Professional Documents
Culture Documents
w:3, 75-84
Almario, Vrrgilio. 1994. ' 'Filipino ang Filipino" nasa Dalyan V:l, p. 10.
Baker, Mona. 1992. In other word.s:A coursebookon translation.
London: Roudedge.
Dela Cruz, Leonardo at dela Cruz, Luz. 1974. The newsocialstudies.Manila:
Social Studies Publicaons.
Doron, Marcia Nita. 1981. In scholarly pursuit. Nasa Translaticnspectrum:
Essays in theoryand Practice,inedit Marilyn Caddis Rose. Albany: State
University of New York Press.
Enriquez, Virgilio. 1977. Ang inteltwalisasyon ng vikang Pilipino sa disiptina
ng sikolohoa.Quezon City: University of the Philippines.
Jose, Vrvencio. 1989.Ang wika ng pagpapalaya at ang papel ng akademya.
MaU,7 (1988-89).
Newmark, Perm. 1988. A tatbook of translation. New York: Prentice-HaJl.
Panopio, Isabel et al. 1978. General socioloo: Focus on the PhiliPPines.
Quezon CJty.Ken Inc.
SanJuan, Wilfredo. 1994. Interview, Marso 18, University of the East,
Manila.
Panlahat:
San Juan, Wilfredo at Maria Ramos (tagasaJin). 1979. Sosyolohiya
Pokus sa Pilipinas. Que-uon City: Goodwill Trading.
W;jljcrstcin, Immanuel. 1981. Concepts in social sciences: Problems of
Naga Translation spectrum(tingnan sa itaas).
c
76 DALUYAN
(Foucault,1980:119).
78 DALUYAN
KULTURAATKATUTUBO
79
Ill. Wika at Pamumuhay ng Ilokano
80 DALUYAN
lin ang mga nabancit nang salita na pang-amoyat pang-lasa.Ang nabonglogo
nabangEg halimbawa, ay parang angkop na angkop sa kanilang dnutukoy na
amoy; gayon din ang nasah o napas-engna parang angkop na angkop sa
kanilang tinutukoy na la.sa.Iba pang halimbawa ng mga salmng ginagaya ang
aktuwal na tinutukoy:
ang kulog; kimatang kidlat; ang mga maliliit na
kidlat ay may pangalan dinkilaueL Ang banayad na hangin ay puky, ang medyo
malakas ay Puy#3 at ang talagang malalakas na hangin ay wcnuz.
B. Kaalamang Pangkatawan
Sa bokabularyo ng Ilokano, manming mga salitang tumutukoy sa kaalamang
pangkatawan: mga iba't ibang klase ng galaw, ekspresyon ng mukha, at mga
malikhaing paggamit ng iba't ibang parte ng kauwan.
Simulan natin mga ekspresyon ng mukha. Isempara sa simpleng ngiti;
ngirsi para sa ngisi; at ngi-ngipar-asa ngiti na nakalabas ang ipin. Iba't ibang klase
ang misoot(simangot):
kapag nakasimangot ang buong mukha; misocsog
o mHog-rogkapag sobr-ang haba ang nguso.
mga ekspresyong panlait ay agdilat
(inilalabas ang dila), ag-guyab(kung sabay sa paglabas ng dila ay nanlalait din ang
buong mukha). Hinggil naman sa mga klase ng pagtingin: kita para sa simpleng
pagngin; kusil# sa irap; muhgLng para sa titig; mulagatankung lumalaki ang
para sa panligaw o pag-aangkin na tingin; tangaden
mata sa galit; sir* sa silip;
kung ang tinitingnan ay nasa iua.s; ta&auenkung ang tinitingnan ay nasa likod.
Maraming klase ang tawa. Ang malakas at bigay na bigay ay Pag-gaako
gcrakgak, samantalang ang maliliit na tawa ay dlek Kung sa mga klase ng iyak,
sangit ang simpleng iyak; dung-au ang iyak para sa patay; saning-iang hindi
o sainn ang matindi ngunit hindi malakasna iyak;ang
malakas na iyak;
iyak ng walanghiya na nakabukas ang bunganga at walang pakialam sa mundo ay
nama'y nasobrahan ang iyak at hindi na
tuyaab o kaya runga-ab,kapag ang
makahinga, ito ay imlIba't ibang klase ang Panagsao (pagsasalita): Patangang normal o
kumbersasyonal; pukkawang pagtawag nang mahkas o pagsigaw;ikkisang tili,
ang pagsumpa ay tabbaawo lun04 tanamitimang
hal., kapag
ngunit ang sarili ang nakakarinig
binubuksan ang bunganga na
lamang, hal.. sa pagdadasal; ang reklamo na hindi malakas ay tanabutobo
dayamudom;areng-engang daing; arasaasang bulong; darngdengo darengdengang
pagalit ngunit hindi malakas; bugtakang pagulat o pabugaw; dil-agkapag may
pinagalitan nang malakas ngunit hindi mahaba ang sermon; ungetang nagalit;
riazvang nagpapasaklolo o kaya nanakawan; ang paglabas ng hinanakit ng 100b
kasama ang pagbuntung-hininga ay sen-naay.Ang tsismissa Ilokano ay
sqancuseng, at ang pangangapit-bahay para makipagtsismisan ay mang-nganubc
Maraming klase ang tunog na ginagawa ng mga parte ng katawan. Mga tunog
galing sa bunganga: tig-abkapag busog o dumidighay; uy kapag umuubo; say-a
kapag binubuken ang bunganga at umuubo para maginhawahanang lalamunan;
urokang hilik; ngardngd ang tunog ng mga ngiping mariin at pagiling na
ikinakagat at likha ng taong natutulog; sakuntiPang paghihinayang kasama ang
WIKA KULTURAATKATUTUBO 81
tunog ng dila; angsabang mabilis na paghinga kasama sa pagod; uwwabang
paghikab; sagkakang pag-alis ng plema o dun nang malakas; sagazvisizv
ang sipol;
sulEpang silbato; paszvitang paglagay ng dalawang kamay sa bunganga para
tawagin ang isang tao. Mga tunog naman na galing sa ilong: banang- (malakas
na paghinga sa ilong); Pangr (pagsinga).
Marami ang mga salitang tumutukoy sa mga ginagawa sa katawan, lalo na ang
tungkol sa ritwal ng paglilinis ng katawan: agimukat(pag-alis ng muu), agiducong
(pag-alisng kulangot), agidur (pag-alis ng tutule); agidikki(pag-alis ng dumi sa
ipin); agingat (pag-alisng tinga); agipaw(paghuhugas ng babae sa kanyang ari).
Ugali ng mga Ilokano na gawing pampalipas-oras o libangan ang paglilinis ng
kanilang kawan. Kadalasan pagkatapos ng pananghalian ang mga babae ay
nagkukutuhan (agki-kinnuto),at iyong mga walang kuto ay nilalagyan pa nga ng
kuto para lamang makasali sa kinnutuan Maysalita ang mga Ilokano sa tunog ng
busog na lisanaEncau. Kung minsan naman, ang mga babae ay nagbubunutan
82 DALUYAN
Puwedeng uriin anim na kategorya ang papel ng Wikasa paglupig ng
katutubong kaalamang sensuwalat pangkatawan.
Una sa ngalan ng rasyonalismo, idineklarang irasyonal ang katawan.Pinairal
ang patakaran ng pagtitimpi (rztraint): iwasanang matitinding pagpapahayagng
emosyon. hal.. ang pagsigaw, pagtawa, o pag-iyak nang malakas; iwasan ang
komunikasyon sa pamamagitan ng mga kilos o galaw ng katawan, hal., pito,
silbato, pagturo ng hintuturo, pangangalabit. pagkurot, pagtapik,
puwede naman itong daanin sa paraang berbal, hal., "Hi!", "Hello!"
Pangalawa, sa ngalan ng sibilisasyon, idineklarang primitibo ang katawan.
Ang sensuwal na kaalarnan, hal., pag-amoy, pakikinig kasama ang buong katawan,
ay di bagay sa tao kundi para hayop lamang.
Pangado, sa ngalan ng empirisismo, ipinailalim ang lahat ng pandama sa
masakuping paningin. Sa pagsusuri ng mga bagay-bagay,iwasanang pag-amoy,
pagdama, paglasa at pagdinig. Mga hayop lamang ang gumagamit nito.
Pang-apat, sa ngalan ng eupemismo, pinalitan ang mga salitang sensuwal at
pangkatawan ng mga salitang mas magandang pakinggan. Kapag magbabawas,
gamitin ang ekspresyong ' 'Pupunta ako sa C.R." Sa mga babae, ang dadng
tinatawag na regla o kadauoan (natural na dumarating) ay naging ''I have, eh" o
kaya "meron ako." Ang dating nagka-naigda(sila ay nagkaisa) ay naging nag-kua
da (nag- ano sila), o kaya ang sexist na inusar na ni baketna(ginamit niya ang
kanyang misis).
Panlima, nagkaroon ng dibisyon ang publiko at pribado. Ibinilanggo ang
sa pribadong buhay (banyo, kuwarto). Hindi ginagawa sa publiko ang
paglilinis ng
at ito'y ginagawa ng isang tao sa kanyang sariling katawan
lamang. Kung hindi maiwasanggawin ang paglilinissa publiko, huvag nang
usisain pa ang inalis na dumi, hal sipon, muta, dumi sa taynga. Samantala,ang
ritwal sa paglilinis at pag-aalaga ng katawan ay ipinaubaya sa komersiyalismo (may
mga produktong pang-alis ng di kanais-naisna buhok sa katawan;may mga
shampoona pang-alis ng kuto, atbp.) o kaya sa mga ospital (ang dalubhasang
pag-inspeksiyon sa katawan ay nagagawa lamang ng mga doktor).
Pang-anim, sa ngalan ng relihiyon, idineklarang makasalananang katawan:
Ang katawan ay banal; di ito ginagawang libangan. Nagkaroon ng malisya sa mga
ginagawa sa katawan, hal., ktyakuy, pakiwkiw,kurveg malisya sa mga ekspresyon
ng pagkakaibigan, Ialo kung parehong kasarian, hal., ag-kikinnibin
(nagyayakapan),
(naghahawakan ng kamay habang naglalakad), ag-giginnoyyem
agsisinnalalLbay (nag-aakbayan) , aglilinnudlud, atbp.
Ganito ang mga nangyari at di nagtagal ang katawan na dating buo, natural,
kusang gumagawa, kumikilos at gumagalaw ay naging robot, nahati-hati, naging
mangmang. Higit sa lahat, ang katawan ay naging maamo at masunurin, handa sa
pag-ukit ng bagong diskurw na mula sa ibang pook at ibang panahon.
NILAO/
KULTURAATKATUTUBO