Filipino 2

KOMUNIKASYON SA AKADEMIKONG FILIPINO

Modyul 1
Inaasahang Bunga:

Pagkatapos pag-aralan ang modyul na ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

 Naibibigay ang kahulugan, unibersal na katangian at gamit ng wika sa mabisang pakiki

pagtalastasan;
 Nakapagbibigay-reaksyon sa mg teorya a paniniwalang pinagmulan ng wika; at
 Nakapagbabahagi ng mga kaalaman sa pamamagitan ng mga pangkatang gawain sa k
lase.

Alamin Natin
Ang wika ay mahalagang sangkap sa verbal na komunikasyon pasulat man o pa
salita. Ito ang pinakamabilis na instrumento sa pakikipag-ugnayan ng tao sa kanyang kapw
a at lipunang ginagawalan. Katuwang ng tao ang wika sa paglutas ng naiambag ng wika sa
pagtatamo ng kalayaan, kabihasnan, karunungan, pag-iingat ng kasaysayan at pag-aangki
n ng isang lahi ng maipagmamalaking pagkakakilanlan. Kaya naman, hindi mabilang ang p
agpapakahulugang binibigay sa wika. Tunghayan natin ang ilan sa mga kahulugang ito mul
a sa mga kilalang sikologo at mga dalubwika.

Ano ba ang Wika?

 Ang Wika ang pangunahin at pinakakomplikadong anyo ng simbolikong gawaing panta
o. (Archibal A. Hill)
 Ang Wika ay sistematikong balangkas ng sinasalitang tunog na pinili at isinaayos sa pa
raang arbitraryo upang magamit ng mga taong kabilang sa isang kultura. (Henry GLeas
on)
 Ang Wika ang tulay na ginagamit para maipahayag at mangyari ang anumang mga mi
nimithi o pangangailangan ng tao (Paz, et Al., 2003)
UNIVERSAL NA KATANGIAN NG WIKA

Bagamat ang bawat wika ay may kanya-kanyang katangian; ang katangian ng wika sa
pagkat taglay nito ang pagkakaroon ng mga tunog, morpema, pangngalan o ng pagtataglay
ng iba pang sangkap upang mabuo ang isang istraktura ng pangungusap. Batay sa pagpap
akahulugan ng mga kilalang awtor, ang universal na katangian ng wika ay ang mga sumus
unod:

Ang wika ay sistematiko

Lahat ng wika ay sistematikong nakaayos sa isang tiyak na balangkas. Ang sistemang
ito ay nahahati sa tatlo: ang palatunugan o ponolohiya, ang palabuuan o morpolohiya at an
g palaugnayan o sintaktis.

Ang wika ay binubuo ng mga salitang tunog

Hindi lahat ng tunog ay may kahulugan kaya hindi lahat ng tunog na naririnig sa paligid
ay wika. Ang mga tunog na nalilikha ng mga aparato sa pagsasalita ay siya lamang matata
wag na wika. Ang wika ay may set ng makahulugang tunog o ponema. Ang mga letra sa al
pabeto ay pasulat na representatasyon ng wika.

Ang wika ay arbitraryo

Kaya nga ba may baryasyon at barayti ang wika dahil sa pagkakaarbitraryo nito. Ang wi
ka ay arbitraryo sapagkat may iba’t-ibang gamit ang wika ng iba’t-ibang komunidad.

Ang wika ay ginagamit sa komunikasyon

Ang wika ang humuhulma sa kaisipan at ideya ng mga tao sa loob ng lipunan. Bagam
a’t maramig paraan ang ginagamit ng tao sa komunikasyon tulad ng senyas, ekspresyon n
g mukha, pagkumpas at marami pang iba. Ang wika pa rin ang pinaimportanteng kasangka
pan sa komunikasyon na ginagamit ng isang indibisywal.
Ang wika ay nakabatay sa kultura
May mga kaisipan sa isang wika na walang katumbas sa ibang wika sapagkat wala
sa kultura ng ibang wika ang mga kaisipang iyon ng wika.

Ang wika ay nagbabago

Ang wika ay dinamiko kaya hindi ito maaaring tumangging magbago. Nadaragdagan n
g mga bokabularyo at may mga nalilikhang mga bagong salita alisunod sa pagbabago ng p
anahon

MGA TEORYA NG WIKA

May mga haka-haka, paniniwala at pananaw na nabuo tungkol sa pinagmulan ng wi
ka. Alamin natin ang pinagbatayan at kung paano nga ba nabuo ang mga paniniwalng ito t
ungkol sa wika. Sapagkat teorya, hindi tuwirang mapanaligan ang mga ito. Magkagayunm
an, ang mga teoryang ito ay makakatulong sa ating sumuri, magpasya, magsaliksik at mak
abuo ng sariling teroya tungkol sa pinagmulan ng wikang ginagamit.

Teoryang Bow-ow
Ayon sa teoryang ito, ginaya ng tao ang mga tunog na likha ng kalikasan. Ang kahin
aan ng teoryang ito ang pagkakaiba-iba ng dinig ng iba’t-ibang tao sa isang likas na tunog t
ulad ng sa Ingles, ang tunog ng aso at “arf arf”, samantalang sa Filipino naman ay “aw,aw”.

Teoryang Dingdong
Ayon sa teorya ni Max Muller, ang bawat bagay sa mundo ay may kasama o kaugna
y na tunog. Kampana o dingdong o klang-klang. Ang kahinaan ng teoryang ito ay may mg
a tunog na walang katumbas na bagay at maraming mga bagay na walang tunog.

Teoryang Yo-he-ho
 Ang sabi naman ni D.S. Diamond, isang lingwistika, ang tao ay natutong magsalita b
unga ng puwersang pisikal.

Teroyang Pooh-pooh
Sinasabing nanggagaling ang tunog sa sikolohiko ng damdamin o pagbulalas ng pa
gtataka, takot, galak, sakit at iba pa. halimabawa, lungkot, pag-iyak “Hu! Hu! Hu!”.

Teoryang Ta-ra-ra-boom-de-ay
Ang wika ay nag-ugat sa mga tunog na nililikha sa mga ritwal at sa kalaunan ay nag
pabagu-bago at nilapatan ng iba’t-ibang kahulugan.

Teoryang Biblikal
Ito ay tungkol sa kwentong “Tore ng Babel” na sa simula raw ay may iisang wika lam
ang ang lahat ng mga tao sa daigdig. Nagkaisa silang gumawa ng pinakamataas na tore u
pang mapatanyag sila at huwag nang magkawatak-watak. Ito ay salungat sa utos ng Diyos
na magsikalat sa nuong mundo. Nakita ng Diyon ang dahilan ng pagkakaunawaan nila, an
g kalapastanganan ng tao. Kaya, giniba ng Diyos ang tore at binigyan ng iba’t-ibang wika a
ng mga tao sa daigdig upang hindi sila magkaunawaan. Ang kahulugan ng Babel o Babilo
ay “Kalituhan”

DEPINISYON AT SIMULAIN NG FILIPINO BILANG AKADEMIK NA WIKA

Lubhang marami na ang kaganapang naitala ng ating kasaysayan hinggil sa wikang

pambansa. Ika nga’y dumaan na ito sa maraming proseso ng paghihimay-himay bago nito
narating ang kanyang kasalukuyang estado sa lipunan. Tulad ng maraming wika sa daigdig,
ito ay dapat na linangin, payabungin at paunlarin salig sa mga batayang magiging haligi nit
o upang manatiling buhay ang wika ng kasalukuyan at ng henerasyon sa hinaharap.
Isa sa pinakaepektibong tagapaglaganap ng kaalaman sa Filipino ay ang sistema ng p
aaralan (Gonzales 1998; Badayos 1999). Dito itinuturo ang Filipino bilang isang wika at gin
agamit itong midyum ng pagtuturo sa Filipino, Agham Panlipunan, Edukasyon sa Pagpapal
akas, Edukasyon sa Pagpapahalaga at iba pa. ang pagiging epektib at kabisaan ng Filipino
ay dahil sa itinuturo ito sa isang kapaligirang pabor sa wika. Bunga nito, nagiging mabilis a
ng pag-unlad ng wika.
Batay sa maraming pananaliksik at pag-aaral ng isinagawa na, hindi lamang iisang tao,
grupo o institusyon ang nagpatunay na talagang mabisang gamitin ang Filipino sa pagpapa
abot ng mga kaalaman at karunungang dapat matutunan sa loob ng paaralan subalit nalulu
ngkot isipin na marami pa rin ang hindi pabor sa lubusang paggamit at pagtangkilik nito bila
ng wikang panturo.
Sa salita ni Constantino, “Sapagkat ang edukasyon sa bansang ito kadalasan ay negos
yong pinapatubuan, mahal ang pagtatamo ng mataas na kaalaman. Kaya’t marami sa naka
tatanggap ng tinatawag na edukasyon ay mga galing sa mga grupong katamtaman o malak
i ang kita.
Kaya naman, marami ang nagpapalagay na Ingles ang sagot sa kasalukuyan krisis na
kinakaharap ng bansa. Ingles rin ang susi upang maabot ng mga kabataan ang kanilang m
ga pangarap sa buhay. Ito rin daw umano ang susi upang makapasok sa mundo ng globali
sasyon at modernisasyon. Kung ito ang mukhang patuloy nating makikita sa sistema ng ati
ng edukasyon, talagang hindi na tayo makakaahon pa sa baluktot na pag-iisip na hindi na k
ayang umunlad sa sarili nating kaparaanan. Habang panahon na lamang tayong nakagapo
s sa tanikala ng pagka-alipin sa isipan at sa damdaming kanluranin.
Walang magtataguyod sa Filipino kundi tayo ring mga mamamayan ng Pilipinas. Nasa
ating mga kamay nakasalalay ang pag-unlad at pagyabong nito upang maging susi sa pag
bubukas ng mga karunungang maaaring makapagbukas ng isang bagong simula para sa a
ting lahat.

ELABORASYON AT INTELEKTWALISASYON NG WIKANG FILIPINO

Ang di mabilang na pagpaplano kasama na ang pagdidisisyon kaugnay ng iba’t-iban
g usaping pangwika ay nagluwal ng isang salita-intelektwalisasyon. Ang mga sumusunod
ay ang mga kaisipang kunektado sa umano’y suliranin sa intelektwalisasyon ng Filip
ino na binigyang-linaw ni Torres-Yu:

1. Ang intelektwalisasyon ay mas mataas na antas ng pag-unlad ng isang wika tulad n

g naabot nang wikang Ingles, ang wikang kakumpetensya ng wikang Filipino.
 2. Hindi pa intelektwalisado ang wikang Filipino ngunit kaya nitong marating ang antas
ng pag-unlad na ito.

3. Ang malaganap na paggamit ng wikang Filipino sa mga kolehiyo at unibersidad ay s

usunod sa pangyayaring intelektwalisado na ang wikang Filipino (o ang kabaligtara
n nito).

Iisa-isahin natin ang pagtalakay at pag-arok sa bawat puntong inilahad sa itaas. Hindi k
ataka-taka at hindi na dapat pang gawin na isang malaking isyu ang pagiging mas maunlad
at pagiging tanyag ng Ingles kung ihahambing sa Filipino ang kasagutan sa puntong ito ay
maibibigay ng kasaysayan ang mga panahong sinakop tayo ng mga dayuhan, mga pagsak
op na nagbunga at pagsilang ng banyagang kultura at kaisipan kasama na ang wika.

Sa pangungusap ni Torres-Yu,”ang tunay na itelektwalisasyon ay mangyayari kapag

wikang Filipino ang gagamitin ng mga Filipinong intelektwal at iskolar sa pag-iisip at pagbu
o ng mga kaisipan, kaalaman at karunungang hinango sa karanasan ng mga Filipino at nak
atuntong sa katutubong tradisyong intelektwal.

Ang intelektwalisasyon ng wikang Filipino, sa agham panlipunan at sa iba pang sang

ay ng karunungan ay makakamit lamang sa pamamagitan ng ating sama-samang pagpupu
nyagi sa sama-sama nating pagkilos at pagtitiwala sa ating kakayahan na kaya nating mar
ating ang ganitong estado ng kaunlaran.

Mungkahing Gawain
 B Panuto: Maglista ng limang (5) salitang pangkabataan o mga salitang be
rbal at ibigay ang kahulugan ng bawat isa.

Salitang Pangkabataan/ Kahulugan

Mga Salitang Verbal
1. ____________________
2. ____________________
3. ____________________
4. ____________________
5. ____________________
____________________
____________________
____________________
____________________
____________________

C Panuto: Maglista ng limang (5) salitang Tagalog na hindi ginagamit sa kl

ase ng Filipino ngayon.

Salitang Tagalog na Kahulugan

Di-Ginagamit sa klase

1. ___________________
2. ___________________
3. ___________________
4. ___________________
5. ___________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
 A. Panuto: Maglista ng sampu (10) salitang Filipino na pinaikli at isulat
ang buong salitang pinanggalingan.

Salitang Filipino Kahulugan

Na Pinaikli

1. ___________________
2. ___________________
3. ___________________
4. __________________
5. __________________
6. __________________
7. __________________
8. __________________
9. __________________
10. __________________
___________________
___________________
___________________
____________________
____________________
____________________
____________________
____________________
____________________
____________________

MVGFCI
MANUEL V. GALLEGO FOUNDATION COLLEGES,I
NC
 Alamin Natin

Ang wika ay buhay at dinamiko. Patuloy itong nagbabago at binabago ng panahon, ng

pakaligiran at ng mga pangkat ng taong gumagamit ng wika ayon sa kanyang gulang, eduk
asyon at mga karanasan. Kaugnay nito, hindi maaaring maihiwalay ang baryasyon at baray
ti sa anumang talakayan hinggil sa pagsulong at pag-unlad ng wika. May mga baryasyon a
ng wika na maaaring matagpuan sa sintaks o bukabularyo ng isang wika. Makikita ang bar
yasyon ng isang wika sa pamamagitan halimbawang pagtatalakay ng mga panlapi. Ang sal
itang nakain ay isang halimbawa ng rehiyonal na baryasyon mula sa Cavite ng salitang kin
ain sa Filipino. Nangyayari ang mga ito dahil na rin sa magkaibang aspektong kultural ng p
angkat ng mga taong gumagamit ng isang wika. Dahil sa magkakaibang mga indibidwal at
grupo na may magkakaibang lugar na tinitirhan, interes, at gawain. (Constantino, Pamela).

Ang Mga Barayti ng Wika

Ang wika ay bahagi ng kultura at kasaysayan ng bawat lugar. Ito rin ay isang simbolismo tu
ngo sa pagkakakilanlan ng bawat indibidwal. Sa pamamagitan ng wika, ay nailalabas o nap
apahayag natin ang ating mga emosyon at saloobin, masaya man o malungkot. Ginagawa
natin ito sa pamamaraan ng pagsusulat, pakikipagtalastasan at iba pa.

Ang ating wika ay may iba’t-ibang barayti. Ito ay sanhi ng pagkakaiba ng uri ng lipunan na
ating ginagalawan, heograpiya, antas ng edukasyon, okupasyon, edad at kasarian at uri ng
pangkat etniko na ating kinabibilangan. Dahil sa pagkakaroon ng heterogenous na wika tay
o ay nagkaroon ng iba’t-ibang baryasyon nito, at dito nag-ugat ang mga variety ng wika, ay
on sa pagkakaiba ng mga indibidwal.

1.) Idyolek – bawat indibidwal ay may sariling istilo ng pamamahayag at pananalita na nai
iba sa bawat isa. Gaya ng pagkakaroon ng personal na paggamit ng wika na nagsisilbi
ng simbolismo o tatak ng kanilang pagkatao. Ito ay mga salitang namumukod-tangi at y
unik.

Mga halimbawa ng Idyolek:

“Magandang Gabi Bayan” ni Noli de Castro
“Hindi ka namin tatantanan” ni Mike Enriquez
“Ito ang iyong Igan” ni Arnold Clavio
“Hoy Gising!” ni Ted Failon
“Ang buhay ay weather weather lang” ni Kim Atienza
2.) Dayalek – Ito ay varayti ng wika na nalililkha ng dimensiyong heograpiko. Ito ang salita
ng gamit ng mga tao ayon sa partikular na rehiyon o lalawigan na kanilang kinabibilang
an. Tayo ay may iba’t-ibang uri ng wikang panrehiyon na kung tawagin ay wikain. Mero
n tatlong uri ng Dayalek:

 Dayalek na heograpiko (batay sa espasyo)

 Dayalek na Tempora (batay sa panahon)
 Dayalek na Sosyal (batay sa katayuan)

Mga halimbawa ng Dayalek:

Tagalog = Bakit?
Batangas = Bakit ga?
Bataan = Baki ah?
Ilocos = Bakit ngay?
Pangasinan = Bakit ei?
Tagalog = Nalilito ako
Bisaya = Nalilibog ako

3.) Sosyolek – na minsan ay tinatawag na “Sosyalek” Ito ay pansamantalang barayti lama

ng. Ito ay uri ng wika na ginagamit ng isang partikular na grupo. Ang mga salitang ito a
y may kinalaman sa katayuang sosyo ekonomiko at kasarian ng indibidwal na gumaga
mit ng mga naturang salita.

Mga halimbawa ng Sosyolek:

 Repapips, ala na ako datung eh (Pare, wala na akong pera)

 Oh my God! It’s so mainit naman dito. (Naku, ang init naman dito!)
 Wa facelak girlash mo (walang mukha o itsura ang gelpren mo o kaya ay pangit ng gelp
ren mo)
 Sige ka, jujumbagin kita! (sige ka, bubugbugin kita!)
 May amats na ako ‘tol (may tama na ako kaibigan/kapatid o kaya ay lasing na ako kaibi
gan/kapatid)

4.) Etnolek – Isang uri ng barayti ng wika na nadebelop mula sa salita ng mga etnolongg
wistang grupo. Dahil sa pagkakaroon ng maraming pangkat etniko sumibol ang ibat iba
ng uri ng Etnolek. Taglay nito ang mga wikang naging bahagi nang pagkakakilanlan ng
bawat pangkat etniko.

Mga Halimbawa ng Etnolek:

 Vakuul – tumutukoy sa mga gamit ng mga ivatan na pantakip sa kanilang ulo tuwing pa
nahon ng tag-init at tag-ulan
 Bulanim – salitang naglalarawan sa pagkahugis buo ng buwan
 Laylaydek Sika – Salitang “iniirog kita” ng mga grupo ng Kankanaey ng Mountain Provi
nce
 Palangga – iniirog, sinisinta, minamahal

 Kalipay – tuwa, ligaya, saya

5.) Ekolek – barayti ng wika na kadalasang ginagamit sa loob ng ating tahanan. Ito ang mg
a salitang madalas na namumutawi sa bibig ng mga bata at mga nakatatanda, malimit iton
g ginagamit sa pang araw-araw na pakikipagtalastasan.

Mga Halimbawa ng Ekolek:

 Palikuran – banyo o kubeta
 Silid tulogan o pahingahan – kuwarto
 Paminggalan – lalagyan ng plato
 Pappy – ama/tatay
 Mumsy – nanay/ina

5.) Pidgin – Ito ay barayti ng wika na walang pormal na estraktura. Ito ay binansagang “no
body’s native language” ng mga dayuhan. Ito ay ginagamit ng dalawang indibidwal na
nag uusap na may dalawa ring magkaibang wika. Sila ay walang komong wikang ginag
amit. Umaasa lamang sila sa mga “make-shift” na salita o mga pansamantalang wika l
amang.

Mga Halimbawa ng Pigdin:

 Ako kita ganda babae. (Nakakita ako ng magandang babae.)
 Kayo bili alak akin. (Kayo na ang bumili ng alak para sa akin.)
 Ako tinda damit maganda. (Ang panindang damit ay maganda.)
 Suki ikaw bili akin ako bigay diskawnt. (Suki, bumili ka na ng paninda ko. Bibigyan kita
ng diskawnt.)
 Ikaw aral mabuti para ikaw kuha taas grado. (Mag-aral ka ng mabuti upang mataas ang
iyong grado.)

7.) Creole – mga barayti ng wika na nadebelop dahil sa mga pinaghalo-halong salita ng ind
ibidwal, mula sa magkaibang lugar hanggang sa ito ay naging pangunahing wika ng partiku
lar na lugar. Halimbawa dito ay pinaghalong salita ng Tagalog at Espanyol (ang Chavacan
o), halong African at Espanyol (ang Palenquero), at ang halong Portuguese at Espanyol (a
ng Annobonese).

Mga Halimbawa ng Creole:

 Mi nombre – Ang pangalan ko
 Di donde lugar to? – Taga saan ka?
 Buenas dias – Magandang umaga
 Buenas tardes – magandang hapon
 Buenas noches – Magandang gabi

8.) Register – minsan sinusulat na “rejister”, ito ay barayti ng wikang espisyalisadong ginag
amit ng isang partikular na domeyn. Ito ay may tatlong uri ng dimensyon.

a.) Field o larangan – ang layunin at paksa nito ay naayon sa larangan ng mga ta
ong gumagamit nito.
b.) Mode o Modo – paraan kung paano isinasagawa ang uri ng komunikasyon.
c.) Tenor – ito ay naayon sa relasyon ng mga nag-uusap.

Mga Halimbawa ng Register:

 Mga salitang jejemon
 Mga salitang binabaliktad
 Mga salitang ginagamit sa teks
 Mga salitang ginagamit ng mga iba’t-ibang propesyon gaya ng mga doktor

Antas ng Wikang Pilipino

 Katangian ng wika ang pagkakaroon ng antas. Masasabi ng kaantasan ng salita
kung anong uri ng tao ang nagsasalita. Isinasaad din nito kung sa anong uri ng lipunan
nabibilang ang taong nagsasalita.

Dalawa ang antas ng wika: pormal at impormal. Bawat antas ay kinapapalooban

ng ilang kategorya.

Pormal. Mga salita itong kinikilala at ginagamit ng lalong marami sa mga taong
nakapag-aral. Masasabi ring ito’y ang salitang istandardisado.

1. Pambansa: Mga salita ito na ginagamit sa mga aklat pangwika ng mga

paaralan. Ito rin ang salitang itinuturo sa mga paaralan at ginagamit ng
pamahalaan sa mga opisyal na pakikipagtalastasan.

2. Pampanitikan. Mga manunulat ang gumagamit nito sa pag-akda nila.

Mga salitang karaniwang may matayog, asining at malalim na kahulugan.
Mga salitang makukulay din ito.

Impormal. Mga salitang pang araw-araw na gamit sa pakikipagtalastasan ng mga

tao. Mga salitang karaniwang palasak na ginagamit ng mga taong magkakakilala at
magkakaibigan.

1. Kolokyal. Ginagamit ito sa mga karaniwang usapan. Sinasabing may

kagaspangan ang mga salitang ito. Kasama rito ang mga salitang pinaikli o
ng pinaikling pinagsamang dalawang salita. Halimbawa: tena (tayo na),
kelan (kailan), meron (mayroon), pano (paano), teka (hintay ka) at marami
pang iba. Ang mga salitang bunganga sa halip na bibig at lumamon sa
halip na kumain ay kolokyal.

2. Balbal. Nagmula ang mga salitang ito sa mga pangkat-pangkat at

ginagawa nilang sariling codes. Mababang-uri ito ng salita at ang mga
kasapi lamang ng pangkat ang nakauunawa sa mga salita nila. Slang ang
katumbas nito sa Ingles.

Halimbawa:

Deadbol (dead ball) baget (bagito)

Sikyu (security) lespu (pulis)
Yosi (sigarilyo) orig (original)
Bokal (kalbo) jokla (bakla)
Kano (amerikano) atab (bata)
 3. Lalawiganin. Talasalitaang pandiyalekto ito. Ginagamit ng mga salita
sa mga tiyak o partikular na pook o lalawigan lamang. Nakikilala rin ito sa
kakaibang tono.

Halimbawa: Sa Quezon at Batangas, ang kumain ay nakain, tumakbo

ay natakbo. Ang panlaping um ay nagiging ma.

Mga Tungkulin ng Wika

May mga tungkuling ginagampanan sa ating buhay ang paggamit ng wika. Sa mga
hayop, ang paggamit nila ng wika ay para sa kanilang “survival” o pananatili ng lipi. Ngunit
sa mga tao, higit pa sa survival ang tungkulin ng wika.

Sa isa niyang aklat, si M.A.K. Halliday ay naglista ng pito (7) mahalagang tungkulin
ng wika sa tao. Narito ang mga ito:

1. Pang-interaksyunal. Ginagamit ang wika para maitatag at mapanatili ang

relasyong sosyal. Nagagawa ito sa mga pag-uusap sa lipunan, gaya ng pagpapalitan ng
kuro, ng biro, pagkukumustahan, pagliham sa kaibigan at marami pang iba.

2. Panregulatori. Ang wika ay ginagamit para gumabay o kumuntrol sa kilos at ugali

ng mga tao. Halimbawa nito’y ang pagbibigay ng mga panuto, direksyon, paalala, babala,
paliwanag at iba pa.

3. Pang-instrumental. Ang wika ay gamit para matugunan ang pangangailangan

ng tao gaya ng pagtatanong, pag-uutos, liham pangangalakal, mga opisyal na dokumento
at iba pa.

4. Pang-imahinasyon. Gamit ang wika para maihayag ang malikhaing damdamin o

isipan gaya ng paglalarawan, pagbibida at sa pagsulat ng mga akdang pampanitikan.

5. Pampersonal. Gamit ang wika para mailahad ang sariling saloobin, isipan o
damdamin, gaya ng talakayan, (pormal man o di-pormal), ang pagsulat sa editor ng mga
pahayagan, pagtatalumpati at iba pa.

6. Pangheuristiko. Gamit ang wika para sa paghahanap ng impormasyon at datos

gaya ng pagtatanong, pakikipanayam, pagsasaliksik, sarbey, sensus at iba pa.

7. Pangkaalaman. Gamit ang wika para magbigay ng impormasyon, kaalaman,

gaya ng pagtuturo, pagpapanayam, pag-uulat, maagham na ulat at iba pa.

Mungkahing Gawain

Panuto : Sumulat ng sanaysay na ginagamitan ng barayti ng wika (idyolek,

 sosyolek at dayalek) , hindi kukulangin sa 150 na salita at bilugan
MANUEL V. GALLEGO FOUNDATION
ang COLLEGES,
mga barayti ng wika na ginamit.
INC

Pagkatapos pag-aralan ang modyul na ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

 Nabibigyang pagkakaiba ang Tagalog, Pilipino at Filipino;
 Naisasabay ang mahahalagang pangyayari sa Kasaysayan ng wikang pambansa; at
 Naipaliliwanag ang mga batas, kautusan kaugnayan sa pagtataguyod ng wikang pa
mbansa.

Alamin Natin
Malaki ang papel na ginagampanan ng wika sa bawat isa. Sa katunayan, hindi mo mab
abatid ang kaalaman na ito kung hindi dahil sa wikang ginamit upang mailimbag ang bawat
titik na narito. Kaya mahalaga rin na mabatid mo ang mga naging tungkulin ng wikang Filipi
no bilang kasangkapan sa pagpapaunlad ng lipunan at kasaysayan.

Opisyal na wika. Wikang opisyal na ginagamit sa komunikasyon sa mga ahensy

a, pamahalaan. Ang wikang Ingles halimbawa ay maaring maging wikang opisyal.
Wikang Pambansa. Ang wikang dumaan sa pagbabatas, pinag-usapan sa mataa
s na kapulungan.
Filipino. Ang wikang pambansa sa Pilipinas, (Konst. 1987, Art.IX Sek. 6)
Tagalog. Ang pinagbatayan ng wikang Filipino noong 1959.
Patakarang Edukasyong Bilingwal. Magkahiwalay na gamiting Filipino at ingles sa mga t
iyak na asignatura.
 ANG KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA

“Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino…..”Artikulo IV, Seksyon 6 ng Saligang Bat

as, 1987.

“Ang Filipino ay ang katutubong wika na ginagamit sa buong Pilipinas bilang wika ng ko
munikasyonng mga etnikong grupo. Kaulad ng iba pang wika ng buhay, ang Filipino ay du
maraan sa proseso ng paglinang sa pamamagitan ng mga naghihiram sa mga wika para s
a iba’t-ibang saligang sosyal, at para sa mga sosyal, at para sa mga paksa ng talaakayan a
t iskolarling pagpapahayag”.

Resolusyon 96-1 KWF

Matagal ding paahon ang ating ipinaghintay at ipinagtitiis bago isilang ang isang wikan
g pambansang magbibigay-tatak ng ating pagkakakilanlan. Hindi madali ang ating pinagda
anan kung babakasin sa pahina ng kasaysayan ang mga pangyayari upang maganap na m
aangkin ang isang wikang pambansa na may diwa ng kolonyalismo ay naging isang malaki
ng sagwil upang maitaguyod ang isang pangkahalatang wikang magbibigkis tungo sa ating
iisang layunin at mithiin.
Noong mga unang dalawampung-taon ng kilusan sa pagkakaroon ng wiakng pambans
a – 1901-1902 ang mga burgis tulad nina Trinidad Pardo de Tavera, Felipe, Pedro Paterno,
Benito Legarda at iba pa ay naghangad n maging Ingles ang wikang pambansa.
Naging mainitin ang pagtatalo ukol sa wikang pambansa nong 1930, lalo na nang map
atunayan sa pagsusuri ng Monroe Educational Survey Commision noong 1925 na mahina
ang pagkatuo ng mga batang Pilipino kung ingles ang wikang panturo.
Ang paraan ng Amerikano sa patuloy na kolonisasyon sa tulong ng wika ay naging mat
agumpay. Ang kilusang gawingwikang pambansa ang Kastila ay medaling naisantabi. Iilan
na lamang ang naging tagatangkilik ng wikang Kastila na tulad ni Rafael Palma. Marami an
g naguilit-ulit ng salita ni Rizal sa EL Filibusterismo na nagsasabing “Ang Kastila ay di kaila
nman magiging wikang pangkalahatan ng bansa; ang bayang hindi kailanman magsasalita
nito.
 Si pangulong Quezon, ang ama ng wikang pambansa ay hindi nagdalawang isip upang
matugunan ang isa sa mga pangunahing suliraning ito na umiiral sa ating bansa. Mahigpit
an gating pangangailangan sa pagkakaroon ng isang wikang panlahat upang ang mga Pilip
ino’y hindi magmukang aba sa mata ng ibanag lahi. Sa panahon ng kanyang panunungkula
n binabalangkas niya ang mga sumusunod na kautusan at batas na ipinagpapatuloy ng mg
a sumusunod na nanungkulang Pangulo at kalihimng Pilipinas kaugnay sa pagpapataguyo
d ng isang wikang pambansa . tunghayan sa ibaba ang mga ito.

Artikulo XIV Seksyon 3 ng Konstitusyon ng 1935 Sa Saligang-Batas ng Pilipinas, nagta

dhana ng tungkol sa wikang pambansa: “…ang Kongreso ay gagawa ng mga hakbang tun
go sa pagpapaunlad at pagpapatibay ng isang wikang pambansa na batay sa isa sa mga u
miiral na katutubong wika.” (Pebrero 8, 1935)

Oktubre 27, 1936 Itinagubilin ng Pangulong Manuel Luis M. Quezon sa kanyang mens
ahe sa Asemblea Nasyonal ang paglikha ng isang Surian ng Wikang Pambansa na gagaw
a ng isang pag-aaral ng mga wikang katutubo sa Pilipinas, sa layuning makapagpaunlad at
makapagpatibay ng isang wikang panlahat na batay sa isang wikang umiiral.

Nobyembre 13, 1936 Pinagtibay ng Batasang-Pambansa ang Batas Komonwelt Blg. 18

4 na lumilikha ng isang Surian ng Wikang Pambansa, at itinakda ang mga kapangyarihan a
t tungkulin niyon.
Enero 12, 1937 Hinirang ng Pangulong Manuel L. Quezon ang mga kagawad na bubuo
ng Surian ng Wikang Pambansa alinsunod sa tadhana ng Seksiyon 1, Batas Komonwelt Bl
g. 184, sa pagkakasusog ng Batas Komonwelt Blg. 333

Nobyembre 9, 1937 Bunga ng ginawang pag-aaral, at alinsunod sa tadhana ng Batas

Komonwelt Blg. 184, ang Surian ng Wikang Pambansa ay nagpatibay ng isang resolusyon
na roo’y ipinahahayag na ang Tagalog ang “siyang halos na lubos na nakatutugon sa mga
 hinihingi ng Batas Komonwelt Blg. 184”, kaya’t itinagubilin niyon sa Pangulo ng Pilipina
s na iyon ay pagtibayin bilang saligan ng wikang pambansa

Disyembre 30, 1937 Inilabas ng Pangulong Quezon ang Kautusang Tagapagpaganap

Blg. 134 na nagsasabing ang wikang pambansa ng Pilipinas ay batay sa Tagalog. Tagalog
ang ginawang saligan ng Wikang Pambansa sa dahilang ito’y nahahawig sa maraming wik
ain sa bansa. Sa madaling salita’y hindi magiging mahirap ang Tagalog sa mga di- Tagalog
dahil kahawig ito ng lahat ng wika ng Pilipino sa ganitong ayos:

Noong Abril 1, 1940 Inilabas ang Kautusang Tagapagpaganap Blg. 263. Ipinag-uutos n
ito ang: 1. pagpapalimbag ng A Tagalog-English Vocabulary at ng isang aklat sa gramatika
na pinamagatang Ang Balarila ng Wikang Pambansa; at 2. pagtuturo ng Wikang Pambans
a simula Hunyo 19, 1940 sa mga Paaralang Publiko at Pribado sa buong kapuluan.

Hunyo 7, 1940 Pinagtibay ang Batas Komonwelt Blg. 570, na nagtatakdang wikang opi
syal na ang pambansang wika (Tagalog) simula Hulyo 4, 1940.

Marso 26, 1954, Nilagdaan ng Pangulong Ramon Magsaysay ang proklama blg. 12 na
nagpapahayag ng pagdiriwang ng Linggo ng Wikang Pambansa simula sa Marso 29 hangg
ang Abril 4 taon-taon, sang-ayon sa tagubilin ng Surian ng Wikang Pambansa. Napapaloob
sa panahong saklaw ng pagdiriwang ang Araw ni Balagtas (Abril 2).

Setyembre 23, 1955 Nilagdaan ng Pangulong Ramon Magsaysay ang Proklama Blg. 1
86 nagsususog sa Proklama Blg. 12 serye ng 1954, na sa pamamagitan nito’y inililipat ang
panahon ng pagdiriwang ng Linggo ng Wikang Pambansa taon-taon simula Agosto 13 han
ggang 19. (bilang paggunita sa kaarawan ni Manuel Quezon (Agosto 19) na kinikilala bilan
g “Ama ng Wikang Pambansa”. Agosto 13, 1959 Inilabas ni Kalihim Jose F. Romero ng Ka
gawaran ng Edukasyon ang Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 na nagsasaad na “kailanm
a’t tutukuyin ang Wikang Pambansa, ang salitang Pilipino ay siyang gagamitin.
 Oktubre 24, 1967 Naglagda ang Pangulong Marcos ng isang Kautusang Tagapagpaga
nap Blg. 96 na nagtatadhanang ang lahat ng gusali, edipisyo, at tanggapan ng pamahalaan
ay pangangalanan na sa Pilipino.

Marso 27, 1968 Inilabas ni Kalihim Tagapagpaganap Rafael M. Salas ang Memorandu
m Sirkular Blg. 172 na nag-aatas na ang lahat ng letterhead ng mga tanggapan, kagawara
n at sangay ng pamahalaan ay dapat na nakasulat sa Pilipino kalakip ang kaukulang teksto
sa Ingles. Iniutos din ng sirkular na ang pormularyo ng panunumpa sa tungkulin ng mga pin
uno at empleyado ng pamahalaan ay sa Pilipino gagawin.

Hulyo 21, 1978 Nilagdaan ng Ministro ng Edukasyon at Kultura Juan L. Manuel ang Ka
utusang Pangministri Blg. 22 na nag-uutos na isama ang Pilipino sa lahat ng kurikulum na
pandalubhasang Antas/kolehiyo. Magkakaroon ng anim na yunit ng Pilipino sa lahat ng kur
so, maliban sa kursong pang-edukasyon na dapat Kumuha ng labindalawang (12) yunit.

Pebrero 2, 1987 Pinagtibay ang Bagong Konstitusyon ng Pilipinas. Sa Artikulo XIV, Sek
syon 6-7 nasasaad ang mga sumusunod: Seksiyon 6 Ang wikang pambansa ng Pilipinas a
y Filipino. Samantalang nililinang, ito ay dapat payabungin at pagyamanin pa salig sa umiir
al na wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika. Seksyon 7 Ukol sa mga layunin ng komuni
kasyon at pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng Pilipinas ay Filipino at hangga’t walang itin
atadhana ang batas, Ingles.

Hulyo, 1997 Nilagdaan at ipinalabas ni Pangulong Fidel V. Ramos ang Proklama Blg. 1
041 na nagtatakda na ang buwan ng Agosto taon-taon ay magiging Buwan ng Wikang Filipi
no at nagtatagubilin sa iba’t ibang sangay/tanggapan ng pamahalaan at sa mga paaralan n
a magsasagawa ng mga gawain kaugnay sa taunang pagdiriwang.

2001, tungo sa mabilis na istandardisasyon at intelektwalisasyon ng Wikang Filipino, ipi

nalabas ng komisyon ng Wikang Filipino ang 2001, Revisyon ng Ortograpiyang Filipino at
Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino.
 2006 Pansamantalang pinatigil ng komisyon ng Wikang Filipino ang implementasyon n
g 2001. Patnubay sa ispeling ng Wikang Filipino.
2009 ipinalabas ng komisyon ng wikang Filipino, “Ang Gabay na Ortograpiya ng Wikang Fili
pino”.

PAGSASANAY

Gawain Blg. 1

A. Panuto: Tukuyin kung sino o ano ang hinihingi sa mga sumusunod:

1. Ang memorandum na hinihiling sa lahat ng tanggapan sa pamahalaan na magdaos

ng palatuntunan sa pagdiriwang ng Linggo ng Wika.
2. Ang batas na nagpatibay sa paglikha ng isang Surian ng Wikang Pambansa.
3. Ang batas na nagtadhana na ang Wikang Filipino ay magiging isa na sa mga opisyal
na wika.
4. Petsa at taon nang sinimulang kilalanin ang Pilipino bilang wikang opiyal ng Pilipinas.
5. Ang paglabas ng Sirkular Blg. 172.
6. Ang lumagda sa Kautusang Panlahat Blg. 17
7. Ang kautusang ngapatupad ng Edukasyong Bilinggwal Kolehiyo at Pamantasan.
8. Taon nang sinimulang ipatupad ang patakarang edukasyong bilingwal.
9. Petsa ng pagdiriwang ng Linngo ng Wika.
10. Ang seksyon at artikulo ng konstitusyon sa panahon ng komonwelt hinggil sa pagsa
sagawa ng hakbang sa pagbuo ng wikang pambansa.
B. Panuto: Ipaliwanag ang naging papel at kontribusyon ng mga sumusun
od kaugnay ng pagtataguyod ng wikang pambansa.

1. Pangulong Fidel Ramos

2. Kalihim Lurdes Quisumbing
3. Kalihim Isidro Carino
4. Pangulong Joseph Estrada
5. Pangulong Corazon Aquino
6. Panulong Manuel L. Quezon
7. Kalihim Alejandro Melchor
8. Kalihim Rafael Salas
9. Kalihim Ernesto Maceda
10 Pangulong Ramon Magsaysay

C. Panuto: Ipaliwanag ang isinasaad ng mga sumusunod na kautusan o pr

obisyong pangwika.

1. Kautusang Pankagawaran Blg. 7

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
__________________________________________.

2. Batas Comonwelt Blg. 184

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
________________________________________________________________.
Manuel V. Gallego Foundation Co
lleges, Inc.

3. Saligang Batas 1987, Artikulo XIV Seksyon 6

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
______________________________________________________________.

4. Saligang batas 1987, Artikulo XIV Seksyon 7

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________.

5. Saligang batas 1987, Artikulo XIV Seksyon 8

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
______________________________________.

6. Saligang batas 1987, Artikulo XIV Seksyon 9

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________.

D. Panuto: Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na maging isang ma

mbabatas o kalihim ng edukasyon, anu-anong mga panukala ang iyong
nais na maipatupad kaugnay sa pagpapalawak ng wikang
pambansa? Isa-isahin at ipaliwanag.
 Modyul 2
Inaasahang Bunga:

Pagkatapos pag-aralan ang modyul na ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

 napag-aralan at napahalagahan ang mga prinsipal na sangkap ng pananalita;
 Naunawaan ang Gabay sa Ortograpiya ng Wikang Filipino;
 Nagagamit ang mga tuntuning panlahat sa pagbaybay; at
 Nakakabigkas ng pantig at palatunugan.

Alamin Natin
Ang Pagsasalita

Lahat ng normal na tao ay nakakapagsalita. Sinasabing nagsasalita ang isang tao kapa
g siya ay bumibigkas ng isinasaayos na mga tunog upang mabatid sa ibang tao ang kanya
ng iniisip.
Pagbigkas ng mga tunog – ang agham ng wika na tumatalakay sa kung papaano nags
asalita ang isang tao ay tinatawag na ponetika. Mayroong tatlong pananaw ang pananalita:

1. Pagbigkas ng Tonog (Articulatory)

2. Pagdinig (Auditory)
3. Paglalarawan ng Tunog (Acoustic)

Mayroong tatlong salik na kailangan upang makapgsalita ang isang tao.

1. Pinanggagalingan ng lakas
2. Pumapalag na bagay
3. Palatunugan o resonador
Mga Prinsipal na Sangkap ng Pananalita

1. Panlabi – dumidiit ang ibabang labi sa labing itaas /p,b,m/.

2. Pangngipin – dumidiit sa loob ng mga ngiping itaas ang dulo ng dila /t,d,n/.
3. Panlabi-Pangngipin – dumidiit ang ibabang labi sa mga itaas na ngipin /f,v/.
4. Panggilagid – ang ibabaw ng dulong dila ay lumalapit o dumidiit sa punong gilagid /s,z,l,r/.
5. Palatal – lumalapit o dumidiit sa matigas na bahagi ng ngalangala ang ibabaw ng punong dila /y/.
6. Velar – dumidiit sa velum o malambot na bahagi ng ngalangala ang ibabaw ng punong dila /k,g,ŋ,w/.
7. Panlalamunan – ang likurang bahagi ng dila ay dumidiit sa lalamunan /j/.
8. Glottal – lumalapit o dumidiit ang mga babagtingang pantinig at hinaharang ang presyon ng papalaba
s na hiningang galing sa baga at pagkatapos ay pakakawalan upang bumuo ng paimpit o pasutsot na tu
nog /?,h/.

ANG PONOLOHIYA O PALATUNUGAN

Ang ponolohiya o palatunugan ay pag-aaral sa mga ponema (tunog), paghinto

(juncture), pagtaas-pagbaba ng tinig (pitch), diin (stress) at pagpapahaba ng tunog
(prolonging/lengthening). Sa Filipino, may mga tunog (ponema) na malayang nagpapalitan.
Sa pagkakataon na ang ponema ay malayang nagpapalit, ang baybay ng salita ay nag iiba
ngunit hindi ang kanilang mga kahulugan. Ponema ang tawag sa pinakamaliit na yunit or
tunog.

Dalawang uri ng ponema. May dalawang uri ng ponema: ang segmental at supra
segmental.

A. Ponemang segmental
Ang ponemang segmental ay binubuo ng ponemang katinig at patinig.

a) “labing-lima ang orihinal na kasama sa palabaybayan ngunit isinama ang impit

na tunog o glottal stop sapagkat ito ay itinuturing na isang ponemang katinig
dahil napagbabago nito ang kahulugang isang salita. Ang dating bigkas nito ay
malumi o maragsa.

b) /p, b, m, w, d, t, l, s, n, r, y, k, g, ng, h, ?/ ang bumubuo sa ponemang katinig

Halimbawa:

Ba: tah – housedress

Tub: boh – pipe
Ba: ta? – child
Tub: bo? – profit

c) Ang ponemang patinig ay lima: a, e, i, o, u,

d) ay mga salitang nagkakapalit ang ponemang /u/ at /o/, gayundin ang /i/ at /e/
ngunit hindi nagbabago ang kahulugan ng salita.

halimbawa:

babae – babai
kalapati – kalapate
lalaki – lalake
noon – nuon
e) Mayroon din namang mga salitang itinuturing na hiwalay na ponema ang /u/ /o/
/i/, at /e/ dahil nagbibigay ito ng magkaibang kahulugan at hindi maaaring
pagpalitin.

Halimbawa:

uso – modern
mesa – table
oso – bear
misa – mass

Ponemang Suprasegmental

Ang Diin, bilang ponemang suprasegmental, - ay lakas, bigat o bahagyang

pagtaas ng tinig sa pagbigkas ng isang pantig sa salitang binibigkas.

halimbawa:
 sa salitang /kamay/, and diin ay nasa huling pantig na /may/ -ay isang
ponema sapagkat sa mga salitang may iisang tunog, ang pagbabagong diin ay
nakapagbabago sa kahulugan nito.

Halimbawa:

1. Hiram lamang ang /Buhay ng tao.

2. Sila / LAmang / ang buHay sa naganap na sakuna, kaya masasabing /LAmang
/siya.

Apat na ponemang suprasegmental

1. Haba (length)

- Ito ay tumutukoy sa haba ng bigkas sa patinig (a, e, i, o, u,) ng isang pantig.

Maaaring gumamit ng simbolong tuldok (.) para sa pagkilala sa haba.

Halimbawa:

1. bu.kas – nangangahulugang susunod na araw

2. bukas – hindi sarado.

2. Tono (pitch)
- Ito ay tumutukoy sa pagbaba at sa lakas ng bigkas ng pantig. Nagpalilinaw
ng mensahe o intensyong nais ipabatid sa kausap, tulad ng pag-awit, sa pagsasalita
ay may mababa, katamtaman at mataas na tono, maaaring gamitin ang bilang 1 sa
mababa, bilang 2 sa katamtaman at bilang 3 sa mataas.

Halimbawa:

1. Kahapon – 213 (pag-aalinlangan)

2. Kahapon – 231 (pagpapatibay)
3. Talaga – 231 (pag-aalinlangan)
4. Talaga – 231 (pagpapatibay)

3. Antala (juncture)
- tumutukoy ito sa pansamantalang pagtigil ng ating ginagawa sa pagsasalita
upang higit na maging malinaw ang mensahe. Maaaring gumamit ng simbolo kuwit
(,) dala ang guhit na palihis (//), o gitling (-)

Halimbawa:

1. Hindi, siya ang kababata ko.

2. Hindi siya ang kababata ko.

4. Diin (stress o emphasis)

 - ang lakas o bigat sa pagbikas ng isang salita o pantig ay makakatulong sa
pag-unawa sa kahalagahan ng mga salita. maaring gamitin sa pagkilala ng pantig
na may diin ang malaking titik.

Halimbawa:
BU:hay – kapalaran ng tao
Bu:HAY – humihinga pa

Maliban sa mga ponemang katinig at patinig, saklaw rin ng ponemang segmental

ang diptonggo, klaster, pares minimal at mga ponemang malayang nagpapalitan.

MORPOLOHIYA

Ang morpolohiya ay isang bahagi ng ligguwistika na nagsusuri sa kahalagahan ng

morpema ng isang wika at ng pagsasama ng mga ito upang makabuo ng salita.
Inilalarawan sa morpolohiya ang pagkakaroon ng makabuluhang kahulugan ng isang salita
sa pamamagitan ng mga pinagsama-samang mga tunog.

Morpema

Ang morpema ay ang pinakamaliit nay unit ng isang salita na nagtataglay ng

kahulugan. Halimbawa, sa salitang doktora makabuluhan ang “a” kahit na isang titik
lamang ito dahil nangangahulugan ito ng kasariang pambabae, dahil kapag doktor lamang
ay may kahulugan itong kasariang panlalaki.

Mga Anyo ng Morpema

 Napansin marahil ninyo na kahit na itinuturing
na isang salita lamang ang doktora, ito ay binubuo ng
dalawang anyo ng morpema, ang doctor bilang
salitang ugat at ang “a” bilang isang ponema lamang.
Tatlo ang anyo ng morpema: ponema, panlapi at
salitang-ugat.
a. Isang Makahulugang Tunog o Ponema
Matatagpuan ang ponemang ito sa mga
salitang buhat sa Kastila, tulad ng
senador/senadora gayundin sa mga salitang
nagtatapos sa a na nangangahulugang babae
tulad ng abogado/abogada, barber/barbera, bomber/bombera lalo na sa mga
pangalan ng tao Julieto/Julieta, Alexandro/Alexandra, Dino/Dina, Mario/Maria.

b. Panlapi
May kahulugang taglay ang panlapi kaya’t morpema ito. May tinatawag na
panlaping makangalan kapag ang nabubuong salita’y pangngalan, panlaping maka-
uri kapag ang nabubuong salita ay pang-uri at panlaping maka-diwa kapag ang
nabubuong salita’y pandiwa.

Halimbawa, ang panlaping -an ay maaaring maging panlaping makangalan

kung nagpapahayag ito ng pook, maaaring panlaping pang-uri kung nagsasaad ito
ng kalakihan ng ipinahahayag ng salitang -ugat at maaaring panlaping makadiwa
kung nagpapahayag ito ng kilos.

kain + -an = kainan - pook na pinanggaganapan ng pagkain

bibig + -an = bibigan – Malaki ang bibig
punta + -han = puntahan - gaganap ng kilos na pagtungo sa isang pook

c. Salitang – ugat
Isang payak na salitang panlapi ang tinatawag na salitang-ugat. Maaaring
pangngalan ang salitang – ugat tulad ng tao, bagay, bundok at langit. Maaari ring
pang-uri tulad ng pangit, tamad, dilaw at puti. Maaari ring pandiwa tulad ng takbo,
lakad, ligo, at kain.

Mga Uri ng Morpema

May dalawang pangkalahatan uri ng mga morpema: (1) mga morpemang

may kahulugang leksikal, at (2) mga morpemang may kahulugang pangkayarian.
Halimbawa, sa pangungusap na:

Nanood ng parada sa Luneta ang mga mag-aaral.

Ang mga katagang ng, sa at – ang mga ay walang tiyak na kahulugan tulad
ng mga salitang parada, Luneta at mag-aaral. Ang mga katagang nabanggit ay
 nakapagpapalinaw ng kahulugan ng buong pangungusap. Gayundin, iniuugnay ng
mga ito ang mga sangkap na dapat pag-ugnayin, o nagpapakilala kaya ng gamit sa
pangungusap ng isang salita. Ang ng ay nagpapakitang ng nanood at parada; ang
sa ay nagpapakita ng kaugnayan ng parada at Luneta; ang ang mga ay
nagpapakitang ang sumusunod na pangngalan ay nasa kaukulang palagyo. Anupa’t
bawat isa ay kailangan sa kayarian ng pangungusap. Hindi maaaring sabihing:

Nanood parada Luneta mag-aaral

Paraan ng Pagbuo ng mga Salita

May iba’t ibang paraan sa pagbuo ng mga salita. Ito ay mauri sa payak, maylapi,
inuulit at tambalan.

a. Payak

Ang payak ay isang simpleng salita lamang, walang panlapi ito’y salitang ugat
lamang.

halimbawa:
husay talino sayaw
ina dagat lundag

b. Maylapi

Kapag ang salitang-ugat ay kinabitan ng panlapi at ang mabubuong salita ay

tinatawag na maylapi. Ang salitang – ugat ay maaaring kabitan ng unlapi, gitlapi, hulapi,
unlapi-gitlapi, gitlapi-hulapi, unlapi-hulapi (kabilaan) at unlapi-gitlapi-hulapi (laguhan)

 Unlapi – Ang panlapi ay ikinakabit sa unahan ng salitang-ugat.

Halimbawa:

Unlapi Salitang-ugat Salitang nilapin

um- akyat umakyat
in- akit inakit
pala- inom pala-inom
mag- ama mag-ama

 Gitlapi – Ang panlapi ay ikinakabit sa gitna ng salitang-ugat.

Halimbawa:
 Salitang-ugat Gitlapi Salitang nilapian
kain -um- kumain
lundag -um- lumundag
sabi -in- sinabi

 Hulapi – Ang panlapi ay ikinakabit sa hulihan ng salitang-ugat

halimbawa:

Salitang-ugat Hulapi Salitang nilapian

buhos -an buhusan
linis -in linisin
laba -hin labahin

 Unlapi-gitlapi - Ang panlapi ay ikinakapit sa unahan at hulihan ng salitang

ugat.

Halimbawa:

Salitang-ugat Unlapi-gitlapi Salitang nilapian

kuha -i / -in- ikinuha
kula -i / -in- ikinula
sikap mag-/- um- magsumikap

 Gitlapi-hulapi - Ang panlapi ay ikinakabit sa gitna at hulihan ng salitang-ugat.

Halimbawa:

Salitang-ugat Gitlapi-hulapi Salitang nilapian

Kabit -in- / -an Kinabitan
Sumbat -in- / -an Sinumbatan
Tinda -in- / -han tinindahan

 Kabilaan – Ang panlapi ay ikinakabit sa unahan at hulihan ng salitang-ugat.

Halimbawa:

Salitang-ugat Kabilaan Salitang nilapian

kaibigan mag-/ - an magkaibigan
ingat pag- / -an pag-ingatan
husay ka - / an kahusayan
  Laguhan – Ang panlapi ay ikinakabit sa unahan, gitna at hulihan.

Halimbawa:

Salitang-ugat Laguhan Salitang nilapian

dugo mag - / -in- / -an magdinuguan
sayaw mag- / -um / -an magsumawayan
sigaw ipag- / -um- / -an ipagsumigawan

c. Inuulit – Kapag ang salitang -ugat ay inuulit o ang isa o higit pang pantig ng salita
na maaaring nasa unahan o hulihan ay inuulit. May mga paraan ng pag-uulit ng
salita:

 Inuulit na ganap – Ito ay ang pag-uulit ng buong salitang-ugat. Maaring may

magbago ang diin kapag inuulit at mayroon ding walang nababago.

Halimbawa:

gabi-gabi bahay-bahay
sabi-sabi oras-oras

 Pag-uulit na di-ganap – Ang pag-uulit na di-ganap ay ang pag-uulit sa

bahagi ng salita lamang.

Halimbawa:

aalis tatakbo-takbo
hahalik babasa
luto-lutuan bali-baliktad

d. Tambalan – Ito ay dalawang magkaibang salita na pinagsama upang makabuo

ng bagong salita o kahulugan. May dalawang pamamaraan sa paggamit ng
tambalang salita: Ganap na pagtatambal at di-ganap na pagtatambal.

 Pagtatambal na ganap – Nagkaron ng panibagong kahulugan o ikatlong

kahulugan ang dalawang salitang pinagtambal

Halimbawa:

hampas + lupa = hampaslupa

balat + sibuyas = balat-sibuyas
basag + ulo = basag-ulo

 Pagtatambal na di-ganap - Nanatili ang kahulugan ng dalawang salitang

pinagtambal o walang ikatlong kahulugang nabubuo.
 Halimbawa:

Ingat + yaman = ingat-yaman

bahay + kubo = bahay-kubo
silid + tanggapan = silid-tanggapan

SINTAKS

Napakahalaga ng pagpapahayag sa buhay ng isang tao. Sa

pamamagitan nito ay naipararating ang mga kaisipan at damdamin.
Kapag tayo ay nagpapahayag , gumagamit tayo ng mga pangungusap
upang mailahad ang ating mga idea at damdamin. Sa pamamagitan ng
mga pangungusap, tayo ay nauunawaan at nakikipag-unawaan. Sa
pagbuo ng pangungusap , gumagamit tayo ng sintaks (sining ng pagbuo
ng pangungusap). Tunay na mahalaga ang sintaks dahil ito ang
nagsisilbing susi sa pagpapahayag/pakikipagkomunikasyon.

Ang sintaksis o sintaks ay ang sangay ng gramatika/balarila na

tumatalakay sa masistemang pagkakaayos ng mga salita sa pagbuo ng
mga parirala at pangungusap.Nagmula ang salitang sintaks sa Ingles na
syntax na nagmula naman sa sinaunang wikang Griyego na ang ibig
sabihin ay pagkakaayos, pagsasama-sama at pagsusunod-sunod. Ito
ang pag-aaral ng mga prinsipyo at mga oatakaran sa pagbubuo ng mga
pangungusap sa loob ng likas na mga wika. Maaari ring tumukoy ang
salitang palaugnayan sa mismong mga batas o patakaran, katulad ng
palaugnayan n g isang wika”.
Narito ang Gabay sa Ortograpiya ng Wikang Filipino 2009 na ipinalabas ng Komisyon sa W
ikang Filipino na nagrebisa sa 1987 at 2001 Alpabeto at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Fi
lipino.

1. Ang Komisyon sa Wikang

Filipino (KWF) ay nagsaga
wa ng reporma sa alpabet
o at tuntunin sa pagbayba
y. Tinawag itong Gabay sa
Ortograpiya ng Wikang Fili
pino. Ang gabay na ito ang
ipatutupad simula sa pets
ang nilagdaan ito. Ang imp
lementasyon ng 2001 Revi
syon ng Alfabeto at Patnu
bay sa Ispeling ng Wikang
Filipino ay pansamantalan
g ipinatigil noong 2006 at i
minungkahing ang 1987 Al
pabeto at Patnubay sa Isp
eling ng Wikang Filipino an
g gamiting sanggunian sa pagtuturo at sa korespondensiya opisyal s
a bisa ng Kautusang Pangkagawaran Blg. 42, s. 2006.

2. Upang maiwasan ang kani-kaniyang interpretasyon sa paggamit ng

kalakip na gabay, hinihiling ang pagdalo ng mga kinauukulan sa isas
agawang seminar kaugnay ng paggamit nito. Ang seminar para sa p
agtatamo ng kaalaman at kasanayan sa paggamit ng gabay ay itata
kda sa magkakahiwalay na petsa at lugar.
3. Anumang tuntunin sa 1987 at 2001 na hindi binago sa 2009 Gabay a
y mananatiling ipatutupad. Tuluyan nang isinasantabi ang 2001 Revi
syon ng Alfabeto at 1987 Alpabeto.

PANIMULA: ang gabay sa ortograpiya ng wikang Filipino ay binubuo ng mga kalakaran kun
g paano sumusulat ang mga Pilipino sa kanilang wikang pambansa. Inilalahad sa ortograpi
yang ito ang estandardisadong mga grapema (o pasulat na mga simbolo) at mga tuntunin s
a paggamit at pagbigkas ng mga simbolong ito
I. Mga Tuntuning Panlahat sa Pagbaybay

a. Pasalitang Pagbaybay

Paletra ang pasalitang pagbaybay sa Filipino na ang ibig sabihin ay isa-isang pagbig
kas sa maayos na pagkakasunod-sunod ng mga letrang bumubuo sa isang salita, p
antig, daglat, akronim, inisyal, simbolong pang-agham, atbp.

Pagsulat Pagbigkas
Salita boto /bi-ow-ti-ow/
Plano /pi-el-ey-en-ow/
Pantig it /ay-ti/
Kon / key-ow-en/
Akronim

 MERALCO (Manila Electrical Company) /em-i-ar-ay-el-si-ow/

  PASATAF (Pambansang samahan ng mga Tagamasid at tagapagtaguyod ng Filipin
o) /pi-ey-es-ey-ti-ey-ef/
Daglat
 Bb. (binibini)
 G. (ginoo)
 Gng. (Ginang)
Inisyal ng tao
MLQ: Manuel L. Quezon
CPR: Carlos P. Romulo
LKS: Lope K. Santos
GMA: Gloria Macapagal-Arroyo

Inisyal ng Samahan/Institusyon
• KWF (Komisyon sa Wikang Filipino) /key-dobolyu-ef/

• PSLF (Pambansang Samahan ng Lingwistikang Filipino) /pi-es-el-ef/

• KBP (Kapisananan ng mga Broadkaster sa Pilipinas) /key-bi-pi/

• PLM (Pamantasan ng Lungsod sa Maynila) /pi-el-em/

• MSU (Mindanao State University) /em-es-yu/

• NGO ( Non-Government Organization) /en-ji-o/

Simbolo ng Pang-agham/Pangmatematika
• Fe (iron) /ef-i/

• H2O (water) /eych-tu-o/

• Na CL (sodium) /en-ey-si-el/

• lb. (pound) /el-bi/

• kg. (kilogram) /key-ji/

b.1 Panatilihin ang orihinal na anyo ng mga salitang mula sa ibang katutubong wika sa
Pilipinas
“vakul” (Ivatan) panakip sa ulo na yari sa palmera na ginagamit bilang pananggalan
g sa ulan at init ng araw

‘’payo/payew” (Ifugaw) pangkalahatang tawag sa palayan ng mga Ifugaw

“bananu” (Hudhuh) sa halip na hagdan-hagdang palayan (rice terraces)

“tnalak” o ‘’t’nalak” (T’boli) habong yari sa abak ng mga Tiboli

‘’butanding’’ (Bicol) sa halip na ‘’whale shark”

“cabalen” (Pampango) kababayan

”hadja” babaeng Muslim na nagsasagawa ng paglalakbay sa Mecca

b.2 Sa pagbaybay ng mga hiram na salita mula sa mga banyagang wika, panatilihin an
g orihinal nitong anyo.

status quo pizza pie

bouquet sheik"
samurai french fries

b.3 Sa pagbaybay ng mga salitang mula sa Español, baybayin ito ayon sa ABAKADA

familia - pamilya
baño - banyo
cheque - tseke
maquina - makina

b.4 Sa pag-uulit ng salitang ugat na nagtatapos sa patinig na “e” hindi ito pinapalita
n ng letrang “i”. Kinakabitan ng pang-ugnay/linker (-ng) at ginagamitan ng gitling sa
pagitan ng salitang-ugat.
Berde - berdeng-berde
Kape - kapeng-kape
Karne - karneng-karne
Libre - libreng-libre
Suwerte - suwerteng-suwerte
b.5 Sa pag-uulit ng salitang-ugat na nagtatapos sa patinig na ‘’o’’ hindi ito pinap
alitan ng letrang ‘’u’’. Giinagamitan ng gitling sa pagitan ng salitang-ugat.
ano - ano-ano
sino - sino-sino
pito - pito-pito
halo - halo-halo
buto - buto-buto
piso - piso-piso
bato - bato-bato

May mga salitang nabubuo sa pag-uulit ng mga salitang-ugat na hindi ginagamitan ng

gitling. Ang hindi paggamit ng gitling ay nagpapahiwatig na hindi taglay ng salitang-ug
at ang kahulugan nito, at sa halip, nagkakaroon na ng bagong kahulugan ang nabuong
salita tulad ng:

Haluhalo (pagkain)
Salusalo (piging/handaan)
Batubato (isang uri ng ibon)

b.6 Kapag hinuhulapian ng huling pantig ng salitang-ugat na nagtatapos sa ‘’e’’, i

to ay nagiging ‘’i’’ at ang ‘’o’’ ay ‘’u’’.
korte - kortihan
atake - atakihin
salbahe - salabahihin
balot - balutin
hinto - hintuan
bato - batuhin

Gayunman, may mga salitang nananatili ang “e” kahit hinuhulapian.

sine - sinehan
bote - botehan
onse - onsehan
base - basehan

b.7 Makabuluhan ang tunog na “e” at “o” kapag inihahambing ang mga hiram na s
alita sa mga katutubo o hiram na salita.

mesa : misa
uso : oso
tela : tila

b.8 Gayunman hindi pwedeng palitan ng “I” ang “e” at “o” ng “u”. Dapat pa ri
ng gamitin ang baybay na matagal na o lagi nang ginagamit.

babae, hindi babai

buhos, hindi buhus
sampu, hindi sampo

II. ANG PANTIG AT PALAPATANTIGAN

1. ANG PANTIG
Ang pantig ay isang saltik ng dila o walang antalang bugso ng tinig sa pagbikas ng salit
a. May isa (1) lamang sa bawat pantig.

Halimbawa:
oras - o.ras
ulo - u.lo
ilaw - i.law
asin - a.sin
alam - a.lam

2. KAYARIAN NG PANTIG
Tinutukoy ang pantig ayon sa kayarian nito sa pamamagitan ng paggamit ng simbolo:
K para sa katinig, P para sa patinig.

Kayarian Halimbawa

P i.log
KP bu.nga
PK us.bong
KPK bul.sa
KKP pri.to
PKK eks.perto
KKPK plan.tsa
KKPKK trans.portasyo
n
KKPKKK shorts

3. PAGPAPANTIG
Ang pagpapantig ay paraan ng paghahati ng salita. Ito ay binabatay sa gra
pema o nakassulat na simbolo.
3.1 Kapag may magkasunod na dalawa o higit pang pang patinig sa posisy
ong inisyal, midyal at pinal ng salita, ito ay hiwalay sa mga pantig.

Halimbawa:

Salita Mga Pantig

aakyat a.ak.yat
aalis a.a.lis
alaala a.la.a.la
uuwi u.u.wi
totoo to.to.o

3.2 Kapag may kasunod na katinig sa loob ng isang salita, katutubo man o
hiram, ang una ay kasama sa patinig na sinusundan at pangalawa ay kasu
nod na patinig.
Halimbawa:
Salita Mga Pantig
aklat ak.lat
bunso bun.so
impok im.pok
isda is.da
usbong us.bong

3.3 Kapag may taatlo o higit pang magkakaibang katinig na magkakasuno

d sa loob ng isang salita, ang unang dalawa ay kasama sa patinig na sinus
undan at ang huli ay sa kasunod na patinig.
Halimbawa:
Salita Mga pantig
eksperto eks.per.to
transpormer trans.por.mer
ekskomunikado eks.ko.mu.ni.ka.do
transportasyon trans.por.tas.yon

3.4 Kapag ang una sa tatlong magkakasunod na katinig ay m o n at ang ka

sunod na dalawa ay alinman sa bl ,br, dr, pl, tr, ang unang katinig (m o n)
ay sa sinusundang patinig kasama at ang huling dalawa ay kasunod na pa
tinig.
Halimbawa:
Salita Mga Pantig
alambre a.lam.bre
balandra ba.lan.dra
empleyado em.ple.ya.do
control kon.trol
templo tem.plo

3.5 Kapag may apat na magkakasunod na katinig sa loob ng isang salita, a

ng unang dalawang katinig ay kasama sa patinig na sinusundan at ang hul
ing dalawa ay sa patinig na kasunod.
Halimbawa:
Salita Mga patinig
ekstra eks.tra
eksklusibo eks.klu.si.bo
ekstradisyon eks.tra.dis.yon
eksplosibo eks.plo.si.bo

4. Ang PAG-UULIT NG PANTIG

Ang mga tuntunin sa pag-uulit ay ang mga sumusunod:

4.1 Kung ang unang tunog ng salitang ugat o batayang salita ay patinig, a
ng patinig lamang ang inuulit.
Halimbawa:
Salita Mga pantig
alis a.alis
iwan i.iwan
ulan u.ulan
alamin a.alamin
orasan o.orasan

Sinusunod din ang tuntuning ito kahit may unlapi ang salita.

Halimbawa:
Salita Mga pantig
maiwan ma.i.i.wan
uminom u.mi.i.nom
mag-agiw mag.a.a.giw
mag-aral mag.a.a.ral
umambon u.ma.am.bon

4.2 Kung ang unanag pantig ng salitang-ugat ay nagsisismula sa KP, ay kat

inig at kasunod na patinig lamang ang inuulit.
Halimbawa:
Salita Mga Pantig
ba.ha ba.ba.ha mag.ba.ba.ha
Manuel V. Gallego Foundation Colle
ges, Inc.
pu.lot pu.pu.lot mag.
pu.pu.lot
su.lat su.su.lat mag.su.su.lat
pu.tol pu.pu.tol mag.pu.pu.tol
la.kad la.la.kad mag.la.la.kad

4.3 Kung ang unang pantig ng salitang ugat ay may kambal-katinig o klast
er, inuulit lamang ang unang katinig at patinig.

Halimbawa:
Salita Mga pantig
plan.tsa pa.plan.tsa.hin mag.pa.plan.tsa
pri.to pi.pri.tu.hin mag.pi.pri.to
 Modyul 3

KOMUNIKASYON

Inaasahang Bunga:

 Naipaliliwanag ang mga elemento ng komunikasyon at mga proseso nito

 Naunawaan ang kahalagahan ng mga diskurso na madalas gamitin sa
pakikipagkomunikasyon;
 Nailalahad ang mga ibat ibang uri ng komunikasyon at diskurso;
 Nagagamit ang mga proseso ng mabisang pakikipag-
komunikasyon at pakikipagdiskurso;
 Naipahahayag ang mga kaisipan at saloobin sa pamamagitan ng
pagdidiskurso.

Pinakamakapangyarihan at pinakadakilang tuklas ng tao ng komunikasyon.

Ayon sa mga dalubwika, ito ang nagbibigay kulay, kabuluhan at nagpapaikot sa
ating mundo at kung ito’y mawawala titigil ang pag-inog ng buhay ng tao saan
mang dako.

Sa araw-araw na pakikisalamuha ng isang tao sa lipunang kanyang ginagalawan,

hindi mailalayo sa kanya ang salitang pakikipagtalastasan o komunikasyon.
Masasabing ang komunikasyon ang pangunahing dahilan sa pagtatagumpay ng isang
tao. Itinuturing nating “sandata” ang ating mga salita. Kung gagamitin natin sa
maayos at tamangbparaan ng bawat pananalita sa pangungusap ay makakamit natin
ang pinakamahusay na modelo ng komunikasyon.

Kahulugan ng Komunikasyon

Ang komunikasyon ay proseso ng paghahatid ngb isang mensahe o pakikipag-

palitan ng ideya, impormasyon, karanasan, damdamin at karanasan sa kapwa.

Ayon sa mga dalubwika, ang komunikasyon ay pakikibahagi ng tao sa kanyang

kapwa at pakikibagay sa kanyang kapaligiran. An pagasalita, pakikinig at pang-
unawa ay bahagi ng komunikasyon upang mangyari ang pagpapalitan ng ideya,
ideya at iba.

Ang salitang komunikasyon, ayon sa diksyunaryo ni Webster, ay isang

proseso na nagbibigay-laya sa mga tao na magpalitan ng impormasyon sa
pamamagitan ng ilang pamamaraan.

Uri at Katangian ng Komunikasyon

 a. Komunikasyong Intrapersonal

Prosesong nagaganap sa internal nating katauhan gaya ng

pag-iisip, pag-alala at pagdama. Nangyayari itong kadalasan na
napapabulong tayo, ibig sabihin, nakikipagtalastasan tayo sa ating
sarili.

Halimbawa:
“Bakit ngayon ko lang naalaala ang tamang sagot, tapos na ang
oras ng pagsusulit.”

b. Komunikasyong Interpersonal personal

Nagaganap itong uri ng komunikasyon sa pagitan ng dalawang

indibidwal o sa isang tao at sa maliit na pangkat. Itoy may kinalaman sa
paghubog ng pakikipag-ugnayan natin sa ating kagrupo o sa ating kapwa.

Halimbawa:
“Nagustuhan ba ninyo ang palatuntunan na alay naming sa
inyong lahat.”

c. Komunikasyong Pampubliko

Pakikipagtalastasang namamagitan sa malaking pangkat.

Halimbawa nito ay ang mga medyang pangmasa tulad ng telebisyon,
radyo, pahayagan at pelikula.

Halimbawa:
“Magandang Gabi Bayan”, ni Noli de Castro

Modelo at Elemento ng Komunikasyon

Mensahe Tsanel

Tagahatid Tagatanggap

Balik-Tugon
Tagahatid ng Mensahe

Ang tagahatid ang nagsisimula ng transaksyon ng komunikasyon.

Sa kanya nagsisimula ang mensaheng nais ipahatid.

Naglalaman bg iba’t ibang kaisipan ang mensahe ng tagahatid na

nakabatay sa kanyang persepsyon at pananaw sa isang paksa. Nakaangkla ang
mensahe ng tagahatid sa kanyang kalagayang panlipunan. Karaniwang naka-
depende sa kasanayang pangwikang tagahatid ang lubos na pag-unawa ng
tagatanggap sa mensaheng nais nitong ipabatid.

Dapat ipagsaalang-alang ng tagahatid ang katangian ng tagatanggap

ng mensahe. Lubos ang pagpapahalaga ng tagatanggap ng mensahe kung ang
mensahe ay may kinalaman sa kanyang kasanayan.

Mensahe

Ang mensahe ang naglalaman ng talino at damdamin ng tagahatid.

Karaniwang nakabatay sa tagahatid ang mensahe sa isang pinag-uusapang
paksa.

Maaaring hindi berbal ang pagpapahayag ng mensahe. Maaaring

malaman ang mensahe sa pamamagitan ng galaw ng katawan, pag-ngiti
at pagtango.

Tsanel

Ang tsanel ay tumutukoy sa daluyan ng mensahe. Ang tuwirang

paggamit ng paningin, pandinig, pang-amoy, panlasa at pandama ay
maituturing na karniwang daluyan ng mensahe. Tinatawag namang
institusyunal na daluyan ng pakikipagtalastasan sa pamamagitan ng sulat
o liham at kagamitang elektroniko.

Kasabay ng pag-unlad ng pamumuhay ng tao, hindi mailalayo ang

pag-unlad ng paraan ng pakikipagkomunikasyon. Maraming mga bagay
ang nadikubre para sa mabilis na pakikipag-ugnayan ng mga tao sa mga
nasa malayong lugar. Ang telepono, e-mail, fax machine, cellular phone
at beeper ay halimbawa ng daluyang institusyunal.

Tagatanggap ng Mensahe

Ang tagatanggap ang nagbibigay-kahulugan sa mensahe.

Kinikilalang tagatanggap ang mensahe batay sa kanyang paniniwala,
kakayahan, kalagayang panlipunan at edad.
 Masasabing matagumpay ang pakikipagtalastasan kung naunawaan
ng tagatanggap ang nilalaman ng mensahe ng tagahatid.

Balik-Tugon

Matagumpay ang proseso ng komunikasyon kung nagkaroon ng balik-

tugon ang tagatanggap ng mensahe.

Masusukat sa balik-tugon ang kakayahan ng tagatanggap sa pag-unawa

sa mensahe. Makikita ng tagahatid kung nakamit ba ninyo ang nais niyang
ipabatid sa tagatanggap ng mensahe.

Mga Uri ng Komunikasyon

1 Komunikasyong Berbal

Ang ganitong uri ng komunikasyon ay nangangailangan ng

paggamit ng salita. Maituturing na komunikasyong berbal ang pasalita
at pasulat.

Wika ang pangunahing sangkap ng berbal na komunikasyon,

Naipababatid natin ang ating damdamin sa pamamagitan ng wika.
Nalalaman ng iba ang ating saloobin sa pamamagitan ng mga
salitang ating ginagamit tulad ng kalungkutan, kasiyahan, pagkalito,
paghihirap at iba pang damdamin.

2 Komunikasyong Di-Berbal

Di-berbal ang komunikasyon kung itoa ay hindi gumagamit ng

wika. Ang paggalaw ng katawan, ekpresyon ng mukha, galaw ng ulo,
at pagkumpas ng mga kamay ay pagpapahayag ng damdamin o
saloobin ng hindi gumagamit ng mga salita.

2 Tatlong (3) Paraan Upang Maipakita ang Komunikasyong Di-Berbal

A. Sign Language – senyas/kumpas o simbolo na pamalit na

salita, bilang o numero at bantas.

Halimbawa:
a.1 Maaaring gamitin ang hinlalaki (pagtaas o pagbaba)
upang mangahulugang oo o hindi.

a.2 Ang pula ay hinto; ang berde ay “go” sa batas trapiko.

 a.3 Ang zero (0) ay nangangahulugang wala.
a.4 Ang babaeng nakapalda at lalaking nakapantalon
ay para sa C.R.
a.5 Ang tandang pananong (?) ay nangangahulugan
ng tanong o palaisipan.
a.6 At ang krus na pula ay para sa samahang Red Cross.

B. Action Language - ito ay pagkilos ng katawan na nagb ibigay ng

Kahulugan.

Halimbawa:
b.1 Pangangatal na labi
b.2 Ang panginginig ng katawan
b.3 Ang pagsimangot
b.4 Pagkikibit-balikat
b.5 Pagkindat
b.6 Panlalaki ng mata
b.7 Ang pagtataas ng kilay
b.8 Pagtaas ng kamao

C. Object Language - ito ay ang paggamit ng mga materyal na bagay

upang kumatawan sa isang mensahe tulad ng mga

c.1 Uniporme sa trabaho o paaralan

c.2 Singsing
c.3 Barong
c.4 Magarang kotse

3 Komunikasyong Ekstra Berbal - uri ng pakikipagtalastasan na gumagamit ng

tono o timbre ng boses sa pagbigkas ng salita o pagpapahayag ng
saloobin o damdamin. Ang mababa at malumanay na tinig ay tanda n
paggalang sa mga matatanda, samantalang ang mataas na tono, malakas
at mabilis na ritmo ng boses ay ginagamit sa pagbibigay ng babala o
paghingi ng tulong.

Halimbawa:

Mababa at malumanay: Pasensiya na po.

Ipagpaumanhin po ninyo.

Maraming salamat po.

 Mataas at malakas: Huwag! Mahuhulog ka diyan!
Tulong! Mahuhulog yong bata!

3 Komunikasyong Simbolik - Ito’y binubuo ng mga mensaheng nagbibigay ng

mga bagay na ginagamit na naglalarawan ng mga nakatagong katangian
at personalidad ng isang tao. Ang mga katangiang ito ay maaaring
maipakita sa pamamagitan ng mga sumusunod:

a Kasuotan na damit
b Alahas o palamuti sa katawan
c “make-up”
d Kulay na

Layunin ng Komunikasyon

1 Pagpapahayag - ito’y pagpapadama o pagbabahagi ng anuman na

ating iniisip, saloobin, damdamin, paniniwala at kuru-kuro sa
ating kapwa.

Halimbawa: Ako’y naniniwala na disiplina ang kailangan nating

mamamayan upang umunlad ang ating bayan.

2 Makapanghikayat - mahalaga iton g pamamaraan na ito sa mga

taong nasa industriya, negosyo at sa mga pulitiko.

3 Makapaglibang - nakakapagpagaan ng kalooban at nagdudulot ng

kasiyahan at pakikipalitan ng kuru-kuro sa kapwa lalo pa’t ang
mga paksa ay parehas na kinagigiliwan.

3 Magbigay Impormasyon - sa pamamagitan ng komunikasyon, iba’t

ibang uri ng imprmasyon na naipababatid natin sa kapwa
maging ito ay mabuti, masa-ma, nakakatakot o nakakatuwa.

4 Makakuha ng Kaalaman - tayong mga tao ay natural na mapagtanong

kung kaya masagot man ng tama o hindi ang ating mga katanungan,
natututo tayong tumanggap ng anumang kasagutan. At kung ang
nais nating malaman ay nagkaroon ng wastong kagustuhan,
nakakadagdag ito sa dati nating kaalaman.

5 Pakikipagkaibigan - dahil sa mga modernong gadgets na ginagamit natin

madali nang makahanap ng magiging kaibigan. Sa pamamagitan
ng e-mail, faebook at cellphone. Nagagawa nating makipag-ugnayan
sa iba’t ibang tao sa iba’t ibang bansa.
Ang Komunikasyon ay Isang Sining

Maitutuing na isang sining ang komunikasyon, sapagkat sa pagpili ng

mga salita, sa pagbuo ng pangungusap tungo sa pagtatalata, kinakailanagan
ang pag-iingat at mahusay na pag-organisa ng mga ideya upang makabuo ng
paksa. Anumang nais naipahayag pasulat man o pasa,ita ay kinakailangang
nagsasaad ng karunungan na magiging gabay ng mga tao sa pagpapaunlad
sa sarili at sa bayan. Ang paggamit ng tayutay, talinhaga at malalim na
kaisipang naibabahagi natin sa ating pakikipagtalastasan ay mga palatandaan
at kakakitaan ng sining.

DISKURSO

Ang diskurso ay tulad din ng pagpapahayag ng kaisipan at damdamin ng

mga tao, wika ang kasangkapang ginagamit upang sila’y magkaunawaan at
at maaaring pasalita o pasulat.

Mga Uri ng Diskurso

1 Narativ (Pagsasalaysay)
2 Diskriptivo (Paglalarawan)
3 Ekspositori (Paglalahad)
4 Argumentativ (Pangangatwiran)

Pagsasalaysay - isang uri ng komposisyong pagkukuwento. Layunin nito ang

magsalaysay ng isang pangyayari o kawil ng mga panagyayari sa isang
maayos na paghahanay.

Paglalarawan (Descriptive) - isang paraan ng pagpapahayag na ang mga

layunin ay ipamalas sa mambabasa o tagapakinig ang ating nakikita,
naririnig at nadarama.

Paglalahad - isang uri ng katha, maging pahayag o pagsulat na nagbibigay

kabatiran, kaalaman, nagpapaliwanag at sumusuri. Kung ibig nating
ipaliwanag ang katuturan o kahalagahan at paraan ng paggawa ng
isang bagay, paglalahad ang ating gagamitin.

Ibat ibang Uri ng Paglalahad

a Pagbibigay ng Kahulugan
Ang pagpapakahulugan ay may dalawang dimension:
Denotasyon at Konotasyon
 b Pagbibigay-Katuturan - ay pagtiyak ng abot at saklaw ng
isang bagay sa pamamagitan ng pagbibigay ng hangganan
nito at mga napapaloob dito.

c Pagbibigay ng Panuto - nagpapaliwanag kung paano gawin ang

isang bagay. Karaniwan itong ginagamit sa mga pagsusulit,
hakbang sa pagluluto at hakbang sa pagbuo ng isang bagay.

d Ulat - pagbibigay impormasyon sa isinasagawang pag-aaral.

e Paglalagom o Pagbubuod - isinasalaysay lamang ang

mahahalagang bahagi ng istorya.

f Pagsusuri - ito ang mas malalim na pagpapakahulugan at

pag-unawa sa mga akdang naisulat.

Pangangatwiran - ay isang pamamaraan sa komunikasyon na

ginagamit ng lohikal upang makaimpluwensya sa pamamagitan ng
makatwirang pananalita upang mapaniwala at mapakilos ang iba ayon
sa nilalayon ng nangangatwiran.

Mungkahing Gawain

Pangangatwiran: Ano sa iyong palagay ang positibo o negatibong

epekto ng pagbabago ng pasukan sa mga
paaralang pribado at publiko?
 Modyul 4

MAKRONG KASANAYAN

Inaasahang Bunga:

 Nabatid ang mga basikong kaalaman tungkol sa pakikinig, pagsasalita,

pagbasa, mpagsulat at panonood;
 Naunawaan ang mga dapat isaalang-alang patungkol sa limang makrong
kasanayan;
 Nabibigyang halaga, nagagamit at napagyayabong ang sariling kakayahan
sa larangan ng pasalita, pasulat, pagbasa, pakikinig at panonood;
 Nakapagbibigay ng reaksyon at halimbawa ng mga sulatin.

LIMANG MAKRONG KASANAYAN

16%
30%

9% PAGSASALITA
PAKIKINIG
PANONOOD
PAGSULAT
PAGBASA
10%

35%
 Upang ang tao ay mag-angkin ng isang mabisa at maayos na
paraan ng pagpapahayag tuno sa isang matagumpay na pakikipagkomunikasyson,
nararapat na paunlarin niya ang kasanayang pangwika. Ang kasanayangb pangwikang
ito ang magiging tuntunang kaalaman ng bisang tao upangb mabisa niyang maipahayag
ang mensaheng nais niyang ipaabot.

1 PAKIKINIG

- isang mabilis at mabisang paraan ng pagkuha ng impormasyon

kaysa sa tuwirang pagbabasa.

- daan upang ang bawat isa ay magkaunawan at magkaroon ng

mabuting palagayan.

Layunin ng Pakikinig:

Deskriminatibo

1 matukoy ang pagkakaiba ng pasalita at di-pasalitang paraan

ng komunikasyon

2 binibigyang-pansin ang paraanng pagbigkas ng tagapagsalita

at kung paano siya kumikilos habang nagsasaita.

Komprehensibo

Kahalagahan:

1 Maunawaan ang kabuuan ng mensahe.

2 Maintindihan ang nilalaman at kahulugan ng kanyang
pinakikinggan.

Paglilibang

1 upang malibang o aliwin ang sarili

2 ginagawa para sa sariling kasiyahan

Paggamot
 - matulungan ng tagapakinig ang nagsasalita na madamayan
o makisimpatiya sa pamamagitan ng pakikinig sa hinaing
o suliranin ng nagsasalita.

Mga Elementong Nakaiimpluwensya sa Pakikinig

1 Edad o gulang
2 Konsepto sa sarili
3 Lugar

Mga Kabutihang Maidudulot ng Aktibong Pakikinig

1 Makinig at pahalagahan ang sinasabi ng kapwa upang mapaamo ang

matigas na damdamin

2 Madaling maunawaan ang posisyon ng iba kung mataimtim na makikinig

sa kanya.

3 Maiiwasan ang mga negatibong pagpuna kung ginagamit ang pakikinig

sa wastong paraan.

4 Mawawala ang puwang ng di-pagkakaunawaan o di-pagkakasunduan

kung nakikinig sa bawat nagsasalita.

5 Madaling matulungan ang kapwa sa pamamagitan ng pakikinig.

6 Matutuklasan ang mga kahinaan ng bawat isa tungo sa pagbabago

sapagkat masusuri at maaanalisa ang mga kahinaan

Gabay sa Mabisang Pakikinig

1 Bumuo ng layunin sa pakikinig.

2 Ituon ang pakikinig sa pangunahin at mahalagang puntos sa
sinasabi ng tagapagsalita.
3 Itala ang mga mahalagang sinabi ng tagapagsalita sa kwaderno.
4 Isaisantabi ang paghuhusga sa panlabas na anyo ng tagapagsalita
at sa halip pagtuonan ng pansin ang nilal aman ng sinabi niya.
5 Sikaping maging sensitibo sa verbal at di-verbal na mensahe ng
tagapagsalita.
 Mga Hadlang sa Pakikinig

1 Pagbuo ng maling kaisipan

2 Pagkiling sa sriling opinyon
3 Pagkakaiba-iba ng pagpapakahulugan
4 Pisikal na dahilan
5 Pagkakaiba ng kultura
6 Suliraning pansarili

Mungkahing Gawain:

Panuto: Makinig sa musika o awit. Ipahayag ang iyong saloobin o

damdamin sa napakinggang awit, sa pamamagitan ng
pagsulat ng sanaysay.

2 PAGSASALITA

- Ito ay kakayahan at kasanayan ng bisang tao na maihayag ang

kanyang ideya, paniniwala at nadarama sa pamamagitan ng paggamit
ng wikang nauunawaan ng kanyang kausap.

Mga Pangangailangan sa Mabisang Pagsasalita:

1 Kaalaman - dapat may katotohanan at wasto ang iyong sinasabi.

Ang mga impormasyon, datos na babanggitin ay may
nakahandang patunay sa mga pinagkunan na hindi haka-
haka lamang.

2 Kasanayan - dapat wasto ang mga pagbigkas sa mga salitang

sasabihin at may mayaman na talasalitaan upang mabigyan
ng angkop na kahulugan ang mga termino na kanyang gagamitin
sa kanyang pagpapahayag o paglalahad.

3 Tiwala sa Sarili - dapat huwag mabalisa o mag-alala at iyong isipin

 na ang mga tagapakinig ay handa at may pananabik sa iyong
ibibigay na impormasyon.

Mga Kasangkapan sa Pagsasalita

1 tinig
2 bigkas
3 tindig
4 kumpas
5 kilos

Mga Kasanayan sa Pagsasalita

1 Pakikipag-usap
2 Pakikipanayam
3 Pangkatang talakayan
4 Pagtatalumpati
5 Pakikipagdebate
6 Sabayang Pagbigkas

Pakikipag-usap

Sa pakikipag -usap kinakailangang isaalang-alang ang:

1 kailangan kakitaan ng paggalang sa isat isa

2 may matapat naz layunin
3 sa pakikipag-usap, kinakailangan ng palitan ng ideya,
huwag solohin ng isa sa alinman sa nag-uusap ang
pagsasalita
4 ang pokus ng usapan ay may kinalaman sa interes at
karanasan ng nag-uusap
5 ang pag-uusap at likas, bukal

Pakikipanayam

Isang uri ng pakikipagtalastasan sa isang tao na nais makunan ng

kanyang pala-palagay o kuro-kuro hinggil sa napagkasunduan na paksa.
Maaaring ang mga paksa ay personal, politika, edukasyon, relihiyon at
iba pa. Ito’y pakikipag-usap ng dalawang tao, kumakapanayam at
kinakapanayam.

Mga Dapat Isaalang-alang Upang Maging Mabisa ang Pagsasalita:

1 May katotohanan at wasto ang sinasabi ng tagapagsalita.
2 Kahusayang magsalita ng tagapagsalita.
3. Upang maging masining ang pagsasalita ng tagapagsalita,
maaaring gumamit sa tamang pagkakataon ngb mga sawikain,
kawikaan at mga kasabihan na magbibigay-kulay at kagandahan
sa kanyang mga pahayag.
4. Kahusayan sa pagbigkas ng tagapagsalita. Ang Maganda at wastong
pagbigkas ng mga salita sa tamang intonasyon ay makakapagdulot ng
ng kawilihan at kasiyahan ng mgab tagapakinig at Malaki ang nagagawa
nito sa paghahatid ngb tamang mensahe.
5. Kahandaan ng papel, lektura o sasabihin. Mas magiging madali ang

ang pagpapahayag ng tagapagsalita kung ito ay may plano at

organisado.

Katangian ng Mahusay na Tagapagsalita

1 Mayamang bokabularyo
2 Kahusayang pangwika
3 Sapat na kaalaman sa paksa
4. Matapat na damdamin
5. Kaaya-ayang tinig
6. Maayos na tindig

Pangkatang Talakayan

Ito ay maayos na paraan ng masusing pagpapalitan ng kuro-kuro

o opinyon na ang layunin ay makatipon ng mga kaalaman at magbigay
halaga sa mabisang opinyon ukol sa isang paksa, o kaya’y ihanap ng
solusyon ang isang problema.

Uri ng Pangkatang Talakayan

1. Impormal na Talakayan (round table) – binubuo ng 5-10 na tao.

Pinamumunuan ng isang tagapangulo subalit aktibo lahat sa
pakikilahok.
2. Talakayan ng isang hanay na naktakda (panel discussion)
3. Simposyum
4. Lektyur porum
5. Talakayan ng lupon

Pagtatalumpati
 Ang talumpati ay paraan ng pagbasa o pagbigkas ngb isang paksa
sa harapan ng mga taong makikinig. Ang talumpati at mensahe na angkop
sa naturang pagtitipon o okasyon.

Mga Layunin ng talumpati

1 Manghikayat
2. Magbigay ng kasiyahan
3. Magbigay ng impormasyon

Bahagi ng Talumpati

1. Pambungad - bilang unang bahagi, inihahanda ng mananalumpati

ang mga kaisipan ng awdiens at mapakumbaba na akitin ang
kalooban ng mga makikinig.

2. Paglalahad - dito nakapaloob ang paksa na siyang pinakakaluluwa

talumpati.
3. Paninindigan - ipinaliliwanag sa bahagingb ito na ang paksang
tinatalakay ay batay sa kanyang napag-aralan at pananaliksik.
4. Pamimitawan - pagwawakas na pangungusap na nagbibigay ng
pagtanaw ng kagandahang-loob na ipinagkaloob ng mga
taong nag-imbita sa kanya bilang tagapagsalita.

Mga Uri ng Talumpati

1 Talumpating Pampalibang
2. Talumpating Pangkabatiran
3. Talumpating Parangal
4. Talumpating Pamamaalam
5. Impromptu (ito ay biglaang talumpati na binibigkas nang walang
ganap na paghahanda)

Gabay sa Pagbigkas ng Biglaang Talumpati

1. Maglaan ng oras sa paghahanda

2. Magkaroon ng tiwala sa sarili
3. Magsalita nang medyo mabagal
4. Magpokus sa paksa habang nagsasalita
 Mungkahing Gawain

Panuto: Ipaliwanag ang mga sumusunod:

1 Patunayang nakatutulong ang mga sawikain, kasabihan,

kawikaan at salawikain sa mabisang pagsasalita.

2. Bakit sinasabi na higit na malapit ang tagumpay sa taong

mabisang magsalita kaysa sa hindi marunong magsalita.

PAGBASA

Ang mga daubhasa at mga paham ay nagkakaisa na, ang pagbabasa ay

gintong susi sa kaliwanagan at lugod, isang katotohanang matutuklasan natin
ang hiwaga ng daigdig, masasaliksik natin ang mga natipon g karunungan at
matututuhan ang mga bagay na dati’y wala tayong kaalaman. (Sauco et.al. 2009)

Ang pagbasa ay interpretasyon ng mga nakalimbag na simbolo ng

kaisipan. Pagpapakahulugan ito ng mga nakatitik na sagisag ng mga kaisipan.

Layunin ng Pagbasa

1 may nagbabasa upang kumuha ng dagdag kaalaman o karunungan.

2 may nagbabasa dahil gusto niyang malaman ang nangyayari sa
paligid, ayaw niyang mapag-iwanan ng takbo ng panahon.
3. may nagbabasa upang maaliw o malibang, mabawasan ang pagkainip
at pagkabagot na nararamdaman

Kahalagahan ng Pagbasa

1. Ang pagsasama-sama at paag-uugnay ng mga bagong kaalaman

sa binasa at ng dating kaalaman
2. Mapabuti ang pag-unawa at bilis sa pagbasa
3. Maihanda ang mga tiyak na kagamitan sa masaklaw at masidhing
pagbasa
4. Makilala ang mga paksang pinag-aaralan upang matamo ang impormasyon
hinggil sa ibat ibang larangan tulad ng sining, agham at mgaa bagay na
pangkatauhan.
5. Mapadalisay ang mga kasanayan sa kritikal na pag-iisip sa pamamagitan
ng pagtataya at pagpapahalaga sa mga binabasa.
6. Makamtan ang kasiyahan at katuwaan na dulot ng pagbabasa
 Mga Uri ng Pagbasa ayon sa Pamamaraan

Mabilisang pagbasa - (skimming) ang pinakamabilis na pagbasa na

nakakaya ng isang tao.

Pahapyaw na Pagbasa - (scanning) tumutukoy sa paghahanap ng isang tiyak

na impormasyon sa isang pahina. Tulad ng paghahanap ng telepono sa
direktoryo, paghahanap ng trabaho atbp.

Pagsusuring Pagbasa - (analytical reading) nakasalalay sa materyales ang

gawaing pagsusuri sa pagabasa.

Tahimik na Pagbasa - (silent reading) mata lamang ang gumagalaw

sa uri ng pagbasang ito, walang puwang dito ang paggamit ng
bibig kaya walang tunog ng salita ang nalilikha ng bumabasa
ng teksto.

Pasalitang Pagbasa - (oral reading) pagbasa ito sa teksto na inaang-

kupan ng wastong pagbigkas sa mga salita at sapat na lakas
ng tinig upang sapat na marinig at maunawaan ng mga taga-
pakinig hindi ito “undertime pressure” na pagbasa. Binibigyan
dito ng guro ang mga mag-aaral ng sapat na panahon upang
maisa-isang basahin at mapagtuunan ng pansin ang mga
salitang bumubuo sa teksto.

Pagbasang nakapagtuturo - nagbabasa ang isang tao dahil mayroon

siyang nais malaman o marating. Kailangan natin ang
layuning ito upang maragdagan ng bago ang ating dating
kaalaman. Kasiya-siya ito dahil napapaunlad nito ang bawat
larangan na ating tinatahak.

Pagbasang paglilibang - ang pagbabasa ay mainam gawing libangan

dahil nakapagpapataas ng isip at diwa ng tao. Ito ang pagkain
ng ating isipan at may kaligayahang naidudulot sa ating buhay.

PAGSULAT

Kahulugan

Ang pagsulat ay paraan ng pagpapahayag ng pag-iisip at damdamin ng

isang tao sa pamamagitan ng sagisag o simbolo, ito ang paliwanag ni Ginoong
Alcomtiser Tumangan (1997). Isang uri ito ng pakikipagtalastasan na ginagamitan
ng mga titik para makabuo ng diwan ang sa gayon ay maunawaan ng sinuman
na makababasa nto.

Uri ng Pagsulat ayon sa Anyo

1. Pormal na Pagsulat

Sumusunod ito sa tamang pormat, tuntunin at hakbangin ng

pagsusulat. Pinaghandaan ito ng kaukulang panahon at sinasamahan
ng pagsasaliksik para may sapat na basehan sa mga paksa na
tinatalakay. Hindi pangkaraniwan ang paksa, dahil ang layunin nito ay
maghatid o maglahad ng mga impormasyon, ideya saz paraan na
malinaw, maayos at kawili-wili.

2. Di-Pormal na Pagsulat

Maaaring paghandaan at hindi ito. Madalian o biglaan, kung

kaya pwedeng hindi susunod sa pamantayan at tuntunin ng wastong
pagsulat. Kadalasan ang pinapaksa nito ay bunga ng sariling
karanasan, obserbasyon, pananaw at paniniwala.

Mga Layunin ng Pagsulat

1 Pang-akademikong pagsulat

Pagsulat na isinasagawa ng mga mag-aaral sa pamamatnubay

at pagtuturo ng mga guro sa mga institusyon na pang-edukasyon.
Karaniwan na sinasanay ng mga guro ang mga estudyante na sumulat
ng mga sanaysay sa loob ng klase o kaya sa pagsagot nila sa katanungan
sa panahon ng pagsusulit.

2. Malikhaing Pagsulat

Naisasagawa ang pagsulat na may ganitong uri sa pamamagitan

ng paggamit ng imahinasyon upang makabuo ng diwa sa paksa. Ang
mahusay na halimbawa nito ay ang panitikan o literature. Sa pagkatha
ng tula, awitin, kwento, dula, nobela, ang isang malikhaing manunulat
ay gumagamit ng matatalinhagang salita na magiging palaisipan ng mga
mambabasa.

3. Pampahayagang Pagsulat

Tinatawag itong responsableng pagsulat dahil may kinalaman sa

mga pangyayaring nagaganap dito sa loob at labas ng ating bansa,
pawang katotohanan at sinasaliksik, tinitimbang ang tama at maling
impormasyon at ito’y nangangailangan ng mga ebidensyang Biswal o
 limbag.

4. Pampropesyunal na Pagsulat

Pagsusulat ito na kinapapalooban ng mga termino o teknikal na

mga salita na nauukol sa mga dalubhasa sa iba’t ibang larangan.
Sa larangan ng batas, hindi karaniwan ang mga salita na ginagamit sa
paglilitis sa hukuman, ang mga doctor na mayroon din silang termino
na pang medisina, sa mga inhenyero, arkitekto at mga guro.

5. Panteknikal na Pagsulat

Pagsulat na iba ang katangian dahay pawang ang mga salitang

nakasaad ay pawang nauukol sa mga modernong kagamitan tulad ng
computer, cell phone at lahat ng may kinalaman ng teknolohiya at
agham. Mga teknikal na mga salita na nagpapaliwanag para sa mga
mambabasa.

Wastong Paggamit ng mga Bantas

1 Tuldok (. )

a. Ginagamit bilang panapos sa mga paturol o pasalaysay,

pakiusap at paturol ng mga pangungusap.
b. Ginagamit din ito sa mga pinaikli o dinaglat sa salita.

2 Tandang Pananong (?)

a. Ginagamit itong panapos sa mga pangungusap na patanong.

3 Tandang Padamdam o Eksklamasyon (!)

a Pangungusap na padamdam
b Ekspresyong padamdam

4 Kuwit o Koma (,)

a Pagitan ng petsa ng buwan at taon .
b. Pagitan ng pangalan ng kalye at pangalan ng lungsod
c. Pagitan ng pangalan ng bayan at pangalan ng lalawigan
d. Bating panimula ng liham pangkaibigan
e. Paghahanay pahalang ng mga salita
f. Magkakasunod na parirala
g. Pagitan ng tuwirang sabi at ibang bati ng pangungusap
 h. Pagkatapos ng ngalang panawag
i. Pagitan ng pangalan o panghalip at ng pamuno

5 Tutuldok o kolon (:)

a. bating panimula ng liham pangangalakal
b pagsulat ng oras
c pagtatala ng iisa-isahing bagay
d pagpapakilala ng tuwirang sipi

6 Kudlit o Apostrofi (‘)

a. ginagamit sa pag-aangkop ng kataga sa sinusundang salita

7 Panaklong o Parentesis ( )
a. ginagamit na pangkulong sa mga pinamimiliang salita

8 Panipi o kotasyon (“”)

a Diyalogo
b Pamagat ng aklat, kwento, pelikula atbp.
c Mga susing salita sa isang pinarafrason tala
d Direktang pagkopya ng isang salita, parirala o pangungusap

9 Gitling ( - )
a Mga salitang inuulit, ganap o parsyal
b Mga tambalang salita dahil sa pagkaltas ng isang kataga
o salita kaya pinag-iisa na lamang na maaaring manatili
ang kahulugan kaya’y magkaroon ng ikatlo.
c Mga magkasalungat na salita na inaalis ang pang-ugnay na at
d Mga salitang-ugat na nagsisi mula sa patinig na inuunlapian ng
panlaping nagtatapos sa katinig
e Mga pangngalang pantangi na inunlapian
f Panlaping ika-kasunod ng tambilang o numero
g Fraksyong isinusulat nang pasalita
h Pagsasama sa apelyido ng pagkadalaga at ng napangasawa
i Paghahati ng salita sa dulo ng linya

10 Tuldukuwit ( ; )
a ginagamit sa dalawang malalayang sugnay na hindi
pinangangatnigan o hindi pinagdurugtong ng pang-ugnay

11 Elipsis ( …)
a pagsisipi kung may tinatanggal na salita; (…) – sa huli ng
pangungusap o katapusan ng sipi

12 Braket
 a. binago sa isang tuwirang sipi at dito ito ipinaloloob, gayundin,
ang kapaliwanagan sa kung ano ang ginawa

13 Asteriko (* )
a. may tinanggal na isa o mahigit pang talata sa isang sinipi,
pagkatapos ng isang listahan at pagpapakitang may
karagdagang impormasyon nakatalababa o nakafutnowt

14 Salungguhit (__)
a. gamit sa mga pamagat ng aklat, dula, nobela, maikling
kuwento, awitin, tula, sanaysay; pangalan ng babasahin
(dyaryo, magasin, jornal, polyeto at mga programang

panradyo at pantelevisyon); at banyagang salita.

PANONOOD

Kahulugan

Pinakamahalagang pandama na taglay ng tao ay ang paningin sa

pamamagitan ng ating mga mata. Nagkakaroon ng kabuluhan ang buhay
kapag namamasdan natin ang kagandahan ng kalikasan sa ating kapaligiran,
at sa mga taong pinag-uukulan natin ng pagmamahal at pagpapahalaga.
Sabi nga ng iba “Di na baling mawalan ako ng pandinig huwag lang ang
paningin”.

Kadalasan na ipinapanood sa mga estudyante ng mga guro ay mga

pelikula at dulang may kinalaman sa kasaysayan ng ating bansa gaya ng
Rizal, Florate at Laura, Noli Me Tangere at iba pa.

Mga dulang itinanghal noon:

1 Senakulo - isinasadula ang buhay ni Hesukristo mula nang siya

ay ipinanganak hanggang siya’y mamatay.

2 Moro-moro - makulay na pagsasadula ng pakikipaglaban ng mga

Kristiyano sa mga Moro.

3 Karillo - kahalintulad nito ang tinatawag na “Puppet Show” na kung

saan mga ginupit na karton ang nagsisilbing mga tauhan ng
palabas.

4 Zarsuela - isa itong melodramang musical na may tatatluhing

yugto.
 5 Panunuluyan - isinasadula kung paano nakikituloy si Jose at
Maria sa mga bahay-bahay na kalaunan ay patutuluyin sa
sabsaban upang doon isilang si Kristo.

6 Tibag - pagtatanghal na isinasadula ng pagtitibag ni Reyna

Elena sa kabundukan upang hanapin ang banal na krus na
pinagpakuan kay Hesukristo.

Mula nang makalaya ang ating bansa sa mga mananakop na dayuhan

maraming pagbabago ang naganap at isa na rito ang pagkakaroon ng pelikula
na siyang bagong libangan ng mga Filipino.

Mungkahing balangkas ng panunuri ng isang napanood:

1 Pamagat ng Pinanood
2 Petsa/Lugar na Pinanooran
3 Sumulat at Direktor
4 Producer ng Produksyon
5 Direktor ng Musika
6 Gantimpala at Pagkilalang Natanggap
7 Buod ng Napanood
8 Mga Piling Dayalogo na Naibigan at Kahulugan
9 Pinakamahusay sa Pagganap
10 Kaangkupan ng “Soud and Light Effects” at Musika
sa Napanood
11 Mga Simbolismo o Pahiwatig
12 Mga Leksyon na Napulot sa Napanood
13 Rekomendasyon

-x-x-x-x-

Mungkahing Gawain

Panuto: Pumili ng nais na panoorin (dula, pelikula, telenobela at

Konsiyerto), gumawa ng paglalagom at panunuri.

Sanggunian
Austero, Cecilia. (2012). Komunikasyon sa Akademikong Filipino,
Rajah Publishing House.

Garcia, Lakandufil C.et. al. (2010). Tinig: Komunikasyon sa Akademikong

Filipino, Jimczville Publication, Malabon City

Komisyon sa Wika ng Filipino (2009) Gabay sa Ortograpiyang Fiipino,

Manila.

Inihanda ni: Sinuri:

Josefina O. Aranel Dr. Paulo Lumanlan

Guro Dekano, INAHS

Pinagtibay:

Dr. Soledad M. Roguel

Director for Instruction