TRAJTIMET Q I BHEN UJIT PR PRDORIM N INDUSTRI

Standaret pr pastrimin e ujit pr prdormin n industri dallojn nga standardet e ujit t pijshm.
Pr disa procese industriale pr arsye higjenike prdoret uji i kualitetit t ujit t pijshm, ndrsa
pr disa procese tjera industriale jan me rndsi vetit fizike dhe kimike t ujit, kshtuq metoda
pr pastrim dhe zbujtje t ujit duhet ti prshtatet krkesave t procesit industrial.

N industri sasi e madhe e ujit prdoret pr ftohje. Ky uj para prdorimit duhet t pastrohet nga
grimcat e materialit t suspenduar ose nga substancat t cilat mund t precipitojn n muret
siprfaqet t cilat duhet t ftohen (fortsia karbonate, kriprat e hekurit dhe manganit, gjipsi,
algjet) dhe papastrtit t cilat kan veprim korodues. Metoda e pastrimit t ujit duhet ti
prshtatet kualitetit t ujit t cilin e posedojm, pr nj prdorim apo duhet t reciklohet, mnyrs
s ftohjes etj.

Pr pregatitjen e akullit duhet prdor ujin pa prbrs t cilt do t ndikonin n shije dhe arom
t akullit dhe uj i cili nuk prmban prqendrim t madh t kriprave sepse mund t prftohet
akull i turbullt. N industrun e birrs, kualiteti i birrs varet nga fortsia e ujit dhe nga prbrja
kimike e ujit. Pr kt industri uji duhet t jet i shndosh dhe i but. Prmbajtja e M2+ dhe e
NO3- duhet te jet e ult. Pr furrtar uji i cili prdoret duhet t prmbaj sasi t vogl t hekurit
dhe manganit dhe duhet ti prmbush krkesat mikrobiologjike dhe bakteriologjike. Uji q
prdoret n industrin e sheqerit nuk duhet t ket fortsi t lart sepse ndikon negativisht n
procesin e difuzionit. Ky uj duhet t jet i shndosh, pa shije dhe arom t pakndshme dhe t
prmbaj sasi t vopgl t joneve nitrate.

N industrin e tekstilit uji q prdoret duhet ti prmbush standardet. Pr kt deg t industris

duhet uj i but dhe i kthjellt dhe nuk duhet t prmbaj kripra t hekurit dhe manganit dhe
substanca humike. N industrin e letrs dhe celulozs kushtet q duhet ti prmbush uji i cili
prdoret varen nga lloji i letrs q prodhohet. Kriprat e kalciumit dhe magnezit t pranishme n
uj ndikojn n kualitetin e ngjyrosjes n industrin e tekstilit dhe letrs.

Prbrja e ujit q prdoret n kalldaja me avull sht m rndsi t veant, sepse edhe pengesa
m e vogl n kalldaj q prodhon avull uji mund t shkaktoj rregullim n tr procesin
industrial, duke marr parasysh pothuaj se nuk ekziston industri e cila nuk prdor kalladaja.
Kualiteti i ujit pr kalldaja varet nga lloji i impianteve te t cilat prdoret, presionit t avullit q
prftohet dhe nga qllimi i prdorimit. Uji duhet t prmbush kualitetin q n kalldaj t mos
formoj precipitate dhe shtresa, t mos ket veprim korodues, nuk duhet t prmbaj substance q
shkaktojn shkum, te mos permbaje vajra, yndyra dhe disa substance tjera organike dhe duhet t
jet alkaline (pH=7 9,5).

Veprimi korroziv i ujit sht shum i dmshm. Ai shkatohet nga acidet e lira n uj, acidet q
formohen me hidroliz t kriprave dhe nga oksigjeni i lir. Oksigjeni dhe dioksidi i karbonit
jan dy shkaktart kryesor t korrozinit prandaj duhet pas kujdes pr prqendrimin e tyre n uj.
Formimi i gurit t kalldajs poashtu sht nj rrezik prmanent gjat prftimit t avullit t ujit n

1
kalldaja. Ai fitohet gjat precipitimit dhe dhe shtresimit n mure t kalldajs kryesisht nga
kriprat karbonate, sulfate, silikate, hidroksile dhe fosfate t kationeve t cilt jan prbrs t
fortsis s ujit. Kto shtresime t formuara n mure t kalldajs jan vshtir t tretshme dhe
ngjiten fuqishm pr mure t kalldajs duke penguar deprtimin e nxehtsis.

Pr mirvajtjen e proceseve t ndryshme industriale hargjohet sasi jashtzakonisht e madhe e

ujit. P.sh. pr prftimin e nj tonelate amoniak sintetik duhen 1500 m3 uj, acid sulfurik me
procesin e kontaktit 50 m3 uj, viskoz 2500 m3 uj, ltr 200 m3, elik 65- 270 m3, sheqer 120
m3 uj etj.

Duke marr parasysh krkesn jashtzakonisht t madh pr uji dhe duke marr parasysh
krkesat rigoroze t industris q uji t jet i pastr (pa kripra), metodat pr pregatitjen e ujit n
industri kan rndsi shum t madhe .

Pregatitja e ujit pr prdorim n industri zbutja e ujit

Sot teknika e prpunimit t ujit sht zhvilluar shum kshtuq, nga uji i fardo kualiteti mund t
prftohet uj me shkall t duhur t pastrtis. Gjat przgjedhjes s metods pr pastrim sht
m rndsi q kostoja e pregatitjes t jet s m e ult.

Pr pregatitjen e ujit mund t prdoren ndonjra nga kto metoda:

1 Metodat termike
a Me nxemje
b Me destilim
2 Metodat kimike;
3 Metoda me kmbyes jonik
a Permutite zeolite
b Me kmbyes jonik organik

Pregatitja mund t prfshi edhe disa ecuri speciale si dhe kombinimin e disa metodave t cilat do
ti shpjegojm n vazhdim

1 Metodat termike
a Me nxemje t ujit n temperatur rreth 100oC largohet fortsia kalimtare e ujit sepse
bikarbonatet zbrthehen dhe precipitojn, p.sh.

Ca(HCO3)2 = CaCO3 + H2O + CO2

Me metod termike nuk mund t largohen kriprat tjera, t cilat formojn fortsin e prhershme
t ujit, kshtuq metodat termike rrall prdoren, vetm n ato raste kur uji nga i cili sht
larguar fortsa karbonate i plotson kushtet pr prdorim meqense n kt rast largohen edhe
gazrat q jan shkaktar t korrozionit (oksigjeni dhe dioksidi i karbonit).

2
 b Destilimi i ujit pr t br zbutjen e ujit prdoret vetm n raste speciale pr shkak se
metoda ka kosto t lart. Ujin e destiluar duhet pruar nepr tuba speciale (p.sh.
tuba kallaji, alumini ose masa plastike) n mnyr q uji i but i prftuar t mos
kontaminohet me tretjen e sasis s vogl t metaleve.

2 Metodat kimike

Jonet e kalciumit dhe magnezit nga uji mund t precipitohen n form t karbonatit t
kalciumit, hidroksidit t magnezit ose kalcium-magnezium fosfatit. sht synim q pr
precipitimin e tyre t prdoren reagjent me kosto t ult.

Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 = 2CaCO3 + 2H2O

Mg(HCO3)2 + 2Ca(OH)2 = Mg(OH)2 + 2CaCO3 + 2H2O

MgSO4 + Ca(OH)2 = Mg(OH)2 + CaSO4

MgCl2 + Ca(OH)2 = Mg(OH)2 + CaSO4

MgCl2 + Ca(OH)2 = Mg(OH)2 + CaCl2

Veprimi me glqere dhe sod. Pr t zbut ujin veprohet n uj me glqere t shuar Ca(OH)2:

Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 = 2 CaCO3 + 2H2O

Mg(HCO3)2 + 2Ca(OH)2 = Mg(OH)2 + 2CaCO3 +2H2O

MgSO4 + Ca(OH)2 = Mg(OH)2 + CaSO4

MgCl2 + Ca(OH)2 = Mg(OH)2 + CaCl2

Prandej, me an t glqeres mnjanohet fortsia kalimtare e ujit dhe prcipitohen t gjita kriprat e
magnezit. Prvec ksaj precipitohen kriprat e hekurit dhe neutralizohen acidet q eventualisht
mund t jen prezente n uj. Por me veprimin e sods n uj mbesin pa u larguar kriprat e
tretshme t kalciumit prandaj n uj shtohet edhe soda ,Na2CO3:

CaSO4 + Na2CO3 = CaCO3 + Na2SO4

CaCl2 + Na2CO3 = CaCO3 + 2NaCl

Uji me kt metod mund t zbutet n temperatur t mjedisit ose n temperatur t lart. Nga
temperatura dhe nga kushtet tjera si jan koha e reakcionit, sasia e reagjentit dhe kualiteti i ujit
varet efikasiteti i zbutjes. Fortsia e mbetur e ujit pas ktij procesi n temperatur t mjedisit
sht 2o gjermane, ndrsa n temperatur t ngritur 0,8-1o gjermane. N uj mbesin kriprat e
natriumit.

3
Glqerja n temperatur t mjedisit prdoret edhe pr zbutje t pjesrishme t ujit q prdoret n
vende urbane, ose pr pregatitjen e ujit pr ftohje n industri. Kryerja e zbutjes n temperatur t
ngritur ka kto prparsi: prvec q zbutja sht m efikase, reaksionet jan m t shpejta,
koagulimi dhe filtrimi jan m t lehta ndrsa edhe gazet lirohen m leht.

Trajtimi me fosfat natriumi. Pr precipitim n kt rast prdoret vetm nj reagjent dmth. fosfati i
natriumit:

3CaSO4 + 2Na3PO4 = Ca3(PO4)2 + 3Na2SO4

3MgCl2 + 2Na3PO4 = Mg3(PO4)2 + 6NaCl

Duke pas produkt m t ult t tretshmris t fosfateve t precipituara, uji pas procesit t
zbutjes ka fortsi 0,15-0,3o gjermane. Por meqense fosfati i natriumit ka kosto t lart ky
process prdoret vetm pr zbutje plotsuese t ujit, zakonisht pas procesit t veprimit me
glqere dhe sod.

Zbutja e ujit me metod kimike mund t kryhet n nj impiant q sht treguar n figurn 15. Ky
impiant prbhet nga disa en cilindrike me fund konusor duke i vendosur n mes nj tub (gyp)
t hapur i cili shrben pr przierje t ujit me sasin e llogaritur t reagjentve t shtuar n uj.
N enn e par uji q sht n temperatur shtohet przierja e glqers dhe ujit ndrsa n t dytin
fosfati i natriumit. Precipitati fundrrohet n nj mbarim (fund) konusor prej nga largohet koh
pas kohe, ndrsa uji i kthjellt zbraset nga maja e ens. Uji para se t prdoret
Filtrohet.

Figura 15. Impiant pr zbutjen e ujit me metoda kimike

4
Pr precipitim mund t prdoren edhe reagjent tjer si hidrokisidi i natriumit dhe hidroksidi i
bariumit.

Uji mund t zbutet edhe me prdorimin e substancave t ndryshme t cilt me prbrsit e

fortsis s ujit formojn komplekse t tretshme me rast pengohet formimi i gurit t kalldajs.
Pr kt qllim shrben heksametafosfati i natriumit (Na5PO3) (ose me natrium tripolifosfat,
Na5P3O10):

Na2[Na4(PO3)6] + 2CaSO4 = Na2[Ca2(PO)6] + 2NaCl

Polifosfati i natriumit ndikon edhe n zvoglimin e korrozionit. Kto substanca shtohen n uj

pr ftohje pr t penguar formimin e klarbonatit t kalciumit nga uji me fortsi 15-16oshkall
gjermane n temperatur deri 50o C.

3 Zbutja e ujit me kmbyes jonik

N shekullin e XIX sht vrejtur dukuria q disa nga prbrsit e dheut (silikatet) mund t
kmbejn kationet e tyre me tretsirat ujore q rrjedhin n kto shtresa t toks.Ka kaluar nj
koh mjaft e gjat q kjo dukuri t gjej zbatim n industri, pra aplikimi i procesit t kmbimit
jonik pr zbutjen e ujit. Pr kt qllim n fillim jan prdor silikatet natyrore t quajtura zeolite
e pastaj jan prdor edhe ato sintetike t quajtura permutite. M von jan prftuar kmbyes
jonik duke br sulfonimin ose oksidimin parcial t thengjillit - kmbyes jonik kationik, e m
von n vitin 1935 kan filluar t prodhohen kmbyesit jonik sintetik me kmbim t kationeve
dhe anioneve. Sot procesi i kmbimit jonik sht nj nga proceset kryesore dhe shum me
rndsi q prdoret n industri, jo vetm pr zbutjen e ujit por pr shum qllime tjera.

a. Metoda zeolito-permutite e kmbimit t joneve. Zeolitt dhe permutitt q prdoren n

procesin e zbutjes s ujit jan silikate natyrore ose artificiale (sintetike) me frormul t
prgjithshme: Na2OAl2O3xSiO2nH2O. Kta jan t patretshm n uj, dhe mund t kmbejn
kationjet e tyre (natriumin) n kontakt me tretsirat q prmbajn katione tjera, p.sh.

Na-zeolit + Ca(HCO3)2 Ca-zeolit + 2NaHCO3

Na-zeolit + CaSO4 Ca-zeolit + Na2SO4

Na-zeolit + MgCl2 Mg-zeolit + 2NaCl

Me kt rast n tretsir mbetet sasia ekuivalente e joneve t natriumit ndrsa kriprat e

kalciumit respektivisht t magnezit lidhen pr silikate. Kur zeolitt dhe permutitet ngopen
plotsisht, dhe nuk jan n gjendje m t bjn kmbimin e joneve, gjegjesisht shndrrohen n
kripra t kalciumit respektivisht t magnezit, ato mund t rigjenerohen dhe prsri t
shndrrohen n kripra t natriumit. Kjo arrihet me prdorim t tretsirs 7-10% t klorurit t
natriumit sipas reaksionit:

Ca-zeolit + 2NaCl Na-zeolit + CaCl2

5
N praktik nuk ljohet q permutitet t shterren n trsi.

Pjesa kryesore e impiantit pr zbutjen e ujit prbhet nga nj en cilindrike (pyrg) me hapsir t
madhe (fig. 16) n t cilin ndodhet nj shtres t zeolitit n form t kokrrzave gjegjsisht
permutit t vur mbi nj shtres t rrs. Uji lshohet prej lart posht n shtypje normale ose n
shtypje t rritur. Duke marr parasysh se shtresa e permutit shrben edhe si filtr, precipitati i
grumbulluar duhet t largohet me kujdes me shprlarje me kahje t kundrt t rryms s ujit ujit.

Figura 16. Impiant pr zbutjen e ujit me kmbyes jonik

Permutitet dhe zeolitet kan q prdoren pr zbutjen e ujit kan disa prparsi n krahasim me
metodat kimike pr zbutje; uji sht praktikisht i zbutur plotsisht (0,03 0,06 shkall
gjermane), nuk duhet shtuar mjete alkaline me shumic pr precipitimin e kriprave, mund t
trajtohet uji me fardo fortsie derisa t ngopet kmbyesi jonik, impiantet pr trajtim nuk
krkojna hapsira t mdha, manipulohet leht me impiante, procesi sht i shpejt dhe efikas n
temperatur t ndryshme.

Regjenerimi i kujdeshm i kmbyesve jonik sht me rndsi t posame. Pr regjenerim

hargjohet sasi 2-3 her m e madhe e krips nga sasia e llogaritur teoritikisht.

Nse uji sht me fortsi shum t lart, metoda zeolite mund t kombinohet me metodn me
glqere e cila aplikohet para lshimit t ujit npr kmbyes jonik.

Nj nga t metat e procesit t zbutjes s ujit me kmbyes permutit ose zeolit sht s n uj sasia
e mbetur e dioksidit t karbonit bhet agresive dhe uji i zbutur mund t prmbaj silikate t
tretshme q paraqesin rrezik permanent sidomos pr kalldaja. Pr kt shkak duhet ndrmarr
masa q pas zbutjes s ujit t largohen kta prbrs t dmshm t ujit t zbutur.

Zeolite dhe permutite ka t llojeve t ndryshme dhe ata zakonisht shnohen me numra. Pr
zbutjen e ujit prdoren kmbyesit jonik: zeolitt natyral, rra e gjelbr e trajtuar m par, argjilat
bentonite dhe mineralet sintetike (t fituar me shkrierjen ose precipitim t sods, potass,

6
feldspatit dhe kaolinit). Kmbyesit organik sintetik pr zbutjen e ujit n shum raste sot i
zvendsojn zeolitet dhe permutitet.

Kmbyesit jonik organik. Ngjashm me zeolitet, kmbyesit jonik organik mund t kmbejn
jonet me tretsirn e cila kalon nepr kmbyesit jonik. Kmbyesit jonik organik mund t jen me
veprim t ndryshm; mund t bjne kmbimin e kationeve kmbyesit kationik, ose t anioneve
kmbyesit anionik. Me nj przgjedhje t prshtatshme ose me kombinimin e tyre, nga uji
mund t largohen trsisht t gjitha kriprat. Prve pr zbutjen e ujit, kmbyesit jonik organik
prdoren edhe n industri pr qllime t ndryshme.

Gjat kalimit t ujit nepr kmbyes jonik kationik i cili prfaqsohet n form t kationit t
hidrogjenit, nga tretsira eliminohen kationet ndrsa mbeten acidet, p.sh.

H-kmbyes + NaCl Na-kmbyes + HCl

H-kmbyes + CaSO4 Na-kmbyes + H2SO4

H-kmbyes + Ca(HCO3)2 Na-kmbyes + H2O + CO2

Duke e lshuar ujin npr kmbyes jonik anionik mund t eliminohen edhe acidet:

OH-kmbyes + HCl Cl-kmbyes + H2O

OH-kmbyes + H2SO4 SO4-kmbyes + H2O

Pasiq t ngopen dhe nuk mund t bjne m tutje kmbimin e joneve, kmbyesit kationik leht
regjenerohen duke lshuar nepr kmbyes jonik t ngopur acidin e holluar klorhidrik HCl ose
sulfurik H2SO4 n tepric, ndrsa regjenerimi i kmbyesve organik anionik bhet n mnyr t
ngjashme duke prdor tretsir t holluar t ndonj baze. Nse regjenerimi i kmbyesit kationik
kryhet me klorur natriumi, kmbyesi do t veproj si permutit.

Kmbyesit kationik mund t jen t dy llojeve:

a Materiale natyrore si p.sh. thngjilli i sulfonuar ose parcialisht i oksiduar, koksi, qymyri
dhe linjiti, dhe
b Rshirat sintetike, p.sh. rshirat polistirole t sulfonuara, rshirat fenolike t sulfonuara
ose aminoplastet.

Kmbyesit kationik t ndryshm mund t posedojn veti acide t forta ose t dobta. N mnyr
t ngjashme edhe kmbyesit anionik mund t posedojn veti t bazave t forta ose t dobta, t
cilat shkaktohen nga grupe t bazave t vendosura n nj polimer hapsinor me form t rregullt
q sht prftuar nga amine t ndryshme aromatike ose alifatike ose nga komponime
heterociklike dhe aldehidi formik, ose nga polimer t trajtuar t stirolit. T dy kto lloje t
kmbyesve lidhin acidet e forta (q disocijojn plotsisht) por acidet e dobta (acidi silicik dhe
karbonik) mund t lidhen vetm me kmbyes t fort bazik. Regjenerimi i kmbyesit t fort

7
bazik (alkalin) bhet me hidroksid natriumi ndrsa ata bazik t dobt mund t regjenerohen me
karbonat natriumi ose amoniak.

T kmbyesit kationik grupe aktive jan m s shpeshti SO3 dhe COOH ose grupi fenolik
OH, ndrsa te kmbyesit anionik grupet amine primare, sekondare dhe terciare si dhe grupet
ammonium kuaternere.

Rshirat q prdoren te kmbyesit jonik duhet t posedojn veti t mira mekanik t jen t
qndrueshm dhe nuk duhet t jen t tretshm n uj, acide ose alkalje. Kjo do t thot se gjat
prdorimit pjest kryesore t makromolekulave (matriksi) nuk duhet t psoj kurfar ndryshimi
dhe nuk duhet t reagojn, ndrsa grupet aktive marrin pjes n ndryshimet reverse n raporte
stekiometrike.

Demineralizimi i plot i ujit mund t bhet n impiante me dy en cilindrike n njrn sht i

vendosur kmbyesi jonik kationik, ndrsa n enn tjetr kmbyesi anionik. Por gjat kalimit t
ujit i cili ka fortsi bikarbonate nepr kmbyes jonik kationik lirohet acidi karbonik. Para se uji t
lshohet n kmbyesin jonik anionik, kalon nepr nj impiant t quajtur degasifikues i cili sht
pjes prbrse e impiantit dhe shrben pr mnjanimin e acidit karbonik. Skema e impiantit pr
demineralizim t plot t ujit sht treguar n figurn 17.

Figura 17. Impiant pwr demineralizimin e plot t ujit

Demineralizimi i plor i ujit mund t bhet edhe n impiante me veprim n nj shkall, nse uji
kalon nepr nj shtres t przier q prbhet nga kmbyesi kationik dhe anionik. N kt rast
vshtrsi paraqet procesi i regejenerimit t kmbyesit jonik. Prandaj pr tu kryer procesi i
regjenerimit me sukses shtresa kationike e kmbyesit jonik duhet t ndahet nga shtresa anionike
me vrushkull t shpejt t ujit nga posht lart. Konstruktimi i impianteve mundson q shtresat
e ndara t kmbyesit jonik t regjenerohen ve e ve. Pas procesit t regjenerimit me lshimin e
ajrit shtresat prsri przihen.

8
Demineralizimi i ujit me kmbyes jonik ka kosto prgjysm m t ult n krahasim me procesin
e destilimit.

Pr pregatitjen e ujit n industri mund t aplikohet njra nga metodat e prshkruara m lart ose
mund t prdoret edhe kombinimi i disa metodave. Prve ksaj, pr pregatitjen e ujit prdoren
edhe metoda speciale duke pasur parasysh krkesat specifike pr uj ose pr prbrsit t
pranishm n uj t cilt duhet t largohen nse konstatohet se kan veprim t dmshm.

Nj nga metodat plotsuese shum t rndsishme n procesin e pregatitjes s ujit, sidomos pr

kalldaja sht procesi i largimkit t gazrave degazifikimi. Prania e dioksidit t karbonit n uj e
sidomos e oksigjenit shkaktojn korrozionin e impianteve. Kto gazra mund t eliminohen me
metoda termike (duke lshuar avujt e ujit nepr kolona me kmbyes jonik n kahje t kundrt t
lvizjes s ujit) dhe me metoda kimike, duke shtuar mjete reduktuese (p.sh. hidrazin ose sulfit
natriumi) pr t lidhe oksigjenin e mbetur. Pr largimin e dioksidit t karbonit aplikohet metoda
termike, ndrsa me metod kimike nuk mund t largohet sepse prdorimi i kemikateve do t
shkaktonte rritjen e fortsis s ujit. Nj litr uj n 20oC do t treten 6,36 ml oksigjen ndrsa n
100oC nuk do t tretet fare oksigjeni.

Eliminimi i silikateve t tretshme gjithashtu mund t jet me rndsi t veant, sidomos pr

pregatitjen e ujit pr kalldaja me avull. Silikatet mund t largohen nse uji filtrohet n nj filtr i
prbr nga nj shtres e oksidit t magnezit ose dolomit i pjekur (MgCO CaCO3), ose me
prdorimin e kmbyesve jonik anionik t fort bazik.

NDOTJA E UJRAVE

Me urbanizim intensiv, ngritjen e standardit jetsor, zhvillimin e kapaciteteve

ekonomike ekzistuese dhe ngritjes se kapaciteteve t reja rritn edhe krkesat pr
uj. Krahas ksaj shkarkimi i ujrave t prdorura pa kurrfar trajtimi paraprak n
rrjedhat natyrore, ndikuan n rritjen e shkalls s ndotjes t burimeve ujore. Nisur
nga ky kndvshtrim, problemi i ndotjes s ujrave n t gjitha degt ekonomike
(furnizimi me uj, shkarkimi i ujrave t ndotura, ujitja, lundrimi dhe
hidroenergjetika) krahas dimensionit shndetsor merr edhe at ekonomik.

9
Shfrytzimi i ujrave siprfaqsore, e sidomos i lumenjve daton nga civilizimet e
hershme t shoqris njerzore. Kshtu, vendbanime dhe kulturat e para njerzore
u zhvilluan prgjat brigjeve t dy lumenjve t mdhenj Tigr dhe Eufrat. Edhe
egjiptasit e vjetr i vun themelet e shtetit t tyre rreth lumit Nil. Ata para 3500 vjet
m par kan ndrtuar kanalin e madh i cili shrbente pr ujitjen e tokave dhe si
rezervuar pr akumulimin e ujit. Ndrtimi i vendbanimeve rreth lumenjve vazhdon
edhe n periudhat e mvonshme t njerzimit q rezultoi me ndrtimin e shum
qyteteve t mdha me numr t madh t banorve n brigjet e lumenjve. Njeriu,
duke ndrruar mnyrn e jetess s tij dhe duke mos i marr parasysh resurset e
kufizuara t ujit, me aktivitete t ndryshme e ka ndotur ujin n shkall t lart.
Kshtu, lumenjt t cilt shrbenin si burim i ujit t pijshm dhe pr prdorim n
amvisri, gradualisht u shndrruan n kolektor t ujrave t zeza t vendbanimeve
prreth. Pr pasoj prqendrimi i materieve organike n uj shnon rritje t lart q
mundson zhvillimin e shum mikrorganizmave patogjene, q pr pasoj vjen deri
te shfaqja e epidemive kudo n bot. Kjo ndotje mori prmasa alarmante n Europ
para rreth 150 vjet kur u shfaq epidemia e kolers e cila mori miliona viktima n
njerz. Pr t parandaluar shfaqjen e epidemive t reja, shum qeveri t shteteve
evropiane filluan t ndrmarrin masa t rrepta ligjore pr mbrojtjen e ujrave. Nj
mas e till u ndrmor n Angli n vitin 1876 dhe u quajt The River Pollution
Prevention Act (Akti pr mbrojtjen e lumenjve), e cila ishte n fuqi deri n vitin
1956 .

Ndotjes me materie organike t lumenjve me zhvillimin e urbanizmit dhe

industrializimin intensiv t shoqris njerzore i shtohet edhe ndotja industriale q
sht karakteristik posarisht e shekullit XX dhe n ditt e sotme paraqet
problem global pr njerzimin. Zhvillimi i hovshm industrial ka ndikuar n rritjen e
harxhimit t ujit e me kt edhe n rritjen e sasis s ujrave t ndotura. Disa deg
t industris jan ndotsit potencial t resurseve ujore pr shkak t pamundsis
s pastrimit t disa ndotsve me teknologji poseduese konvencionale. Pr at nga
shum impiante t pastrimit t ujrave t ndotura, disa nga ndotsit pa penges
deprtojn n rrjedhat e lumenjve dhe dukshm prishin kualitetin e ujrave.

Ujrat e ndotura zakonisht m s shpeshti klasifikohen n dy lloje:

a ujrat e ndotura urbane (t kanalizimeve, ujrat e zeza)

b ujrat e ndotura industriale me ndots

10
Ujrat e ndotura urbane mesatarisht prmbajn 0,1-0,15% t papastrtive t
ndryshme, substanca t suspenduara ose t tretura inorganike dhe organike. Pjesa
m e madhe e ktyre prbrsve, rreth 60% jan substanca organike. Prbrsit
kryesor t ujrave t kanalizimeve (ujrave t zeza) jan mbetjet e ushqimit, t
sapunve, detergjenteve, letrs, vajit, pastaj t kriprave t ndryshme (kryesisht
NaCl), fekale, numr t madh t baktereve, argjil, rr, deg t drunjve dhe gjethe.
T gjitha ktyre papastrtive mund ti shtohen edhe ndotsit nga ujrat e ndotura t
spitaleve, garazheve, qumshtoreve, thertoreve dhe ndrmarrjeve tjera, t
laboratorve universitare dhe laboratorve tjera dhe t shum institucioneve tjera.

Proceset teknologjike industriale dallohen shum n mes vete prandaj edhe ujrat
hedhurin nga industrit e ndryshme pr nga prmbajtja dallohen shum. N parim
ujrat e ndotura industriale mund ti klasifikojm n dy grupe themelore:

Biologjikisht t zbrthyeshm ose kompatibile, ku bjn pjes t gjitha ato

ujra t cilat mund te przihen me ujrat hedhurin nga vendbanimet,
respektivisht t kalojn n nj kanalizim t prbashkt me ta (p.sh, ujrat e
disa industrive ushqimore).
Biologjikisht t pazbrthyeshm ose inkompatibile, ku bjn pjes t gjitha
ato ujra t cilat nuk mund t przihen me ujrat hedhurin nga
vendbanimet, respektivisht pa iu nnshtruar nj trajtimi paraprak (p.sh,
ujrat e industrive kimike, industrive metalike etj).

N praktik ujrat e ndotura industriale shpeshher ndahen n grupin e ujrave t

papastra dhe n kushtimisht t pastra. N grupin e dyt (ujrat kushtimisht t
pastra), bjn pjes ujrat te cilat pas prdorimit pr qllime industriale nuk
psojn ndryshime serioze t vetive fiziko-kimike q kan pasur para prdorimit. Ky
lloj i ujrave industriale mund t bashkohet me ujrat e kanalizimeve urbane ose t
lshohet n recipient natyror pa kurrfar trajtimi paraprak.

Secila deg industriale paraqet problem specifik sipas prbrsve baz n ujin
hedhurin. Disa lloje t ujrave hedhurin nga industrit e ndryshme mund t
prmbajn n vete prbrs toksik ose vshtir t zbrthyeshm dhe t njjtit
interferojn me botn e gjall n ekosistemet ujore. N mesin e ktyre prbrsve
jan metalet e rnda, acidet, bazat, nafta dhe derivatet e nafts, yndyrat dhe vajrat
minerale, izotopet radioaktive, komponimet kimike sintetike, m nj fjal prbrsit
t cilt nuk jan t pranishm n ujrat natyrore. Ujrat e ktilla duhet ti
nnshtrohen procesit t pastrimit para lshimit t tyre n kanalizimet publike ose
recipientt natyror .

11
Prve ujrave t ndotura urbane dhe nga industria, ujrat ndoten edhe nga
prdorimi i preparateve bujqsore (pesticidet) n tokat bujqsore. Kto ujra t
ndotura nse para se t shkarkohen n ekosisteme natyrore nuk pastrohen,
paraqesin rrezik pr botn bimore dhe shtazore q jetojn n ato ujra. Nj efekt
shum i rrezikshm shkaktohet edhe pr shkak t rritjes s nevojs (shpenzimit)
biologjike pr oksigjen n kto mjedise. N t vrtet bakteret aerobe gjat
degradimit t komponimeve t prbra organike (rndom deri n CO 2 dhe H2O),
harxhojn oksigjen deri n at mas sa q rrezikojn jetn e peshqve dhe
organizmave tjer n ato ujra..

Ndotsit e ujrave natyror karakterizohen n disa tipe:

Ndotsit e ujrave Shembuj

Mbeturinat pr shkak t cilave rritet Fekalet, kalbjet e mbetjeve t

shpenzimi biokimik pr oksigjen shtazve
(SHBO5)

Agjend infektiv

Plehrat minerale
Bakteret dhe viruset
Molekulat organike
Fosfatet, nitratet
Mineralet dhe kemikatet
Pesticidet dhe detergjentet
Materiet e suspenduara
CN-, Pb2+, merkuri dhe komponimet e
Suspensionet radioaktive tij

Nxehtsia Lymi

Mbetje radioaktive, pluhuri radioaktiv

Uji q shfrytzohet n industri pr

ftohje

Ujrat natyror prmbajn shum substanca t tretura, t cilat marrin pjes n

prbrjen biologjike t sistemeve ujore, llojeve t shtazve, bimve dhe jan faktor
n shum procese t cilat kryhen n organizmat e gjall. Gjat ciklit t nj jete

12
normale t trupave ujor siprfaqsor si jan liqenet dalngadal akumulohen
substanca organike q vijn nga degradimi i algave, bakterieve, bimve t ujit dhe
gjallesave tjera. Bakteriet dhe organizmat tjer n liqene ushqehen me kt
sediment dhe e dekompozojn at n prezenc t oksigjenit n molekula dhe jone
t ndryshme duke prfshir nitratet dhe fosfatet. Kto dekompozime t materieve
organike n prezenc t oksigjenit quhen dekompozime aerobe. Nse sasia e
oksigjenit sht e redukuar ose nse sasia e sedimenteve organike rritet deri n at
mas ku kto bakterie nuk mund ta kryejn procesin e tyre, bakteriet aerobe vdesin
dhe rolin e tyre do ta marrin bakterjet tjera t cilat jetojn pa prezencn e
oksigjenit. Kto poashtu e dekompozojn sedimentin, por produktet jan m pak t
knaqshm. Zbrthimi i materieve organike pa prezencn e oksigjenit quhet
zbrthim anaerob. Zbrthimi anaerob sht i shoqruar me nj arom t keqe q i
prngjan ves t prishur, pr shkak t formimit t sulfurs t hidrogjenit kjo e cila
sht prgjegjse edhe pr ern e keqe t vezve.

Procesi i pasurimit t liqenit me kto mbeturina (kryesisht fosfate dhe nitrate) dhe
mbushja graduale me sedimente organike dhe bim t ujit quhet eutrofikim (Figura
1). Me procesin e eutrofikimit liqejt e vjetr natyral mbushen me sediment, bhen
m t cekt dhe dalngadal transformohen n moal e n tok t that.

Figura 1. Eutrofikimi

13
Jonet e shumta t metaleve si dhe t disa jometaleve q jan shpesh t pranishm
n ujrat e ndotura natyror. Edhe pse n ujra jan t pranishm n sasi shum t
vogla, kto jone shpesh paraqesin rrezik pr jetn e organizmave q jetojn n
ujra si dhe pr shndetin e njerzve. Disa nga kto elemente edhe pse jan t
rndsishm pr ushqimin e njerzve, nse gjenden n ujra n prqendrime t
rritura kan veprim helmues (toksik). Prve ksaj veprimi toksik mund t rrjedh
edhe pr shkak t prdorimit t gjat t ujrave q prmbajn prqendrime
minimale t substancave q vshtir eliminohen nga organizmi, pra veprojn si
helme kumulative, p.sh. arseni, plumbi, merkuri etj.

Joni Toksiciteti Veprimi toksik Burimet PML mg/L

I lart Insuficienca e Djegia e 0.05 mg/L

veshkve, karburanteve
AsO2- rregullime fosile,
mentale deterxhentet,
pesticidet

I lart Anemi, Xehroret,

hipertension, proceset
Cd2+ dmtim i elektrokimike,
veshkve, gypat e 1.1 mg/L
humbje e ujsjlellsit tymi i
eritrociteve, cigars.
penges n
punn e
zemrs

CrO42- Mesatar Shkakton Proceset 0.05 mg/L

kancerin, elektrokimike,
dmtimi i
mlis

14
Cu2+ I ult Dmtimi i Xehroret, 1.00 mg/L
mlis proceset
elektrokimike,
gypat e bakrit

3+
Fe I ult Zvoglimi i Burimet e 0.30 mg/L
rrezistencs mineraleve,
Fe2+ ndaj metali i koroduar
infeksioneve

Pb2+ I lart Anemi, Gypat e plumbit, 0.05 mg/L

insuficienc e ngjyrat q
veshkve, prmbajn Pb,
ngecje mentale gazet e
te fmijt, automobilave,
konvulzione pesticidet

Mn2+ I ult Nuk sht Ujrat e hedhura 0.05 mg/L

karakterizuar industriale,
plotsisht drenazha e
xehroreve

Hg2+ I Lart Dmtime Ujrat e ndotura 0.002

neurologjike, t industris mg/L
Hg22+ paraliz, kimike, djegia e
CH3Hg+ rregullime thngjillit,
psiqike, merkuri i hudhur,
verbrim, depozitet
deformacionet natyrore t
e lindura dhe merkurit
dmtim i trurit

Ag+ I mesm Humbja e Proceset 0.05 mg/L

ngjyrs s elektrokimike,
flokve dhe t prpunimi
syve industrial

SeO42- I lart Dmtimet e Mineralet, 0.01 mg/L

mlis, metodat
SeO32- rregullime separacionale,
mentale, djegia e
veprim thngjillit
kancerogjen,

15
Zn2+ Nuk sht Ujrat e ndotura 5.00 mg/l
karakteristike t proceseve
elektrokimike,
drenazha e
xehroreve,

Merkuri elementar dhe kriprat e patretshme t merkurit (I) n uj nuk paraqesin

rrezik t madh. Por, kto nn ndikimin e mikroorganizmave n ujra t ndotura
shndrrohen n komponime toksike t merkurit (II), q sht toksik. Merkuri
elementar nga burimet natyrore si dhe nga ujrat e ndotura industriale vjen n
ujrat e lumenjve dhe t liqeve ku fundrrohet. Nj pjes e merkurit t fundrruar
me veprimin e mikroorganizmave q ndodhen n ujrat e ndotura, shndrrohet n
derivate organike shum t helmueshme, metilmerkuri (HgCH 3+) dhe dimetilmerkuri
(Hg(CH3)2). Poashtu sht e mundur q nga merkuri n gjendje elementare s pari
t fitohet sulfura e patretshme e merkurit HgS t ciln bakteriet e shndrrojn n
sulfat merkuri t tretshm, HgSO4 dhe n kt mnyr komponimet toksike t
merkurit II, vijn n uj. Kto substanca arrijn n ujra natyror dhe nga ujrat e
ndotura t industris s letrs, industris s ngjyrave si dhe si prbrs t disa
fungicideve t cilat prdoren n bujqsi.

Akumulimi i komponimeve organike t merkurit II q jan shum helmuese n

sistemet biologjike t ujrave mund t jet shum i madh. Te peshqit sht gjet
deri 1000 her prqendrim m i madh se te ato q jetojn n ujrat e pastr. Kto
substanca toksike leht akumulohen n gjndrat (indet) e lkurs te peshqit, ndrsa
n organizmin e njeriut arrijn nprmjet zinxhirit t ushqimit me peshqit e ktill,
q pr pasoj ka rregullim e rnd t sistemit nervor qendror e mund t vjen edhe
deri te vdekja. Akumulimi i materieve toksike n organizma t shtazve dhe t
bimve, n prqendrime (sasi) m t mdha se ato q gjenden n mjedisin i cili i
rrethon quhet prqendrim biologjik.

Prdorimi i gjer i detergjenteve pr larje dhe pastrim n amvisri, industri etj.

paraqet rrezik potencial pr ndotje t ujrave natyrore. Sot kryesisht shfrytzohen
detergjentet biodegradive, anionet e t cilve prmbajn prbers, t cilat bakteret
aerobe mund ti zbrthejn. Prandaj nuk grumbullohen n ujra dhe si t till nuk i
ndotin ato ujra.

Ktu bjn pjes edhe detergjentet me fosfate inorganike, si tripolifosfati i natriumit

(TPFN), t cilt jan shum efikas. Por nse detergjentet prmbajn m shum se

16
59% TPFN, paraqitet efekti i padshiruar n mjedis. Kjo bhet pr shkak t vetive t
fosfateve q jan fertilizator t mir dhe shkaktojn rritje t shpejt t bimve n
uj si jan algjet e mikroorganizmat. Pr kt arsye n liqene dhe n disa sisteme
t tjera ujore mund t vjen deri te eutrofikimi i shpejt. Pra kto organizma pas
kryerjes t ciklit t jets t tyre fundrrohen si materie organike t cilat m tutje nuk
zbrthehen. Prandaj kto rezervuare t ujrave natyror shpejt mbushen me
mbeturina dhe para kohe shndrrohen n moale e pastaj n toka shkrettir. Pr
tu eliminuar ky efekt i dmshm prdoren deterxhente q prmbajn m pak
fosfate ose fosfatet zvendsohen me karbonate ose silikate. Detergjentet q
prmbajn karbonate ose silikate jan m pak efikase se kto dhe shpesh formojn
tretsira alkaline t forta, q sht rrezik gjat prdorimit t tyre. N shum vende
sasi e fosfateve n detergjente sht nn kontrolle dhe jan aprovuar norma ligjore
q nga ujrat e shkarkimit (t ndotura) t largohen fosfatet para se ato t
shkarkohen n ujra natyrore.

N bujqsin e modernizuar prdoren shum mjete kimike n luft kundr

barishteve, insekteve dmtuese e disa brejtsve, krpudhave si dhe
mikroorganizmave tjer. Kto mjete n t shumtn e rasteve jan substanca toksike
t cilat e bjn ndotjen e mjedisit natyror dhe rrezikojn shndetin e njerzve dhe
ekzistencn e shum llojeve t shtazve.

Insekticidi diklordifenil-trikloretan (DDT) dhe hidrokarburet tjera t kloruara jan

substanca toksike q vshtir degradohen n natyr. Meqense jan substanca
jopolare leht treten n yndyr, si t tilla leht deponohen n indet e organizmit t
njeriut prej ku lirohen n situata t stresit ose nse nuk merret sasi e mjaftueshme e
ushqimit. Kto substanca deponohen n sisteme biologjike t ujrave, planktone,
peshq si dhe te zogjt q ushqehen me peshq. DDT dhe hidrokarburet tjera t
kloruara q shrbejn si insekticide, jan prgjegjs pr zhdukjen e shum llojeve t
shpezve, mbase kan shkaktuar zvoglimin e kapacitetit reprodukues t tyre. Duke
marr parasysh vetit helmuese si dhe ndikimin kancerogjen t DDT e t derivateve
tjera t kloruara, prdorimi i tyre sht kufizuar si dhe jan sintetizuar edhe mjete
tjera m pak toksike. Disa nga insekticidet q shfrytzohen sot kan at prparsi
q m leht zbrthehen n uj, por pr kt arsye edhe veprimi i tyre sht m
afatshkurtr dhe kan efikasitet m t ult. Ktu bn pjes parationi i cili sht
shum m helmues pr njerzit se DDT dhe sevin q sht m pak toksik se DDT,
por sht shum m pak efikas si insekticid.

Pesticidet e Aftsia pr Prdorimi Veprimi toksik

17
spektrit t gjr zbrthim

Hidrokarburet e T qndrueshm Insekticide Helme nervore,

kloruara, DDT, deponohen n indet
DDD, aldrini, masive t shtazve,
dieldrini, endrini, prej nga lirohen gjat
heptaklori mungess s
ushqimit dhe n
situata stresi. Efekti
nuk sht plotisht i
njohur, por sht e
besueshme se
shkatrrojn
ekologjin e toks
dhe q jan
shkaktar t kancerit

Helme T qndrueshm Insekticide, Helme, substanca

herbicide, kancerogjene,
Komponimet e rodenticide,fu shkatrrojn
arsenit ngicide, ekologjin e toks

Merkuri T qndrueshm Fungicide Dmtime t rnda t

organizmave
Komponimet shtazore dhe ndotje e
organike dhe ushqimit t
inorganike magazionuar

Komponimet T qndrueshm Insekticide Substanca shum t

dinitro helmueshme mund
Herbicide t absorbohen nepr
Dinitrofenoli lkur
Fungicide
Dinitrokrezoli
Miticide

Fosfatet organike T Insekticide Substanca helmuese,

paqndrueshm dmtim i indit nervor,
Parationi, nuk funksionojn
muskujt.

Efektet n mjedis nuk

jan t njohura sa
Holorotioni duhet.

18
 M pak toksik se
fosfatet tjera, por
prdorimi i
Fosdrini pakontrolluar
shkatrron zogjt dhe
Malationi shtazt tjera.

Karbamatet e T Insekticide Veprimi nuk sht i

metilit paqndrueshm njohur sa duhet. M
pak i helmueshm
pr njerz, shum
toksik pr insekte.

Gjat sintezs t tipave t reja t pesticideve, si dhe t detergjenteve shkohet n

drejtim t prfitimit t formave t komponimeve q mund t deprtojn n sistemin
e detoksicitetit (eliminimit t helmit) t organizmave. Ktu kemi t bjm me
molekula organike, pra molekula hidrofobe q leht treten n indet yndyrore.
Prandaj sht e nevojshme q strukturat e komponimeve t sintetizuara t jen t
prshtatshme q enzimet e mlis t mund ti shndrrojn n molekula polare, t
cilat m leht treten dhe eliminohen nga organizmi.

Prve plehrave natyror n bujqsi prdoren edhe mjetet kimike, fertilizatort, me

t cilt bhet sigurimi i elementeve q i nevojiten rritjes s bimve (azoti, fosfori
dhe kaliumi). Shum fertilizator prmbajn komponime t tretshme t fosforit, sic
jan superfosfati dhe triplsuperfosfati prmbajn Ca(H 2PO4)2. Pr shkak t
tretshmris s Ca(H2PO4)2 edhe pse bimt e asimilojn, ky komponim arrin n uj
dhe bn ndotjen e tyre.

Uji gjat prdorimit n amvisri ose industri ndotet me materje t ndryshme

inorganike, organike e ndots t tjer dhe si uj i ndotur i kthehet mjedisit ton.
Shfrytzimi i ujit t ktill para se t pastrohet sht rrezik pr arsye se mund t
prmbaj materie t helmueshme dhe mikroorganizmat q zhvillohen n ujrat e
ndotura e q shkaktojn shum smundje t rnda, si jan: ethet e tifos, kolera,
virusi i hepatitit etj.

Disa industri prdorin sasi t konsiderueshme t ujit pr ftohje, me rast vjen deri
te ngritja e temperaturs s ujit dhe deri te avullimi i nj sasie t konsiderueshme t

19
tij. Kjo ka pr pasoj rritjen e prqendrimit t kriprave n ujin e ndotur dhe
ngrohjen termale t ujit. Shum reparte industriale si pr shembull prodhimtaria e
energjis elektrike n reparte tradicionale nukleare, pr ftohje t impianteve
(stabilimenteve) shfrytzojn ujin me rast sasi t mdha t nxehtsis barten n
ujrat e lumenjve dhe t liqeve. Temperatura e ngritur e ujit rrezikon botn e gjall
pr shkak se me rritjen e temperaturs rritet shpejtsia me t ciln kryhen proceset
metabolike. Po ashtu, me rritjen e temperaturs zvoglohet tretshmria e oksigjenit
n uj.

Por, prkundr masave t ndrmarra pr ruajtjen e ujit nga ndotja her pas her
nga pakujdesia e njeriut vjen deri te ndotjet katastrofale e lumenjve nga ndotsit
industrial. Do ti prmendim vetm disa nga rastet e fundit t ndotjes s ujrave
nga ndotsit industrial. N vitin 1986 n Kin n lumin Liao i cili rrjedh prgjat
impianteve t industris s rnd, si rezultat i shkarkimit t ndotsve industrial n
ujin e lumit, nuk kishte mbijetuar asnj organizm i gjall.

N vitin 1998 n lumin e qytetit Huelva n jug t Spanjs nga nj aksident q

ndodhi shkaktoi shkarkimin e 500 tonelata lngje toksike me prmbajtje t fosfo-
gjipsins q ishin fatale pr florn dhe faunn e lumit. Nj ndr rastet m drastike
t ndotjes s lumenjve n Evrop ka ndodh n vitin 2000 n Rumani me rast n
lumin Tisa i cili derdhet n Danub, n nj aksident u zbrazn disa mijra tonelata
cianure toksike nga nj minier e arit. Pasojat e ktij aksidenti ishin katastrofale pr
botn e gjall t cilat ndihen edhe sot n disa regjione t Danubit. Prve rasteve t
cekura t ndotjes duhet prmend edhe ndotjen e ujrave me pesticide dhe plehra
t shtazve t cilt shkaktojn pasoja t rnda pr ekosistemet ujore. N baz t
dhnave statistikore n Evrop rreth 90% e lumenjve kan prqendrim t lart t
nitrateve si pasoj e prdorimit t pakontrolluar t agrokemikateve dhe plehrave t
shtazve.

Ndotja e ekosistemeve n Kosov ka filluar shum m von krahasuar me vendet

tjera pr shkak t ngecjes n zhvillimin industrial. Ndotja bhet nga dy burime t
ndotjes, atyre organike dhe industriale. Burim i ndotjes me ndots organik jan
ujrat e zeza t cilat shkarkohen drejtprdrejt n lumenj pa trajtim paraprak nga
amvisrit e shumta prgjat tr rrjedhjes s lumenjve. Ndotja industriale rrjedh
nga objektet e ndryshme industriale t cilt ujrat e ndotura i shkarkojn n lum
pa trajtim paraprak. Korporata elektroenergjetike e Kosovs, konsiderohet si ndotsi
m i madh i mjedisit. Kjo ndotje karakterizohet me ndoptje t ajrit, ujit dhe toks.
Shkarkimet n uj dhe ajr jan prezente nga aktiviteti i KEK-ut, i cili sht ndotsi
m i madh industrial i lumit Sitnic, q dukshm ndikon n parametrat fiziko-kimik
ndrsa n veanti n parametrat biologjik t ujit. Lumi Sitnic edhe m hert ka

20
qen objekt i hulumtimeve n aspekte t ndryshme, po asnjher nuk sht br
vlersimi i kualitetit t ujrave t tij prgjat tr rrjedhjes.

Zhvillimi i lart i teknologjis n disa shtete ka br t mundur trajtimin e ujrave t

ndotura para shkarkimit t tyre n rrjedha t lumenjve q ka rezultuar me rnie t
ndjeshme t nivelit t ndotjes s ujrave. Por, pa marr parasysh progresin e arritur
n teknologjin e trajtimit t ujrave, ndotja e tyre mbetet problem serioz global pr
njerzimin pr shkak t ndikimit negativ n shndetin e shoqris njerzore dhe
ekosistemeve ujore. N t gjitha rastet e cekura me veprimin e ndotsve n
ekosistemet ujore vjen deri te ndryshimi i vetive fizike dhe kimike t ujit dhe deri te
prishja e ekuilibrit t tij.

METODAT PR PASTRIMIN E UJRAVE T NDOTURA

Shkarkimi i ujrave t ndotura t industris dhe ujrave komunale t patrajtuara, n

lumenj, dete, liqene, si dhe n tok ka pasoja t rnda pr faunn e ujit, si dhe pr
furnizimin e popullats me uj t pijshm. Prandaj ujrat e prdorura n industri
ose n jetn komunale, prpara s t shkarkohen sht e domosdoshme q t
pastrohen nga papastrtit q prmbajn, qofshin kto t ngurta, n gjendje t
pezullt ose t tretura. do zgjidhje praktike t problemit t mbrojtjes s kualitetit t
ujrave natyrore, gjegjsisht ujrave t shkarkuara, sidomos t ujrave t ndotura
n mjedis, hulumtimit t metodave pr pastrimin e ujrave si dhe prcjelljen dhe
prmirsimin e kualitetit t ujit t pijshm, medoemos krkon q paraprakisht t
caktohet prbrja e ujit t hulumtuar, gjegjsisht llojin dhe sasin e ndotsve q
jan t pranishm n uj.

Zgjedhja e metods q do t aplikohet pr pastrimin e ujrave t ndotura para se t

shkarkohen n rrjedhat e lumenjve n rend t par varet nga sasia dhe prbrja e
ujrave t ndotura, por edhe nga kualiteti i ujit n t cilin shkarkohet n lumenj
natyror (standardi i recipientit). Zakonisht ujrat e ndotura jan shkarkuar me
sistem t gypave t kanalizimit n lumin m t afrt, liqen ose deti duke ia ln

21
natyrs q t bj pastrimin e ujit t ndotur. Gjat zbrthimit t substancs
organike t ujrave t ndotura n sistemet natyrore ujore kryhen procese t
ndryshme biokimike t cilt njihen me emrin e prbashkt pastrimi natyror i ujit
(vetpastrimi). Gjat ktij procesi harxhohet nj sasi e madhe e oksigjenit i cili
sht i tretur n uj ndrsa bakteret dhe mikroorganizmat tjer n fund bjn
mineralizimin e substancave q gjenden n uj duke i shndrruar n komponime t
thjeshta inorganike. Pastrimi natyror i ujit ka rndsi t madhe dhe varet nga
temperatura, sasia e ujit, shkalla e ndotjes dhe nga kushtet lokale topografike nga
t cilt varet przierja dhe ajrimi i ujit. Ujrat natyrore mund t pastrohen vetvetiu
(vetpastrohen) nse n kto ujra nuk shkarkohen sasi t mdha t ujrave t
ndotura.

Por nse sasia e ujrave t ndotura sht e lart, pr shkak t harxhimit t shpejt
t oksigjenit t tretur, grumbullimit t substancave organike dhe toksike dhe t
shumzimit t hovshm t baktereve dhe mikroorganizmave tjer, prishet ekuilibri
natyror, kushtet e jets pr shum organizma q jetojn n uj bhen t
pavolitshme prandaj ata ikin nga ky mes, ndrsa ujrat natyrore shndrrohen n
kanale q kundrmojn arom t keqe, q jan t rrezikshm pr shndet t
popullats dhe bhen t paprdorshm pr prpunim me qllim t prftimit t ujit
t pijshm, pr sport dhe qllime t ngjashme.

Prbrja e ujrave t ndotura industriale sht e ndryshueshme dhe varet nga

industria nga e cila vjen uji i ndotur. Kto ujra mund t prmbajn sasi t mdha t
acideve ose kriprave, si p.sh. uji q vjen nga repartet e galvanizmit ose t
ndrmarrjeve metalurgjike. Te kto lloje t ujrave t ndotura prqendrimi i
cianureve q jan shum toksike dhe e kriprave t ndryshme mund t jet e lart.
Ujrat e ndotura me ndots organik pr shkak t prmbajtjes s lart t ktyre
ndotsve mund t shkaktojn ndotje n shkall t lart t lumenjve, si p.sh. ujrat e
fabriks s sheqerit, konservave, fabriks s lkurave sepse kta ndots i
nnshtrohen procesit t kalbjes.

Ka shum procese pr trajtimin e ujrave t ndotura nga shkarkimet industriale dhe

urbane. Kto procese varen nga natyra e ndotjes, rregullat pr shkarkimin e
materieve ndotse dhe nga aspektet ekonomike. Metodat pr pastrimin e disa
llojeve t ujrave t ndotura n prgjithsi mund t klasifikohen n:

a). metoda fiziko-mekanike,

b). metoda kimike dhe

c). metoda biologjike

22
Proceset fiziko-mekanike zbatohen kryesisht pr largimin nga uji e lndve t
pezullta, kurse proceset kimike kryesisht pr largimin e lndve t ngurta t tretura.
Proceset biologjike zbatohen gjersisht pr pastrimin e ujrave t kanalizimit t
rrjetit publik.

a). Metodat fiziko-mekanike pr trajtimin e ujrave t ndotura

(kthjellimi).

Metodat q prdoren n kt rast bjn pjes n metodat me kosto m t lir

sepse nuk jan t kushtzuara nga prdorimi i mjeteve kimike dhe t impianteve t
shtrenjta. Operacionet kryesore jan sedimetimi i cili kryhet n kanale ose basene
pr dekantim, filtrimi me prdorimin e sitave dhe filtrave t ndryshm etj. Largimi i
grimcave t ngurta sht nj praktik e zakonshme pr pastrimin e ujrave t
shkarkimeve t shum industrive. Grimcat q sedimentojn shpejt largohen me
lehtsi me ann e sedimentimit, por grimcat m t imta dhe koloidet, s pari
duhen koaguluar e flokuluar, pastaj t sedimentohen.

Sedimentimi sht proces i ndarjes t materialeve t suspenduara nga uji me

prdorimin e gravitacionit. Deri te sedimentimi vjen pr shkak t zvoglimit t
shpejtsis s rnies, dhe me kt rast materiet e suspenduara meqense kan
densitet t ndryshm nga njra tjetra, fillojn t lvizin me shpejtsi t ndryshme
duke u fundrruar. Sedimentimi i grimcave t ngurta nga ujrat e shkarkimeve
bhet n en sedimentimi me ndrtim t ndyshm. Me kt operacion nuk sht e
mundur t largohen nga uji t gjitha materiet sepse ne nj kufi t caktuar t
prmasave t grimcave q sedimentojn, q varet nga lloji i lnds s ngurt,
shpejtsia e rnies s grimcave sht aq e vogl saq veimi i tyre me an t
sedimentimit sht i pamundur si p.sh. nuk mund t largohen ngjyrat dhe
substancat organike koloidale, prandaj pr kt arsye sot kjo metod shum rrall
prdoret si metod e vetme pa kombinim me metodat tjera pr pastrimin e ujrave
t ndotura. Kjo metod vjen n shprehje t prdoret te ujrat q nuk prmbajn
ndonj ngarkes t theksuar t materive t ngurta, pas t cilit duhet t bhet
veprimi i filtrimit n filtra t ngadalshm. Por, ky operacion (veprim) ka prdorim
gjat kondicionimit t ujrave industriale, pr t br tretmanin preliminar t
ujrave me lym, ndrsa para procesit t koagulimit dhe t filtrimit. Me kt proces
n mnyr t dukshme reduktohet sasia e kimikateve n procesin e koagulimit dhe
bhet shkarkimi i metodave t mtutjeshme t kondicionimit.

Sedimentimi ndihms dallohet nga sedimentimi spontan sipas strukturs s

grimcave t cilat fundrrohen. Grimcat jan n form t flokulave t cilat
transformohen, shkputen dhe kshtu kushtzojn fundrrimin.

23
Flokulimi dhe sedimentimi nuk jan metoda plotsisht t ndara njra nga tjetra,
sepse flokulimi vazhdon edhe n sedimentues. Kjo rrethan sht shfrytzuar te
objektet e kombinuara pr koagulim, flokulim dhe fundrrim (akceleratort,
precipituesit, pulzatort).

Teoria e sedimentimit bazohet n analizn e grimcave n uj t cilat sedimentohen.

Analiza mund tu referohet grimcave diskrete dhe pr sedimentimin e suspenioneve
t flokuluara. Grimca sht diskrete nse gjat sedimentimit nuk e ndryshon
madhsin, formn ose peshn. Kjo do t thot se grimcat nuk zvoglohen (thyhen)
pr shkak t veprimit t ujit, por as nuk rriten (zmadhohen) me ngjitjen e tyre njra
me tjetrn.

Shpejtsia e sedimentimit t nj grimce t till diskrete n uj varet nga madhsia

dhe pesha specifike (densiteti) si dhe nga viskoziteti dhe pesha specifike (densiteti)
e ujit. Nuk do t vij deri te sedimentimi nse densiteti i grimcave dhe e ujit jan t
njjta. Nse densitet jan t ndryshme ather forca e gravitacionit do t veproj n
seciln grimc n mnyr proporcionale me ndryshimin e mass s grimcave dhe
ujit.

Sipas hulumtimeve laboratorike t Hazen-it shpejtsia e sedimentimit t grimcave

me densitet = 2.65 g/cm3 n ujra t qeta n temperatur t = 10oC prafrsisht
mund t prcaktohet sipas tabels 1.

Tabela 1. Shpejtsia e sedimentimit pr lloje t ndryshme t materialit

Llojet e Diametri Shpejtsia e Koha pr t ciln

matrialit i fundrrimit grimca
grimcave vf(mm/s) fundrrohet 1 m

d(mm)

Zalli i trash 1 100 10 s

0.2 21 50 s

Rr e imt 0.1 8 2 min

0.06 3.8 4.5 min

0.04 2.1 8.5 min

0.02 0.6 28.5 min

Lymi 0.01 0.15 2h

24
 Argjila e trash 0.001 0.0015 190 h

Argjila e imt 0.0001 0.000015 2 vjet

Grimcat m ngadal sedimentohen n uj t ftoht. Shpejtsia e sedimentimit t

grimcave pr temperature t ndryshme t ujit, duke shfrytzuar t dhnat nga
tabela 1. mund prafrsisht t llogariten nga shprehja:

(t o F 10) 50 o F
v( f ) t C
o

60

Shkallt e Celsiusit shndrrohen shkall t Farenhajtit sipas formuls:

32 9 o C
Fo
5

Nj proces fizik i rndsishm pr trajtimin e ujrave t ndotura t shkarkimeve

sht ajrimi. Ky prdoret kryesisht pr trajtimin e shkarkimeve organike, n t cilat
zhvillohet oksidimi kimik dhe biologjik. Ajrimi jo vetm q fut oksigjenin n uj, por
bn nj przierje t mjaftueshme q grimcat e ngurta t pranishme t qndrojn
pezull. Pas ksaj, zhvillohet oksidimi i lndve t tretura, si CO 2 dhe H2S mund t
lirohen nga tretsira s bashku me substanca tjera q kan er.

b). Metodat kimike

Gjat pastrimit t ujrave t ndotura urbane qllimi i trajtimit kimik sht q t

precipitojn mbetjet e materialit organik t suspenduar dhe t grimcave t
suspenduara koloidale. Kto grimca prpara se t sedimentohen duhen koaguluar.
Edhe n kt rast, prdoren koagulues inorganik: sulfat alumini, sulfat hekuri (II),
klorur hekuri (III) etj., si dhe flokulues organik, t cilt mund t jen jojonik (oksid
polietileni, poliakrilamid), anionik (sulfat polistireni, acid poliakrilik) ose kationik
(poliamid kuaterner katrsor, polidialil-dimetil amoni. Ujit i shtohet sulfati i Fe(III),
kloruri i Fe(III) ose sulfati i aluminit dhe glqerja. Hidroksidi eventual i formuar leht

25
fundrrohet duke bart me veti edhe materialet e imta dhe substancat e
koaguluara koloidale. Lymi i ndar trajtohet ndaras.

Kriprat e hekurit prdoren nse duhet t arrihet flokule e rnd dhe kur kemi t
bjm ujrat e ndotura dhe t forta. Kshtu shfrytzohen: sulfati i hekurit(II) pr
ujrat me vler pH 8,5 dhe m t lart, sulfati i hekurit(III) pr vlerat pH 3,5 7,0
dhe n vlera t pH m t larta se 9; dhe n kloruri i hekurit(III) vlera t pH 3,5 6,5
dhe mbi 8,5.

Sulfati i aluminit Al2(SO4)3 18H2O. sht koagulant q prdoret pr largimin e

ngjyrs dhe turbullirs, si dhe pr zbutjen e ujit me glqere Ca(OH) 2; CaO dhe
karbonat natriumi. Sulfati i aluminit sht mjaft i tretshm n uj dhe nuk ka
tendenc t ngurtsimit. Ai prmban 17% Al 2O3 i cili tretet n uj dhe prdoret si
tretsir. Mund t dozohet edhe si pluhur. Rezultat m t mira gjat koagulimit
arrihen me sasi t sulfatit t aluminit 5 50 mg/l.

Sulfati i hekurit(II) FeSO4 7H2O. Esht koagulant q prdoret gjithnj e m

shum. Ka efikasitet m t mir n vlera t larta t pH, te ujrat e turbullta dhe
gjat procesit t precipitimit t karbonatit t kalciumit dhe t hidroksidit t
magnezit gjat procesit t zbutjes s ujit. Prve ksaj, sulfati i hekurit e redukton
me sukses sulfurin e hidrogjenit (H2S) dhe mund t largoj trsisht ern e klorit i
cili ndodhet n disa ujra nntoksore. Sulfati i hekurit(II) prmban 20% Fe, sht
higroskopik dhe sht mjet korodues nse sht n tretsir.

Sulfati i hekurit(III) Fe2(SO4)3. Ky koagulant sht posarisht i prshtatshm pr

ujra shum t turbullta dhe n procesin e zbutjes s ujit. sht mjet m i mir
koagulues se sulfati i aluminit. sht i prshtatshm n vlera t larta t pH nga 8
11, por ndonjher sht efikas edhe pr reduktimin e ngjyrave n vler t pH 5 6.
Aty ku sht efikas ai tenton t formoj flokula t dendura dhe t rnda se sa q e
bn kt sulfati i aluminit. Sulfati i hekurit(III) sht m pak i tretshm n uj sesa
sulfati i aluminit dhe n krahasim me sulfatin e aluminit sht shum m koroziv
pr elik, bakr dhe tunxh. Shpesh i atakon edhe disa legura q nuk ndryshken.
Sikur edhe koagulantt tjer edhe ky si edhe kriprat e hekurit n prgjithsi, krijon
problemin e paraqitjes s hekurit n uj, q gjitashtu duhet t largohet. Sulfati i
hekurit(III) prmban 90- 94 % Fe 2(SO4)3 dhe

20-26% Fe. sht higroskopik ndrsa prdoret n gjendje t ngurt pluhur.

26
Kloruri i hekurit(III) FeCl3. Ky koagulant nuk ka ndonj prdorim si mjet koagulues
pr kondicionimin e ujrave t pijshm por prdoret zakonisht pr koagulimin e
ujrave t ndotura, ku sht m efikas sesa koagulantt q i prshkruam m lart.

Kloruri i hekurit(III) sht higroskopik dhe mjet i fort korodues. Duhet t ruhet n
en q nuk jan nga metali. N gjendje agregate t ngurt nuk mund t prdoret.

Reaksionet kimike q ndodhin gjat procesit t koagulimit. Si sht treguar edhe

m hert, si qllim i procesit t koagulimit kimik (rregullimi i drejtpeshimit) sht q
t rriten forcat trheqse n mes t grimcave koloidale dhe t fillon formimi i
flokulave t cilat gjat fundrrimit bartin (largojn) turbullirn nga uji.

Meqense materialet koloidale n t shumtn e rasteve kan ngarkes negative,

ather pr koagulimin e tyre m s shpeshti shfrytzohen kriprat e metaleve tre
valent, si jan kriprat e aluminit dhe t hekurit.

Reaksionet q ndodhin n procesin e koagulimit kimik praktikisht jan t njjta si

pr sulfatin e aluminit ashtu edhe pr sulfatin ose klorurin e hekurit(III).

Sulfati i aluminit Al2(SO4)3 18H2O prdoret n praktik n procesin e kondicionimit

t ujrave (pr vlern pH = 4-7), veprimin e ksaj kripe do ta shqyrtojm m
gjersisht.

Nse tretsira e sulfatit t aluminit shtohet n uj, molekulat shprbashkohen n

jone t aluminit trevalent (Al3+) dhe jone sulfate dyvalente (SO42-).

Joni i aluminit trevalent (Al3+), reagon me grimcat koloidale t ngarkuara me

ngarkes negative, dhe n kt mnyr bn neutralizimin e nj pjese t ngarkess
elektrike t koloideve. Pr kt shkak vjen deri te aglomerimi i grimcave koloidale.

Joni Al3+ gjithashtu mund t reagon me jonet OH - n uj duke na dhn hidroksidin

e aluminit:

Al3+ + 3 OH- Al(OH)3

27
Hidroksidi i aluminit i formuar sht n gjendje koloidale, kshtu q absorbon jonet
pozitive nga tretsira duke formuar tretsir koloidale me ngarkes pozitive.
Tretsira koloidale e hidroksidit t aluminit meqense sht e elektrizuar me
elektricitet pozitiv, neutralizon ngarkesn negative t koloideve dhe ndihmon q t
kompletohet aglomerimi i koloideve negative.

sht me rndsi q sulfati i aluminit t shprndahet shpejt npr masn e ujit, n

mnyr q t sigurohet kontakti me t gjitha grimcat koloidale para se t vjen deri
t ndryshimet tjera q jan m pak t dshirueshme. Nj shprndarje e till arrihet
me an t przierjes s shpejt, e cila duhet t zgjat deri n 10 sekonda. Gjat
kohs s flokulimit e cila zakonisht zgjat 20-30 minuta kompletohet aglomerimi i
materialit koloidal dhe fitohet masa e flokulave q fundrrohen.Gjat kohs s
fundrrimit (sedimentimit) pjesa m e madhe e flokulave fundrrohet duke formuar
n kt mnyr uj t kthjellt.

Kjo q cekm m lart ka t bj n aspektet fizike t koagulimit, q nuk tregon

ndryshime t karakterit kuantitativ t cilat ndodhin n raport me vlern pH,
alkalinitin etj. Kto ndryshime m s miri mund t ilustrohen me an t ekuacioneve
n vijim. Nse sulfati i aluminit shtohet n uj, ai reagon me jonet hidroksile duke
formuar hidroksidin e aluminit Al(OH)3 q sht pak i jonizur (disocuar), pastaj
hidrogjenin dhe jonet sulfate.

Al2(SO4)3 + 6H2O 2Al(OH)3 + 3 H2SO4

3Ca(HCO3)2 + 3 H2SO4 3CaSO4 + 6CO2 + 6H2O

Al2(SO4)3 + 3Ca(HCO3)2 2Al(OH)3 + 3 CaSO4 + 6CO2

Al2(SO4)3 18H2O + 3Ca(HCO3)2 2Al(OH)3 + 3 CaSO4 +18 H2O + 6CO2

Koagulimi i koloideve me sulfat alumini jep rezultate optimale nse uji i

paprpunuar ka vlern e duhur t pH, (e cila duhet t sillet n mes t 4 dhe 7),
ndrsa pr ndarjen e suspensioneve tjera n mes t 8 dhe 10.

Koagulimi i ujit t paprpunuar me vler acidike t pH m s shpeshti kryhet me

sulfat hekuri(III), (pH = 3,5 7 dhe vler pH mbi 9; gjegjsisht klorur hekuri(III), n
vler t pH= 3,5 6,5 dhe mbi pH = 8,5).

28
Pr klorurin e hekurit(III) kemi:

2FeCl3 + 3 Ca(HCO3)2 2 Fe(OH)3 + 3CaCl2 + 6CO2

Pr sulfatin e hekurit(III) kemi:

2Fe2(SO4)3 + 3 Ca(HCO3)2 2 Fe(OH)3 + 3CaSO4 + 6CO2

N procesin e koagulimit ndikojn si parametrat kimik ashtu edhe ata fizik. Nga
parametrat fizik me rndsi primare sht densiteti i ngarkess (q varet nga vlera
pH dhe gjendja jonike) dhe nga tipi i koloidit. Parametrat m t rndsishm fizik
jan temperatura e ujit, gradienti i shpejtsis pas shtimit t substancs koaguluese
dhe dimensionet e grimcave koloidale.

Q t vjen deri te formimi i flokulave m par duhet q uji i paprpunuar t ket

vlern e duhur t pH pr procesin e koagulimit. Rregullimi i vlers pH bhet m s
shpeshti gjat procesit t koagulimit me shtimin e glqeres ose sods.

Gjat pastrimit t ujrave industriale trajtimi kimik ka edhe kuptim tjetr.

Asnjansimi (neutralizimi) sht nj tjetr proces kimik pr trajtimin e ujrave
shum alkaline ose shum acide prpara shkarkimit t tyre. Kjo arrihet me ann e
dozimit t kimikateve n rezervuart e qndrimit, si dhe t uniformizmit t ujrave
t ndotura. Nse kriprat q prftohen jan t padmshme, mund t lejohet
shkarkimi i drejtprdrejt i tyre n rrjetin e kanalizimeve ose n lumenj. N raste t
tjera mund t jen t domosdoshme trajtime plotsuese pr t prmbushur
krkesat e rregulloreve, ashtu edhe pr t rikuperuar lndt e dobishme nga uji i
ndotur.

Ujrat acide q shkarkohen p.sh. nga impiantet e acidit sulfurik, klorhidrik etj.
asnjansohen (neutralizohen) me glqere, copa guri glqeror etj. Pr trajtimin e
ujrave bazike q prmbajn, p.sh. uj glqereje, sod kaustike etj., prdoret acid
sulfurik e klorhidrik (mbeturina t ndotura), ose gaze t djegies q lndve t
djegshme, ose gaze t djegies s lndve t djegshme, q prmbajn CO 2 e pak SO2
dhe q nuk kushtojn.

29
Gjat pastrimit t ujrave t ndotura mund t prdoren edhe procese speciale si
oksidimi i papastrtive, avullimi i ujit, imentimi pr t br precipitimin e metaleve,
absorbimi ose kmbimi jonik etj.

Kmbimi jonik sht zbatuar fillimisht pr zbutjen e ujit, por zbatohet me sukses
edhe pr rikuperimin e lndve me vler nga ujrat e ndryshme t shkarkimeve,
p.sh. pr trajtimin e tretsirave t galvanizimeve, rikuperimin e nitratit t amonit
nga ujrat e shkarkimit t plehrave kimike, si dhe pr rikuperimin e proteinave me
ann e rshirave celulozike nga shkarkimet e industrin ushqimore. Jonet e
padshirueshme n ujin e shkarkimit kapen nga rrshira jonkmbyese dhe
zvendsohen prej jonesh t tjera m pak t padshirueshme. M pas rrshira
prtrihet (rigjenerohet) nprmes t reaksionit t anasjell, duke kaluar npr t
nj tretsir prsritse (pr rigjenerim) t prqendruar. Kmbimi jonik zbatohet n
veanti, pr mnjanimin e metaleve t rnda, mjaft helmuese, si: krom, nikel,
plumb, bakr, etj., nga ujrat e ndrmarrjeve metalurgjike. Procesi zbatohet edhe n
rastet kur natyra e joneve ndotse sht shum helmuese, p.sh. jone

Avullimi i ujit t pastr nga nj shkarkim ndots, sht e qart se mund t zbatohet
vetm pr lnd ndotse jovolatile, kryesisht pr industri t cilat e riqarkullojn
materialin e prqendruar. Ktu faktori kryesor sht ekonomik; vlera e materialit t

riqarkulluar duhet t jet m e madhe se kostoja e energjis s nevojshme pr

avullimin e ujit. Fabrikat e letrs jan ndr zbatuesit kryesor t avullimit pr
qllime t prqendrimit t lngjeve t zierjes sulfate pr riprdorim. Gjithashtu,
mund t kombinohet rikuperimi avullues me sistemet e kmbimit jonik n punimet
galvanike, me qllim q t rikuperohen metalet nga lngjet e mbetura t
galvanizimit. Edhe tretsirat radioaktive avullohen pr t prfituar materialin
radioaktiv n trajt t ngurt, si dhe n ann tjetr uj t pastr pa
radioaktivitetmerkuri, cianure etj.

N proceset kimike me rndsi pr trajtimin ujrave t shkarkimeve jan edhe

oksidimi, reduktimi dhe fundrrimi. N kto procese zbatohet shtimi i ujrave t
ndotura i kimikateve t prshtatshme, me qllim q t prftohen produkte t
patretshme prmes reaksionit me jonet e tretura n ujin e shkarkimit. Precipitatet
q formohen largohen m pas me njrn prej metodave q zbatohen pr largimin e
lndve t pezullua. Ka rndsi themelore q t veohen lndt ndotse q
krkojn oksidim nga lndt q krkojn reduktim. P.sh., n industrin e galvanizimit
ndotsit kromat duhen reduktuar n tretsira acide, kurse cianuret duhen oksiduar
n tretsiar alkaline. Precipitimi i metaleve, zakonisht si hidrokside, varet shum
nga vlera pH dhe pr do metal duhet mbajtur vlern optimale t pH.

30
Precipitimi zbatohet p.sh. pr veimin e joneve Cr(VI) nga ujrat e regjjes s
lkurave ose t reparteve t galvanizimit. M par kromi reduktohet deri n Cr(III),
n mjedis acid me kripra hekuri(II) etj. dhe pastaj precipitohet me glqere n
trajtn e Cr(OH)3. Po kshtu, plumbi q gjendet n ujrat e fabrikave t baterive
fundrrohen n trajtn e Pb(OH)4, pas oksidimit me an t oksigjenit t ajrit.

c). Pastrimi biologjik i ujrave t ndotura.

Nga t gjitha metodat pr pastrimin e ujrave t ndotura me materie organike t

tretshme koloidale ose t suspenduara m efikase jan metodat biologjike. N
kushte t prshtatshme, bakteret dhe mikroorganizmat tjer i shfrytzojn
substancat organike nga uji i ndotur si ushqim duke i shndrruar substancat
organike n produkte t padmshme n gjendje agregate t gazt, lngt dhe t
ngurt. Pastrimi biologjik afrsisht sht reproduktim i kushteve q ngjajn gjat
pastrimit natyror t ujrave t ndotura. Uji n kt rast duhet te prmban edhe
materie minerale ushqyese t cilt jan t domosdoshme pr zhvillimin e
mikroorganizmave. Nse uji nuk prmban materie ushqyese ato duhet t shtohen
n uj p.sh. n form t komponimeve t fosforit ose t azotit. Pastrimi biologjik i
ujit mund t jet aerob dhe anaerob dhe prdoret pr pastrim plotsues t ujit t
kanalizimeve (ujrat e zeza), pr pastrimin e lymit q sht prftuar n fazat
paraprake t pastrimit t ujit dhe pr trajtimin e ujrave industriale q jan t
ndotura me ndots organik.

Proceset e trajtimit biologjik t ujrave t ndotura. N rrjetn e kanalizimit publik

kalon nj przierje ujrash y ndotura komunale dhe industriale, e cila para se t
shkarkohet ka nevoj t prpunohet. Gjat trajtimit parsor (primar) largohen
grimcat e ngurta t trasha me ann e kapjes n grila/shosha dhe pastaj gjat
procesit t sedimentimit-koagulimit. Nga ky trajtim del uj q ka SHBO-n (SHBO-
shpenzimi biokimik i oksigjenit) 100-150 mg/l, kur moti sht i that. Trajtimi
dytsor (sekondar) q zakonisht sht biologjik duhet ti zvogloj kto shifra deri
n jo m shum se 20 mg/l SHBO dhe jo m shum se 30 mg/l lnd t pezullua ( i
quajtur standardi 30:20). Pr t prmbushur standarde ose kufizime m t rrepta,
lidhur me jone t veanta (nitrat, fosfat etj.) mund t jet i nevojshm trajtimi
tretsor (terciar). Ktu prfshihet qndrimi i ujit n laguna, denitrifikimi anaerobik
etj.

31
Metodat e trajtimit dytsor biologjik zbatohen n veanti pr trajtimin e ujrave t
ndotura publike. Procesi kryhet me an t baktereve aerobike q qndrojn pezull
n uj (procesi me lym aktiv) ose q i jan bashkngjitur nj bartsi t plogt inert
(filtrat me sprkatje dhe kontraktort biologjik t rrotullueshm). Trajtimet m t
zakonshme jan: procesi me lym aktiv n ngrehinat e mdha dhe filtrat me
sprkatje ne ngrehinat e vogla.

Biodegradueshmria (zbrthimi) e lndve. Nj faktor i rndsishm q duhet t

merret n shqyrtim n proceset biologjike sht biodegradueshmria e lndve
(materieve) t pranishme n ujin e ndotur. N kuptimin e prgjithshm,
biodegradueshmria mund t merret si shkalla n t ciln strukturat e nj lnde
mund t ndryshohen nga veprimtaria biokimike, n mnyr q vetit kimike e fizike
t materieve, sidomos vetit e padshirueshme n mjedisin natyror, t
prndryshohen n mnyr thelbsore. Nse komponimet organike nuk jan t
biodegradueshme, ato nuk do t mund t mnjanoheshin me ann e proceseve t
zakonshme t trajtimit t ujrave t ndotura dhe do t ishin t pranishme n n
ujrat prits. N rastin e kompozimeve liofile dhe gjithashtu toksike, kto do t ishin
t dmshme pr jetn ujore dhe pr jetn tjetr. Pavarsisht se jan toksike ose jo,
ato do ti jepnin karakteristika t padshirueshme ujit ku do t shkarkoheshin, si
p.sh. ngjyr, turbullir, shije, er ose prirje pr t shkumuar. Disa lnd t
pabiodegradueshme, q kan t bjn me llumrat e krijohen gjat trajtimit t
ujrave t ndotura, kur jan toksike krijojn probleme t veanta nse lymi duhet
shkarkuar n tok, meqense toksiciteti i tyre mund t ndikoj te mikroorganizmat
dhe te bimt e toks.

Prve disa kompozimeve sintetike, si p.sh. ca pesticide, edhe substanca q hasen

n natyr jan, gjithashtu, t qndrueshme ndaj shprbrjes biologjike, p.sh. disa
fraksione t humusit t toks, lignina dhe taninit. Ndr faktort q bjn t rritet
qndrueshmria ndaj degradimit biologjik jan: prmasat molekulare;
mostretshmria; degzimi tretsor n molekul; natyra pozicioni dhe numri i
zvendsuesve n molekul; s fundi prania e atomeve heterociklike.

Ndr mnyrat m t thjeshta pr prcaktimin e biodegradueshmris sht t

krahasohet SHBO5 standarde e nj substance n kushte kur organizmat e mbjell
vijn me ujrat e zeza, ose t shkarkimeve, me SHKO-n (SHKO shpenzimi kimik i
oksigjenit). Zakonisht, pr lnd organike q biodegradohen me lehtsi SHBO-ja
sht zakonisht sa 2/3 e shpenzimit t prgjithshm pr oksigjenin, pr t cilin
gjykohet n baz t SHKO-s.

N mnyr t thjeshtuar, raporti SHBO : SHKO = 2:3 sht nj tregues paraprak i

knaqshm se substanca q testohet sht plotsisht e biodegradueshme. Nj
raport mjaft m i ult, kur kemi t bjm me nj lnd t pastr, tregon ose q
biodegradimi ka qen i ngadalt, ose q molekula sht vetm pjesrisht e

32
biodegradueshme; nse kemi t bjm me nj przierje substancash ather mund
t jet, gjithashtu, q t paktn njri nga komponentt nuk ka qen i
biodegradueshm n kushtet e provs s kryer.

Filtrat me sprkatje pr pastrimin biologjik. Uji q del nga aparatet e trajtimit

parsor ka ln atje nj pjes t madhe organike t ngurt, por prmban ende
molekula t cilat shprbhen me an t veprimit mikrobik (biologjik) dhe shkaktojn
SHBO. Kjo nevoj pr oksigjen duhet t zvoglohet prndryshe uji q shkarkohet
mund t krijoj kushte t papranueshme n ujin ku derdhet. Pra, ndrsa objektivi i
trajtimit parsor sht largimi i lnds s ngurt, objektivi i trajtimit dytsor sht
t largohet SHBO-ja.

Filtri me sprkatje prbhet nga nj shtrat filtrues prej gursh zallor me prmasa
sa nj grusht, mbi t cilt sprkatet uji i ndotur. N t vrtet nuk ndodh filtrim, por
prshkrim. Mbi gur formohet nj mas biologjike n rritje, shum aktive dhe kto
organizma e marrin ushqimin e tyre nga rryma e ujit t ndotur e cila n trajt pikash
prshkon shtratin zallor. Ajri jepet me trysni npr shtres, ose qarkullon n mnyr
natyrore pr shkak t ndryshimit t temperaturs ndrmjet ajrit n shtres dhe
temperaturs s mjedisit. N filtrat m t rinj, uji shprndahet nga disa vrima t
shpuara n nj krah t rrotullueshm i cili lviz nn forcn e vet reaktive (sikurse
ujitsit e fushave) duke e shprndar ujin e ndotur njtrajtsisht npr gjith
shtratin. Shpesh uji riqarkullohet, kshtu q arrihet shkall m e lart pastrimi.

Procesi me lym aktiv. Sistemi me lym t aktivizuar (diagrame me blloqe) prbehet

nga nj rezervuar i mbushur me uj t ndotur, nga kulluesi i fundm, si dhe nga nj
mas mikroorganizmash. Ajri q gurgullohet n enn (rezervuarin) e ajrimit jep
oksigjenin e nevojshm pr organizmat aerobik. Kto mikroorganizma bien n
kontakt me lndn organike t tretur n ujin e ndotur, e ndajthithin kt material
dhe s fundi e shprbjn lndn organike deri n CO 2, H2O, disa kompozime t
qndrueshme, si dhe m shum mikroorganizma. Prodhimi i organizmave t rinj
sht relativisht i ngadalt dhe z pjesn m t madhe t vllimit t rezervuarit t
ajrimit.

Kur shumica e lnds organike, q prbn ushqim pr mikroorganizmat t jet

harxhuar, mikroorganizmat veohen prej lngut n aparat sedimentimi i cili
nganjher quhet kullues dytsor ose i fundm. Mikroorganizmat q mbeten n
sedimentues nuk kan m ushqim, bhen t uritura dhe n kt mnyr
aktivizohen; q ktej rrjedh termi lym i aktivizuar. Lngu i kulluar q kaprdedhet
mund t shkarkohet n ujin prits. Mikroorganizmat e sedimentuar, t quajtur lym i
aktivizuar i rikthyer, pompohen prsri n krye t ens s ajrimit ku gjejn m
shum ushqim n komponimet organike t ujit q hyn n enn e ajrimit nga
sedimentuesi parsor dhe kshtu procesi fillon prsri. Trajtimi me lym t aktivizuar

33
sht nj proces i pareshtur, me pompim t vazhdueshm t lymit dhe shkarkim t
vaqzhdueshm t ujit t pastr.

Sistemet e trajtimit me lym t aktivizuar prodhojn m tepr mikroorganizma sesa

sht e nevojshme; nse mikroorganizmat e teprta nuk largohen prqendrimi i tyre
do t shtohet shpejt dhe ato do t zn sistemin me faz t ngurt. Prandaj disa
mikroorganizma duhen larguar. Depozitimi dhe prpunimi i lymit t aktivizuar q
shkarkohet sht nj nga aspektet m t vshtira t trajtimit t ujrave t ndotura.

Trajtimi dytsor i ujit t ndotur zakonisht prfshin hallkn biologjike, si p.sh. me lym
t aktivizuar, gjat s cils largohet nj pjes e mir e SHBO-s, si edhe lnda e
ngurte mbetur. Uji pas trajtimit dytsor ka kt cilsi t prafrt:

CILSIA E UJIT PAS TRAJTIMIT DYTSOR

Uj i ndotur Pas trajtimit Pas trajtimit

parsor dytsor

SHBO, mg/l 250 175 15

Lnd e

Ngurt, mg/l 220 60 15

P, mg/l 8 7 6

Uji q del i plotson standardet e prcaktuara pr SHBO-n dhe lnd e ngurt.

Vetm prmbajtja e fosforit mbetet relativisht e lart. Largimi i komponimeve
inorganike, duke prfshir kompozimet inorganike t fosforit dhe azotit, krkon nj
trajtim t mtejshm ose tretsor t ujit ndots.

Trajtimi tretsor i ujrave t ndotura. Trajtimi parsor dhe dytsor (biologjik)

prfshihen q t dy n impiantet e zakonshme t trajtimit t ujrave t ndotura.
Megjithkt, impiantet e trajtimit dytsor shpesh nuk nxjerrin uj mjaft t pastr.
Mbetet nj sasi e SHBO-s dhe lnd e ngurt pezullt, ndrsa as trajtimi parsor, as
ai dytsor, nuk jan t efektshm pr largimin e fosforit dhe t lndve t tjera
ushqyese ose toksike. Nj trajtim i avancuar, mjaft i prhapur pr largimin e
mtejshm t SHBO-s bhet n pellgjet e oksidimit.

34
Pellgjet e oksidimit, sikurse e tregon edhe emri, jan projektuar t jen aerobik;
rrjedhimisht, deprtimi i drits pr rritjen e algave sht me rndsi, si dhe
nevojitet siprfaqe e madhe. Kur shkalla e oksidimit n nj pellg sht shum e
madhe dhe oksigjeni i pranishm bhet i kufizuar, pellgu mund t ajroset n mnyr
t detyruar. Pellgje t tilla quhen laguna t ajruara dhe prdorengjersisht pr
trajtimin e shkarkimeve industriale.

Komponimet e azotit mund t largohen nga uji i ndotur n dy mnyra. Pas trajtimit
dytsor, pjesa m e madhe e azotit gjendet si jon amon. Rritja e vlers pH shkakton
reaksionin:

NH4+ + OH- NH3 + H2O

Pas ksaj, pjesa m e madhe e gazit amoniak t tretur mund t largohet nga uji n
atmosfer. Joni amon n ujin e ndotur mund t oksidohet trsisht deri n nitrat
amoni, me ann e baktereve Nitrobacter dhe Nitrosomonas, n nj proces t quajtur
nitrifikim:

2 NH 4 3O2 Nitro
somo nas 2 NO2 2 H 2 O 4 H
, dhe

2 NO2 3 2 Nitrobacte
r 2 NO3

Kto reaksione jan t ngadalta dhe krkojn koh qndrimi t gjat n aparatin e
ajrimit, si dhe oksigjen t tretur (OT) t mjaftueshm.

Pasi amonjaku t jet oksiduar n nitrat, ai mund t reduktohet nga nj diapazon i

gjr baktrsh fakultativ anaerob, si p.sh. Pseudomonas. Ky proces i quajtur
denitrifikim krkon nj burim karboni dh pr kt qlllim shpesh prdoret metanoli
(CH3OH). Reaksionet jan kto:

6 NO3 2CH 3OH 6 NO2 2CO2 4 H 2O

6 NO2 3CH 3O H 3 N 2 3CO2 3H 2O 6 H 2O

Fosfatet mund t largohen kimikisht ose biologjikisht. N metodat kimike m t

zakonshm prdoret glqere Ca(OH)2 dhe sulfat alumini Al2(SO4)3. N kushte

35
alkaline joni kalcium bashkohet m fosfatin dhe jep fosfat kalciumi, nj fundres
bardh e patretshme q sedimenton dh largohet nga uji i ndotur. Formohet
gjithashtu karbonat kalciumi i patretshm, q largohet. Jonet e aluminit fundrrojn
si fosfat alumini, shum pak i tretshm:

Al 3 PO43 AlPO4

Fosfori mund t largohet gjithashtu n mnyr biologjike. Kur mikroorganizmat n

lymin e aktivizuar t rikthyer jan t uritura pr shkak t ajrimit, pas largimit t tyre
n kulluesin e fundm ato kan prirje t theksuar pr t ndajthithur fosforin thuajse
menjher pas futjes s ujit t ndotur. Nse organzimat e pasura me fosfor largohen
me t shpejt dhe hidhen, fosfori i teprt largohet me lymin e aktivizuar t
shkarkuar. N kt mnyr, si azoti, ashtu edhe fosfori mund t largohen me an t
trajtimit dytsor biologjik.

Me fundrrimin e fosforit dhe largimin e mtejshm t lnds s ngurt dhe SHBO-

s, si rezultat i formimit t Al(OH)3, arrihet n dalje qllimi i trajtimit t ujit t ndotur.

CILSIA E UJIT PAS TRAJTIMIT TRETSOR

Uji i ndotur Pas trajtimit Pas trajtimit Pas trajtimit

nistor parsor dytsor tretsor

SHBO, mg/l 250 175 15 10

LN, mg/l 220 60 15 10

P, mg./l 8 7 6 0,5

Nj alternativ tjetr, krahas sistemeve t trajtimit t ujrave t ndotura me

teknologji t avansuar, sht sprkatja e ujit dals dytsor n tok dhe lejimi i
mikroorganizmave pr t shprbr komponimet organike t mbetura. Kto sisteme
t trajtimit n tok duket se prbjn nj alternativ t arsyeshme n krahasim me
sistemet komplekse t kushtueshme, veanrisht pr komunitete t vogla. Ndoshta
mnyra m premtuese e trajtimit n tok sht ujitja e tokave bujqsore. N varsi
nga kulturat n toka, pr do m3/sek rrym uji t ndotur nevojitn 1000 deri 2000
ha tok. Lndt ushqyese si N dh P q mbeten n ujin e ndotur pas trajtimit
dytsor, zakonisht jan me dobi pr kulturat bujqsore.

36
Tabela 1. Prqendrimet maksimale t lejuara t materieve t rrezikshme dhe t
dmshme n ujrat e ndotura q lejohen t shkarkohen n kanalizime t shprehura
n mg/l

Nr. rendor Parametri Prqendrimi

1 Temperatura 40oC

2. Materiet e suspenduara mg/l < 300

3. Materiet q precipitohen 10 / ml / 1 h

4. pH 69

5. SHKO (prcakt. me bikromat), mg O2 / l 500

6. SHBO5, mg O2 / l < 500

7. Alumini 20

8. Arseni 0,1

9. Bariumi 4,0

10. Plumbi 0,5

11. Bori 2,0

12. Kadmiumi 0,1

13. Kromi total 0,5

14. CrO+ 0,0

15. Hekuri 2,0

16. Bakri 1,0

17. Nikeli 1,0

18. Merkuri 0,01

19. Argjendi 0,1

20. Zinku 2,0

21. Kallaji 2,0

22. Seleni 2,0

23. Klori aktiv 0,1

37
24. Amoniaku si NH4+ 10

25. Cianuret 0,2

26. Fluoruret 5,0

27. Nitritet NO2- 10

28. Nitratet NO3- 50

29. Fosfori P 10

30. Sulfatet 300

31. Sulfuret 1,0

32. Sulfocianuret 30

33. Yndyrat dhe vajrat bimore dhe shtazore 40

34. Vajrat minerale 10

35. Aldehidet 2,0

36. Hidrokarburet e kloruara 2,0

37. Nitro - solventt 0,2

38. Fenolet 0,3

39. Deterxhentet 4,0

40. Hidrokarburet aromatike 0,4

41. Pesticidet e kloruara 0,05

42. Pesticidet organo-fosforike 0,1

43. Komponimet organike t kallajit 0,1

44. Alkolet totale 10

45. Radioaktiviteti total 0,3 Bq / h

Tabela 2. Prqendrimet maksimale t lejuara t materieve t rrezikshme dhe t

dmshme n ujrat e ndotura q lejohen t shkarkohen n recipient (ujra
siprfaqsore dhe nntoksore) t shprehura n mg / l.

38
Nr. rendor Parametri Prqendrimi

1 Temperatura 30oC

2. Materiet e suspenduara mg/l 20

3. Materiet q precipitohen 0,5 / ml / 1 h

4. pH 6,5 9

5. SHKO (bikromat) mg O2 / l 45

6. SHBO5 mg O2 / l 30

7. Alumini 10

8. Arseni 0,05

9. Bariumi 4,0

10. Plumbi 0,2

11. Bori 1,0

12. Kadmiumi 0,01

13. Kromi total 0,5

14. CrO+ 0,0

15. Hekuri 1,0

16. Bakri 0,5

17. Nikeli 0,005

18. Merkuri 0,01

19. Argjendi 0,1

20. Zinku 1,0

21. Kallaji 0,3

22. Seleni 0,01

23. Klori aktiv 0,05

24. Amoniaku si NH4+ 0,5

25. Cianuret 0,005

26. Fluoruret 2,0

27. Nitritet NO2- 0,5

39
28. Nitratet NO3- 40

29. Fosfori P 1,0

30. Sulfatet 250

31. Sulfuret 0,1

32. Sulfocianuret 0,0

33. Yndyrat dhe vajrat bimore dhe shtazore 5,0

34. Vajrat minerale 0,5

35. Aldehidet 1,0

36. Hidrokarburet e kloruara 0,1

37. Nitro - solventt 0,05

38. Fenolet 0,01

39. Detergjentet 0,5

40. Hidrokarburet aromatike 0,01

41. Pesticidet e kloruara 0,0025

42. Pesticidet organo-fosforike 0,01

43. Komponimet organike t kallajit 0,1

44. Alkolet totale 1,0

45. Radioaktiviteti total 0,27 Bq / h

46. Materiet e patretshme (totali) 80

47. Colliformet TC n 100 ml (totali) 5000

48. Colliformet fekale FC n 100 ml 1000

49. Streptococae fekale FS n 100 ml 100

50. Prania e mikroorganizmave patogjene asnj

Gjat llogaritjes s sasis pr nj numr t madh t materieve t rrezikshme dh t

dmshme n przierjen e ujrave t ndotura duhet t prmbushet ky raport:

40
 Ca Cb ...Cn
La Lb ...Ln

Ku me Ca, Cb...Cn shnohen sasit e matura t materieve t rrezikshme dhe t

dmshme n ujra t ndotura, ndrsa La, Lb ... Ln shpreh prqendrimet e lejuara
pr kto materie.

Trajtimi i Ujrave t Ndotura

Shkenctart kan konstatuar se ndotja e ujit t pijshm nga ndotjet antropogjene
jan shkaku m i madh i vdekjeve n tr botn.

N vitin 2004 n Shtetet e Bashkuara t Ameriks sht konstatuar se do vit, mse

3 trilion litra ujra t zeza qe derdhen n ujra t rrjedhshm.

Ujrat e ndotura mund te jene urbane dhe industriale

ka kuptojm me ujra t ndotura urbane?

Me uj t ndotur urban kuptojm ujin, i cili prmban materie t dmshme, materie

t tilla si ato t mbetjeve njerzore, sapunet e detergjentet, fekaliet etj.

Trajtimi i ujrave t zeza sht proces, gjat s cilit largohen lndt ndotse prej
ujrave t zeza.

Sot bhet trajtimi i ktyre ujrave me qllim t riprdorimit t tyre.

Ku shkojne ujrat e kanalizimeve?

far ndodh n kolektorin e trajtimit t ujrave t zeza?

Kjo len dy produkte: ujra t zeza n form t lngshme (rrym e trajtuar) dhe
mbeturina t ngurta (balt e trajtuar), t cilat mund t kthehen n mjedisin jetsor
n mnyr t sigurt. N Evrop, rrymat e trajtuara kryesisht derdhen n lumenj
dhe n det. Balta e trajtuar mund t derdhet (shpesh me an t djegjes) ose mund
t prdoret si fertilizues bujqsor.

ka jan ujrat e prhirt dhe pr ka riprdoren ato?

41
Uji gri ose "ujra t prhirt", sht termin pr ujin q prdoret n kuzhin, banjo,
dushe dhe n lavatrie, i cili nuk sht i kontaminuar me kanalizim (uj t zi).

Perdorimi i ujerave me m pak lnd ndotse: Shtpit mund t ken t instaluara

sisteme trajtimi q mundsojn q uji gri srish t prdoret pr t shtyer ujin e
tualeteve. Uji i mbledhur i shiut ne tanke mund t prdoret pr t ujitur kopshtet.

Ujrat e zeza shtpiake prfshijn ujin nga tualeti, vaska, nga kuzhina, lavamant
etj.

Ujrat e zeza m t prhapura jan ato t ndotura nga mbetjet industriale e kimike
t fabrikave.

HISTORIA E PASTRIMIT TE UJERAVE TE NDOTURA

Pastrimi i ujrave nga ndotesit antropogjen varen nga niveli kulturor social dhe teknik
i shoqrise.

Ndrtimi i sistemeve t kanalizimit t cilt shrbejn si kolektor t ujrave t

ndotura t vendeve urbane dhe ndrtimi i impianteve pr pastrimin ujrave t
ndotura rrjedh nga nevoja e ruajtjes s shndetit t njeriut dhe t ruajtjes s
mjedisit nga ndotja.

Ekzistojn t dhna dhe zbulime arkeologjike per zgjedhjen e ketij problemi, ndrsa
sot ky problem njihet me emrin zhvillim i qndrueshm I ujerave.

Zbulimet e mbetjeve arkeologjike t kanaleve dhe t pjesve t objekteve q kan

qen t dedikuara pr pastrimin e ujrave t ndotura n Indi datojn 6000 vjet para
ers son.

Mbetjet e gypave nga legura e farkuar ose nga bakri, me t cilt sht bartur uji i
ndotur 2500 vjet para ers son jan gjete n qytetin Memfis n Egjipt.

Grmimet n Babiloni dhe Niniv gjithashtu dshmojn pr ekzistimin e kanaleve

nntoksore me an t cilve nga objektet banesore sht bartur uji i ndotur.

Nj nga ndrtuesit e par t kanalizimit t mbyllur nntoksor prmendet emri

Feak-ut, i cili ka ndrtuar kanalizimet nntoksore n qytetin e Sirakuzs. Kto
kanale jan quajtur feake, ndrsa emrtimi kanalizimi pr fekale edhet sot prdoret
pr shkarkimin e ujit t ndotur nga objektet sanitare (tualetet).

Qyteti i Jerusalemit n kohn e mbretit David ka poseduar sistemin pr bartjen e

ujrave t ndotura t ngjashm me kanalizimin e sotm dhe gjat grmimeve jan
gjete kanale me lartsi 2 m dhe t gjer 0,6 m t cilt kan shrbyer pr bartjen e
ujrave atmosferike dhe ujrave fekale.

sht shnuar edhe legjenda pr Herakliun t cilit i prshkruhet se ka ndryshuar

rrjedhjen e lumit Pind, q me nj sasi t madhe t ujit pr vetm nj dit ka

42
pastruar stallat e Augie t cilat me vite t tra nuk jan pastruar nga jashtqitjet e
kuajve.

N shekullin VIII dhe IX para ers son n Athin n Greqi jan ndrtuar kanalet pr
ujitje pr t ciln gj shkruan Homeri n veprn pr Odisen. Bartja e ujit nga
Akropoli dhe nga tempulli i zotit Dioniz nga shekulli i V t ers son ka qen i njohur
n tr Greqin.

N vendbanimin e Pirinejit sht zbuluar kanalizimi i shtpive, ndrsa n Knosos

kanalizimi i shtpive sht shprla me uj.

Sipas shkrimeve t historianit Pierr Grimali (Civilizimi Romak, Paris,1964) Romakt

ishin t part q ndrtuan dhe vun n prdorim sistemin e madh t kanalizimit.

Reliefi i qytetit t Roms ka kushtzuar ndrtimin e kanaleve pr drenazh, ndrsa

qllimi ka qen t thahen moalet n rrafshinn n mes t kodrinave t Roms.

Kto kanale n fakt ishin vetm thellim dhe rregullim i rrjetit natyror hidrografik t
Roms. Prmenden tri kanale t cilt kan luajtur rol n zhvillimin e qytetit t
Roms.

Nga kohrat antike jan t njohura edhe prpjekjet fillestare t pastrimit t ujrave
t ndotura duke i kaluar ujrat e ndotura neper shtresa poroze t toks (p.sh. n
Greqin antike), kto jan metoda t cilt ne sot prsri i zbulojm dhe i quajm
pastrim natyror i ujrave t ndotura.

Evropa e Mesjets krahasuar me kohrat antike ka ngecje n zhvillim, papastertite

marrin prmasa t mdha, prhapen epidemi, mortaja dhe kolera bjn krdi duke
prgjysmuar popullatn n Mesjet.

Grumbujt e mbeturinave n rrugt e qyteteve duke u shprla nga ujrat e t

reshurave atmosferike jan filtruar neper shtresa t toks duke kontaminuar puset.

Poashtu ne gjysmn e par t shekullit XIX disa qytete t Evrops preken nga
epidemit e kolers dhe tifos n prmasa t gjra.

Nevoje e kohes qe zbulimi i mikroorganizmave-shkaktarve t ktyre smundjeve,

gjegjsisht zhvillimi i bakteriologjis.

Vrtetohet qe shkaktar kryesor i epidemive hidrike sht kontakti i ujit t pijshm

nga puset me uj t ndotur t shkarkuar nga burime t ndryshme.

N vitet 1829-1839 Xhems (James) Simpson ka ndrtuar impiantin e par pr

pastrimin e ujit ne Londr, duke e filtruar neper filtr me rr.

Furnizimi me uj nga ujsjellsit publik t qytetit me masa mbrojtse higjienike-

sanitare si dhe kanalizimet adekuate dukshem mbron popullatn nga smundjet q
prhapen me uj t ndotur.

43
Me qindra vite qytetet ken br prpjekje q m leht t lirohen nga ujrat e
ndotura permes ulluqeve.

Kah fundi i shekullit XII sht realizuar sistemi i kanalizimit t qytetit t Parisit, por
prmendet edhe nj shnim i mvonshm i vitit 1697 me t cilin krert e
udhheqs t qytetit i urdhrojn qytetart q n mngjes, ata q derdhin uj t
ndotur n rrug duhet t brtasin me z t lart: Gare leau (Kujdes uji!).

Ndrtimi i kanalizimeve dhe bartja e ujit t ndotur jasht vendeve urbane,

prmirson kushtet sanitare n qytetet evropiane, por problemet barten n lumenj,
t cilt shpesh jane perdorur si burime kryesore te ujit t pijshm.

M s shumti probleme pr ndotjen e ujrave natyrore ka pas n Angli, e cila n

gjysmn e dyt t shekullit t XIX ka qen shteti me rritje m t madhe t
popullats dhe me industri m t zhvilluar t shtrir n qytete t mdha.

Prsritja e epidemis s madhe t kolers dhe tifos n vitet e 60 -ta t shekullit XIX,
si dhe rritja e krkesave t ekonomis pr burime kualitative t ujit, kan pas si
rezultat n vitin 1865 q t formohet Royal Commision on River Pollution, qe ka
aprovuar Ligjin, Rivers Pollution Prevention Act, 1876.

Vetm Ligji nuk ka mund t ndikoj n prmirsimin rrnjsor t kualitetit t

ujrave t lumenjve pa propozimin e masave t pranueshme teknike.

Zhvillimi i metodave pr pastrimin e ujit t ndotur fillon n vitin 1898 kur bhet
emrimi i Komisionit mbretror pr largimin e materieve ndotse (Royal Commision
on Sewage Disposal).

Ky komision ka pas pr detyr t determinoj treguesit kryesor t cilt

prcaktojn kualitetin e ujit dhe t zhvillojn metodat t pastrimit t ujrave para se
t shkarkohen n lumenj.

Metodat e para jane bere ashtuqe prreth qyteteve jan mbledhur ujrat e ndotura
nga kanalizimi dhe jan shfrytzuar pr ujitjen e tokave.

Por shum shpejt sht paraqit problemi i gjetjes s siprfaqeve t lira pr sasit
gjithnj n rritje t ujrave t ndotura, t cilat tani bashkohen edhe me ujra t
ndotura industriale.

Shkarkimi i ujrave t ndotura n tok sht zbatuar edhe n qytete tjera si n

Prag, Berlin dhe Paris.

Mnyra e dyt e pastrimit t ujrave t ndotura sht metoda mekanike e

fundrrimit t materieve t patretshme n uj, n dekantues t ngadalshm,
shpesh duke shtuar kimikate, metod q sht prdor edhe gjat pastrimit t ujit
t pijshm.

44
Nj mnyr tjetr e zbatuar ka qen prdorimi i enve t mbushura me rr t
trash neper t cilin ka rrjedh uji i ndotur.

Por me zhvillimin e nj numri t madh t mikroorganizmave t cilt ushqehen me

materie organike dhe n t njjtn koh bjn zbrthimin e materieve organike,
formohet nj shtres koloidale n mes t shtresave t rrs q pengon deprtimin e
ajrit q ndikon n asgjsimin e mikroorganizmave aerob dhe pamundsohet
rrjedhja e procesit.

Zgjidhja sht gjetur n lshimin e ujit t ndotur neper filtra, dhe filtrat jan ln t
qndrojn disa dit n ajr dhe pastaj prsri jan shprla me uj t ndotur.

Meqense ky ka qen proces diskontinual pr pastrimin e ujrave t ndotura

tendenca ka qen q t zhvillohet nj teknologji q do t mundsonte pun t
pandrprer (kontinuale) t filtrave.

N vitin 1912 n Amerik sht prdor nj impiant i ri pr pastrimin e ujrave t

ndotura. Me kt metod amerikant zbatojn metod t re t pastrimit duke br
m par ajrimin e ujrave t ndotura n mnyr q t shpejtohet procesi i pastrimit.

Lymi i prftuar n procesin e pastrimit sht larguar. N kt mnyr sht zbuluar

metoda biologjike e pastrimit t ujrave t ndotura n parimin e lymit aktiv.

Ky veprim paraqet bazat e metods q sot m s shpeshti prdoret pr pastrimin e

ujrave t ndotura metods biologjike n baz t lymit aktiv.

METODAT PR PASTRIMIN E UJRAVE T NDOTURA

Shkarkimi i ujrave t ndotura t industris dhe ujrave komunale t patrajtuara, n

lumenj, dete, liqene, si dhe n tok ka pasoja t rnda pr faunn e ujit, si dhe pr
furnizimin e popullats me uj t pijshm.

Prandaj para s t shkarkohen keto ujra duhet t pastrohen nga papastrtit t

ngurta, n gjendje t pezullt ose t tretura.

Zakonisht ujrat e ndotura jan shkarkuar me sistem t gypave t kanalizimit n

lumin m t afrt, liqen ose deti duke ia ln natyrs q t bj pastrimin e ujit t
ndotur.

Gjat zbrthimit t substancs organike t ujrave t ndotura n sistemet natyrore

ujore kryhen procese biokimike t pastrimit natyror te ujit (vetpastrimi).

Gjat ktij procesi harxhohet sasi e madhe e oksigjenit, ku bakteret bjn

mineralizimin e substancave q gjenden n uj duke i shndrruar n komponime t
thjeshta inorganike.

Pastrimi natyror i ujit ka rndsi t madhe dhe varet nga temperatura, sasia e ujit,
shkalla e ndotjes dhe nga kushtet lokale topografike (przierja dhe ajrimi i ujit).

45
Pra, nse sasia e ujrave t ndotura sht e lart, pr shkak t harxhimit t shpejt
t oksigjenit t tretur, grumbullimit t substancave organike dhe atyre toksike dhe
t shumzimit t hovshm t baktereve dhe mikroorganizmave tjer, prishet
ekuilibri natyror i vetepastrimit.

N kt gjendje kushtet e jets pr shum organizma q jetojn n uj bhen t

pavolitshme prandaj ata ikin nga ky mes, ndrsa ujrat natyrore shndrrohen n
kanale q kundrmojn arom t keqe, q jan t rrezikshm pr shndet t
popullats dhe bhen t paprdorshm pr prpunim me qllim t prftimit t ujit
t pijshm, pr sport dhe qllime t ngjashme.

Proceset pr trajtimin e ujerave varen nga natyra e ndotjes, rregullat pr shkarkimin

e materieve ndotse dhe nga aspektet ekonomike.

Llojet e kontaminuesve:

Ngurtesirat e suspenduara: ngurtesirat qe nuk treten dhe ndahen me filtrim (argjila,

balta, lymi, materialet mikrobiologjike).

Ngurtesirat e tretshme ne uje qe nuk mund te largohen me filtrim (Kriprat e Na, K).

Koloidet: thermia te disperguara qe nuk treten dhe nuk precipitojne per shkak te
madhesise te tyre dhe repulzioneve elektrike.

Metodat pr pastrimin e ujrave t ndotura mund t klasifikohen n:

a). metoda fiziko-mekanike, (Trajtimin primar)

b). metoda kimike dhe (Trajtimin sekondar)

c). metoda biologjike (Trajtimin terciar)

a). Metodat fiziko-mekanike pr trajtimin e ujrave t

ndotura (kthjellimi).
Metodat q prdoren n kt rast bjn pjes n metodat me kosto m t lir,

Ketu largohen objetet e mdha, si kanaqet, ushqimet, shishet, tekstilet, rra,

guralect, etj.

Operacionet kryesore jan fundrrimi, filtrimi me prdorimin e sitave dhe filtrave t

ndryshm etj.

Sedimentimi (dekantimi) sht proces i ndarjes t materialeve t suspenduara nga

uji me prdorimin e gravitacionit.

Me kt operacion nuk sht e mundur t largohen nga uji t gjitha materiet, p.sh.
nuk largohen ngjyrat dhe substancat organike koloidale, prandaj kjo metod shum

46
rrall prdoret si metod e vetme pa kombinim me metodat tjera pr pastrimin e
ujrave t ndotura.

Me kt proces n mnyr t dukshme reduktohet sasia e kimikateve n procesin e

koagulimit.

Pra, sedimentimi (dekantimi), eshte nje trajtim preliminar i ujrave me lym, para
procesit t koagulimit dhe t filtrimit.

Sedimentimi ndihms (flokulimi), dallohet nga sedimentimi spontan sipas strukturs

s grimcave t cilat fundrrohen. Grimcat jan n form t flokulave t cilat
transformohen, shkputen dhe kshtu kushtzojn fundrrimin.

Flokulimi, kuaguli dhe sedimentimi jan metoda plotsisht t kombinuara njra me

tjetren.

Pra flokulimi eshte proces ku koloidet permes substancave te quajtura flokulant

(sulfati I Al, sulfati I Fe, etj), agregohen, pra ngjiten ne mes vedi dhe terheken nga
forca e gravitacionit.

b). Metodat kimike

Qllimi i trajtimit kimik sht precipitimi i mbetjeve te materialit organik t
suspenduar dhe t grimcave koloidale. Kjo arrihet me procesin e ngjashm si te
kthjellimi i kimik i ujit t pijshm me koagulim (flokulim). Ujit i shtohet sulfati i
Fe(III), kloruri i Fe(III) ose sulfati i aluminit dhe glqerja.

Formohet hidroksidi qe fundrron duke bart me veti edhe materialet e imta dhe
substancat e koaguluara koloidale.

Lymi i ndar trajtohet ndaras.

Gjat trajtimit kimik te ujrave industriale, poashtu ujrat acidike dhe bazike
neutralizohen (me glqere gjegjsisht me ndonj acid), precipitohen kriprat dhe
koloidet pas shtimit t mjeteve flokuluese (kriprat e hekurit dhe glqerja).

Gjat pastrimit t ujrave t ndotura mund t prdoren edhe procese speciale si

oksidimi i papastrtive, absorbimi ose kmbimi jonik etj.

Kuagulantet ndahen ne kuagulante inorganik dhe organic. Kemikatet q m s

shpeshti prdoren si koagulant jan kriprat: sulfati i aluminit Al2(SO4)3 18H2O q
prdoret pr largimin e ngjyrs dhe turbullirs. Rezultat m t mira arrihen me 5
50 mg/l Al2(SO4)318H2O.

Sulfati i hekurit(II) per ujrat e turbullta me pH mbi 8,5 , sulfati i hekurit(III) (pH 3,5
7,0) dhe

kloruri i hekurit(III) (ne pH 3,5 6,5 dhe 8,5).

47
Sulfati i hekurit(II) FeSO4 7H2O. Prdoret te ujrat e turbullta dhe gjat procesit t
precipitimit t karbonatit t kalciumit dhe t hidroksidit t magnezit gjat procesit
t zbutjes s ujit.

Poashtu redukton sulfurin e hidrogjenit (H2S) dhe mund t largoj trsisht ern e
klorit i cili ndodhet n disa ujra nntoksor. Eshte mjet korodues.

Sulfati i hekurit(III) Fe2(SO4)3, sht i prshtatshm pr ujra shum t turbullta

dhe n procesin e zbutjes s ujit. sht mjet m i mir koagulues se sulfati i
aluminit, m pak i tretshm n uj dhe m korroziv.

Keto koagulantt krijojne problemin e paraqitjes s hekurit n uj, q duhet t

largohet.

Kloruri i hekurit(III) FeCl3, nuk perdoret si mjet koagulues te ujrat e pijshem, por
prdoret pr koagulimin e ujrave t ndotura.

c). Pastrimi biologjik i ujrave t ndotura.

Nga t gjitha metodat pr pastrimin e ujrave t ndotura me materie organike t
tretshme koloidale ose t suspenduara m efikase jan metodat biologjike (duke i
shtuar bakterie te mirra ne filtrat e rreres) (lymi me bakterie aktive).

N kushte t prshtatshme, bakteret dhe mikroorganizmat tjer i shfrytzojn

substancat organike nga uji i ndotur si ushqim dhe i shndrrojne ato n produkte t
padmshme.

Pastrimi biologjik afrsisht sht reproduktim i kushteve q ngjajn gjat pastrimit

natyror t ujrave.

Uji n kt rast duhet te prmban materie minerale ushqyese qe jan t

domosdoshme pr zhvillimin e mikroorganizmave.

Nse uji nuk prmban materie ushqyese ato duhet t shtohen n form t
komponimeve t fosforit ose t azotit.

Pastrimi biologjik i ujit mund t jet aerob dhe anaerob dhe prdoret pr pastrim
plotsues t ujit t kanalizimeve, pr pastrimin e lymit q sht prftuar n fazat
paraprake t pastrimit t ujit dhe pr trajtimin e ujrave industriale me ndots
organik.

Pastrimi aerob i ujrave t ndotura bhet duke fry ajrin pr or t tra neper uj n
t cilin n fillim sht shtuar nj sasi e lymit aktiv.

Ky lym prmban mikroorganizma aerob t cilt shumzohen m shpejtsi dhe me

kt rast i shpenzojn ndotsit organik.

48
N kt rast fitohet lymi i cili shrben po ashtu si absorbent pr substancat e tretura
koloidale.

Ujit t kthjellt pastaj i shtohet klori dhe ky uj mund t prdoret pr qllime t

ndryshme ose shkarkohet n ndonj recipient natyror.

Lymi i prftuar prdoret n mnyra t ndryshme: p.sh. teret pastaj digjet ose
prdoret si pleh.

Me metod aerobe uji pastrohet edhe me an t biofiltrave t cilt prbhen nga

nj shtres e gurve t thyer qe me kohe mbshtillet me nj shtres xhelatinoze t
pasur me mikroorganizma dhe vepron ngjashm me lymin aktiv.

Uji n kushte aerobe mund t pastrohet edhe n laguna ose n liqene nga ujrat e
ndotura, ose nse ky uj shkarkohet n fush dhe me veprimin e baktereve, t
flors dhe fauns. Pastrimi i ujit n kto kushte zgjat m shum.

Me metod anaerobe pastrohet lymi organik i cili sht prftuar gjat ndarjes n
ndonjrn nga fazat t pastrimit t ujit n procesin fiziko-mekanik dhe kimik.

Pastaj lymi prpunohet me veprimin e baktereve anaerobe me rast prftohen gazi

i cili prdoret si karburant (metani, dyoksidi i karbonit si dhe nj sasi e azotit dhe
hidrogjenit) dhe lymi i cili mund t prdoret pr plehrim.

Pr procese anaerobe duhet nj koh shum m e gjat q ato t kryhen.

Metoda e pastrimit te ujrave t ndotura industriale varet nga lloji i ndotsve.

Ndarja dhe shfrytezimi i produkteve sekondare t industris, si p.sh. ndarja e

fijeve t celulozs n industrin e letrs,

Ndarja e fenolve nga uji i ndotur i impianteve t gazifikimit (ndarja me ekstraktim),

Te klorurit t magnezit dhe t kriprave tjera n industrin e kriprave t kaliumit,

Metaleve (me kmbim jonik) nga ujrat e ndotura t impianteve t

galvanizimit, etj.

Disa nga prbrsit e ujrave t ndotura, me procese natyrore vshtir zbrthehen si

p.sh. disa lloje t detergjenteve dhe t emulgatorve dhe shkaktojne shkume ne
uje.

Objektiva e trajtimit te ujrave te zeza eshte ti derdhim ato ne ujrat siperfaqesor e sa

me pak te demtojme mjedisin.

49
 NJOHURI PR MONITORIMIN DHE ANALIZAT KIMIKE T UJRAVE

1. Strategjia e monitorimit t ujerave

Monitorimi nnkupton matje t prsritura q kryhen n koh dhe hapsir t caktuar, duke
zgjedhur n mnyr t prshtatshme stacionet, kohn dhe shpeshtsin (frekuencn) e marrjes s
mostrave (ose t matjeve t drejtprdrejta).

Monitorimi mjedisor i ujrave mund t kryhet pr t marr informacion mbi nivelet e

substancave ndotse n nj mjedis ujor, ose n organizmat q jetojn n t dhe q psojn
ndikime nga kto substanca.

Pjes prbrse e rndsishme e strategjis s monitorimit t ujrave sht programi i marrjes s

mostrave, i cili konkretizohet:

a. Me prcaktimin e rrjetit t monitorimit (stacioneve t marrjes s mostrave),

b. Zgjedhjen e frekuencs (shpeshtsis) s marrjes s mostrave, dhe
c. Hartimin e metodiks (procedurs s marrjes s mostrave)

Kta parametra do t varen shum nga heterogjeniteti i sistemit ujor q studiohet, nga
informacioni q krkohet t merret dhe nga konsideratat ekonomike (kostoja e monitorimit).

N rastet e sistemeve ujor heterogjene, t cilat paraqesin ndryshime n prbrjen kimike n koh
dhe hapsir, duhet t bhet nj hetim paraprak i faktorve q mund t ndikojn n strategjin e
marrjes s mostrave.

Dallohen dy tip kryesore t mostrave t ujit:

1. Mostr individuale (grab) e cila pasqyron karakteristikat e sistemit n pikn ose kohn
kur ajo sht marr, dhe
2. Mostr kompozite (composite), e cila prgatitet duke przier disa mostra individuale t
marra n stacione t ndryshme ose n nj stacion por n koh t ndryshme.

Raporti i vllimeve t mostrave individuale, q duhet t przihen pr t prgatitur nj mostr

kompozite, prcaktohet n varsi t prurjeve n stacionet e ndryshme ose n koht e ndryshme.
Natyrisht, kryerja e matjeve n nj numr t madh mostrash individuale (n pika t ndryshme ose
n koh t ndryshme ) jep shum m tepr informacion sesa kryerja e matjeve n mostrat
kompozite, sepse n mostrat kompozite bhet n fakt nj mesatarizim i luhatjeve lokale ose
kohore t parametrave t matur. Prparsi e mostrave kompozite sht se paksohet kostoja e
monitorimit (numri i mostrave q duhet t analizohen). Por ka disa raste kur marrja e mostrave
individuale sht e domosdoshme, sidomos kur krkohet t dihet nse sistemi ujor paraqet vlera
ekstreme t parametrave, p.sh. n rastet e rrezikut t helmimeve akute ose dmtimeve t rnda
nga shkarkimet ndotse (zakonisht aksidentale) n zona t kufizuara ose n periudha kohor t
caktuara. Nuk sht e nevojshme t prgatiten mostra kompozite n rastet kur paraprakisht sht

50
provuar se sistemi ujor sht homogjen, sepse n kto raste vetit e mostrs individuale
prfaqsojn vetit e gjith sistemit ujor.

Mund t dallohen dy tipe kryesore t monitorimit mjedisor t ujrave:

a. Monitorimi i burimit (burimeve) t substancave ndotse, dhe

b. Monitorimi i cilsis s ujrave

a. Monitorimi i burimit t substancave ndotse bhet:

- pr t prcaktuar sasin e substancave ndotse, q shkarkohen nga nj burim (industrial, urban

etj) dhe si varion ajo me kohn;
- pr t kontrolluar efikasitetin e pajisjeve q prdoren pr mnjanimin e shkarkimeve t
substancave ndotse;
- pr t vlersuar nse shkarkimet e burimeve t veanta jan n prputhje me normat ligjore ose
rregullat e vendosura.
Shkarkimet e lngta shpesh her nuk jan homogjene dhe prandaj duhet br kujdes n
vendosjen e stacioneve t marrjes s mostrave. Krkohet q , pr kt qllim, t zgjedhjen vendet
ku t ket nj przierje t mir t ujrave. Pr shembull, vendmarrja e mostrave n nj kanal
shkarkimi ose lum duhet t jet pas shkarkimit t fundit, n largsi jo m t vogl se 25-fishi i
diametrit t tubacionit. N qoft se nuk gjendet dot ndonj zon homogjene pr marrjen e
mostrave, sidomos kur n to ndodhen materie t suspenduara, athere mostrat mund t merren n
disa pika prgjat rrjedhs s shkarkimit. Kur dihet se prbrja e mostrs ndryshon m kohn
(p.sh. n varsi prej procesit teknologjik t nj impianti), ather mund t merren mostra
individuale n intervale kohore t caktuara ose mund t prgatiten mostra kompozite v varsi t
shpejtsis vllimore t shkarkimeve.

b. Monitorimi i cilsis s ujrave mund t kryhet:

- pr t br nj vlersim t prgjithshm t gjendjes cilsore t ujrave t nj lumi, liqeni, t nj

zone bregdetare ose detare;
- pr t vlersuar ndikimin e burimeve t substancave ndotse n ujrat nntoksore, n reshjet,
etj.;
- pr t provuar nse uji q merret nga nj burim sht i prshtatshm pr tu prdorur pr
destinacionin e caktuar p.sh. pr uj t pijshm;
- pr t vlersuar shkalln e akumulimit t substancave ndotse n mjedisin ujor, duke prdorur
pr kt qllim analizat kimike t mostrave t sedimeneteve dhe t biots.
Nj problem i rndsishm n strategjin e monitorimit sht prcaktimi i numrit minimal t
mostrave q duhet t merren pr t plotsuar objektivat e monitorimit. Situatat mund t jen t
ndryshme nga njri rast n tjetrin dhe nuk mund t jepet nj metodik e prgjithshme. Ka disa

51
teori statistikore q trajtojn kt problem dhe jepen edhe formulat prkatse, por atom und t
prdoren vetm si orientuese.

Duhet pasur parasysh se substancat ndotse n ujrat mund t gjenden si n fazn ujore ashtu
edhe n grimcat e ngurta n suspension. Ve ksaj substancat ndotse kalojn gjithashtu n
sedimente dhe n biot, prandaj pr monitorimin e nj mjedisi ujor, krahas analizave kimike t
mostrave t ujit, mund t prdoren edhe analizat e substancave ndotse n sediment dhe biot.

Nivelet e substancave ndotse n biot jan tregues i ndotjeve afatmesme (pr kohn e jets s
biots) n dallim nga nivelet n sediment q karakterizojn ndotjet afatgjata dhe nivelet n ujrat
q tregojn gjendjen momentale t ndotjes. Shpeshher substancat ndotse futen n zinxhirin
ushqimor dhe bioakumulohen n indet e organizmave.

Marrja e mostrave dhe analiza kimike e specieve t ndryshme t biots mund t shrbej si nj
tregues i mir pr t vlersuar shkalln e ndotjes s mjedisit ujor. M shpesh,kt qllim
prdoren analizat kimike t algave, peshqve dhe midhjeve. Monitorimi i cilsis s ujrave
nprmjet analizave kimike t biots ka disa prparsi n krahasim me analizat kimike t ujrave
dhe sedimenteve:

a. Nivelet e substancave ndotse n indet e biots jan shum her m t larta sesa n ujrat
dhe, si pasoj ato mund t prcaktohen m leht msakt ; veanrisht t larta jan nivelet e
metaleve t rnda n mli dhe nivelet e ndotsve organik (p.sh. PCB-t dhe pesticidet) n indin
dhjamor t peshqve.

b. Prmbajtja e substancave ndotse n biot sht nj tregues i pjess s bioakumulueshme t

tyre, ndryshe nga prmbajtja n sedimente dhe n ujra ku gjendet prmbajtja e prgjithshme (e
cila mund t mos jet e gjitha e dmshme pr biotn).

c. Analizat kimike t substancave ndotse n biot shrbejn jo vetm pr t vlersuar cilsin e

mjedisit por edhe pr t vlersuar nse prodhimet ushqimore (peshqit dhe midhjet) jan t
prshtatshme pe tu prdorur si ushqim.

Prve prcaktimit t parametrave kimik dhe fizik, shpeshher, bhen edhe vlersime cilsore
dhe sasiore t flors dhe t fauns ujore, si tregues i pranis ose i mungess s ndotjeve, sepse
ekzistojn lidhje t njohura ndrmjet shpeshtsis dhe diversitetit t specieve biologjike nga njra
an dhe shkalls s ndotjeve nga na tjetr. Ky proces quhet monitorim biologjik dhe prdoret
sidomos pr t vlersuar shkalln e pastrtis s ujit t pijshm.

2. Metodat e marrjes s mostrave t ujrave pr analizat kimike

Metoda e marrjes s mostrave t ujit pr nj program monitorimi do t varet nga:

- objektivat e programit t monitorimit;

- natyra kimike e substancs (substancave) q do t analizohet;

52
- natyra e objektit ujor (uj i pijshm, uj lumi, uj i liqeneve, ujra nntoksore, uj deti,
mbeturina ujore, etj.);
Marrja e mostrave sht pjes integrale e analizs kimike dhe ajo duhet t kryhet kurdoher nn
mbikqyrjen e analistit. Besueshmria e nj rezultati analitik varet sa nga saktsia e prcaktimit
analitik aq edhe nga ajo e marrjes s mostrs. Me t drejt thuhet, se nga nj, mostr e gabuar
nuk mund te merret nj prgjigje e drejt.

Mostra e ujit pr analiz kimike duhet t plotsoj kto krkesa:

- t jet prfaqsuese e sistemit ujor q studiohet;
- t mos psoj ndotje dhe humbje t analitit gjat marrjes, transportit dhe ruajtjes;
- t mos psoj ndryshime t prbrjes kimike gjat ruajtjes.
Problemi m kryesor sht mnjanimi i ndotjeve dhe humbjeve t substancave q do t
analizohen. Ndotjes ose ndryshimet e prbrjes kimike t mostrs mund t ndodhin pr arsyet e
mposhtme:

- nga ent e marrjes s mostrs ose ruajtjes s saj, kur ato nuk jan pastruar si duhet;
- nga prdorimi i enve t paprshtatshme, p.sh. mund t ndodh lshimi (tretja) n mostr i
lndve (materieve) organike prej mureve t enve plastike, ose tretja (lshimi) i natriumit dhe
metaleve tjer nga ent prej qelqi ;
- nga reaksionet e prbrsve t mostrs me materialin e mureve (faqeve) t ens;
- nga ndryshimet n gjendjen e ekuilibrit ndrmjet substancs ndotse q ndodhet n fazn e
ngurt dhe asaj n fazn e lngt.
Humbjet e analitit mund t ndodhin:

- pr shkak t ndajthithjes s substancs n faqet (muret) e ens;

- nga reaksionet kimike, fotokimike dhe biologjike;
- nga avullimi i substancave flurore (t avullueshme) nprmjet kapakut ose faqeve t ens.
Kur do t bhet prcaktimi i substancave inorganike, pr ruajtjen e mostrave ujore rekomandohet
t prdoren en prej polietileni linear me dendsi t lart ose en prej tefloni, ndrsa kur do t
prcaktohen materiet (lndt) organike dhe merkuri en prej qelqi kimik. N do rast, ent
duhet t kalojn n nj procedur t kujdesshme pastrimi (zakonisht me HNO3 1:1 dhe HCl 1:1).

Pr t mnjanuar humbjet pr shkak t ndajthithjes si dhe pr t penguar reaksionet kimike dhe

biologjike, shpeshher bhet trajtimi i mostrs qysh n momentin e marrjes s saj (konservimi i
mostrs). N tabeln 1. Jan treguar disa nga metodat m t zakonshme t konservimit t
mostrave t ujit.

53
Tabela 1. Metodat e konservimit t mostrave t ujit pr disa nga analizat kimike
Analiti Tipi e ens Metodat e konservimit Koha e ruajtjes

Metalet:
Metalet e tretshme P, Q filtrim n terren, + HNO3 deri pH=2 6 muaj
Metalet total P, Q acidifikim n pH=2 me HNO3 6 muaj
Cr(VI) P, Q ftohje n 4oC 24 or
Hg Q acidifikim n pH=2 me HNO3 28 dit
Anione inorganike:
(Br-,Cl-,F-) P, Q asgj 28 dit
Cl2 P, Q asgj menjher
J- P, Q ftohje n 4oC 24 or
NO3-, NO2- P, Q ftohje n 4oC 48 or
S2- P, Q ftohje n 4oC + acetat zinku+
+ NaOH deri n pH=9 7 dit
Substanca organike
C organik P, Q i errt ftohje n 4oC + H2SO4 deri n pH=2 28 dit
PCB-t Q, Teflon ftohje n 4oC 7 dit
Komp. halogjenure flurore Q ftohje n 4oC + Na2S2O3 0,008% 14 dit
Komp.aromatike flurore Q ftohje n 4oC + Na2S2O3 0,008% +
+ HCl deri n pH=2 14 dit
Parametra tjer
Vlera pH - - n vend
Temperatura - - n vend
BOD (SHBO) P, Q ftohje n 4oC 48 or
COD (SHKO) P, Q ftohje n 4oC 48 or
P- plastike; Q qelqi

Metoda e konservimit duhet q jo vetm ta mbajn mostrn n gjendje t pandryshuar, por edhe
t mos japin interferenca n analizat kimike. Kshtu, p.sh. pr analizat e shumics s metaleve
krkohet q pas filtrimit t shtohet n mostr HNO3 deri n pH2, si dhe konservant ndryshm
(kloroform, toluen), pr t penguar veprimtarin e mikroorganizmave. Pr lndt organike duhet
pasur informacion pr qndrueshmrin e tyre n uj dhe rrugt e mundshme t stabilizimit t
tyre; t dhna t tilla jan t pakta pr mjaft familje t substancave organike, p.sh. pr
detergjentet, polimeret e tretshme n uj, acidet humike, etj. Edhe n kto raste, shpeshher
prdoret acidifikimi i mostrave t ujit. Rndsi t veant kan gjithashtu tipi i ens ku do t
ruhet mostra, temperatura dhe koha e ruajtjes.

Filtrimi i mostrs konsiderohet si nj hap kritik pr prcaktimet e prbrsve inorganik. N

vartsi t qllimit t studimit dhe tipit t ujit mundet q mostrat t filtrohen (me letr filtri,
membrana filtruese etj.), por ka edhe raste q ato nuk filtrohen (n veanti kur prbrja e lndve
t ngurta n suspension sht nn 100 mg/L). Pr analizat e lndve organike ka rndsi t

54
veant njohja e shprndarjes s lnds q do t analizohet n t tri fazat: n gjendje t tretur, e
lidhur pr grimcat e ngurta n suspension dhe n gjendje koloidale. Nga raportet relative t
prmbajtjes s substancs n kto tri faza do t prcaktohet nse do t bhet filtrimi i mostrs apo
jo, dhe nse do t analizohet vetm filtrati, grimcat e mbetura (mbajtura) nga filtri, apo t dyja.

Disa parametra si p.sh. vlera pH, prmbajtja e gazeve t tretur, etj. duhet t maten drejtprdrejt n
terren. Pr shum parametra t tjer, rekomandohet q mostra t analizohet sa m shpejt, por ka
edhe parametra q mund t prcaktohen m von, deri pas 6 muajsh (metalet). Ruajtja e
mostrave n t ftoht, zakonisht n 4oC dhe veanrisht n ngrirje, sht metoda m e mir, pr
ruajtjen e mostrave t ujit deri n analizn kimike t tyre.

Teknikat e marrjes s mostrave t ujit jan relativisht t thjeshta, sidomos kur mostra ka
prmbajtje t ult t lndve t ngurta n suspension (p.sh. mostrat e ujit t pijshm). N mjaft
raste, nuk krkohet ndonj pajisje e veant; mjafton q n j en e prshtatshme (prej eliku
inoks ose prej tefloni) t mbushet me mostrn q do t analizohet. Vllimi i mostrs mund t jet
i ndryshm n varsi t parametrave q do t maten, zakonisht 0,5 deri n 2 litra.

Pr marrjen e mostrave n thellsi duhet t prdoren pajisje t veanta. Nj tip pajisje prmban
nj en (tub) cilindrike me dy kapak. Ajo zhytet n uj n thellsin e krkuar me t dy fundet e
hapura dhe pastaj t dy kapakt mbyllen n mnyr mekanike. Nj pajisje tjetr, m e
prshtatshme, ena zhytet n shtresn e ujit e mbyllur dhe, kur arrihet thellsia e krkuar, hapet
kapaku i saj (n mnyr mekanike ose nprmjet nj sensori presioni), mbushet me uj dhe
mbyllet prsri. Ka edhe aparate automatike q lejojn mbushjen e njpasnjshme t enve t
mostrs n thellsi t ndryshme.

Nj metod e thjesht e marrjes s mostrave deri n thellsin deri n 30 metra mund t

realizohet nprmjet zhytjes s nj gypi (tubi) prej materiali plastik n thellsin e krkuar n
thellsin e krkuar dhe pastaj, duke prdorur nj pomp peristaltike t vogl, thithet uji nga
thellsia dhe mblidhet n enn prkatse.

Ka raste, q krkohet marrja e mostrave vetm nga shtresa siprfaqsore e ujit n nj trashsi
rreth 100 m, gj q krkon prdorimin e teknikave t veanta, t cilat ende nuk jan plotsisht t
knaqshme.

Nj teknik e re n monitorimin e ujrave sht prqendrimi i analitit in situ (n vend), gjat

marrjes s mostrs nprmjet t procesit t adsorbimit ose filtrimit. Pr kt qllim, prdoret nj
pajisje plotsisht e izoluar, e ndrtuar nga nj material inert, e cila prmban nj pomp
peristaltike, nj bateri elektrike dhe nj gyp adsorbimi npr t cilin qarkullon uji. N kt
mnyr, mund t prpunohen vllime t mdha t mostrs dhe t arrihet q ndotjet t
mnjanohen plotsisht.

55
3. Vendmarrja e mostrave t ujrave natyrore

Mostrat q merren pr analiz duhet t prfaqsojn sa m mir karakteristikat e sistemit q do t

studiohet. Mund t dallohen dy raste t shprndarjes jo homogjene t substancave n nj mjedis
ujor:

1. Kur sistemi sht i prbr nga dy ose m shum shtresa, t cilat nuk przihen plotsisht
njra me tjetrn, p.sh. pr shkak t shtresimit termik n liqenet, t shkarkimeve
siprfaqsore n lumenjt ose liqenet, etj.;
2. Kur substance ndotse shprndahet n mnyr jo-uniforme n shtresn e ujit, p.sh., nafta
dhe produktet e saj vendosen n siprfaqen e ujit, ndrsa grimcat e ngurta kan tendenc
t sedimentojn n fund.

Gjithashtu, reaksionet kimike dhe proceset biokimike mund t zhvillohen n shkall t ndryshme
n pjest e ndryshme t sistemit, duke shkaktuar pr pasoj shprndarjen jo-uniforme t
prqendrimeve t substancave ndotse. N liqenet, detet dhe lumenjt e thell prbrja kimike
ndryshon me thellsin dhe mund t ndryshoj edhe me largsin nga brigjet. Prbrja kimike e
ujrave nntoksore mund t paraqes ndryshime sezonale si dhe ndikime nga reshjet dhe bora.
Gjithashtu, prbrja kimike e reshjeve mund t ndryshoj n varsi prej kushteve meteorologjike
dhe t prmbajtjes s substancave ndotse n ajr. Zakonisht, reshjet e fillimit prmbajn m
shum substance ndotse (p.sh. H2S, SO2, NOx) pr shkak se ato shplahen nga reshjet.

Prpara se t vendoset pr pozicionet e marrjes s mostrave sht mir t bhet nj vrojtim

paraprak i shkalls s homogjenitetit t ujrave, nprmjet kryerjes s matjeve t shpejta t disa
parametrave, p.sh. temperaturs s ujit, vlers pH, oksigjenit t tretur dhe prcjellshmris
elektrike n pika t ndryshme.

Stacionet e marrjes s mostrave duhet t zgjidhen n mnyr t till q ato t prfaqsojn sat
jet e mundur m mir masn kryesore t ujit. Pr kt qllim duhen pasur parasysh rregullat e
m poshtne:

Pr ujrat e lumenjve, mostrat nuk duhet t merren afr brigjeve, sepse prqendrimet e
elementeve gjurm jan m t larta n pjest ku shpejtsia e rrjedhjes s ujit sht m e madhe,
n krahasim me pjest ku kjo shpejtsi sht m e vogl. Si rregull, merret n fillim mostra n
pjesn e poshtme t rrjedhjes s lumit dhe pastaj n pjesn e siprme. Kur, bashk me mostrn e
ujit do t merret edhe mostra e sedimentit, ather n fillim merret mostra e ujit dhe pastaj ajo e
sedimentit (meqense uji mund t turbullohet gjat marrjes s mostrs s sedimentit). Pr t
siguruar t dhna me t vrtet prfaqsuese, n rastin e vlersimit t ndikimit t nj shkarkimi
ndots n rrjedhn e nj lumi, duhet q marrja e mostrave t kryhet prgjat rrjedhjes, si n
gjersi dhe n thellsi. Kur krkohet t vlersohet cilsia mesatare e ujit n afate kohore t gjata,
ather mostrat duhen t merren mjaft larg nga burimet e ndotjes, n mnyr q shprhapja
gjatsore (n gjatsi) dhe przierja e ujrave t shuajn luhatjet afatshkurtra t prqendrimeve.
N t kundrtn, kur do ndiqen ndryshimet afatshkurtra t shkaktuara nga shkarkimet e

56
substancave ndotse n nj lum, ather sht m mir q mostrat t merren sa m afr q t
jet e mundur me pikn e shkarkimit. M shpesh, prgatiten mostra kompozite nga przierja e
mostrave individuale t mbledhura n interval kohe t caktuara.

N rastin e liqeneve dhe rezervuarve, duhet t merret parasysh shtresimi vertikal i substancave
ndotse pr shkak t zvoglimit t prqendrimit t oksigjenit t tretur kur kalohet nga siprfaqja
n thellsi. Prandaj, duhet q mostrat t merren nga t paktn tri shtresa, nj metr nn
siprfaqen, nj metr mbi fundin dhe nga nj shtres ndrmjetse. Ve ksaj, duhet pasur
parasysh se prqendrimet e substancave ndotse jan shum m t larta n afrsi t brigjeve, si
dhe n afrsi t shkarkimeve t lumenjve, t kanaleve dhe t tubacioneve.

Marrja e mostrave nga zonat bregdetare prbn nj problem kompleks, sepse zona prkatse
mund t paraqes ndryshime t theksuara n hapsir dhe n koh. Gjat monitorimit t ujrave
detare duhet pasur parasysh nse elementi q do t prcaktohet ka veti konservative apo jo.

N rastin e ujrave q merren nga nj burim (lum, liqen, rezervuar apo nga nntoka) dhe
shprndahen (si uj i pijshm, uj pr vaditje, etj.), duhet q mostrat t merren rregullisht sin
pikn e nxjerrjes s ujit, ashtu edhe prpara shprndarjes (nganjher edhe n disa pika t rrjetit
t shprndarjes).

4. Shprndarja e substancave ndotse n ujrat

Shprndarja e substancave ndotse n mjediset ujore kryhet nprmjet po atyre mekanizmave, q

shkaktojn shprndarjen e substancave ndotse n atmosfer, si jan:

a. rrymat e konveksionit, q shkaktohen nga lvizjet n largsi t konsiderueshme t masave

ujore, dhe

b. difuzioni, pr shkak t lvizjeve t rastit, t cilat jan shkak i shkmbimeve t substancave

ndotse n afrsi.

Efekti i kombinuar i ktyre dy faktorve njihet si shprndarje (dispersion) n mjedisin ujor.

Keqsimi i cilsis s ujrave pr shkak t shkarkimeve t substancave ndotse manifestohet

dukshm n lumenj, pr dallim nga detet dhe oqeanet, pr t cilt konsiderohet se kan nj
kapacitet t pafund pr mnjanimin e ndotjeve (ndonse kjo nuk sht plotsisht e drejt.

Modelet q paraqesin shprndarjen e substancave ndotse n mjediset ujore jan t ngjashme me

modelet q prdoren n studimet e atmosfers. Sidomos shum studime ka pr shkalln e
zvoglimit t prqendrimit t substancs ndotse n lum n lidhje me vendin e shkarkimit t saj.

5. Njohuri pr analizat kimike t ujrave

Prdorimet e ujrave jan t shumllojshme dhe pr do prdorim specifik ka krkesa t veanta

n lidhje me cilsin dhe shkalln e pastrtis s ujrave. Pr t provuar nse nj objekt ujor i

57
plotson kto krkesa, pra pr t garantuar prshtatshmrin e ujit pr nj prdorim t caktuar,
duhet t kryhet vlersimi i cilsis s tij nprmjet analizave kimike. Tipet e analizave kimike t
ujrave mund t jen t ndryshme, q nga testet e thjeshta q kryhen drejtprdrejt n terren
(nprmjet kiteve ose pajisjeve t thjeshta) deri n analizat komplete q kryhen n laborator t
specializuara, shpeshher, duke prdorur aparatura komplekse.

Veori e analizave kimike t ujrave sht se numri i prbrsve q krkohet t prcaktohen

mund t jet shum i madh, si p.sh. jonet inorganike kryesore (Na+, Ca2+, Cl-, SO42-, HCO3-, Mg2+,
K+), substancat inorganike n nivele mikro dhe gjurm (nutrientt, metalet e rnda, etj),
substancat inorganike, lndt n gjendje koloidale, gazet e tretura (O2, CO2, NH3), grimcat e
ngurta me prejardhje nga erozioni i shkmbinjve, nga sedimentet ose nga dekompozimi i
materialeve bimore, etj. Prmbajtjet e ktyre prbrsve mund t variojn n kufij shum t
gjer, jo vetm n varsi t tipit t ujit, por edhe brenda ujrave t nj tipi. Problemi sht m i
ndrlikuar n rastet e prbrsve gjurm, nivelet e t cilve varen nga shum faktor lokal dhe
kohor si dhe nga ndotjet antropogjene.

Numri i parametrave analitike, q krkohet t analizohen mund t jet shum i madh; gjithashtu,
teknikat analitike q mund t prdoren jan t larmishme.
Dallimi m i rndsishm n analizat kimike t ujrave sht analiza e prbrsve kryesor dhe
analiza e substancave n nivelet gjurm. Teknikat analitike, q prdoren pr secilin rast mund t
jen t ndryshme (sidomos n lidhje me ndjeshmrin e metods). Analizat kimike t
substancave gjurm (g/L) jan m komplekse dhe, shpeshher krkohet prqendrimi paraprak i
analitit nprmjet metodave t ekstraktimit, kmbimit jonik, etj.
Mund t prdoren kritere t ndryshme t klasifikimit t metodave t analizave kimike t ujrave.
M shpesh ato ndahen sipas destinacionit t prdorimit n:
a. Metoda q prdoren pr ndjekjen e problemeve mjedisore t ujrave;
b. Metoda q prdoren n analizat kimike t burimeve ujore me destinacion veant (ujit t
pijshm, ujit pr ujitje, ujit pr qllime industriale, etj.);
c. Metoda q prdoren n analizat kimike t shkarkimeve t mbeturinave t lngta
industriale dhe urbane.
Shpeshher, institutet e studimit t ujrave jan t ndar n katr laborator ose sektor, n
prshtatje me natyrn e parametrave analitike q do t maten dhe teknikat analitike q do t
prdoren. Metodat e analizave t ujrave mund t grupohen n:
1. Metodat pr matjen e parametrave fizik (ngjyra, shkalla e tejdukshmris (turbiditetit),
temperatura, prcjellshmria elektrike, lndt e ngurta n pezulli, etj.);
2. Metodat e analizave t substancave inorganike (N, P, Si, metalet, etj.);
3. Metodat e analizave t substancave organike (pesticide, hidrokarbure, fenole, detergjente,
etj.);
4. Metodat e analizave biologjike (planktoni, algat, bakteret, etj.).
Metodat e analizave kimike t ujrave mund t konsiderohen t prbra nga pes (5) stade :
- marrja e mostrave dhe ruajtja e tyre;

58
- prgatitja e mostrave pr analiz (trajtimi i mostrs prpara analizs kimike p.sh. pr t kaluar
elementin q do t prcaktohet n gjendje t prshtatshme pr matje);
- kalibrimi i aparaturs analitike;
- matjet analitike;
- njehsimet dhe paraqitja e rezultateve.
T gjitha kto stade kan problemet e tyre. N analizat e ujrave, stadi i dyt (ai i trajtimit
paraprak t mostrave) paraqitet shum m i thjesht sesa n analizat e mostrave t ngurta dhe,
shpeshher, mostra mund t kaloj drejtprdrejt n matje analitike pa br asnj prpunim t saj.
Prjashtim bjn analizat e mostrave t shkarkimeve t mbeturinave t lngta, pr t cilat
krkohet disgregimi paraprak i mostrs; gjithashtu pr analizat e elementve gjurm n ujin e
detit krkohet veimi i analitit nga matrica nprmjet ekstraktimit ose kmbimit jonik, etj.

Rrallher, stadi i kalibrimit paraqet probleme t vshtira dhe, zakonisht nuk lind nevoja e
prdorimit t mostrave standarde t certifikuara. Stadi m problematik i analizs kimike t
ujrave konsiderohet ai i marrjes, ruajtjes dhe konservimit t mostrave ujore, pr t cilin sht
folur m sipr. Prsa i prket teknikave analitike q prdoren n stadin e matjes ato jan t
shumta. Preferohen teknikat direkte (pa prpunim paraprak t mostrs).
Nj nga drejtimet bashkkohore sht analiza kimike e ujrave drejtprdrejt n terren duke
prdorur aparatura automatike pr matje on line ose kite t ndryshme. Kto metoda kan
prparsin se mnjanojn nevojn e marrjes dhe ruajtjes s mostrave dhe jan t thjeshta e t
shpejta.

6. Shembuj t analizave kimike t prbrsve kryesor n ujrat

Prbrsit kryesor t ujrave konsiderohen normalisht kationet Ca2+, Mg2+, Na+, K+ dhe anionet
Cl-, SO42-, HCO3-, NO3-, PO43-. N disa raste, si prbrs kryesor (pr prqendrime m t mdha
se 1 mg) mund t jen disa jone t metaleve t tjer, NO2- dhe NH3, me prejardhje nga mineralet e
shkmbit dhe toks, shkarkimet ndotse, etj.
Le t prmendim shkurt disa nga metodat m t zakonshme q prdoren n prcaktimet e
prbrsve kryesore t ujrave.

1. Prmbajtja e lndve t ngurta n suspension

do objekt ujor natyral prmban lnd t ngurta n suspenison, por n mjaft raste, ato jan n
prmasa shum t vogla dhe nuk dallohen me sy. Edhe kur grimcat e ngurta jan kimi8kisht
inerte, vetit e tyre fizike mund t shkaktojn dmtime mjedisore (p.sh. zvoglimin e shpejtsis
s fotosintezs). Prmbajtja e lndve t ngurta n ujra prcaktohet nprmjet filtrimit dhe
peshimit t mbetjes mbi filtr. Pr kt qllim prdoret m shpesh filtrimi n vakuum npr nj
membran qelqi me prmasa t poreve 1,6m.

2. Oksigjeni i tretur dhe krkesa pr oksigjen

59
Gjith jeta e gjall n nj objekt ujor varet nga prania e oksigjenit t tretur. Tretshmria e
oksigjenit n uj sht mjaft e ult: n 25oC uji i ngopur prmban 8,23 mg/L oksigjen.
Prmbajtja e oksigjenit t tretur do t ulet shum shpejt n qoft se n uj do t shkarkohet
ndonj material organik q vepron me t, si jan shkarkimet e ujrave t zeza, t mbeturinave t
industris ushqimore, t letrs, etj. Pr monitorimin e prmbajtjes s oksigjenit t tretur n uj
prdoren dy parametra: matja e drejtprdrejt e prqendrimit t oksigjenit t tretur dhe matja e
sasis s lndve q mund t konsumojn oksigjen t tretur n uj.
Prqendrimi i oksigjenit t tretur OT (anglisht DO) sht tregues i shndetit t mjedisit ujor
n vendin dhe n kohn kur sht marr mostra. Ndrkaq parametri i dyt, q quhet krkesa pr
oksigjen (shpenzimi i oksigjenit), sht nj tregues i mundsis s paksimit t oksigjenit t
tretur dhe matja e tij jep nj vlersim m t mir t gjendjes s mjedisit ujor n prgjithsi,
meqense krkesa pr oksigjen nuk pson ndryshime aq t mprehta si prmbajtja e oksigjenit t
tretur. T dy kto parametra maten me teknika t njjta. Prcaktimi i oksigjenit t tretur bhet me
dy metoda: me titullim jodometrik (metoda Winkler) dhe me potenciometri direkte nprmjet
prdorimit t nj elektrode treguese ndaj oksigjenit t tretur. Rezultati shprehet thjesht si
prqendrim (n mg/L) ose si prqindje ndaj vlers s ngopjes t plot t ujit. Prmbajtja e
oksigjenit n ujin e ngopur varet nga temperatura, presioni dhe kripshmria e ujit dhe vlera e saj
mund t gjendet nga manualet ose t matet eksperimentalisht.
Vshtirsia e par q takohet n prcaktimet e oksigjenit t tretur n ujra me metodn Winkler
sht transporti i mostrs n laborator, sepse gjat transportit vazhdojn t zhvillohen proceset
biokimike dhe njkohsisht mund t ndodhi pasurimi i ujit me oksigjen nga tretja prej ajri
(sidomos pr shkak t tundjes). Prandaj, n kt metod, oksigjeni fiksohet menjher pas
marrjes s mostrs duke shtuar n t sulfat mangani(II) dhe nj przierje jodur/azid n mjedis
alkalin. Mangani vepron me oksigjenin e tretur sipas reaksionit:

Mn2+ + 2OH- + 1/2O2 MnO2(ng) + H2O

Azidi sht i nevojshm pr t parandaluar interferencn e joneve nitrit t cilt mund t

oksidojn jodurin. Ena e mostrs mbushet plot, n mnyr q t mos futet m oksigjen n t dhe
pastaj transportohet n laborator. Prcaktimi i oksigjenit t tretur bhet nprmjet titullimit
jodometrik n mjedis acid sulfurik ose fosforik, duke u bazuar n reaksionet:

MnO2 + 2J- + 4H+ Mn2+ + J2 + H2O

J2 + 2S2O32- S4O62- + 3H2O
Metoda potenciometrike e prcaktimit t oksigjenit t tretur prdoret zakonisht pr matje direkte
n terren, por mund t prdoret edhe n laborator pr prcaktimin e nevojs biokimike pr
oksigjen (shpenzimi biokimik i oksigjenit). Rryma elektrike q prftohet nga celula
elektrokimike sht proporcionale me shpejtsin e difuzionit t oksigjenit neper membran, e
cila nga ana e vet sht proporcionale me prqendrimin e oksigjenit n mostr. Reaksionet
elektronike jan:
N katod: 1/2O2 + H2O + 2e- 2OH-
60
 N anod: Pb + 2OH- PbO + H2O + 2e-

N kto aparate lexohet drejtprdrejt prqindja e oksigjenit ndaj vlers s ngopjes t ujit. Sa her
q aparati do t prdoret, duhet br tarimi (kalibrimi) i tij, duke vendosur treguesin e shkalls n
100% pr ujin e ngopur me ajr dhe 0% pr ujin q nuk prmban oksigjen (p.sh. duke shtuar n
t sulfit natriumi).
Krkesa pr oksigjen e ujit matet me dy parametra: krkesa biokimike pr oksigjen (shkurtesa
angl. BOD) ose ndryshe shpenzimi biokimik i oksigjenit SHBO dhe krkesa kimike pr oksigjen
(shkurtesa angl. COD) ose ndryshe shpenzimi kimik i oksigjenit SHKO.
Krkesa biokimike pr oksigjen (BOD) prcaktohet duke tentuar q t prsriten (reprodukohen)
kushtet e proceseve oksiduese n mjedis real. Pr matjen e BOD kryhet prcaktimi i oksigjenit t
tretur dy her: n mostrn e sapomarr dhe pasi mostra t lihet t qndroj pr 5 dit n kushte
standarde, t cilat konsiderohen si ideale pr stimulimin e aktivitetit mikrobiologjik; n
temperaturn 20oC, n errsir dhe n vler pH=6,5 - 8,5. N qoft se sht e nevojshme, n
mostr hidhet nj sasi uji me ndotje mikrobiale (si far). Vlera e BOD gjendet si diferenc
ndrmjet dy prqendrimeve t oksigjenit. Vlera e krkess biokimike pr oksigjen shnohet si
BOD5 gjegjsisht SHBO5 (e prcaktuar pas 5 ditve).
Krkesa kimike pr oksigjen (COD) prcaktohet duke vn n kontakt mostrn e ujit me tepricn
e ndonj reaktivi oksidues. Pas nj kohe t caktuar prcaktohet teprica e reaktivit me titullim.
Sasia e reaktivit oksidues q ka hyr n reaksion karakterizon nevojn (shpenzimin) kimike pr
oksigjen t mostrs. Ajo shprehet me gramnjvlers (gramekuivalent) t oksigjenit. Nevoja
kimike pr oksigjen mund t prcaktohet me vlim me kthim (refleks) t mostrs duke shtuar
tepric t dykromatit t kaliumit n mjedis acid sulfurik t prqendruar pr nj koh prej 2 orsh
(n prani t Ag2SO4 si katalizator) ose nprmjet shtimit t permanganatit t kaliumit n
temperaturn e mjedisit pr nj koh t caktuar (nga 3 min deri n 4 or).
Reaksioni q ndodh n rastin e oksidimit me dykromat sht:

3[CH2O] + 16H+ + 2Cr2O72- 4Cr3+ + 3CO2 + 11H2O

Matjet e BOD karakterizojn m mir kushtet natyrale t cilsis s ujrave, por rezultatet e
marra kan prpikri (precizitet) jo t mir, madje edhe brenda nj laboratori. Nga ana tjetr
matjet e COD jan t shpejta, kan riprodhueshmri t mir, por kan m pak lidhje me proceset
natyrale n ujrat. Zakonisht, vlerat e COD dalin m t larta sesa ato t BOD.
Pr t karakterizuar shkalln e ndotjes t ujrave me lnd organike sot prdoret gjithnj e m
shum prcaktimi i Karbonit Organik Total (shkurtesa angl. TOC), q bazohet n oksidimin e
lndve organike deri n CO2 me persulfat kaliumi, dhe prcaktimin e CO2 me matje
konduktometrike (pas tretjes n tretsir), ose drejtprdrejt me spektrofotometri infra t kuqe
(SIK). N ndonj rast mund t prcaktohet edhe CH4 q del nga reduktimi i CO2 me
kromatrografti t gazt (KG) me detektor t jonizimit n flak. Kjo metod mund t
automatizohet leht.
3. Vlera pH, aciditeti dhe alkaliniteti

61
Ndryshimet e rndsishme t vlers pH t ujit mund t ken pasoja t dmshme biologjike dhe
kimike. Pasojat biologjike mund t vrehen n ndjeshmrin e specieve ujore ndaj zvoglimit t
vlers pH, t cilat mund t shkaktojn deri zhdukjen e specieve t caktuara. Gjithashtu, ulja e
pH-it shkakton rritjen e tretshmris s shum metaleve, ndr tjera edhe plumbit nga tubacionet e
ujit.
Matja e pH-it kryhet sot me metoda potenciometrike n aparatet q quhen pH-metra. Ata jan t
shumllojshm, si n lidhje me saktsin e matjeve, prmasat e aparaturave dhe lehtsin e
prdorimit.
Aciditeti dhe alkaliniteti prcaktohen me vllimetri nprmjet titullimeve klasike ose titullimeve
potenciometrike. Ato shprehen me sasin e bazs ose acidit q nevojitet pr t ndryshuar vlern
pH e ujit deri n nj vler t caktuar (zakonisht, deri n vler t pH = 4,5 ose 8,5). Kto
parametra karakterizojn kapacitetin buferik t ujit ndaj shtimit t acideve ose bazave.
4. Fortsia e ujit
Fortsia e ujit konsiderohet si nj parametr jo i plqyeshm n prdorimin e ujit pr qllime
urbane (pr shkak se larja me uj me fortsi t lart on n konsumin m t madh t lndve
larse (detergjenteve) dhe industriale (pr shkak t formimit t shtresave t smerit (gurit t
kaldajs) n tubacionet e avullit). Por duhet thn se uji i pijshm duhet t ket nj vler t
moderuar t fortsis, sepse n kto raste tretshmria e metaleve toksik sht m e ult dhe uji
paraqet veprim buferik m t lart ndaj kompozimeve acide. Ve ksaj, uji me fortsi mesatare
shije m t mir si dhe ka t dhna se ai sht m i mir pr shndetin n veanti n lidhje me
uljen e rasteve t disa smundjeve t zemrs.
Prcaktimi i fortsis s ujit kryhet nprmjet titullimit kompleksometrik me EDTA, n
pH = 10 duke prdorur si indikator Eriokrom i Zi T. Gjat ksaj titullohen jo vetm jonet Ca2+
dhe Mg2+ por edhe jonet tjer polivalente (p.sh. Al, Zn, Fe).
Fortsia mund t shprehet me mnyra t ndryshme, zakonisht shprehet me grad Gjermane
(1oGjermane = 10 mg/L CaO ose 7,19 mg/L MgO), ose si mg/L CaCO3, (1oGjermane = 17,5
mg/L CaCO3), me grad Franceze (1oF = 10,0 mg/L CaCO3), etj.

N disa raste, nga vlerat e prqendrimit t kalciumit dhe magnezit mund t bhet njehsimi i
fortsis s ujit duke prdorur formuln:

Fortsia e ujit (mg/L CaCO3) = 2,497 [Ca, mg/L] + 4,118 [Mg, mg/L]

Kjo madhsi quhet edhe fortsi e njehsuar pr ta dalluar nga fortsia e gjetur me metodn e
titullimit.
5. Prcjellshmria elektrike
Prcjellshmria elektrike matet pr t br nj vlersim t prmbajtjes s prgjithshme t
kriprave t tretshme n uj (kripshmris). Sigurisht q prmbajtja e kriprave n mostrn e ujit
mund t gjendet edhe drejtprdrejt si mbetje e that q del nga avullimi i nj vllimi t njohur
mostre dhe tharja e saj n temperatur t caktuar (105oC ose 180oC). Por kjo metod krkon
shum koh dhe jep rezultate me riprodhueshmri jo t knaqshme. Kripshmria e ujrave detare
62
mund t prcaktohet duke prdorur vetin konservative t prcaktimit. Megjithat prcaktimi i
kripshmris nprmjet matjes s prcjellshmris elektrike sht nj metod q paraplqehet pr
t vlersuar kripshmrin e prgjithshme t ujrave, ndonse nuk ka ndonj formul t thjesht
q t lidhi kto dy parametra. Pr shum ujra natyrore pranohet formula:

Kripshmria e prgjithshme (mg/L) = K Prcjellshmria elektrike

Ku vlerat e konstantes K = 0,55 0,80.

Matja e prcjellshmris elektrike bhet me nj aparatur t thjesht (t quajtur konduktometr),
q bazohet n matjen e rezistencs elektrike me ann e nj skeme t urs s Uinstonit (me rrym
alternative me frekuenc t lart) ose nprmjet nj skeme me induksion magnetik. Nj kujdes i
posam krkon rregullimi i temperaturs s mostrs gjat matjeve (n 25oC ose 20oC), sepse
ajo ka nj ndikim shum t madh n rezultatin e matjeve. Me kt metod mund t arrihet matja
e kripshmris me prpikri 0,001%.
6. Amoniaku
Amoniaku sht i vetmi gaz alkalin i zakonshm q gjendet n ujrat natyrore. Nivelet
maksimale t prmbajtjes s tij n ujra arrijn deri 2mg/L. N prqendrime m t larta
amoniaku oksidohet shum leht n nitrate. Prmbajtja e amoniumit n ujin e pijshm sht
shenj e ndotjeve mikrobiale t tyre (nga ujrat e zeza). Amoniaku ka veprim toksik n peshqit,
sidomos n trajt t molekuls neutrale.
Prcaktimi i prmbajtjes s amoniakut mund t bhet me disa metoda. Metoda m e thjesht
bazohet n lirimin e amoniakut n mjedis lehtsisht alkalin (me shtim t MgO), distilimit dhe
absorbimit t tij n uj; prmbajtja e amoniakut t liruar titullohet me nj tretsir standarde
acidi. Dy metoda kolorimetrike, metoda Nessler dhe ajo me indofenol prdoren gjersisht pr
prcaktimin e niveleve shum t ulta t amoniakut. Prcaktimi i amoniakut mund t bhet edhe
drejtprdrejt nprmjet prdorimit t nj elektrode jonoselektive t gazt. Ndrkaq, n
prcaktimin e joneve amonium sot preferohet kromatografia jonike.
7. Sulfatet
Ende nuk ka ndonj metod t knaqshme pr prcaktimin e drejtprdrejt t joneve sulfate n
ujrat natyrore, prve prcaktimit me kromatografi jonike. Shumica e metodave bazohen n
precipitimin e nj sulfati t patretshm. Zakonisht, nivelet e sulfateve n ujrat nuk lejojn
prcaktimin e drejtprdrejt t tyre me metodn gravimetrike klasike t precipitimit si BaSO4.
Shpeshher, prdoret prcaktimi nefelometrik ose turbidimetrik, q bazohet n shprhapjen e
drits nga nj tretsir koloidale e sulfatit t patretshm, por t dy metodat nuk japin prpikri t
mir. Nj metod kolorimetrike indirekte, q jep rezultate m t mira, bazohet n matjen e
absorbancs s joneve kloranilat q dalin si rezultat i reaksionit t kloranilatit t bariumit me
jonet sulfat.
8. Analizat e prbrsve gjurm
Prbrs gjurm n ujrat konsiderohen substancat q ndodhen n prqendrime nga g/L deri n
mg/L. N veanti ato jan substanca organike dhe jonet metalike. Mund t mendohet se kto
substanca n nivele kaq t ulta kan nj ndikim t vogl n mjedis. N fakt, kjo gj nuk sht e
63
vrtet, sepse shum prej tyre kan veti q t akumulohen n biot dhe kshtu t ndodhen n
organizmat n prqendrime shum her m t larta sesa n ujrat prkatse. Vetm Fe, Mn dhe
Zn mund t arrijn nganjher prqendrime t rendit mg/L n ujrat, ndrsa metalet e tjer jan
n nivelet g/L.
Shum teknika analitike moderne (SAA-AET, ICP) kan ndjeshmri t lart dhe nuk paraqesin
interferenca n matje, prandaj mostra mund t analizohet drejtprdrejt pa ndonj prpunim t
veant. Por pr mjaft teknika analitike sht e nevojshme q t bhet nj paratrajtim i mostrs
me ekstraktim, kmbim jonik, precipitim, etj., me qllim t prqendrimit t analitit dhe/ose t
mnjanimit t specieve interferuese. M shpesh prdoret ekstraktimi i analitit n nj trets
organik pasi t jet formuar nj komponim i tij me nj ligand. N kt mnyr, me nj hap
ekstraktimi t vetm mund t arrihet nj shkall prqendrimi e analitit deri 20 her dhe m
shum.
N prgjithsi, krkohet prmbajtja e prgjithshme e metalit n mostr. N teknikat e SAA dhe
SEA kjo nuk paraqet ndonj problem, sepse analiti kalon n gjendje atomike prpara sesa t
matet sinjali analitik i tij. Por ka edhe teknika, si p.sh. polarografia, spektrofotometria UV-VIS,
etj., q lejojn prcaktimin e vetm nj forme t analitit. N kto raste, duhet q mostra t
disgergohet, zakonisht n mjedis acid dhe me ngrohje, n mnyr q gjith format kimike t
analitit t kthehen n form t prshtatshme pr matje.
Koht e fundit krkohet gjithnj e m shum specifikimi i metaleve, pra prcaktimi i prmbajtjes
s formave t ndryshme t metalit. Metali mund t gjendet n forma t shumta kimike n mostrat
ujore, t cilat mund t ken veti toksike dhe lvizshmri shum t ndryshme n mjedis. Kshtu,
p.sh. metalet e lidhur n komplekse organike (sidomos me produkte t dekompozimit t
materialeve bimore) dhe metalet e absorbuar n grimca t ngurta kan veti toksike m t dobta
n krahasim me metalet n form jonike t lir ose t lidhur n komplekse inorganike. Ve ksaj,
nj rndsi t madhe ka gjendja kimike e metaleve, p.sh. shkalla e oksidimit t tyre. Si shembull,
prmendim, kompozimet organo-merkurike (metilmerkurin), t cilat formohen n biot gjat
asimilimit t joneve t merkurit inorganik dh q jan shkaktart kryesor t pasojave t
dmshme t merkurit n mjedis.
Sigurisht, q metodat analitike t specifikimeve t metaleve paraqesin shum m tepr vshtirsi
sesa ato t prcaktimit t prmbajtjes totale. Analiza e specieve metalike bazohet n prdorimin e
teknikave analitike q japin prgjigje t ndryshme ndaj formave t ndryshme t metalit. Si t tilla
mund t prmendim metodat polarografike dhe n veanti polarografin anodike zhveshse
(ASV), kromatografin jonike etj. Nj rrug tjetr e analizs s specieve metalike bazohet n
veimin e tyre n stadet e trajtimit paraprak dhe prcaktimin e specieve t veuara me metoda
jospecifike (SAA; ICP, etj.).

64