T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

NAAT TEKNOLOJS

STATK HESAPLAR 1

ANKARA 2007
 Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl

Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim
programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik
gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm,
denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve
Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplan
deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden
ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak

datlr.
 NDEKLER

AIKLAMALAR ..............................................................................................................ii
GR ................................................................................................................................1
RENME FAALYET1...............................................................................................3
1. MUKAVEMET (DAYANIM)........................................................................................3
1.1. D ve Kuvvetler .................................................................................................3
1.1.1. D Kuvvetler ...................................................................................................3
1.1.2. Kuvvetler .....................................................................................................3
1.2. Gerilme...................................................................................................................3
1.2.1. Normal Gerilmeler ...........................................................................................3
1.2.2. Kesme (Kayma) Gerilmesi ...............................................................................4
1.3. Mukavemet (Dayanm)............................................................................................4
1.4. Mukavemet Hesab Uygulamalar............................................................................4
1.4.1. Basn Dayanm ..............................................................................................4
1.4.2. ekme Dayanm .............................................................................................7
1.4.3. Kesme Dayanm............................................................................................10
1.4.4. Eilme Dayanm ...........................................................................................11
1.4.5. Burulma Dayanm .........................................................................................12
1.4.6. Burkulma Dayanm .......................................................................................13
1.4.7. Birleik Dayanm ...........................................................................................13
LME VE DEERLENDRME ...............................................................................15
RENME FAALYET2.............................................................................................17
2. MOMENT HESAPLARI .............................................................................................17
2.1. Mekanik................................................................................................................17
2.1.1. Mekaniin Tanm..........................................................................................17
2.1.2. Mekaniin Blmleri .....................................................................................17
2.1.3. Mekaniin Birim Sistemleri ...........................................................................17
2.2. Kuvvet ..................................................................................................................18
2.2.1. Kuvvetin Tanm ............................................................................................18
2.3. Kuvvetin Etkisi .....................................................................................................18
2.4. Kuvvetin Temel lkeleri ........................................................................................20
2.5. Kuvvetlerin Birletirilmesi ....................................................................................21
2.5.1. Bileke ve Bileen Kuvvetlerin iddetlerinin Bulunmas.................................21
2.6. Moment ................................................................................................................29
2.6.1. Momentin Tanm ..........................................................................................29
2.6.2. Momentin aretinin Belirlenmesi...................................................................31
2.7. Moment Hesab Uygulamalar...............................................................................31
CEVAP ANAHTARI.......................................................................................................37
MODL DEERLENDRME.........................................................................................44
CEVAP ANAHTARLARI ...............................................................................................45
KAYNAKA ..................................................................................................................46

i
 AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 460MI0007

ALAN naat Teknolojisi

DAL/MESLEK Alan Ortak
MODLN ADI Statik Hesaplar 1
Momentin ve mukavemetin tanmn, eitlerini, birimlerini ve
MODLN TANIMI
hesap uygulamalarn kapsayan renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL Geometrik Hesaplar modln baarm olmak.

YETERLK Mukavemet ve moment hesaplar yapabilmek.

Genel Ama
Gerekli ortam salandnda, doru olarak mukavemet ve
moment hesaplarn kuralna uygun olarak yapabileceksiniz.
Amalar
MODLN AMACI
Gerekli ortam salandnda mukavemeti tanmlayarak
mukavemet hesabn yapabileceksiniz.
Gerekli ortam salandnda momenti tanmlayarak
moment hesaplarn yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE Defter, kalem, gnye, hesap makinesi
DONANIMLARI
Bu modldeki her faaliyet sonrasnda verilen, lme aralar
ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi
LME VE deerlendirebileceksiniz.
DEERLENDRME Modl sonunda retmeniniz tarafndan hazrlanan lme
arac ile kazandnz bilgi ve beceriler llerek
deerlendirilecektir.

ii
 GR

GR
Sevgili renci,

Teknolojinin hzla gelimesiyle birlikte kullanlan malzemelerden en fazla verimin

alnmas, en ekonomik malzemeyle dayanm en yksek rn ortaya karmak zorunlu
olmutur.

nsanlarn barnma, dinlenme, elenme, sosyal faaliyetler gibi ihtiyalarn karlayan

inaat sektrnde kullanlacak malzemelerin seimi yukarda bahsettiimiz kriterlerlere
uymak zorundadr.

yleyse kullanlacak malzemelerin d ykler altnda gsterecei etkileri hesaplayarak

salam, dayankl ve ekonomik rn elde etmemiz kanlmazdr. Bu aamada, tayc
elemanlara (kolon, kiri, deme, temel gibi) gelen yklerin hesab, tayc elemanlarn
boyutlandrlmas, malzemelerin yk altndaki davranlar nem kazanmaktadr.

Biz bu modlde yukarda bahsettiimiz konular hakknda bilgi edineceiz. rneklerin

genel olarak grsel olmas modlle iyi, hzl ve kalc bilgiye ulamay kolaylatracaktr.

1
2
 RENME FAALYET1

AMA
RENME FAALYET1
Bu retim faaliyeti sonunda; mukavemeti tanmlayarak mukavemet hesabn
yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Cisimlerin zerine etki eden kuvvetleri (kopma, kesme, krlma, burulma vs.)
aratrnz. Bu kuvvetlerin etkisi nasl dengelendirilebilir renip
arkadalarnzla tartnz.

1. MUKAVEMET (DAYANIM)
1.1. D ve Kuvvetler
1.1.1. D Kuvvetler

Kat cisimlerin zerine etki eden kuvvetler, kat cisimleri ekmeye, ezmeye,
kaydrmaya, kesmeye, koparmaya vb.ye alr. Uygulanan kuvvetler sonucu cisimde baz
ekil deiiklikleri olur. te cisimlere etki eden bu kuvvetlere d kuvvetler denir.

1.1.2. Kuvvetler

Kat cisimlere etki eden d kuvvetler, bu cisimleri ekil deitirmeye zorlar.

Cisimlerin molekler yaplar da, uygulanan kuvvete tepki gstererek cismin ekil
deitirmesini nlemeye alr. Molekllerin d kuvvetlere kar gsterdii bu tepkiye i
kuvvetler denir.

1.2. Gerilme
kuvvetlerin birim alanna den miktarna da gerilme denir. Birimi kg/m, kg/cm ve
kg/mm dir.

Gerilmeler iki ekilde ifade edilir.

1.2.1. Normal Gerilmeler

Eer uygulanan d kuvvetler, i kuvvetleri kesit yzeye dik tesir ettirirse meydana
gelen gerilmeye normal gerilme denir. Normal gerilme; ekme, basn ve eilmede
meydana gelir.
3
 Normal gerilme, (sigma) harfi ile gsterilir. Normal gerilmenin birimi kg/cm2 alnr.

1.2.2. Kesme (Kayma) Gerilmesi

Eer uygulanan kuvvet, ayn kesitte bulunan moleklleri birbiri zerinden kaydrmaya
alrsa, bu gerilmeye kesme gerilmesi denir (ekil 1.1).

Kesme gerilmesi, (To) harfi ile gsterilir. Kesme gerilmesinin birimi kg/cm2 dir.

ekil 1.1: Kayma gerilimleri

1.3. Mukavemet (Dayanm)

Cisimleri kuvvet sistemleri (d kuvvetler) etkilediinde, cisimlerde i kuvvetler
meydana gelir. Baz kat cisimler, byk d kuvvetlerin uygulanmas sonucu ekil
deiimine urar.

Cisimlerin, yapsndaki molekller d kuvvetlere kar tepki gsterir ve ayrlmamaya,

ezilmemeye, birbiri zerinde kaymamaya alr. te bu tepki kuvvetlerine i kuvvetler,
birim alana den i kuvvete de gerilme ad verilir.

Cisme uygulanan kuvvet; cisimde uzama, ksalma, ezilme gibi ekil deiimleri
meydana getirir. Mukavemet (dayanm), ubuk kesitlerinde meydana gelen i kuvvetlerin
dallarndan ve d kuvvetlerin cisimlerde oluturduu ekil deiimlerinden bahseder.

Mukavemet, cisimlere uygulanan kuvvetlere kar cisimlerin kesitlerini, gerilmelerini,

ekil deiim miktarlarn bulmak ve ayn zamanda ubuklarn kuvvetler karsnda gvenli
dayanm miktarlarn hesaplamaktr.

1.4. Mukavemet Hesab Uygulamalar

1.4.1. Basn Dayanm

ubuk eksenine paralel kuvvetler, birbirlerine yaklaacak ekilde, ubuu iki ucundan
basmaya alrsa, ubuun boyunda bir ksalma meydana gelir. Meydana gelen gerilmeye,
basn gerilmesi denir ve (sigma) harfi ile gsterilir (ekil 1.2).

4
 ubuk ekseni boyunca kuvvetler, birbirine yaklamaya alr. ubuun boyu ksalr.

ekil 1.2
P
b =
A
Uygulanan Kuvvet
Basas Gerilmesi =
Kesit Alan

eitli Kesitlere Gre Basn Dayanm Hesaplar

rnek 1:

Kare kesitli olan bir kolonun bir kenarnn uzunluu 30 cm dir. Kolona gelen yk 30
ton olduuna gre, kolona gelen gerilmeyi bulunuz.

zm:
P = 30 ton = 30.000 kg dr.

Kolon kare kesitli ise ve bir kenar 30 cm ise,

a = 30 cm

Kolonun kesit alan:

A=axa
A = 30 x 30 = 900 cm2

Meydana gelen gerilme ()

P = Yk (kg)
A = Kesit Alan (cm2)

P 30000
b = = = 33,3 kg / cm 2 olarak bulunur.
A 900
rnek 2:

ekil 1.3te daire kesitli dkme demirin ap 10 cm dir. Basn gerilmesi 600 kg/cm2
verildiine gre;

a) ubuun kesit alann,

b) ubua etki eden kuvveti bulunuz.

5
 ekil 1.3
zm:
.d 2
Dairenin alan: A = ;
4
d 2 3,14.10 2 314
a) A = = = = 78,5 cm 2
4 4 4

P Kuvvet veya yk (kg )

b) = Gerilme = = kg / cm 2
A Kesit Alan(cm 2 )

P
600 =
78,5
P=.A

P = 600 . 78,5

P = 47.000 kg bulunur.

rnek 3:

ekil 1.4teki kolona etki eden kuvvet P = 20.000 kgdr. Kesit lleri verildiine
gre basn gerilmesini bulunuz.

ekil 1.4

6
 zm:

Dikdrtgen kesitli olduundan;

A=axb
A = 10 x 20 = 200 cm2

P 20000 kg
= = =
A 200 cm 2

= l00 kg/ cm2 bulunur.

1.4.2. ekme Dayanm

ubuk ularna balanan kuvvetler birbirinden uzaklamaya altnda ubuk ekilir.
ubuun boyu uzar. Molekller birbirinden uzaklamaya zorlanr. ekme sonucu ubuun
boyu uzar, zorlanmalar meydana gelir. Bu zorlanmalarn ubuun kesitindeki birim alana
den miktarna ekme gerilmesi denir (ekil 1.5).

ekil 1.5
P
2=
A
Uygulanan Kuvvet
ekme Gerilmesi =
Kesit Alan

Hooke (Huk) Kanunu

Bir ubua uygulanan kuvvet, ubuu elastikiyet snrna kadar zorladnda, ubuk
uygulanan kuvvet ile kesit alanna bal olarak bir miktar uzar, uygulanan kuvvet
kaldrldnda ubuk tekrar eski boyunu alr.

ekil 1.6

Yukardaki ekil 1.6 da grlen ubua uygulanan kuvvetler, ubuu L kadar uzatr.
ubuun uzamas, ( )sembol ile gsterilir.

7
 = Uzama miktar ( % )
= Uzama kat saysdr, cisimlerin gerilmesinin 1 kg/cm2 olduu anda ubukta
meydana gelen uzama miktardr.
deeri ok kktr, bunun yerine elastikiyet modl (E) kullanlr.

= .

Elastikiyet Modl
P.L
L = cm
E. A

P = ubua uygulanan kuvvet (kg)

L = ubuun boyu (cm)

E = Elastikiyet modl (kg/cm2)

A = ubuun kesit alan (cm2)

L = ubukta meydana gelen uzama miktar (cm)

rnek 4:

Bir kenar 2 cm olan kare kesitli bir ubuk ekseni boyunca 2000 kglk kuvvetle
ekiliyor. Elastikiyet modl E= 2.106 kg/cm2, ubuun uzama miktar 0,6 cm olduuna gre
ubuun ilk boyunu bulunuz.

zm:

Kesit alan kare olduundan

A=axa
A = 2 x 2 = 4 cm2

ubuun ilk boyu

P.L
L = forml ile bulunur.
E. A
2000.L
0,6 = Buradan
4.2.106

2000 L = 0,6 . 4 . 2 . 106

2000L = 4,8. 106

L = 2400 cm
8
 Emniyet Gerilmesi

Cisimlere yklenen kuvvetler, cisimleri ekil deiimine zorlar. Uygulanan kuvvetler,

cismin meydana getirebilecei en fazla tepkiden ne kadar dk deerde olursa, o cisim
kullanm yerinde ve alannda o kadar gvenle kullanlr.

Bir baka deyile cisimlerin kesitinin birim alanna den tepkiye gerilme de demitik.
Cismin kesitinin birim alanna den kuvvet, cismin birim alannn tayabilecei en fazla
tepkiden ne kadar az olursa cisim o kadar dayankldr.
maks.
em = = kg/cm2
Em. Kat Says

ekil 1.7
rnek 5:

Kopma gerilmesi 5000 kg/cm2 olan malzemeden 5 emniyetle yaplan bir makine
parasndaki ortalama emniyet gerilimi ne kadardr? (ekil 1.7)

zm:

maks. 5000
em = = = 1000 kg/cm2
Emniyet Kat Says 5

Sonu: Emniyet Gerilmesi em = 1000 kg/cm2'dir.

Maksimum gerilme, cisimlerin kesitlerinin tayabilecei en byk gerilmedir ve

kopma gerilmesi adn da alr.

Emniyet gerilmesi, cismin en fazla dayanabildii gerilmenin emniyet kat saysna

blnmesi ile bulunur.

maks.
em =
Emniyet Kat Says
maks.
em =
Emniyet Kat Says

9
 rnek 6:

Emniyet kat says 4 olan dkme demir ubuun emniyet gerilmesi 1200 kg/cm2'dir.
Bu dkme demirin kopma gerilmesi ne kadardr?

zm:
maks.
em =
Emniyet Kat Says

1200 = maks ise,
4
maks = 1200.4 = 4800 kg / cm2 dkme demirin kopma gerilmesi bulunur.

1.4.3. Kesme Dayanm

Kesit dzlemine dik olarak inen kuvvetler, kesit dzlemini ikiye ayrmaya alrsa
cisim kesilmeye zorlanm olur.

Cisme uygulanan kuvvetler kadar cisim tepki gsterir, kesilmemeye alr.

Uygulanan kuvvetler cismin tepki kuvvetlerinden fazla olursa cisim kesilir (ekil 1.8-1.9).

ekil 1.8 ekil 1.9

Kesme Gerilmesi

P
=
A
= Kesme gerilmesi ( kg/cm2 )

P = Uygulanan kuvvet (kg)

A = Kesit alan (cm2)

10
 ekil 1.10

P = . A formlnde cisme uygulanan kesme kuvveti cismin tepki kuvvetine eit

olduundan cisim kesilmez. Cismin kesilmesi iin P > . A olmas gerekir.

Cismin kesilmeden gvenle kullanlabilmesi iin cismin ekline gre bir kat say (c)
kullanlr. Bu kat saylar tablo 1.1de verilmitir.

Kesit ekli Kat Say (c)

Dikdrtgen 0,75
2
Daire
5
i bo daire 0,5

Tablo 1.1: Cismin ekline gre c kat saylar

Bu durumda uygulanmas gereken kuvvet, kesme kuvvetinin altnda olur.

P = c . .A

P = Cisme uygulanan kuvvet (kg)

c = Katsay

= Gerilme (kg/cm2)
A = Kesit alan (cm2)

1.4.4. Eilme Dayanm

ubuk eksenlerine dik olarak yklenen veya etki eden kuvvetler, ubuklar emeye
alr (ekil 1.11-1.12).

11
 ekil 1.11 ekil 1.12

Cisimlerin boy eksenine kuvvetler dik olarak indirilirse ve cisimlerin bir iki ya da
daha ok noktalarnda mesnet ( tayc kolon vs.) var ise kuvvetlerin etkisi ile cisimde
eilmeler grlr. Uygulanan kuvvet gereinden fazla olursa cisim krlr (ekil 1.13-1.14).

ekil 1.13

ekil 1.14

Eilme cismin yalnz bir noktasnda meydana gelmez. Cismin her yerinde eilme
grlr. Mesnetlere yaklatka eilme miktar azalr, mesnetlerden uzaklatka eilme
miktar artar.

Mesnetlere bindirilen kuvvet kadar mesnetler tepki gsterir. Mesnet tepkisi, uygulanan
kuvvetin mesnete uzaklna baldr.

1.4.5. Burulma Dayanm

Demir ubuk bir ucundan sabitlenir ve ekil 1.15teki gibi kuvvetler uygulanrsa,
burulmaya zorlanr.
12
 ekil 1.15
1.4.6. Burkulma Dayanm

Kesiti az, boyu uzun narin ubuklar, kuvvetlerin etkisi altnda yanal ekil deitirmeye
zorlanr (ekil 16 ).

ekil 1.16
1.4.7. Birleik Dayanm

Bir ubua uygulanan kuvvet, ubuu tek ynl zorlarken gerek ubuun kendi
arl, gerekse uygulanan kuvvet ubukta en az iki gerilmeye sebep olur.

ekil 1.17

13
 DEERLENDRME LE

Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizin ya da arkadanzn

yapt almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre evet/hayr seeneklerinden
uygun olan iaretleyiniz.

Soru: Kolona gelen yk miktarnn hesaplanmas

PERFORMANS TEST

Dersin
Meslek Hesaplar
ad rencinin
Ama Mukavemet hesaplarn yapmak Ad soyad
Konu Mukavemet Hesaplar Snf NU

DEERLENDRME KRTERLER Evet Hayr

1 Verilen deerleri alt alta yazdnz m? (zm 1 deki gibi)

2 Gerekli l birim evirilerini yaptnz m?
3 Kesit alann hesapladnz m?
4 Gerekli forml yazdnz m?
5 Bilinen deerleri formlde yerine koydunuz mu?
6 Matematiksel ilemleri doru yaptnz m?
7 Bulduunuz sonucu sizden istenilen birime evirdiniz mi?

Bu deerlendirme sonucunda eksik olduunuzu tespit ettiiniz konular tekrar ederek

eksiklerinizi tamamlaynz.

14
LME
LMEVE
VEDEERLENDRME
DEERLENDRME

1. Kare kesitli bir kolonun bir kenar 40 cmdir. Kolondaki gerilme 50 kg/cm2 olduuna
gre kolona gelen yk ka tondur ?
A) 80 t B) 85 t C) 90 t D) 95 t
2. ekildeki dairesel kesiti dkme demirin ap 4 cmdir. ubua etki eden kuvvet 6280
kg verildiine gre; basma gerilmesini bulunuz.

ekil 1.18
2 2
A) 400 kg/cm B) 450 kg/cm C) 500 kg/cm2 D) 550 kg/cm2
3. Bir kenar 4 cm olan kare kesitli bir ubuk, ekseni boyunca 1000 kg lk kuvvetle
ekiliyor. Elastikiyet modl E= 2 .106 kg/cm2, ubuun uzama miktar 0,3 cm
olduuna gre ubuun ilk boyunu bulunuz.
A) 2200 cm B) 2400 cm C) 2600 cm D) 2800 cm

4. ekil 1.19 da grlen gen kesitli ubukta h = 8 cm, a = 5 cm, meydana gelen
basn gerilmesi = 200 kg/cm2 dir. ubua uygulanan kuvveti bulunuz.

a = 5 cm

h = 8 cm
ekil 1.19
A) 3000 kg B) 3250 kg C) 3500 kg D) 4000 kg

15
5. 5 m uzunluunda ve 6 cm apnda bir ubuk, ekseni boyunca 4000 kg lk kuvvetle
ekiliyor. Elastikiyet modl E= 2. 106 kg/cm2 olduuna gre ubuktaki uzama miktar
ne ka cm dir?
A) 0,035 cm B) 0,040 cm C) 0,045 cm D) 0,050 cm

Aadaki boluklara doru olan kelimeleri yerletiriniz.

6. Cisimlerde ekil deiiklii oluturan kuvvetlere ....denir.

A) kuvvetler B) D Kuvvetler C) Moment D) Gerilme

7. Molekllerin d kuvvetlere kar gsterdii bu tepkiye..denir.

A) kuvvetler B) D kuvvetler C) Moment D) Gerilme

8 kuvvetlerin birim alanna den miktarna da .denir.

A) kuvvetler B) D kuvvetler C) Moment D) Gerilme

9. ubuk eksenine paralel kuvvetler, birbirlerine yaklaacak ekilde, ubuu iki

ularndan basmaya alrsa, ubuk boyunda bir meydana gelir.
A) Kesilme B) Uzama C) Gerilme D) Ksalma

10. Cisme uygulanan kuvvetler kadar cisim tepki gsterir, .. alr.

A) Kesilmemeye B) Kopmaya C) Uzamaya D) Burulmaya

PEKTRME SORULARI

1. 20408 kglk kuvvetle kopan daire kesitli bir ubuun ap 4 cmdr. Kopma gerilmesi
ne kadardr?

2. Kopma gerilmesi 4800 kg/ cm2 olan kare kesitli ubuun 5 emniyetle, 1000 kg
tamas isteniyor. Kesit llerini bulunuz.

3. 1,2 m boyunda ve 4 cm2 kesitinde olan bir alaml ubuk, eksen boyunca tatbik edilen
8000 kglk kuvvet tesiriyle 0,08 cm uzuyor. Bu alaml ubuun elastikiyet
modln bulunuz.

16
 RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA

Bu retim faaliyeti sonunda; momenti tanmlayarak moment hesaplarn

yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Kuvvetin cisimler zerindeki etkileri hakknda evrenizde grdnz rnekleri
aratrnz. Bulduunuz rnekleri snfta arkadalarzla tartnz.

2. MOMENT HESAPLARI
2.1. Mekanik
2.1.1. Mekaniin Tanm

Mekanik, kuvvetlerin etkisi altndaki cisimlerin hareket ve denge artlarn anlatan,

inceleyen fiziksel bir bilim daldr.

Mekanik, cisimlere etki eden kuvvet sistemlerini ve bu sistemlerin cisimde meydana

getirdikleri, hareketleri, grafik ve hesap yntemiyle inceleyen bir bilim dal olarak da
tanmlanabilir.

2.1.2. Mekaniin Blmleri

Kat cisimlerin mekanii

Gazlarn mekanii
Svlarn mekanii

Statik: Dengede bulunan cisimleri,

Dinamik: Hareket halindeki cisimleri ifade eder.

2.1.3. Mekaniin Birim Sistemleri

c.g.s. M.K.S.
Byklk
Birim Birim
Ad Sembol Ad Sembol Ad Sembol
Uzunluk l Santimetre cm Metre m
Ktle m Gram Saniye g Kilogram kg sa
Zaman t sn. Saat

Tablo 2.1: Temel birim sistemleri

17
2.2. Kuvvet

2.2.1. Kuvvetin Tanm

Bir cisim kendi kendine hareket edemez. rnein; bir ev eyasn (Masa, dolap vs.)
hareket ettirebilmek iin bir etki gerekir. Bu etki, kuvvettir. Kuvvetin etkisi ile cisimde hz
veya ekil deiimi grlebilir. Mekanik, hz deiimini; mukavemet ise ekil deiimini
inceler.

yleyse kuvveti ksaca yle tanmlayabiliriz.

Bir cismi hareket ettiren veya hareketini deitiren etkiye kuvvet denir (Resim 2.1
2.3).
Kuvvet birimi, kg veya ton dur. MKS sisteminde (kg.)dr. Mekanikte kgn kat ve
askatlar kuvvet birimi olarak kullanlr.

2.3. Kuvvetin Etkisi

Kuvvetin iki ekildeki etkisinden sz edebiliriz.

1.Duran bir cismi hareket ettirmek (Resim 2.1).

2.Hareket halindeki cismi durdurmak (Denge Durumu. Resim 2.3).

Resim 2.1
rnek Olay:

Resim 2.2de masann zerindeki cisime P kuvveti uyguladmzda cismin

hareketi nasl olur?
Cisim P itme kuvveti ynnde hareket eder ve P kuvveti arttnda srtnmeye de
bal olarak devrilmeye alr. P kuvveti tabana indirilirse, cismin devrilme olasl ortadan
kalkar.
Cisme, ayn dorultuda, ayn iddette ve ters ynde bir P kuvveti
uyguladmzda hareketi nasl deiir?

Cisme, ayn dorultuda, ayn iddette ve ters ynde bir P kuvveti uygulandmzda
ise cismin hareketini durdurmu oluruz. Yani cisim durur (denge durumu) ( ekil 2.1).

18
 Resim 2.2

ekil 2.1

Cisim, yumuak bir maddeden yaplm ise, itme srasnda kuvvetin uyguland
yerde ezilme (Mukavemet konusu) meydana gelebilir. Fakat, cismin ekli biraz
deimi olsa da hareket devam eder (Resim 2.2).

O halde kuvvetin etkisi, kuvvetin; a- iddetine,

b- Dorultusuna,
c- Ynne,
d- Uygulama noktasna gre deiiklik gsterir ve
tam olarak tanmlayabilmek iin bu deerlerin
bilinmesi gereklidir.

Kuvveti bir dzlem zerinde dnrsek; Kuvvet lei: 100 kg = 1cm

ekil 2.2

19
 iddetini lekli bir doru paras,

Dorultusunu, koordinat eksenlerinden birisi ile yapt a,

Ynn, ok ucu,

Uygulama noktasn, koordinat eksenlerinin kesime noktas olarak

gsterebiliriz.

Kuvvetin, byle bir doru paras ve ok ucu ile gsterilmesine vektr denir (ekil
2.2).

2.4. Kuvvetin Temel lkeleri

Kuvvetin yn ;

Soldan saa art (+),

Sadan sola eksi (),
Yukardan aaya art (+),
Aadan yukarya eksi () olarak iaretlenir.

(-)

(-) (+)

(+)
ekil 2.3

Bir kuvvetin uygulama noktas, kendi dorultusu zerinde baka yerlere

tanabilir. Ancak kuvvetin tesiri deimez. Yeter ki, yeni uygulama noktas
eskisine bal kalsn.
Bir kuvvet sisteminde;
Eit iddette,
Ayn dorultuda,
Fakat ters ynde iki kuvvet birbirini dengede tutar (Resim 2.3 - ekil
2.1).

20
 Resim 2.3
Bir kuvvet, cisme etki yapnca ;
Cisim etki yapan kuvvete eit,
Onunla ayn dorultuda,
Fakat, ters ynde bir kuvvetle tepki gsterir (Etkiye Tepki Prensibi).

(rnek olarak duvara atlan tekmenin ayamz actmas olay. Tekmenin etkisi
arttka ayamzdaki tepkinin derecesinin artmas (yani acnn da artmas))

Ksaca; tepki etkiye eit, fakat onunla ters yndedir.

2.5. Kuvvetlerin Birletirilmesi

Bir cismi birden fazla kuvvet etkilediinde, onlarn yapt etkinin aynsn
yapabilecek tek kuvvete bileke kuvvet denir. R ile gsterilir.

Cisme etki yapan kuvvetlere, bileen kuvvet ad verilir P ile gsterilir (ekil 2.4-2.5).

ekil 2. 4 ekil 2.5

2.5.1. Bileke ve Bileen Kuvvetlerin iddetlerinin Bulunmas

Grafik yntemi ile

Hesap yntemi ile

21
2.5.1.1. Grafik Yntemi

Ayn dorultudaki kuvvetlerin bilekesi:

Dorultular ortak, ynleri ayn olan kuvvetler:

Dorultular ortak, ynleri ayn olan kuvvetlerin bilekesi, bileenlerin aritmetik

toplamna eittir. Bilekenin yn bileenler ynndedir.(ekil 2.6 -2.7)
rnek 1:
P1 = 150 kg Kuvvet lei: 100 kg = 1 cm

P2 = 200 kg

R
ekil 2.6

R = 100 x 3,5 = 350 kg ( Grafik Yntemi ile)

R = P1 + P2 = 150 + 200 = 350kg (Hesap Yntemi ile)

rnek 2:
P1 = 300 kg Kuvvet lei: 200 kg = 1 cm
P2 = 350 kg
P3 = 400 kg

ekil 2.7

R = 200 x 5,25 = 1050 kg ( Grafik Yntemi ile)

R = P1 + P2 + P3 = 300 + 350 + 400 = 1050 kg (Hesap Yntemi ile)

Dorultular ortak, ynleri ters olan kuvvetler:

Ayn dorultuda ve ters ynde iki kuvvetin bilekesinin iddeti, bileenin iddetlerinin
farkna eittir. Bilekenin yn, byk kuvvet ynndedir(ekil 2.8 - 2.9).
rnek 3: Kuvvet lei: 100 kg = 1 cm
P1 = 250 kg
P2 = 150 kg
R = 100 x 1 = 100 kg
R = P1 - P2 = 250 - 150 = 100 kg

ekil 2.8

kiden fazla bileenin iddeti, bileenlerin cebirsel toplamna eittir.

22
 rnek 4: Kuvvet lei: 100 kg = 1 cm
P1 = 200 kg
P2 = 250 kg
P3 = 300 kg
P4 = 450 kg
R = - P1 - P2 - P3 + P4 = - 200 250 300 + 450 = -300 kg

ekil 2.9: Kesien iki kuvvetin bilekesi

Grafik olarak bilekenin bulunmas:

Kesien iki kuvvetin bilekesini bulmak iin, kuvvetler paralel kenar veya kuvvetler
geni yntemlerinden faydalanlr.

Kuvvetler paralel kenar:

Bileke; Kesien iki kuvvetin uygulama noktasndan ve bileenler arasndan geer. P1

kuvvetinin ucundan P2 ye ve P2 nin ucundan P1 e paralel izersek, meydana gelen ekle
kuvvetler paralel kenar denir (ekil 2.10).

ekil 2.10

Yolda kalm bir arabay, A noktasna belirli alarla balanm bulunan iplerin
ularndan P1 ve P2 iddetindeki kuvvetle eken iki kii hareket ettirmek istese ve iki
ekicinin yerine, A noktasna bal bir baka ekici koysak, arabay Cye doru bileke
kuvvetin etkisiyle daha az bir kuvvetle ektiinmizi grrz (ekil 2.10).

Kuvvetlerin kesime noktas ile kar keyi birletiren kegen, bilekeyi verir.

Kuvvet lei: 20 kg = 1 cm

23
 ekil 2. 11

Ksaca; kesien iki kuvvetin bilekesinin dorultusunu, iddetini ve ynn bu

kuvvetler zerine izilen paralel kenarn kegeni verir.

ki kuvvet kaldrlp yerine bir kuvvet konduu iin, bu ynteme yok etme metodu
denir. Grafik olarak bilekenin iddeti, kuvvet lei ile vektr boyunun arpmndan
ibarettir(ekil 2.11).

rnek 5:

= 300
F1 = 40 kg = 4 cm
F2 = 45 kg = 4,5 cm
Kuvvet lei: 10 kg = 1 cm
m

ekil 2.12

rnek 6:

= 120
F1 = 25 kg
F2 = 35 kg
Kuvvet lei: 10 kg = 1 cm
F1 = 25 kg = 2,5 cm
F2 = 35 kg = 3,5 cm
R = 3,2cm = 32 kg

ekil 2.13
24
 Kuvvetler geni:

Bilekenin iddeti, bileenler arasndaki aya baldr. rnein; bileenlerin iddeti

deitirilmeden, aralarndaki a deitirilirse, bilekenin iddeti aada zetlendii gibi
deiir.

Bileenler arasndaki a 0o ise, bilekenin iddeti bileenlerin toplamna eittir (ekil

2. 14).

ekil 2.14

Bileenler arasndaki a bydke, bileke klr(ekil 2.15).

ekil 2. 15
Bileenler arasndaki a 90o ise, bileke dik genin hipotens kadar
olur.(ekil 2.16)

ekil 2.16
Bileenler arasndaki a 180o ise, bilekenin iddeti bileenlerin farkna eittir.
Yn, byk kuvvet ynndedir(ekil 2.17).

ekil 2.17

25
 Bileenlerin iddeti eit ise, bilekenin dorultusu kuvvetlerin a ortaydr(ekil
2.18).

ekil 2.18
Dengeleyici Kuvvet:
Bilekeye eit iddette, onunla ters ynde olan kuvvete dengeleyici denir. Denge
kuvvetini bulmak iin, bilekenin ynn deitirmek yeter (ekil 2.21).

ekil 2.19 ekil 2.20 ekil 2.21

2.5.1.2. Hesap Yntemi le (Analitik Yntem) Bilekenin Bulunmas

Kesien iki kuvvetin bilekesini hesap yntemi ile bulmak iin, trigonometrik
formllerden faydalanalm. Hesap yntemi ve grafik yntemi ile bulunan sonular
karlatrlarak problemin doruluunu salayalm.

Bilekenin hesaplanmasnda Cosins forml uygulanr. (Trigonometrik Hesaplar

Modlnden hatrlayalm.)

a) = 0o ise, bileen kuvvetler toplanarak bileke kuvvet bulunur (ekil 2. 22).

rnek 7:

ekil 2.22

26
 F1 = 15 kg
F2 = 20 kg
F3 = 30 kg
Kuvvet lei 10 kg = 1 cm

R = F1 + F2 + F3
R = F1 +F2+F3 = 15 + 20 + 30 = 65 kg

b) = 1800 ise saa giden kuvvetler (+) sola gidenler ise (- ) alnarak toplanr. (ekil
2. 23)
rnek 8:

F1 = 25 kg Kuvvet lei: 10 kg = 1 cm
F2 = 35kg
F3 = 20 kg

R = +F1 - F2 - F3
R = 25 - 35 - 20 = - 30 kg

ekil 2.23

c) = 90 ise Pisagor teoreminden yararlanarak sonuca ulalabiliriz (ekil 2. 24).

rnek 9:

F1 = 40 kg

F2 = 30 kg

ekil 2.24

R = F1 + F2
2 2
forml ile hesaplanr.

27
 R = 40 2 + 30 2 = 1600 + 900 = 2400 = 49,99 kg

R = 49,99 kg

d) < 90 ise R = F1 + F2 + 2 F1 .F2 Cos

2 2
forml ile hesaplanr.

rnek 10:

F1 = 45 kg
F2 = 60kg
Cos 60 = 0.5

Kuvvet lei: 10 kg = 1 cm

ekil 2.25
R = F1 + F2 + 2 F1 .F2 Cos
2 2

R = 45 2 + 60 2 2.45.60.0,5
R = 2025 + 3600 + 2700
R = 8325 = 91,84 kg

e) > 90 ise R = F1 + F2 + 2 F1 .F2 Cos forml ile hesaplanr(EKL

2 2

2.26).

28
 rnek 11:

F1 = 30 kg
F2 = 60 kg
Cos 120o = -0,5
R = 30 2 + 60 2 + 2.30.60(0,5)
R = F1 + F2 + 2 F1 .F2 Cos R = 900 + 3600 1800
2 2

R = 2700 = 51,96 kg

Kuvvet lei : 10 kg = 1 cm

ekil 2.26

2.6. Moment

2.6.1. Momentin Tanm

Bir dzlem (B) ierisindeki kuvvetin momenti, moment merkezine gre (O), kuvvetin
iddetinin moment merkezi ile kuvvetin uyguland nokta arasndaki mesafenin (OA)
arpmna eittir.

Dnme merkeziyle (O), kuvvet (P) arasndaki dik uzakla kuvvet kolu ( a ) denir.

Ksaca ;

Kuvvet ile kuvvet kolunun arpmna, kuvvetin Dndrme Etkisi veya Moment
ad verilir. Moment M sembol ile gsterilir.

rnek olarak; ekil 2.27da P kuvvetini Y ekseni etrafnda dnyormu gibi farz
edersek ;

Kuvvet = P,

Kuvvet kolu = a (OA) olarak alnrsa,

29
 ekil 2.27

Buradan Moment (Dndrme Etkisi)

Moment = Kuvvet (P) x kuvvet kolu (a) olduundan

M=Pxa veya

M = P (kg) x a (cm) = Kg cm olarak hesaplanabilir.

Bu da O noktasna gre;

MO = P x a olarak formle edilebilir.

rnek olarak; ekil 2.8 de A noktasndaki bir sondaj borusunu dndrerek akmak
isteyen ekibin uygulamas gereken kuvveti hesaplamak istersek; A noktasna gre moment;

ekil 2.28

Cismi etkileyen kuvvetler (n) adetse;

MA = P1.a1 +P2.a2 + P3.a3 + Pn.an dir.

Burada ;

MA = A noktasna gre moment (kgcm, kgm, tonm)

30
 M = Toplam moment

P1 = A noktasna etki yapan (dndrmeye alan) kuvvet (kg, ton)

a1 = Kuvvetin A noktasna olan dik uzakl (cm, m)

Kuvvet birimini kilogram (Kg) ve kuvvet kolunu metre (m) ile gsterirsek, moment
birimi kilogram metre (Kgm) olur.

Kuvvet kolu santimetre (cm) ise, moment birimi Kgcm dir. Bunun gibi tm, tcm de
moment birimi olarak yazlabilir.

Cisim hareket etmezse yani sistem dengede ise ;

Mo = 0 olur. Durgun hal (Denge durumu)
nemli Not: Bina tayc elemanlarnn (Mo = 0) denge durumunda olmas istenir.

rnek olarak;
A merkezi veya X-X ekseni etrafnda dnebilen bir el matkabyla, kat cisme P
kuvveti etki yaparsa dndrme tesiri;
kuvvetin iddeti (P = 9 kg) ve
dnme eksenine olan dik uzaklna (a = 12 cm) baldr (ekil 2.29).

ekil 2.29

2.6.2. Momentin aretinin Belirlenmesi

Momentin iaretinin belirlenmesinde kuvvetin dn istikametine baklr.

Cismi, saat ibresi ynnde dndrecek ekilde etki yapyorsa (+) pozitif, saat ibresinin
tersi istikamette dndrecek etki yapyorsa (-) negatif iaretli olarak alnr.

2.7. Moment Hesab Uygulamalar

rnek 12: ekilde 2.30 da gsterilen P kuvvetinin O noktasna gre momentini
bulunuz.

31
 a = 30 cm P1 = 15 kg
ekil 2.30
P1 = 15 kg
a = 30 cm
O noktasna gre moment = Kuvvet x Kuvvet Kolu
Mo = - P1 . a
Mo = - 15 x 30
Mo = - 450 kgcm bulunur.

rnek 13: ekil 2.31 da grlen cvatay skabilmek iin uygulanmas gereken
kuvveti bulunuz?

ekil 2.31
P = 320 Kg
a = 0,36 m ise,
MA = P x a
= 320 kg x 0,36 m
= + 115, 2 Kgm dir.

rnek 15: ekil 2.32 de verilen sistemin dengede olabilmesi iin P 1 yk ka kg

olmaldr?
P2 = 1000 kg

P1 = ? ekil 2.32

32
 Mo = 0
Mo = - P1 . 0,2 + P2 . 4 = 0
Mo = -0,2 . P1 + 1000 . 4 = 0
Mo = -0,2 . P1 + 4000 = 0
0,2 . P1 = 4000
4000
P1 =
0, 2
P1 = 20.000 kg = 20 t bulunur.
rnek 16: ekil 2.33de verilen P1 yk mesnetten ka m uzakta olmal ki ubuk
dengede olsun ?

P1 = 60 kg P2 = 40 kg P3 = 80 kg

x 2m 1,5 m

ekil 2.33
Mo = 0
Mo = - P1 . x + P2 . 2 + P3 . 3,5 = 0
- 60 . x + 40 . 2 + 80. 3,5 = 0
- 60x + 80 + 280 = 0
- 60x + 360 = 0
60x = 360
360
x= = 6 m bulunur.
60

Varignon teoremi
1- Bir noktada kesien birden fazla kuvvetin bilekesinin herhangi bir dnme
merkezine gre momenti, ayn noktaya gre bileen momentlerinin cebirsel toplamna eittir.

R . d = P1 . a + P2 . b P3 . c dir.

nemli Not: Momentlerin ynlerine gre iaretlerini belirlerken ok dikkatli

olunmaldr.

2- Bir paralel kuvvetler sistemi bilekesinin herhangi bir dnme merkezine gre
momenti, ayn noktaya gre bileen momentlerinin cebirsel toplamna eittir.

R . d = P1 . a + P2 . b P3 . cdir.

33
 rnek 17: ekil 2.34 de iddetleri ve C merkezine uzaklklar verilen kuvvetlerin
bilekesinin C noktasna olan uzakln bulunuz.

ekil 2.34
zm:
P1 = 200 kg , a = 0, 70 m
P2 = 300 kg , b = 1, 10 m
P3 = 150 kg , c = 1, 40 m
R = P1 + P2 + P3
= 200 + 300 + 150 = 650 kg
P1. .a + P2 .b P3 .c
d=
R

200.0,70 + 300.1,1 + 150.1,40

d=
650
d = ~ 1,04 m dir.

34
 LME VE DEERLENDRME

1. Aada verilen kuvvetlerin bilekelerini grafik ve hesap yntemiyle bulunuz.

P1 = 200 kg P3 = 300 kg Kuvvet lei: 100 kg = 1 cm
P2 = 350 kg R=?

A) 800 kg B) 850 kg C) 900 kg D) 550 kg

2. Aada verilen kuvvetlerin bilekelerini grafik ve hesap yntemiyle bulunuz.

P1 = -100 kg P3 = -200 kg Kuvvet lei: 100 kg = 1 cm
P2 = -150 kg P4 = +650 kg R= ?

A) 200 kg B) 220 kg C) 240 kg D) 260 kg

3. Aada verilen kuvvetlerin bilekelerini hesap yntemiyle bulunuz.

= 0 P2 = 40 kg Kuvvet lei : 10 kg = 1 cm
P1 = 30 kg R=?

A) 40 kg B) 50 kg C) 60 kg D) 70 kg

4. Aada verilen kuvvetlerin bilekelerini hesap yntemiyle bulunuz.

Cos 120o = -0,5
F1 = 20 kg
F2 = 40 kg

A) 5 kg B) 10 kg C) 20 kg D) 40 kg
5. P = 60 Kg, a = 50 cm ise, cvatay skabilmek iin uygulanmas gereken kuvveti
bulunuz.

A) 3000 kg B) 3500 kg C) 4000 kg D) 4500 kg

6. ekil 2.35 deki sistemin dengede olabilmesi iin P yk ka kg olmaldr?

P1 = ? P2 = 2500 kg
ekil 2.35
A) 20 t B) 30 t C) 40 t D) 50 t

35
7. ekildeki P yk mesnetten ka m uzakta olmal ki ubuk dengede olsun.

P1 = 100 kg P2 = 30 kg P3 = 40 kg

2m x
.3m
ekil 2.36

A) 2,5 m B) 2,7 m C) 2,9 m D) 3,1 m

8. ekil 2.37 da grlen konsol, A ve B cvatalar ile duvara balanmtr. Konsolu

etkileyen 150 kglk ykn, A veya B ye gre oluturduu momenti hesaplaynz.?

ekil 2.37

A) 142,5 kg B) 152,5 kg C) 162,5 kg D) 172,5 kg

36
 CEVAP ANAHTARI
ZMLER-1

zm 1:

a = 40 cm
= 50 kg/cm2
P= ?

Kolonun Kesit alan :

A=axa
A = 40 x 40 = 1600 cm2

Kolona Gelen Yk (P)

P = Yk (kg)
A = Kesit Alan (cm2)

P P
b = = 50 = buradan P yi ekeriz.
A 1600

P = 80.000 kg =80 t bulunur.

zm 2:
.d 2
Dairenin alan : A =
4
d 2
3,14.4 2
50, 24
a) A = = = = 12,56 cm 2
4 4 4
P
b) =
A
6280
= = 500 kg/cm2
12,56

zm 3:

Kesit alan kare olduundan

A=axa
A = 4 x 4 = 16 cm2

ubuun ilk boyu

P.L
L = forml ile bulunur.
E. A
37
 2000.L
0,6 = Buradan
4.2.106

2000 . L = 0,6 . 4 . 2 . 106

2000 . L = 4,8. 106

L = 2400 cm

zm 4:

ubuk gen kesitli olduundan;

Kesit Alan
a.h 5.8 40
A= = = = 20 cm 2
2 2 2
A = 20 cm2
P
= olduundan
A
P
200 =
20
P=.A
P = 200 x 20 = 4000 kg
P = 4000 kg = 4 t bulunur.

zm 5: ubuk kesiti daire olduundan

Kesit Alan ;
.d 2
A= alnr.
4

.d 2 3,14.6 2 113,04
A= = = = 28,26 cm2
4 4 4

Uzama Miktar ;

P.L 4000.500
L = = =
E. A 2.10 6 28,26
2000000 2.10 6 1
6
= 6
= = 0,035 cm
2.10 28,26 2.10 28,26 28, 26

Sonu: ubuk 0,035 cm uzar.

38
ZMLER-2
zm 1:

ekil 2.7

R = 200 x 8,5 = 1600 kg ( Grafik Yntemi ile)

R = P1 + P2 + P3 = 200 + 350 + 300 = 850 kg (Hesap Yntemi ile)

zm 2:

R = - P1 - P2 - P3 + P4 = - 100 150 200 + 650 = 200 kg

ekil 2.9

zm 3:

P1 = 30 kg = 3 cm
P2 = 40 kg = 4 cm
R = 7 cm = 70 kg

zm 4:
2
R = F1 + F2 2 + 2 F1 .F2 . Cos
R = 20 2 + 40 2 + 2.20.40.(0,5)
R = 400 + 1600 1600
R = 400 = 20 kg

zm 5:
MA = P x a
= 60 kg x 50 cm
39
 = 3000 Kgcm dir.

zm 6:
Mo = 0
Mo = - P1 . 0,2 + P2 . 4 = 0
Mo = -0,2 . P1 + 2500 . 4 = 0
Mo = -0,2 . P1 + 10000 = 0
0,2 . P = 10000
10000
P1 =
0,2
P1 = 50.000 kg = 50 t bulunur

zm 7:
Mo = 0
Mo = - P1 . x + P2 . 2 + P3 . 3,5 = 0
- 100 . 2 + 30 . x + 40. 3 = 0
- 200 + 30x + 120 = 0
30x -80 = 0
30x = 80
80
x= = 2,7 m bulunur.
30
Cevap 8:
150 Kg lk ykn oluturduu moment;
MA = 0,95 x 150
MA = 142,5 kgmdir.

DEERLENDRME

Yanl cevap verdiiniz sorular iin renme faaliyetindeki ilgili blme geri dnerek
konuyu tekrarlaynz.

40
 PEKTRME SORULARI

Pekitirmeyi artrmak iin aadaki sorular znz.

1. Bir ii betonarme demirine kanca yapabilmek iin, 32 kg lk bir kuvvetle kolu

evirmektedir (ekil 2.38).
a Kuvvetin dndrme etkisini (moment) hesaplaynz.
b B makarasndaki tepkiyi hesaplaynz.

ekil 2.38
2. ekil 2.39 de grld gibi bir takoza aklm iviyi karmak amacyla keserin
sapn 12 kglk kuvvetle eken ii, iviyi ka kg lk kuvvetle ekmeye
zorlamaktadr?

ekil 2.39
3. Kerpeteni 8 kglk kuvvetle skan bir ii, teli ne kadar kuvvetle kesmeye
zorlamaktadr (ekil 2.40).

41
 ekil 2.40

4. ekil 2.41 da grld gibi; 25 kg arlnda kovay yukarya ekebilmek iin,

makaray tutan kalasn zerine en az ne kadar arlk koymaldr?

ekil 2.41

5. 520 cm boyunda I 22 lik profili bir ucundan tutup 7o eimle yukar kaldrm olan
iinin, bu anda sarf ettii kuvveti hesaplaynz (ekil 2.42).

ekil 2.42

42
6. 750 kg arlndaki ta yerinden oynatabilmek iin, kaldraca uygulanmas gereken
kuvveti hesaplaynz (ekil 2.43).

ekil 2.43

7. Krokisi grlen atnn, aklar araclyla brakma kiriine ilettii ykler verilmitir.
A ve B duvarlarnn tepkilerini hesaplaynz (ekil 2.44).

ekil 2.44
Not: Varignon teoreminden faydalannz.

43
 MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre, yaptnz cisimlerin hacim
hesaplarn deerlendiriniz.

Gerekleme dzeyine gre, evet hayr seeneklerinden uygun olan iaretleyiniz.

PERFORMANS TEST

DEERLENDRME LE
Ama Moment Hesaplar Yapmak Ad soyad
Konu Moment Hesaplar Snf Nu.
DEERLENDRME KRTERLER EVET HAYIR
1 Mo = 0 denge denklemini doru olarak yazdnz m?
Momentlerin iaretlerini, moment aldnz noktaya gre saat
2 ibresi ynnde (+) pozitif, saat ibresi tersi ynnde (-) negatif
olarak belirlediniz mi ?
Denge denkleminde, moment alnan noktaya olan dik
3
mesafeyi belirleyip P kuvvetleriyle doru olarak arptnz m ?
Matematiksel ilemlerde bilinenlerle bilinmeyenleri bir tarafa
4
alarak eitlii saladnz m?
5 Momentin birimini doru olarak yazdnz m?
Toplam Evet ve Hayr cevap saylar

DEERLENDRME

Bu test sonucunda eksik olduunuzu tespit ettiiniz konular tekrar ederek

eksiklerinizi tamamlaynz.

44
 CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1. A
2. C
3. B
4. D
5. A
6. B
7. A
8. Gerilme-kg/m,
kg/cm ve kg/mm
9. D
10. A

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1. B
2. A
3. D
4. C
5. A
6. D
7. B
8. A

45
 KAYNAKA
KAYNAKA
AYKUTLU Ali, Hasan GNL, Statik veYap Hesaplar, MEB Yaynlar,
stanbul 2001.
ARSLAN Mehmet; Cisimlerin Dayanm, Arslan Basm Yayn Datm,
stanbul 1998
AYDIN Hseyin, Yap rt, Statik Ders Notlar, (Yaynlanmam) SOV.
Yap Mes. Lis, stanbul 2002.
ARIK Suat, Yap rt, Statik Ders Notlar, (Yaynlanmam) SOV. Yap
Mes. Lis, stanbul 2000.
KARATA Prof. Dr Hasan, Mukavemet, T Mim. Fak. Yaynlar, stanbul
1984.

46
 T.C.
MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

NAAT TEKNOLOJS

STATK HESAPLAR 2

ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl

Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim
programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik
gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm,
denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve
Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve
yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden
ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak

datlr.
 NDEKLER

AIKLAMALAR ............................................................................................................... ii
GR ..................................................................................................................................1
RENME FAALYET-1 .................................................................................................3
1. ATALET (EYLEMSZLK) MOMENT HESAPLARI YAPMA.....................................3
1.1. Tanm .......................................................................................................................3
1.1.1. Arlk Merkezi ...................................................................................................3
1.1.3. Atalet Yarap ....................................................................................................7
1.2. eitleri .....................................................................................................................7
1.2.1. Basit Kesitlerin Atalet (Eylemsizlik) Momenti.....................................................7
1.2.2. Bileik Kesitlerin Atalet (Eylemsizlik) Momenti ................................................10
1.2.3. Paralel Eksen (Steiner) Teoremi.........................................................................11
UYGULAMA FAALYET............................................................................................12
LME VE DEERLENDRME..................................................................................16
RENME FAALYET-2 ...............................................................................................17
2. MUKAVEMET (DAYANIM) MOMENT HESAPLARI YAPMA................................17
2.1. Mukavemet (Dayanm) Momenti .............................................................................17
2.1.1. Tanm...............................................................................................................17
2.1.2. eitleri.............................................................................................................20
UYGULAMA FAALYET............................................................................................25
LME VE DEERLENDRME..................................................................................31
MODL DEERLENDRME...........................................................................................33
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................35
KAYNAKLAR ..................................................................................................................39

i
 AIKLAMALAR

AIKLAMALAR
KOD 460MI0008
ALAN naat Teknolojisi
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODLN ADI Statik Hesaplar 2
Atalet ve mukavemet momentlerinin tanm, eitleri, birimleri
MODLN TANIMI
ve hesap uygulamalarn anlatan bir renme materyalidir.
40/32
SRE
N KOUL Statik Hesaplar 1 modln baarm olmak.
Gerekli ortam salandnda atalet ve mukavemet momenti
YETERLK
hesaplar yapabilmek.
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, atalet ve
mukavemet hesaplarn doru olarak yapabileceksiniz.
MODLN AMACI Amalar
1. Atalet momenti hesaplarn yapabileceksiniz.
2. Mukavemet (dayanm) momenti hesaplarn
yapabileceksiniz.
Ortam: Snf, atlye, laboratuvar ve ktphane,ev gibi
ETM RETM rencinin kendi kendine veya grupla alabilecei tm
ORTAMLARI VE ortamlar.
DONANIMLARI Donanm: Snf, ktphane, tepegz, projeksiyon, bilgisayar
ve donanmlar,retim gereleri vb.
Bu modldeki her faaliyet sonrasnda, verilen lme aralar
ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi
deerlendirebileceksiniz.
LME VE
DEERLENDRME Modl sonunda retmeniniz tarafndan hazrlanan lme
arac ile kazandnz bilgi ve beceriler llerek
deerlendirilecektir.

ii
 GR

GR

Sevgili renci,

naat teknolojisi alannn gemii, ilk insanlarn barnma ihtiyalarn karlamak iin
yaptklar geleneksel yaplara kadar dayanmaktadr. Mukavemet alanndaki ciddi almalar
ve aratrmalar, Rnesans devri ile balamtr. Leonardo Da Vinci (1452-1519) ve Galileo
(1564-1642), yap malzemelerinin mekanik zellikleri ve kirilerin mukavemetleri ile ilgili
incelemeleri yapmlardr.

naat sektr, gnmzde hzla gelien teknoloji sayesinde ok gelimitir. Elle

izilen ve hesaplanan projeler artk bilgisayarla yaplmaktadr.

naat teknolojisi ok geni bir alandr. Birok nemli blmleri vardr. Statik
hesaplamalar da bunlardan biridir.

Mhendislik yaps, bir bina veya bir kpr, bir makine, bir uak, bir gemi veya bir
otomobil olsun; bunlarn tayc sistemlerini oluturan elemanlarn boyutlar, d
kuvvetlerden kaynaklanan i kuvvetlere dayanabilecek biim ve byklkte olmaldr.
Bunun tersi de sz konusu olabilir. Yani boyutlar bilinen bir elemann tayabilecei d
ykn bulunmas ya da gerilmelerin kontrol edilmesi gerekebilir.

Bu modlde, d kuvvetlerin etkisine dayanabilecek kirilerin boyutlarn

hesaplayabilmek iin seilen kiri kesitinin atalet (eylemsizlik) ve mukavemet (dayanm)
momentlerinin nasl yaplaca uygulamal olarak anlatlmtr.

1
2
 RENME FAALYET-1

RENME FAALYET-1
AMA
Bu renme faaliyeti ile renci, gerekli ortam salandnda atalet momenti hesab
yapabilecektir.

ARATIRMA

Bu faaliyeti tam olarak kavrayabilmek iin arlk merkezi ve moment

konusunu renmeniz gerekmektedir. Burada size ksa bilgi verilecektir; ancak
bu konuyla ilgili aratrma yapmanz gerekecektir.

1. ATALET (EYLEMSZLK) MOMENT

HESAPLARI YAPMA
1.1. Tanm
Yer ekiminin dourduu kuvvetlerin bilekesinin uygulama noktasna, cismin arlk
merkezi denir.

1.1.1. Arlk Merkezi

Bir cismi meydana getiren kk paracklara etki eden yer ekimi kuvvetlerinin
bilekesinin, cisim zerindeki uygulama noktasna, o cismin arlk merkezi denir (cm, dm,
m.). Herhangi bir yzey veya eri alalm. Aadaki ekli sonsuz derecede df paralarna
blelim. Yzeyi bir koordinat sistemine oturtalm. En kk alandan koordinat sistemine bir
paralel izelim. Her minimum alan iin ayn eyleri tekrar ettiimizde paralellerin kesitii
nokta, o yzeyin arlk merkezidir(ekil 1.1).

y y

dF dF
G F F
G
x yg x yg
xg y xg y
x x
0 0
ekil 1.1

3
1.1.1.1. Basit Geometrik ekillerin Arlk Merkezi

Dairenin arlk merkezi, kendi merkezidir (ekil 1.2).

ekil 1.2

Kare, dikdrtgen, ekenar drtgen, paralelkenar arlk merkezleri kelerinin

kesitii noktalardr (ekil1.3).

M M

G G

ekil 1.3

genin arlk merkezi, kenar ortaylarnn kesime noktasdr. Bu nokta,

yksekliin 3/1inden geer (ekil 1.4).

A
b/2 c/2
b c
b/2 c/2
h/2
C a/2 a a/2 B
G
ekil 1.4

4
 Yamuun arlk merkezini hesaplarken alt kenar st kenara, st kenar ters
ynde alt kenara ekleyelim, kegenleri birletirelim. Kegenlerin kesime
noktas, arlk merkezidir (ekil 1.5).

A B ICDI

IABI D G C

ekil 1.5

Herhangi bir drtgenin arlk merkezi, kegenlerinin birletirilmesinden

ortaya kan 4 genin arlk merkezlerinin karlkl birletirilmesiyle ortaya
kan kegenlerin kesitii noktalardr (Aklamaya gre ekli tamamlaynz)
(ekil 1.6).

D
B

ekil 1.6

4r
Yarm dairenin arlk merkezi, geometrik merkezinden kadar uzaktadr
3
(ekil 1.7).

4r
3
M
G
ekil 1.7

5
 4r 2
eyrek dairenin arlk merkezi, kendi arlk merkezinden kadar
3
uzaktadr (ekil 1.8).

y
x M

ekil 1.8

x yF y xyF
y 16 1 8 2 64 1 6 5 90
x 4 15
x
y y
x x
0 G 0 6 G 6

x y F x y F
y 1 4 1,69 25,12 y 1 2,4 2,4 12,56
x r=4 cm x
y
G r=4 cm
y
x x
0 G 0M
ekil 1.9

y = 3 x43x,414 = 1,69 G = (2,4 x 2,40)

F = r2
2
xy = 4 x 4 x 1 , 41
3 x 3 ,14
= 2 , 40 cm

1.1.1.2. Birleik Geometrik ekillerin Arlk Merkezi

Verilen birleik yzey, koordinat dzlemine oturtulur.

Birleik yzey, bilinen basit yzeylere ayrlr.
Her basit yzeyin arlk merkezi bulunur.
Her basit yzeyin arlk merkezinden koordinat eksenlerine dikler inilir.
Her basit yzeyin alanlar tespit edilir.
x ve y mesafeleri hesaplanr.
gx ve gy bulunur.

6
1.1.2. Atalet Momenti

Herhangi bir yzeyin sonsuz derecede kk alan parasnn, herhangi bir x eksenine
mesafesinin karesi ile arpmnn toplamna, o alann x eksenine gelen atalet momenti denir.
Atalet momenti ,J ile gsterilir. Birimi dm4 cm4 tr.
y
F

x Jx = SdFy 2
dF
Jy = SdFx 2
y

0 x
ekil 1.10

1.1.3. Atalet Yarap

Kendi arlk merkezinden geen eksene gre atalet yarap ayn eksene gre alnan
atalet momentinin kesit alanna blmnn karekkne eittir. Ix ile gsterilir. Atalet
yarapnn birimi cm, dm olur.

x = Jx
F cm y = Jy
F
cm
Burada: Ix: Atalet yarap
Jx: x eksenine gre atalet momenti
F: eklin (kesitin) alan

1.2. eitleri
Basit kesitlerin atalet (eylemsizlik) momenti
Birleik kesitlerin atalet (eylemsizlik) momenti

1.2.1. Basit Kesitlerin Atalet (Eylemsizlik) Momenti

En ok kullanlan kesitlerin arlk merkezinden geen tarafsz eksenlerine gre( x-x

ve y-y eksenleri ) atalet momentleri, aada maddeler hlinde verilmitir.

rnein X-X eksenine gre atalet momenti JX ; Y-Y eksenine gre atalet momenti JY
ile gsterilmitir.

Kare (kendi arlk merkezine gre)

7
 y

b=h
G x

h
Jx, J y = h4
12 cm4

ekil 1.11

Dikdrtgen
y

Jx = bh12 cm 4
3

G x
h

Jx = hb3
12 cm 4

ekil 1.12

gen

Jx = bh36 cm4
3

ekil 1.13

8
 Daire

Jx = Jy = 64
4
NORMAL
DARE
D
cm 4

ekil 1.14

DELKL
DARE

( D 4 D1 4 )
D D Jx = Jy = 64
cm 4

ekil 1.15

Yarm daire

Jx = Jy = 0,00686 D 4 cm 4

ekil 1.16

eyrek daire

Jx = Jy = 0,00344D 4cm4

ekil 1. 17

Parabol
a
Jx = a4b cm4
3
b

G
Jy = b4a cm4
3
x

ekil 1.18

9
1.2.2. Bileik Kesitlerin Atalet (Eylemsizlik) Momenti

Herhangi bir yzeyin kendi arlk merkezine gre bulunan atalet momenti ile yzey
alannn arlk merkezi ve eksen arasndaki mesafenin karesiyle arpmnn toplamna
eittir.

1.
2
e2 J11 = Jx + Fe1
y atalet
J 22 = Jy + Fe2
G x W11 = J11
e
mukavemet

e1
2 1
= J11
F
ataletyarap
01

ekil 1.19

2.
2
y J x x = 14 x13 3
12
= 2016
J 11 = + (14 x12 )(16 2 )
3
14 x 12
12
G x
12

= 4502 cm 4
16
W11 = 4502
16 = 2814 cm 3
2 14 1
01 x = 4502
168
= 16 ,37 cm
ekil 1.20

3.
2 J X = 12510 cm 4
tablodan
INP 320
F = 77 , 7 cm 4
tablodan
J 1 1 = 12510 + 77 , 7 x 40 2

= 136 , 830 cm 4

W 11 = J 11
= 136 , 830
= 3420 , 75 cm 3
40 cm

40 40

1 = J 11
77 , 7 = 136 , 830
77 , 7 = 42 cm
2
1 1

ekil 1.21

10
 Not: Kaynak iin INP profil tablolarna baknz (statik. MEB).

Basit kesitlerin atalet momentinde verilen formller, kesitlerin arlk merkezinden

geen eksenlere gre atalet momentleridir. Bir kesitin kendi arlk merkezinin dndan
geen eksenlere gre atalet momentini de hesaplamak gerekebilir. Byle durumlarda paralel
eksen teoreminden yararlanlr.

1.2.3. Paralel Eksen (Steiner) Teoremi

Bir kesitin ayn dzlem iinde bulunan bir eksene gre atalet momenti; tarafsz
eksene gre atalet momentine, kesitin alan ile paralel iki eksen arasndaki uzakln
karesinin arpm eklenerek bulunur.

JXN = JX + F X e12 .. cm4

JYN = JY + F X e22 .. cm4

yn
e2
y

G x
e1

0 Xn
ekil 1.22

Birleik kesitlerin atalet momentleri, Steiner teoreminden yararlanarak bulunur.

Birleik kesitlerin atalet momentini bulmak iin;

1- Verilen kesit, basit geometrik ekillere blnmelidir.

2- Her ekil numaralanp, teker teker alanlar bulunmaldr.

3- Birleik kesitin (tarafsz eksenin getii), arlk merkezi bulunmaldr.

4- Steiner teoremine gre her kesitin atalet momenti bulunarak cebirsel toplam
yaplmaldr.

Atalet momentinin birimi cm4, dm4 dir.

11
 UYGULAMA
UYGULAMA FAALYET
FAALYET
Atalet Momenti Hesap Uygulamalar

1. Aada verilen bileik yzeyin arlk merkezini analitik (hesap) yol ile bulunuz.

y 18
x y F
1 6 8 192
2 15 3 36

10
x
16

y G2 6
x2
y2
0 12 6 x

ekil 1.23

lem Basamaklar neriler

ekilleri, basit geometrik ekillere Hesaplanmasnn kolay olduu

ayrnz.
Ayrm olduunuz her eklin arlk
merkezini bulunuz ve tablonuzu
oluturunuz.
ekil 1.23 te sa stte bulunan tablo
Ayrm olduunuz her eklin alanlarn
hesaplaynz.
Ayrma ileminden yararlanarak eklin
basit ekillere ayrlmam durumun
arlk merkezini bulma formln
oluturunuz.
F1 x1 + F2 x2 +... + Fn xn
Gx = F1 + F2 + ... + Fn
F1 y1 + F2 y 2 +...+ Fn y n
Gy = F1 + F2 +...+ Fn
ekilleri elde etmeye
alnz.(Kare,dikdrtgen,gen)
Arlk merkezini bulurken
eksenlerden almanz gereken
deerleri kartrmaynz. X X
ynndeki deeri alrken yataydaki
lleri kullanacaksnz. Y-Y
ynndeki deeri alrken dikeydeki
lleri kullanacaksnz.X ynnde
X1 iin 12/2 = 6 X2 iin sfr
noktasndan ikinci eklin kesine
olan l (12 ) + ( eklin arlk
merkezi ) 6/2 = 15 Y ynndeki
deerlerin bulunmasnda X
ynndeki deerlerin bulunmas
yntemini kullannz. Tm
hesaplamalarmzda sfr noktasn
esas aldmz unutmaynz.

Formldeki simgelerin yerine yazlacak Dikdrtgenin alan forml; ksa

deerleri, izim zerinden ve tablodan kenar x uzun kenar mesafesidir.
12
alnz. 16x12= 192 6x6=36
Gx = 6 x192 +15 x 36
192 + 36 = 7,42cm
Forml olutururken arlk
Gy = 8 x192 + 3 x 36
192 + 36 = 7,210 cm merkezlerini ( F ) Gx te X
deerleriyle Gyde Y deerleri ile
arplmas gerektiine dikkat ediniz.

Deerleri yerine yazarken doru yere

yazdnzdan emin olunuz. X
deerlerini Gx e, Y deerlerini Gy
formlnde kullanacaksnz.
Hesaplamalar yaparken matema-
tiksel hata yapmadnzdan emin
olunuz.

2. Aada verilen birleik yzeyin arlk merkezini analitik (hesap) yoluyla bulunuz.

y
8 6 10
x y F
1 4 12 192
x2 G2 2 11 20 48
8

y2 3 19 12 240
G1 G3
24

x1 x3
16

y1 y3

0 x
ekil 1.24

G1 x = 192 x 4 + 48 x11+ 240 x19

192 + 48+ 240 = 12,2cm

G1 y = 192 x12+ 48 x 20 + 240 x12

192 + 48+ 240 = 12,8cm

13
 3. Aada verilen basit yzeyin (kesitin) atalet momentini ve atalet yarapn
hesaplaynz.
y

Jx = bh12 = 1012 = 1440cm 4

3 3
x12
6
G Jy = hb3
= 1212 = 1000cm 4
3
x x10

12
12

x = Jx
F = 1440
120 = 3,46cm
y = Jy
F = 1000
120 = 2,88cm
10

ekil 1.25

4. Aada verilen eklin atalet momenti ve atalet yarapn hesaplaynz.

44 cm

Jx = bh12 = 2012 = 47324, cm4

3 3
x44

x = Jx
F = 47324, 44
440 =107,5cm
20 cm

ekil 1.26

5. Aada verilen birleik yzeyin atalet momentini ve atalet yarapn hesaplaynz.

y 4,1
x2
9
1,9 2,6

G
x1 2,1 2,9 y2
18

10,9

y1

0 4 6 x

ekil 1.27

14
 nu x y F ex Ey
1 2 9 73 1,9 2,1
2 7 13,5 54 2,6 2,9

Gx = 72 x 2 + 54 x 7
72 + 54
= 4 ,1 cm

72 x 9 + 54 x 13 , 5
Gy = 72 + 54
= 10 , 9 cm

Jx 1 = bh 3
12
= 4 x 18 3
12
= 1944 cm 4

Jx2 = bh 3
12
= 6 x 93
12
= 365cm 4

Jx x = (1944 + 72 x1,9 2 ) + ( 365 + 54 x 2 ,6 2 ) = 2934 cm 4

x = Jx x
= 2934
= 4 ,8 cm
F 72154

Jy 1 = hb 3
12 = 18 x 4 3
12 = 96 cm 4

Jy 2 = hb 3
12
= 9 x63
12
= 162 cm 4

Jy y = ( 96 + 72 x 2 ,12 ) + (162 + 54 x 2 ,9 2 ) = 1030 cm 4

15
 LME
LME VE
VE DEERLENDRME
DEERLENDRME
1. Aada verilen birleik yzeyin arlk merkezini analitik (hesap) yol ile bulunuz.

14
20

6
12 4 9

ekil 1.28

2. ap 20 cm olan dairenin atalet momentini ve atalet yarapn bulunuz.

3. Aada verilen bileik yzeyin atalet momentini ve atalet yarapn hesaplaynz.

4

12
8
4

4 6 4

ekil 1.29

Not: Bu sorular doru olarak zebildiyseniz dier renme faaliyetine geiniz. Ya

da takldnz yerde modln ilgili blmne baknz.

16
 RENME FAALYET-2

RENME FAALYET-2
AMA
Bu renme faaliyeti ile renci, gerekli ortam salandnda mukavemet momenti
hesab yapabilecektir.

ARATIRMA

Bu faaliyeti tam olarak kavrayabilmeniz iin arlk merkezi ve moment

konusunu renmeniz gerekmektedir.Burada ksa bilgi verilecektir;ancak bu
konuda aratrma yapmanz gerekecektir.

2. MUKAVEMET (DAYANIM) MOMENT

HESAPLARI YAPMA
2.1. Mukavemet (Dayanm) Momenti
2.1.1. Tanm

Kuvvet ile kaldra kolunun (kuvvet kolunun) arpmna, kuvvetin dndrc etkisi
veya mukavemet momenti denir.

2.1.1.1. Eilme Momenti

Bir kiriin kesitinde, d kuvvetlerin etkisiyle (kiri tarafsz ekseninden geen bir
dzlem ierisinde) kuvvet ifti douyorsa buna basit eilme ad verilir.

Kuvvet iftinin belirttii dzleme eilme dzlemi denir.

Kuvvet iftinin momentine ise eilme momenti denir. Ve (Mb) ile gsterilir. Mb= x
W dir.

Eilen kiri kesitinin bir tarafnda ekme, teki tarafnda basn gerilmeleri
doar.ubuun ekme tarafnda lifler uzar. Basn tarafnda ksalr .Bu nedenle ekme
tarafnda kopma; basn tarafnda ezilme olabilir.

Tarafsz eksende uzama ve ksalma yoktur.Eilme momenti birimi tm, tcm, kgm,
kgcm ile gsterilir.

17
 Tarafsz eksen

A B
L

ekil 2.1

2.1.1.2. Eilme Gerilmesi

Eilmeye zorlanan cisimlerin en d noktalarnda meydana gelen ekme ve basn

gerilmelere denir. (Sigma) sembol ile gsterilir. Birimi kg/cm2 ile ifade edilir..Basit
kirilerde ykleme durumuna gre eilme(fle) miktarn veren formller vardr.(Daha fazla
bilgi iin kaynak statik.mukavemet MEB.)

2.1.1.3. Kesme Kuvveti ve Eilme Momenti Diyagramlarnn izilmesi

P=100 kg
20 cm 80 cm

A B

RB
+1600 cm2 B'
A' -1600 cm2

A'' B''
400
800
1200
1600 Mmax

ekil 2.2

Kuvvet diyagramnda alanlar bulunur(+;-).

Moment diyagram alanlara gre izilir.

M max = Pxdxd1
L = 100 x 80 x 20
100 = 1600kg .cm

18
 nce mesnetlere gelen kuvvetleri buluruz.

RA = Px 80
L = 100100x 80 = 80kg
RB = Px 20
L = 100 x 20
100 = 20kg

Daha sonra kirie paralel olan AB noktasndan RA kadar yukar klr. RA nn bitim
yerinden AB eksenine paralel olarak P kuvvetinin uzant izgisine kadar gidilir. P yi kesen
noktadan P istikametinde ve P iddeti kadar inilir. P iddetinin bittii noktadan AB
eksenine paralel RB iddeti kadar klr. Bylece kesme kuvvetleri diyagram izilir ve
kiriteki en tehlikeli nokta grlr.

AB izgisine paralel AB izgisi izilir.

M max =
Pxdxd 1
L formlnden

M max = Pxdxd1
L = 100 100
x 80 x 20
= 1600kg.cm bulunur.

Bu sonu bize en byk eilme momentini verir.

ekillerde eitli yklemelere gre kirilerin kesme kuvveti ve eilme momenti

diyagramlar grlyor.

P1 P2
L/3 2L/4

A B

RB
B'
A' En tehlikeli kesit RB
L

Mmax

ekil 2.3

19
 q kg/m q 1000

A B

RB
B'
A' En tehlikeli kesit RB

Mmax

ekil 2.4

R A B = qxL
2 = 10002 x1 = 500kg

qxl 2
M max = = 10008 x1
2

M max = 125kgm = 12500kgcm

2.1.1.4. Mukavemet Momenti

Herhangi bir kesitin kendi arlk merkezinden gelen mukavemet momenti, ayn
eksene gre alnan atalet momentinin tarafsz eksen ile yzeyden uzak mesafenin atalet
momentine blm, o yzeyin mukavemet momentini verir.W ile gsterilir.

2.1.2. eitleri

Basit kesitlerin mukavemet (dayanm) momenti

Birleik kesitlerin mukavemet (dayanm) momenti

2.1.2.1. Basit Kesitlerin Mukavemet (Dayanm) Momenti

En ok kullanlan kesitlerin arlk merkezinden geen tarafsz eksenlerine gre( x-x

ve y-y eksenleri ) mukavemet momentleri aadaki maddeler hlinde verilmitir.

rnein X-X eksenine gre atalet momenti WX , Y-Y eksenine gre atalet momenti
WY ile gsterilmitir.

20
 Dikdrtgen

y
bh3
Wx= 12h = bh12 h2 = bh6 cm3
3 2

h/2
2
G x

h
hb3
Wy= 12h = hb6 = bh6 cm3
2 2
b/2
2

ekil 2.5

Kare

b=h
G x
h

Wx = h6 cm3
3

b
Wx = Wy

ekil 2.6

gen

G 2
3
h= bh 2
24
cm 3
1
h= bh 2
cm 3
h/2

3 12

ekil 2.7

21
 Daire

Wx = Wy = 32
3
cm3
NORMAL D
DARE

ekil 2.8

Yarm daire

Wx = 0,0323D3cm3

ekil 2.9

Boru

DELKL
DARE

D D

Wx = Wy = ( D32DD1 ) cm3
4 4

ekil 2.10

eyrek daire
e2

G
W1 = 0,0162 D 3
W2 = 0,012 D 3
e1

ekil 2.11

22
 Parabol
y
a

b
Wx = ab 2
G
4
x
Wy = ba 2

ekil 2.12

2.1.2.2. Birleik Kesitlerin Mukavemet (Dayanm) Momenti

Atalet momentini (J), tarafsz eksenden kiriin st kenarna olan uzakla (e) ye
blerek (W) dayanm momenti bulunur.

Aadaki formle dikkat ediniz.

JX
W = e: Tarafsz eksene olan kiriin en uzak noktas
e
1.
2
J11 = Jx + Fe1
e2
y atalet
J 22 = Jy + Fe2
G x W11 = J11
e
mukavemet
e1

2 1 = J11
F ataletyarap
01
ekil 2.13

2.
2

J x x = 14 12x13 = 2016
3
y

J 11 = 14 x 12 3
12 + (14 x12 )(16 2 )
G x
12

= 4502 cm 4
16
2 14 1
W11 = 4502
16
= 2814 cm 3
01
x = 4502
168 = 16 ,37 cm
ekil 2.14

23
3. J X = 12510 cm 4
tablodan
2
INP 320
F = 77 , 7 cm 4
tablodan
J 1 1 = 12510 + 77 , 7 x 40 2

= 136 , 830 cm 4

40 cm
W 11 = J 11
40 = 136 , 830
40 = 3420 , 75 cm 3

2
1 1 1 = J 11
77 , 7 = 136 , 830
77 , 7 = 42 cm
ekil 2.15 Kaynak INP profil tablolarna baknz (statik.MEB).

Mukavemet momentinin birimi cm3. dm3 tr.

24
 UYGULAMAFAALYET
UYGULAMA FAALYET

Mukavemet Momenti Hesab Uygulamalar

1. Aada verilen basit yzeyin (kesitin) atalet ve mukavemet momentini

hesaplaynz.
y

Jx = bh 3
= 1012 = 1440 cm 4
3
x12
12
6

Jy = hb 3
= 1212 = 1000 cm 4
3
G x10
x 12 12

Wx = bh 2
= 1012 = 240cm 3
2
x12
12

Wy = hb 2
= 12 12 = 200 cm 3
2
x10
10
12

ekil 2.16

2. Aada verilen eklin atalet ve mukavemet momentini hesaplaynz.

Jx = bh 3
12 = 20 x 44 3
12 = 47324,44 cm 4
44 cm

Wx = bh 2
24
= 20 x 44 2
24
= 1613,33cm 3
Wx = bh 2
12 = 20 x 44 2
12 = 3226,63cm 3
20 cm

ekil 2.17

3. Aada verilen birleik yzeyin atalet ve mukavemet momentini hesaplaynz.

Birimleri cm alnz.
18 x y F
1 6 8 192
2 15 3 36
10

x
16

G
y Gz
6

x2
y2
0 12 6 x

ekil 2.18

25
 e1y
x y F
1 6 8 192
2 15 3 36
e1x
G
G

G2 e2x

0 e2y x

ekil 2.19

4. Kesiti basit ekillere ayrarak teker teker alanlar hesaplaynz. Birleik kesitin
arlk merkezinin yerini bulunuz.

4.1. e1x , e2x , e1y , e2y uzunluklarn bulunuz.

4.2. J1X , J2X , J1Y , J2Y hesaplaynz.

4.3. Steiner teoremini uygulaynz.

4.4. Mukavemet momentini hesap ediniz.

ZM:

4.
F1 = 16x12 = 192 cm2 F2 = 6x6 = 36 cm2
F= F1+F2 = 192+36 = 228 cm2

X ve Y eksenlerine gre F1 ve F2 nin arlk merkezi koordinatlar

X1 = 6 cm X2 = 15 cm. Y1 = 8 cm. Y2 = 3 cm.

F1 x1 + F2 x2 +... + Fn xn
Gx = F1 + F2 +... + Fn Gx = 6 x192 +15 x 36
192 + 36 = 7,42cm
F1 y1 + F2 y 2 +...+ Fn y n
Gy = F1 + F2 +...+ Fn Gy = 8 x192 + 3 x 36
192 + 36 = 7,210cm

Gx = 7,42 cm Gy = 7,21 cm arlk merkezinin yeri

26
 4.1.
e1x = (y1-gy) = 8 7,21 = 0,79 cm. e2x = (gy-y2 ) = 7,21-3 = 4,21 cm

e1y = (gx-x1) = 7,42 - 6 = 1,42 cm. e2y = (x2-gx ) = 15-7,42 = 7,58 cm

Bu yaplanlar tablo halinde de dzenleyebiliriz

nu x y F ex ey ex2 ey2
1 6 8 192 0,79 1,42 0,62 2,016
2 15 3 36 4,21 7,58 17,72 57,45

4.2.

Jx = 1212 = 4096cm4 Jx = 64
= 108cm4
3
x16
12

Jy = 1612 = 144cm4 Jy = 12 = 108cm4

3 4
x12 6

4.3.

JX-X = ( J1X + F1 . e1y2 ) + ( J2X + F2 . e2y2 )

JY-Y = ( J1y + F1 . e1x2 ) + ( J2y + F2 . e2x2 )

Jx x = ( 1212 + 192x0,62) + ( 126 + 36x17,72) Jx x = 4960,2cm4

x163 4

Jy y = ( 1612 + 192x2,01) + ( 12 + 36x57,45) Jy y = 4864,32cm4

3 4
x12 6

4.4.

Wx x = 4960, 2
8,73 = 564,3 Wy y = 4864
10,58 = 459,76
, 32

5. ekil 2.20de grld gibi yklenen 15 cm apnda bir kiri bu ykn altnda ne
kadar eilir? Elastisite modl 2,1x106 kg/cm2 dir.

p=14 ton
L/2
d=15 cm

A B

5m

ekil 2.20
27
 Ortadan yklenmi kirilerdeki eilme miktarn aadaki formlle bulabiliriz.

f = PxL3
48 xExJ dir.

f: eilme miktar P:yk L: Aklk

E: Elastikiyet katsays J: Atalet momenti

j= D 4
64 olduundan

j = 3,1464x15 = 158962 = 2483,78cm4

4
,5
64 olur.
J yi eilme formlnde yerinde koyacak olursak:

f = 48PxL = 48 x 214000 = 1750000 = 6,98cm

3 3
x 500
xExJ ,1x106 x 2483, 78 250365
Sonu: Kirite eilme miktar 6,98 cm olur.

6.

p=40 ton

3m 1m

A B

RA +
- RB

Mmax

ekil 2.21

ekildeki kiri dairesel kesitli olup ap 10 cm dir. Bu kiriin kesme kuvveti eilme
momenti diyagramn izerek;

a) Mesnet tepkilerini
b) En byk eilme momentini
c) Ne kadar eileceini bulalm.

28
 Elastisite modl E = 1,1x10 6 kg / cm 2

a) Mesnet tepkileri
MA= 0
P x 300 B x 400 =0 40000x300 -400B=0 12000000=400B
B=30000kg

MB= 0
-P x 100 + A x 400 =0 -40000x100 +400A=0 -4000000+400A=0
400A=4000000 A=10000kg

b) En byk eilme momenti

M max = PxL1 xL2
L
= 40000 x 300 x100
400
= 3000000 kgxcm

c) Eilme miktar

f = 3 xExJxL
PxL2
(Daha fazla bilgi iin kaynak statik.mukavemet MEB.)

Eilme miktarn bulmak iin nce atalet momentini bulmamz gerekir. Kesit daire
olduu iin izelgeden;
J= D 4
64 = 3,14.104
64 = 31400
64 = 490cm 4 bulunur.

Eilme miktar
6
f = 3xExJxL
PxL2
= 3x1,140000
6
x100
x10 x 490 x 400
= 4000000
646800x10 6 = 6,18x10

7. ekildeki kmal kiri, kuvvet ve yklerle yklenmitir. Kiriin gvenli dayanm

960 kg/cm2 olduuna gre kesit ap ne olur?

P=800 kg/m
100 kg/m 100 kg/m

A RA B

4m 2m 4m 2m 4m

600 800
1200 cm2 200 cm
800 400
-800 cm2 cm2
-400 2400

-800
1200
400 1600
-2400
2000
2400Mmax.
ekil 2.22
29
 zm:

nce mesnetlerden gelen ykleri buluruz.

M A =0 M B = 0 dan
M A = 400 x 2 + 400 x 4 + 800 x8 12 xRB = 0
800 + 1600 + 6400 = 12 RB
12 RB = 7200
RB = 600kg
M B = 800x4 400x8 + 12 xRA 400x14 = 0
3200 3200 + 12R A 5600 = 0
12R A = 12000
R A = 1000kg

Kiriin kesme kuvveti (v) ve Eilme momenti : (M) diyagramlarn izeriz. En

byk eilme momenti Mb =2400 kgm =240000 kgcm bulunur.
b = Mb
Wb

960 = 240000
Wb

Wb = 250cm3
Wb = D3
32

250 = .3,14 D 3
32

D 3 = 2547,7
D = 13,65cm

30
 LMEVE
LME VEDEERLENDRME
DEERLENDRME

1. Aada verilen birleik yzeyin arlk merkezini analitik (hesap) yol ile bulunuz.

14
20

6
12 4 9

ekil 2.23

2. ap 20 cm olan dairenin, atalet momentini ve mukavemet momentini bulunuz.

3. Aada verilen birleik yzeyin, atalet ve mukavemet momentini hesaplaynz.

4

12
8
4

4 6 4

ekil 2.24

31
4. Aada verilen birleik yzeyin atalet ve mukavemet momentini hesaplaynz.

16
20

20
16

8 14 20

ekil 2.25

32
 MODL DEERLENDRME

MODL DEERLENDRME
1. Aada verilen birleik yzeyin atalet, mukavemet momentini ve atalet yarapn
hesaplaynz.

10 16 20

16
14
ekil 2.26

2. Aada verilen birleik yzeyin atalet, mukavemet momentini ve atalet yarapn

hesaplaynz.
16
20

20
16

8 14 20
ekil 2.27

retmeniniz, modldeki faaliyetleriniz ve aratrma almalarnz sonunda

kazandnz bilgi ve becerilerinizi lme aralaryla lerek modlle ilgili durumunuzu
deerlendirecek ve sonucunu size bildirecektir.

33
PERFORMANS TEST
Dersin
naat Teknolojisi / Meslek Hesaplar rencinin
ad
Atalet ve mukavemet momenti hesaplarn
Ama doru olarak yapabilme becerilerinin Ad-soyad
llmesi.
Atalet ve mukavemet momenti hesaplar
Konu Snf Nu
yapmak.
DEERLENDRME KRTERLER EVET HAYIR
Verilen birleik yzeyi, koordinat dzlemine oturttunuz
1
mu?
2 Birleik yzeyi, bilinen basit yzeylere bldnz m?
3 Her basit yzeyin arlk merkezini buldunuz mu?
Her basit yzeyin arlk merkezinden koordinat
4
eksenlerine dikler indirdiniz mi?
5 Her basit yzeyin alanlar tespit ettiniz mi?
6 x ve y mesafelerini hesapladnz m?
7 Arlk merkezi koordinatlarn (gx ve gy) buldunuz mu?
e1x , e2x.enx ve e1y , e2y...eny uzunluklarn buldunuz
8
mu?
9 J1x , J2x.Jnx ve J1y , J2y.. .Jny hesapladnz m?
10 Steiner teoremini uyguladnz m?
11 Atalet yarapn buldunuz mu?
12 Mukavemet momentini buldunuz mu?

34
 CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1.
y
7,86
x y F
1 6 10 240
2 14 3 24
Gx G

14
3 19 4 27
x1 G1
20

y1 Gy

8,86
G3
G2 x3

6
x2 y3
y2
0 12 4 9 x

ekil 1. 33

Gx = 240 x 6+ 24 x14+ 27 x19

240+ 24+ 27 = 7,86cm
Gy = 240 x10 + 24 x 3+ 27 x 4
240 + 24 + 27 = 8,86 cm

2.

r =10 cm

Jx = Jy = D 4
64
= 3 ,14 x 20 3
64
= 7850 cm 4

x = y = Jx
F
= 7850
314 = 5 cm

35
 RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1.

y x y F
7,86
1 6 10 240
2 14 3 24
3 19 4 27
Gx G

14
x1 G1
20

y1 Gy

8,86
G3
G2 x3

6
x2 y3
y2
0 12 4 9 x
ekil 2.23

Gx = 240 x 6 + 24 x14 + 27 x19

240+ 24 + 27
= 7,86br

Gy = 240 x10 + 24 x 3+ 27 x 4
240 + 24 + 27
= 8,86br

2.

r =10 cm

Jx = Jy = D 4
64 = 3 ,14 x 20 3
64 = 7850 cm 4

Wx = Wy = = = 785 cm
2
D 3 3 ,14 x 20 3
32 32

36
 3.

y 6,41

x2 G2
4
x3 G3

4,24

12
0,24
G
8
5,59
x1 G1
9,76

4,41 y2 y3
y1
4

4
0,59

0 4 6 4
x

ekil 2.24

nu x y F ex Ey
1 2 8 64 1,76 4,41
2 7 14 24 4,24 0,59
3 12 10 48 0,24 5,59

Gx = 64 x 2 + 24 x 7 + 48 x 12
64 + 24 + 48
= 6 , 41 cm
Gx = 64 x 8 + 24 x 14 + 48 x 10
64 + 24 + 48 = 9 , 76 cm
Jx1 = bh12 = = 1365,3cm4
3
4 x123
12

6x43
Jx 2 = = 32 cm 4 Jx 3 = bh12 = 6 12 = 576 cm 4
3
x 43
12
Jx x = (1365,3 + 64x1,762 ) + (32 + 24x4,242 ) + (576 + 48x0.242 ) = 2605,77cm4
Wx x = Jx x
ex
= 2605 , 77
9 , 76
= 266 , 93 cm 3

Jy 1 = hb 3
12
= 16 x 4 3
12
= 85 ,33 cm 4
Jy 2 = hb 3
12
= 4 x63
12
= 72 cm 4
Jy 3 = hb 3
12
= 12 x 4 3
12
= 64 cm 4
Jy y = (85,33 + 64x 4,412 ) + (72 + 24x0,592 ) + (64 + 48x5,592 ) = 2974,27cm 4
Jy y
Wy y = ey
= 2974 , 27
9 , 59
= 310 ,14 cm 3

37
4.
20,22
y

16
20

x2 G2
ex2

ex3
ex1

ey2 x3 G3

20
16

G1
x1 y2
y1 ey1 ey3 y3

0 8 14 20 x
ekil 2.25

nu x y F ex ey ex2 ey2
1 4 8 128 5,65 16,22 31,92 263
2 15 18 504 4,35 5,22 18,92 27,24
3 32 10 400 3,65 11,78 13,32 138,76

Gx = 128 x 4 + 504 x 15 + 400 x 32

128 + 504 + 400
= 20 , 22 cm
Gx = 128 x 8 + 504 x 18 + 400 x 10
128 + 504 + 400
= 13 , 65 cm
Jx x = 8 x16 3
+ 128 x31,92 + 14 12 + 504 x18,92 + + 400 x13,32
3
x 36 20 4
12 12

Jx x = 6816 , 42 + 6396 ,68 + 18661,33 = 89445 , 43cm 4

W xx = Jx x
ex
= 89445 , 43
22 , 35
= 4002 , 03 cm 3

J y y = hb 3
12
= 16 x 8 3
12
+ 128 x 263 + 36 x 14 3
12
+ 504 x 27 , 24 + 20 4
12

+ 400 x138 , 76 = 125144 ,8 cm 4

Jy y
Wy y = ey
= 125144 , 8
21 , 78
= 5745 ,8 cm 3

38
 KAYNAKLAR

KAYNAKLAR
AYKUTLU Ali, GNL Hasan,. Statik ve Yap Hesaplar, MEB Yaynlar,
stanbul 2001.

ARSLAN Mehmet, Cisimlerin Dayanm, Arslan Basn Yayn, stanbul 1998.

KARATA Hasan, Prof. Dr. Mukavemet, T Mim. Fak. Yaynlar, stanbul

1984.

YILMAZ Yusuf, Yap rtm. Statik Ders Notlar, SOV. Yap Mes. Lis,
stanbul 2001.

39