pr stabilizimin e tregut

N ekonomin e tregut, prkatsisht n kushtet e formimit t raporteve t lira n mes oferts dhe
krkess, sht e mundshme edhe paraqitja e rregullimeve apo e mos stabilitetit n tregun kombtar.
Mund t thuhet se stabiliteti i tregut kombtar shprehet prmes stabilizimit t nivelit t mimeve. N
oft se n nj vend nuk keni rregullime n nivelin e mimeve, ather themi se fjala sht pr treg
stabil, prkatsisht ekonomi stabile t atij vendi.
N teorin dhe praktikn e zhvillimit ekonomik sht konstatuar se jo stabiliteti i tregut n
ekonomin kombtare (si dhe at t bots) shprehet prmes mos stabilitetit t nivelit t mimeve.
Prandaj, edhe n ekonomin e tregut, pr stabilizimin e tregut sht i nevojshm intervenimi i shtetit, i
cili mund t bhet me masa dhe instrumente t ndryshme t politiks aplikative ekonomike. Masat me
t cilat intervenon shteti n stabilizimin e tregut mund t jen t ndryshme, me rast ne po i
prmendim vetm m t rndsishmet:
a) Masat administrative i ndrmerr shteti me qllim t stabilizimit t tregut kombtar. Ato
paraqesin masat me t cilat shteti n mnyr t drejtprdrejt intervenon n sfern ekonomike,
prkatsisht n rregullimin e raporteve n mes oferts dhe krkess. P.sh. nse importi i mallrave
rregullon rrjedhat ekonomike n vend, rrit apo zvoglon ofertn agregate.
b) Masat ekonomike N kushtet e ekonomis s tregut, masat ekonomike jan m adekuate, me
t cilat ndikohet n stabilizimin e tregut. Stabilizimi i tregut me masa ekonomike nuk i cenon t
drejtat subjektive ekonomike q ato n mnyr t pavarur ti rregullojn raportet ekonomike n
mes vete. Marrja konkrete e ktyre masave varet prej situats q ekziston n tregun kombtar.
P.sh. shtja e punsimit, prkatsisht e papunsis, do t zgjidhet n baz t oferts dhe
krkess s fuqis puntore n tregun e puns.
c) Masat me karakter afatshkurtr jan ato me t cilat shteti intervenon n treg, prej t cilave
menjher, prkatsisht pas marrjes s tyre, mund t priten efektet e stabilizimit t raporteve
reciproke n mes t oferts dhe krkess n tregun kombtar. P.sh. n kto masa mund t bjer
zvoglimi i kredive pr disa qllime apo pr shfrytzues t caktuar, q ka pr qllim ndalimin e
inflacionit dhe stabilizimin e mimeve, q drejtprdrejt shprehet n stabilizimin e tregut
kombtar.
d) Masat me karakter afatgjat ndikojn n evitimin e shkaqeve t mos stabilitetit t tregut
kombtar. Efektet e tyre nuk jan t menjhershme, si ishte rasti te masat me afat t shkurtr,
por n nj periudh t gjat kohore ato ndikojn n stabilizimin e tregut vendor. N kto masa
mund t numrohet, bie fjala, shfrytzimi m racional i kapaciteteve ekzistuese, shfrytzimi sa
m racional i repromaterialit, ngritja e produktivitetit t puns, importimi apo eksportimi i
mallrave etj. T gjitha kto dhe masa tjera ndikojn n koh t gjat n stabilizimin e tregut
kombtar.

19

POLITIKA EKONOMIKE

Prej masave tjera, q ndikojn n harmonizimin e raporteve n mes oferts dhe krkess, duhet
prmendur:
Rritjen e vllimit t prodhimit- vjen duke shfrytzuar n shkall m t madhe
kapacitetin me ngritjen e nivelit t produktivitetit t puns, rritjen e turneve t puns
etj., e cila ndikon n rritjen e madhsis s t mirave materiale t destinuara pr treg me
kapacitet ekzistues.
Importin po ashtu ndikon n rritjen e fondit t mallrave n tregun kombtar. Pra, n
kt rast importi i mallrave rrit ofertn efektive dhe prdoret me qllim t harmonizimit
t raporteve n mes oferts e krkess. Kjo bhet ather kur n tregun kombtar
mungon ndonj lloj i mallit, e pr t plotsuar nevojat e konsumatorve dhe pr t
luftuar monopolin n tregun e brendshm bhet importi i atyre mallrave.
Shfrytzimin e rezervave t mallrave paraqet mas me t ciln ndikohet n rritjen e
oferts, p.sh. nse paraqitet mungesa e artikujve kryesor ushqimor n treg, bhet
ngritja e nivelit t mimeve t tyre dhe n kt mnyr trungohet standardi jetsor i
popullats. Shteti pr t evituar kt rregullim n tregun kombtar, nga rezervat e veta
shtetrore nxjerr n treg sasi t caktuara t ktyre artikujve dhe n kt mnyr
furnizon me kta artikuj dhe pengon rritjen e mimeve, prkatsisht rregullimin e
tregut. dhe
Zvoglimin e mass monetare paraqet masn me t ciln ndikohet n zvoglimin e
krkess efektive n tregun kombtar. Si dihet, rritja e krkess efektive drejtprdrejt
shprehet n ngritjen e nivelit t mimeve dhe n kt mnyr shkaktohet rregullimi i
tregut vendor.
Njra ndr masat m kryesore pr zvoglimin e krkess efektive, sht zvoglimi i
paras n qarkullim, i cili n rend t par bhet nprmjet restrikcionit t politiks
kreditore. Ndrkaq, ecurit e mdha inflatore shkaktojn rregullime t mdha n
ekonomi, d.m.th. mos stabilitet n treg.

20

POLITIKA EKONOMIKE

6. MATJA E NIVELIT T JETESS DHE POLITIKA KONSUMUESE

6.1.Kuptimi i nivelit jetsor
Niveli jetsor i popullsis s nj vendi varet nga shkalla e zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats,
n nj an, dhe n ann tjetr shpreh shkalln sasiore dhe cilsore t prmbushjes s nevojave materiale dhe
jo materiale t njeriut. Pr prcaktimin e nivelit jetsor merren tregues t shumt ekonomik e jo ekonomik,
ndonse ata zakonisht agregohen n 4 grupe indikatorsh kryesor, e q jan:
a) Treguesit e prgjithshm shprehin standardin jetsor, jan t shumllojshm dhe sipas tyre matet
shkalla e plotsimit t nevojave ekzistenciale t popullsis.
b) Treguesit diferencial bjn prcaktimin e dallimeve t nivelit jetsor n mes disa grupeve
socio ekonomike t popullsis s nj vendi.
c) Treguesit e puns prcaktojn kushtet e punsimit, prkatsisht papunsis, kushtet e vendit t puns,
koha e puns, pushimi n pun, prshtatjes s vendit t puns, mosha n raport me vendin e puns etj.
dhe
d) Treguesit politiko shoqror prcaktojn pozita shoqrore dhe politike t njeriut, si: ndikimi i tij n
jetn politike, n udhheqje, n marrjen e vendimeve dhe udhheqjen me ndrmarrje dhe n marrjen
pjes t drejtprdrejt n shprndarjen e t ardhurave edhe n fazat e tjera t prodhimit. Lartsia e t
ardhurave kombtare t prgjithshme shpreh nivelin e arritur t zhvillimit t forcave prodhuese t vendit
prkats.
6.2.Konsumi final
Komponentt kryesor t konsumit final jan:
a) Konsumi personal
b) Konsumi shtetror dhe
c) Investimet
KONSUMI PERSONAL (C)
Konsumi personal paraqet konsumin e prgjithshm t popullsis s nj vendi n periudh t
caktuar kohore. Duke u mbshtetur n prmbajtjen e konsumit individual, marr globalisht, mund
t themi se ai prbhet prej dy komponentve kryesor:
Prej mjeteve monetare, dhe
Prej konsumit natyror.
Marr n prgjithsi, t gjitha nevojat personale t popullsis mund t ndahen n:
Parsore (primare) apo t detyrueshme, ku bjn pjes ushqimi, veshmbathja, banimi dhe
produkte tjera pa t cilat nuk mund t ekzistoj njeriu;
Dytsore (sekondare), q jan m pak t nevojshme, n krahasim me t parat, pr
ekzistencn e njeriut, e ku marrin pjes pushimet verore, udhtimet e ndryshme, argtimet
etj.
Luksoze, q paraqesin dika m ekstra pr ekzistencn e njeriut, n krahasim me nevojat e
dy grupeve paraprake.
KONSUMI SHTETROR (SHOQROR)
Prbhet prej dy komponentve kryesor dhe at nga:
Konsumi i prbashkt, me t cilat mjete zhvillohen veprimtarit publike, q shrbejn pr
plotsimin e nevojave t prbashkta, q prbhen nga kta lmenj: shndetsia, arsimi,
kultura, shkenca, mbrojtja sociale, kultura fizike, arti etj.; dhe
Konsumi i prgjithshm, q e prbjn mjetet e dhna pr veprimtari jo prodhuese, e q
jan t nevojshme n jetn e prditshme t popullsis, si jan organet shtetrore:
administrata, gjyqet, organet prfaqsuese, organizatat shoqrore, sigurimi, odat
ekonomike, mbrojtja e popullsis etj.;
INVESTIMET
Paraqesin pjes t produktit shoqror apo t t ardhurave kombtare, t cilat si komponent e
konsumit final shpenzohen n konsum prodhues. Derisa mjetet investive gjenden n procesin e
prodhimit, flitet pr konsum final, mirpo me rastin e kryerjes s procesit t prodhimit apo ngritjes
s objektit dhe aktivizimit t tij nga aspekti ekonomik, ather kryhet edhe procesi investiv, me
rats m nuk flitet pr t mira investive, por pr fonde kryesore.
21

POLITIKA EKONOMIKE

7. POLITIKA E TREGTIS S JASHTME

7.1.Kuptimi dhe faktort q e kushtzojn tregtin e jashtme
7.1.1. Kuptimi i tregtis s jashtme
Tregtia e jashtme paraqet nj veprimtari t rndsishme t lmit t tregtis dhe ekonomis n prgjithsi, e
cila merret me marrdhniet ekonomike t nj vendi me vendet tjera t bots n sfern e shitjes dhe t blerjes
s mallrave dhe kryerjen e shrbimeve. Andaj, tregtia e jashtme prfshin veprimet tregtare t eksportit dhe t
importit t mallrave, prkatsisht t transaksioneve ekonomike t vendit me vendet e tjera t bots. N
kushtet e zhvillimit bashkkohor ekonomik ndrkombtar nuk mund t ket ekonomi autokratike. Edhe
vendet m t zhvilluara t bots pa tregti t jashtme nuk mund ti plotsojn nevojat e veta e as t zhvillohen.
Tregtia e jashtme paraqet pjes shum t rndsishme t ekonomis kombtare dhe mund t definohet n:
N kuptim t ngusht, me rast kuptojm eksportin dhe importin e mallrave, dhe
N kuptimin e gjer, me rast kuptojm, pos importit dhe eksportit t mallrave, edhe shrbime t
ndryshme.
Nga aspekti makroekonomik tregtia e jashtme, marr globalisht, mund t definohet si kmbim mallrash
dhe shrbimesh t ndryshme t nj vendi me vendet e tjera t bots, e cila n vete ngrthen dy
komponent kryesor:
1. Eksportin. Thn n mnyr m t thjesht, eksporti paraqet shitjen e mallrave dhe t shrbimeve t
ndryshme t nj vendi me vendet tjera t bots. Me fjal t tjera, eksporti paraqet form t tregtis s
jashtme, nprmjet veprimtaris s t cilit nj vend luan rolin e furnizuesit me t mira materiale dhe
shrbime t ndrysme ndaj vendeve t tjera.
2. Importin. Me import kuptojm blerjen e t mirave materiale dhe shrbimeve t ndryshme. Pra,
nprmjet ksaj forme t tregtis s jashtme bhet importimi i t mirave materiale q paraqesin
nevojn, pr tu siguruar riprodhimi i zgjeruar, e t cilat nuk prodhohen apo nuk mund t prodhohen
n vendin prkats. Andaj, importi mundson t bhet furnizimi me t mira materiale deri te t cilat n
mnyr tjetr nuk mund t vihet, pr nevoja t ekonomis kombtare.
Me politik t tregtis s jashtme kuptojm nj sr masash me t cilat shteti ndikon n qarkullimin e
mallrave dhe t shrbimeve me vendet tjera t bots. Ktu hyjn rregullativa t ndryshme juridike e
ekonomike me t cilat rregullohen transaksionet ekonomike t vendit prkats me ekonomit e vendeve tjera
t bots.
N politikn e tregtis s jashtme, nga forma dallojm dy sisteme kryesore:
Sistemin e tregtis s lir, q paraqet at form t politiks s tregtis s jashtme sipas t cils
marrdhniet ekonomike ndrkombtare zhvillohen n mnyr t lir, pa przierjen e shtetit.
Sistemin e proteksionizmit, me tregti t jashtme duhet kuptuar sistemin e tr masave mbrojtse q
ndrmerr nj shtet me qllim t mbrojtjes dhe nxitimit t zhvillimit t ekonomis s vet kombtare.
Me fjal t tjera, kt sistem n tregtin e jashtme bn t mundshme t importohen dhe eksportohen
mallra t kontrolluar, sistem ky q eviton rrezikun ndaj ekzistencs dhe zhvillimit t ekonomis s
vendit.
7.1.2. Faktort q e kushtzojn tregtin e jashtme
Marrdhniet ekonomike ndrkombtare jan t domosdoshme dhe kushtzohen nga nj varg faktorsh, e
m t rndsishmit jan:
a) Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore,
b) Zhvillimi i pabarabart dhe kushtet e ndryshme t prodhimit,
c) Niveli i shpenzimeve t prodhimit,
d) Zhvillimi i komunikacionit etj.
7.2.Instrumentet kryesore t politiks s tregtis s jashtme
T gjitha instrumentet e tregtis s jashtme i ndajm n:
I. Masat nacionale apo t shtetit, dhe
22

POLITIKA EKONOMIKE

II. Masat ndrkombtare

I.
MASAT AUTONOME T NJ VENDI (SHTETI)
Kto masa paraqesin formn kryesore t organizimit t politiks s tregtis s jashtme n kuadr t
ekonomis kombtare. Kto masa, si form e zbatimit t politiks s tregtis s jashtme, mund t ndahen n:
1. Masat organizative t politiks s tregtis s jashtme N pajtim me sistemin ekonomiko shoqror
do vend prcakton formn dhe mnyrn e organizimit t tregtis s jashtme. N kt drejtim na
paraqiten sisteme t ndryshme t organizimit t tregtis s jashtme, e m karakteristike jan:
Sistemi decentralist i organizimit t tregtis s jashtme,
Sistemi gjysm decentralist i organizimit t tregtis s jashtme,
Sistemi centralist i organizimit t tregtis s jashtme.
2. Masat rregullative t tregtis s jashtme. Me kto masa shteti prpiqet q t ndryshoj afarizmin e
subjekteve ekonomike n tregtin e jashtme n pajtim me qllimet q i ka prcaktuar ti realizoj me
politikn e tregtis s jashtme n ekonomin kombtare.
Kto masa, sipas veprimit t tyre, n tregtin e jashtme mund t ndahen n:
a) Masat q ndikojn n lartsin e mimeve, dhe
b) Masat q ndikojn n sasin e mallrave.
A) Masat me t cilat ndikohet n lartsin e mimeve
Qllimi kryesor i ktyre masave sht q nprmjet lartsis s mimeve t mallrave t
importuara dhe t eksportuara t ngritt aftsia konkurruese e ekonomis kombtare, duke
zvogluar importin e duke rritur eksportin. N kuadr t ktyre masave numrohen:
1. Doganat, dhe
2. Masat jashtdoganore.
DOGANAT paraqesin nj lloj tatimi q i paguhet shtetit me t cilin ngarkohet malli me
prejardhje t vendit apo t jashtm, i cili kalon kufirin shtetror, pa marr parasysh se a
sht fjala pr mallin e importuar, t eksportuar apo transit.
Doganat si instrument i tregtis s jashtme kryesisht kan karakter t mbrojtjes s
ekonomis kombtare, si dhe burim kryesor t mjeteve buxhetore t shtetit. Dallojm disa
lloje doganash. Ndarja e doganave bhet sipas kritereve t ndryshme.
Sipas qllimit, doganat ndahen n:
- Dogana fiskale t cilat paraqesin burim financiar mjaft t rndsishm t t hyrave
publike t shtetit. Mjetet nga doganat grumbullohen vetm nga shteti nprmjet organeve t
veta prkatse dhe shrbejn pr plotsimin e nevojave t popullsis, dhe
- Doganat ekonomike apo mbrojtse kan pr qllim mbrojtjen dhe nxitimin e zhvillimit t
ekonomis kombtare. Me dogana ekonomike rritet aftsia konkurruese e ekonomis s
vendit n tregun e brendshm dhe n tregun ndrkombtar. Nprmjet doganave mbrojtse
shteti ndikon n nivelin e mimeve t prodhimeve t mallrave n ekonomin e vendit.
Sipas origjins s mallrave, doganat ndahen n:
- Doganat eksportuese,
- Doganat importuese, dhe
- Doganat transite.
Sipas mnyrs s doganimit, dallohen:
- Doganat ad valorum (vlersore) zbatohen n mnyr t barabart dhe njsoj n t gjitha
llojet e mallrave, edhe pse mimet e tyre mund t jen t ndryshme.
- Doganat specifike prcaktohen pr do lloj malli ve e ve, varsisht se pr qfar lloj
malli bhet fjal.
Sipas mnyrs s veprimit, dallohen doganat:
- Doganat diferenciale karakterizohen me qasje t ndryshme t mallit, varsisht nga cili
vend vjen malli, me far mjetesh t komunikacionit importohet etj.
- Doganat preferenciale paraqesin dogana diferenciale, me tendenc q nj vend apo nj lloj
i caktuar i mallit t favorizohet n krahasim me nj vend apo lloj tjetr t mallit.
Pos llojeve t cekura t doganave, n praktikn ekonomike hasim edhe n lloje tjera t doganave si:
Doganat luftarake dhe retrosive,
23

POLITIKA EKONOMIKE

Dogana ndshkuese,
Doganat ani-dumping.
MSAT JASHTDOGANORE prfshijn kryesisht instrumentet e politiks
monetare kreditore, t politiks fiskale, t tarifave t komunikacionit etj. N grupin e masave jashtdoganore,
m t rndsishme jan premit, q zakonisht u jepen ndrmarrjeve eksportuese, shum rrall atyre
importuese.
B) Masat q ndikojn n sasin e mallrave q u nnshtrohen transaksioneve t jashtme.
N kuadr t ktyre masave t politiks s tregtis jashtme bjn pjes:
1. Ndalesat paraqesin mas shtetrore dhe instrument t rndsishm t politiks s tregtis s
jashtme, me t cilat ndalohet importimi, eksportimi apo transiti i t gjitha, apo disa llojeve t
mallrave, q vlen pr t gjith apo vetm pr disa vende.
Ndalesa e importit bhet me motive t ndryshme t siguris shndetsore apo morale, ndrsa
ndalesa e eksportit zakonisht arsyetohet me motive t siguris s ekonomis kombtare.
Pos ktyre ndalesave, ekzistojn edhe ndalesa t motivuara me shkase politike, q ndryshe
quhen embargo.
2. Sistemi i lejeve me t cilin shteti prcakton n mnyr t prpikt llojet dhe sasit e mallrave
q mund t importohen apo eksportohen. Nse nj mall nuk sht n sistemin e lejeve, ai nuk
mund as t importohet e as t eksportohet.
3. Kontingjenti paraqet dispozita me t cilat lejohet madhsia maksimale e importit apo e
eksportit t prodhimit t caktuar n periudh t caktuar kohore.
II.
MASAT NDRKOMBTARE
Kto masa mund t jen me karakter bilateral dhe multilateral. Si instrument m kryesor i politiks s
tregtis s jashtme, q bn pjes n kt grup t masave, jan: kontratat ndrkombtare ekonomike, me
an t t cilave rregullohen marrdhniet e ndrsjella ekonomike mes dy e m shum vendeve.
N kontratat ndrkombtare ekonomike zakonisht hasim parimet:
- Parimi (klauzola) i favorizimit m t madh,
- Parimi preferencial,
- Parimi i tretmanit nacional.
7.3.Kuptimi i bilancit t tregtis s jashtme dhe i pagesave
Zhvillimi ekonomik kombtar i nj vendi matet me treguesit m relevant makroekonomik, si: bruto
produkti shoqror, produkti shoqror, t ardhurat kombtare etj. pr nj banor. Ndrkaq aktiviteti
ekonomik ndrkombtar i nj vendi shprehet nprmjet tregtis s jashtme.
Pasqyrn reale t kmbimit ndrkombtar do vend e paraqet nprmjet:
a) Bilancit t tregtis s jashtme, dhe
b) Bilancit t pagesave.
Kuptimi i bilancit t tregtis s jashtme
Bilanci i tregtis s jashtme paraqet marrdhniet e ndryshme ekonomike t nj vendi me
vendet e tjera t bots. Bilanci i tregtis s jashtme paraqet raportin n mes vlers s mallrave t
eksportuara dhe mallrave t importuara.
Kuptimi i bilancit t pagesave
Bilanci i pagesave prfshin t gjitha llojet e transaksioneve ekonomike t shprehura n vler t
nj vendi ndaj vendeve tjera t bots. Bilanci i pagesave pasqyron t gjitha krkesat dhe borxhet
e nj vendi ndaj vendeve tjera. Bilanci i pagesave paraqet raportin ndrmjet t hyrave dhe t
dalave, prkatsisht kredis (krkess), q paraqet eksportin, dhe debis (borxhin) q paraqet
importin.

24

POLITIKA EKONOMIKE

8. MBI PRMBAJTJEN E SHTETIT DHE T MIRQNIES SOCIALE

8.1.Koncepti i sotm i shtetit t mirqenies sociale
Shteti i mirqenies Sociale mund t prcaktohet shteti q kujdeset t siguroj nj jetes t
prshtatshme normale pr shtetasit, me synim t arritjes s mirqenies s prgjithshme t tyre.
Pavarsisht nga mnyra se si parashtrohen prcaktimet apo prkufizimet e shtetit t mirqenies
sociale, mund t veojm tre karakteristika t prbashkta q jan pjes e veprimtaris s shtetit:
a) Kryerjen e funksionit social pr sigurimin e jetess s prshtatshme t shtetasve dhe minimizimin
e t kqijave apo vuajtjeve.
b) Sistemi i mjeteve financiare t aprovuara shoqrisht.
c) Shrbime sociale n t gjitha nivelet e strukturs sociale.
8.2.Prcaktime t personaliteteve shtetrore
N ecurin historike t nocionit shtetit t mirqenies sociale jan t shumt personalitetet
shtetrore dhe politikan, t cilt n nj mnyr apo tjetr jan shprehur, pr kuptimin, prmbajtjen dhe
rndsin e tij.
S pari do t veonim Otto Von Bismark, i cili lidhi fjaln mirqenie me fjaln shtet, kur
nprmjet nj deklarimi t tij do t theksonte se ...politika e shtetit duhet t jet e till q t kultivoj
te klasat pa pronsi iden se shteti sht jo vetm nj institucion i nevojshm, por gjithashtu sht i
atill, q njeh sjelljen e mirqenies dhe avantazhet direkte.
M von do t jet Uinston Qrqill, i cili dha nj vizion t ri politik pr shtetin, duke vn theksin n
mirqenien dhe n t drejtat ekonomike e sociale t individve q duhet t sigurohen brenda ktij
shteti.
N vitet 30-ta Franklin Rusvelt, presidenti i SHBA-ve q do t deklaronte: ..Qeveria ka detyr t
prcaktuar q t prdor t gjith pushtetin dhe resurset e saj pr t prballuar problemet e reja sociale.
Nj prcaktim tjetr ka pr baz konceptin e ekonomistit dhe sociologut t shquar britanik Ulillia
Beverixh. Sipas tij, shteti i mirqenies sht ai q vendos t luftoj pes t kqijat e njerzimit pr
arritjen e nj mirqenie t prgjithshme, ku secili t ket para t mjaftueshme, shndet t mir, kushte
t mira strehimi, arsimim t mir dhe punsim t rregullt.
T.H. Marshall shquhet pr kontributin q ka dhn n sundimin dhe prcaktimin e kategorive t t
drejtave dhe lirive t individit. Ai i ndan ato n t drejta civile e juridike, t drejta sociale.
8.3.
Komponentt e shtetit t mirqenies sociale
N t mir t nj kuptimi sa m t plot, ne mund ti veojm ato si m posht:
a) Sigurimet sociale kan t bjn me kujdesin, mbrojtjen e sigurimin me prfitime materiale t
shtresave n periudhat m kritike t jets s tyre normale.
Sigurimi Social ndahet n 8 grupe:
1. Sigurimi shndetsor
2. Sigurimi i nnave me fmij
3. Sigurimi i papunsis
4. Kompensimet familjare (shtesa familjare)
5. Sigurimet pr dmtimet n pun
6. Sigurimet pr pension pleqrie
7. Sigurimi i invaliditetit
8. Sigurimi i paaftsis pr pun.
N plotsim t komponentit t par sht:
b) Asistenca sociale e njohur si prfitim i kompensimit social, ku futet asistenca ose prfitimi pr
veterant e lufts, ndihma pr fmijt e vegjl, ndihma pr grat shtatzna dhe m n prgjithsi pr t
varfrit.

25