Professional Documents
Culture Documents
Mc lc
Bi s 1....................................................................................................................................... 4
NHIT HO TAN ..................................................................................................................... 4
Bi s 2..................................................................................................................................... 10
P SUT HI BO HO ...................................................................................................... 10
Bi s 3..................................................................................................................................... 14
HNG S CN BNG .......................................................................................................... 14
Bi s 4..................................................................................................................................... 17
CN BNG LNG HI CA H HAI CU T ................................................................. 17
Bi s 5..................................................................................................................................... 22
TNH TAN HN CH CA CHT LNG ........................................................................... 22
Bi s 6..................................................................................................................................... 30
PHNG PHP HN NGHIM ........................................................................................... 30
Bi s 7..................................................................................................................................... 35
PHNG PHP PHN TCH NHIT................................................................................... 35
Bi s 8..................................................................................................................................... 39
XC NH HNG S TC CA PHN NG BC MT PHN NG GHCH O
NG ................................................................................................................................... 39
Bi s 9..................................................................................................................................... 43
PHN NG THU PHN ESTE........................................................................................... 43
Bi s 10................................................................................................................................... 46
NG HP PH NG NHIT........................................................................................ 46
Bi s 11................................................................................................................................... 52
DN IN CA DUNG DCH CHT IN LI............................................................ 52
Bi s 12................................................................................................................................... 59
SC IN NG CA PIN GANVANI .............................................................................. 59
Bi s 13................................................................................................................................... 68
S VN TI ........................................................................................................................... 68
Bi s 14................................................................................................................................... 74
IU CH CC H KEO V KHO ST MT S TNH CHT CA CHNG............ 74
Bi s 15................................................................................................................................... 81
PHN TCH SA LNG .......................................................................................................... 81
Bi s 16................................................................................................................................... 88
XC NH PHN T KHI CHT POLIME ..................................................................... 88
Ph lc...................................................................................................................................... 93
SAI S CA PHP O PHNG PHP LP BNG V DNG TH TRONG
THC TP HO L .............................................................................................................. 93
3
Li m u
Ti liu ny bao gm nhng bi thc tp c bn nht thuc chng trnh Thc tp Ho
l, Khoa Ho hc, Trng i hc Khoa hc T nhin, i hc Quc gia H Ni.
Ni dung gm 4 phn chnh:
Nhit ng hc: 7 bi (t bi 1 7).
ng hc: 3 bi (t bi 8 10).
in ho hc: 3 bi (t bi 11 13).
Ho keo, Cao phn t: 3 bi (t bi 14 16).
mi bi u nu r mc ch, c s l thuyt, phng php tin hnh th nghim v cc
yu cu ca bi th nghim. Trong phn ph lc trnh by l thuyt sai s, phng php lp
bng v dng th trong thc tp Ha l.
Ti liu c vit vi s ng gp ca tp th cn b B mn Ho l, tuy c nhiu c
gng nhng khng trnh khi cc thiu st. Chng ti rt mong nhn c nhng kin ng
gp qu bu ca cc bn c.
TC GI
4
Bi s 1
NHIT HO TAN
Mc ch
1. Xc nh nhit ho tan ca mui KCl trong nc.
2. Xc nh nhit ho tan ca CuSO4, CuSO4.5H2O trong nc v tnh nhit
hirat ho ca CuSO4.5H2O.
L thuyt
1. Nhit ho tan v nhit hirat ho ca mui
Qu trnh ho tan lun lun km theo s gii phng hay hp th nhit tu theo bn cht
ca cht tan v dung mi.
Hiu ng nhit km theo qu trnh ho tan 1 mol cht tan trong mt lng dung mi no
thu c dung dch c nng xc nh c gi l nhit ho tan tch phn. Hiu ng
nhit km theo qu trnh ho tan 1 mol cht tan trong mt lng v cng ln dung dch c
nng xc nh c gi l nhit ho tan vi phn. Bng thc nghim ch o c nhit ho
tan tch phn cn nhit ho tan vi phn c xc nh theo s ph thuc ca nhit ho tan tch
phn vo nng dung dch.
Nhit ho tan c th xem l tng ca hai s hng: nhit chuyn cht tan vo dung dch Hch
v nhit sonvat ho (hay nhit hirat ho nu dung mi l nc) Hs pht sinh do tng tc
gia cc tiu phn cht ho tan vi nhng tiu phn ca dung mi.
Hht = Hch + Hs (1)
Nhit Hs lun lun m v qu trnh sonvat ho lun to nhit cn nhit Hch c th
dng hoc m. i vi cht kh, Hch (nhit ngng t kh vo th tch dung dch) lun m
nn Hht < 0. i vi cht rn, Hch (nhit hp th ph v mng li tinh th v y xa
cc tiu phn trn khong cch ng vi th tch dung dch) lun dng nn du ca Hht s l
du ca s hng no trong (1) chim u th: Ni chung nhng cht rn c cu to mng li
tinh th km bn v c nhiu khuynh hng sonvat ho hay hnh thnh nhng mui ngm
nc... th Hht < 0 (s ha tan to nhit) cn nhng cht c mng tinh th bn v t sonvat
ho th Hht > 0 (s ho tan thu nhit).
Nhit ho tan ca mui tng khi tng lng dung mi, nhng nu 1 mol mui ho tan vo
100 300 mol dung mi th khi pha long thm hiu ng nhit hu nh khng thay i, lng
nhit l nhit ho tan ca mui.
p dng nh lut Hess i vi qu trnh ho tan c th xc nh gin tip hiu ng nhit
ca nhng qu trnh kh o trc tip, v d nh nhit hirat ho cc tinh th ngm nc.
5
Nhit hirat ho l lng nhit km theo qu trnh to thnh 1 mol mui ngm nc t
mui khan v lng nc tng ng. V d, s to thnh dung dch CuSO4 trong n mol H2O
c th thc hin bng hai kh nng:
1. CuSO4 (r) + 5H2O CuSO4.5H2O (r) + Hhyd
CuSO4.5H2O + (n 5)H2O CuSO4 (dd) + H1.
2. CuSO4 (r) + nH2O CuSO4 (dd) + H2
Theo nh lut Hess ta c:
Hhyd + H1 = H2.
hay Hhyd = H2 H1 = H ht, CuSO 4 H ht,CuSO 4 .5H 2 O (2)
Xc nh bng thc nghim nhit ho tan ca mui khan v mui ngm nc s tnh
c nhit hirat ho.
Hnh 1
Nhit lng k
1. Bnh nhit lng k; 2. Nhit k; 3. Que khuy;4. mpun;5. Nt lie;6. Cht lng.
Hiu ng nhit ca qu trnh tin hnh trong nhit lng k c xc nh theo phng
trnh:
q = Ck.t (3)
y: t - bin thin nhit ca h nhit lng k;
Ck - nhit dung ca h nhit lng k (lng nhit cn thit nng nhit lng k ln
o
1 ) thng c gi l hng s nhit lng k.
Ck c th xc nh c bng cch cng nhit dung ca tt c cc b phn ca
nhit lng k tham gia vo s trao i nhit (bnh nhit lng k, nhit k,
que khuy, mpun, cht lng trong nhit lng k v.v...):
Ck = miCi (4)
y mi v Ci l khi lng v nhit dung ring ca cc b phn ca nhit lng k.
Nhng do chnh xc ca vic xc nh Ci khng ln nn cng thc (4) thng khng c
dng tnh Ck. Phng php chnh xc hn tnh Ck l cho tin hnh trong nhit lng k
mt qu trnh m ta bit trc hiu ng nhit q/ ca n. o bin thin nhit t/ tng
ng ca h nhit lng k, s tnh c Ck theo phng trnh:
q'
Ck = (5)
t'
Bin thin nhit t gy ra do qu trnh tin hnh trong nhit lng k c th
xc nh theo hiu nhit trc v sau khi qu trnh xy ra ch trong trng
hp h hon ton khng trao i nhit vi mi trng bn ngoi. Trong thc
t, vic trao i nhit khng th trnh khi nn xc nh bin thin nhit
thc cn phi hiu chnh phn bin thin nhit do h trao i nhit vi
mi trng ngoi. Vic hiu chnh nh vy thng c tin hnh bng
phng php th (xem phn thc nghim). Khi bit t v Ck s tnh c
hiu ng nhit ca qu trnh theo (3).
Hnh 2
Xc nh t thc bng th
C k . t.M KCl
H KCl =
g KCl
dC k dg d(t) dg dt1 dt 2
Ly vi phn: = =
Ck g t g t1 t 2
C k g 2 t
Chuyn sang sai s: = +
Ck g t1 t 2
g l sai s ca php cn (cn phn tch).
t l sai s c nhit (nhit k khong).
c) Sai s ca vic xc nh H
9
C k tM
H = ( y t = t1 t2)
g
Qua bin i nh trn thu c:
H C k g 2 t
= + +
H Ck g t1 t 2
C k
va tnh c trn
Ck
10
Bi s 2
P SUT HI BO HO
Mc ch
Nghin cu s ph thuc ca p sut hi bo ho vo nhit v xc nh nhit ho hi
ca cht lng.
L thuyt
p sut hi bo ho l p sut ca hi nm cn bng vi cht lng (hoc vt rn).
S lin quan gia p sut hi bo ho v nhit si ca cht lng c biu th bng
phng trnh Clapeyron - Clausius:
dP H hh
= (1)
dT T(Vh V1 )
y: Hhh l nhit ho hi mol;
Vh, V1 l th tch mol ca hi v lng.
p sut khng ln v nhit xa nhit ti hn c th b qua V1 so vi Vh, ng thi
RT
xem hi tun theo nh lut ca kh l tng (Vh = ), khi phng trnh (1) c dng:
P
dlnP H hh
= (2)
dT RT 2
Trong khong nhit tng i hp c th chp nhn Hhh l khng i, khi tch
phn phng trnh (2) thu c:
H hh 1 1
lgP = + const = A + B (3)
2,303R T T
1
Phng trnh (3) chng t s ph thuc bc nht ca lgP vo . Nu o p sut hi bo
T
1
ho ca cht lng ng vi cc nhit si khc nhau ri lp th lgP = f s thu c
T
mt ng thng (hnh 1), da vo h s gc ca ng thng tnh c nhit ho hi ca
cht lng:
Hhh = 2,303.R.tg (4)
y tg c xc nh t to ca hai im M v N nm chnh xc nht v xa nhau
trn ng biu din. Nu ly hai im nm gn nhau ngha l khi khong nhit hp th
nhit ho hi trung bnh xc nh c s cng gn nhit ho hi thc nhng sai s ca kt
qu s cng ln (xem phn tnh sai s ca nhit ho hi).
11
Hnh 1
S ph thuc ca lgP vo 1/T
T hnh 1 ta c:
lgP2 lgP1
tg =
1 1
T1 T2
Suy ra:
4,575T1 T2 lg(P2 /P1 )
Hhh = (5)
T2 T1
8
7
Ti my ht
4 chn khng
2
3
5 h
a
b
6
1
Hnh 2
Dng c xc nh p sut hi bo ho
Yu cu 2:
V th lgP = f(1/T)
T th tnh A, B v tnh nhit ho hi ca cht lng nghin cu.
13
Bi s 3
HNG S CN BNG
Mc ch
Xc nh hng s cn bng ca phn ng:
KI + I2 KI3 (1)
trong dung dch nc
L thuyt
Hng s cn bng ca phn ng (1)
[KI3 ]
Kc = (2)
[KI] [I 2 ]
I2 + KI KI3 Lp H2O
I2 Lp CCl4
H2O v lp CCl4):
[I 2 ] CCl 4
[I 2 ] H 2 O = C1 = (5)
K pb
Tnh Kpb theo cng thc (4) i vi hai bnh v ly kt qu trung bnh.
Bi s 4
Mc ch
Xy dng gin cn bng lng - hi ca hai h cht lng ho tan hon ton vo nhau
(benzen - axeton) p sut khng i.
L thuyt
Gin cn bng lng - hi biu th s ph thuc ca p sut hi (khi T= const) hoc ca
nhit si (khi P = const) vo thnh phn dung dch v thnh phn hi cn bng vi dung
dch.
i vi dung dch l tng s ph thuc ca p sut hi vo thnh phn dung dch
tun theo nh lut Raun: p sut hi ring phn Pi ca cu t i bng tch p sut
hi ca cu t i nguyn cht Pio vi nng phn s mol xi ca n trong dung
dch. Vi h hai cu t A v B:
PA = P Ao xA (1)
PB = P Bo xB (2)
P = PA + PB = PAo + (PBo - PAo ) xB (3)
Biu thc (1), (2), (3) chng t p sut hi ring phn ca cc cu t v p sut hi chung
P ca dung dch l tng l nhng hm tuyn tnh ca thnh phn dung dch (cc ng
PAo B, PBo A v P Ao P Bo trn hnh 1).
Hnh 1
S ph thuc ca p sut hi ring phn cc cu
t v p sut hi chung ca dung dch l tng
vo thnh phn
18
Ni chung thnh phn ca dung dch lng khc vi thnh phn ca pha hi nm cn bng
vi n nn nu biu th s ph thuc ca p sut hi chung vo thnh phn hi s thu c
mt ng cong (ng chm chm trn hnh 1). ng thng P Ao P Bo c gi l ng
lng, trn n h tn ti trng thi lng. ng cong chm chm c gi l ng hi,
vng di n h tn ti trng thi hi. Khu vc nm gia hai ng l vng d th gm hai
pha lng v hi.
i vi dung dch thc p sut hi ring phn hoc p sut hi chung s ln
hn (sai lch dng) hoc nh hn (sai lch m) so vi p sut hi ca dung dch
l tng, theo nh lut Raun. Vi dung dch sai lch dng, ng cong p sut
hi chung s cong ln pha trn, cn vi dung dch sai lch m - cong xung pha
di v gin cn bng lng hi ca cc dung dch ny c dng nh hnh 2a, 2b.
Trong trng hp s sai lch khi dung dch l tng qu ln th trn ng cong
p sut hi chung thnh phn c th xut hin cc i hay cc tiu. Ti nhng
im cc tr p sut hi, thnh phn ca pha lng v pha hi l ng nht (nh lut
Knvalp) nn hn hp ng vi thnh phn ny s c nhit si khng i v
c gi l hn hp ng ph. Gin cn bng lng hi ca cc dung dch c to
thnh hn hp ng ph c ch ra trn hnh 3a, 3b.
Hnh 2
Gin cn bng lng hi ca dung dch
sai lch dng (a) v sai lch m (b)
Hnh 3
Gin cn bng lng hi ca dung dch to thnh hn hp ng ph c cc
i p sut hi (a) v c cc tiu p sut hi (b)
Hnh 4
Gin nhit si - thnh phn pha lng v pha hi
ca h hai cu t
5
Hnh 5
Dng c cn bng lng hi
21
Dng giy k li biu din s ph thuc ca nhit si (trung bnh) vo thnh phn hn hp lng
v thnh phn hi ngng, thu c gin cn bng lng - hi ca h benzen - axeton p sut kh
quyn khng i.
22
Bi s 5
Mc ch
Xy dng gin tan ca hai cht lng ho tan hn ch v xc nh nhit
ho tan ti hn.
Xy dng gin tan ca h ba cu t ho tan hn ch.
L thuyt
Cc cht lng c th ho tan hon ton vo nhau (nc - etanol, benzen - cloroform
cacbon tetraclorua...), thc t khng ho tan vo nhau (du ho - nc, nc - thu ngn -
benzen,...) hoc ho tan hn ch vo nhau (phenol - nc, nc - cloroform - axit axetic...).
y chng ta xt trng hp ho tan hn ch.
H hai cu t
1. Gin tan ca h hai cht lng ho tan hn ch
Hnh 1
Gin tnh tan h phenol - nc
23
Qua phn tch trn nhn thy c th xy dng gin tan ca hai cht lng ho tan
hn ch theo hai cch sau y:
a) Trn ln hai cht lng ri t vo bnh iu nhit nhit t1 (sau t2, t3...)
cho n khi tch hon ton thnh hai lp cn bng. Phn tch nh lng thnh
phn hai lp ny s thu c cc im thc nghim B, C (E, F v P, Q...) t
xy dng c ng cong phn lp.
b) Ly mt hn hp c thnh phn nm trong khu vc d th (v d hn hp N) un
nng n nhit tR hn hp chuyn t d th sang ng th (c sang trong).
24
H ba cu t
1. Phng php biu din thnh phn ca h ba cu t
Thnh phn ca h ba cu t c biu din bng gin tam gic u (hnh 2). Ba nh
ca tam gic ng vi ba cu t tinh khit. Cc im nm trn cnh ca tam gic biu th thnh
phn ca cc h hai cu t, cn cc im nm trong tam gic biu th thnh phn h ba cu t.
C hai cch xc nh thnh phn ca cc im ny. Theo phng php Gipx, tng khong
cch h t mt im M bt k nm trong tam gic xung cc cnh (Ma+Mb+Mc) bng ng
cao ca tam gic v c coi l 100%. Thnh phn phn trm ca mt cu t, v d cu t A c
xc nh bng khong cch Ma t im biu din thnh phn ca h M n cnh i din vi nh
A ca tam gic. Theo phng php Rzebum th di ca cnh tam gic c coi l 100%.
Tng di ca cc on thng song song vi cc cnh v xut pht t im biu din thnh phn
ca h M (Ma + Mb+ Mc) bng cnh ca tam gic. Khi thnh phn phn trm ca cu t A
bng on Ma. V Ma = Cb nn xc nh % A, t M k 1 ng song song vi cnh i
din ca A, ng ny s ct cnh biu din %A b, im ct ny cho bit %A. C hai
phng php trn u cho mt kt qu thng nht. D dng nhn thy rng theo cc cch biu
th thnh phn trn tt c cc im biu din nm trn cc ng thng song song vi mt
cnh u c nng % ca cu t i din vi cnh l khng i, cn cc ng thng
xut pht t mt nh xung cc cnh i din, ng vi cc hn hp c thnh phn % ca cu
t ng vi nh thay i cn t l thnh phn % ca hai cu t kia lun khng i.
Hnh 2
Gin tam gic biu din thnh phn h ba cu t
25
Hnh 3
Gin tan ca h ba cht lng, c mt cp cht lng ho tan hn ch
2. Gin tan ca h ba cu t
bc ba, nhng hn hp ny c chia thnh hai pha lng. Cc im nm pha trn ng cong
xKy biu din mt pha lng ng th duy nht.
Khi thm nc vo dung dch cloroform v axit axetic c thnh phn N th thnh phn
chung ca h bin i theo ng NC. Khi thm nc theo ng NP, th ch thu c mt
pha lng ng th trong t s nng phn trm ca cloroform v axit axetic lun lun
bng NA/NB. Khi t ti im P nu thm nc na th s c hai pha lng. Khi lng nc
tng, thnh phn nhng pha ny thay i theo ng PQ. Gia P v Q lng ca pha giu
nc tng cn lng ca pha cha t nc gim. Thnh phn ca mi pha cng thay i nh
nhng giao im ca cc ng lin hp vi ng cong phn lp ch r. T Q n C h
tr thnh ng th.
Cn ch gin tan trn l gin ng p v ng nhit. tan tng h ca
cloroform v nc tng theo nhit v min tn ti hai pha s thu hp hn. nhit
cao th khng ph thuc vo lng tng i ca h ba cu t ch thu c mt pha lng.
C th xc nh thnh phn ca cc lp lng cn bng da vo quy tc kinh nghim.
Theo quy tc ny, cc ng lin hp ni lin thnh phn hai lp cn bng a1 b1, a2 b2, a3 b3
khi ko di s ng quy ti mt im (im K* trn gin hnh 3).
Qua phn tch trn nhn thy c th xy dng gin tan ca h ba cu t bng hai
cch sau y:
a) Ly hn hp hai cht lng ho tan vi nhau, sau thm cht th ba vo cho n
khi h tr thnh d th (vn c).
b) Ly hn hp cht c thnh phn to thnh h d th, sau cho dn cu t th ba
vo h n khi h tr thnh ng th (trong sut).
Xc nh thnh phn ca cc hn hp ng vi s chuyn t ng th thnh d th (trong
sang c) v ngc li (c sang trong) s thu c cc im thc nghim. ng ni cc
im thc nghim chnh l ng cong phn lp trn gin tan h ba cu t.
Hnh 4
Dng c nghin cu tnh tan hn ch ca hai cht lng
1
5 40 2
3
1
6 30 2
3
T tnh thnh phn phn trm theo khi lng ca ba cht trong cc hn hp tng
ng. Ghi kt qu theo bng mu sau:
STT bnh Nc Axit axetic Cloroform
Bnh s 1
Bnh s 2
Bnh s 3
Bnh s 4
. . . . . . .
29
Bnh s 8
Bi s 6
Mc ch
Xc nh khi lng phn t ca cht tan bng phng php hn nghim.
L thuyt
Khi ho tan vo dung mi mt cht tan khng bay hi th mt phn mt thong ca dung
mi b chim bi cc phn t cht tan nn tc bay hi ca dung mi gim i, p sut hi
bo ho ca dung mi trn dung dch s gim so vi dung mi tinh khit, khi xt cng mt
nhit .
1 2
P
P ngoi A B C
F
T
2 1 o o 1 2
T T T Ts Ts Ts
Hnh 1
S ph thuc p sut hi ca dung mi tinh khit
v dung mi trn dung dch vo nhit
M 1R(To )2
E = (4)
1000.H nc
y: M1- khi lng phn t ca dung mi
Hbh, Hnc - nhit bay hi ring v nhit nng chy ring ca dung mi.
T (3), (4) nhn thy ES, E ch ph thuc bn cht ca dung mi. Cc gi tr ES, E i
vi cc dung mi c xc nh bng thc nghim v cho trong cc S tay Ho l.
Nu gi g1 l s gam dung mi v g2 l s gam cht tan ho trong n, M2 l khi lng
phn t cht tan, d dng xc nh c:
g 2 1000
n2 = . (5)
M 2 g1
Thay gi tr n2 vo (1) v (2) thu c:
E s .g 2 .1000
M2 = (6)
g 1 . t s
E .g 2 .1000
M2 = (7)
g 1 . t
Cc cng thc (6) v (7) l c s xc nh khi lng phn t ca cht tan khng bay
hi, da vo tng nhit si hoc gim nhit ng c ca dung dch. Do vic xc
nh nhit ng c thu c kt qu chnh xc hn so vi xc nh nhit si nn cng
thc (7) thng c dng xc nh khi lng phn t. Phng php xc nh khi lng
phn t ca cht tan da vo h nhit ng c ca dung dch c gi l phng php
hn nghim.
32
4 5
6
3
Hnh 2
Dng c xc nh h nhit ng c
1. Cc ng nc , 2. ng bao
3. ng nghim ng benzen hoc hn hp nghin cu
4. Nhit k, 5,6. Que khuy.
benzen vo ng nghim (3) cho va ngp bu nhit k (4), (khng nhiu qu khi
tin hnh thc nghim s kh khn) nhit k nn cm gn st y ng.
Cm ng ng benzen vo ng bao, t ng bao vo cc ng nc . Dng que khuy
(6) iu ho nhit trong cc (1). Khuy u que khuy (5), theo di s ch trn nhit k
(4) v ghi nhit , c 30 giy mt ln.
C hai trng hp xy ra
- C hin tng chm ng ca benzen
Khi nhit gim n 5oC benzen vn cha kt tinh v hin tng chm ng xy ra
(nhit gim xung di im ng c cht lng vn cha kt tinh). Khi nhit gim ti
1oC hay 2oC dng que khuy (5) khuy nh. S kt tinh benzen chm ng xy ra. Nhit
benzen tng rt nhanh cho n khi t ti im ng c th dng li. Nhit khng i khi
benzen ang kt tinh v tip tc gim i sau khi benzen kt tinh xong. im dng trn
ng cong nhit - thi gian chnh l nhit ng c ca benzen (hnh 3, ng cong I).
- Khng c hin tng chm ng
Khi t ti 5oC benzen ng c v trong sut qu trnh nhit khng thay i cho n
khi kt tinh hon ton. Sau nhit li gim xung (hnh 3, ng II).
33
Hnh 3
Dng ng cong kt tinh ca cht lng
Hnh 4
ng cong kt tinh ca dung dch
Cn 25 gam benzen bng cn k thut trong cc c np, 0,150,30 gam naphtalen bng cn
phn tch (ly d kin chnh xc n sai s ca cn) ri ho tan trong benzen ta thu c dung
dch nghin cu.
dung dch vo ng nghim (3) sy kh n khi ngp bu nhit k, y nt, cho vo
ng bao.
Dng que khuy (5) khuy u hn hp v tin hnh theo di nhit thay i sau 30
giy mt ln, khi nhit gim dn n gn 5oC th ngng khuy. Nu ho cht sch hin
tng chm ng xy ra, khi nhit t ti khong 1o 2oC khuy nh benzen bng que
khuy (5), lc nhit tng nhanh v benzen kt tinh.
34
V ch c benzen kt tinh nn trong qu trnh kt tinh thnh phn dung dch lng thay i,
do nhit khng gi nguyn nh trng hp cht lng tinh khit m gim dn. Lc
ng cong nhit thi gian c dng nh hnh 4.
im cc i trn ng cong kt tinh chnh l nhit ng c ca dung dch c thnh
phn bit.
Bit T o v T ca benzen v dung dch, bit hng s nghim lnh ca benzen l 5,07 c
th tnh c khi lng phn t ca naphtalen. So snh vi l thuyt ta s c kt lun v
chnh xc ca th nghim.
35
Bi s 7
Mc ch
Xy dng gin nng chy ca h hai cu t bng phng php phn tch nhit.
L thuyt
Gin nng chy ca h hai cu t biu th mi quan h gia nhit nng chy (hay
kt tinh) ca h ph thuc vo thnh phn ca h.
y chng ta nghin cu gin nng chy ca h hai cu t ho tan hon ton trng
thi lng v khng ho tan trng thi rn, trong iu kin p sut khng i. Gin c th
xy dng nh phng php phn tch nhit da trn s nghin cu cc ng cong ngui lnh
(hay un nng) ca cc cu t nguyn cht v cc hn hp.
ng cong ngui lnh ca cu t nguyn cht (hnh 1, ng 1)
Khi un cu t nguyn cht n nhit cao hn nhit nng chy ca n ri lm lnh
th nhit gim dn theo thi gian (on ab). Khi cht lng kt tinh th lng nhit pht ra
trong qu trnh kt tinh b cho lng nhit cht lng mt cho mi trng ngoi v nhit
ca h dng li khng thay i (on bc). Khi qu trnh kt tinh xong th nhit li tip tc
gim (on cd).
Hnh 1
ng cong ngui lnh
1. Cu t tinh khit.
2. Hn hp lng c thnh phn bt k.
3. Hn hp lng c thnh phn hn hp tecti.
y: f s bc t do; n s cu t; k s pha.
- Trn on ab hoc cd, h gm mt pha lng hoc rn.
f=1-1+1=1
ngha l c mt bin s c th thay i tu m khng lm thay i s pha ca h. V
thnh phn l xc nh (100%) nn nhit phi l bin s thay i.
- Trn on bc h gm 2 pha: lng v rn:
f=1-2+1=0
ngha l khng mt bin s no c th thay i, nhit kt tinh ca cu t tinh khit l
hon ton xc nh (on bc nm ngang).
ng cong ngui lnh ca hn hp lng (hnh 1, ng 2)
Khi lm lnh hn hp lng, nhit gim dn (on ab). n mt nhit no , mt
trong hai cu t bt u kt tinh. Nhit pht ra khi kt tinh lm cho nhit gim chm li
(on bc) v trn ng cong ngui lnh c im gy (im b). Theo quy tc pha, trn on
bc:
f=2-2+1=1
ngha l khi thnh phn thay i th nhit phi thay i (on bc gim chm li nhng
khng nm ngang nh trng hp kt tinh ca cht lng nguyn cht). Theo mc kt tinh
ca mt cu t, nng ca cu t kia trong dung dch lng dn tng ln v n mt nhit
no c hai cu t cng kt tinh, thnh phn ca dung dch lng khi s khng thay i v
s kt tinh xy ra mt nhit hon ton xc nh (on cd). nhit ny h gm ba pha:
hai cu t rn v hn hp lng. Theo quy tc pha, trn on cd:
f=2-3+1=0
ngha l c nhit v thnh phn u khng c thay i. Hn hp lng nm cn bng
vi hai pha rn gi l hn hp tecti v nhit ti c cn bng ba pha l nhit tecti
( t oE ).
Khi hn hp tecti kt tinh xong th nhit ca h li gim (on de).
Nu nghin cu s ngui lnh ca hn hp lng c thnh phn ng bng thnh phn hn
hp tecti th d dng thy rng hn hp s kt tinh nh mt cu t nguyn cht (hnh 1,
ng 3).
Xy dng gin nng chy t cc ng cong ngui lnh
Da vo cc ng cong ngui lnh chng ta bit c:
- Nhit kt tinh ca cc cu t nguyn cht.
- Nhit bt u kt tinh ca cc hn hp lng c thnh phn xc nh.
- Nhit kt tinh ca hn hp tecti.
V th, mt trc l nng cc hn hp nghin cu v mt trc l nhit kt tinh
ca cc hn hp tng ng ta c gin kt tinh hay nng chy ca h hai cu t (hnh 2).
Trn gin , cc ng cong t oA E v t oB E biu th nhit bt u kt tinh ca A v B trong
cc hn hp ph thuc vo thnh phn. Thc ra vi cc d kin thc nghim ta ch v c
37
Hnh 2
Gin nng chy, xy dng t cc ng cong ngui lnh
Hnh 3
Dng c xc nh ng cong ngui lnh
1. ng bao thu tinh, 2. ng nghim ng cht nghin cu.
3. Nhit k, 4. Que khuy, 5,6. Nt lie.
Ch :
- Th nghim xc nh ng cong ngui lnh nht thit phi lm trong ng bao.
Khng c cm tay trc tip vo ng nghim ng hn hp, khng c nc
vo ng bao.
- Vic xc nh im bt u kt tinh i vi hn hp c thnh phn bt k rt kh
khn, i hi phi cn thn, chnh xc v t m khi ghi nhit v theo di thi gian.
Khng c b qua mt d kin no, khi v th mi c th tm thy im gy trn
ng cong ngui lnh.
- Sau khi lm mi th nghim nn xy dng ng cong ngui lnh kim tra kt qu,
nu khng tm c cc im c trng phi lm li ngay.
Da vo ng cong ngui lnh i vi 7 ng trn, xy dng gin nng chy ca h
naphtalen - iphenylamin.
Yu cu:
1) Ghi d kin thc nghim theo bng mu sau:
Nhit bt u Nhit kt tinh
ng s % naphtalen
kt tinh hn hp tecti
2) V cc th nhit - thi gian v gin nng chy (nhit - thnh phn) trn
giy milimet. Xc nh thnh phn ca hn hp tecti.
39
Bi s 8
XC NH HNG S TC CA PHN NG
BC MT PHN NG GHCH O NG
Mc ch
Xc nh hng s tc ca phn ng thy phn saccaroz (phn ng nghch o
ng).
L thuyt
Phn ng thy phn saccaroz xy ra theo phng trnh:
[
H ]+
C12H22O11 + H2O C6H12O6 + C6H12O6 (1)
saccaroz glucoz fructoz
Tc phn ng ph thuc vo nng saccaroz, nc v ion H+ dng lm cht xc
tc. Nhng lng nc dng thc t rt ln nn coi nh khng i, cn nng ion H+ gi
nguyn trong sut thi gian phn ng, v vy phn ng c th xem l bc mt v tc ca
phn ng c xc nh theo phng trnh:
dC
= kC (2)
dt
Ly tch phn (2) thu c hng s tc ca phn ng:
1 Co
k= ln (3)
t Co Cx
y: Co l nng ng ban u
Cx l nng ng tham gia phn ng trong thi gian t
C = Co Cx l nng ng thi im t.
Hng s tc k c th xc nh da vo tnh cht hot ng quang hc ca ng.
ng saccaroz v cc sn phm thy phn ca n u cha cc nguyn t cacbon bt
i xng, v vy chng l nhng cht quang hot. Nu chiu qua dung dch ng mt chm
nh sng phn cc (l nh sng ch dao ng theo mt mt phng) th ng s lm cho mt
phng ny lch i mt gc gi l gc quay mt phng phn cc . ln ca gc quay ph
thuc vo bn cht ca cht quang hot, nng v b dy ca lp dung dch m nh sng
phn cc i qua, ph thuc vo bc sng ca nh sng v vo nhit . nh gi mc
quang hot ca cc cht khc nhau ngi ta a ra khi nim quay ring []: l gc
quay khi c mt chm nh sng phn cc c bc sng xc nh (thng l bc sng vch
quang ph vng ca hi natri 5896 ) i qua lp dung dch dy 10 cm, cha 1 gam cht trong
1 ml dung dch 20oC. Bit c gi tr [], nng C v chiu dy ca lp dung dch l c
40
Hnh 1
S my phn cc k
Phn c bn ca phn cc k l ngun sng 1, knh lc nh sng 2 (ch cho nh sng vng
i qua), lng knh phn cc 3, ng phn cc k 4 v lng knh phn tch 5. Khi nh sng i
qua lng knh phn cc th nhng tia c mt phng dao ng trng vi mt ct chnh ca tinh
th lng knh phn cc c th i qua, l nhng tia phn cc. Nu mt ct chnh ca lng
knh phn cc v lng knh phn tch c t song song th cc tia phn cc cng s qua lng
knh phn tch v th knh 6 s thy nh sng phn b u (hnh 2b). Khi quay lng knh
phn tch (cn lng knh phn cc bt ng) th sng trn th knh s thay i. C th t v
tr phn gia ca mt th knh ti cn hai bn sng (hnh 2a) hoc phn gia th sng cn
hai bn ti (hnh 2c). V tr trung gian gia hai v tr trn c nh sng phn b u (hnh 2b) l
im 0 ca my phn cc k.
Nu sau khi t c im 0 m ta cho dung dch cht hot quang vo ng phn cc k
4 th th knh s thy nhng vng ti sng khc nhau. phc hi v tr 0 ta phi quay
lng knh phn tch i mt gc c gi tr bng gc quay mt phng phn cc ca cht nghin
41
cu. Mt b phn o gc gn lin vi lng knh phn tch cho php ta c gc quay . Phn
ca gc quay c c theo thang ln (chia t 0o 180o) cn phn l ca , c theo
thang nh (chia t 0 10) v ly theo vch no trng vi vch ca thang chia ln (hnh 3).
Hnh 2 Hnh 3
o
Cch chnh phn cc k Cch ghi gi tr gc quay y = 22,10 .
ktb =
Bi s 9
Mc ch
Xc nh hng s tc phn ng v nng lng hot ng ho ca phn ng thu phn
etyl axetat bng dung dch kim.
L thuyt
Phn ng thu phn etyl axetat xy ra theo phng trnh:
CH3COOC2H5 + NaOH CH3COONa + C2H5OH (1)
y l phn ng bc hai, tc ca phn ng t l thun vi nng este v kim:
dC
= kCeCk (2)
dt
v hng s tc phn ng:
2,303 C oe (C ok C x )
k= lg (3)
t (C ok C oe ) C ok (C oe C x )
1 1
nn c 250 ml c sn 25 ml dung dch HCl N. V lng HCl N d so vi NaOH c
40 40
trong 40 ml mu th nn s trung ho ht kim v km hm phn ng li. Bng cch chun
1
axit d trong bnh nn (dng NaOH N vi cht ch th phenolphtalein) c th bit c
40
lng HCl tiu tn trung ho NaOH v do tnh c lng NaOH c trong 40 ml
mu th. D kin thu c ng vi thi im t = 0.
Sau 5, 10, 20, 30, 40, 50 pht k t lc bt u phn ng, li ly ra 40 ml hn hp phn
1
ng cho vo bnh nn c sn 25 ml dung dch HCl N v li chun lng HCl d bng
40
NaOH nh nu trn.
Sau khi ly mu th cui cng ( pht th 50), lp vo bnh phn ng mt sinh hn hi
lu, ri un trong ni cch thu ln ti 70oC v gi nhit ny trong khong na gi.
ngui hn hp phn ng n 30oC v tin hnh ly mu v chun NaOH cn li nh
lm trn. V 70oC phn ng xy ra rt nhanh, do sau 30 pht gi hn hp phn ng
nhit ny ri ngui n 30oC, phn ng xem nh kt thc v d kin thu c ng
vi t = .
xc nh nng lng hot ho ca phn ng cn lp li mt th nghim tng t nh
trn nhng bnh phn ng c t trong my iu nhit 40oC v mu th c ly ra
nhng thi im 3, 5, 10, 15, 20, 30 pht sau lc bt u phn ng. D kin ng vi thi im
t = 0 v t = c th s dng kt qu phn trn.
Cn ch trong sut thi gian th nghim khng c nhc bnh ra khi my iu
nhit.
Tnh ton kt qu
1
Nu gi lng NaOH N dng chun axit d trong bnh nn l n mililit th lng
40
1 1
HCl N tiu tn trung ho NaOH hay lng NaOH N c trong 40 ml mu th nt s
40 40
bng:
nt = 25 n
1
Gi no, nt, n l lng NaOH N c trong 40 ml mu th cc thi im tng ng t =
40
0, t = t v t = th nng ban u ca kim Cok s t l vi no; nng ban u ca este Coe
t l vi
no n (v ta xem phn ng kt thc v lng NaOH ly d so vi este) v nng este
b thu phn sau thi gian t l Cx t l vi no nt, ngha l:
Cok = const.no
Coe = const.(no n)
Cx = const.(no nt)
45
2,303 n (n n )
k= lg t o (4)
t.const.n no ( nt n )
Bi s 10
NG HP PH NG NHIT
Mc ch
Nghin cu s hp ph ca axit axetic trong mi trng nc trn than hot tnh v v
cc ng ng nhit hp ph.
L thuyt
Nhng vt c b mt tip xc ln vi pha kh hay pha lng thng c kh nng thu ht
cc cht kh hay cht tan trong pha lng. Nu s thu ht ch xy ra trn b mt ca vt th
gi l s hp ph. V d, khi cho than hot tnh vo dung dch axit axetic CH3COOH th mt
s phn t axit axetic s tp trung (b hp ph) ln trn b mt ca than hot tnh. Than hot
tnh c gi l cht hp ph, axit axetic l cht b hp ph, nc l mi trng trong s
hp ph xy ra. Bng cch o nng axit axetic trc v sau khi hp ph, bit khi lng
cht hp ph m gam ta c th bit c lng axit axetic b hp ph trn b mt 1 gam
than hot tnh.
C nhiu phng trnh thc nghim hoc l thuyt c a ra m t s hp ph
ng nhit. y nu ra mt s phng trnh hay gp:
max v b l hng s.
Hnh 1.
ng hp ph ng nhit Lngmua
tm cc hng s trong phng trnh Lngmua, ngi ta dng phng php th.
Mun vy ta biu din phng trnh (2) di dng khc:
C 1 C
= + (8)
m ax b m ax
Theo phng trnh ny C/ ph thuc bc nht vo C. ng biu din trong h to
C/ C ct trc tung ti M. Ta c:
1
OM =
max b
1
tg =
max
T hai phng trnh ny s tnh c b v max.
Hnh 2.
th tm cc hng s trong phng trnh
Lngmua
49
Hnh 3.
ng hp ph axit propionic trn than hot tnh
Hnh 4.
50
Tnh ton:
1) Hy tnh s mili ng lng axit b than hot tnh hp ph. Cng thc tnh: x =
50
(Co C) .1000 (mN), trong Co v C l nng axit trc v sau khi hp ph (N).
1000
2) Tnh xem mi gam than hot tnh hp ph bao nhiu mili ng lng axit ?
x
A (hay ) =
m
y A (hay ) l hp ph (mN/g);
m l lng cht hp ph.
3) Ly lgC, lgA, C/.
4) Lp bng s liu theo bng mu nh sau:
A hay C
S TT Nng ban u Co (N) Nng sau C (N) x(mN) lgC lgA
=x/m
Bi s 11
Mc ch
Xc nh dn in ring, t xc nh dn in ng lng gii hn ca cht
in li mnh, in li v hng s in li ca cht in li yu.
L thuyt
I. dn in ring v dn in ng lng
Kh nng dn in ca mi vt dn c c trng bi dn in L, l i lng
nghch o ca in tr R. Vi mt vt dn c tit din khng i:
l
R= (1)
S
trong l in tr sut; l v S l di v tit din ngang ca vt dn, nn:
1 S S
L= = . (2)
l l
1
i lng = c gi l dn in ring, c th nguyn 1.cm1. Khi l = 1 cm,
2
S = 1 cm th L = , nh vy:
dn in ring ca dung dch in li l dn in ca mt th tch dung dch cht
in li nm gia hai in cc song song c tit din l 1 cm2 v cch nhau 1 cm.
V kh nng dn in ca dung dch in li ph thuc vo bn cht cc ion v s ion c
mt trong mt n v th tch dung dch, nn dn in ring phi ph thuc vo nng
cht in li c trong dung dch (hnh 1).
i vi cht in li mnh, dn in ring cng ln nu nng ca cc ion v tc
tuyt i ca chng cng ln nhng khi tng nng ca cc ion th lc ht gia chng tng
ln, nh hng c th tr nn mnh hn s tng nng ca cht in li v dn in
ring ca dung dch s gim.
i vi cht in li yu, dn in ring tng khng ln khi tng nng . Khi nng
tng ln th dn in ring gim do s gim in li ca dung dch v cc i ca
dn in ring ng vi gi tr cc i ca tch s in li v nng ca dung dch.
thun tin cho vic so snh kh nng dn in ca dung dch cc cht in li khc
nhau ngi ta s dng i lng dn in ng lng .
53
Hnh 1
S ph thuc ca dn in ring ca mt s dung dch
cht in li vo nng dung dch
Hnh 2
M hnh m t s lin h gia dn in ring v dn in ng lng
54
Hnh 3
S ph thuc ca dn in ng lng vo pha long
1 1 1
= + 2 C (10)
K
1 1
y v 2 l nhng hng s.
K
Hnh 4
S cu o Weston; 1. Ngun in xoay chiu thnh ph;
2. in k.
56
Hnh 5
S cu o in tr dung dch
1. Ngun in; 2. B phn tng tn s;
3. in tr mu; 4. Con chy;
5. ng nghe; 6. Bnh ng dung dch cn o in tr.
AB - Dy in tr u.
Hnh 6 Hnh 7
Phn b ng sc trong in in cc platin xc nh hng s bnh
trng gia hai in cc song
song
Li pha long gp i dung dch KCl 0,02N thu c dung dch KCl 0,01N v lp li
qu trnh nh trn. Tnh hng s bnh K theo cng thc (17) i vi tng dung dch ri ly kt
qu trung bnh. Cho bit 25oC, vi dung dch KCl 0,1N v 0,01N gi tr ln lt bng
0,01228 v 0,001413 1.cm1.
Khi tnh dn in ring ca cc dung dch in li long cn phi tnh n dn in
ca nc. Vi nc ct ngoi khng kh do c s ho tan ca CO2 v s kim ho ca thu
tinh nn dn in ca n vo khong 106 1.cm1. dn in thc t ca dung dch s
l:
= o c nc
2. Xc nh dn in ng lng gii hn ca dung dch HCl
Pha dung dch HCl 0,1N trong bnh nh mc 50 ml. Tin hnh o in tr ca dung dch
ny. o ba ln ly kt qu trung bnh. Sau pha long dung dch bng nc ct thu
c 100 ml cc dung dch HCl 0,02; 0,01; 0,005; 0,001N. o in tr ca cc dung dch
ny. Mi th nghim o ba ln v sau mi th nghim phi ra bnh o bng nc ct v trng
bng dung dch ta mun o tip.
Tnh dn in ring v dn in ng lng ca cc dung dch. Xy dng th
C ri ngoi suy ng biu din v C 0 tm gi tr .
Ghi cc kt qu o c v tnh ton theo bng mu sau:
in tr dn in
S Nng dung Hng s bnh dn in
o c ng lng
TT dch HCl C (lg/l) K ring C
Rx
Bi s 12
SC IN NG CA PIN GANVANI
Mc ch
o sc in ng ca pin anienJacbi v pin Ganvani nng . Xc nh th in cc
ca ng, km v th in cc oxi ho kh.
L thuyt
1. Pin Ganvani
Mt h in ho c kh nng sinh cng in v c dng lm ngun in nng, gi l
pin Ganvani hay pin in.
Trong trng hp n gin nht pin Ganvani bao gm hai in cc kim loi nhng trong
cc dung dch in li, cc dung dch ny c tip xc vi nhau qua mng bn thm hoc qua
cu dn in.
V d pin anien Jacobi:
ZnZnSO4 CuSO4Cu
K hiu mt vch thng ng l ranh gii tip xc gia in cc v dung dch, hai vch
thng ng l ranh gii tip xc gia hai dung dch. Mch ngoi ca pin c khp kn bng
dy dn kim loi.
ch tip xc ca cc pha, cc phn t tch in (ion, electron) s chuyn t pha ny
sang pha khc v trn ranh gii phn chia ca chng hnh thnh lp in kp gm hai lp in
tch bng nhau nhng tri du. S hnh thnh lp in kp lm xut hin cc bc nhy th
gia cc pha tip xc, kt qu l gia cc in cc xut hin mt hiu in th v trn dy dn
ni cc in cc s c dng in.
Cng in ca pin Ganvani do nng lng ca cc phn ng ho hc tin hnh trong pin
chuyn thnh. V d vi pin anien Jacobi, khi pin hot ng, trn in cc km xy ra qu
trnh ho tan km vo dung dch:
Zn Zn2+ + 2e
Cc electron theo mch ngoi chuyn t in cc km n in cc ng v trn in cc
ng xy ra qu trnh kt ta kim loi ng:
Cu 2+ + 2e Cu
Phn ng tng cng xy ra trong pin s l:
Cu 2+ + Zn Cu + Zn2+
60
Nng lng ca phn ng ny (ho nng) s c chuyn thnh in nng. Khi cc phn
ng in ho xy ra trong pin l thun nghch th cng in thu c l ln nht. Hiu th cc
i o c gia cc in cc khi , c gi l sc in ng ca pin Ganvani, k hiu l E.
2. Sc in ng ca pin Ganvani
Sc in ng E bng tng i s cc bc nhy th xut hin trn ranh gii phn chia
gia cc pha tip xc, bao gm cc bc nhy th trn ranh gii in cc v dung dch (th
in cc ), trn ranh gii tip xc gia in cc v dy dn (th tip xc tx), trn ranh gii
gia hai dung dch c nng khc nhau hoc gia hai dung dch ca cc cht tan khc nhau
(th khuch tn kt).
a) Th in cc ca kim loi nhng trong dung dch mui ca n biu th bng
phng trnh Nernst:
RT
= o + lna Z + (1)
ZF Me
Trong cc dung dch rt long v trong nhng trng hp khng i hi tht chnh xc,
c th thay hot bng nng , khi phng trnh Nernst c dng:
RT
= o + lnC Z + (2)
ZF Me
Nu thay R = 8,314 J/K.mol; F = 96487 C v chuyn logarit t nhin sang logarit thp
phn, 25oC ta c:
0,059
= o + lnC Z + (3)
Z Me
0,059 a Me
1/ Z 1
E= o
o
+ lg 1 / Z 1
(7)
Me 1 Me 2
Z a 2
Me 2
y: Z1 v Z2- ho tr ca cc kim loi Me1 v Me2
Z- s electron trao i.
3. Pin Ganvani ho hc v pin Ganvani nng
Cc pin Ganvani c phn bit thnh pin Ganvani ho hc v pin Ganvani nng .
Sc in ng ca pin Ganvani ho hc xut hin do cc phn ng ho hc xy ra trong
pin. V d v pin Ganvani ho hc l pin anien-Jacobi ( trnh by phn trn). Mt dng
khc ca pin Ganvani ho hc l pin oxi ho - kh. in cc oxi ho - kh gm mt kim loi
tr (Pt, Au, Ir...) nhng trong dung dch cha dng oxi ho v dng kh ca cng mt cht. V
d, in cc Pt/Fe3+, Fe2+ hoc Pt/Sn4+, Sn2+. Th ca chng c biu th bng cc phng
trnh:
RT a 3+
Fe3+ ,Fe2+ = oFe3+ ,Fe2+ + ln Fe (8)
F a Fe2+
RT a 4+
Sn4+ ,Sn2+ = oSn4+ ,Sn2+ + ln Sn (9)
F aSn2+
62
Nu ghp hai in cc oxi ho - kh trn s thu c pin oxi ho - kh. Trong pin xy ra
phn ng:
2Fe3+ + Sn2+ 2Fe2+ + Sn4+
v sc in ng ca pin xc nh bng phng trnh:
RT a 3+ .a 2+
E = Fe3+ ,Fe2+ Sn4+ ,Sn2+ +
o
ln Fe Sn (10)
F a Fe2+ .a Sn4+
Hnh 1
S mch in o sc in ng bng phng php i xung
E - ngun in 1 chiu (cqui); X - pin nghin cu;
W - pin tiu chun Weston; AB - dy in tr c tit din u;
P - o in; G - in k ch khng;
K, K/ - ngt in; C - con chy.
(Cd + Hg 22 +
Cd2+ + 2Hg)
64
2
4
3 1
Pt
Hnh 2
Pin chun Weston
1. Hn hng caimi - thu ngn; (12,5% Cd)
2. CdSO4.8/3H2O rn; 3. Thu ngn;
4. Hg2SO4; 5. Dung dch CdSO4 bo ho
Zn Cu
dd KCl bo ho
dd ZnSO 4 dd CuSO4
Hnh 3
Pin anien-Jacobi
2. Xc nh th in cc ng v km
Mun o th ca in cc ta phi ghp n vi mt in cc chun, v d in cc
calomen c th in cc bit to thnh mt pin in. o sc in ng ca pin ny v sau
tnh ra th ca in cc.
66
a Hg+ = L t ta c:
aCl
= oHg + / Hg RT ln a Cl
(19)
F
Th ca in cc calomen tnh theo in cc hiro tiu chun, ph thuc vo nng ca
KCl c gi tr sau y:
Hg/Hg2Cl2/KCl 0,1N = 0,3338 0,00007 (t 25o)
Hg/Hg2Cl2/KCl 1N = 0,2800 0,00024 (t 25o)
Hg/Hg2Cl2/KCl bo ho = 0,2438 0,00065 (t 25o)
t = 25oC th ca in cc calomen bo ho bng 0,2438V.
xc nh th in cc ca ng ta thit lp pin in:
() Hg/Hg2Cl2/KCl (b.h)//CuSO4 0,1N/Cu(+)
theo hnh v (hnh 4).
dd KCl Cu
dd KCl bo ho
Bt Hg 2Cl 2
Hg
Pt dd CuSO4
Hnh 4
Pin Ganvani
Bi s 13
S VN TI
Mc ch
Xc nh s vn ti ca cc ion trong dung dch.
L thuyt
Trong dung dch, s chuyn in c thc hin bi cc ion, ng thi mi dng ion
chuyn mt lng in xc nh ph thuc vo nng ca n trong dung dch, vo ho tr v
tc chuyn ng ca ion trong in trng.
Lng in chung chuyn qua dung dch bng tng lng in chuyn bi cc ion:
l = l1 + l2 + ... + ln = li (1)
T s gia lng in do ion i chuyn vi lng in chung i qua dung dch c gi l
s vn ti ca ion i, k hiu l ti:
li
ti = (2)
l i
i vi dung dch cht in li AB phn li theo s :
AB A+ + B
s vn ti ca cation (A+) v anion (B) s l:
lk lA
tk = v tA = (3)
lk + lA lk + lA
tt nhin l: tk + tA = l
V lng in c chuyn bi cc ion t l vi tc chuyn ng ca chng nn s vn
ti c th biu th qua tc tuyt i ca cc ion:
UK UA
tK = ; tA = (4)
UK + UA UK + UA
Mt khc, v dn in ng lng ca ion lin h vi tc ca ion theo phng
trnh i = Ui F (F- s Faraday) nn cng c th biu th s vn ti qua dn in ng
lng:
k A
tK = ; tA = (5)
k + A k + A
69
A+ B
t k lF t A lF
Hnh 1
S vn chuyn ca cc ion
Khi cho mt lng in lF Faraday i qua dung dch, theo nh lut Faraday, trn mi
in cc s tch ra lF ng lng gam cht do s phng in ca cc ion, ng thi s c tk
lF ng lng gam ca cation A+ t khu ant chuyn sang khu catt v tA lF ng lng
gam anion B t khu catt chuyn sang khu ant. Chng ta xt s thay i nng ca cht
in li AB (biu th bng s ng lng gam) trong khu vc ant v catt:
Trong khu ant (cc dng)
S .l.g. anion B chuyn t khu catt sang ... tA lF
S .l.g. cation A+ ri khi khu ant ... tK lF
S .l.g. anion B d ra s phng in trn ant ... tA lF + tK lF = lF
Nh vy, khu ant gim i tK lF ng lng gam cation A+ v lF tA lF = (1 tA). lF =
tK lF ng lng gam anion B, c ngha l nng ca cht in li AB gim i mt lng
CA = tk lF, suy ra:
C A
tK = (6)
lF
Trong khu catt (cc m)
S .l.g. cation A+ chuyn t khu ant sang ... tK lF
S .l.g. anion B ri khi khu catt ... tA lF
S .l.g. cation A+ d ra s phng in trn catt ... tK lF + tA lF = lF
Nh vy khu catt gim i tA lF ng lng gam anion B v lF tK lF = (1 tK). lF =
tA lF ng lng gam cation A+, c ngha l nng ca cht in li AB gim i mt lng
CK = tA lF, suy ra:
70
C k
tA = (7)
lF
Theo (6) v (7), nu xc nh c CA hoc CK v lng in chuyn qua dung dch
c th xc nh c s vn ti ca cc ion trong dung dch.
C A
tH + = = 1 t SO 2 (8)
3O
lF 4
Hnh 2
S thit b o s vn ti
A - Ngun in mt chiu; B - Miliampe k; C - Culng k ng;
D - Bnh in phn; 1, 2 - Cc ng dung dch H2SO4 0,02N;
3- Ant ch; 4- Catt ch; 5- ng xiphng; R- Bin tr; K- Ngt in
71
2. Chun b culng k ng
Culng k ng (hnh 3) gm 3 thanh ng: thanh gia l catt, hai thanh kia l ant,
nhng trong dung dch CuSO4.
Trn ranh gii in cc-dung dch xy ra cc qu trnh sau y:
Cu2+ + 2e Cu (trn catt)
Cu 2e Cu2+ (trn ant)
Hnh 3
Culng k ng
Khi c mt in lng 1 Faraday i qua dung dch th trn catt ng s gii phng 1
ng lng gam ng hay 63,54/2 = 31,77g ng (63,54 l nguyn t gam v 2 l ho tr
ca ng). Nh vy, khi c in lng F Faraday i qua, khi lng ng c gii phng
trn catt s l go = 31,77.F. Nu xc nh c go s xc nh c in lng i qua dung
dch:
go
F = (9)
3 1 ,7 7
31,77 c gi l ng lng ho hc ca ng.
Ngun sai s chnh ca culng k ng l s ho tan mt phn in cc ng trong dung
dch axit (c bit khi c mt oxi ca khng kh), s to thnh oxit ng (I) do phn ng: Cu2+
+ e Cu+ xy ra trn catt trong dung dch trung tnh khi mt dng nh, cng nh s hnh
thnh lp kt ta ng xp d b bong ra khi mt dng cao.V vy, tng chnh xc
ca culng k ng ngi ta s dng dung dch c thnh phn sau:
15 g CuSO4 (hay 23,4 g CuSO4.5H2O)
100 ml nc ct
5 ml ru etylic
5 ml H2SO4 c
v tin hnh s in phn mt dng trn catt trong khong t 2 20 mA/cm2.
Trc khi mc culng k ng vo mch theo s hnh 2 cn phi m catt ng (ph
mt lp ng mi ln trn catt). Cch tin hnh nh sau: nh sch in cc ng bng giy
rp, ra bng nc ct ri trng bng axeton. Lp in cc ng va ra sch vo bnh in
phn (C) ri mc culng k vo mch in theo s hnh 2. iu chnh bin tr R sao cho
72
mt dng catt trong khong 2 20 mA/cm2. S in phn thng tin hnh vi hiu th
4 6 V trong khong thi gian 30 pht.
Ly catt ng va c m ra ra bng nc ct, trng bng ru etylic, thm nh tay
bng giy lc cho kh nc. Sy kh nhit 40 50oC trong khong 15 pht (nu lm kh
nhit cao hn lp ng mi m s d b oxi ho). ngui ri em cn bng cn phn
tch, ghi khi lng g1.
3. in phn dung dch H2SO4 0,02N
Ra sch hai cc ng dung dch. Ly cc nh t catt vo (cc catt) trng axeton, lau
bng giy lc ri em lm kh. Cn cc catt chnh xc n 0,01 g ghi khi lng g1/ .
H2SO4 0,02N vo 2 cc. t ng xiphng ni hai cc. M kho 5 ca ng xiphng ht
H2SO4 ln y ng xiphng ri ng kho li.
Dng giy rp nh sch 2 in cc ch, ra sch bng nc ct, nhng in cc vo
dung dch ri mc bnh in phn v culng k ng vo mch theo s hnh 2. Sau khi cn
b hng dn kim tra s mc in mi c ng kn mch. iu chnh bin tr R
dng in qua miliampe k l 50 mA. Trong sut thi gian in phn, phi gi cho dng in
khng thay i. in phn tin hnh trong 90 pht.
Trong thi gian in phn, tin hnh xc nh nng ban u ca H2SO4: Dng pipet
ly 10 ml dung dch H2SO4 v chun bng dung dch NaOH 0,02N vi ch th metyl da cam.
Chun
23 ln ly gi tr trung bnh (V1).
Trc khi kt thc th nghim, ngt mch, m kho xiphng cho dung dch axit chy vo
2 cc. Ly catt ra, cn cc catt cha axit, ghi khi lng g 2/ . Khi lng ca axit trong cc
catt s l gK = g 2/ g1/ . i vi dung dch H2SO4 0,02N t trng ca axit bng 1 nn gK s
chnh bng th tch VK ca axit.
Dng pipet ly 10 ml dung dch axit cc catt, chun bng dung dch NaOH 0,02N.
Chun 23 ln, ly gi tr trung bnh (V2). Mt khc, ly catt ng culng k ng em ra
sch thm kh, sy nhit 40 50oC, ngui ri em cn phn tch, ghi khi lng g2.
Ghi y s liu th nghim theo bng sau:
Khi lng culng k ng trc khi in phn, (g1)
Khi lng culng k ng sau khi in phn, (g2)
Khi lng cc khi cha c dung dch axit), (m1)
Khi lng cc khi c dung dch axit), (m2)
Nng NaOH
Th tch dung dch NaOH dng chun 10 ml H2SO4 trc khi in phn (V1)
Th tch dung dch NaOH dng chun 10 ml H2SO4 sau khi in phn (V2)
Bi s 14
IU CH CC H KEO V KHO ST MT
S TNH CHT CA CHNG
Mc ch
iu ch mt s h keo bng phng php phn tn, phng php ngng t v kho st
tnh cht ca chng. Xc nh ngng keo t ca h keo.
L thuyt
Ho hc cht keo - hay chnh xc hn, ho hc cc h phn tn - nghin cu cc h bao
gm mt pha phn tn dng chia nh thnh ht, phn b trong mt mi trng phn tn lin
tc. Cc ht c kch thc quy c t 1 m 100 m (107 105 cm), ngha l ln hn kch
thc phn t, nn h l d th nhng cha ln c th pht hin bng knh hin vi nn
h l siu vi d th. Nhng h cha cc ht nh th c tn l SON.
Ho hc cht keo cn nghin cu cc h cha cc ht c kch thc ln hn 100 m,
c gi l cc h phn tn vi d th hoc cc h phn tn th. Cc h th c gi l huyn
ph nu cc ht l pha rn, c gi l nh tng nu cc ht l pha lng v gi l bt nu ht
l kh c phn b trong cc mi trng lng.
Do cc ht keo c kch thc nh nn chng c b mt ring rt ln. V vy, h keo c
nng lng b mt rt ln v khng bn vng nhit ng hc. Cc ht c xu hng lin kt li
vi nhau thnh nhng ht ln hn (lm cho b mt ring nh i v nng lng b mt gim)
ri lng xung. Qu trnh c gi l s keo t. gi cho cc h keo c bn vng
mt mc no ngi ta phi thm vo h cc cht n nh (hay cht lm bn). C ch
ca s lm bn trong i a s trng hp l do ht keo hp ph mt loi ion ca cht lm
bn, lm tng in tch ca ht keo, khin cho lc y tnh in gia cc ht keo tng ln,
ngn cn s lin kt ca cc ht.
C hai cch ch to cc h phn tn. Cch th nht l chia nh vt cht cho n khi thu
c cc ht c kch thc c ht keo, cc phng php theo cch ny gi l phng php
phn tn.V d, ngi ta xay lu hunh ri phn b vo nc, lu hunh l pha phn tn v
nc l mi trng phn tn. Cch th hai l tp hp cc phn t, nguyn t hay ion c sn
trong mi trng li thnh cc ht c kch thc c ht keo. Cc phng php theo cch ny
gi l phng php ngng t. V d, son AgI c ch to bng cch cho AgNO3 phn ng
vi KI. Cc ion Ag+ v I trong mi trng s tp hp li thnh cc ht keo AgI.
Mt iu kin thit yu cho c hai phng php trn l pha phn tn phi thc t khng
tan trong mi trng phn tn hay ni cch khc pha phn tn khng c tng tc vi mi
trng. Chnh v th m cc h keo ch to bng hai cch trn c gi l h keo k lu.
Ngoi ra cn c cc h keo a lu, in hnh l dung dch cc cht cao phn t, trong cc
phn t c tng tc vi mi trng v to thnh dung dch tht. V vy, ch to chng
ngi ta ch cn cho cht CPT vo mi trng thch hp, cht ny s t ho tan vo mi
75
granun (ht ion
mixen
Hnh 1
S v cng thc cu to ca mixen ca son AgI trong dung dch KI long
= K6
Z
S c mt ca mt cht cao phn t thch hp trong mt h keo k lu c th lm tng
bn vng ca h keo . Tc dng c gi l tc dng bo v ca cht cao phn t i
vi h keo k lu. C ch ca tc dng bo v l do cht cao phn t hp ph ln b mt ht
keo, lm thnh mt mng bo v ngn cn s lin kt ca cc ht khi chng n gn nhau.
76
Nh trn, ta bit ht keo thng c in tch nht nh, tu thuc vo bn cht ion
quyt nh th hiu. Do , khi t h keo vo mt in trng th cc ht keo tch in s di
chuyn v mt cc, l hin tng in di (phn ht di chuyn bao gm: nhn cng lp ion
quyt nh th hiu v lp hp ph ca ion nghch); mi trng vi phn ion nghch cn li l
lp khuch tn s di chuyn v cc khc, l hin tng in thm.
Nhng h keo k lu sau khi ch to thng cha cc cht ln, thng l cht in li. Khi
nng cht in li ln, chiu dy lp kp gim lm cho bn vng ca h gim i. Mun
cho h keo bn vng ngi ta phi loi bt cht in li bng phng php thm tch, ngha l
cho h keo vo mt ti mng bn thm, cht in li lt qua mng thot dn khi h, cn cc
ht keo c kch thc ln nn khng lt qua mng v gi li trong h. Cng v kch thc ht
ln m cc h keo cn c c im l khuch tn rt chm so vi dung dch thc.
ch to cc nh tng ngi ta dng phng php phn tn v thng phi thm cht
lm bn gi l cht nh ho. C hai loi nh tng:
a) Nh tng loi I hay nh tng thun, c pha phn tn l cht lng khng phn cc,
mi trng phn tn l nc.
b) Nh tng loi II hay nh tng nghch, c pha phn tn l nc, mi trng phn
tn l cht lng khng phn cc (thng gi l du).
Nh tng loi I c k hiu l D/N (du trong nc), nh tng loi II c k hiu l N/D
(nc trong du). Cht nh ho thng l cht hot ng b mt, th d kali oleat, canxi oleat,
nhm stearat v.v...
Cht n nh c th l AgNO3 hoc KI. Khi dng d AgNO3, ht keo s tch in dng
do vic hp ph cc ion Ag+ lm ion quyt nh th hiu v khi dng d KI, ht keo s tch
in m do vic hp ph cc ion I lm ion quyt nh th hiu.
Ly vo bnh tam gic (c dung tch 50 100 ml) 20 ml dung dch AgNO3
0,01N. Nh t t vo bnh (va nh va lc) 2 ml dung dch KI 0,01N.
Ly vo bnh tam gic (c trn) 20 ml dung dch KI 0,01N. Nh t t vo 2
ml dung dch AgNO3 0,01N, va nh va lc.
Li ly vo hai bnh, mt bnh ng 20 ml dung dch AgNO3 0,01N, mt bnh
ng 20 ml dung dch KI 0,01N. Trn t t vo nhau.
Nhn xt hin tng trong c ba trng hp? Dng que d in xc nh du ca cc
Son to thnh.
Que d in: Ly 2 tm Zn v Cu (kch thc c 1 cm 5 cm) t cch nhau t 5 10
mm. Ni hai tm vi nhau bng dy dn (hnh 2).
Khi mun d in tch ca ht keo th nhng hai tm vo dung dch keo. Khi ta s
c mt pin vi cc dng l Cu v cc m l Zn. Cc ht keo tch in s di chuyn v cc
cc. Sau khong 15 pht, rt ln quan st xem ht keo bm vo cc no. Xc nh du in
ca ht keo.
Cu Zn
Hnh 2
S que d in
dch x phng vo mt bnh nn c 100 ml. Cho vo 10 ml du ho. Lc na ting lin tc,
ta s c nh tng D/N (tc nh tng thun).
Nu thay cho oleat Na, dng oleat Ca th ta s c nh tng N/D (tc nh tng
nghch). Hy nh 20 ml dung dch CaCl2 0,2M vo nh tng thun mi ch to, nhm
chuyn oleat Na thnh oleat Ca tan trong du, lc trong na gi lin tc, nh tng thu c
s l nh tng N/D, cch lm trn gi l cch o pha nh tng. quan st xem nh
tng l thun hay nghch ta dng mt trong hai cch sau y:
a) Ly mt mt knh, nh ln mt git nh tng v mt git nc gn k nhau,
dng que tm gt cho hai git tip xc vi nhau. Ta c nhn xt g?
b) Nu c knh hin vi th ta dng mt cht mu ch tan trong mt cht lng (nc
hoc du). Sudan III tan trong D m khng tan trong N. Trc khi lc hy thm 5
git Sudan III (ho tan sn trong ru). Khi thnh nh tng, ly mt git soi
di knh hin vi s bit D b nhum l pha phn tn hay mi trng phn tn.
Xc nh ngng keo t ca son Fe(OH)3 bng Na2SO4 (hoc K2SO4)
Ly 12 ng nghim nh s ng t 1 n 12, cho vo mi ng 5 ml dung dch Son
Fe(OH)3. T dung dch Na2SO4 ban u c nng 0,01N pha thnh cc dung dch long dn
theo th t sau:
1 2 1
79
1
1
Ly 1 ml ca mi dung dch va pha cho vo tng ng nghim ng Son Fe(OH)3 theo
th t t 1 n 11. ng th 12 thm 1 ml nc ct. Lc v yn 1 pht. Quan st. Dng ng
th 12 so snh mc c. ng no c hn ng s 12 l c s keo t. Ghi du + vo ng
no c v du vo ng no khng c, theo bng mu sau:
1
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (+) . . . . . . . . . . . . . . . . +
11
Bi s 15
Mc ch
Kho st phn tn v kch thc cc c ht ca h phn tn th.
L thuyt
Cc h thng phn tn phn ln l cc h a phn tn, ngha l nhng h cha nhiu loi
ht c kch thc khc nhau. Cc tnh cht l ho ca h phn tn ph thuc rt nhiu vo
phn tn v kch thc ht ca pha phn tn, v vy vic xc nh s phn b ca cc ht keo
theo kch thc, tm bn knh ca cc ht ln nht, ht nh nht v ht c nhiu nht trong h,
xc nh lng ht c bn knh nm trong mt khong nht nh v.v... l rt cn thit. phng
php phn tch sa lng cho php gii p cc vn .
Trong bi thc nghim ny chng ta kho st s sa lng ca cc ht huyn ph (h phn
tn th hay h vi d th) di tc dng ca trng trng.
Khi ht ri, lc tc dng f ca trng trng ln ht bng:
4 3
f= R (D D)G (1)
3
y: r l bn knh ht
D v d l t khi ca ht v ca mi trng
g l gia tc trng trng
Lc ma st f ca mi trng lm cn tr s ri ca ht:
f = 6RV (2)
y: v l tc ri ca ht
l nht ca mi trng.
Lc u, khi ht bt u ri, v = 0 v f = 0 nhng sau f tng dn theo tc ri cho n
khi f = f th ht s chuyn ng u vi tc v:
2 (D d )g . r2
v =
9
9
Nu t = K ta s c:
2 (D d)g
r2 = Kv (3)
Theo (3) nu xc nh c tc ri ca ht s xc nh c bn knh ca ht.
82
Hnh 1
S ri ca cc ht huyn ph
dQ
ng cong, gi tr Q = ON v q = t = NM (M l im ct ca tip tuyn ng cong ti
dt
im B vi trc tung). Suy ra Qo = OM. Nh vy k ng tip tuyn vi ng sa lng
mt im ng vi thi im t no s tm c lng ht Qo c bn knh r ri ht ln
a sau thi gian t.
bit cc c trng ca h phn tn ngi ta xy dng ng phn b tch phn v
ng phn b vi phn da vo ng cong sa lng.
Hnh 2
ng cong sa lng
Hnh 3 Hnh 4
Xc nh cc gi tr Qo t ng cong sa ln ng phn b tch phn
Q o Q o
T lp biu thc: ri xy dng th r , thu c ng phn b vi phn
r r
(hnh 5). Cn ch l mi gi tr Qo ng vi hai gi tr rn v rm nn gi tr r v th l
r + rm
rtb = n . ng cong thu c c dng khc nhau tu thuc h kho st.
2
Q o
r
3 4
2
0 r
Hnh 5
Cc loi ng phn b vi phn
1. H gn nh n phn tn; 2. H a phn tn
3. H cha ht c r nh nhiu hn; 4. H cha ht c r ln nhiu hn.
Hnh 6
Cn dy xon (a) v ng ong ng huyn ph (b)
Q o
S TT t (pht) r (cm) r Qo Qo
r
1
2
3
4
5
6
Nhn xt kt qu
Da vo dng ca ng phn b vi phn hy cho kt lun v:
Tnh a phn tn ca h ?
Nhng c ht no c mt nhiu nht trong h kho st ?
Bn knh ca loi ht cha nhiu nht trong h l bao nhiu, n gn rmin hay rmax ?
88
Bi s 16
Mc ch
Xc nh phn t khi cao su thin nhin bng phng php o nht.
L thuyt
Phn t khi cht polime c th xc nh bng nhiu phng php khc nhau da vo s
ph thuc ca mt c trng vt l no ca hp cht polime vo phn t khi ca n. Cc
c trng c th l p sut thm thu, phn tn nh sng, nht, gim nhit
ng c, tng nhit si v.v...
Phng php o nht l phng php n gin v mt thc nghim, ng thi cho
php nh gi phn t khi trong khong tng i rng (M = 104106), tuy phng php ny
khng hon ton chnh xc.
Trc ht ta hy xt mt s nh ngha chung v nht nh: nht tuyt i, nht
tng i, nht ring, nht rt gn v nht c trng.
nht tuyt i ()
Theo nh lut Poady, nu mt cht lng chy qua mt mao qun chiu di L(cm), bn
knh r (cm) di tc dng ca p sut P (in/cm2), sau thi gian t chy qua c mt th tch
V, th nht tuyt i c tnh theo cng thc sau:
.P r 4
= t (1)
8LV
Nu cht lng chy qua mao qun ch do tc dng trng lc ca n, th
P = g.H.d (2)
g- gia tc trng trng
H- hiu s mc dung dch trong mao qun
D - t trng dung dch
Thay gi tr P t (2) vo (1) ta c:
.g .H .d .r 4
= t
8LV
in cm 4 .s in.s
n v ca = 2
3
= = poise
cm cm.cm cm 2
Nu cc php o c thc hin cng mt nht k, th cc i lng V, L, H, r l cc
gi tr khng i.
89
Khi :
= K.d.t ; (3)
trong
.g.H .r4
k =
8 LV
c gi l hng s ca nht k. K c tnh theo thi gian m cht lng c nht bit
sn chy qua nht k.
o
K= (4)
do t o
nht rt gn (rg)
nht rt gn l t s ca nht ring dung dch vi nng ca n (nng ca
dung dch polime thng c biu din bng s gam polime trong 100 ml dung mi):
r
rg = (8)
C
nht c trng ([])
nht c trng l gii hn ca nht rt gn, khi nng ca dung dch tin ti
khng:
90
r
[] = lim (9)
c 0 C
xc nh phn t khi cht polime ngi ta s dng h thc Mark Houwink biu din
s ph thuc gia nht c trng v phn t khi cht polime.
[] = KM (10)
K v l hng s ph thuc vo bn cht ca dung mi v nhit , thng c gi tr
trong khong 0,5 0,8.
nht c trng c xc nh bng thc nghim nh sau:
Pha mt lot dung dch cht polime c nng phn trm t rt nh n ln dn (nng
cao nht khng qu 1g/100 ml dung mi). Sau khi xc nh nht tng i ca mi
dung dch, tnh nht rt gn cho mi dung dch, ri xy dng th r = f(C) nh trn hnh 1.
C
on thng m ng biu din ct trc tung s cho ta nht c trng. Theo h thc
(10) ta c:
lg[] = lgK + lgM (11)
r
C
Hnh 1
S ph thuc nht rt gn vo nng
Nht k Otvan dng xc nh nht vi tng nng xc nh. Th tch dung dch dng
cho mi mt ln o phi hon ton bng nhau.
b) Nht k Ublt (hnh 3)
Nht k Ublt khc vi nht k Otvan l c thm mt nhnh th ba gn lin vi nhnh
c mao qun qua mt bu cha nh. Nhnh th ba ny c tc dng ngt dng dung dch cui
mao qun, cho nn thi gian dung dch chy qua mao qun khng ph thuc vo lng dung
dch trong bu cha. Nht k Ublt c nhiu u im hn, dng tin li hn, v c th pha
long nng dung dch ngay trong bu cha bng cch cho thm vo mt lng dung mi
tng ng.
Nht k trc khi dng phi ra bng hn hp Sunfocromic, trng li bng cn hoc ete,
em sy kh trong t sy.
A A
B B
l
Hnh 2 Hnh 3
Nht k Otvan Nht k Ublt
r
Da vo cc kt qu bng trn xy dng th C xc nh nht c trng []
C
v tnh phn t khi cao su theo (10).
93
Ph lc
SAI S CA PHP O
PHNG PHP LP BNG
V DNG TH TRONG THC TP HO L
A. Sai s ca php o
Cc kt qu thc nghim bao gi cng c sai s, ngha l lun lun c sai lch gia gi tr
thc ca i lng cn o v gi tr o c. i lng o c ch c ngha khi xc nh c
sai s ca n. Mt khc, tm c nguyn nhn gy ra sai s v hn ch chng nng cao
chnh xc ca php o l rt cn thit. V vy, vn sai s trong th nghim c mt ngha quan
trng.
93
94
Sai s do dng c my mc khng chnh xc, do phng php o khng chun xc thuc
loi sai s tt nhin. Kt qu ca cc php o thng thay i theo mt hng nht nh, hoc
tng hoc gim. Mun hn ch sai s ny phi tin hnh kim tra chun ho li dng c thit b
nh hiu chnh pipet, buret, cn, nhit k, v.v
Sai s do ch quan ngi o hoc sai s do iu kin th nghim khng n nh thuc loi
sai s ngu nhin. Sai s ngu nhin khng do mt nguyn nhn nht nh no gy ra, kt qu
ca php o thay i ln xn theo c hai chiu, lc tng lc gim, do khi tng s ln o c th
lm gim gi tr sai s ny.
1. Sai s tuyt i
Khi xc nh i lng A no th hiu s gia gi tr o c a v tr s thc ca A l sai
s tuyt i ca php o:
a = a A (1)
Trong phng trnh trn a l i lng bit t php o, nhng A l gi tr thc ca i
lng li cha bit. Mun xc nh A ta phi tin hnh nhiu ln o i lng cn tm v chp
nhn A l gi tr trung bnh ca cc ln o . Th d ta tin hnh n ln o v thu c cc gi tr
ca A ln lt l a1, a2, a3,an. Ta c:
a 1 + a 2 + ... + a n
A = (2)
n
A c xem l tr s thc ca A. Khi sai s tuyt i ca php o c tnh bng phng
trnh:
a = a A (3)
Mi ln o s c mt sai s tng ng:
a1 = a1 A
a2 = a2 A
a3 = a3 A
... ...
an = an A
Ta thy ngay rng:
a1 + a2 + a3 + + an = 0
V vy, nh gi phn tn ca cc d kin thc nghim ta phi ly trung bnh cc gi tr
tuyt i ca sai s v thu c sai s trung bnh ca php o:
n
a =
a i
; i = 1, 2, n (4)
n
Th d: khi o ch s chit sut (n) ca nc, ta nhn c cc gi tr sau:
94
95
n =
ni
= 0,00028
5
Thng thng sai s trung bnh ln hn nhiu so vi sai s dng c. Vi nhng th nghim
ch o c mt ln hoc kt qu cc ln o u trng nhau th ta ly sai s ca dng c.
Ngi ta thng quy c sai s ca dng c bng mt na gi tr ca khong chia nh nht
ca thang o ang s dng.
2. Sai s tng i
Sai s tng i l t l gia sai s tuyt i v gi tr thc ca i lng A phi tm, ngha l
a a a
. Nhng v ta ch bit A hay gi tr a o c nn sai s tng i c tnh bng hay .
A A a
Sai s tng i mi l i lng c trng cho chnh xc thc ca php o.
Th d, dng mt vn k c chnh xc l 0,005 V, ln th nht o th 1 V, ln th hai o
th 0,1 V. Trong c hai ln sai s tuyt i l nh nhau nhng sai s tng i l khc nhau:
a 0,005
Ln 1: = = 0,005 hay 0,005 100% = 0,5%
a 1
a 0,005
Ln 2: = = 0,05 hay 0,05 100% = 5%
a 0,1
R rng l php o th nht c chnh xc cao hn.
Trong nhiu trng hp i lng phi tm c xc nh bng mt phng trnh trong
cha nhiu i lng phi o. Th d, khi lng phn t cht tan c xc nh bng phng
php hn nghim (bi s 6) theo cng thc:
E m 2 .1000
M= (5)
m1 T
95
96
Trong E l hng s (hng s nghim lnh) cn khi lng dung mi m1, khi lng cht
tan m2, h nhit ng c T (T = To T, y To v T l nhit ng c ca
dung mi v dung dch) l nhng i lng phi o trc tip. Trong trng hp ny sai s ca i
lng phi tm s c tnh nh th no khi bit sai s ca tng i lng o trc tip?
Gi s y l i lng phi tm, f l dng hm lin h gia y vi cc i lng o c trc
tip 1, 2, n:
y = f (1, 2, n)
Th d, tnh sai s tng i trong vic xc nh khi lng phn t cht tan theo cng
thc (5) ta ln lt qua cc bc sau:
dM dm 2 dm1 d(To T )
=
M m2 m1 To T
Vi quy c sai s tnh c l sai s cc i (hay gii hn trn ca sai s), khi chuyn t vi
phn sang sai s cc du tr cn c thay bng du cng ta thu c:
M m2 m1 2T
= + + o
M m2 m1 T T
Gi s lng cn ca cht tan m2 = 0,3 g c cn bng cn phn tch sai s 0,0002 g. Khi
lng dung mi m1 = 20 g c cn bng cn k thut sai s 0,05 g. h nhit ng c
T = 0,3o v nhit c o bng nhit k Beckman c chnh xc 0,002oC. V khi xc nh
cc i lng m1, m2 ta u tin hnh 2 ln o (cn khi lng cc khng v cc c dung mi
hoc cht tan) nn sai s ca php cn phi c nhn hai ln, ta c:
M 2 0,0002 2 0,05 2 0,002
= + +
M 0,3 20 0,3
= 0,0013 + 0,005 + 0,013
= 0,019 2%
M
Kt qu cho thy sai s tng i s ph thuc vo chnh xc ca php o nhit .
M
l l do ti sao o nhit chng ta phi dng nhit k Beckman hay nhit k khong. Sai
s ca php cn dung mi l 0,005 nh hn so vi sai s ca php o nhit , nh vy ch cn
96
97
cn dung mi bng cn k thut l chnh xc. Mt khc, nu chng ta cng cn cht tan bng
cn k thut th:
m2 2 0,05
= = 0,33
m2 0,3
Sai s ny vt qu sai s ca nhit . V vy, trong th nghim ta phi dng cn phn tch
cn cht tan.
Th d trn cho thy vic xc nh sai s ca php o cho php ta phn tch c nh hng
ca chnh xc cc php o mi i lng ring n kt qu chung, t c th hn ch nguyn
nhn gy sai s. iu c ngha ln i vi cc cng trnh khoa hc thc nghim.
97
98
Vic biu din cc s liu thc nghim hay tnh ton bng th cho php ta - mt cch trc
gic - biu th mi tng quan ca cc i lng nghin cu, gip ta c th so snh cc i lng,
thy c s din bin ca cc d kin (nh c cc i, cc tiu, im un khng?), bit c tc
bin thin ca cc i lng, tnh tun hon ca cc i lng v nhiu tnh cht quan trng
khc. Hn na, bng th ngi ta cn thc hin c mt lot nhng tnh ton khc nh ni
suy, ngoi suy, vi phn, tch phn do so vi phng php lp bng, phng php biu din
trn th c nhiu u im hn.
th c v trn giy k vung, tt nht l trn giy milimet in sn. Ngi ta thng
biu th trong h to -cc cc thng s (x) trn trc honh v cc hm s (y) trn trc tung.
ng biu din phi chim hu ht ton b t giy v. Mun vy thang x v y phi bt u t tr
s gn vi tr s b nht lm trn v kt thc bng tr s gn vi tr s ln nht lm trn ca
i lng cho. Th d, nu x thay i t 0,53 0,96 cn y t 4,2 15,6 th trc honh bt u
t 0,50 v kt thc 1,00; cn trc tung bt u bng 4,0 v kt thc bng 16. Nh vy, giao im
ca trc honh v trc tung khng nht thit phi c honh x = 0 v tung y = 0.
Trn cc khong cch u nhau ca trc, nn ly cc s chn, vic s gip ta xc nh
c to ca mt im trn th c d dng v nhanh chng.
T l ca hai trc to c th khc nhau nhng nu ng biu din l thng th nn chn t
l th no cho nghing ca ng biu din xp x 45o so vi trc honh v nu l cc ng
cong th phi chn t l sao cho cc cc i, cc tiu, im un, im gy c biu th r
rng.
im biu din thng c v bng mt du chm v mt vng trn (hoc mt hnh tam
gic, mt hnh vung) bao quanh. Bn knh ca ng trn ny phi ph hp vi chnh xc
ca php o. Th d, chnh xc ca nhit l 0,01oC th bn knh ng trn bao quanh chm
98
99
phi v bng 1/100 ca khong ng vi 1o trn trc nhit . (Trong trng hp chnh xc ca
d kin trn trc tung v trn trc honh khc nhau, l ra phi v quanh im biu din mt hnh
bu dc, th ngi ta vn v mt ng trn c bn knh ng vi d kin c chnh xc thp
hn). ng biu din t nht cng phi dnh vo cc ng trn ca cc im biu din, tr
nhng im c xem l bt thng hoc nhng im c chnh xc km hn cc im khc.
ng biu din phi trnh nhng hin tng khng gii thch c nh cc im gy, im t
ct nhau v.v... Nu ng biu din c dng xc nh chnh xc cc gi tr no th cn
c v bng nt nh.
Khi th c dng xc nh cc o hm hay cc h s ca phng trnh ng biu
din hoc ngoi suy ra ngoi gii hn o, nn chuyn s ph thuc hm s thnh ng thng.
Th d, s ph thuc ca p sut hi bo ho P ca cht lng vo nhit T l mt ng cong,
1
nhng nu biu th quan h gia lgP v th ta s c mt ng thng, da vo h s gc ca
T
ng thng ny s xc nh c nhit ho hi ca cht lng v.v
Da vo th c th thc hin cc php ni suy hoc ngoi suy xc nh mt i lng
no . S ni suy cho php tm cc gi tr trung gian ca hm s y ng vi mt thng s x nm
trong gii hn cc gi tr x1xn cho (hnh 1), cn s ngoi suy cho php tm mt gi tr ca
hm s y ng vi mt thng s x nm ngoi gii hn ca cc gi tr x1xn cho (hnh 2).
x1 x xn x x1 xn
Hnh 1. Ni suy bng th Hnh 2. Ngoi suy bng th
Php ngoi suy ch c php thc hin khi tng quan hm s v bin s vn ng c
ngoi phm vi ca php o c tin hnh. chnh xc ca php ngoi suy khng cao, nht l
i vi cc gi tr x nm xa cc gi tr x1 xn cho, tuy nhin, trong mt s trng hp, vn
l phng php thc nghim khng th thay th c.
Php vi phn th c tin hnh bng cch v mt tip tuyn ti im cho trn ng
dy dy
cong = tg. Gc to bi tip tuyn vi hng dng ca trc x. o hm c xc
dx dx
nh bng t s gia cc cnh ca mt tam gic vung (xem hnh 3). ln ca cc cnh ca tam
gic phi c tnh ra n v ca thang t l. V d, trong hnh 3:
dy ab
=
dx cb
a
y
99
ydx
2
y1 1
y2
100
) b
c
x
Hnh 3. Vi phn th Hnh 4. Tch phn th
x
Hnh 5. Cch tch phn th
c hai phng php tch phn th, kt qu thu c phi c chuyn t kch thc
hnh hc (cm2 chng hn) sang n v o tng ng vi thang t l.
100