UNIVERZITET U NOVOM SADU

FAKULTET TEHNICKIH NAUKA

ANIMACIJA U INZENJERSTVU

Du
san Ili
c

BOJE I OSVETLJENOST

RACUNSKI ZADACI

NOVI SAD
2016
 AJ
SADRZ

1. SVETLOST KAO ELEKTROMAGNETNI TALAS . . . . . . . . . 1

Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

2. KORPUSKULARNA PRIRODA SVETLOSTI . . . . . . . . . . . . . 6

Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3. BOROV MODEL ATOMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

4. ODBIJANJE I PRELAMANJE SVETLOSTI . . . . . . . . . . . . . 22

Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

5. APSORPCIJA ELEKTROMAGNETNOG ZRACENJA . . . 28

Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

6. INTERFERENCIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

7. DIFRAKCIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Idealni gasovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

8. POLARIZACIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

9. OGLEDALA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

10. SOCIVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

11. FIZIKA OKA I VID
. ENJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

12. FOTOMETRIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Vrednosti nekih konstanti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

 1. Svetlost kao elektromagnetni talas

1.1. Intenzitet magnetnog polja ravnog monohromatskog talasa u

vakuumu dat je izrazom:
x
 
B = B0 sin t ,
c

cemu je B0 = 2 109 T i = 1015 rad/s. Izra

pri cunati:

a) frekvenciju, talasnu du
zinu i talasni broj ovog talasa;
b) ja
cinu elektri
cnog polja.

RESENJE:
Najjednostavniji oblik talasnog kretanja je ravni harmonijski talas kod koga
se intenziteti elektricnog i magnetnog polja menjaju na sledeci nacin:
x
 
Ey = E0 sin t = E0 sin (t kx) ,
v
x
 
Bz = B0 sin t = B0 sin (t kx) ,
v
gde je k = /v = 2 / talasni broj, a = 2 ugaona frekvencija
(indeksi ,,y i ,,z odnose se na ose Dekartovog pravouglog koordinatnog
sistema i ukazuju da su vektori E~ iB ~ normalni kako medusobno, tako i na
pravac prostiranja talasa u ovom slucaju to je pravac xose). Kao i kod
mehanickih talasa i ovde je v = = /k, pri cemu je:
1 c
v= = .
0 r 0 r r r

Veza izmedu elektricnog i magnetnog polja u elektromagnetnom talasu je:

1
B= E .
v
a) Iz relacije
= 2 ,

1
 dobija se da je:

1015 rad/s 1
= = = 1015 = 5 1014 Hz .
2 2 2
Talasna duzina talasa je:

c 3 108 m
= = s
= 6 107 m = 600 nm ,
5 1014 Hz
a talasni broj:
2 2 3, 14
k= = = 1, 05 107 m1 .
6 107 m

b) Amplituda elektricnog polja jednaka je:

V
E0 = c B0 = 0, 6 ,
m
tako da se elektricno polje menja u skladu sa jednacinom:
x
 
E [V /m] = 0, 6 sin 1015 t .
c

1.2. Talasna duzina

zute natrijumove svetlosti u vakuumu iznosi
= 589 nm. Koliko iznose odgovarajuca frekvencija i talasni
broj?

RESENJE:
Iz relacije:
=c,
sledi:
c 3 108 m
= = s
= 5, 09 1014 Hz ,
589 109 m
dok na osnovu veze:
2
k=

sledi:
2 3, 14
k= = 1, 07 107 m1 .
589 109 m

2
1.3. Koliko iznose brzina sirenja i talasna du
zina elektromagnetnog
talasa
cija je frekvencija = 600 M Hz u benzolu (r = 2, 3)?

RESENJE:
S obzirom da je :

c 3 108 m/s
v= = = 1, 98 108 m/s ,
r r 2, 3

sledi:
v 1, 98 108 m/s
= = = 0, 33 m .
600 106 Hz
1.4. Elektromagnetni talas frekvencije 9 M Hz prelazi iz vakuuma
u nemagnetnu sredinu (r = 1) relativne dielektri cne kon-
stante r = 81 (voda). Kolika je promena talasne duzine ovog
talasa pri prelasku iz jedne sredine u drugu?

RESENJE:
Talasna duzina u vakuumu iznosi:
c
0 = ,

a u nemagnetnoj sredini relativne permitivnosti r :
v
= ,

gde je:
c
v= ,
r r
pa je:
!
c c c 1
= 0 = = 1 =
r r
3 108 m/s 1
 
= 1 = 29, 6 m ,
9 106 Hz 81
odnosno:  
||  1 
=  1 = 0, 89 = 89% .

 r 

3
1.5. Elektri
cno polje svetlosnog talasa dato je izrazom:
 
E [V /m] = 0, 5 sin 1, 2 1015 t 4 106 x .

Odrediti amplitudu, frekvenciju, talasnu du

zinu, period i
brzinu ovog talasa.

RESENJE:
Uporedivanjem date jednacine sa jednacinom ravnog harmonijskog talasa:
x
 
E = E0 sin t = E0 sin (t kx)
v
moze se zakljuciti sledece:

Amplituda talasa je:

V
E0 = 0, 5 ,
m
frekvencija:
1, 2 1015
= = = 6 1014 Hz ,
2 2
talasna duzina:
2 2
= = = 5 107 m = 500 nm ,
k 4 106 m1

period:
2 1
T = = = 1, 67 1015 s ,

i brzina:
m
v = = 5 107 m 6 1014 Hz = 3 108 .
s

4
Zadaci za samostalni rad:

1.6. Dato je elektri

cno polje elektromagnetnog talasa u vakuumu:
x
 
Ey = E0 sin t ,
c

gde je E0 = 50 N/C i = 1, 02 1015 rad

s (
zuta svetlost). Odre-
diti frekvenciju, talasnu duzinu i period ovog talasa.

1.7. Ravni elektromagnetni talas frekvencije 1, 5 1014 Hz prostire

se kroz vakuum. Amplituda elektri cnog polja ovog talasa
iznosi 60 V /m. Napisati jedna
cine za ja
cine elektri
cnog i mag-
netnog polja tog talasa.

1.8. U homogenoj nemagnetnoj sredini relativne dielektri cne pro-

pustljivosti r = 3 prostire se elektromagnetni talas. Ampli-
tuda jacine elektri
cnog polja iznosi 10 V /m. Kolika je ampli-
tuda jacine magnetnog polja?

1.9. U nemagnetnoj sredini prostire se ravan elektromagnetni ta-

las. Ja
cina elektri
cnog polja talasa menja se po zakonu:
 
E = 10 sin 1010 t 66, 7 x (u jedinicama SI) .

Kolika je brzina talasa u toj sredini? Kolika je relativna

dielektri
cna propustljivost sredine?

5
 2. Korpuskularna priroda svetlosti

2.1. Koliko fotona emituje svake sekunde radio-oda

silja
c snage
12 kW koji radi na talasnoj du
zini 205 m?

RESENJE:
Emitovana energija jednaka je celobrojnom umnosku elementarnog kvanta
energije (fotona):
hc
E = N h = N ,

a posto je:
E = P t = 12 103 W 1s = 1, 2 104 J ,
sledi:
E 1, 2 104 J 205 m
N= = = 1, 24 1031 .
hc 6, 626 1034 J s 3 108 m/s

2.2. Izra
cunati frekvenciju fotona koji nastaje kada se elektron
kineti
cke energije E = 20 keV zaustavi pri sudaru sa te
skim
jezgrom, pod pretpostavkom da se 80% kineti cke energije
elektrona transformi
se u energiju fotona.

RESENJE:
Pod uslovima zadatka sledi da je:

0, 8 Ek = h ,

a odavde je:

0, 8 Ek 0, 8 2 104 1, 6 1019 J
= = = 3, 86 1018 Hz .
h 6, 626 1034 J s

2.3. Monohromatska svetlost talasne du zine 450nm pada normalno

W
na povrsinu S = 4cm2 . Ako je intenzitet svetlosti I = 0, 15 m2,
odrediti koliko dugo povrsina treba da bude izlo
zena svetlosti
da bi na nju palo 1020 fotona.

6

RESENJE:
Intenzitet svetlosti:
P E
I= = ,
S St
a energija emitovanih fotona:
hc
E = N h = N .

Kombinacijom ovih relacija dobija se:

E N hc 1020 6, 626 1034 J s 3 108 m

s
t = = = W 4 m2 450 109 m
=
I S IS 0, 15 m2 4 10
= 7, 362 105 s = 8, 52 dana .

2.4. Spektralna gustina Sun

cevog zra
cenja ima maksimum za ta-
lasnu du
zinu 480 nm.

a) Izra
cunati temperaturu Sunceve povr sine pod pretpo-
stavkom da Sunce zra
ci kao crno telo.
b) U kom delu spektra bi spektralna gustina bila maksi-
malna kada bi se temperatura Sunca smanjila na jednu
tre
cinu sada
snje vrednosti?

RESENJE:

a) Iz Vinovog zakona se dobija:

b 2, 9 103 K m
T = = = 6041, 7 K .
m 480 109 m

b) Na temperaturi:
T
T =
= 2013, 9 K
3
maksimum zracenja bio bi na talasnoj duzini:

b 2, 9 103 K m
m = = = 1, 44 106 m .
T 2013, 9 K

7
2.5. U
zarena plo sine 20 cm2 zra
ca povr ci 0, 5 kW h energije u minuti.

a) Odrediti temperaturu ploce ako pretpostavimo da zra

ci
kao apsolutno crno telo.
b) Da li je ta plo
ca zaista crna?

RESENJE:

a) Iz StefanBolcmanovog zakona:

P
I= = T4 ,
S
dobija se da je ukupna izracena energija:

E = P t = S T 4t ,

a odavde je:
s v
E 0, 5 103 3600 J
u
4 u
T = =t
4

S t 20 104 m2 5, 67 108 m2WK 4 60 s

T = 4033 K.

b) Talasna duzina na kojoj je spektralna gustina maksimalna dobija se iz

Vinovog zakona:

b 2, 9 103 K m
m = = = 7, 19 107 m = 719 nm .
T 4033 K
Ova talasna duzina pripada krajnjem crvenom delu vidljivog spektra,
tako da ce ploca imati tamnocrvenu boju.

2.6 Apsolutno crno telo zagrejano je do temperature T1 = 2900 K.

U procesu hladenja ovog tela, talasna du
zina na kojoj je spek-
tralna gustina zra
cenja maksimalna promeni se za = 9 m.
Do koje se temperature T2 ohladilo telo?

8

RESENJE:
Prema Vinovom zakonu, za temperaturu T1 je:
b
(1)
m = ,
T1
a za temperaturu T2 :
(2) (1)
m = m + ,
b b b + T1
= + = ,
T2 T1 T1
pa je trazena temperatura:
b T1
T2 = = 290K .
b + T1
2.7. Temperatura
covekovog tela je T = 310 K, a okoline To =

c
300 K.
a) Izra
cunati efektivnu snagu zra
cenja koju covek gubi pod
tim uslovima ako je povr ze S = 2 m2 .
sina ko
b) Izra
cunati i talasnu du
zinu m maksimuma spektralnog
zra
cenja.

RESENJE:

a) Prema Stefan-Bolcmanovom zakonu, intenzitet zracenja koje covek
emituje sa povrsine od 1 m2 na temperaturi T = 310 K je:
c
I1 = T 4 .
c
Sa druge strane na njega pada zracenje iz okoline ciji je intenzitet:
I2 = To4 .
Snaga koju covek gubi po jedinici povrsine jednaka je razlici intenziteta
zracenja koje emituje i koje prima od okoline:
 
I = I1 I2 = T 4 To4 .
c
Ukupna snaga koju covek gubi sa celog tela je:
 
P = IS = T 4 To4 S
c
W h
4 4
i
P = 5, 67 108 2 (310 K) (300 K) 2 m2 = 129 W .
m K4

9
 b) Talasna duzina koja odgovara maksimumu spektralnog zracenja racuna
se pomocu Vinovog zakona:
b
m = ,
T
gde je b Vinova konstanta.
Za coveka:
b 2, 9 103 m K
mc = = = 9, 35 106 m ,
T 310 K
c
a za okolinu:
b 2, 9 103 m K
mo = = = 9, 67 106 m .
To 300 K

2.8. Odrediti minimalnu frekvenciju zra cenja koja ce izazvati fo-

toelektri
cni efekat na materijalu
ciji je izlazni rad 3eV . Kom
delu spektra pripada to zracenje?

RESENJE:
Prema Ajnstajnovoj jednacini fotoelektricnog efekta:
1
h = A + me v 2 ,
2
minimalna (granicna) frekvencija (g ) je ona za koju je kineticka energija
izbijenih fotoelektrona jednaka nuli, te je:

h g = A ,

davde sledi:

A 3 1, 6 1019 J
g = = = 7, 24 1014 Hz .
h 6, 626 1034 J s

S obzirom da je odgovarajuca talasna duzina (,,crvena granica fotoefekta):

c 3 108 ms
g = = = 414, 4 nm ,
g 7, 24 1014 Hz

zracenje pripada vidljivom delu spektra (ljubicasta boja).

10
 2.9. Prilikom osvetljavanja povr sine platine ultraljubi
castim zra-

cenjem talasne du zine = 204 nm, izmereno je da napon
pri kome prestaje fotoelektricni efekat (napon zaustavljanja)
iznosi Uk = 0, 8 V. Na osnovu ovih podataka izra cunati:
a) maksimalnu brzinu emitovanih fotoelektrona;
b) izlazni rad elektrona iz platine;
c) maksimalnu talasnu du zinu (crvenu granicu fotoefekta)
pri kojoj je jo
s mogu
c fotoelektri
cni efekat.

RESENJE:

a) Fotoelektricni efekat prestaje pri onom naponu Uk pri kome se pocetna

kineticka energija fotoelektrona potrosi na rad sile elektricnog polja,
tj:
me v 2
= e Uk ,
2
a odavde je:
s s
2eUk 2 1, 6 1019 C 0, 8 V m
v= = 31
= 5, 3 105 .
me 9, 11 10 kg s

b) Ajnstajnova relacija za fotoelektricni efekat moze se napisati u obliku:

hc
= A + e Uk ,

odakle sledi:
hc
A= e Uk = 8, 45 1019 J = 5, 3 eV .

c) U ovom slucaju se energija kvanta elektromagnetnog zracenja utrosi
samo na izbijanje elektrona, njihova kineticka energija jednaka je nuli,
te vazi:
hc hc 6, 626 1034 J s 3 108 m/s
=A g = = = 235 nm .
g A 8, 45 1019 J

2.10. Pri osvetljavanju povr sine nekog metala svetlo

s
cu talasnih
duzina 1 = 350 nm i 2 = 540 nm, maksimalne brzine emi-
tovanih fotoelektrona razlikuju se medusobno n = 2 puta.
Izracunati izlazni rad za ovaj metal.

11

RESENJE:
Ajnstajnova relacija za fotoelektricni efekat, primenjena u oba slucaja, ima
oblik:
hc mv12
=A+ , (1)
1 2
hc mv22
=A+ . (2)
2 2
hc hc
Posto je energija fotona 1 > 2 , sledi da je v1 = nv2 , te izraz (1) postaje:

hc 1
= A + mn2 v22 . (3)
1 2
Mnozenjem izraza (2) sa n2 i oduzimanjem od izraza (3), dobija se:
!
1 n2  
hc = A 1 n2 .
1 2

Resavanje prethodne jednacine po izlaznom radu daje:

2 n2 1
A = hc = 3 1019 J = 1, 9 eV .
(1 n2 ) 1 2

2.11. Eksperimentalno je ustanovljeno da najve ca talasna duzina za

koju je mogu ce ostvariti fotoelektri
cni efekat na metalu bari-
jumu iznosi g = 496 nm. Koliki je napon neophodno primeniti
da bi se zaustavili fotoelektroni koji izlaze iz katode od bari-
juma, ako se ona osvetli zra cenjem talasne du zine = 300 nm?
Kolika je pri tome brzina izbijenih fotoelektrona?

RESENJE: Polazeci od Ajnstajnove jednacine fotoelektricnog efekta u
obliku:
hc
= A + e Uk

i uzimajuci u obzir vezu izmedu izlaznog rada i crvene granice fotoefekta:
hc
A= ,
g
dobija se da je:
hc hc
= + e Uk ,
g

12
odakle sledi:
hc g
Uk = = 1, 64 V.
e g
Brzina izbijenih fotoelektrona iznosi:
s
1 2eUk
mv 2 = e Uk v = = 7, 6 105 m/s.
2 m

2.12. Svetlost talasne du zine = 350 nm pada na fotokatodu i pri

nekom naponu U dolazi do prekida fotoelektri cne struje. Ako
se talasna duzina svetlosti smanji za = 50 nm, odrediti za
koliko treba promeniti zako cni napon da bi ponovo do slo do
prekida fotoelektricne struje.

RESENJE:
Analiza Ajnstajnove jednacine fotoelektricnog efekta:
hc
= A + eUk

pokazuje da smanjenje talasne duzine odgovara povecanju zakocnog napona:
hc
= A + e (Uk + Uk ).

Kombinovanjem gornjih jednacina dobija se:
hc hc
= + eUk ,

na osnovu cega konacno proizilazi:
hc
Uk = = 0, 59 V.
e( )

13
Zadaci za samostalni rad:

2.13. Radio-antena emituje radio talase frekvencije = 1 M Hz sna-

gom P = 1 kW . Koliko fotona u sekundi emituje ova antena?

2.14. Lopta polupre cnika r = 10 cm nalazi se na temperaturi t =

227 . Kolika se energija izra
ci sa ove lopte za vreme = 10s?
Loptu smatrati apsolutno crnim telom.

2.15. Pretpostavljaju
ci da Sunce zraci kao apsolutno crno telo,
cunati ukupnu energiju koju 1 m2 povr
izra sine Sunca emituje
u jednoj godini. Uzeti da je temperatura povr sine Sunca
T = 6000 K.

2.16. Otvor na sinu 2 cm2 .

supljoj, toplotno izolovanoj kugli ima povr
Temperatura zidova kugle je T = 2000 K.

a) Odrediti talasnu du
zinu na kojoj je spektralna gustina
zra
cenja maksimalna. O kojoj se vrsti zra
cenja radi?
b) Izra
cunati intenzitet zra
cenja kao i ukupnu snagu koju
zra
ci otvor kugle.

2.17. Pod dejstvom ultraljubi castog zra

cenja frekvencije = 1, 5
1015 Hz izle
cu elektroni iz nekog metala brzinom v = 800 km/s.

a) Koliki je izlazni rad elektrona?

b) Kolika je njihova energija u eV ?

2.18. Kolika je brzina fotoelektrona emitovanih iz srebra osvetlje-

nog ultraljubi
castim zracenjem talasne du zine = 150 nm.
cnog efekta za srebro je g = 260 nm.
Crvena granica fotoelektri

14
2.19. Pri nekoj odredenoj vrednosti zako cnog napona fotostruja sa
povrsine volframa prestaje da te ce. Kada se talasna du zina
upotrebljene svetlosti promeni a = 2, 5 puta, za prestanak
toka fotostruje neophodno je pove cati zako
cni napon b = 4
puta. Uzimaju ci da je ,,crvena granica fotoelektri
cnog efekta
za volfram g = 275 nm , odrediti prvobitnu talasnu du zinu
upadne svetlosti.

15
 3. Borov model atoma

3.1. Koriste
ci Borove postulate, izra
cunati za atom vodonika i jon
+
He :

a) poluprecnik prve Borove orbite (osnovno stanje) i brzinu

elektrona na njoj;
b) ukupnu energiju elektrona u osnovnom stanju;
c) talasnu du
zinu fotona nastalog prelaskom elektrona sa
prvog pobudenog u osnovno stanje.

RESENJE:

a) Polazne relacije za Borov model atoma su uslov kvantovanja momenta

impulsa:
me vn rn = n
h ; n = 1, 2, 3, ... (1)
i cinjenica da ulogu centripetalne sile ima privlacna Kulonova sila
izmedu jednog elektrona u elektronskom omotacu i Z protona u jezgru:

me vn2 1 Ze2 1 Ze2

= me vn2 = . (2)
rn 40 rn2 40 rn
n
h
Ako se izraz (1) u obliku vn = me rn uvrsti u (2), dobija se:
2
n
h 1 Ze2 h2
n2 1 Ze2

me = 2
= ,
me rn 40 rn me rn 40 rn

i konacno:
h2 2
40 0 h2
rn = n = n2 , (3)
Zme e2 Zme e2
h
gde je u poslednjem koraku uzeto u obzir da je: h = 2 . Slicno tome,
n
h
ako se iz (1) izrazi rn u obliku rn = me vn uvrsti u (2), dobija se:

1 me vn Ze2
me vn2 = ,
40 n
h

16
 odnosno:
Ze2 1 Ze2 1
vn = = . (4)
40
h n 2 0 h n
Zamena brojnih vrednosti daje:

- za vodonik (Z = 1, n = 1)
m
r 1 = 5, 29 1011 m ; v 1 = 2, 18 106 ,
s
- za He+ (Z = 2, n = 1)
m
r 1 = 2, 65 1011 m ; v 1 = 4, 36 106 .
s

b) Ukupna energija elektrona (energija veze) jednaka je zbiru kineticke

energije i potencijalne energije elektrona u elektrostatickom polju jez-
gra:
me vn2 Ze2
En = .
2 40 rn
Zamenom relacija (3) i (4) u prethodni izraz dobija se:

me Z 2 e4 1 me Z 2 e4 1
En = = , (5)
h 2 n2
32 02 2 8 02 h2 n2

E1 = 13, 6 eV (za vodonik) ,

E1 = 54, 4 eV (za He+ ) .

Cinjenica da je energija veze negativna je posledica okolnosti da je
negativna potencijalna energija veca (po apsolutnom iznosu) od pozi-
tivne kineticke energije.

c) Energija fotona emitovanog pri prelasku elektrona sa n-te na k-tu or-

bitu jednaka je razlici ukupne energije na tim putanjama (5):

hc me Z 2 e4 1 1
   
= En Ek = ,
nk 8 02 h2 n2 k 2

odakle sledi:
1 me Z 2 e4 1 1
   
= .
nk 8 c 02 h3 k 2 n2

17
 Uvodenjem Ridbergove konstante:
me e4 me e4
RH = = = 1, 097 107 m1 ,
8 c 02 h3 h3 c
64 02 3
prethodni izraz postaje:
1 1 1
   
= Z 2 RH .
nk k 2 n2
Za k = 1 i n = 2, 3, 4, ... dobija se Lajmanova spektralna serija
koja odgovara svim mogucim prelazima elektrona sa pobudenih stanja
u osnovno. Prelazak elektrona sa prvog pobudenog (n = 2) u os-
novno stanje (k = 1) odgovara spektralnoj liniji Lajmanove serije sa
najvecom talasnom duzinom:
1
21 =  .
1 1

Z 2 RH
12 22
Zamenom dobijenih vrednosti dobija se:
21 = 120 nm (za vodonik),
21 = 30 nm (za He+ ) .

3.2. Primenom Borove teorije atoma vodonikovog tipa izra cunati

talasnu du
zinu fotona koji se emituje pri prelasku elektrona
iz drugog u prvo pobudeno stanje atoma vodonika, a zatim
odrediti:
a) da li se svetlo
s
cu te talasne duzine mo ze izvr
siti fotoelek-
tri
cni efekat na kalijumu, ciji je izlazni rad AK = 2, 15 eV ;
b) da li je emitovana svetlost vidljiva ljudskom oku.

RESENJE:
Pri prelasku elektrona iz ktog u nto energijsko stanje atoma vodonika
(Z = 1) emituje se foton cija je talasna duzina odredena formulom:
1 1 1
 
= RH 2
2 ,
n k
a odavde, s obzirom da je u nasem slucaju k = 3 i n = 2, proizilazi:
1 1 1 5 36
 
= RH = RH = = 656, 3 nm.
4 9 36 5RH

18
 a) Crvena granica fotoelektricnog efekta na kalijumu dobija se na osnovu
relacije:
hc
AK =
g
i iznosi:
hc 6, 626 1034 Js 3 108 m/s
g = = = 577, 8 nm.
AK 2, 15 1, 6 1019 J
Buduci da je > g , do fotoefekta nece doci.
b) Talasna duzina = 656, 3 nm spada u vidljivi deo spektra (crvena
boja).

3.3. Pri prelasku elektrona sa jednog od vi sih pobudenih sta-

cionarnih nivoa u osnovno energijsko stanje dvostruko joni-
zovanog atoma litijuma, sukcesivno se emituju dva fotona sa
talasnim duzinama 1 = 72, 91 nm i 2 = 13, 5 nm. U kom se
pobudenom kvantnom stanju nalazio elektron pre emisije?

RESENJE:
Pri prelasku elektrona sa n-tog u neko nize (k-to) stacionarno energijsko
stanje dvostruko jonizovanog atoma litijuma (Z = 3) emituje se foton cija
je talasna duzina odredena formulom:
1 1 1 1 1
   
= Z 2 RH 2
2 = 9RH 2
2 , (1)
1 k n k n
dok je pri prelasku sa k-tog u osnovno stanje:
1 1 1
 
= 9RH 2
2 . (2)
2 1 k
Sabiranjem jednacina (1) i (2) dobija se da je:
1 1 1 1
 
+ = 9RH 2
2
1 2 1 n
i konacno:
1
n= s =3.
1 + 2
1
9RH 1 2

19
3.4. Kod kog je atoma vodonikovog tipa razlika talasnih du
zina
glavnih linija Balmerove i Lajmanove serije jednaka =
33, 42 nm?.

RESENJE:
Glavna linija Balmerove serije (k = 2) nastaje elektronskim prelazom 3 2
i odredena je formulom:
1 1 1 5 2
 
= Z 2 RH 2
2 = Z RH , (1)
B 2 3 36
dok se glavna linija Lajmanove serije dobija pri prelazu 2 1:
1 1 1 3 2
 
= Z 2 RH 2
2 = Z RH . (2)
L 1 2 4
Prema uslovu zadatka i jednacinama (1) i (2) dalje sledi:
88
= B L =
15 Z 2 RH
i konacno: s
88
Z= =4.
15 RH
Radi se, dakle, o trostruko jonizovanom atomu berilijuma.

Zadaci za samostalni rad:

3.5. Polazeci od Borovog modela atoma vodonikovog tipa, odredi-

ti period rotacije elektrona u prvom pobudenom energijskom
stanju dvostruko jonizovanog atoma litijuma Li 2+ .

3.6. Izra
cunati talasnu du
zinu fotona koji se emituje pri prelasku
elektrona iz drugog pobudenog u osnovno stanje dvostruko
jonizovanog atoma litijuma.

20
3.7. U spektru nekog vodoniku sli cnog jona talasna du
zina trece
linije Balmerove serije iznosi 108, 5 nm. O kom se elementu
radi i koliko iznosi talasna duzina glavne (prve) linije Laj-
manove serije za taj element?

3.8. Iz Lajmanove serije vodonikovog spektra izdvaja se jedna li-

nija i njome se osvetljava foto celija. Katoda foto celije je od
rubidijuma, ciji je izlazni rad A = 2, 13 eV . Ako je poznato da
zakocni napon izmedu katode i anode iznosi Uk = 10 V , odredi-
ti kom prelazu odgovara ta linija i kolika je brzina emitovanih
fotoelektrona.

21
 4. Odbijanje i prelamanje svetlosti

4.1. Stub je zakucan u dno reke tako da visina dela koji se nalazi
iznad povrsine vode iznosi h = 1 m. Na ci duzinu senke ovog
stuba na povr sini i na dnu reke, ako je ,,visina Sunca nad
horizontom = 30 , a dubina reke na tom mestu H = 2 m.
Indeks prelamanja vode iznosi n = 1, 33.

RESENJE:

h
n0 &1
n
H

r
Sa slike se vidi da je duzina senke stuba na povrsini reke:
h h
tg = x= = 1, 73 m .
x tg
Na osnovu zakona prelamanja sledi:

sin (90 )
 
sin (90 ) = n sin = arcsin = 40, 63
n
te je:
y
tg = y = H tg
H

22
i konacno:
h
r =x+y = + H tg = 3, 45 m ,
tg
sto predstavlja duzinu senke stuba na dnu reke.

4.2. Posuda u obliku kocke sa neprovid-

nim zidovima postavljena je tako da
oko posmatra ca ne vidi njeno dno, B C
ali vidi stranu CD. Kolika koli cina
(zapremina) vode se mora usuti u b
sud da bi posmatra c mogao da vidi
predmet P, koji se nalazi na rasto-
janju b = 10 cm od ugla D? Ivica suda A D
P
je a = 40 cm, dok je indeks prela-
manja vode n = 4/3.

RESENJE:

a
n0 & 1

n
b
h

b
c
a
Na osnovu postavke zadatka jasno je da je = 45 . Polazeci od zakona
prelamanja svetlosti na granicnoj povrsini vazduh/voda sledi:

sin
 
sin = n sin = arcsin 32 .
n

23
Sa slike se vidi da je:
c
tg =
=1 c=h;
h
cb hb b b
tg = = =1 h= = 26, 7 cm .
h h h 1 tg
Prema tome, imamo da je:
h = 26, 7 cm ,
te je trazena zapremina vode:
V = a2 h = 0, 043 m3 .

4.3. Zrak svetlosti pada na planparalelnu staklenu plo

cicu debljine
d = 5 cm i indeksa prelamanja n = 1, 5 pod uglom = 60 .
Odrediti rastojanje x za koje je zrak koji izlazi iz plo cice
pomeren u odnosu na upadni zrak.

RESENJE:

Uvedimo oznake: AB = i BC = x, kao sto je prikazano na slici Zakon

prelamanja daje:
sin
=n,
sin
odnosno:
sin
 
= arcsin = 35, 26 . (1)
n
Iz ADB vidi se da je:
d d
cos = = . (2)
cos

x a A
n
b
d l C

D Ba

24
Konacno, iz ABC proizilazi veza:
x
sin( ) = ,

odakle se, koriscenjem (1) i (2) za trazeno rastojanje x dobija:
d sin( )
x= = 2, 56 cm .
cos

4.4. Na slobodnu povr sinu ulja indeksa prelamanja n = 1, 4 nale ze

staklena planparalelna plo cica kao sto je prikazano na slici.
Iznad plocice se nalazi vazduh (n0 = 1). Pod kojim najmanjim
upadnim uglom svetlosni zrak treba da padne na grani cnu
povrsinu ulje-staklo (dolaze ci iz ulja) da bi se na grani
cnoj
povrsini staklo-vazduh totalno reflektovao?

RESENJE:
N n0
B
N b
A b N n1

n a
N n
Za granicnu povrsinu ulje-staklo (tacka A na slici) zakon prelamanja glasi:
sin n1
= , (1)
sin n
gde je n1 indeks prelamanja stakla, dok za granicnu povrsinu staklo-vazduh
(tacka B), vazi:
sin n0
= , (2)
sin n1
pri cemu je n0 indeks prelamanja vazduha, a prelomni ugao pod kojim
svetlost ulazi u vazduh. Na osnovu relacija (1) i (2) proizilazi da povecanjem
ugla rastu i odgovarajuci prelomni uglovi i u staklu i vazduhu. Do
totalne refleksije na granicnoj povrsini staklo-vazduh dolazi kada prelomni
ugao postane prav ( = 90 ), odnosno:
sin = 1 . (3)

25
Uvrstavajuci izraze (2) i (3) u izraz (1) konacno se dobija:

n0
 
= arcsin = 45, 6 ,
n
sto predstavlja najmanju vrednost ugla pri kojoj ce na granici staklo-
vazduh doci do totalne refleksije.

Zadaci za samostalni rad:

4.5. Ako sa nekog mesta iznad povr sine vode posmatramo pred-
met P koji se nalazi na dnu bazena dubokog H = 2 m, izgleda
nam bli
zi nego
sto zaista jeste. Odrediti koliko iznosi prividna
dubina h na kojoj vidimo predmet:

a) ako se nalazimo ta
cno iznad njega;
b) ako ga gledamo pod uglom = 60 prema normali.

Indeks prelamanja vode iznosi n = 1, 33.

d
a

b
h

26
4.6. Snop paralelnih svetlosnih zraka,

sirok x = 3 cm, pada na ravnu a x a
debelu staklenu plocu pod uglom
= 45 . Kolika je sirina snopa
b b
u staklu (y), ako je indeks prela-
manja stakla n = 1, 5?

4.7. Za koliko
ce biti pomerena slova ako ih citamo kroz staklenu
planparalelnu plocu debljine d = 2 cm i pri tome gledamo pod
uglom = 45 u odnosu na normalu? Indeks prelamanja
stakla iznosi n = 1, 5.

4.8. Dolaze ci iz staklene planparalelne plo

cice indeksa prelamanja
n = 1, 55, svetlosni zrak pada na grani
cnu povrsinu staklo/vaz-
duh pod uglom = 50 .

a) da li
ce ovaj zrak iza
ci iz plo
cice?
b) da li bi zrak iza
sao iz plo
cice kada bi se ona potopila u
vodu (nv = 1, 33)?

4.9. Rone ci pri dnu mora na dubini 6 m, ronilac gleda gore i vidi
likove stena koje leze na dnu. Na kom minimalnom rasto-
janju od ronioca su stene cije likove vidi? Uzeti da je indeks
prelamanja morske vode n = 1, 4. (Uputstvo: Ronilac vidi
likove stena zahvaljujuci zracima koji se totalno reflektuju od
grani
cne povr sine voda/vazduh.)

27
 5. Apsorpcija elektromagnetnog zra
cenja

5.1. Povecanjem sloja vode na putu elektromagnetnih zraka za

2 cm intenzitet zra
cenja se smanji tri puta. Na
ci koeficijent
apsorpcije vode.

RESENJE:
Polazeci od Lamberovog zakona:

It = I0 ekx ,

imamo da je:
(1)
It = I0 ekx ,
(2) (1)
It = I0 ek(x+x) = I0 ekx ekx = It ekx ,
(2)
It
(1)
= ekx ,
It
(2) (1)
a posto je na osnovu uslova zadatka It = It /3, sledi:
1
= ekx ln 3 = k x ,
3
i konacno:
ln 3
k= = 55, 2 m1 .
x

5.2. Pred snop X-zraka postavlja se olovna folija debljine 0, 5 cm

sa koeficijentom apsorpcije kP b = 52, 5 cm1 . Kolika treba da
bude debljina aluminijumske folije da bi efekat slabljenja bio
isti, ako se zna da je koeficijent apsorpcije aluminijuma kA =
0, 765 cm1 .

RESENJE:
Za olovnu plocicu je:
IP b = I0 ekP b x1 ,
a za aluminijumsku:
IA = I0 ekA x2 .

28
Iz uslova zadatka: IA = IP b sledi:

I0 ekA x2 = I0 ekP b x1 ,

a odavde je:
kA x2 = kP b x1 ,
odnosno:
kP b
x2 = x1 = 0, 343 m .
kA

Zadaci za samostalni rad:

5.3. Sloj vode debljine 10, 2 cm smanjuje intenzitet zraka,

cija
je energija 1M eV , na polovinu od upadne vrednosti.

a) Odrediti koeficijent apsorpcije vode za zrake date en-

ergije.
b) Izra
cunati koliki sloj olova je potreban da bi se inten-
zitet takvog zra
cenja sveo na polovinu, ako je koeficijent
apsorpcije olova kP b = 52, 5 cm1 .

29
 6. Interferencija

6.1. Paralelan snop polihromatske svetlosti, koji sadr

zi boje u in-
tervalu talasnih du
zina od 360 nm do 780 nm, pada pod pravim
uglom na sloj ulja debljine d = 0, 6 m i indeksa prelamanja
n = 1, 5 koji pliva na vodi (nvode = 1, 33). Koje boje ovog
spektra ce biti maksimalno poja cane u snopu reflektovane
svetlosti?

RESENJE:

vazduh(n0 > 1)

d n = 1,5

voda ( n vode = 1,33 )

Opticka razlika puteva zraka reflektovanih od gornje i donje granicne povrsine

sloja ulja iznosi:

= 2nd ,
2
jer zrak reflektovan od gornje povrsine sloja trpi skok u fazi. Uslov za
maksimalno pojacanje ovih zraka pri interferenciji glasi:

=k 2nd =k
2
odakle se konacno dobija:
4nd
= (k = 0, 1, 2, 3 . . .) .
2k + 1
U snopu reflektovane svetlosti maksimalno ce biti pojacane:
crvena boja ( = 720 nm za k = 2) ,

zelena boja ( = 514, 3 nm za k = 3) ,

ljubicasta boja ( = 400 nm za k = 4) .

30
6.2. Na staklenu plocicu indeksa prelamanja (nstakla = 1, 6) nane-
sen je tanki providni antirefleksioni sloj debljine d = 0, 1 m i
indeksa prelamanja n = 1, 4. Koja ce se talasna duzina mini-
malno reflektovati ako se sloj obasja belom (polihromatskom)
svetlo
s
cu pod pravim uglom?

RESENJE:

vazduh(n0 > 1)

d n = 1,4

staklo (nstakla = 1,6)

Opticka razlika puteva zraka reflektovanih od gornje i donje granicne povrsine

antirefleksionog sloja iznosi:

= 2nd + = 2nd,
2 2
jer oba zraka pri refleksiji trpe skok u fazi. Uslov za njihovo maksimalno
slabljenje pri interferenciji glasi:

= (2k + 1) 2nd = (2k + 1) (k = 0, 1, 2, . . .) ,
2 2
odakle se konacno (za k = 0) dobija:
4nd
= = 560 nm .
2k + 1
6.3. Na povr sini morske vode, indeksa prelamanja n = 1, 4, nalazi
se mrlja od kerozina debljine d = 270 nm i indeksa prelamanja
n1 = 1, 25. Svetlost koja pada vertikalno odozgo na mrlju de-
limi
cno se propu sta kroz nju, a delom se dvostruko reflektuje
u sloju kerozina i zatim se propu sta kroz vodu. Koja boja
(talasna du zina iz opsega vidljive svetlosti) ima najveci in-
tenzitet ako je posmatra ronilac koji se nalazi direktno ispod
mrlje?

31

RESENJE:
Opticka razlika puteva svetlosnih zraka iznosi:

= 2n1 d + ,
2
d n1 = 1,25
jer se pri refleksiji drugog zraka od opticki gusce
sredine (vode) unosi fazni pomeraj od /2. Uzi-
n = 1,4
majuci u obzir uslov za maksimalno interferent-
no pojacanje svetlosnih zraka = k dobijamo:
4n1 d
2n1 d + = k = .
2 2k 1
Trazena talasna duzina dobija se za k = 2 i iznosi:

= 450 nm.

Zadaci za samostalni rad:

6.4. Za podatke iz zadatka 6.3. odrediti koja ce se boje maksi-

malno pojacati u snopu reflektovane svetlosti koju posmatra
ribar iz
camca iznad mrlje, a ne ronilac koji se nalazi ispod
nje.

6.5. Na ravnu opnu od sapunice, koja se nalazi u vazduhu, pada

u pravcu normale snop bele svetlosti. Pri kojoj minimalnoj
debljini opne
ce se u reflektovanoj svetlosti poja
cati svetlost
talasne duzine = 550 nm? Da li se pri toj debljini opne u
reflektovanoj svetlosti maksimalno poja cava svetlost jo
s neke
talasne duzine? Indeks prelamanja svetlosti za sapunicu je
n = 1, 3.

32
 7. Difrakcija

7.1. Monohromatska svetlost talasne du zine = 589 nm pada nor-

malno na difrakcionu re setku. Rastojanje izmedu zaklona
i re
setke iznosi = 1 m, dok je rastojanje izmedu dva maksi-
muma prvog reda 2z 1 = 48, 485 cm. Odrediti konstantu difrak-
cione resetke, a potom proveriti da li je ispunjen uslov sin
tg koji va
zi za male vrednosti uglova difrakcije.

RESENJE:
a

l q1

-2 -1 0 1 2 3
2Dz1
Polozaji glavnih maksimuma pri difrakciji koherentnog snopa monohromat-
ske svetlosti talasne duzine koja pada normalno na opticku resetku odredeni
su jednacinom:

n = a sin n (n = 0, 1, 2, ...) .

Sa slike se vidi da je:

z 1
sin 1 = p ,
(z 1 )2 + 2
tako da prethodna jednacina dobija oblik:
a z 1
n = p ,
(z 1 )2 + 2

a odavde je (n = 1):
p
n (z 1 )2 + 2 1
a= = 2, 5 104 cm = cm .
z 1 4000

33
Za male vrednosti ugla difrakcije vazi aproksimacija:

sin tg ,
sin
jer je u tom slucaju cos 1, pa je tg = sin . Sa slike se vidi da
cos
je:
z 1
tg = ,

tako da polazna jednacina dobija oblik:
az 1
n = ,

a odavde konacno sledi:
n 1
a= = 2, 43 104 cm = cm .
z 1 4115
S obzirom na malu razliku u rezultatima moze se zakljuciti da je ucinjena
aproksimacija opravdana.

7.2. Snop monohromatske svetlosti talasne du

zine = 520 nm pada
normalno na difrakcionu re
setku koja ima 400 zareza po mi-
limetru.

a) Naci ukupan broj difrakcionih maksimuma koje daje ova

re
setka.
b) Odrediti rastojanje difrakcionog maksimuma najvi
seg reda
u odnosu na difrakcioni maksimum nultog reda (zmax ),
ako je poznato da udaljenost zaklona od opti
cke re
setke
iznosi = 100 cm.

RESENJE:

34
 a

q max

n= -2 -1 0 +1 +2 . . . +nmax
Dz max

a) Polazeci od jednacine koja opisuje difrakciju na optickoj resetki:

1
n = a sin n n = sin n
N
i imajuci u vidu da je | sin n | 1, moze se zakljuciti da je maksimalni
red difrakcije koji se moze dobiti pri datim eksperimentalnim uslovima
odreden uslovom:
1
nmax N 1 nmax 4, 81 .
N
Kako n moze biti samo ceo broj, za nmax uzima se vrednost prvog
manjeg celog broja:
nmax = 4 .
Prema tome, na zaklonu ce se javiti ukupno devet difrakcionih maksi-
muma (centralni maksimum nultog reda i po cetiri sa svake strane).

b) Maksimalni ugao difrakcije odreden je jednacinom:

1
nmax = sin max sin max = nmax N
N
max = arcsin (nmax N ) = 56, 3 .

zmax
Sa slike se vidi da je tg max = , te je trazeno rastojanje:

zmax = tg max = 1, 5 m .

35
7.3. Kroz difrakcionu re setku koja se nalazi na rastojanju = 0, 6 m
od zaklona propu sta se svetlost talasne du zine = 700 nm.
Izmereno rastojanje izmedu difrakcionih maksimuma tre ceg
reda iznosi z 3 = 0, 24 m. Kako i za koliko treba promeniti ras-
tojanje re setka-zaklon da bi se difrakcioni maksimumi drugog
reda (za svetlost iste talasne du zine) pojavili na rastojanju
z 2 = 0, 12 m?

RESENJE:
a

q2
l q3

-3 -2 -1 0 1 2 3
Dz 2
Dz 3
Polazeci od jednacine:
zn
2 z n
n = a sin n = a r n = a ,
zn
2 z n 2 + 42
2 + 2

dobija se da je za n = 3:

3 z 3 2 + 42
a= = 1, 07 105 m ,
z 3
tako da je za n = 2:
s
2
1 az 2

2 = z 2 2 = 0, 45 m .
2 2

Prema tome, rastojanje izmedu resetke i zaklona traba smanjiti za:

= 2 = 0, 15 m .

36
Zadaci za samostalni rad:

7.4. Opticka re
setka ima 600 zareza po jednom milimetru. Odre-
diti ugao izmedu dva difraktovana zraka prvog reda za
svetlost talasnih du
zina 1 = 410 nm i 2 = 434 nm, kao i rasto-
janje z izmedu odgovaraju cih difrakcionih maksimuma na
zaklonu udaljenom = 50 cm od re setke.

7.5. Normalno na opti cku resetku koja ima 200 zareza po milimetru
pada snop monohromatske svetlosti talasne du zine = 650 nm.
Odrediti ugao difrakcije koji odgovara maksimumu tre ceg
reda. Koliki je ukupan broj difrakcionih maksimuma koji

ce se javiti na zaklonu?

37
 8. Polarizacija

8.1. Koliki je najpogodniji upadni ugao zraka nepolarizovane svet-

losti na grani
cnu povrsinu vazduh/led da bi se izvr
sila maksi-
malna polarizacija reflektovanog zraka. Granicni ugao totalne
refleksije za ove dve sredine je g = 60 .

RESENJE:
Prema Brusterovom zakonu je:
n
tg B = =n.
n0 aB n0
90 n
Za totalnu refleksiju na granicnoj povrsini
vazduh/led, pri cemu svetlosni zrak dolazi
iz leda, vazi zakon prelamanja: b

1
n sin g = n0 sin 90 sin g = .
n
o
n0 b = 90
Kombinacija prethodne dve jednacine
daje: n
ag
!
1
B = arctg = 49, 1 .
sin g

8.2. Najbolja polarizacija prelomljenog odnosno reflektovanog zra-

ka svetlosti na grani
cnoj povrsini vazduh/staklo obrazuje se
pri prelomnom uglu = 32 . Koliki je indeks prelamanja
stakla?

RESENJE:
Indeks prelamanja stakla je, prema Brusterovom zakonu:
n = tg B ,
dok je, na osnovu zakona prelamanja i cinjenice da je B + = 90 :
sin (90 ) cos
n0 sin B = n sin n= = = ctg = 1, 6 .
sin sin

38
8.3. U kojim granicama treba da se kre ce veli
cina upadnog ugla
na grani
cnu povrsinu vazduh/staklo, da bi se izvr
sila najbolja
polarizacija svetlosti pri odbijanju odnosno prelamanju na
ovoj granicnoj povrsini? Indeks prelamanja stakla nalazi se
u granicama od n1 = 1, 51 do n2 = 1, 90.

RESENJE:
Prema Brusterovom zakonu je:
sin B
n = tg B = ,
cos B

odnosno:
sin2 B sin2 B 1
n2 = = =
cos2 B 1 sin2 B 1
sin2 B
1

1 1 1 1 1 + n2
1= = + 1 =
sin2 B n2 sin2 B n2 n2
i konacno:
n n
sin B = B = arcsin .
1 + n2 1 + n2

Za n1 = 1, 51 je (1)
B
= 56, 5 , a za: n2 = 1, 9 je (2)
B
= 62, 24 . U tim
granicama treba da se krece upadni ugao.

8.4. Koji deo svetlosti prolazi kroz analizator ako je ugao izmedu
glavnih polarizacionih ravni analizatora i polarizatora = 30 ,
= 60 i = 90 ?

RESENJE:
Prema Malusovom zakonu je:

I = I0 cos2 ,

gde je I0 jacina svetlosti koja pada na analizator, I jacina koja prode kroz
njega, a ugao izmedu ose polarizatora i analizatora. Kroz analizator ne
prode deo svetlosti:
I0 I
= = 1 cos2 = sin2 ,
I0

39
a prode:
= 1 = cos2 .
Za:

= 30 = 0, 75 (75%) ,

= 60 = 0, 25 (25%) ,

= 90 = 0 (0%) .

Zadaci za samostalni rad:

8.5. Pod kojim uglom prema horizontu treba da se nalazi Sunce

da bi se reflektovani svetlosni zraci od slobodne povr
sine vode
najbolje polarizovali? Indeks prelamanja vode je n = 1, 33.

8.6. Snop prirodne svetlosti pada na

staklenu prizmu indeksa prelamanja
n = 1, 6. Odrediti ugao prizme ,
ako se zna da je reflektovana svetlost
potpuno polarizovana. j

8.7. Intenzitet svetlosti koja dolazi iz polarizatora pri prolasku

kroz analizator smanji se dva puta. Koliki je ugao izmedu
ravni polarizacije polarizatora i analizatora?

40
 9. Ogledala

9.1. Koliku najmanju visinu treba da ima i na kojoj visini na

zidu mora biti postavljeno ravno ogledalo, da bi covek visok

H = 1, 72 m mogao u njemu da vidi ceo svoj lik? Covekove o
ci
nalaze se na visini h = 1, 60 m od poda.

RESENJE:
Visina ogledala i njegov polozaj moraju da budu takvi da svetlosni zraci iz
krajnjih tacaka A i B, posle refleksije od ogledala, stignu do covekovih ociju
(tacka O).
A F
E
O

H
h D

B C

Na osnovu zakona odbijanja moze se zakljuciti da je:

OB h OA H h
CD = = i EF = = ,
2 2 2 2
a sa slike se vidi da je visina ogledala DE:
h H h H 1, 72 m
DE = H CD EF = H = = = 0, 86 m.
2 2 2 2
Gornja ivica ogledala treba da se nalazi na visini:
H h H +h 1, 72 m + 1, 6 m
CE = h + EF = h + = = = 1, 66 m .
2 2 2

41
9.2. Mali predmet se nalazi izmedu dva ravna ogledala postavlje-
na pod uglom = 30 , na rastojanju = 8 cm od linije preseka
ogledala. Na kom medusobnom rastojanju x se nalaze prvi
imaginarni likovi ovog predmeta u ogledalima?

RESENJE:
Imaginarni likovi L1 i L2 nalaze se na istoj udaljenosti od ogledala kao i
predmet P .
O1 O2
P

l x
L1 L2
a

C
To znaci da je:
CL1 = i CL2 = ,
a takode i da je ugao 6 L1 CL2 = 2 . Na osnovu kosinusne teoreme je:
x2 = 2 + 2 2 2 cos 2
i konacno: q
x= 2 (1 cos 2 ) = 8 cm .
9.3. Konkavno sferno ogledalo daje realan lik koji je tri puta ve
ci
od predmeta. Kolika je zi
zna daljina ogledala, ako je rasto-
janje izmedu predmeta i njegovog lika d = 20 cm?

RESENJE:
zna daljina ogledala dobija se iz
Zi
jednacine konkavnog sfernog ogledala:
l
p
1 1 1 d
= + ,
\\\\

f p
\\\\\\\\\\ \\\\\\\\\\\\\\

odakle je:
P
p
\\\

f= . (1) F
p+ L
\\\\\

Kako je uvecanje ogledala:

\\\\

L
u= = =3 (2)
P p

42
i kako se sa slike vidi veza:
p=d, (3)
resavanjem sistema jednacina (2) i (3) dobija se:
d u
p= i =d .
u1 u1
Zamenom ovih izraza u (1), za ziznu daljinu se dobija:
ud
f= = 7, 5 cm .
(u + 1)(u 1)

9.4. Svetao predmet nalazi se na rastojanju p = 42, 7 cm od kon-

kavnog ogledala (p > f ). Ako se predmet udalji od ogledala
za p = 10 cm, rastojanje lika u odnosu na ogledalo promeni
se za = 60 cm. Odrediti
zi
znu daljinu ogledala.

RESENJE:

p Dp

F
L2
L1

l Dl Dl

l
Za predmet koji se nalazi na rastojanju p od ogledala, vazi relacija:
1 1 1
+ = . (1)
p f
Kada se predmet udalji od ogledala za p, imamo da je:
1 1 1
+ = . (2)
p + p f

43
Kombinovanjem izraza (1) i (2) dobija se kvadratna jednacina po oblika::

p 2 p p (p + p) = 0 ,

cija su resenja:
" s #
(1,2) 4p (p + p)
= 1 1+ = 150 cm
2 p

(negativno resenje odbacujemo, jer zbog uslova p > f lik ne moze biti ima-
ginaran!) Sada je na osnovu (1):
p 42, 7 cm 150 cm
f= = = 33, 24 cm .
p+ 42, 7 cm + 150 cm

9.5. Svetao predmet nalazi se na rastojanju p = 23 f od konveksnog

ogledala. Kakav
ce biti i gde
ce se nalaziti lik ovog predmeta?

RESENJE:
p Dp
Jednacina konveksnog ogledala ima
oblik:
1 1 1 P
= ,
f p
jer su ziza i lik koji daje konveksno F

ogledalo imaginarni. Udaljenost lika L2

L1
od temena ogledala je, prema tome:
pf 2
= , tj. = f. l Dl Dl
p+f 5 l
Uvecanje ogledala je:
L 3
u= = = <1,
P p 5
sto znaci da je lik umanjen.

9.6. Konkavno i konveksno ogledalo jednakih poluprecnika krivine

postavljena su na medusobnom rastojanju d (d > R) tako da
im se opti
cke ose poklapaju. Na kom rastojanju p1 od temena
konkavnog ogledala treba postaviti predmet P da bi njegovi
likovi u oba ogledala bili jednakih veli
cina?

44

RESENJE:

p1

\\
\
\\\\

\\\\
\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\
P
L2

F1 F2 F2 C2
L1 p2 l2

\\\\\
\\\\\

\
l1

\
\

\
\

\\\
\\ \

d
Polazi se od izraza za uvecanje ogledala:
L1 1
u1 = = ,
P p1
L2 2
u2 = = .
P p2
Prema uslovu zadatka L1 = L2 , sledi:
1 2
= . (1)
p1 p2
Na osnovu jednacine za konkavno ogledalo:
1 2 1 1
= = +
f R p 1 1
i konveksno ogledalo:
1 2 1 1
= = ,
f R p 2 2
sledi:
f p1
1 = , (2)
p1 f
f p2
2 = . (3)
p2 + f
Ako se jednacine (2) i (3) uvrste u (1), dobija se:

p2 + f = p1 f .

45
S obzirom da je d = p1 + p2 , sledi p2 = d p1 . Tada je:
d p1 + f = p1 f 2p1 = 2f + d
i konacno:
d
p1 = f + .
2

9.7. Dva jednaka konkavna sferna ogledala zi

znih daljina f = 30 cm
postavljena su jedno naspram drugog na rastojanju d = 5 f ,
tako da im se opti
cke ose poklapaju. Na rastojanju p1 = 50 cm
od jednog ogledala nalazi se svetao predmet veli cine P = 2 cm.
a) Odrediti gde se nalazi kona cni lik predmeta, ako je poz-
nato da njega formiraju svetlosni zraci koji se odbijaju
najpre od bli
zeg, a potom od daljeg ogledala.
b) Kolika je veli
cina ovog lika?

RESENJE:
p1 l2

P
F L2 F

L1
f
l1 p2
d = 5f

a) Polozaji likova L1 i L2 odredeni su jednacinama:

1 1 1 p1 f 1 1 1
+ = 1 = = 75 cm i + = .
p 1 1 f p1 f p 2 2 f
Sa slike se vidi da je p2 = d 1 = 5f 1 , tako da dobijamo:
p2 f (5f 1 ) f
2 = = = 50 cm .
p2 f 4f 1

46
 b) Uvecanja prvog i drugog ogledala su:
L1 1 1
u1 = = L1 = P ,
P p1 p1
L2 2 2
u2 = = = ,
L1 p2 5f 1
na osnovu cega proizilazi:
2 2 1
L2 = L1 = P = 2 cm .
5f 1 5f 1 p1

9.8. Za odredivanje zi
zne daljine konveksnog sfernog ogledala O1
koristi se eksperiment prikazan na slici. Ravno ogledalo O2
pomera se du z ose sfernog ogledala sve dok se likovi predmeta
P u oba ogledala ne poklope, pri cemu su rastojanja a = 30 cm
i b = 10 cm. Kolika je
zi
zna daljina sfernog ogledala?
O1
\
\\\\
P
\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\

F C
\\
\\\\\

O2
\\\\

a b

RESENJE:

Konstrukcija likova L1 pomocu konveksnog i L2 pomocu ravnog ogledala

prikazana je na slici.

O1
\
\\\\

P
\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\

L1

F C
\\
\\\\\

O2
L2
\\\\

a b l

47
Polazeci od jednacine konveksnog ogledala:
1 1 1 p
= f=
f p p
i slike, sa koje se vidi da je:

p=a+b i a=b+ =ab,

dobija se:
(a + b) (a b) a2 b2
f= = = 40 cm .
a + b (a b) 2b

Zadaci za samostalni rad:

9.9. Horizontalni zrak svetlosti pada

na vertikalni ekran. Ako se na
put zraka postavi ravno ogledalce,
udaljeno od ekrana za = 0, 5 m, h
svetla ta
cka na ekranu pomeri se
za h = 3, 5 cm. Pod kojim uglom O
pada zrak na ogledalce? l

9.10. Svetao predmet nalazi se na rastojanju p = 3R od temena

konkavnog sfernog ogledala polupre cnika krivine R. Za koliko
puta
ce se pove
cati veli
cina lika predmeta u ogledalu ako se
njegov polupre
cnik krivine pove ca dva puta?

9.11. Predmet velicine P = 3 mm postavljen je na udaljenosti p =

f /4 od temena sfernog ogledala. Kolika
ce da bude velicina
lika ovog predmeta ako je ogledalo konkavno, a kolika ako je
konveksno?

48
9.12. Konkavno sferno ogledalo polupre cnika zakrivljenosti R1 =
20 cm i konveksno ogledalo polupre cnika krivine R2 = 30 cm
nalaze se na medusobnom rastojanju d = 40 cm tako da im
se opti
cke ose poklapaju. Svetao predmet veli cine P = 5 cm
postavljen je na rastojanje p1 = 15 cm od temena konkavnog
ogledala. Odrediti polo zaj, veli
cinu i prirodu konacnog lika
koji grade zraci kada se odbiju najpre od konkavnog, a zatim
od konveksnog ogledala.

9.13. Za odredivanje zi
zne daljine konkavnog sfernog ogledala O1
koristi se eksperiment prikazan na slici. Ispred ogledala O1
postave se dva predmeta P1 i P2 i ravno ogledalo O2 . Ravno
ogledalo i predmet P2 pomeraju se du z ose sfernog ogledala
sve dok se likovi predmeta P1 i P2 u oba ogledala ne poklope,
pri cemu su rastojanja a = 30 cm i b = 25 cm i c = 6 cm. Kolika
je
zizna daljina sfernog ogledala?
a

P1 O1

C F

P2 O2

c b

49
 10. So
civa

10.1. Plankonveksno so civo polupre

cnika krivine R = 10 cm na cinjeno
je od stakla indeksa prelamanja n = 1, 5. Kolika je
zi
zna daljina
ovog sociva:
a) u vazduhu ;
b) u vodi indeksa prelamanja n1 = 4/3 ?

c) Sta ce se desiti ako se so
civo nalazi u sredini
ciji je indeks
prelamanja n1 = 3/2, isti kao indeks prelamanja materi-
jala od kojeg je napravljeno so civo?
d) Kolika bi bila
zi
zna daljina so
civa ako bi spoljna sredina
imala indeks prelamanja n1 = 1, 6, dakle ve ci nego
sto je
indeks prelamanja materijala so civa? Kakav karakter bi
imalo ovo socivo?

RESENJE:

a) U opstem slucaju zizna daljina sociva se odreduje iz relacije:

1 n2 n1 1 1
 
j= = + .
f n1 R1 R2
Kako je u ovom slucaju R1 = R, R2 = , n2 = n i n1 = 1, to je
zizna daljina ovog sociva u vazduhu:
R
f1 = = 20 cm .
n1
zna daljina sociva u vodi iznosi:
b) Zi
R
f2 = n = 80 cm .
1
n1
zna daljina sociva u sredini ciji je indeks prelamanja isti kao i indeks
c) Zi
prelamanja sociva (n2 = n1 ) je:
R
f = n2 =,
1
n1

50
 sto znaci da socivo gubi svoje osobine i da mu opticka moc postaje
jednaka nuli.

d) U sredini koja ima veci indeks prelamanja od sociva, zizna daljina

sociva bi bila:
R
f = n2 = 160 cm .
1
n1
Dakle, ovom slucaju se pomenuto socivo ponasa kao rasipno.

10.2. U prozorskoj staklenoj plo ci ostao je prilikom

izrade prostor ispunjen vazduhom oblika bikon-
veksnog so civa, cije grani
cne povrsine imaju
jednake polupre cnike krivina R = 2 mm. Ko-
liko iznosi
zi
zna daljina ovog ,,sociva, ako je
indeks prelamanja stakla n = 1, 52?

RESENJE:
Ponovo polazimo od jednacine:
1 n2 n1 1 1
 
= + ,
f n1 R1 R2
ali je u ovom slucaju n2 = 1 , n1 n i R1 = R2 R:
1 1 2
 
= 1 ,
f n R
te je trazena zizna daljina:
R 2 mm
f=   =   3 mm ,
1 1
2 n 1 2 1,52 1

sto znaci da se opisani vazdusni prostor ponasa kao rasipno socivo.

10.3. Pomo cu simetricnog sabirnog so

civa
ciji je polupre
cnik krivi-
ne R = 30 cm dobija se realan lik nekog predmeta uve can pet
puta. So civo se nalazi u vazduhu, a na cinjeno je od materi-
jala
ciji je indeks prelamanja n = 1, 50. Odrediti rastojanje
predmeta i lika u odnosu na so civo.

51

RESENJE:

p l
P

F F

f f
L

Polazeci od jednacine sabirnog sociva u obliku:

1 1 n n1 1 1 2
 
+ = + = (n 1) ,
p n1 R1 R2 R

jer je R1 = R2 R (simetricno socivo) i n1 = 1 i uzimajuci u obzir da je:

u= =5,
p
dobija se:
1 1 2 6 2(n 1)
+ = (n 1) =
p 5p R 5p R
i konacno:
3R
p= = 36 cm, = 5p = 180 cm .
5(n 1)

10.4. Visina plamena sve ce iznosi 5 cm. Socivo,

ciji je polo
zaj fik-
siran, pokazuje na zaklonu njegov lik visine 15 cm. Sve ca se
potom udalji za p = 1, 5 cm od sociva i pomeranjem zaklona
ponovo se dobije o star lik plamena visine 10 cm. Odrediti

zi
znu daljinu so
civa.

RESENJE:

52
 p2 l1
Dp p1 l2
P

F F
L2
L1

Prema uslovu zadatka je:

1 1 1 1 1
= + = + ,
f p 1 1 p 2 2
pri cemu je:
p2 = p1 + p ,
i
L1 1
u1 = = =3 1 = 3p1 ,
P p1

L2 2
u2 = = =2 2 = 2p2 = 2(p1 + p) .
P p2
Dakle:
1 1 1 1
+ = + ,
p1 3p1 p1 + p 2(p1 + p)
odnosno:
p1 = 8p = 12 cm i 1 = 3p1 = 36 cm ,
na osnovu cega konacno proizilazi:
p 1 1
f= = 9 cm .
p 1 + 1

53
10.5. Opticki sistem se sastoji iz dva tanka sociva od kojih je jedno
sabirno zi
zne daljine f1 = 0, 8 m, a drugo rasipno zi
zne daljine
f2 = 1, 2 m. Opti cke ose so
civa se poklapaju, a medusobno
rastojanje so civa je jednako zbiru njihovih zi
znih daljina. Na
rastojanju p1 = 1, 4 m ispred sabirnog sociva, izvan medusobnog
rastojanja so civa, postavljen je osvetljen predmet. Gde se
nalazi krajnji lik predmeta? Da li bi se od datog predmeta
mogao dobiti isti ovakav lik, na istom mestu, upotrebom samo
jednog so civa?

RESENJE:

p1 l1 p2

l2

P F2
F1 F1 L1 L2

f1 + f 2
Na osnovu jednacine za sabirno socivo:
1 1 1
= +
f1 p 1 1
sledi:
p1 f 1
1 = = 1, 87 m .
p1 f 1
Lik L1 je predmet rasipnog sociva i udaljen je od optickog centra sociva za:
p2 = f1 + |f2 | 1 = 0, 13 m .
Koristeci jednacinu za rasipno socivo:
1 1 1
= ,
f2 p 2 2
dobija se konacno:
p2 f 2
2 = = 0, 12 m .
f 2 + p2

54
Krajnji lik je imaginaran i obrnut u odnosu na predmet P . Kako su imagi-
narni likovi uvek uspravni, jasno je da se ovakav lik ne moze dobiti na istom
mestu upotrebom samo jednog sociva.
10.6. Dva simetri cna bikonveksna so civa nalaze se u vazduhu. Prvo
socivo ima zi
znu daljinu f1 = 10 cm i indeks prelamanja n1 =
1, 44, a drugo so
civo je zne daljine f2 = 20 cm i indeksa prela-
zi
manja n2 = 1, 54. Ako se so civa postave u te cnost indeksa
prelamanja n , odrediti:
a) kolika mora biti vrednost indeksa prelamanja n da bi u
posmatranoj tecnosti oba sociva imala istu
zi
znu daljinu
f ;
b) kolika je vrednost zne daljine f .
zi

RESENJE:

a) Kada se sociva nalaze u vazduhu, vaze jednacine:

1 2 2 1
= (n1 1) = ,
f1 R1 R1 f1 (n1 1)
1 2 2 1
= (n2 1) = ,
f2 R2 R2 f2 (n2 1)
dok je u slucaju kada se sociva nalaze u tecnosti indeksa prelamanja
n :
1 n1 n 2
= ,
f1 n R1
1 n2 n 2
= .
f2 n R2
Prema uslovu zadatka je f1 = f2 , na osnovu cega sledi:
n1 n 2 n2 n 2
= ,
n R1 n R2
odnosno:
n1 n 1 n2 n 1

=
n f1 (n1 1) n f2 (n2 1)
i konacno: n1 n2
f1 (n1 1) f2 (n2 1)
n = 1 1 = 1, 371 .
f1 (n1 1) f2 (n2 1)

55
 b) Polazeci od relacija:
1 n1 n 1 n2 n 1

=
=
f n f1 (n1 1) n f2 (n2 1)
dobija se da je:
n f1 (n1 1) n f2 (n2 1)
f = = = 87, 5 cm .
n1 n n2 n

10.7. Sabirno so
civo
zi
zne daljine fs daje realan lik nekog predmeta
na rastojanju = 25 cm od svog opti ckog centra. Kada se
neposredno uz njega postavi jedno rasipno so civo i napravi
kombinacija sociva, rastojanje lika poveca se za = 15 cm.
Odrediti
zi
znu daljinu rasipnog so civa.

RESENJE:
fs fs
P

Fs Fs
L

p l
fk fk
P

Fk Fk

L
p l + Dl
Jednacina sabirnog sociva je:
1 1 1
+ = ,
p fs

56
a kombinovanog:
1 1 1 1 1
= + = + .
fk fs fr p +
Na osnovu ovih relacija proizilazi:
1
=
fr ( + )
i konacno:
( + )
fr = = 66, 7 cm .

10.8. Objektiv mikroskopa ima opti cku mo c j 1 = 40 dioptrija, a
okular j 2 = 20 dioptrija. Ispod objektiva nalazi se osvetljeni
predmet (preparat) veli cine P = 0, 02 mm na rastojanju p1 =
2, 8 cm od optickog centra objektiva. Kona can lik koji daje
mikroskop formira se na daljini jasnog vida s = 2 = 25 cm od
okulara. Konstruisati kona cni lik i odrediti ukupno uve canje
mikroskopa, kao i veli cinu L2 kona cnog lika.

RESENJE:
F2

okular

p2
L1
d
l2
l1 F2
F1

p1 F1 objektiv

P L2

zna daljina objektiva

Konstrukcija konacnog lika je prikazana na slici. Zi
iznosi:
1 1
f1 = = m = 0, 025 m ,
j1 40

57
a okulara:
1 1
f2 = = m = 0, 05 m .
j2 20
Na osnovu jednacine:
1 1 1
= + ,
f1 p 1 1
udaljenost lika L1 koji formira objektiv imace vrednost:
p1 f 1 2, 8 2, 5
1 = = cm = 23, 3 cm .
p1 f 1 2, 8 2, 5
Lik L1 igra ulogu predmeta za okular koji deluje kao lupa, tako da na osnovu
jednacine:
1 1 1
=
f2 p 2 2
i uslova zadatka 2 = s , sledi:
f2 s 5 25
p2 = = cm = 4, 17 cm .
f2 + s 5 + 25
Prema tome, ukupno uvecanje mikroskopa moze se odrediti kao:
1 s
u = u1 u2 = = 49, 9 50 .
p1 p2
Kako je uvecanje odredeno i relacijom:
L1 L2 L2
u= = ,
P L1 P
velicina konacnog lika bice:

L2 = u P = 50 0, 02 mm = 1 mm .

10.9. Mikroskop ima objektiv zi

zne daljine f1 = 1 cm, a okular

zi
zne daljine f2 = 3 cm. Razmak izmedu objektiva i okulara je
d = 20 cm. Na kojoj udaljenosti od objektiva treba postaviti
predmet da bi ga, gledaju ci kroz okular, videli na udaljenosti
2 = 22 cm? Koliko je linearno uve canje mikroskopa?

58

RESENJE:
Lik koji daje objektiv je predmet za okular i od njega je udaljen za p2
(pogledati sliku u prethodnom zadatku). Posto je po uslovu zadatka lik koji
daje okular udaljen od njegovog optickog centra za 2 = 22 cm, sledi:
1 1 1 f 2 2 3 22
= p2 = = cm = 2, 64 cm .
f2 p 2 2 f 2 + 2 3 + 22
Lik koji daje objektiv mora biti udaljen od objektiva za:
1 = d p2 = (20 2, 64) cm = 17, 36 cm .
Iz jednacine:
1 1 1
= + ,
f1 p 1 1
sledi da je:
f 1 1
p1 = = 1, 06 cm .
1 f 1
Linearno uvecanje mikroskopa iznosi:
1 2
u = u1 u2 = = 136, 5 .
p1 p2

Zadaci za samostalni rad:

10.10. Tankim plankonveksnim so civom polupre cnika krivine R =

50 cm dobija se realan lik koji je tri puta ve
ci od predmeta.
Odrediti rastojanja predmeta i lika od ovog so civa, ako je
indeks prelamanja materijala od kojeg je ono na cinjeno n =
1, 50. Koliko bi iznosila ova rastojanja ako bi lik bio imagi-
naran?

10.11. Sabirno so civo

zi
zne daljine fs = 10 cm i rasipno so
civo nepoz-
nate
zizne daljine postavljeni su na medusobnom rastojanju
d = 50 cm tako da im se opti cke ose poklapaju. Na udaljenosti
p1 = 15 cm ispred sabirnog so civa nalazi se osvetljeni pred-
met velicine P . Odrediti zi
znu daljinu rasipnog so civa ako je
poznato da je kona cni lik ovog predmeta umanjen dva puta.

59
10.12. Bikonveksno so civo daje realni lik posmatranog predmeta sa
uvecanjem 1, 5. Ako se so civo pomeri za 12 cm duz svoje
glavne ose, dobija se imaginarni lik istog predmeta sa uve-

canjem 1, 5. Kolika je
zi
zna daljina ovog so
civa?

10.13. Odrediti polo zaj, veli

cinu i prirodu lika koji nastaje kada
se osvetljeni predmet visine P = 5 mm postavi na rastojanje
p = 14 cm od centra bikonveksnog so civa. So civo je simetri
cno
(R1 = R2 R = 20 cm), napravljeno je od stakla indeksa prela-
manja n = 1, 625, a nalazi se u vodi ciji je indeks prelamanja
nv = 1, 33.

10.14. Predmet koji je udaljen 10 cm od centra tankog simetri cnog

sabirnog so civa daje na zaklonu lik veli
cine 4, 5 cm. Kada se
isti predmet pomeri na rastojanje 8 cm od ovog so civa, veli
cina
lika iznosi 9 cm. Odrediti:

a)
zi
znu daljinu so
civa;
b) veli
cinu predmeta.

60
 11. Fizika oka i videnja

11.1. Mre znja

ca u ljudskom oku se nalazi na rastojanju 24 mm od
o
cnog sociva. Oko se fokusira na predmet udaljen 2 m i visine
40 cm. Odrediti zi
znu daljinu o
cnog so
civa, kao i veli
cinu lika
u mre znja
ci.

RESENJE:
Polazeci od jednacine:
1 1 1
= +
f p
i uzimajuci da je p = 200 cm, = 2, 4 cm (lik se stvara u mreznjaci), sledi:
p
f= = 2, 37 cm .
p+
Kao sto se vidi, zizna daljina ocnog sociva je veoma bliska rastojanju lika
, a to je posledica mnogo veceg rastojanja predmeta (p ). Zbog toga
i relativno velike promene velicine p ne zahtevaju znatnu promenu zizne
daljine.
Velicinu lika u mreznjaci odredicemo polazeci od definicije uvecanja:
L 2, 4 cm
u= = L= P = 40 cm = 0, 48 cm = 4, 8 mm .
P p p 200 cm

11.2. Kolika je akomodacija (izra zena u dioptrijama) neophodna,

da bi normalno oko dobro videlo i daleke i bliske predmete?
Daljina jasnog vida iznosi s = 25 cm.

RESENJE:
Daljnja tacka akomodacije je beskonacno udaljena, te je:
1 1
+ = j daleko ,

gde je rastojanje lika koji se formira u mreznjaci od ocnog sociva, dok je
za blisku tacku:
1 1
+ = j blisko .
s

61
Prema tome, akomodacija oka jednaka je:
1 1 1 1 1
j = j blisko j daleko = + = = = 4D .
s s 25 102 m
11.3. Kratkovid covek moze jasno da vidi predmet ako se nalazi na
udaljenosti 50 cm od oka. Kolika treba da bude opti cka moc
nao
cara koje on mora da nosi?

RESENJE:
Uloga sociva naocara je da ,,pomeri predmet iz beskonacnosti na rastojanje
sa koga se on jasno vidi. Dakle, covek treba da koristi naocare koje ce da-
vati imaginarni lik beskonacno udaljenog predmeta na rastojanju najmanje
50 cm. Iz:
1 1 1
= ,
f
dobija se:
1
f = = 50 cm j= = 2 D .
f

11.4. Kakve nao

care treba da nosi:

a) dalekovid
covek kome je daljina jasnog vida 50 cm;
b) kratkovid
covek kome je daljnja ta
cka akomodacije 40 cm?

RESENJE:

a) Sa naocarima, daljina jasnog vida je s = 25 cm, a bez njih s1 = 50 cm.

Prema tome, ako se predmet nalazi na rastojanju s, njegov imaginarni
lik u socivu naocara treba da bude na rastojanju s1 od oka:
1 1
j= j = +2 D .
s s1

b) Sa naocarima, daljnja tacka akomodacije je beskonacno daleka, a bez

naocara je x = 40 cm. Dakle, imaginarni lik beskonacno dalekog pred-
meta u socivu naocara treba da se formira na rastojanju x od oka:
1 1 1 1
= =j j= = 2, 5 D .
x f x

62
11.5. Bliska i daljnja ta
cka akomodacije kratkovidog coveka su 8 cm
i 17 cm. Koliko iznose ove ta
cke ako
covek stavi nao
care ja
cine
4 D?

RESENJE:
Neka je x = 8 cm bliska tacka akomodacije samog oka, a x bliska tacka
akomodacije oka sa socivom naocara. Kada se predmet nalazi na rastojanju
x , njegov lik u socivu naocara formira se na rastojanju x od oka:
1 1 1 xf
= x = 12 cm.
x x f f x
Na slican nacin se dobija da je daljnja tacka akomodacije:
yf
y = = 53 cm.
f y

11.6. Covek normalnog vida stavio je nao
care ja
cine +3 D.

a) Na kolikom rastojanju on treba da dr

zi predmet da bi ga
jasno video bez naprezanja o
cnog misi
ca?;
b) Na kolikom maksimalnom rastojanju
covek mo
ze da dr
zi
predmet da bi ga video?

RESENJE:
Prema rezultatu zadatka 11.2, akomodacija oka jednaka je:
1 1 1 1 1
j = j blisko j daleko = + = = = 4D .
s s 25 102 m
Sa naocarima cija je dioptrija +3 D akomodacija je j = +7 D, te je:
1 1
=j x= m = 14, 3 cm .
x 7
Svrha naocara je da ocuvaju da akomodacija ostane na vrednosti +4 D, te
je:
1 1
= 4D ,
x y
odnosno:
1 1
= 7 D 4 D y = m = 0, 33 cm .
y 3

63
 Zadaci za samostalni rad:

11.7. Za citanje teksta

covek koristi naocare ja
cine 4 D. Na ko-
likom rastojanju on treba da dr zi ravno ogledalo da bi u
njemu video svoj lik bez koris
cenja naocara?

11.8. Odrediti ja
cinu sociva potrebnog za korekciju kratkovidog
oka, kod koga je najdalja ta cka jasnog vida na udaljenosti
od 1 m, a najbli
za tacka jasnog vida na 25 cm. Uzeti da je
udaljenost mreznja
ce od ocnog so
civa 2 cm.

11.9. Kratkovida osoba ima najblizu tacku jasnog vida na 15 cm od

oka bez nao
cara. Kolika
ce biti daljina jasnog vida ako osoba
nosi nao
care sa korektivnim socivima od 1 D?

11.10. Odrediti jacinu korektivnog sociva kod dalekovidog oka potrebnu

da omogu ci osobi,
cija je najbli
za ta
cka jasnog vida 2 m, da

cita tekst bez naprezanja na udaljenosti od 0, 25 m.

64
 12. Fotometrija

12.1. Sa koje udaljenosti posmatra c jo

s uvek mo ze da vidi upaljenu
cigaretu u potpuno mra cnoj no ci, ako je svetlosni intenzitet
upaljene cigarete I = 0, 0025 cd? Najmanji svetlosni fluks koji
okom mo ze da se zapazi je = 1013 m, a povr sina zenice u
mraku iznosi S = 0, 4 cm2 .

RESENJE:
Zenicu oka smatracemo tackastom, tako da je njena osvetljenost:
I
E= cos .
r2
Odavde se za udaljenost izmedu izvora svetlosti i zenice dobija:
s
I cos
r= . (1)
E
Svetlosni fluks koji stize do zenice je = E S, gde je E osvetljenost zenice,
a S njena povrsina. Sledi da je:

E= . (2)
S
Uvrstavanjem izraza (2) u izraz (1) dobija se:
s
IS cos
r= .

Ovo rastojanje najvece je za = 0, tj. za cos = 1, kada svetlost upada
normalno na povrsinu zenice. Trazeno rastojanje prema tome iznosi:
s
IS
r= = 1000 m .

12.2. Ta
ckast izvor svetlosti S ja
cine I = 100 cd postavljen je u geo-
metrijskom centru prostorije u obliku kocke sa ivicom a = 4 m.
Odrediti:
a) ukupan svetlosni fluks koji pada na pod prostorije;
b) srednju osvetljenost poda;
c) najve
cu i najmanju vrednost osvetljenosti poda.

65

RESENJE:
a) Ukupan svetlosni fluks koji daje svetlosni izvor je:

= 4I .

Svetlosni fluks 1 koji pada na pod prostorije je:

1 2
1 = = I = 209, 33 m .
6 3

b) Srednja osvetljenost poda iznosi:

1
E= = 13, 08 x .
a2

c) Najosvetljenija tacka poda nalazi se u preseku dijagonala, neposredno

ispod sijalice ( = 0), tako da je:

I I 4I
Emax = =  2 = 2 = 25 x .
r2 a a
2
Najmanju osvetljenost imaju S
tacke koje leze u temenima
kvadrata. Njihovo rastojanje
rr = 2a a
od izvora je:
r1 = a2 3 a

a 3
r1 = ,
2 a
odnosno polovina prostorne di-
jagonale kocke, dok je:
a
cos = 2 = 1 .
a 3 3
2
Dakle, za minimalnu osvetljenost se dobija:

I 4 3I
Emin = 2 cos = = 4, 8 x .
r1 9a2

66
12.3. Dva ta ckasta svetlosna izvora S1 i S2 osvetljavaju povr
sinu
M N. Izvori se nalaze na medusobnom rastojanju = 1 m i na
visini h = 2 m iznad povr
sine koju osvetljavaju.
a) Koliko iznose osvetljenosti u ta
ckama A i B, ako svaki
od svetlosnih izvora emituje totalni svetlosni fluks od
= 2100 m?
b) Koliko iznosi osvetljenost ta
cke C koja le
zi na sredini
rastojanja izmedu A i B?

RESENJE:
S1 S2 S1 S2
a r r a a1 r1 r1 a1
h h
A B A B
M N M C N
l l
a) b)
a) Osvetljenosti tacaka A i B medusobno su jednake i predstavljaju zbir
osvetljenosti koje poticu od izvora S1 i S2 , odnosno:
EA = EB = E1 + E2 , (1)
gde je E1 osvetljenost u tacki A koja potice od izvora S1 , a E2 osvetl-
jenost tacke A koja potice od izvora S2 . Prema tome:
I I
E1 =i E2 = 2 cos , (2)
h2 r
gde je I = /4 intenzitet izvora S1 i S2 . Sa slike se vidi da vazi:
r 2 = h2 + 2 , (3)
kao i da je:
h
cos = . (4)
h2 + 2
Uvrstavanjem izraza (2), (3) i (4) u izraz za osvetljenost, konacno se
dobija:

1
EA = EB = 1 +  3/2 = 71, 7 x .

4h2 2
1+ h2

67
 b) Osvetljenost tacke C jednaka je:
EC = E1 + E2 = 2E1 ,
gde je:
I
E1 = cos 1 .
r 12
Vaze takode i relacije (videti sliku):
 2
2 2 h
r1 = h + i cos 1 = r  2 .
2
h2 + 2

Odavde se za osvetljenost tacke C dobija:

1
EC =  2 3/2 = 76, 3 x .
2h2 

1+ 2h

12.4. Na stubu visokom h = 6 m nalazi se svetlosni izvor ja

cine I =
3000 cd. Koliko iznosi povr
sina kruga, na zemlji ispod stuba,
unutar kojeg osvetljenost nije manja od EC = 2 x?

RESENJE:
Sa slike se vidi da je osvetljenost tacke C:
I N S
EC = cos ,
r2 r
a
h
h
a
gde je r 2 = R2 + h2 , a cos = . Tako se
h + R2
2
R
za osvetljenost EC dobija izraz: C
Ih
EC = .
(R2
+ h2 )3/2
Resavanjem ovog izraza po R2 dobija se:
s
2 I 2 h2
R = 3
h2 .
EC2
Prema tome, trazena povrsina kruga S = R2 iznosi:
s
2
Ih

h2 = 1243, 4 m2 .
3
S=
EC

68
12.5. Dve sijalice intenziteta I1 = 5 cd i I2 = 20 cd nalaze se na
medusobnom rastojanju d = 150 cm. Odrediti na kom mestu
treba postaviti zaklon, da bi se sa obe njegove strane postigla
ista osvetljenost?

RESENJE:
Z
x d-x
I1 I2

Prema uslovu zadatka mora biti ispunjeno:

E1 = E2 , (1)

gde su E1 i E2 osvetljenosti jedne i druge strane zaklona, odnosno:

I1 I2
E1 = i E2 = . (2)
x2 (d x)2

Izjednacavanjem poslednje dve jednacine dobija se:

2
dx I2

=
x I1
odakle je:
d
x= q = 0, 5 m .
I2
1+ I1

12.6. Uli
cna svetiljka nalazi se na visini h = 10 m iznad tla. Odre-
diti udaljenost ta
caka A i B na zemlji, ako je poznato da je
odnos osvetljenosti u tim ta
ckama EA /EB = 8. Ta cka A nalazi
se neposredno ispod svetiljke.

RESENJE:

69
 a
h r

a
A B
l
Osvetljenost tacke A je:
I
EA = , (1)
h2
a tacke B:
I
EB = cos , (2)
r2
sa slike se vidi da je:
h
r 2 = h2 + 2 i cos = .
h + 2
2

Prema tome, osvetljenost (2) moze se napisati kao:

Ih
EB = p 2 , (3)
(h + 2 )3

gde je rastojanje izmedu tacaka A i B, tj. AB = . Uvrstavanjem izraza

(1) i (3) u uslov zadatka: EA /EB = 8, dobija se:
q
8h3 = (h2 + 2 )3 . (4)

Resavanjem jednacine (4) po sledi:

q
3
=h 64 1 = 17, 3 m .

70
12.7. Povr sina laboratorije za fiziku iznosi S = 80 m2 , a njena sred-
nja osvetljenost je E = 50 x. Koliki je intenzitet svetlosti
koji daju elektricne sijalice, ako se za osvetljavanje labora-
torije koristi = 25% ukupnog svetlosnog fluksa koji emituju
sijalice?

RESENJE:
Srednja osvetljenost laboratorije iznosi:

E= , (1)
S
gde je svetlosni fluks koji pada na povrsinu laboratorije S. Odavde sledi
da je:
= E S = 4 103 m , (2)
ukupan svetlosni fluks kojim je laboratorija osvetljena. Ovaj fluks pred-
stavlja = 25% od ukupnog svetlosnog fluksa 0 koji sijalice emituju, pa je
prema tome:
= 0 ,
odnosno:

0 = = 16 103 m . (3)

Za trazeni intenzitet svetlosti dobija se:
0 ES
I= = = 1274 cd .
4 4

12.8. Sijalica snage P = 60 W izra ci = 2% utro

sene elektri
cne ener-
gije u vidu svetlosti. Izra cunati intenzitet svetlosnog izvora
(sijalice), smatraju
ci sijalicu izotropnim tackastim izvorom.

RESENJE:
Svetlosni fluks koji emituje sijalica iznosi = 2% od ukupne snage sijalice,
odnosno:
= P = 1, 2 W ,
sto u vizuelnim jedinicama iznosi:
1, 2
= m = 750 m .
0, 0016

71
Kako se sijalica smatra izotropnim izvorom, sledi da je intenzitet sijalice:

I= = 60 cd .
4
12.9. Na rastojanju r = 70 cm od ta ckastog svetlosnog izvora S
ja
cine I = 20 cd nalazi se ravno ogledalo O. Odrediti osvet-
ljenosti EA i EB u ta ckama A i B, koje se nalaze na rastoja-
njima r A = r/2 i r B = 2r/3 od svetlosnog izvora S, kao
sto je
prikazano na slici.

RESENJE:
O

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\
r/2 ,
S S
A B
2r/3
r

Zbog prisustva ravnog ogledala O, u njemu se formira imaginaran lik S

izvora S, kao sto je prikazano na slici. Osvetljenosti tacaka A i B jednake su
zbiru osvetljenosti ovih tacaka koje poticu od svakog od ovih izvora posebno,
odnosno:

EA = EAS + EAS i EB = EBS + EBS , (1)
gde je:
I I
EAS = 2
i EAS = , (2)
rA (2r r A )2
odnosno za tacku B :
I I
EBS = 2
i EBS = , (3)
rB (2r r B )2

Uvrstavanjem r A = r/2 i r B = 2r/3 u gornje izraze, za osvetljenost tacaka

A i B konacno se dobija:
40 I
EA = = 181, 4 x ,
9 r2
45 I
EB = = 114, 8 x .
16 r 2

72
 Zadaci za samostalni rad:

12.10. Svetlost sijalice pada na knjigu koja se nalazi na stolu pod

uglom = 60 prema ravni stola i na njoj stvara osvetljenost
E = 70 x. Svetlosna jacina sijalice u svim pravcima iznosi
I = 200 cd. Na kolikom rastojanju i na kojoj visini se nalazi
sijalica u odnosu na knjigu?

12.11. Kolika je srednja osvetljenost poda fiskulturne sale povr

sine
S = 72 m2 , ako se za njegovo osvetljavanje koristi = 25%
ukupnog svetlosnog fluksa 0 = 12000 m koji emituju elek-
tri
cne sijalice na tavanici?

73
Koristiti sledece vrednosti konstanti:

W m
= 5, 67 108 , b = 2, 9 103 K m , c = 3 108 ,
m2
K 4 s
F
h = 6, 626 1034 J s ,
h = 1, 054 1034 J s , 0 = 8, 854 1012 ,
m
me = 9, 11 1031 kg , e = 1, 6 1019 C , T [K] = t [ C] + 273
RH = 1, 097 107 m1 , 1 eV = 1, 6 1019 J .

74