TAKDM

Trkiye Elektrik Kurumunun en nemli projelerinden olan 380 kV Boaz Atlama II

Projesi, Etibank dneminde 1959 ylnda tesis edilen ilk boaz atlama projesi olan 154 kV Boaz
Atlamadan sonra tesis edilen ikinci Boaz Atlama projesidir. Sonraki yllarda gerekletirilen 380
kV Boaz Atlama III Projesi ile stanbul Boazn atlayan hatlarmz e ulamtr.
Uzun yllar byle bir projeyi gerekletirmeyen TEKin 1982 ylnda ilk 380 kV Boaz
Atlamay yapacak olmas o dnemde ilgili evrelerde byk heyecan yaratm, yapm srasnda
letim Hatlar Proje Dairesi Bakanl, ebeke Tesis Dairesi Bakanl ve ebeke Tesis Grup
Mdrlkleri yetkililerince heyetler halinde proje mahallinde tetkik edilmi, ilgililere byk bir
proje, imalat, montaj bilgi birikimi salamtr. Siemens Firmas boazdaki hava hareketlerini ve
trafii takip ederek detayl bir tel ekimi program hazrlam, projenin banda Ankarada
dzenledii seminerle Mita Firmasyla birlikte yaplacak iler hakknda anlan Bakanlklara
detayl bilgi vermitir.
154 kV Boaz Atlamada durdurucu direklerle boazn atlanmasna karlk, bu projede
gnn tekniine gre boaz tayc direklerle atlanm, her iki yakada tayc direklerin arkasna
yerletirilen durdurucu direklerle ankraj salanmtr.
Proje Dairesindeki birka arkadamzla planladmz tel ekimi almalarn mahallinde
grme o hafta meydana gelen nemli bir kaza nedeniyle mmkn olmamtr. Her iki yakada direk
montajnn tamamlanmasndan sonra yaplan klavuz teli ekimi srasnda, kapmadan kurtulan
klavuz telinin boaza derek bir gemiye sarlmas ile meydana gelen kazada geminin direi
ekmesiyle proje ykleri haricinde yklere maruz kalan atlama direi riske girmi, gemi
personelinin klavuz telini kesmesi ile tehlike atlatlmtr. Bu olay stanbul Boaz gibi geni ve
trafii yksek bir boazn stnden tel ekimi iinin alnan tm nlemlere ramen ne kadar riskli
olduunu gstermitir.
380 kV Boaz Atlama I Projesi, Elbe Nehri Atlamas (Almanya), Messina Boaz Atlamas
(talya), Fiyord Atlamalar (Norve) gibi dnya apndaki projeler arasnda olup, yapmc ve
malzemeci firmalara da prestij salamtr. Aada o tarihlerde yaynlanan, projeyle ilgili bilgi
veren bror ve dergilerin kapaklar grlmektedir.

Gazi niversitesi retim Grevlisi Elektrik Yksek Mhendisi Ersin SOYBERK gelen
talepler zerine, TEK letim Hatlar Proje Dairesi Bakanlnda alt yllarda tesis edilen 380
kV Boaz Atlama II Projesi iin bir sunum hazrlam ve EMO ile Seluk niversitesinde yapt
sunumda katlmclara proje hakknda detayl bilgi vermitir. Mart ay balarnda Bakanlmz
ziyaret ettiinde kendisinden bu sunumu e-bltende yaynlanmak zere istememiz zerine
aadaki sayfalarda yer alan sunumu vermitir.
Konuyla ilgilenen arkadalarmz iin yararl olacan mit eder, Sayn Ersin
SOYBERKe teekkr ederiz.

Ersen APANGL / 18.03.2010

letim ebekeleri letme Bakm Dairesi Bakanl
1
 2

BOAZ ATLAMA ENERJ LETM HATTI

Boaz atlama E.. Hatt sunumu 18.03.2009 tarihinde Ankarada Elektrik Mhendisleri
odasnda; 29.04.2009 tarihinde de Konya Seluk niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesinde
Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blm
retim Grevlisi Ersin SOYBERK tarafndan yaplmtr.

Ersin SOYBERK
Elektrik Y.Mh.
.T.. 1964
 380 kV STANBUL BOAZ ATLAMA II
ENERJ LETM HATTI

lkemizin dou ve gneydou blgelerinde retilen elektrik enerjisinin Ulusal Elektrik

Sistemi ile bat blgelerine ve Trakyaya tanmas ok byk nem tadndan, 1959 ylnda
Etibank tarafndan ilk boaz atlama projesi gerekletirilmi ve 154 kVluk ift devre enerji iletim
hatt ile stanbul Boaz geilmitir. Avrupa yakasnda Bebek srtlarna, Anadolu yakasnda
Kandilli tepesine dikilen durdurucu direklerle 1600 mlik bir aklk atlanmtr. Bu atlamada
ACSR 403/92 St-Al iletken kullanlmtr. Her bir devrenin naklettii g 250 MVA olmak zere
toplam 500 MVAdr.
Zengin linyit yataklar bulunan ve su potansiyeline sahip Anadoluda retilen elektrik
enerjisinin stanbul ve Trakya blgesine yeterli miktarda iletilmesi ve Trakyadan Ulusal Elektrik
Sistemine g aktarlabilmesi iin IInci Boaz atlamasnn yaplmas zarureti domutur.
Bu maksatla, Anadolu yakasnda bulunan mraniye ve Osmanca Trafo merkezlerinden
kan tek devre 380 kVluk l demet enerji iletim hatlarnn tek demet ve ift devre olarak
stanbul Boazn gemesi ve Avrupa yakasndaki Alibeyky ve kitelli Trafo merkezlerine l
demet ve ift devre olarak gelmesi planlanmtr (ekil 1).

ekil 1 154 ve 380 kVluk boaz atlamalar

Bu projenin ana blmn 6 direkten oluan Boaz atlamas oluturmaktadr. phesiz

esiz gzellikleri bulunan ve uluslararas youn deniz trafiine ak byle bir yerde Avrupa ve
Asyay birletirecek bu boaz atlama hattnn tesis edilecek oluu ok byk bir nem tamtr.
Projenin btn aamalarnda gvenlik faktr n planda tutulmu, montaj ve tel ekimi
ilemlerinde zel nlemlerin alnmas gerei duyulmutur.
Projenin trafo merkezlerine balanty salayacak irtibat hatlar ksm H.82B iaretli bir
szleme ile Temel Enerji Firmas Konsorsiyumuna ihale edilmitir. Alt direkten oluan Boaz
atlama ksm ise H.82A iaretli szleme ile 1982 ylnda 4.828.633,33 DM + 123.632.492,80
TLs bedelle Siemens ile Mita Konsorsiyumuna ihale edilmi, tesisin yapm da 1983 ylnda
bitirilmitir.
 1
PROJE HAKKINDA BLGLER

En uygun atlama yerinin Rumeli Kava ile Anadolu Kava arasnn olduu yaplan ettler
sonucunda saptandndan, 380 kVluk Boaz atlamasnn burada tesis edilmesine karar
verilmitir. Atlama noktasnda, boazn genilii yaklak 1200 m ve her iki tarafta zemin
ykseklii de yaklak 120 mdir. Boaz geii ift devre tayc direklerle salanmakta
arkalarndaki tek devre durdurucu direklerde son bulmaktadr. Deniz zerinden geii salayan
tayc direkler aras atlama akl 1757 m, tayc direklerle durdurucu direkler arasndaki
aklklar ise Avrupa yakasnda 674 m, Anadolu yakasnda 668 mdir. Durdurucular aras etap
uzunluu da 3099 m olmaktadr. Boaz kprsnn denizden 64 m olan seyir yksekliine,
gerekli elektriksel klerans da ilave edilerek letkenlerin denizden yksekliinin en az 70 m
olmasna karar verilmitir.
Avrupa yakasndaki tayc direk Saryer ile Rumeli kava arasnda Telli Baba mevkiinde
119 m kotundaki bir tepeye, Anadolu yakasndaki tayc direk ise Anadolu Kavann biraz
gneyinde 125 m kotundaki askeri blge iindeki bir tepeye yerletirilmitir. Bu suretle her iki
atlama direinin boylarnda zemin kotlarnn yksek olmas nedeniyle byk lde (100 mden
fazla) bir azalma olmutur ( ekil 2).
Direk ykseklikleri iletkenin maksimum sehimine ve yere olan emniyet mesafesine gre
belirlediinden, genellikle byk aklkl atlamalarda sehimde olduka byk olduundan atlama
direklerinin boylar da ok yksek olmaktadr .
Bu projede yksek kotlu zemin avantajndan faydalanldndan, byle uzun bir atlamada
ok uygun direk boylar elde edilmitir.

ekil 2 : Boaz atlamann stten grn plan ve profili

 2

DREKLER

Atlama direkleri:
Avrupa yakasnda ve Anadolu yakasnda kullanlan ayn boydaki iki tayc atlama
direinin ykseklii 124 mdir. Bu direklerin ayak genilii 20 m, iletkenlerin asld konsol
genilii 62 mdir. Hatt yldrma ve yryen dalgalara kar korumak amac ile diree tesis edilen
koruma kulelerine iki adet koruma iletkeni yerletirilmitir. Koruma kulelerinin u noktalar
arasndaki yatay aklk 50 mdir.
Zeminden iletkenlerin asld konsola kadar olan ykseklik ise 109 m olup, alt adet faz
iletkeni estetik bakmdan ayn dzlemde olacak biimde yerletirilmilerdir. Fazlar aras aklk
11 m olarak belirlenmitir (ekil 3).
Her bir tayc atlama direinin yaklak toplam demir arl 230 tondur. Atlama
direkleri, en st noktaya kadar gerekli her yere ulalabilinmesi iin merdivenlerle donatlm,
uygun yerlere de platformlar yerletirilmitir. Standartlara uygun olarak da uak uyar lambalar
kullanlmtr. 40 ve 80 m yksekliklerde direk dikmeleri zerine ikier adet devaml yanan,
koruma kulelerinin ularna ise yanp snen krmz uyar lambalar yerletirilmitir. Bu lambalar
hava kararnca otomatik olarak devreye girmektedir.

Durdurucu direkler:
Boaz atlama blmnn, irtibat hatlarna balants iin, tayc atlama direklerinin
arkasna tek devre iki adet nihayet tipi durdurucu direklerin yerletirilmesi emniyet asndan
uygun grlmtr. Atlama direklerinden gelen her devre mstakil olarak bir durdurucuya
balanacak ekilde tasarlanmtr. Bu durdurucu direklerin boylar da olduka kktr. Her
devrenin faz iletkeni durdurucu direklerde alt konsollara ayn seviyede olacak biimde
yerletirilmi ve bu suretle faz iletkenleri arasndaki aklk 7,5 mye indirilmitir. Alt konsollarn
ortasna yerletirilen orta fazn jumper irtibatn yapmak amacyla st konsollar kullanlmtr.
Ayrca jumper iletkeninin direk gvdesine yaklamasn nlemek iin de jumper izolatrnn
altna kar arlk taklmtr (ekil 4).
Bu durdurucu direklerin ayak genilikleri 6 m, toplam direk boylar da birbirinden farkl
olup 28 m civarndadr. Alt konsol uzunluu 15 m olarak tasarmlanmtr. Durdurucu direklerin
arlklar boy farkndan dolay 19 ton ile 29 ton arasndadr.
Btn direklerde St 52 ve St 37 kalitesinde elik kebentler kullanlmtr. Tayc atlama
direklerinin ana dikmelerinde iki adet kebent L profili lamalar ile birletirilerek ha profili elde
edilmitir.
 3
Tm direk elemanlar scak daldrma yntemiyle galvanizlenmitir. Yalnzca tayc atlama
direkleri kolayca grlebilmeleri amacyla blm blm krmz ve beyaz olarak boyanmlardr.
Boaz atlama blmnn toplam demir arl yaklak olarak 560 tondur.

ekil 3 : Tayc atlama direi

Temeller:
Avrupa ve Anadolu yakasnda direklerin dikildii zeminler olduka salamdr. Andezit ve
istten oluan zemin dolaysyla zel temel kullanlmasna ihtiya duyulmam normal tip
betonarme temeller kullanlmtr. Tayc atlama direklerinde temel derinlii ile temel genilii
5 m, durdurucu direklerde yaklak olarak temel derinlii 4,5 m, temel genilii ise 3,30 mdir
(ekil 5).
 4

ekil 5 Tayc atlama direi temel plan

Direk ykleme varsaymlar:

Bu projede tasarmlanan tayc atlama direi ile durdurucu olarak kullanlan nihayet
direinin statik hesaplarnda esas alnan yklenme varsaymlar, Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri
Ynetmelii ne uygun olarak alnm olmakla birlikte projenin nemi ve bulunduu blge
koullar nazar itibara alnarak tasarm yklerinin hesaplanmasnda kullanlan deerler unlardr.
- 50 C scaklkta iletkenlere ve koruma tellerindeki buz yk gb = 0,3d kg/m
- 50 C de buzlu iletkenler ve koruma telleri zerine rzgar basnc 30 kg/m2
- 50 C de buzlu halde direk ve izolatr takmlar zerine rzgar basnc 40 kg/m2
+ 50 C de buzsuz iletkenler ve koruma telleri zerine rzgar basnc 95 kg/m2
+50 C de buzsuz halde direk ve izolatr takmlar zerine rzgar basnc 125 kg/m2
Direk statik hesaplarnda, sadece iletken kopmasnda gvenlik katsays 1,5, dier btn
varsaymlarda 2,5 alnmtr.

LETKEN

Yksek gerilimli hava hatlarnda genellikle ortasnda elik nve bulunan rgl St-Al
iletkenler (ACSR) kullanlr. Mekanik mukavemeti arttrmak iin gene ortasnda elik nve
bulunan Alminyum Alloy (AACSR) veya elik nve-siz Alminyum Alloy (AAAC) tipi rgl
iletkenler de kullanlabilir.
Byk aklkl YGli hava hatt geilerinde iletken seimi ok byk bir nem
tamaktadr. letkenin alminyum kesiti tanacak gle, elik ekirdek kesiti veya buna bal
olarak alminyum elik kesit oran ise mekanik koullar ile alakaldr.
Genellikle byk aklkl atlamalarda olduka byk gler tayabilmek iin, byk
kesitli tekli iletkenler ya da demet iletkenler kullanlmasna ihtiya duyulur. Gerek tekli gerekse
demet iletkenler kullanlsn, her iki durum iin de ya alminyum elik oran yksek St-Al (ACSR)
iletkenler ya da kopma mukavemeti alminyuma gre ok daha yksek olan Alminyum Alloy
(Al, Mg, Si) alam elik nveli (AACSR) iletkenler kullanlr.
 5

Yksek elik kesitli Alminyum rgl (ACSR) iletkenlerle ok byk kopma dayanmlar
elde edilebilir. Ancak iletkendeki elik orannn yksek oluu iletken birim arln arttrr,
dolaysyla direklere gelen iletken ykleri artar. Bu da direk arln bytr.
Buna karn elik nveli Alminyum Alloy (AACSR) iletkenlerde elik orannn byk
olmasna gerek yoktur. Birim arlklarnn daha dk ve daha yksek kopma dayanmna sahip
olmalar nedenleriyle yksek elik oranl alminyum rgl (ACSR) iletkenler yerine tercihen
kullanlrlar.
Bundan dolay elik nveli Alminyum Alloy (AACSR) tipi iletkenler kullanlarak byk
aklklarda ekonomik direk arl ve uygun direk boylar elde edilebilir. Boaz atlama
projesinde de yaplan hesaplar sonucunda AACSR tipi zel bir iletken kullanlmasnn uygun
olaca kanaatine varlmtr.
letkenin belirlenmesinde dier bir husus da fazlarn tek iletkenli mi yoksa demet iletkenli
mi olmas konusudur. 380 kV luk iletim hatlarnda genellikle ikili, l veya drtl demet
iletkenler kullanlmaktadr. Demet iletkenler, yk tama kapasiteleri, elektriksel parametrelerin
dzelmesi, korona olay ve radyo giriimlerinin daha az etkili olmas nedenleriyle ayn kesitteki tek
iletkenlere nazaran daha uygundur. lkemizde de 380 kVluk iletim hatlarnda ikili demet
iletkenler kullanlm son yllarda tesis edilen birok hatta da l demet iletken kullanlmas
uygulamasna geilmitir.
Tekli iletken, gerektii zaman zel durumlarda ve koullarda mecburiyet halinde
kullanlmaldr. Tekli iletken kullanlmas durumunda 380 kVluk hatlarda korona ynnden en az
50~55 mm apnda olduka byk kesitli iletkenlere ihtiya duyulur. Tekli iletken kullanmnn
elektriksel ynden mahzurlarna karn mekanik ynden avantajlar vardr. Bu nedenle gerek
duyulduu takdirde ve ksa bir hat blmnde kullanlmas yararl olabilir.

380 kVluk Boaz Atlama Projesinde aada sralanan nedenlerle sadece atlama direkleri
arasnda demet iletkenler yerine tekli iletken kullanlmasna karar verilmitir:
Akln byk olmas nedeniyle demet iletkenlerin dengesiz buzlanma ve rzgar
etkisiyle dnerek burulma tehlikesinin mevcut olmas,
Demeti oluturan iletkenlerde ara tutucular (spacer) arasnda osilasyonlarn oluma
olaslnn mevcut olmas,
Demet iletkenlerde buz yk ve rzgar etkisiyle dk frekansl ve byk genlikli
titreimlerin (Galloping) meydana gelmesi ihtimalinin fazla olmas,
Bylesine zel bir projede demet iletkenler arasnda kullanlacak ara tutucularn sebep
olabilecei teknik sorunlar,
letkenlere etki eden rzgar ve buz yklerinin tek iletkenli durumda, demet iletkenli
duruma gre daha kk olmas ve direklerin ek yklerden daha az etkilenecek olmas.

Seilen iletken: Atlama akl 1757 m ve akm tama kapasitesi 2200 A olan bylesine
nemli ve zel bir projede, blgenin rzgar ve buz koullar da gz nne alnarak yaplan
almalar sonunda, sadece atlama direkleri arasnda tekli iletken kullanlmasna ve iletkenin
Alminyum kapl elik nveli, yksek mukavemetli Alminyum Alloy (AACSR/AC) tipi olmasna
karar verilmitir. Seilen iletkenin Alminyum Alloy kesiti 1805,46 mm2, alminyum kapl elik
nve kesiti 227,83 mm2 olmak zere toplam kesit 2033,28 mm2 ve d ap 58,9 mmdir.
letkenin elik nvesi korozyona kar yksek dayanml olmas amacyla alminyum kapl
elik rglerden olumaktadr. Her bir faz iletkeni 3200 m boyunda eksiz olarak imal edilmi ve
elik tamburlara sarlmtr. Tamburlardan birinin arl 25 ton civarndadr. Avrupa lkelerinde
o gne kadar kullanlan en byk kesitli iletkendir (ekil 6). letkenin karakteristikleri de 1 No.lu
tabloda verilmitir.
letkenin sehim - gerilme hesaplarnda ; +150C deki ortalama gerilmesi esas alnmtr (EDS-
every day stress). Bu deer kopma gerilmesinin %20 si olarak alnmtr. Kopma dayanm 84.750
daNdur.
 6

Bylece iletkenin +150C deki gerilmesi;

150 = 0,20 . 84 750 / 2033,28 = 8,34 daN /mm2

Maksimum sehimi ise +80 0Cde olumakta olup, 156 mdir.

ekil 6 : Alminyum Alloy iletken

KORUMA LETKEN

Faz iletkenlerinin zerine hatt yryen dalgalara ve yldrma kar korumak maksadyla
direk zerindeki koruma kulelerine yatay olarak sralanm iki adet koruma iletkeni
yerletirilmitir. Atlama direklerindeki koruma iletkenleri, d faz iletkenlerini 150lik bir koruma
as altnda korumakta ve faz iletkenlerinden 20 m yukarda bulunmaktadr
Koruma telinin +15 0Cdeki sehiminin (atlama aklnn ortasnda), faz iletkenleri
sehiminin %90ndan daha byk olmamas istenmitir. Faz iletkenlerinin, ruling aklk iin +15
0
Cdeki sehimi 93,58 m ve bunun %90 84,22 m olup, koruma telinin bu sehime tekabl eden
+15 0C deki gerilmesi 19,45 kg/mm2 ve atlama akl olan 1757 mdeki sehim deeri de
133,66 m olur.
Koruma iletkenleri iin mekanik mukavemet asndan 318 mm2lik elik kesit yeterli
grlmtr. Bylece korozyona kar da dayanml olmas amacyla galvaniz elik yerine
alminyum kapl elik rglerden oluan AW 319 Alumoweld tipi iletken kullanlmtr. Bu
koruma iletkeninin kesiti 318,4 mm2 ve d ap 23,7 mmdir. Koruma iletkenlerinin zerlerine de
krmz beyaz ikaz kreleri yerletirilmitir.

ASKI VE DURDURUCU ZOLATR TAKIMLARI

Tayc atlama direklerinde her faz iin 22 elemanl ift ask zincir izolatrleri
kullanlmtr. Ask takmlar F30 tipi (195x320 mm), kaak yolu uzunluu 425 mm olan
sertletirilmi cam (toughened) izolatrlerden olumaktadr. Ask takmnn kopma yk 2x300 =
600 kN ve toplam kaak yolu 9350 mmdir.
 7
letken, izolatr takmna bir boyunduruk ve ara paralarndan sonra zel bir klemp
yardmyla aslmtr, klemp boyu 2000 mm ve iletken k as 220dir.
Durdurucu direklerde ise 20 elemanl ift gergi zincir izolatrleri kullanlmtr. Gergi
takmlar F55 tipi (240x330 mm), kaak yolu uzunluu 460 mm olan gene sertletirilmi cam
izolatrlerden olumaktadr. Durdurucu takmnn kopma yk 2x550 = 1100 kN ve toplam kaak
yolu 9200 mmdir.
letkenlerin durdurucu direklere balantsnda, balant elemanlarnn mekanik
dayanmlarnn iletkenin kopma dayanmna eit ya da byk olmas istenmitir. letkenin
durdurucu takmlara balantsnda 940 mm uzunluunda kompresyonlu tip zel gergi klempi
kullanlmtr.
Bu durdurucu klemplerin dnda, iki durdurucu arasndaki 3099 mlik Boaz Atlama
blmnde (etabnda) bakaca bir ek yaplmamtr.

TTREME KARI KORUMA

Boaz Atlama Hattnn bulunduu yerin rzgara ak bir yer oluu ve nemli bir su yolunu
atlayarak gemesi titreime kar gerekli nlemlerin de alnmasn zorunlu hale getirmitir.
Umumiyetle hatta dik rzgar nedeniyle 5 ile 50 Hz frekansnda ve iletken ap deerinde
genliklerde titreimler meydana gelir. Bu titreimler iletkenin klempe girdii noktada zamanla
yorulmalar oluturarak iletkenin bu noktada arzalanmasna sebep olurlar. Bu noktada titreim
genliini azaltarak tehlikeli olmayacak bir dzeyde tutabilmek iin Stockbridge tip damperler
kullanlmtr. Bu tip damperler rezonans damperleridir. letkenin klempe yakn olduu yerdeki
titreimleri izin verilen deerlerin altna indirirler. Tayc direklerin atlama tarafnda her bir
iletkende 5 adet, durdurucu direkler tarafnda 3 adet damper kullanlmtr.

ELEKTRKSEL ZELLKLER

380 kv luk ift devre Boaz Atlama projesinin her bir devresinin yk tama kapasitesi 1400
MVA olup, toplam 2800 MVA olarak tasarmlanmtr. Buna gre faz iletkenlerinin akm tama
kapasitesi,

1400.106 / 1,73 . 380.103 = 2129 A olup, 2200 A olmas istenmitir.

letkenin akm tama kapasitesinin hesaplanmasnda, iletken scaklnn 80 0C (40 0C

ortam scakl ve 40 0C scaklk art) ve rzgar hznn 1 m/sn olarak nazar itibara alnmas
istenmitir. Ortam scaklnn 40 0Cnin altna dmesi veya rzgar hznn 1 m/snnin stne
kmas durumunda iletkenlerin akm tama kapasitesi de artabilecektir.

Korona olay:
ok yksek gerilimli hatlarda iletkenin seimini belirleyen dier bir faktr de Korona
olaydr. letim hattnda kullanlacak iletkenlerin ve hat malzemelerinin Korona dearjna ve
Korona kayplarna sebep olmayacak biimde seilmeleri gerekir. Korona olayn ortadan
kaldrmak iin demet iletkenler kullanlr ya da ap byk iletkenler seilir. Boaz Atlama
blmnde 380 kVluk hatlarda kullanlan demet iletkenler yerine tek demetli zel alam iletken
kullanlmtr.
Kullanlan iletkenin ap her faz iin 59 mm olup, bu iletkenin 380 kVda ortalama elektrik
alan 13 kV/cmdir. Korona olay bakmndan maksimum elektrik alan deeri 17 kV/cm olduuna
gre, arzu edilmeyen bir korona olaynn ortaya kmas bahis konusu deildir. Kullanlan hat
malzemeleri de bu snr amayacak ekilde boyutlandrlm olduundan Korona ynnden bir
problem ortaya kmamaktadr.
 8

TEL EKM

stanbul Boaz gibi ok nemli bir su yolu zerinden atlama tellerinin ekilmesi iin zel
nlemlerin alnmas ve tel ekimi ynteminin de ok iyi seilmesi gerekmitir. Tel ekme ilemleri
srasnda 60 mlik seyir yksekliinin altna inilmemesi iin 170 kNluk ekme kuvvetinin
uygulanmas gerekli grldnden, tel ekme ve fren makineleri ile tel ekme makaralar sadece
bu i iin zel olarak getirildi. Kullanlan btn tehizat da zel bir titizlikle seildi.
Boaz trafiinin kesilmesi iin, aylar ncesinden hangi gn ve saatlerde kesilmesinin
istendii belirtilerek gerekli makamlardan izin alnd. Klavuz teli olarak 14, 22 ve 25,4 mm
apnda rgl elik halatlar kullanld.
Deniz trafii ksa sreli kesilmeden nce 14 mmlik iki klavuz teli atlama direklerinin
koruma iletkeni kulelerine aslan makaralardan geirilerek her iki yakadan deniz sahiline indirildi.
Boaz trafie kapatldktan sonra her iki yakadan birer klavuz teli iki rmorkr vastasyla suya
batrlmadan ve fren makineleri ile ayarlanarak ekildi. Boazn ortasnda klavuz telleri birbirine
eklendi ve hemen 60 m ykseklie kaldrld. Ayn ilem dier klavuz teli iin de tekrarland. Bu
suretle n klavuz tellerinin ekimi 2 saat iinde tamamland ve boaz trafie yeniden ald.
Sonra kademeli olarak dier klavuz tellerinin ekimleri de tamamland. Daha sonra 25,4
mmlik klavuz teli yardmyla nce koruma telleri akabinde de faz iletkenleri, Boaz trafiini
aksatmadan ve hibir zaman 60 mlik yksekliin altna inilmeden ekilmitir. Sehim verilme
ilemlerinden sonra iletkenler kompresyonlu tip gergi klempleri ile durdurucu direklere baland
ve tel ekimi ilemi de tamamland. Dier proje Boaz atlama irtibat hatlarnn da
tamamlanmasndan sonra hatlar 12.7.1985 tarihinde dnemin Babakan Turgut zal tarafndan
iletmeye almtr.
Bu byk projede emei bulunan TEKin o tarihteki Proje Grup Mdr Y. Mh Metin
Giraya ve Mita Genel Mdr Y. Mh Mfit Sakzlolu ile emei geen btn Trk ve yabanc
herkese teekkr ederim.
9
10
 11

Avrupa yakasndaki tayc direin montaj srasndaki grntler

12
 13

ift/ikiz arlkla donatlm faz iletkeni damperi

 14

Tel ekim almalar ( iletkenin makaralardan klempe aktarlmas )

180 kN (18 ton) boa teker ekme makinesi (tensioner)

 15

Boa tekerin iki likit motorla srlmesi Makara ve makara beii

 16

Programlayan Y.Mh.Ersin Soyberk 1998 (Vrs 2007)

Program ad : Hathes

BOAT ATLAMA II E. HATTINDA DEGK HALLER DENKLEMN KULLANARAK MUHTELIF

ORTAM SICAKLIKLARINDAK GERLME, SEHM VE EKME KUVVETNN BULUNMASI

G I R I S D E G E R L E R I

Hattn gerilimi ................................ : 380 kV

Buz yk katsays kb ...................... : .3
En dk ortam scakl ....................... : -25 0C
En yksek ortam scakl ...................... : 80 0C
Rzgarl haldeki ortam scakl ................ : 5.0 0C
iletkenlere rzgar basnc ( 5 0C) .............. : 95.0 kg/m2
Zayf rzgar yk yzdesi ( 5 0C) ............... : % 70
En yksek ortam scaklndaki rzgar yk yzdesi : % 42
+ 15 0C de gerilme tahkikinde gerilme yzdesi : % 15
+ 15 0C de gerilme tahkikinde azami gerilme yzdesi: % 20
En dk ortam scaklndaki gerilme tahkikinde
msaade edilen gerilme yzdesi .................. : % 25
Buzlu haldeki ortam scakl ................... : -5.0 0C
Buzlu iletkenler zerine rzgar basnc (-5 0C) : 30.00 kg/m2
Dengesiz buzlanmada buz yk yzdesi (-5 0C) .... : % 50
Buz younluu ................................... : 0.60 kg/dm3
Ka misli buz yknde gerilme tahkiki yapld .. : 2
iletkenin ad .................................. : AL-ALLOY
iletkenin kesiti ............................... : 2033.29 mm2
iletkenin anma ap ............................ : 58.9 mm
iletkenin birim arl ....................... : 6.488 kg/m
iletkenin elastikiyet modl ................... : 7110 kg/mm2
iletkenin sl uzama katsays ................. : 2.029E-005 1/0C
iletkenin kopma gerilmesi ...................... : 41.68 Kg/mm2
iletkenin emniyet gerilmesi .................... : 18.76 Kg/mm2
+ 15 0C deki gerilme (everyday stress) ........... : 8.34 kg/mm2
Direkler aras aklk (ruling aklk) ........ : 1394.71 m

S O N U C D E G E R L E R I

NOT: Rzgar kuvveti akla bal olmadan W = c.p.d.aw

bantsndan hesaplanmtr. c = 1

kritik aklk : akr= 362.27 m

akr<a olduundan max gerilme -5.00C de buzlu haldedir.

kritik scaklk : tkr= 19.160C

tkr<tmax = 800C olduundan max sehim en yksek ortam scakl olan
800C dedir.

Deiik haller denklemi :

G3 + ( 73.852 + 0.144 t ) G2 = 5867.448

 17

MUHTELF ORTAM SICAKLIKLARINDAK GERLME, SEHM VE EKME KUVVET DEGERLER

Buz yk katsays : .3
iletkenin ad : AL-ALLOY

Scaklk Gerilme Sehim ekme kuvveti Ruling menzil

0
C kg/mm2 m kg 1394.71 m
-------- ------- ------- -------------
-5.0 11.80 93.90 23986 Buz+rzg.ykl(30.0 Kg/m2)
-5.0 11.29 93.62 22966 %100 Buz ykl
-5.0 9.90 92.83 20125 % 50 Buz ykl
5.0 10.94 94.23 22241 %100 Rzgar ykl
5.0 9.74 93.56 19813 % 70 Rzgar ykl
80.0 8.41 98.75 17103 % 42 Rzgar ykl

-25 8.63 90.45 17537

-20 8.59 90.85 17462
-15 8.55 91.24 17387
-10 8.51 91.64 17313
-5 8.48 92.03 17241
0 8.44 92.42 17169
5 8.41 92.81 17097
10 8.37 93.20 17027
15 8.34 93.58 16958
20 8.31 93.97 16889
25 8.27 94.35 16821
30 8.24 94.73 16754
35 8.21 95.11 16688
40 8.17 95.49 16622
45 8.14 95.87 16557
50 8.11 96.25 16493
55 8.08 96.63 16429
60 8.05 97.00 16367
65 8.02 97.38 16305
70 7.99 97.75 16243
75 7.96 98.12 16183
80 7.93 98.49 16122

Atlama direkleri arasndaki aklk : 1757 m

Atlama aklndaki 800C deki max sehim : 156.30 m
 18

T A H K K L E R
------------------

+ 15 0C DE GERILME TAHKIKI

+ 15 0C deki gerilme kopma gerilmesinin % 15 inden byk olmamaldr.

iletkenlerde titreimleri sndrc nlemlerin alnmas halinde
+ 15 0C deki gerilme, kopma gerilmesinin % 20 sine kadar arttrlabilir.

+ 15 0C deki gerilme .................... = 8.34 kg/mm2

kopma gerilmesinin %15 i ....... = 6.25 kg/mm2
+ 15 0C deki gerilme kopma gerilmesinin %15 inden byktr. (?)
kopma gerilmesinin %20 si ...... = 8.34 kg/mm2
+ 15 0C deki gerilme kopma gerilmesinin %20 sine eittir .

EN DUSUK ORTAM SICAKLIGINDAKI GERILME TAHKIKI :

En dk ortam scaklndaki gerilme kopma gerilmesinin % 25

ini gememelidir.

En dk ortam scakl olan-25 0C deki gerilme 8.63 kg/mm2

Kopma gerilmesinin %25 i ....... = 10.42 kg/mm2

En dk ortam scaklndaki gerilme kopma gerilmesinin % 25 inden

kktr.

ASKI NOKTALARINDAKI GERILME TAHKIKI :

Ask noktalarndaki gerilme kopma gerilmesinin % 45 ini gememelidir.

En byk aklkl yada kot farkl direkler arasnda

Ask noktalarnda buzlu haldeki ve 2.0 misli buz ykndeki max
gerilmelerin bulunmas iin direkler aras aklk ve kot fark;

Direkler aras aklk ............ : 1757 m

Ask noktalar arasndaki kot fark : 6 m

Ask noktalarndaki gerilmeler :

GAmax = 12.46 kg/mm2
GBmax = 12.49 kg/mm2
Emniyet gerilmesi = 18.76 kg/mm2
Ask noktalarnda buzlu haldeki max gerilme emniyet
gerilmesinin altndadr.

2.0 MISLI BUZ YUKUNDE ASKI NOKTALARINDAKI GERILME TAHKIKI :

( -5 0C de )

2.0 misli buz yknde ask noktalarndaki gerilme kopma gerilmesinin

%70 inden byk olmamaldr.

2.0 misli buz yknde -5.00C deki gerilme ..... : Gb0= 14.03 kg/mm2
2.0 misli buz yknde -5.00C deki sehim ....... : fb0=151.53 m
2.0 misli buz yknde -5.00C deki ekme kuvveti : Tcb0=28523 kg

2.0 misli buz yknde ask noktalarndaki gerilmeler :

GAmax = 14.84 kg/mm2
GBmax = 14.87 kg/mm2
kopma gerilmesinin %70 i = 29.18 kg/mm2
2.0 misli buz yknde ask noktalarndaki gerilme kopma gerilmesinin
%70 nin altndadr.

*****