Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr.
11 | 11 november 2006
Statuten en aandeelhoudersovereenkomsten
Luc VAN CANEGHEM
Deze bijdrage onderzoekt de verhouding tussen statuten en aandeelhoudersovereenkomsten in
vennootschappen met volkomen rechtspersoonlijkheid. Om in deze verhouding klaar te zien, wordt eerst
uitgebreid stilgestaan bij de statuten zelf: hun aard, hun inhoud en hun tegenwerpelijkheid.
I. Inleiding
Vennootschappen hebben verschillende activiteiten,
opereren in verschillende omgevingen en worden op
verschillende wijzen gefinancierd. De aandeelhouders
willen hun vennootschap daaraan zo goed mogelijk
aanpassen.
De aandeelhouders oefenen hun vrijheid traditioneel
uit in de statuten. Deze zijn onderworpen aan een
merkwaardig wettelijk kader. In de meest gebruikelijke
vennootschapstypes is er een verplichting voor de
aandeelhouders om statuten op te stellen. De vorme-
lijke aspecten van de statuten zijn vrij gedetailleerd
geregeld, en ook inhoudelijk zijn er een belangrijk
aantal detailregelen. In tegenstelling daarmee laat de
wetgever na in algemene termen de statuten te defi-
nieren en te bepalen wat ze inhouden en wat ze van
andere rechtshandelingen onderscheidt, ook in termen
van tegenwerpelijkheid aan derden.
Dit artikel wil in de eerste plaats nagaan wat de
statuten kunnen inhouden, wat hun rol en hun wer-
king is en wat ze onderscheidt van aandeelhouders-
overeenkomsten. Het is ook de bedoeling na te gaan
hoe beide zich tot elkaar verhouden, waar conflicten
kunnen ontstaan en aan de hand van welke regelen
deze conflicten opgelost kunnen worden.
Hoewel de in dit artikel gehanteerde argumenten en
de erin ontwikkelde stellingen zich niet noodzakelijk
hoeven te beperken tot de naamloze vennootschap, is
deze bijdrage toch geschreven met deze type-ven-
nootschap in gedachte.1 Voor vennootschappen met
onvolkomen rechtspersoonlijkheid en zeker voor ven-
nootschappen zonder rechtspersoonlijkheid is wat
hierna volgt niet steeds geldig.
1
Cf. X. DIEUX: De la societe anonyme comme mode`le et de la
societe cotee comme prototype, in Liber Amicorum Lucien Simont,
Brussel, Bruylant, 2002, 619 e.v.
462
II. Waarom vennootschappen als een bijzondere
rechtsfiguur?
Vennootschappen hebben als voornaamste be-
staansreden investeerders in staat te stellen een deel
van hun vermogen af te zonderen en te wijden aan een
bepaalde activiteit. Alles wat essentieel is aan de ven-
nootschap vloeit daaruit voort: het eigen vermogen, de
beperkte aansprakelijkheid, de rechts- en handelings-
bekwaamheid van de vennootschap, de orgaantheorie.2
Deze voordelen van de vennootschap zouden slechts in
theorie ook met het arsenaal van het verbintenissen-
recht bereikt kunnen worden.3
Onderscheiden van de vraag waarom er vennoot-
schappen bestaan, is de vraag naar de noodzaak om die
vennootschappen te onderwerpen aan een dwingende
regeling. Het is denkbaar de voordelen van de vol-
komen rechtspersoonlijkheid toe te kennen aan
rechtspersonen die volledig vrij en consensueel door
hun oprichters worden ingericht.
De Nederlandse auteur Timmerman heeft op deze
vraag een aantal antwoorden geformuleerd: Hij wijst
op de noodzaak de rechten van derden te waarborgen
en schrijft verder: van belang is dat binnen een
rechtsvorm de waarborgregels enigszins uniform zijn.
Degenen die met een NV handelen weten (...) waar zij
aan toe zijn, ook al raadplegen zij de statuten niet.4
2
De vennootschap is te onderscheiden van de onderneming. De
vennootschap is een juridisch instrument dat tegemoetkomt aan een
economische behoefte, nl. het afzonderen en identificeren van het
vermogen van een onderneming. De onderneming is een economisch
of arbeidsorganisatorisch concept en bestaat om andere redenen,
zoals het vermijden van transactiekosten tussen de personen die in de
onderneming actief zijn.
3
I. CORBISIER, Pour une nouvelle dimension contractuelle et une
personnalite morale non obligatoire en droit des societes, in
Principes et exigences du droit des societes en Europe, verslag van de
XIVie`mes journees detudes juridiques Jean Dabin, Louvain-la-Neuve,
U.C.L., 1992, p. 37, nr. 17.

De bescherming van derden is denkbaar buiten het
kader van een genstitutionaliseerde vennootschap. Het
gemene verbintenissenrecht biedt ook bescherming aan
derden.
De tweede voormelde bestaansreden raakt echter de
essentie van de vennootschap als rechtsfiguur en valt
samen met wat we kennen als de typedwang. Het is
de verplichting een van de door de wet ingerichte types
van handelsvennootschappen aan te nemen.5
Het voordeel van slechts een beperkt aantal ven-
nootschapstypes is belangrijk. Iedere derde weet
waaraan hij zich kan verwachten, hij weet wie geldig de
vennootschap kan vertegenwoordigen, hoe beslissingen
worden genomen, enz. Hij kan zelfs persoonlijk be-
paalde rechten putten uit de regelen die het type van
vennootschap beheersen waarmee hij handelt.
III. Wat is er specifiek aan de statuten?
A. De aard van de statuten
De bovenstaande beschouwingen over het doel van
de vennootschap en van het dwingend vennoot-
schapsrecht brengen ons bij de vraag naar de aard van
de statuten. Vennootschappen zijn een juridische fictie
die slechts wordt belichaamd in de statuten. De sta-
tuten zijn de persoonlijkheid van de rechtspersoon.
Statuten en vennootschappen vallen dus bijna samen.
1o De statuten als overeenkomst?
Er is op het eerste gezicht een goede reden waarom
statuten overeenkomsten zouden zijn6: een vennoot-
schap kan enkel worden opgericht tussen personen die
daartoe overeenkomen. Hun wil is dus een bestaans-
voorwaarde voor de statuten en speelt ook een be-
langrijke rol bij het bepalen van de inhoud van de
statuten. De wil van private partijen wordt in ons
burgerlijk recht spontaan geassocieerd met de over-
eenkomst: het samentreffen van de wil van twee of
meer partijen is bron van overeenkomst.
4
L. TIMMERMAN, Waarom hebben wij dwingend vennootschaps-
recht?, in Ondernemingsrechtelijke contracten, Deventer, Kluwer,
1991, p. 1-10, met reactie van van der Grinten.
5
A. BENOIT-MOURY, Modifications fondamentales au droit des
societes, in Het gewijzigd vennootschapsrecht 1995, H. BRAECKMANS
en E. WYMEERSCH (red.), Antwerpen, Maklu, 1996, 19.
6
De kwalificatie die de wetgever hanteert sluit het debat over de
aard van de vennootschap (en de statuten) niet (zie J. RONSE,
Vennootschaps- en verbintenissenrecht, in Op de grenzen van
komend recht. Opstellen aangeboden aan Prof. Mr. J. H. Beekhuis,
Deventer, Kluwer, 1969, 204. De wet bepaalt overigens niet dat de
vennootschap een contract is, maar dat ze wordt opgericht door een
contract (art. 1 W. Venn.).
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
In het raam van specifieke en complexe juridische
instellingen als de vennootschap, is enige voorzichtig-
heid nochtans geboden. De wil van de oprichters heeft
niet zonder meer rechtstreekse uitwerking, maar moet
langs een reeks van regelen passeren die niet alleen de
wilsvrijheid van de vennoten beperken, maar die ook
zelf een bepaalde positieve werking hebben.
Om te begrijpen hoe de wil van de oprichters in de
vennootschap tot uitdrukking komt, dient een onder-
scheid te worden gemaakt tussen de aan de oprichting
voorafgaande overeenkomsten, de oprichtingsakte en
de statuten. Elke oprichting is de uitvoering van een
voorafgaande overeenkomst tussen de oprichters7 over
minstens een aantal aspecten van de toekomstige
vennootschap, zoals de toekomstige activiteit, de te
verrichten inbreng en het aandeelhoudersschap. Deze
overeenkomst kan schriftelijk zijn, maar vaak zal dat
niet het geval zijn.
In tegenstelling tot de voorovereenkomst die gericht is
op het ogenblikkelijke, namelijk de oprichting van een
vennootschap met bepaalde kenmerken en het ver-
richten van een zekere inbreng, en enkel werking heeft
tussen de oprichters, is de oprichtingsakte gericht op een
lange termijn en is ze niet in de eerste plaats een bron van
wederkerige rechten en verplichtingen tussen de op-
richters. Ze richt zich daarentegen tot alle personen die
met de vennootschap in rechtsbetrekking zullen treden.
Dit onderscheidt haar wezenlijk van een overeenkomst.
Het essentiele aan de statuten, onderdeel van de
oprichtingsakte, is dat ze de rechten en plichten spe-
cifieren van de bij de vennootschap betrokken partijen
en de identiteit, de organisatie en de werking van de
vennootschap vastleggen. Het gaat om een geheel van
regelen die van toepassing zijn op iedereen die op een
bepaalde manier met de vennootschap in aanraking
komt, als orgaan, als aandeelhouder en soms als derde.
Bij de oprichting zijn de statuten het voorwerp van een
overeenkomst, zonder zelf een overeenkomst te zijn.
Wanneer de statuten bepalen dat sommige besluiten
enkel met een bepaalde gekwalificeerde meerderheid
kunnen worden genomen, volgt uit een overeenkomst
tussen de oprichters dat dit een regel is die van toe-
7
Tenzij voor eenpersoonsvennootschappen. Anders: J.M.M.
MAEIJER, Vertegenwoordiging en rechtspersoon, Asser serie, Zwolle,
Tjeenk Willink, 1997, p. 289, nr. 236. Deze auteur meent dat dit niet
noodzakelijk het geval hoeft te zijn. Zijn bezorgdheid schijnt te zijn
dat de rechtsgeldigheid van de oprichting afhankelijk zou zijn van de
geldigheid van de voorovereenkomst tot oprichting. De auteur kan
hierin worden gevolgd in de mate dat een voorovereenkomst geen
rechtsvoorwaarde voor de oprichtingshandeling kan zijn. De oprich-
tingshandeling verenigt in zich alle bestanddelen van een zelfstandige
en verbindende rechtshandeling: indien de rechtshandeling vereist
voor de oprichting van de vennootschap geldig is, dan is de
oprichting van de vennootschap geldig, onverschillig de overeen-
komst in uitvoering waarvan de vennootschap zou zijn opgericht.
463
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
passing zal zijn op de besluitvorming binnen de ven-
nootschap; het is geen rechtstreekse afspraak tussen
vennoten dat ze enkel de besluiten die met die meer-
derheid worden genomen als besluiten van de ven-
nootschap zullen erkennen. Eens dat de statuten zijn
aangenomen, verloopt de uitvoering ervan via de
vennootschap en niet rechtstreeks tussen de vennoten.
Na de oprichting zullen voorvallen in de verhoudingen
tussen de oprichters geen weerslag meer hebben op de
statuten. Mochten de bepalingen van de statuten niet
worden nageleefd, dan zal de naleving ervan in eerste
instantie dienen afgedwongen te worden, niet van of
door de individuele aandeelhouders, maar van of door
de vennootschap.
De vennootschap kan eenzijdig de statuten wijzigen,
wat uiteraard een anomalie is indien de statuten een
overeenkomst zouden zijn.8
Jan Ronse vreesde ervoor dat door de statuten van de
vennootschappen met volle rechtspersoonlijkheid niet
als overeenkomst te erkennen er een nutteloos onder-
scheid gecreeerd zou worden met de vennootschappen
zonder of met gedeeltelijke rechtspersoonlijkheid.
Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid zijn
overeenkomsten, en als het besluit is dat de statuten
van vennootschappen met rechtspersoonlijkheid geen
overeenkomsten zijn, wordt er inderdaad een breuklijn
gecreeerd. De breuklijn is echter een realiteit: ven-
nootschappen met volle rechtspersoonlijkheid zijn
door hun rechtspersoonlijkheid en beperkte aan-
sprakelijkheid een heel ander fenomeen dan vennoot-
schappen zonder rechtspersoonlijkheid, voor welke het
grootste deel van het vennootschappenrecht irrelevant
is.9
8
Sommige auteurs proberen dit recht te verklaren aan de hand
van het concept van de partijbeslissing (I. CORBISIER, Pour une
nouvelle dimension contractuelle..., p. 37, nr. 17; Ph. ERNST,
Belangen en conflicten in Naamloze Vennootschappen, Antwerpen,
Intersentia, 1997, p. 643-646, nr. 742; J. RONSE, Nietigheid van
besluiten van organen van de naamloze vennootschap, in Jaarboek
1965-1966 van de Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht
van Belgie en Nederland, Zwolle, Tjeek-Willink, 1966, p. 380-381;
V. SIMONART, La contractualisation des societes, ou les amenage-
ments contractuels des mecanismes societaires, R.P.S. 1995, nr. 6668,
nr. 21; J.M. NELISSEN GRADE, De la validite et de lexecution de la
convention de vote dans les societes commerciales, R.C.J.B. 1991,
p. 240, nr. 44). De vennootschap is echter geen partij bij haar eigen
oprichting. Jan Ronse heeft geprobeerd dit probleem te omzeilen
door te betogen dat de oprichters de vennootschap bij de oprich-
tingshandeling vertegenwoordigen. Dit komt neer op een beroep op
de orgaantheorie, wat een vennootschapsrechtelijk en geen con-
tractueel concept is (J. RONSE, Algemeen Deel van het Vennootschaps-
recht, Leuven, Acco, 1975, p. 76).
9
Zie in dit verband het eerder geciteerde artikel van X. DIEUX,
De la societe anonyme comme..., p. 623. De auteur merkt er
terecht op dat de in art. 18 W. Venn. gedeclameerde eenheid tussen
de burgerlijke vennootschappen en de vennootschappen op aan-
delen, op enkele uitzonderingen na, louter theoretisch is.
464
Zelfs indien de statuten tussen de aandeelhouders
overeenkomsten zouden zijn, zijn ze t.a.v. derden, aan
wie de statuten ook tegenwerpelijk moeten zijn,
noodzakelijkerwijs iets anders. Het lijkt mij belang-
rijker te komen tot een coherente behandeling van alle
partijen bij een bepaalde vennootschap, veeleer dan
van de vennootschappen met en zonder volle rechts-
persoonlijkheid die niet veel meer dan hun naam ge-
meen hebben.
Mochten statuten enkel een overeenkomst zijn, dan
heeft het ook geen enkele zin ze aan een bijzondere
publiciteitsregeling te onderwerpen. In ons recht
worden rechtshandelingen aan een bijzondere pu-
bliciteitsregeling onderworpen, omdat ze verplichtin-
gen creeren voor personen die geen partij zijn bij de
rechtshandeling, wat uiteraard strijdt met het begrip
van de overeenkomst.
Een essentieel kenmerk van ons contractenrecht is
dat de werkelijke bedoeling van de partijen primeert.
Bij statuten kan dit nooit in dezelfde mate het geval
zijn. De statuten worden in zeer belangrijke mate voor
derden geschreven: toekomstige aandeelhouders, hui-
dige en toekomstige organen, huidige en toekomstige
schuldeisers. Indien het gepubliceerde maatschappe-
lijke doel verschillend is van wat de oprichters be-
doelden als maatschappelijk doel, dan heeft het ge-
publiceerde maatschappelijk doel voorrang.10
De bovenvermelde overwegingen zijn mijns inziens
voldoende om te besluiten dat de statuten geen over-
eenkomsten zijn, ook niet tussen de oprichters of de
aandeelhouders.
De toetreding van een nieuwe aandeelhouder tot een
vennootschap wordt soms ook als een overeenkomst
beschouwd.11 Ik denk niet dat hiervoor een juridische
grondslag bestaat: de nieuwe aandeelhouder sluit enkel
een overeenkomst met de oude aandeelhouder, niet
met de overige aandeelhouders of met de vennoot-
schap. In ieder geval maakt dit van de statuten zelf nog
steeds geen overeenkomst.
2o De statuten als een bundel zakelijke rechten?
Vennootschappen en statuten vertonen een aantal
punten van overeenkomst met zakelijke rechten: het
zijn beide gesloten systemen.12 De vennootschappen
kennen de typedwang en de zakelijke rechten kennen
het numerus clausus-beginsel. Gesloten systemen
10
E. WYMEERSCH, De invloed van de faillissementswet en de wet
gerechtelijk akkoord op het vennootschapsrecht, in Faillissement en
gerechtelijk akkoord: het nieuwe recht, Antwerpen, Kluwer, 1998, 470;
Cass. 4 oktober 2001, Arr. Cass. 2001, 1634.
11
Dit is de zienswijze van J. RONSE, Algemeen Deel van het
Vennootschapsrecht, 76.

maken het mogelijk rechten te vestigen die een ruimere
werking hebben dan de rechten die louter consensueel
worden gevestigd. Daartegenover staat dat ze een
specifieke wettelijke basis nodig hebben, dat ze ver-
regaand gereglementeerd zijn en dat ze aan publici-
teitsvereisten onderworpen zijn.
Deze schijnbare overeenkomsten maken het de
moeite na te gaan of de statuten niet kunnen gezien
worden als een verzameling van zakelijke rechten ten
voordele en ten laste van de verschillende partijen die
erdoor worden aangesproken.
Het is niet gemakkelijk een omschrijving te geven
van wat zakelijke rechten zijn. Sommige contouren
komen steeds terug, maar er is geen brede overeen-
stemming over een precieze definitie.13 Twee steeds
terugkerende kenmerken zijn het recht van voorrang
en het volgrecht. Zakelijke rechten verlenen de houder
ervan een rechtstreekse aanspraak op een zaak tegen de
algemeenheid van de deelnemers aan het rechtsverkeer,
met inbegrip van de houders van persoonlijke vorde-
ringsrechten tegen de persoon in wiens vermogen de
zaak zich bevindt.14 Ze verlenen de houder ook een
volgrecht: hij heeft specifieke aanspraken tegenover
bepaalde rechtsactoren op grond van hun hoedanig-
heid, maar onafhankelijk van hun persoon. Zo heeft de
vruchtgebruiker een specifieke aanspraak tegenover de
blote eigenaar van een zaak, wie dat ook is.
Het recht van voorrang en het volgrecht zijn we-
zenlijk rechten tegenover iedereen en ze kunnen
daarom niet louter contractueel worden gevestigd.
Daarom ook zijn ze aan een bijzondere publiciteits-
regeling onderworpen die tot doel heeft ze een tegen-
werpelijkheid te verlenen die de tegenwerpelijkheid van
persoonlijke vorderingsrechten te boven gaat.
Net zoals de zakelijke rechten, creeren de statuten
van een vennootschap rechten tegenover de alge-
meenheid van de deelnemers aan het rechtsverkeer,
zoals het recht van de vennootschap om door tussen-
12
In een recente bijdrage nuanceert of betwijfelt V. Sagaert
sommige dingen die hierna over zakelijke rechten zullen worden
gezegd. Wat hierna volgt, is algemeen en zonder polemische
bedoeling. Het is wel treffend de gelijkenissen vast te stellen in de
overwegingen die zowel in het zakenrecht als in het vennootschap-
penrecht gelden, onder meer met betrekking tot gesloten systemen en
tegenwerpelijkheid (V. SAGAERT, Het goederenrecht als open
systeem van verbintenissen? Poging tot een nieuwe kwalificatie van
de vermogensrechten, T.P.R. 2005, 983 e.v.).
13 M. PLIANOL, Traite elementaire de droit civil, Parijs, Librairie
Generale de Droit et de Jurisprudence, 1928, nrs. 2154-2170;
Chr. LAVRAIMET, Droit Civil, in Collection Droit Civil, II, 3de uitgave,
nr. 16; F. Van NESTE, Zakenrecht, Goederen, bezit en eigendom, in
Beginselen van het Belgisch Privaatrecht, Brussel, Story-Scientia, 1990,
p. 39-55.
14
Volgens M. Planiol is een zakelijk recht een rechtsbetrekking
tussen een persoon (de houder van het recht) en alle anderen.
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
komst van haar organen aan het rechtsverkeer deel te
nemen, en de beperkte aansprakelijkheid van de ven-
noten.
De statuten zijn tevens een bron van een volgrecht,
ze bevatten specifieke aanspraken op bepaalde per-
sonen die niet gebaseerd zijn op een persoonlijke band,
maar volgen uit hun hoedanigheid van orgaan, aan-
deelhouder, enz. De aanspraken gaan over met de
hoedanigheid, zonder de persoonlijke toestemming
van de betrokkenen. Er is het recht van de vennoot-
schap volstorting van het kapitaal te vorderen van om
het even wie het aandeel in zijn bezit heeft, er zijn de
overdraagbaarheidsbeperkingen die aan de aandelen
kunnen kleven en die kunnen worden afgedwongen
van om het even wie het aandeel in zijn bezit heeft...
Zoals de zakelijke rechten, zijn de statuten aan een
wettelijke publiciteitsregeling onderworpen.
De statuten zijn echter een kluwen van bepalingen,
met inbegrip van veel bepalingen waaraan geen za-
kenrechtelijke werking kan worden toegeschreven. De
aandeelhouder heeft uiteraard geen voorrangsrecht op
een onderdeel van het vermogen van de vennootschap,
zelfs niet op het ogenblik dat de eventuele rechten
van de aandeelhouder op het vermogen van de ven-
nootschap effectief geworden zijn. De vennootschap
heeft evenmin een recht van voorrang op vermogens-
bestanddelen van de aandeelhouders om de volstorting
van het kapitaal te verkrijgen.
Bovendien zijn de rechten en verplichtingen die uit
de statuten voortvloeien in belangrijke mate rechten op
een doen of op een specifiek nalaten (een nalaten dat er
niet louter in bestaat een andere partij niet te hinderen
in de uitoefening van haar rechten). Ook dit is moeilijk
verzoenbaar met het zakenrechtelijk karakter van de
statuten.
Om deze redenen denk ik dat het niet bevredigend is
de statuten als een verzameling van zakelijke rechten te
kwalificeren.
3o Is de aard van de statuten te zoeken in hun
verhouding tot de wet?
De statuten van een vennootschap richten zich in de
eerste plaats niet tot hun auteurs, maar tot iedereen.
Daarom kunnen ze niet als een overeenkomst worden
gekwalificeerd, hoewel ze deels het resultaat zijn van de
wilsautonomie. De door de wet georganiseerde zake-
lijke rechten richten zich ook tot iedereen, maar daar
staat tegenover dat de statuten inhoudelijk niet (steeds)
hetzelfde beogen als zakelijke rechten en dat hun
context verschillend en uniek is.
Het bepalen van de juridische aard van de statuten
kan het best door terug te keren naar hun rol als ba-
sisakte van de vennootschap. Het wezenlijke van de
basisakte is in de vennootschappenwet zelf vastgelegd.
465
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
De wetgever heeft aan de vennoten slechts een zekere
vrijheid gelaten in de vorm van bepaalde opties die
kunnen worden genomen en die in de statuten moeten
worden vastgelegd. Veeleer dan een op zichzelf staande
rechtshandeling te zijn, lijken de statuten daarom een
verlengstuk te zijn van de wet.
J.M.M. Maeijer noemt de statuten objectiefrechte-
lijk: de statuten vertonen de kenmerken van wetten,
zonder dat ze eigenlijke rechtsregelen uitmaken in de
zin dat de interpretatie ervan tot de bevoegdheid van
de Hoge Raad behoort.15 Maeijer maakt ook een ver-
wijzing naar de publieke rechtspersonen waarvan de
statuten soms volledig in een wet worden gegoten.16
Het lijkt daarom verdedigbaar dat de statuten de-
zelfde rechtsaard hebben als de wet. Deze opvatting
van de statuten houdt ook historisch steek. Tot in 1873
was een voorafgaandelijke goedkeuring van de regering
vereist voor de oprichting van een NV.17 Het vereiste
van een voorafgaande goedkeuring is verdwenen, maar
daaraan ligt geen fundamentele veranderde opvatting
van de vennootschap ten grondslag.18
De statuten als objectief recht kwalificeren, maakt
het mogelijk de inbreng van de wilsautonomie te ver-
zoenen met de verruimde tegenwerpelijkheid die ze
nodig hebben. Zowel de rol van de wilsautonomie als
de verruimde tegenwerpelijkheid vinden hun grond-
slag in de wet.
Wat de wilsautonomie betreft: de oprich-
tingsvergadering kan slechts effectief zijn en de algemene
vergadering kan haar statutaire bevoegdheid slechts
uitoefenen omdat en indien ze daartoe door de wet ge-
machtigd zijn. Wat de verruimde tegenwerpelijkheid
aangaat: deze is niet denkbaar zonder een specifieke
wettelijke grondslag.
Volgens de klassieke opvatting verkrijgen de statuten
door hun publicatie niet de erga omnes-werking van
wetten. Anders oordelen zou tot gevolg hebben dat
derden gebonden zouden zijn door de inhoud van de
statuten. De enige bedoeling van de wetgever zou zijn
geweest de rechtszekerheid te vergroten in de verhou-
ding tussen de vennootschap en de derden die ermee
handelen. Diegenen die handelen met de vennootschap
15 J.M.M. MAEIJER, Vertegenwoordiging en Rechtspersoon, Asser
serie, Zwolle, Tjeenk-Willink, 1997, nr. 35.
16
Deze praktijk is ook in Belgie bekend: zie de wet van 21 maart
1991 betreffende de hervorming van sommige economische over-
heidsbedrijven, B.S., 27 maart 1991.
17
Zie nog steeds de Nederlandse verklaring van geen bezwaar.
18
In ons recht worden de wet en de statuten soms ook op gelijke
voet gesteld (art. 528 W. Venn. met betrekking tot de aansprakelijk-
heid van de bestuurders voor de overtreding van beide; advies Raad
van State, Parl. St. Kamer, 1989-1990, nr. 1214/1, p. 91; Kh. Brussel
18 december 1974, B.R.H. 1975, 332-334.
466
moeten de vennootschap aanvaarden zoals ze zich
voordoet.19
Zoals vermeld, vallen de statuten en de vennoot-
schap echter grotendeels samen en houdt het aan-
vaarden van de vennootschap zoals ze zich voordoet
ook de aanvaarding in van haar statutaire bepalingen.
Het aanvaarden van het bestaan van een vennootschap,
houdt ook in dat derden gehouden zijn tot sommige
van de in de statuten opgenomen verbintenissen.
Derden zijn gehouden door de statutaire vertegen-
woordigingsregeling of tot de beperking in de aan-
sprakelijkheid van de vennoten, wat een volwaardige
verbintenis is, die deels in de wet wordt geregeld en
deels in de statuten wanneer deze het maatschappelijk
kapitaal bepalen.20
De kwalificatie van de statuten als objectief recht
betekent niet dat de statuten geen overeenkomsten-
rechtelijke of geen zakenrechtelijke kenmerken be-
vatten. Ze bevatten integendeel kenmerken van beide.
Enkel is het zo dat deze kenmerken rechtstreeks of
onrechtstreeks uit de wet volgen.
Hierna zal dus het concept worden gehanteerd van
statuten als objectief recht. Met objectief recht wordt
bedoeld recht dat toepassing vindt zonder onderscheid
te maken tussen rechtssubjecten, in tegenstelling tot
overeenkomsten, die in beginsel slechts rechtsbron zijn
voor de partijen (cf. art. 1165 B.W.), maar zeer ver-
gelijkbaar met de wet. Het belangrijke verschilpunt met
de wet, is dat de wet typisch een potentieel oneindig
aantal situaties regelt, terwijl het toepassingsveld van
de statuten beperkt is tot de ene vennootschap.
B. De tegenwerpelijkheid van de statuten
De aard van de statuten, als overeenkomst, zakelijk
recht of objectief recht, is bepalend voor hun tegen-
werpelijkheid. De bedoeling van dit onderdeel van deze
bijdrage is het probleem vanuit de omgekeerde richting
te benaderen en na te gaan wat de tegenwerpelijkheid
van de statuten zou moeten zijn om ze effectief hun rol
te kunnen laten spelen zowel ten opzichte van derden
als intern, en hoe deze tegenwerpelijkheid wordt ver-
wezenlijkt.
19
Cf. D. VAN GERVEN, Derden en de vennootschap, in Het
contract en de derden. De externe gevolgen. De derde aansprakelijkheid,
Brussel, Bruylant, 1995, p. 247.
20
Indien het aanvaarden van het bestaan van de overeenkomst de
enige verplichting zou zijn die voor derden uit de statuten volgt, is er
geen enkele reden waarom de statuten zouden moeten worden
gepubliceerd. Voor elke overeenkomst geldt immers reeds dat haar
bestaan in al haar feitelijke elementen en haar externe rechtsgevolgen
volledig aan derden tegenwerpelijk is (zie: I. PEETERS, in Het contract
en de derden..., l.c., p. 58).

1o Algemeen
In het begin van deze bijdrage werd aangestipt dat
vennootschappen als voornaamste bestaansreden heb-
ben investeerders de mogelijkheid te bieden een deel
van hun vermogen af te zonderen en te wijden aan een
bepaalde activiteit. De aanvaarding van het bestaan, de
identiteit en de vertegenwoordiging van de vennoot-
schap door derden is daarom de sleutel tot het concept
van de rechtspersoon in ons recht.21 Om effectief te
zijn, dienen de statuten dus aan derden tegenwerpelijk
te zijn wat het bestaan en de identiteit van de ven-
nootschap (met inbegrip van de aansprakelijkheids-
beperking) betreft alsmede wat de vertegenwoordi-
gingsregeling betreft.
De tegenwerpelijkheid van deze punten kan niet
worden bereikt door middel van een private overeen-
komst, en toch wordt ze in de rechtspraktijk aanvaard
en geeft ze weinig aanleiding tot controverse.
In het Franse recht gaat Guyon ervan uit dat art. 1165
B.W. niet geldt voor de vennootschappen en dat de
tegenwerpelijkheid van de vennootschappen groter is
en op een andere grondslag is gestoeld dan de tegen-
werpelijkheid van overeenkomsten.22 Hij schijnt tevens
te aanvaarden dat gepubliceerde statutaire bepalingen
die de overdraagbaarheid van de aandelen beperken,
aan derden-verkrijgers tegenwerpelijk zouden zijn.23
Volgens een welbekend arrest van het Hof van Cas-
satie levert de bekendmaking van de statuten geen
wettelijk vermoeden op dat alle derden van de be-
kendmaking op de hoogte zijn.24 Dit arrest wordt soms
aangevoerd als autoriteitsargument voor de stelling dat
de publicatie de statuten geen hogere tegenwerpelijk-
heid oplevert dan die welke aan alle overeenkomsten
toekomt.25 Enige voorzichtigheid is nochtans geboden.
Op de hoogte zijn betekent niet tegenwerpelijkheid, net
zomin als niet op de hoogte zijn tegenwerpelijkheid
uitsluit. Al wat het arrest lijkt te beslissen, is dat de
21
J. Van RYN, Principes de droit commercial, Brussel, Bruylant,
1954, 283; J. RONSE, De vennootschapswetgeving 1973, Gent, Story-
Scientia, 1973, 32; P. VAN OMMESLAGHE, La premie`re directive du
Conseil du 9 mars 1968 en matie`re de societes, Cah. Dr. Eur. 1969,
540.
22
Y. GUYON, Les societes Amenagements statutaires et
conventions entre associes, Parijs, L.G.D.J., 3de uitg., 1997, nr. 6,
p. 18.
23
Y. GUYON, o.c., p. 169, nr. 110.
24
Cass. 5 mei 1976, Arr. Cass. 1976, 994.
25
W. EVERAERT, De tegenwerpbaarheid van goedkeurings- en
voorkoopclausules aan de derde-koper van aandelen, R.W. 1993-
1994, 1284.; D. VAN GERVEN, Derden en de vennootschap, l.c., pp.
247; J.P. BLUMBERG en J. VAN LANKER, De overdracht van aandelen
op naam en het nieuwe artikel 1690 B.W., T.R.V. 1995, p. 360;
K. GEENS en H. LAGA, Kroniek Vennootschapsrecht, T.R.V. 1991,
pp. 350-352.
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
publicatie van een oprichtingsakte tegenover derden
geen (onweerlegbaar) vermoeden uitmaakt dat ze van
de akte kennis hebben vanaf de datum van de pu-
blicatie. In casu werd de oprichting door een werk-
nemer van een met zijn werkgever concurrerende
vennootschap als een grove fout beschouwd en was de
vraag of de publicatie van de akte de termijn deed
lopen waarbinnen de werkgever de arbeidsovereen-
komst kon beeindigen voor dringende redenen. De
tegenwerpelijkheid van de inhoud van de statutaire
bepalingen van de vennootschap was niet aan de orde.
De beslissing van het Hof is dus geen argument om aan
de statuten een hogere rechtskracht te ontzeggen dan
de rechtskracht die toekomt aan overeenkomsten. In-
tegendeel, de openbaarmaking van de statuten is zin-
loos indien die niet resulteert in een hogere tegen-
werpelijkheid.26
Aan de aandeelhouders en de personen die de or-
ganen van de vennootschap uitmaken, moeten naast de
bepalingen die betrekking hebben op de identiteit en
de vertegenwoordiging van de vennootschap, ook de
statutaire beperkingen van hun recht als aandeel-
houder/vennootschapsorgaan kunnen worden tegen-
geworpen. Aangezien er geen rechtsgrond is waarop
men zich kan baseren om te betogen dat de nieuwe
aandeelhouder bij het verwerven van de aandelen een
overeenkomst aangaat met de vennootschap of met de
bestaande aandeelhouders, kan ook deze tegen-
werpelijkheid niet worden gestoeld op art. 1134 B.W.
en moet ze eveneens worden gebaseerd op het begrip
van het objectief recht.
Een voordeel van een uniforme grondslag voor de
tegenwerpelijkheid is dat er geen overgang moet wor-
den gemaakt van een niet-aandeelhouder, die vreemd
is aan de statuten, naar een aandeelhouder die erdoor
gebonden is. De verandering in de verhouding tussen
de vennootschap en de derde en de vennootschap en
de aandeelhouder bevindt zich niet op het niveau van
de tegenwerpelijkheid van de statuten, maar op het
niveau van het verschillende toepassingsgebied van de
diverse statutaire bepalingen.
2o De bijzondere casus van de overdraagbaarheids-
beperkingen
De tegenwerpelijkheid van statutaire overdraag-
baarheidsbeperkingen in een NV is een van de vraag-
stukken die het meest te winnen heeft bij een duide-
lijker begrip van de aard en de tegenwerpelijkheid van
de statuten.
26
K. GEENS, Vooronderstelt een aanvaardingsclausule in een
naamloze vennootschap dat de aandelen op naam zijn?, T.R.V.
1989, p. 421.
467
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
Van overdraagbaarheidsbeperkingen in aandeelhou-
dersovereenkomsten wordt meestal aanvaard dat deze
enkel de aandeelhouders-partijen bij deze overeen-
komsten binden en dus niet aan de bona fide derde-
verkrijger kunnen worden tegengeworpen.27 Maar wat
met statutaire overdraagbaarheidsbeperkingen? Kun-
nen deze aan de overnemer te goeder trouw worden
tegengeworpen? En zo ja, op welke grond?
Een deel van de rechtsleer heeft pogingen onder-
nomen om binnen de traditionele opvatting van de
statuten als overeenkomst tot een algemene tegen-
werpelijkheid van statutaire overdraagbaarheidsbe-
perkingen te komen. Twee van de meest prominente
pogingen in deze richting zijn van de hand van Ivan
Peeters28 en van Koen Geens.29 Zelfs indien ze in ze-
kere mate voor een verschillende benadering kiezen,
zeggen zowel Peeters als Geens in essentie dat de
overdraagbaarheidsbeperking tegenwerpelijk is aan
derden, omdat ze van de vennootschap een intutu
personae-constructie maken.
Indien de verhouding tussen de vennootschap en
haar aandeelhouders een louter contractuele verhou-
ding zou zijn, dan kan de vennootschap zich enkel
uitdrukkelijk tegenover bepaalde vennoten persoonlijk
verbinden en kan ze vervolgens door een derde, zelfs
een derde te goeder trouw, tot niet meer gehouden
worden dan waartoe ze zich heeft verbonden. Dit is wat
Geens de conventionele en materiele tegenwerpelijk-
heidsvoorwaarde noemt. De overdraagbaarheidsbe-
perking is dan niet enkel een overeenkomst tussen de
vennootschap en de aandeelhouder om de aandelen
niet vrij over te dragen, maar ze wordt dan ook gen-
corporeerd in de aandeelhoudersrechten zelf: de aan-
deelhoudersrechten bestaan alleen in de persoon van
benoemde, gendividualiseerde aandeelhouders en ze
zijn niet vatbaar voor vrije circulatie. Het gevolg is dat
de met miskenning van een overdraagbaarheidsbeper-
king verrichte overdracht van aandelen niet zozeer niet
tegenwerpelijk is aan de vennootschap, dan wel dat ze
eenvoudigweg niet mogelijk is.
Voor de opvatting dat de overdraagbaarheidsbeper-
king niet louter bovenop de verhouding tussen aan-
deelhouders en de vennootschap wordt gelegd, maar er
integraal deel van uitmaakt, is het een vereiste dat de
27
V. SIMONART, La contractualisation des societes, ..., R.P.S.
1995, nr. 6668, p. 83, nr. 9; D. VAN GERVEN, De draagwijdte van de
nieuwe regeling inzake overdraagbaarheidsbeperking, T.R.V. 1992,
p. 303; P. VAN OMMESLAGHE, Les conventions dactionnaires en
droit belge, R.P.S. 1989, nr. 6532, p. 304.
28
I. PEETERS, Kunnen beperkingen van de overdraagbaarheid van
aandelen van een N.V. jegens een derde-verkrijger enkel afgedwon-
gen worden op grond van het leerstuk van de derde-medeplichtig-
heid aan andermans contractbreuk?, T.R.V. 1991, 512 e.v.
29
K. GEENS, o.c., T.R.V. 1989, p. 416, nr. 8.
468
algemene vergadering de aard zelf van deze verhou-
ding, die er in principe een is van vrije overdraag-
baarheid, en, bij uitbreiding, van de vennootschap, kan
wijzigen. Daarvoor zie ik in het bestaande recht geen
basis aanwezig. Integendeel, ik denk dat deze opvatting
niet verzoenbaar is met de bepaling van art. 510
W. Venn. dat onvervreemdbaarheidsclausules in de tijd
moeten beperkt zijn, noch met de mogelijkheid dat
iemand anders dan de vennootschap (in casu de aan-
deelhouder(s)) afstand kan doen van het persoonlijke
karakter van de verhouding tussen aandeelhouder en
vennootschap, zoals dat in de door de wet geregelde
voorkoopregeling nochtans mogelijk is.30
Verschillende auteurs zijn in het raam van de dis-
cussie over de tegenwerpelijkheid van de overdraag-
baarheidsbeperkingen op zoek gegaan naar een andere
dan een louter contractuele benadering van de ver-
houding tussen de vennootschap en haar aandeel-
houders.31 Jean-Pierre Blumberg en Jan Van Lancker
neigen voorzichtig naar een verregaande analoge za-
kelijke werking van de overdraagbaarheidsbeperkin-
gen, zonder evenwel dusdanige beperkingen meteen te
moeten catalogeren als een zakelijk recht.32
C. De inhoud van de statuten
1o Inleiding
Er is geen algemene wettelijke bepaling van wat in de
statuten kan worden opgenomen en wat niet.
De statuten zijn volgens van der Grinten de eigen
fundamentele organisatieregels van de individuele
rechtspersoon, onverschillig de benaming welke de
rechtspersoon hieraan geeft.33
B. Waaijer meent dat het voldoende is dat een be-
paling in de statuten wordt ingeschreven opdat het een
statutaire bepaling zou zijn. Het zou niet wenselijk zijn
dat uit de als statutair gepresenteerde regelen de ware
statutaire voorschriften gezift moeten worden.34 Dit is
30
De bijdragen van zowel Koen Geens als van Ivan Peeters
dateren van voor de huidige wettelijke bepalingen, wat uiteraard niet
verhindert dat ze, nu art. 510 W. Venn. is wat het is, vermoedelijk
niet langer een geldige verklaring bieden voor de tegenwerpelijkheid
van overdraagbaarheidsbeperkingen aan derden.
31 M.E. STORME, Overdracht van roerende goederen, vestiging
van pandrecht, eigendomsvoorbehoud: een poging tot systematisa-
tie, in Zakenrecht, absoluut niet een rustig bezit, XVIIIe
Postuniversitaire cyclus Willy Delva 1991-92, Antwerpen, Kluwer,
pp. 450-473; W. EVERAERT, o.c., p. 1284 e.v.
32
J.P. BLUMBERG en J. VAN LANKER, De overdracht van aandelen
op naam en het nieuwe artikel 1690 B.W., T.R.V. 1995, 361-363.
33 ASSER-VAN DER GRINTEN, De rechtspersoon, in Vertegenwoordi-
ging en rechtspersoon, 7de druk, Zwolle, Tjeen-Willink, Asser serie,
1991, nr. 35; W.C.L. VAN DER GRINTEN, Handboek voor de naamloze
en de besloten vennootschap, Zwolle, Tjeenk Willink, 1992, nr. 149..

tevens de mening van Yves Guyon35 en van Valerie
Simonart.36
Ik denk dat deze laatste auteurs op basis van een
begrijpelijke praktische overweging te gemakkelijk een
fundamentele vraag uit de weg gaan. Het wordt veel
moeilijker orde te scheppen in de verhoudingen in en
rond de vennootschap als het niet duidelijk is wat
precies wordt bedoeld wanneer men over de statuten
spreekt, die het sluitstuk zijn tot die verhoudingen.
Er zijn bovendien andere bezwaren tegen het
standpunt dat het de aandeelhouders vrij staat om het
even wat in de statuten vast te leggen. De regel dat niet
de naam van een akte maar de inhoud bepalend is voor
de rechtsgevolgen ervan, dient net zo goed op te gaan
voor de statuten als voor elke andere akte. De statuten
en eventueel het reglement van inwendige orde zijn de
enige rechtshandelingen waardoor de vennootschap op
eenzijdige en dwingende wijze de rechtspositie van
haar aandeelhouders kan regelen. Als de wetgever aan
de statutaire bepalingen bepaalde gevolgen heeft ver-
bonden die hij niet heeft verbonden aan andere be-
palingen, dan kan aan de vennoten geen volledige
vrijheid worden gelaten bepalingen al dan niet onder
de statutaire noemer te brengen.
Omgekeerd echter kunnen bepalingen die in-
houdelijk voor opname in de statuten in aanmerking
komen, maar die elders zijn vastgelegd, niet voor sta-
34
B.C.M. WAAIJER, Statuten en Statutenwijziging, Deventer,
Kluwer, 1993, 6-7. De auteur verwerpt de stelling dat het
onderscheidend criterium voor de vraag of een regel tot de statuten
behoort, is of de wet zich over de betreffende aangelegenheid
uitspreekt. Dit criterium is hoe dan ook toch van belang bij de vraag
of de regel statutair moet zijn vastgelegd en als statutaire bepaling
moet worden bekendgemaakt om aan derden tegenwerpelijk te zijn.
35
Y. GUYON, o.c., p. 30, nr. 12. De auteur onderzoekt eerst of een
inhoudelijk onderscheidingscriterium werkbaar is, namelijk: statutair
zijn alle bepalingen die de organisatie van de vennootschap betreffen
en de relaties regelen tussen enerzijds de vennootschap en de
aandeelhouders en anderzijds tussen de aandeelhouders onderling.
Hij vindt dit criterium moeilijk te hanteren, omdat in bepaalde
vennootschapstypes, met name personenvennootschappen, de ver-
wijderde aspecten van de relaties tussen vennoten een weerslag
kunnen hebben op de vennootschap en dus voor statutaire regeling
in aanmerking komen en omdat soms regelingen tussen een beperkt
aantal aandeelhouders toch de organisatie van de vennootschap
kunnen aanbelangen. Hij werkt spijtig genoeg zijn bezwaren niet
verder uit. Mij lijkt het dat het niet is omdat regelingen een invloed
kunnen hebben op de vennootschap, dat ze in aanmerking komen
voor de kwalificatie statutair. Daartoe moeten als een minimum de
vennootschap, of haar organen, het onmiddellijke voorwerp van die
regelingen zijn.
36
V. SIMONART, La contractualisation des societes, ou ..., R.P.S.
1995, nr. 6668, nr. 13. Y. CHAPUT, La liberte et les statuts, Rev. Soc.
1989, 369-370, meent daarentegen dat het absurd zou zijn op basis
van een louter formeel criterium aan bepalingen een statutair
karakter toe te kennen met de gevolgen op het gebied van de
afdwingbaarheid en van amendering die aan die kwalificatie
verbonden zijn.
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
tutaire bepalingen worden gehouden. Dit zou in strijd
zijn met art. 66 W. Venn. dat, op straffe van nietigheid,
vereist dat de oprichtingsakte en iedere overeen-
gekomen wijziging ervan bij authentieke akte moeten
worden verleden in de vorm die voor die akte is vereist.
2o De inhoud met betrekking tot derden
De inhoud van de statuten met betrekking tot der-
den wordt bepaald door wat aan de derden tegen-
werpelijk kan worden gemaakt. Het heeft geen zin
bepalingen in de statuten op te nemen met betrekking
tot derden wanneer ze aan die derden niet tegen-
werpelijk zijn.
Aangezien aan derden niets tegenwerpelijk kan
worden gemaakt in afwezigheid van een specifieke
wettelijke grondslag, kunnen de statuten t.a.v. derden
enkel die bepalingen bevatten waarvoor de wet een
specifieke grondslag heeft gegeven.37
Om de mogelijke inhoud van de statuten met be-
trekking tot derden te kennen, volstaat het dus het
Wetboek van Vennootschappen te lezen. De belang-
rijkste bepalingen zijn eerder vermeld in de sectie over
de tegenwerpelijkheid van de statuten aan derden.
Indien derden enkel gebonden zijn door de be-
palingen waarvoor er een specifieke wettelijke grond-
slag bestaat, in welke mate kunnen ze zich dan be-
roepen op alle statutaire bepalingen? Ik denk dat de
derden zich hier in dezelfde situatie bevinden als der-
den bij overeenkomsten, m.a.w., ze kunnen zich be-
roepen op het bestaan van deze statutaire bepalingen,
of eventueel zelfs op hun onregelmatigheid in het licht
van de wet, als een feit, zonder er zelf rechtstreeks
rechten te kunnen uit putten. Dit volgt niet uit de
beperkte tegenwerpelijkheid van die bepalingen ten
gevolge van het ontbreken van een specifieke wettelijke
grondslag, maar uit de inhoud van die bepalingen zelf.
3o De inhoud met betrekking tot de aandeelhouders
Enkel de algemene vergadering is bevoegd om de
statuten te wijzigen, en de algemene vergadering heeft
daarvoor geen unanimiteit nodig, maar kan dat doen
met een (gekwalificeerde) meerderheid. Daaruit volgt
dat, in ieder geval, de bepalingen die buiten de be-
voegdheid van de algemene vergadering als orgaan
vallen, of anders geformuleerd, de bepalingen waarvan
de naleving niet kan worden afgedwongen van alle
aandeelhouders, met inbegrip van de aandeelhouders
37 B.C.M. WAAIJER, o.c., p. 6 refereert, zij het afkeurend, aan
Nederlandse rechtsleer die verdedigt dat het onderscheidend
criterium voor de vraag of een regel tot de statuten behoort is of
de wet zich over de betreffende aangelegenheid uitspreekt.
469
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
die er niet voor hebben gestemd, niet statutair kunnen
zijn.
Met betrekking tot de aandeelhouders dient in de
bevoegdheid van de algemene vergadering, en dus van
de statuten, een onderscheid te worden gemaakt tussen
de bevoegdheid ten aanzien van de rechten en ten
aanzien van de plichten van de aandeelhouders. Wat
het eerste betreft, kan de algemene vergadering de
vennootschappelijke rechten, voorzover ze niet dwin-
gend uit de wet volgen, in beginsel vrijelijk wijzigen: ze
kan de rechten van de aandeelhouders beperken en
uitbreiden of ze aan voorwaarden onderwerpen.
Wat het tweede onderdeel betreft, de verplichtingen
van de aandeelhouders binnen de vennootschap, deze
bestaan slechts uit de verplichting de onderschreven
inbreng vol te storten.38 De algemene vergadering kan
geen bijkomende verplichtingen creeren zonder de
instemming van de individuele aandeelhouders.39
Het zou kunnen zijn dat de algemene vergadering in
de statuten toch bepalingen zou opnemen die buiten
haar bevoegdheid vallen en die dus inhoudelijk niet
statutair zijn. Wat gebeurt er dan? Of het gaat om
bepalingen die zich tot derden richten of tot de aan-
deelhouders, in beide gevallen is het antwoord het-
zelfde. Deze bepalingen zijn aan de derden of aan de
aandeelhouders niet tegenwerpelijk en kunnen worden
nietig verklaard op grond van art. 64 W. Venn. wegens
bevoegdheidsoverschrijding.40
38 M. WYCKAERT, Kapitaal in N.V. en B.V.B.A., Kalmthout, Biblo,
1995, p. 385, nr. 553.
39
B.C.M. WAAIJER, o.c. p. 72 en 73 en Y. GUYON, o.c., p. 86, nr. 50.
40
Y. GUYON, (o.c., p. 151, nr. 92) verdedigt de geldigheid van de
verplichtingen die statutair aan de aandeelhouders worden opgelegd
(met inbegrip van de extra-vennootschappelijke verplichtingen) door
verwijzing naar het beginsel van de contractuele vrijheid. Aan die
geldigheid verbindt hij echter twee voorwaarden: (1) deze verplich-
tingen moeten overeenkomstig het maatschappelijk belang zijn;
(2) de vennoten moeten individueel deze bijkomende verplichtingen
aanvaarden (tenzij een unanieme collectieve beslissing zou tussen-
komen). De auteur vraagt zich af of de statutaire verplichtingen het
beginsel van de gelijkheid tussen de aandeelhouders moeten naleven.
Hij overweegt aarzelend dat, hoewel het beginsel van de gelijkheid
tussen de aandeelhouders fundamenteel is in het vennootschappen-
recht, de individuele toestemming van de aandeelhouders een
doorbreking van de gelijkheid lijkt te rechtvaardigen. De auteur
maakt geen onderscheid tussen werkelijk statutaire bepalingen en
andere. Het uitdrukken van dit onderscheid zou waarschijnlijk een
antwoord bieden op de vraag waaraan de voorrang moet worden
gegeven: aan het gelijkheidsbeginsel of de individuele instemming.
Het gelijkheidsbeginsel is in zijn toepassing beperkt tot de vennoot-
schappelijke rechten en verplichtingen en dus tot de werkelijk
statutaire bepalingen. Het gelijkheidsbeginsel is maar nuttig om de
aandeelhouder te beschermen tegen beslissingen die zonder zijn
instemming genomen kunnen worden.
470
4o De inhoud met betrekking tot de interne organisatie
van de vennootschap
Met betrekking tot de interne organisatie van de
vennootschap is de bevoegdheid van de algemene
vergadering en dus de vrijheid van de statuten wellicht
het grootst. De statuten kunnen regelingen bevatten
over om het even welk aspect van de interne organi-
satie van de vennootschap.
Het specifieke karakter van de statuten vindt zijn
grondslag in de tegenwerpelijkheid ervan aan derden
en aan de aandeelhouders. Indien de statutaire be-
palingen zich noch tot derden noch tot aandeelhouders
richten, maar zich richten op de interne bevoegd-
heidsverdeling en de interne werking, is er geen be-
hoefte aan tegenwerpelijkheid en dus aan specificiteit
of aan beperking van de inhoud.
De bestuurders zijn gebonden tot deze interne sta-
tutaire regelingen op grond van de bepalingen in het
Wetboek van Vennootschappen die voorschrijven dat
zij, hetzij jegens de vennootschap, hetzij jegens derden,
hoofdelijk aansprakelijk zijn voor alle schade die het
gevolg is van overtreding van de bepalingen van het
wetboek of van de statuten van de vennootschap.
Statuten kunnen bijgevolg bepaalde bevoegd-
heidsregelen (verdelingen) inhouden die niet kunnen
worden tegengeworpen aan derden, maar wel interne
werking hebben.
IV. Aandeelhoudersovereenkomsten
A. Wat is de mogelijke rol van aandeelhoudersovereen-
komsten?
Isabelle Corbisier pleitte ervoor om zoveel mogelijk
de contractuele vrijheid in de vennootschappen te
herstellen, met name in de statuten, veeleer dan de vrije
wil te veroordelen tot een leven in de schemerzone.41
Ook andere auteurs delen deze mening.42
Men kan zich inderdaad afvragen waarom er nog
behoefte zou zijn aan aandeelhoudersovereenkomsten
naast de statuten? Wat staat eraan in de weg dat de
aandeelhouders hun afspraken volledig in de statuten
vastleggen?
Het antwoord op deze vraag vloeit naar mijn aan-
voelen voort uit de verscheidenheid van de belangen
41
I. CORBISIER, Pour une nouvelle dimension contractuelle...,
nr. 18. De auteur verwijst naar de aandeelhoudersovereenkomsten als
een excroissance pathologique honteuse davouer sa presence.
42
P. BISSARA, Linadaptation du droit franais des societes aux
besoins des entreprises et des aleas des solutions, Rev. Soc. 1990,
p. 564.

van elk van de aandeelhouders: ze hebben belangen in
de vennootschap, maar ze hebben ook belangen
daarbuiten. Hun belangen in de vennootschap vallen
bovendien niet noodzakelijk samen met de belangen
van alle andere aandeelhouders in de vennootschap of
zelfs niet met het vennootschapsbelang.
Het eerste deel van het antwoord is daarom dat de
statuten het charter van de vennootschap zijn die een
van de vennoten, zelfs van het geheel van de vennoten,
onderscheiden rechtspersoon is. De vennootschap
moet haar eigen beslissingen kunnen nemen die niet
kunnen afhangen van de unanimiteit onder de ven-
noten. Een andere reden, en de tegenhanger van de
eerste, is dat de vennoten wellicht bepaalde afspraken
maar zullen wensen te maken als ze enkel met hun
instemming gewijzigd kunnen worden. Een derde en
een vierde reden zouden kunnen zijn dat de vennoten
niet steeds alle andere vennoten bij hun aandeelhou-
dersovereenkomst wensen te betrekken of dat ze voor
sommige van hun afspraken een grotere mate van
vertrouwelijkheid wensen.43
Er zijn ook nog een aantal praktische redenen
waarom aan aandeelhoudersovereenkomsten de voor-
keur kan worden gegeven boven de statuten. In be-
paalde gevallen wensen aandeelhouders een toestand te
regelen waarvan ze voorzien dat ze van zeer tijdelijke
aard zal zijn. Eerder dan daarvoor over te gaan tot een
statutenwijziging die na korte tijd weer zinloos wordt,
kan het raadzaam zijn om een beroep te doen op een
aandeelhoudersovereenkomst.
B. Aard en tegenwerpelijkheid van de aandeelhouders-
overeenkomsten
Terwijl de statuten het terrein bij uitstek zijn voor de
gestandaardiseerde vennootschap met beperkte opties
die in ruil aanspraak kan maken op een objectief-
rechtelijk karakter en een universele tegenwerpelijk-
heid, vertegenwoordigen de aandeelhoudersovereen-
komsten het tweede gezicht van de vennootschap, dat
van de flexibiliteit, van de aanpasbaarheid en van de
contractuele vrijheid.
Aandeelhoudersovereenkomsten zijn overeenkom-
sten met betrekking tot de rechten van de aandeel-
houders. Binnen de grenzen van hun individuele
rechten, zoals bepaald door de wet, door de statuten,
en door de aard die aan de aandeelhoudersrechten
wordt toegedicht, kunnen aandeelhouders vrij con-
43
Y. GUYON geeft als redenen, onder meer, hun eenvoud, vrij van
de beperkingen waaraan de statuten onderworpen zijn, de mogelijk-
heid om slechts een deel van de aandeelhouders erbij te betrekken, of
er ook derden partij bij te maken, en, tot slot, hun vertrouwelijk
karakter (Y. GUYON, o.c., p. 285, nr. 203).
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
tracteren over de uitoefening ervan. De rechten van de
aandeelhouders zelf kunnen daarbij niet worden ge-
wijzigd. De aandeelhoudersrechten worden immers
niet verkregen van de andere aandeelhouders maar uit
de wet en de statuten.
De rechten en plichten die in de aandeelhouders-
overeenkomsten zijn bedongen, richten zich recht-
streeks en persoonlijk tot de partijen. Ze gaan dus niet
over met de aandelen, en, hoewel dit meestal wel het
geval zal zijn, moeten ze niet noodzakelijk uitdoven
met het verlies van de hoedanigheid van aandeel-
houder. Aandeelhoudersovereenkomsten kunnen enkel
met instemming van alle partijen worden gewijzigd.
De partijen bij aandeelhoudersovereenkomsten tre-
den in hun private hoedanigheid op en niet ingevolge
een vennootschapsmandaat.
Aandeelhoudersovereenkomsten bevatten soms ook
afspraken die de individuele rechten van de aandeel-
houders te boven gaan en bv. betrekking hebben op de
benoeming van de bestuurders of op de interne be-
voegdheidsverdeling tussen de vennootschapsorganen,
en de interne organisatie of werking er dus anders
willen doen uitzien dan een lectuur van de statuten zou
laten vermoeden.
Dergelijke bepalingen in aandeelhoudersovereen-
komsten kunnen slechts een onrechtstreekse uitwer-
king krijgen, via de partijen (aandeelhouders) die er
zich toe verbinden. De overeenkomsten kunnen niet
rechtstreeks van de vennootschap worden afgedwon-
gen, maar enkel van de betrokken aandeelhouders die
voor het naleven ervan hun individuele bevoegdheden
moeten gebruiken (hun stemrecht). Een proportionele
samenstelling van de raad van bestuur, die bedongen is
in een aandeelhoudersovereenkomst, is een stemover-
eenkomst.44 Een afwijkende bevoegdheidsregeling is
44
De Rechtbank van Koophandel te Brugge besliste in een vonnis
van 10 december 1992 dat een aandeelhoudersovereenkomst met
betrekking tot proportionele vertegenwoordiging in de raad van
bestuur waarbij alle aandeelhouders partij zijn, geldig is. Volgens
Geens dient men in deze uitspraak geen algemene aanvaarding te
lezen van de mogelijkheid om buiten of zelfs tegen de statutaire
bepalingen in aandeelhoudersovereenkomsten te sluiten. Geens e.a.
vragen zich af of er in deze overeenkomst geen stemovereenkomst
moet worden gelezen waarvan de geldigheid nog moeilijk kan
worden betwist. Dit lijkt mij de enige mogelijke verklaring te zijn
(Kh. Brugge 3 december 1992, T.R.V. 1993, (30) 35; K. GEENS,
M. DENEF, F. HELLEMANS, R. TAS en J. VANANROYE, Overzicht van
rechtspraak (1992-1998). Vennootschappen, T.P.R., 2000, p. 349
e.v., nr. 320). Ook F. Hellemans heeft het in dit verband over
(verkapte) stemovereenkomsten met beperkte rechtskracht (beperkt
tot de deelnemende aandeelhouders), waartegen men moeilijk andere
dan opportuniteitsbezwaren kan hebben (De Algemene Vergadering.
Kalmthout, Biblo, p. 714-715, nr. 669). In tegenstelling tot deze
auteur ben ik er niet van overtuigd dat de omstandigheid dat alle
aandeelhouders partij zijn bij een aandeelhoudersovereenkomst,
volstaat om ze aan de vennootschap eigen te maken.
471
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
maar van de vennootschap afdwingbaar indien ze na-
derhand statutair wordt vastgelegd.
Zelfs indien de statuten ter zake niets bepalen, kunnen
aandeelhoudersovereenkomsten niet rechtstreeks in-
grijpen in het bevoegdheidsdomein van de statuten.
Indien de statuten worden gezien als gedelegeerde re-
gelgeving, gaat de regelgevende bevoegdheid, bij gebrek
aan uitoefening ervan door de delegataris, niet naar een
derde, maar keert ze terug naar de delegerende instantie,
de (suppletieve bepalingen van de) wet.45
Voor de aangelegenheden die aan derden moeten
kunnen worden tegengeworpen werd reeds vermeld
dat een private overeenkomst niet voor de nodige te-
genwerpelijkheid kan zorgen. Wanneer de aandeel-
houdersovereenkomst een stemovereenkomst is of een
overdraagbaarheidsbeperking bevat, dient ze gemoti-
veerd te zijn op basis van het vennootschapsbelang
(art. 510 en 551 W. Venn.).
De bepalingen van art. 510 en 551 W. Venn. hebben
mijns inziens niet tot gevolg dat de aandeelhouders-
overeenkomsten hun karakter van louter privaat-
rechtelijke overeenkomsten verliezen. In tegenstelling
tot de statuten, heeft de wet de aandeelhoudersover-
eenkomsten geen bevoegdheden gedelegeerd. De wet-
gever draagt aan de aandeelhoudersovereenkomsten
nooit de regeling van deze of gene aangelegenheid op,
hij laat ze enkel toe. Ze hebben daarom geen hogere
tegenwerpelijkheid. In de mate dat derden door de
aandeelhoudersovereenkomst worden geraakt, kan dat
enkel zijn door de externe gevolgen.
V. De verhouding tussen het vennootschapsrecht/de
statuten en de aandeelhoudersovereenkomsten
A. In welke mate zijn de regelen van het vennootschaps-
recht op de aandeelhoudersovereenkomsten toepasselijk?
De geldigheid van het totstandkomen van aandeel-
houdersovereenkomsten dient te worden beoordeeld in
het licht van het algemene verbintenissenrecht en los van
de specifieke voorschriften van het vennootschappen-
recht. De aandeelhoudersovereenkomsten zijn onbe-
noemde en consensuele overeenkomsten. Ze komen tot
stand buiten de organen van de vennootschap, en de
vereisten voor de geldige beraadslaging en besluitvor-
ming door deze organen zijn er niet op van toepassing.
45
Voor de aandeelhouders hebben de suppletieve wettelijke
bepalingen dezelfde rechtskracht als de statuten van de vennootschap
(F. HELLEMANS, De Algemene Vergadering, p. 658, nr. 600). De auteur
voegt eraan toe dat van de suppletieve wetsbepalingen slechts op twee
wijzen kan worden afgeweken, hetzij door een statutenwijziging,
hetzij door een unanieme beslissing van de aanwezige vennoten.
472
Ook wat de inhoud van de aandeelhoudersovereen-
komsten betreft, bestaat er reden om aan te nemen dat
het vennootschappenrecht in beginsel geen rol te spe-
len heeft. Het vennootschappenrecht beheerst slechts
de interne werking van de vennootschap of de ver-
houding tussen de vennootschap en de aandeelhouders
of derden. Het behoort niet tot de roeping van het
vennootschappenrecht om de verhoudingen tussen
deze laatstgenoemde personen onderling te regelen.
Het vennootschappenrecht dient aan de aandeel-
houders geen uitweg uit een geldige overeenkomst te
bieden die het verbintenissenrecht hen ontzegt.46
Zoals vermeld, komt het Wetboek van Vennoot-
schappen occasioneel wel expliciet tussen in de aan-
deelhoudersovereenkomsten, met name in het geval van
stemovereenkomsten. Aandeelhoudersovereenkomsten
die in strijd zijn met art. 510 W. Venn. zijn tevens nietig.
De voorschriften van het vennootschappenrecht
kunnen ook hun weerslag hebben op de geldigheid van
de oorzaak en het voorwerp van aandeelhoudersover-
eenkomsten. Het belangrijkste voorbeeld hiervan is de
discussie rond het leeuwenbeding en de zogenaamde
portageovereenkomsten.
Art. 32 W. Venn. bepaalt dat het beding waarbij de
inbreng van een of meer van de vennoten van elke
bijdrage in het verlies wordt vrijgesteld, nietig is. De
vraag rijst of een dergelijk beding ook door nietigheid
wordt getroffen indien het buiten de statuten, in een
portageovereenkomst, is vastgelegd.
Indien het de bedoeling is dat de porteur van de
voordelen van het aandeelhouderschap geniet, zonder
er de nadelen van te dragen, dan kan, volgens M.
Wyckaert, een dergelijke overeenkomst zich niet in de
marge van het vennootschapsleven afspelen. Dit is
anders voor prijszettingsovereenkomsten die betrek-
king hebben op de organisatie van de uittreding van
iemand die volwaardig vennoot is geweest en die nu de
vennootschap wenst te verlaten. De prijszetting die
voor hem voortaan elk risico uitsluit, is dan onderge-
schikt aan het eigenlijke voorwerp van de overeen-
komst, de overdracht van de aandelen. Bij dergelijke
overeenkomsten zijn de andere vennoten of de ven-
nootschap ook niet noodzakelijk betrokken. M. Wyc-
kaert stelt daarom ook voor een onderscheid te maken
naar gelang van het voorwerp van de overeenkomst.47
46 Y. GUYON, o.c., p. 331, nr. 243.
47
M. WYCKAERT, o.c., p. 100-103, nrs. 108-111. Ook andere
rechtsleer gaat dezelfde richting uit: M. FAJTMANN, La promesse
unilaterale dachat dactions dune societe anonyme belge au regard
des articles 1855 du code civil et 13ter de la loi sur les societes, R.P.S.
1993, nr. 6618; P. VAN OMMESLAGHE en X. DIEUX, Examen, R.C.J.B.
1992, p. 508; A. FRANOIS, Het vennootschapsbelang in het Belgische
vennootschapsrecht, Antwerpen, Intersentia, 1999, p. 279-280, nr. 217.

De door deze en gelijkgestemde rechtsleer voorgestelde
benadering wordt ook door het Hof van Cassatie ge-
volgd in zijn arrest van 5 november 1998.48
Indien de deelname in winst en verlies door alle
vennoten een voor de wetgever essentieel element van
elke vennootschap is, zou het inderdaad merkwaardig
zijn dat een hiermee strijdige bepaling door nietigheid
wordt getroffen indien ze in de statuten is opgenomen
maar volledig vrijuit gaat indien ze in een extra-sta-
tutaire overeenkomst wordt vastgelegd, althans indien
die bepaling in beide gevallen eenzelfde gevolg heeft.
De mogelijke inwerking van het Wetboek van Ven-
nootschappen op extra-statutaire overeenkomsten
moet daarom worden aanvaard, maar tegelijk zal ze
beperkt blijven.
Isabelle Corbisier en Pie`re Nicaise spreken van een
relatieve autonomie van de statuten t.o.v. de aan-
deelhoudersovereenkomsten.49 De aandeelhouders-
overeenkomst die enkel de verhoudingen tussen de
aandeelhouders beoogt te regelen, maar niet de struc-
tuur van de vennootschap zoals die uit de statuten
volgt, kan niet worden aangevochten, zelfs indien de
verhoudingen tussen de aandeelhouders er daardoor
anders uitzien dan wat de statuten laten vermoeden.
Deze vrijheid wordt beperkt door het verbod op
wetsontduiking, rechtsmisbruik en bedrog.
De criteria die door Corbisier en Nicaise werden
voorgesteld, klinken goed. Vooral het criterium van de
wetsontduiking is waarschijnlijk een geschikt kanaal
om het Wetboek van Vennootschappen een beperkte
rol te laten spelen bij het reglementeren van de aan-
deelhoudersovereenkomsten, tezamen met de benade-
ling van de rechten van derden op punten waar dezen
door het Wetboek van Vennootschappen worden be-
schermd. Indien derden worden benadeeld door een
bepaling in een aandeelhoudersovereenkomst die haar
benadelende uitwerking niet zou kunnen hebben
zonder de vennootschap als wettelijke creatie, zijn er
waarschijnlijk goede redenen om de bepalingen van het
Wetboek van Vennootschappen ook op de aandeel-
houdersovereenkomst te laten doorwerken.
Volstaat het dat hetzij wetsontduiking hetzij be-
nadeling van de beschermde rechten van derden wor-
den vastgesteld of moet deze laatste voorwaarde in
ieder geval vervuld zijn? Deze laatste voorwaarde lijkt
mij de belangrijkste te zijn en zal in de meeste gevallen
vermoedelijk ook een noodzaak zijn opdat de eerste
vervuld zou zijn.
48
Cass., 5 november 1998, V&F 1999, 38, met noot J. LIEVENS en
N. BONNY
49
I. CORBISIER en P. NICAISE: S.A.S.: un exemple a` suivre,
DAOR, p. 43 e.v., nr. 33; zie ook: I. CORBISIER en S. MAQUET, noot
onder Spaans Hof van Cassatie, 10 februari 1992, R.P.S. 1995, p. 56.
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
De vennootschap is een instrument dat bepaalde on-
dernemingen mogelijk dient te maken. Het Wetboek
van Vennootschappen creeert dat instrument, maar
beschermt derden tegen mogelijke uitwassen ervan. In-
dien de extra-statutaire overeenkomsten er wezenlijk op
gericht zijn de vennootschapsrechtelijke infrastructuur
te gebruiken, maar met miskenning van de beperkingen
waaraan deze onderworpen is ter bescherming van
derden (met inbegrip van de vennootschap zelf en niet-
deelnemende aandeelhouders), moet worden aanvaard
dat de werking van het Wetboek van Vennootschappen
zich ook uitstrekt tot deze overeenkomsten.
B. Conflicten tussen statuten en aandeelhoudersovereen-
komsten
Statuten en aandeelhoudersovereenkomsten hebben
onderscheiden voorwerpen.50 Om deze reden kunnen
beide, in beginsel, zonder problemen naast elkaar be-
staan en zouden conflicten tussen statuten en aan-
deelhoudersovereenkomsten eerder uitzonderlijk
moeten zijn.
De afspraken in aandeelhoudersovereenkomsten
kunnen in bepaalde gevallen echter rechtstreekse ge-
volgen hebben voor de identiteit en de organisatie van
de vennootschap. Door conventionele overdraagbaar-
heidsbeperkingen kunnen de aandeelhouders van een
kapitaalsvennootschap de facto een besloten vennoot-
schap maken. Wat indien de statuten bepalen dat de
aandelen van de vennootschap vrij overdraagbaar
dienen te zijn en dat aandeelhouders de overdraag-
baarheid niet contractueel kunnen beperken?
In hun domein moet aan de objectiefrechtelijke
statuten voorrang worden gegeven boven de aandeel-
houdersovereenkomsten. Hoe dient dit te gebeuren
zonder de private rechten van aandeelhouders en
derden onnodig aan te tasten?
Voor een oplossing moeten we wellicht een beroep
doen op het concept van het vennootschapsbelang. De
statuten zouden enkel op geldige wijze kunnen ver-
bieden dat een aangelegenheid extra-statutair wordt
geregeld als dit door het belang van de vennootschap
kan worden gemotiveerd.
Het gaat immers om een conflict tussen de rechten
van private partijen: de vennootschap en haar in-
dividuele aandeelhouders en eventueel derden. Om
haar rechten uit te oefenen, moet de vennootschap een
belang hebben, anders bevinden we ons voor een geval
van rechtsmisbruik.
50
Contra: Y. GUYON, p. 317, nr. 230. Zoals voorheen het geval
was, vindt dit verschil in opvatting zijn oorsprong in het feit dat Y.
Guyon niet tot een inhoudelijke omschrijving van de statuten komt.
473
Rechtskundig Weekblad 2006-07 | nr. 11 | 11 november 2006
Het overdraagbaarheidsregime van de aandelen be-
hoort duidelijk tot de statutaire bevoegdheid. De sta-
tuten zouden een extra-statutaire overdraagbaarheids-
beperking kunnen uitsluiten, bv. om de liquiditeit van
de aandelen te vrijwaren.
De statuten kunnen daarentegen niet zover gaan het
sluiten van aandeelhoudersovereenkomsten in het al-
gemeen te verbieden. Zo algemeen geformuleerd kan
de vennootschap nooit een voldoende belang aan-
tonen. Een dergelijke bepaling zou noch de aandeel-
houders noch derden verbinden, want de vennoot-
schap (de algemene vergadering) zou buiten haar
bevoegdheid handelen.
De vennootschap zal in beginsel evenmin een belang
kunnen laten gelden indien de aandeelhoudersover-
eenkomst uitsluitend betrekking en weerslag heeft op
de vermogensrechten van de aandeelhouders. Een
contractuele afwijkende winstverdeling tussen een
aantal aandeelhouders is steeds mogelijk, want eens dat
de dividenden zijn uitbetaald, komt het niet aan de
vennootschap toe te beschikken over de patrimoniale
relaties tussen haar aandeelhouders.
VI. Besluit
Dit artikel had tot doel na te gaan hoe statuten en
aandeelhoudersovereenkomsten zich tot elkaar ver-
houden in vennootschappen met volkomen rechts-
persoonlijkheid.
Er werd daarbij uitgegaan van de vennootschap als
een instrument dat als voornaamste doel heeft het af-
zonderen van een deel van het vermogen van in-
dividuen voor een bepaalde onderneming, alsook van
het dwingend vennootschappenrecht als het systeem
dat dit afgezonderd vermogen in staat moet stellen aan
het economisch leven deel te nemen.
Een eerste invalshoek betrof de aard van de statuten.
Statuten, of de vennootschappen die erin worden ge-
emaneerd, worden vaak gezien als een contract. Hoewel
het gebruik van overeenkomstenrechtelijke technieken
in het vennootschappenrecht onmiskenbaar is, is het
besluit dat statuten geen overeenkomsten zijn. De be-
langrijkste reden hiervoor is dat ze er in de eerste plaats
op gericht zijn een rechtspersoon in het leven te roepen
en niet tussen de oprichters en de aandeelhouders
rechten en verplichtingen tot stand te brengen.
Hoewel er bepaalde punten van overeenstemming
zijn met zakelijke rechten, was de bevinding dat de
statuten evenmin volledig in dit concept te vatten zijn.
De statuten sluiten het best aan bij een begrip van
objectief recht, te vergelijken met wetten in hun te-
474
genwerpelijkheid aan derden maar beperkt tot de
vennootschap waarvoor ze gelden.
De opvatting van statuten als objectief recht, maakt
een inhoudelijke omschrijving ervan noodzakelijk. Ten
opzichte van derden kunnen de statuten alles bevatten
waarvoor het Wetboek van Vennootschappen een
specifieke grondslag bevat, met inbegrip van bv.
overdraagbaarheidsbeperkingen, maar niet meer. Ten
aanzien van de aandeelhouders kunnen de statuten,
ook zonder specifieke wettelijke grondslag, hun rech-
ten, voor zover ze niet door de wet dwingend zijn
toegekend, regelen of beperken. Met betrekking tot de
zuivere interne organisatie van de vennootschappen is
de inhoud van de statuten aan geen andere beperkin-
gen onderworpen dan die welke in de wet zijn bepaald.
Het bestaan van aandeelhoudersovereenkomsten
naast statuten is te verklaren en te rechtvaardigen door
de private hoedanigheid waarin aandeelhouders bij
vennootschappen betrokken zijn naast hun hoedanig-
heid van lid van een orgaan.
Aandeelhoudersovereenkomsten en statuten hebben
in beginsel onderscheiden werkterreinen waarin ze elk
zelfstandig van elkaar kunnen bestaan. Dit is evenwel
niet altijd het geval, want aandeelhoudersovereen-
komsten kunnen het optreden van de aandeelhouders
als lid van de algemene vergadering willen regelen, of
kunnen op andere manieren de werking van de ven-
nootschap willen benvloeden, en statuten zouden hun
werking kunnen uitbreiden tot het optreden van de
aandeelhouders buiten de strikte vennootschap.
Er bestaat derhalve een zeker overgangsgebied waar
er conflicten kunnen ontstaan tussen het Wetboek van
Vennootschappen of de statuten en de aandeelhou-
dersovereenkomsten. Met betrekking tot de eerste
soort conflicten kunnen aandeelhoudersovereen-
komsten niet geldig als voorwerp of als doel hebben de
dwingende bepalingen van het vennootschappenrecht
te ontduiken, zeker als dit gebeurt met miskenning van
de belangen van derden.
Voor het oplossen van conflicten tussen statuten en
aandeelhoudersovereenkomsten is dit criterium in
beginsel niet te hanteren. Statuten zouden enkel
voorrang op aandeelhoudersovereenkomsten kunnen
krijgen indien de in het geding zijnde statutaire be-
paling redelijk gemotiveerd is door het belang van de
vennootschap. Dit zal doorgaans niet het geval zijn
indien de uitwerking van de overeenkomst zich be-
perkt tot louter vermogensrechtelijke belangen van de
aandeelhouders.