Zgjerimi i Bashkimit Evropian

Zgjerimi prbn sfidn m t madhe pr BE-n. Kt tematik komplekse do ta trajtojm

m hollsisht n disa hapa. Fillimisht do t'iu hedhim nj vshtrim zgjerimeve t
deritanishme, ku do t shohim se far vshtirsish dhe pyetjesh u paraqitn n secilin
zgjerim, cilt faktor ndikuan vendimet pr pranimin e antarve t rinj dhe ngritjen e
kritereve pr pranim dhe si ndikuan zgjerimet n fjal n zhvillimin e mtejshm t
Bashksis. Kjo sht e rndsishme para s gjithash pr dy arsye. S pari natyrisht pr t
fituar nj shkall reference pr vlersimin e zgjerimit m t ri t planifikuar, e cila mundson
gjetjen e veorive t saj n krahasim me zgjerimet e mparshme. S dyti pr t sqaruar
mbi bazn e rasteve t deritanishme determinantet dhe rrjedhn e bisedimeve aktuale pr
antarsim. N vijim t ksaj do t'i prkushtohemi rrjedhs s deritanishme t ktij raundi
t zgjerimit: Cilat etapa u kaluan deri tani dhe far sht planifikuar pr rrjedhn e
mtejshme t bisedimeve n fjal?
Me kt arritm n pikn e par, pra n vshtrimin e raundeve t deritanishme t zgjerimit.
Pr kt zgjerim sht folur n disa pika edhe n Marrveshjet e Roms. Kshtu prmendet
p.sh. n preambuln e tyre vullneti i fort pr krijimin e kushteve pr nj bashkim gjithnj e
m t ngusht t popujve evropian. Ndrsa popujt e tjer t Evrops kshillohen t'iu
bashkngjiten prpjekjeve t prshkruara n preambul. Prve ksaj, me nj nen t
veant (neni 237) sht prcaktuar procedura pr pranimin e antarve t rinj. Sipas tij, t
drejtn e paraqitjes s krkess pr antarsim e ka do shtet evropian. Kshilli, t cilit i
duhet drejtuar krkesa, vendos m pas me vendim t njzshm pas shqyrtimit t
qndrimit t Komisionit. Kushtet pr pranim prcaktohen n nj marrveshje t lidhur mes
shteteve antare dhe shtetit konkurrues. Kjo marrveshje duhet t ratifikohet nga t gjitha
shtetet antare, duke u bazuar n rregulloret e tyre kushtetuese. N kt drejtim sht
br nj ndryshim i konsiderueshm me revizionin e par t madh t
Marrveshjes, Dokumentin e Njsuar Evropian, pas t cilit sht br e domosdoshme
dhnia e plqimit nga ana e Parlamentit Evropian. Kjo rregullore u bart edhe
n Marrveshjen e Mastrihtit, konkretisht n nenin O t Marrveshjes mbi BE-n, i cili
zvendsoi nenin 237 t Marrveshjes mbi Bashksin Evropiane. Rregullorja n fjal vlen
edhe pas hyrjes n fuqi t Marrveshjes s Amsterdamit tani n nenin 49 t Marrveshjes
pr BE-n.
Edhe pse n marrveshjet e prmendura u krijua instrumenti pr zgjerim, nuk mund t
thuhet se sht br prpjekje e madhe dhe e vazhdueshme pr zgjerimin e rrethit t
shteteve antare. Prgjegjse pr kt ishte para s gjithash frika se rritja e numrit t
antarve sjell edhe rritjen e heterogjenitetit dhe vshtirsimin e bashkpunimit. Pr kt
shkak, krkesat pr antarsim i ka ndjekur gjithnj pyetja nse dhe n `mas zgjerimi n
fjal mund t ket pasoja negative pr thellimin e mtejshm t procesit t integrimit.
Kjo gjendje e tensionuar mes zgjerimit dhe thellimit,edhe n raundin aktual t zgjerimit
paraqet nj rol qendror. Megjithat, vendimet pr pranimin e antarve t rinj, deri tani
asnjher nuk kan qen rezultat i nj hamendjeje t qllimt mes zgjerimit dhe thellimit.
Kt e tregojn qart edhe zgjerimet e deritanishme. Vendimtare pr sjelljen e aktorve t
Bashkimit Evropian ishin tri aspekte apo dimensione t tjera qendrore:

Interesat specifike sektoriale, pra fakti q degt prkatse ekonomike druheshin nga
pasojat negative q mund t'u shkaktonin produktet m t afta pr konkurenc t
shteteve konkurruese. Si shembull n kt drejtim mund t shrbej sektori agrar
dhe zgjerimi n jug me Greqin, Spanjn dhe Portugalin.

Interesat "kombtare", pra frika se zgjerimi mund ta influencoj negativisht ndikimin

e shteteve antare n procesin e vendim-marrjes. T prmendim n kt kontekst
shtjen e balancimit t votave n Kshill, pr t ciln kemi folur ndr t tjera edhe
n pjesn pr Marrveshjen e Niss.

Sistemi i BE-s si i till, n radh t par struktura e tij institucionale, fazat dhe
aftsia e tij n procesin e vendim-marrjes.

Nj analiz e shkurtr e zgjerimeve t deritanishme do t tregoj se vendimet pr pranimin

e antarve t rinj, gjithnj kan qen rezultat i nj bashkveprimi kompleks t ktyre
dimensioneve.
T fillojm me Zgjerimin e par (n veri). Krkesa e par pr antarsim u paraqit qysh n
vitin 1961, pra vetm katr vjet pas hyrjes n fuqi t Marrveshjeve t Roms. Megjithat u
desh t kalojn edhe 11 vjet t tjer deri n antarsimin e Britanis s Madhe, Danimarks
dhe Irlands. Cilat ishin arsyet pr kt? Rndsi qendrore kishte rezistenca e madhe e
presidentit francez t shtetit de Gaulle. Rol n kt drejtim mund t ken luajtur edhe
motivet ekonomike, por vendimtare ishin pa dyshim llogaritjet politike, apo m konkretisht
frika se me antarsimin e Britanis s Madhe (mike e ngusht e SHBA-s), do t rritet
ndikimi i Shteteve t Bashkuara n zhvillimin e Bashkimit Evropian. Pikrisht kjo rritje e
ndikimit ishte n kundrshtim me pikpamjet e de Gaulle, i cili preferonte organizimin e
Bashksis Evropiane si bashkpunim t shteteve sovrane dhe t pavarura nga ndikimi
amerikan. Nga ana tjetr, shtetet e tjera antare dhe Komisioni e shihte antarsimin e
mundshm t Britanis s Madhe si kundrpol t dshirueshm ndaj dominimit francez. Me
fjal t tjera: sjellja e shteteve antare karakterizohej nga grindjet mes pikpamjeve baz
mbi kahun e zhvillimit t Bashksis. Antarsimi potencial britanik shihej si faktor, i cili
mund ta forconte apo ta zvoglonte pozitn vetjake n kt shtje, e jo si problematik e
veant.
Megjithat par n aspektin afatgjat, Franca nuk arriti ta pengoj zgjerimin e Bashksis.
N Kongresin e Hags n vitin 1969, pasardhsi i de Gaulle, Georges Pompidou, u pajtua
me vendimin pr rifillimin e bisedimeve pr antarsim me Britanin e Madhe, Danimarkn,
Irlandn dhe Norvegjin. Vendimtar pr kt marrveshje nuk ishte vetm ndrrimi i
presidentit francez. Rol t rndsishm luajti edhe fakti se n kuadr t nj package
deals t gjer, u arrit t prfillen interesat e t gjitha vendeve antare. N kuadr t ksaj
zgjidhjeje, Franca fitoi si dmshprblim pr plqimin e saj pr zgjerim plqimin e vendeve t
tjera pr zgjerimin e mtejshm dhe prmirsimin e politiks s prbashkt agrare.
Ne ktu natyrisht nuk mund t'i trajtojm hollsisht ndikimet e ktij zgjerimi t par n
rrjedhn e procesit t integrimit. Megjithat mund t prfundojjm se me Britanin e Madhe

dhe Danimarkn, Bashksis Evropiane iu shtuan dy shtete me pikpamje krejtsisht t

ndryshme mbi rolin e Bashksis. Pr t dyja kto shtete, Bashksia Evropiane prbnte n
mnyr primare nj bashksi ekonomike, nga e cila shpresonin t prfitonin ekonomikisht.
Pr to nuk diskutohej shtja e kufizimeve t tjera n aspektin e sovranitetit kombtar e
shtetror. Vet antarsimi n BE, e jo organizimi i tij konkret prbnte nj shtje, n t
ciln ishin t prara opinioni publik, grupimet n shoqri dhe partit politike n t dy kto
shtete. Kjo situat e krijuar ishte prgjegjse n mas t madhe pr krizat dhe pengesat q
e karakterizuan zhvillimin e Bashksis n vitet 70 dhe n fillim t viteve 80 n aspektin e
domosdoshmris s vendim-marrjes s njzshme.
Ndrsa vullneti pr antarsimin e Britanis s Madhe parimisht ishte vn n pikpyetje,
antarsimi i Greqis, Spanjs dhe Portugalis, pra zgjerimi n jug, konsiderohej si pozitiv
dhe i domosdoshm, duke pasur parasysh aspektin politik dhe at strategjik. Brengat
ekzistuese n lidhje me kt zgjerim m tepr kishin t bnin me rrjedhojat ekonomike dhe
institucionale. Niveli i zhvillimit ekonomik i ktyre tri vendeve ishte shum m i ult se
mesatarja e shteteve antare. Heterogjeniteti n rritje dhe rritja e konsiderueshme e numrit
t shteteve antare, t lidhura ngusht me kt zgjerim, bri q t rritet frika nga ndikimi
negativ mbi efektshmrin e institucioneve dhe rrjedhn e proceseve t vendim-marrjes.
Megjithat, zgjerimi n jug u ndikua m tepr nga vshtirsit e brendshme t Bashksis
n fillimin e viteve 80. Edhe pse par n aspektin siprfaqsor kto konflikte t brendshme
kishin t bnin m tepr me shtjen e kontributit t Britanis s Madhe n buxhetin e
Bashksis, n fakt bhej fjal megjthat pr mospajtime t mdha n lidhje me zhvillimin
e mtejshm t procesit t integrimit. Kto vshtirsi i ngadalsuan bisedimet pr
antarsim. Vetm pas marrveshjes pr orientimin e Bashksis drejt Tregut t
Brendshm dhe prpilimit t Dokumentit t Njsuar Evropian n Kongresin e Fontainebleau
n vitin 1984, u arrit plqimi pr caktimin e nj date konkrete pr antarsimin e Spanjs
dhe Portugalis (1 janar 1986), ndrsa Greqia u antarsua n vitin 1981. Edhe zgjerimi n
jug ishte i lidhur me konsekuenca pr zhvillimin e Bashksis. Prej tij u prekn n radh t
par fushat t ndryshme politike si Politika e Prbashkt Agrare. Nj shembull tjetr paraqet
nevoja e zgjerimit t politiks me qllim t ruajtjes s plqimit t antarve t rinj n
qshtjen e krijimit t Tregut t Brendshm.
M pak problematik se t gjitha zgjerimet e tjera t deritanishme ishte zgjerimi i fundit pas
antarsimit t Austris, Suedis dhe Finlands. Marrdhniet mes shteteve t EFTA-s dhe
Bashksis ishin rregulluar q nga viti 1972 prmes marrveshjeve dypalshe pr tregtin e
lir, t cilat n janar t vitit 1994 u zvendsuan nga Zona Ekonomike Evropiane (ZEE). Pra,
marrdhniet ekonomike ishin t ngushta pr nj koh t gjat; shum nga rregulloret e
Bashksis, veanrisht ato n fushn e tregut t brendshm, praktikoheshin nga kto tri
vende prmes Marrveshjes mbi BEE-n qysh para antarsimit t tyre. Prve ksaj, kto
shtete kishin nj shkall relativisht t lart zhvillimi ekonomik. Njri nga problemet kryesore
potenciale n fushn politike, statusi i neutralitetit, e kishte humbur rndsin pas
prfundimit t Konfliktit Jug-Perndim. Interesimi i tyre pr shtje si rritja e transparencs
apo politika sociale dhe ajo mbi ambientin lejonte t shpresohej n krijimin e impulseve t
reja pr politikat ekzistuese t BE-s