Cilt 1

T.C.
MLL ETM BAKANLII
ORTARETM PROJES
HARTA-TAPU-KADASTRO
YOL APLKASYONU
581MSP107
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ........................................................................................................ 2
GR ........................................................................................................................... 3
RENME FAALYET-1 ......................................................................................... 5
1. APLKASYON HAZIRLII ................................................................................... 5
1.1. Noktalarn Aplikasyonu .................................................................................... 5
1.2. Alarn Aplikasyonu ........................................................................................ 6
1.3. Dorularn ve Somelerin Tespiti ....................................................................... 8
1.3.1. Some Noktalarnn Arazide Tespiti ............................................................ 9
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 11
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 12
RENME FAALYET-2 ....................................................................................... 13
2. YATAY KURPLARIN APLKASYONU VE HESABI ....................................... 13
2.1. Kurp Ana Noktalarnn Aplikasyonu .............................................................. 13
2.1.1 Yatay Kurplarn Hesab ............................................................................. 13
2.1.2. Yatay Kurplarn Aplikasyonu .................................................................. 16
2.2. Kurp Ara Noktalarnn Aplikasyonu ............................................................... 18
2.2.1. Dik Koordinat Metodu ile Ara Noktalarn Aplikasyonu .......................... 18
2.2.2. Insal Metotla Ara Noktalarn Aplikasyonu ........................................... 22
2.3. Kurp Aplikasyonunda zel Durumlar ............................................................ 26
2.4. Aplikasyon Hattnn Sigortalanmas ............................................................... 30
2.5. Aplikasyon Defterinin Tutulmas .................................................................... 30
RENME FAALYET3 ...................................................................................... 35
3. NVELMAN........................................................................................................... 35
3.1. Boy Kesit Nivelman ....................................................................................... 36
3.1.1. Gzergh Aplikasyonu ve Uzunluk lm ........................................... 37
3.1.2. Boy Kesit Nivelman ................................................................................ 38
3.2. En Kesit Nivelman ......................................................................................... 40
3.2.1. Nivelman Yolu ile En Kesit Alm ........................................................... 40
3.2.2. Teodolit ile En Kesit Alm ...................................................................... 43
MODL DEERLENDRME .................................................................................. 49
CEVAP ANAHTARLARI ......................................................................................... 52
KAYNAKA ............................................................................................................. 54
1
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 581MSP107
ALAN Harita Tapu Kadastro
DAL/MESLEK Haritaclk
MODLN ADI Yol Aplikasyonu
MODLN TANIMI Yol aplikasyonu ile ilgili ilemleri yapabilme becerisinin
kazandrld renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL
YETERLK Aplikasyon yapabilmek
Genel Ama
Arazi ortamnda, gerekli ara gere salandnda tekniine
uygun olarak aplikasyon ile ilgili ilemleri yapabileceksiniz.
Amalar
MODLN AMACI 1. Tekniine uygun olarak aplikasyon hazrl
yapabileceksiniz.
2. Tekniine uygun olarak yatay kurplarn aplikasyonu ve
hesabn yapabileceksiniz.
3. Tekniine uygun olarak nivelman yapabileceksiniz.
Ortam: Snf, arazi
ETM RETM
Donanm: Gnye, tribli desimetre, cetvel, gnye, izim
ORTAMLARI VE
kalemleri, minkale, teodolit, jalon, iaret fii, total station,
DONANIMLARI
hesap makinesi, nivo, mira, elik erit metre, nivelman kliesi
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
DEERLENDRME doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
sizi deerlendirecektir.
2
GR
GR
Sevgili renci,
lkelerin kalknmasnda kara yollarnn ok byk bir nemi vardr. Kara yollarnn
uzunluu gz nnde bulundurulduunda aplikasyonlarn ekonomik adan ok byk
katklar grlecektir. Yol standartlarndan dn verilmeden aplikasyonlarn uygulanmal ve
yollarn yapmna zen gsterilmelidir. Sizlerin de ileride alacanz yol aplikasyonlarnda
teknik kurallara gre aplikasyon ilerini yapmanz byk bir nem arz etmektedir.
Hazrlanan yol projesinin, yatay ve dey gzerghlar ile kurp aplikasyonlarnn

kusursuz olarak aplikesi, kara yolunu kullanan srclerin can ve mal kaybn nlemede
byk nem arz etmektedir. Yol yapmndaki teknik kurallara gre aplikasyonu yaplm
olan gzergh ve kurplarn yol standartlarn salamas, yolu kullanan kiilere ayrca konfor
sunacaktr.
Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler, harita alannda ett paftas zerinde
hazrlanan yol projelerinin aplikasyon almas ve gzergh aratrmas ilerinin yapmnda
sizlere yardmc olacaktr. Gelien teknoloji ile birlikte yol projeleri, bilgisayar ortamnda
hazrlanmaktadr. Alacanz bu modl hazrlanan yol projelerinin teknik kurallara uygun
olarak aplikasyonunun yaplmasnda size byk kolaylklar salayacaktr.
3
4
RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1
AMA
Tekniine uygun olarak aplikasyon hazrlk almas yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Yol aplikasyonunun nasl yapldn ana hatlar ile aratrarak edindiiniz

bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz.
1. APLKASYON HAZIRLII
Genel anlamda aplikasyon, koordinat, kot ve dier gerekli tm verileri belirli olan
plan ve projelerin zemine uygulama ve iaretleme ilemidir. Bu ilem gerek klasik teodolitler
kullanlarak gerekse elektronik teodolitler kullanlarak gerekletirilir.
Yol bilgisinde aplikasyon kavram ise yaplmas dnlen yol ekseninin araziye
uygulanmas iidir.
Aplikasyon, some noktalarnn tespiti, piketaj, nivelman ve en kesit alm

ilemlerinden oluur.
Yol ekseninin aplikasyonu iki ekilde yaplr:
Ett aplikasyonu:
Yaplan ett haritas zerinde kesin yol ekseni tespit edildikten sonra yaplan
aplikasyona denir.
Dorudan aplikasyon:
Bir yola ait ett haritas alnmadan yaplan ve nemi az olan yollarda uygulanan
aplikasyona denir. Klizimetre ile eim gtrlerek aliyman dorultular ve bu aliymanlarn
kesime noktalar (someler) tespit edilir. Arazinin toporafik durumuna uygun ve minimum
kurp yarapndan daha byk olacak ekilde kurp yaraplar seilerek yol ekseni arazide
iaret ve tesis edilir.
1.1. Noktalarn Aplikasyonu

Noktalarn aplikasyonu, ayet nokta haritada ve zeminde belli bir doru zerinde ise
dorudan doruya uzunluk llmesi ile aksi durumda dik koordinat veya polar koordinat
sistemleriyle yaplr. Haritada ve zeminde belli bir doru deyimi ile iki noktann
koordinatlar belli bir doru (rnein, bir poligon kenar) kastedilmektedir. Ayrca bu
noktalar zeminde betonla veya dier bir biimde tespit edilmi olmalar gerekir.
5
Zemine geirilmesi istenen nokta byle bir doru zerinde bulunuyor ise bu dorunun
bilinen bir noktasnda, aplikasyonu yaplmak istenen noktaya kadar olan uzunluk plan
zerinden dikkatli olarak llr. Kontrol amacyla dorunun dier ucundan da ayn noktaya
olan uzunluk llp bu iki l, toplam dorunun belli olan uzunluu ile karlatrlr. ki
uzunluk arasndaki fark hata snr iinde kald takdirde, her iki noktadan llen
uzunluklara bu farkn yars kadar dzeltme getirilir. Sonra arazi zerinde, haritada llen
miktar kadar bir uzunluk llerek noktann yeri bulunur.
Nokta belli bir doru zerinde deil ise dik veya polar koordinat sistemleri yardm ile
zemine geirilebilir. Dik koordinat sistemi uygulanacaksa projenin, araziye geirilmek
istenen P noktasndan belli olan bir AB dorusuna PM diki izilir. MA ve PM uzunluklar
proje zerinden (yani haritadan) llr. Arazide Adan itibaren MA uzunluu llerek M
noktasnn yeri tespit edilir. Bu noktadan, istenen hassasiyete ve PM kenarnn ksalk ve
uzunluuna gre prizma ya da teodolit ile bir dik klp bu dik zerinde PM uzunluu
llerek P noktasnn yeri belirtilir.
P noktasnn yeri, polar koordinat sistemi yardm ile belirtilmek isteniyorsa P

noktasnn koordinatlar harita zerinden mmkn olan hassasiyette okunur. Bu suretle elde
edilen P noktasnn koordinatlar ve belli olan B noktasnn koordinatlar yardm ile ikinci
temel deve gre BP kenar ve semti hesaplanr.
Bulunan (BP) ve bilinen (BA) semt alar farkndan as hesaplanr. (BA) semt
as dorudan doruya verilmemi ise A ve B noktalarnn koordinatlar yardm ile ve yine
ikinci temel deve gre hesaplanabilir.
P noktasnn yeri kontroll olarak bulunmak istenirse C gibi baka bir noktadan da
as ve PC kenarlar hesaplanarak B ve C noktalarna ayr ayr iki kere aplikasyon yaplr.
1.2. Alarn Aplikasyonu

Herhangi bir AB dorusunun B noktasndan AB dorusu ile gibi bir a oluturan
BP dorusunun aplikasyonu isteniyor ise (ekil 1.4) teodolit nce B noktas zerine kurulup
A noktasna baklr ve drbn as kadar dndrldkten sonra P1 noktas belirlenir. Bu
6
ekilde aplike edilen ABP1= 1 as, kontrol iin dikkatli olarak yeniden iki silsile eklinde
llr. llen 1 as verilen asna eit deilse aradaki fark, aplikasyonda yaplm
olan hata,
1 dr.
Hata, kabul edilebilen snrlar iinde ise dzeltilir. Daha fazla ise aplikasyon
tekrarlanr.
ekil 1.4: Bir ann aplikasyonu
Aplikasyonu yaplm 1 asn kadar dzeltmek iin P1 noktas as

yardmyla hesaplanan d dzeltme miktar kadar BP1 dorusuna dik olarak kaydrlr. Sins
teoremi yardmyla,
sin sin 100 g
yazlabilir.
d BP
BPP1 geni ok kk al dar bir gen olduundan BP BP1 = s alnabilir, sin100g

=1dir. Bunlar yukardaki formlde yerine koyarsak
d s. sin olur.
as kk bir a olduundan

sin yazlabilir.
p
Bu deeri d s. sin formlnde yerine koyarsak

d .s kesin forml bulunur.
p
B ve P1 noktalar arasndaki s uzunluu elik erit metre veya optik olarak arazide
llebilir. Dzeltme miktar d hesaplandktan sonra arazide P1 noktasndan BP1 dorusuna
7
bir dik klarak ve bu dik zerinde hesapla bulunan d kadar bir uzunluk llerek P
noktasnn yeri bulunur.
1.3. Dorularn ve Somelerin Tespiti

Aliymanlarn aplikasyonu iin nce broda, daha sonra da arazide almalar
yaplmaldr. Bu amala broda harita zerindeki poligonlardan yararlanarak gnyeler
yardm ile dikler klr (ekil 1.5). Bu diklerin ekseni kestii yerlere kadar olan uzaklklar
iki ynl ve ynl (tribli) desimetre ile lee gre grafik olarak llr. Her aliyman
dorultusunun tespit edilmesi ve kontrolnn yaplabilmesi iin en az poligondan dik
klr. Ayrca kontrol bakmndan poligon kenarlarnn aplikasyon hattn kestii yerlerde,
bu kesime noktalarnn poligonlardan uzaklklar grafik olarak llmelidir. ekil 1.5te
grld gibi teodolit P1, P2, P3, ......... , Pn poligonlarna kurulup geri veya ileri poligonlara
0g ile yneltilir. Duruma gre drbn 100g veya 300g evrilerek dik boylar kadar alnmak
sureti ile A,B,C ve D noktalar ile dier aliymanlara ait ana noktalar arazide tespit edilerek
bu noktalara kazklar aklr. Noktalar aras mesafe uzak ise bunlarn arasna 300 m
aralklarla kazklar aklarak noktalar sklatrlr. aklan bu noktalara aliyman st
noktalar denir ve ksaca AN eklinde gsterilir.
ekil 1.5: Aliymanlarn aplikasyonu

Aliyman hattnn kontrol iin alet A noktasna kurulur Dye yneltilir. Bu durumda B
ve C noktalar aletimizin drbnndeki dey kl ile akmaldr (Yani AD dorultusu
zerinde bulunmaldr.). Eer grlmyorlar ise B ve C noktalar bir miktar dzeltilerek
dorultuya girmeleri salanr.
Aliyman ara noktalarnn teodolit yardm ile aplikasyonu iin (ekil 1.6) alet A
noktasna kurularak B noktasna yneltilir. Dey genel hareket vidas zlp dey kldan
yararlanlarak iaret verilmek sureti ile istenilen uzaklktaki C, D, E, ... noktalarnn
aplikasyonu yaplabilir.
8
A C D E B
ekil 1.6: Aliyman ara noktalarnn teodolit yardm ile aplikasyonu
Bir dorunun uzantsnn aplikasyonu ekil 1.7de grld gibi A noktasna alet
kurularak tespit edilecekse bu durumda drbn B noktasna yneltilir. Dey genel hareket
vidas zlp dey kldan yararlanarak iaret verilmek sureti ile istenen uzaklktaki C
noktas aplike edilir.
C1
A B
C
C2
ekil 1.7: Bir dorunun uzantsnn aplikasyonu
Uzantnn B noktasna alet kurularak tespiti gerekiyorsa bu durumda drbn A

noktasna yneltilir ve yatay hareket vidas sktrlr. Drbne takla attrlp C1 noktas
iaretlenir. Alette olabilecek optik eksen hatasn (kolimasyon hatas) nlemek amac ile
ikinci drbn durumunda da A noktasna baklr. Yatay hareket vidas sktrlarak drbne
takla attrlr ve C2 noktas iaretlenir. C1 ve C2 noktalar birbirleri zerinde akmazsa AB
dorusunun uzants C1 ve C2 noktalarn birletiren dorunun ortasdr.
Aliyman dorultularnn aplikasyonu yapldktan sonra bu dorularn kesime noktas

olan some noktalarnn aplikasyonu yaplr.
1.3.1. Some Noktalarnn Arazide Tespiti
Aliyman dorultularna ait noktalar A, B, C ve D olsun. Aletimizi A noktasna kurarak

B noktasna tutulan ekle dey kl tatbik edilir. Jalon yardm ile AB ve CD dorularnn
kesime noktas bulunur. AB dorultusunda olmak zere, A noktasndaki aletle dorultu
verilerek somenin yaklak yerinden 50 cm geriye ve 50 cm ileriye M ve N noktalarna ular
yerden 15-20 cm yukarda kalacak ekilde 2 kazk aklr. Bu kazklar zerine aletle yn
verilerek iki tane ivi aklr. Bu iki ivi arasna ince bir ip gerilir. D noktasna kurulmu
olan aletle dorultu verilerek MN arasndaki ipe hafife deecek ekilde tutulan ekl saa
veya sola hareket ettirilir. ekln ipi teodolitin dey klna gelince some noktas tespit
edilmi olur. Bu noktaya kazk ve onun zerine de ivi aklmak sureti ile nokta tespit
edilmi olur.
9
I dorultusu II dorultusu
A D
B C
M
S
N
Hafife gerilmi ip
ekl
ekil 1.8: Some noktasnn aplikasyonu
10
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Yol gzergh haritas zerinde ve arazide yola ait aplikasyon almalar
yapnz.
lem Basamaklar neriler

Broda harita zerindeki poligonlardan
Poligonlardan yararlanarak aliyman
yararlanarak gnyeler yardm ile
dorultusunu tespit ediniz.
diklerin kldn hatrlaynz.
Noktalar aras mesafe uzak ise bunlarn
Poligonlardan yararlanarak proje
arasna 300 m aralklarla kazklarn
zerindeki aliymanlarn araziye
aklarak noktalarn sklatrldn
aplikasyonunu yapnz.
unutmaynz.
Kesien aliyman noktalarn arazide Some noktalarnn arazide tespiti
iaretleyiniz. konusundan yararlannz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Poligonlardan yararlanarak aliyman dorultusunu tespit ettiniz
mi?
2. Poligonlardan yararlanarak proje zerindeki aliymanlarn araziye
aplikasyonunu yaptnz m?
3. Kesien aliyman noktalarn arazide iaretlediniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
11
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
1. Koordinat, kot ve dier gerekli tm verileri belirli olan plan ve projelerin zemine
uygulama ve iaretleme ilemine denir.
A) Ett
B) Aplikasyon
C) stikaf
D) Proje
2. Yaplan ett haritas zerinde kesin yol ekseni tespit edildikten sonra yaplan
aplikasyona aplikasyonu denir.
A) Ett
B) Dorudan
C) Alarn
D) Noktalarn
3. Bir yola ait ett haritas alnmadan yaplan ve nemi az olan yollarda uygulanan
aplikasyona aplikasyon denir.
A) Ett
B) Dorudan
C) Alarn
D) Noktalarn
4. Nokta haritada ve zeminde belli bir doru zerinde deil ise . koordinat veya
. koordinat sistemleri yardm ile zemine geirilebilir.
A) Polar, dik
B) Dorudan, dolayl
C) Dik, polar
D) Yatay, dik
5. Dorularn ve somelerin tespitinde her aliyman dorultusunun tespit edilmesi ve
kontrolnn yaplabilmesi iin en az poligondan dik klr.
A)
B) Drt
C) ki
D) Be
6. Aliymanlara ait ana noktalar zerine arazide kazk aklarak tespit edilen bu
noktalara .. . denir.
A) Kurp st noktalar
B) Aliyman alt noktalar
C) Kurp alt noktalar
D) Aliyman st noktalar
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
12
RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
AMA
Tekniine uygun olarak yatay kurplarn aplikasyonunu ve hesabn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Yatay kurplarn aplikasyonunun ve hesabnn nasl yapldn aratrnz.
Edindiiniz bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz.
2. YATAY KURPLARIN APLKASYONU VE

HESABI
Bir kurbun aplikasyonu, o kurbun zerindeki ardk iki nokta arasndaki yay parasn
bir doru olarak kabul edilebilecek sklkta, eri noktalarnn zeminde belirlenmesi ve tesisi
demektir.
2.1. Kurp Ana Noktalarnn Aplikasyonu

Kurp ana noktalar u birimlerden olumaktadr:
Teet dorularnn kesitii some noktas (S),

Kurbun merkezi (O),
Teet uzunluu (T),
ve noktalar arasndaki yay uzunluu (developman boyu),
Teetlerin daire yayna dedii ve gidi ynne gre kurbun balad tanjant
orijin noktas ( ),
Kurbun bittii tanjant final noktas ( ),
ve noktalar arasndaki daire yaynn orta noktas olan bisektris noktas
( BS ) dr.
2.1.1 Yatay Kurplarn Hesab
Kurp ana noktalarnn aplikasyonunun yaplabilmesi iin kurp elemanlarnn tespiti ve

hesab gerekir. Kurp elemanlar unlardr:
Kurp yarap (R), sapma as ( ), teet boyu (T), developman boyu (D), bisektris
boyu (BS), kiri boyu ( ).
Kurp yarap kesin gzerghn tayini srasnda tespit edilmi ve sapma as da some
noktasnn tespitinden sonra llm olduundan bunlar yardm ile dier kurp elemanlar
hesaplanr.
13
Kurp ana noktalar aplikasyon deerlerinin hesab, R yarap ve sapma as
yardm ile yaplr (ekil 2.2).
ekil 2.1: Kurp ana noktalar
ekil 2.2: Kurp ana noktalar hesabnda kullanlacak deerler
14
Yukardaki ekle gre kurp ana elemanlar hesabnda kullanlacak bantlar u ekilde
karlabilir:

Teet uzunluklar : T R.tg (1)
2
Developman boyu ( ve noktalar arasndaki yay uzunluu )
2. .R 2. .R
D . o
. (2)
360 400 g
olarak dnlr ve bu deer sadeletirilirse grad cinsinden developman boyu
R.
D . elde edilir. (3)
200
Bisektris uzunluu (BS uzunluu):
BS OS R (4)

OS uzunluunu elde etmek iin OS geninde O kurp merkezindeki asnn
2
cosins fonksiyonunu yazarsak
R
Cos ve
2 OS
R 1
OS R. olduundan (5)

Cos Cos
2 2

1
BS R. 1 veya BS R. Sec 1 (6)
2
Cos
2
formlleri ile hesaplanr.
Daha nce de bahsedildii zere bir noktann yol gzerghnn balangcndan itibaren
olan mesafesine o noktann kilometresi denir ve Skm, Bkm eklinde yazlr. Bu bilgiler
nda kilometresi bilinen bir noktadan faydalanarak dier noktalarn kilometresi
hesaplanacaksa aadaki yollar takip edilebilir.
km = S km T (7)
15
D
Bkm + km (8)
2
km D+ km (9)
2.1.2. Yatay Kurplarn Aplikasyonu
S (some) noktasna kurulan teodolit veya elektronik teodolit noktasna yneltilir ve

yatay a tablas 0g a balanr.
Bu dorultu zerinde T uzunluu kadar alnp noktas iaretlenir. Bu iaret

genellikle 5x5x20 cm boyutundaki kazktr.
Bu kazn aplikasyon dorultusuna gre sol tarafta 20-30 cm uzana noktasnn

kilometresi yazl olan ve eik ekilde bir yaz kaz aklr (ekil 2.3).
Daha sonra alet dorultusuna yneltilir, T teet uzunluu kadar alnarak noktas
bulunur ve bu noktaya kazk aklr.
Bu yneltme ilemi some noktasnda dan itibaren 200g+ as kadardr. Buradaki

as proje aamasnda belirlenmi kurp sapma asdr.
Kurp orta noktas olan BS (bisektris) noktas ise kutupsal veya dik koordinat
yntemlerine gre aplike edilebilir.
B noktasnn kutupsal (a ve mesafe ile) koordinat yntemine gre aplikasyonu some

noktasna kurulmu olan aletin teetine gre / 2 kadar evrilmesi ve BS OS R
forml yardm ile bulunan BS uzunluu kadar alnmas ile yaplr.
B noktasnn dik koordinat yntemine gre aplikasyonu ise S teeti apsis (x) ekseni
kabul edilerek KB ve K uzunluklar yardm ile yaplr. Bu koordinatlar,
KB BN R ON (10)

ON R.Cos eitlikleri yardm ile (11)
2

y b KB BN R.(1 Cos ) 2 R.Sin 2 (12)
2 4

xb K= N= R.Sin formlleri ile hesaplanabilir. (13)
2
16
ekil 2.3: Kurp noktalarnn aplikasyon kazklarnn aklmas
rnek 2.1:
Some noktasnn kilometresi Skm= 0+230,84 m, sapma as 65,1489 g ve yarap
250 m olan bir kurbun;
a. Kurp ana noktalar aplikasyon deerlerini,

b. , B ve noktalarnn kilometrelerini,
c. B noktasnn dik koordinatlarn hesaplaynz.
zm 2.1:
65,1489
a. Teet uzunluklar : T R.tg = 250.tg ( ) 140,39 m
2 2
R. 250.3,14
Developman boyu : D . = 65,1489. 255,84 m
200 200

1
Bisektris uzunluu (BS uzunluu) : BS R. 1 = 36,72 m

Cos
2
b. km S km T = 0+230,84 m 140,39 m = (0+ 90,45) km
D 255,84
Bkm + km = (0 90,45m) (0 218,37) km
2 2
km D+ km = (0 90,45m) 255,84m (0 346,29) km

c. y b KB BN R.(1 Cos ) 2 R.Sin 2 = 32,02 m
2 4

xb K= N R.Cos = 241,86 m
4
17
2.2. Kurp Ara Noktalarnn Aplikasyonu
Kurp ana noktalarnn aplikasyonu ile kurbun ba, ortas ve sonu belirlenmi olur.
Ancak bir erinin bu nokta ile belirli olduunu sylemek yanltr. Bunlar dnda kurp
zerinde baka noktalarn da belirlenmesi gerekir. te bu noktalara kurp ara noktalar
denir.
Ara noktalarn aplikasyonunda en nemli husus nokta skldr. Gereinden az nokta,

eriyi belirlemeye yetmez. Bunun yan sra fazla nokta da gereinden fazla zaman ve emek
kaybna neden olur.
Bir kurbu belirlemek iin gerekli olan nokta skl yaplan ie gre deiir. rnein,
bir demir yolu kurbundaki nokta skl ile 2. derecedeki kara yolundaki nokta skl ayn
deildir.
Bir kurbun aplikasyonunda normal bir hassasiyet dnldnde bu sklk kurp

yarapna gre genellikle Tablo 1.1de gsterilen ekliyle alnabilir.
R (Yarap) Ara nokta aplikasyonu

( ..... mye kadar ) ( .... m de bir )
60 5
120 10
180 15
250 20
350 25
450 30
600 40
>600 50
Tablo 2.1: R yarapna gre kurp ara noktalar arasndaki mesafe
Kurp ara noktalar iki ekilde aplike edilir:
Dik koordinat metodu

Kutupsal koordinat metodu
2.2.1. Dik Koordinat Metodu ile Ara Noktalarn Aplikasyonu
Dik koordinat ynteminde uygulanabilecek koordinat sistemleri (ekil 2.4) u

ekildedir:
Ana teetin x ekseni ve veya noktasnn balang olarak alnmas (x, y )

kiriinin x ekseni olarak alnmas
noktasnn balang olarak alnmas ( x , y )
Kiri orta noktasnn balang olarak alnmas (x , y )
AB ekseni veya ona parlel teetin x ekseni olarak alnmas ( x , y)
18
Kurbun aplikasyonu kurbun balangcndan ( ) ortaya kadar dier yar ksm da kurp
finalinden ( ) geriye doru yaplr.
Buna gre ana teetin x ekseni ve noktasnn balang olarak alnmas metodunun
esas ekil 2.5te grld gibi teet noktasndan itibaren alnan bir x apsisine karlk
y ordinat OPK genine gre,
y R ( R y) dir.
ekil 2.4: Dik koordinat sistemi olarak kullanlabilecek eksenler
ekil 2.5: Dik koordinat yntemi ile kurp ara noktalarnn aplikasyonu
Buradaki (R-y) deeri ise OPK geninde pisagor teoremine gre,

19
( R y) 2 x 2 R 2 olur. (15)
( R y) R 2 x 2 deeri elde edilir. (16)
Bu deer y R ( R y) formlnde yerine yazlrsa

y R ( R y) R R 2 x 2 elde edilir. (17)
ekil 2.6: Ana teetin x ekseni ve veya noktasnn balang olarak alnmas
Ana teetin x ekseni ve veya noktasnn balang olarak alnmas dik koordinat
yntemi ile kurp aplikasyonunun nemli bir halkasn oluturur. Bu bakmdan burada sz
edilen yntem aklanacaktr.
Kurbun balangc ve sonunda kesirli yay boylarnn bulunmas durumu

karlalabilecek en genel durumdur (ekil 2.6). Bu durumda nce 1 mye karlk gelen
merkez a,

1m forml ile hesaplanr. Yay uzunluklar , (18)
R
200

1 b
2 b b b2
3 b 2b b3
20
n b (n 2).b bS bn (19)
ile gsterilirse bu yaylar gren merkez alar,
1 1m .b
2 1m .b2
n 1m .b eitlikleri ile hesaplanr. (20)

Dik koordinatlar bu alar yardmyla;
x1 R. sin 1
x 2 R. sin 2
x n R. sin n (21)
1
y1 R.(1 cos 1 ) 2.R. sin 2
2
2
y 2 R.(1 cos 2 ) 2.R. sin 2
2
n
y n R.(1 cos n ) 2.R. sin 2 (22)
2
formlleri ile hesaplanr. Aplikasyon iin hesaplanan x deerleri S dorultusunda alnarak

iaretlenir. Bu noktalardan hesaplanan y deerleri kadar dikler klarak kurba ait ara
noktalar elde edilir. Bisektristen nceki noktalar tarafndaki aliymandan, sonraki noktalar
da tarafndaki aliymandan aplikasyonu yaplacak ekilde hesaplanr.
rnek 2.2:
Kurp ana noktalarnn aplikasyonu ksmnda zlen rneimizi (rnek 1.1) ele
alrsak bu kurpta 30 m aralklarla ara noktalarn aplikasyonunun (dik koordinat yntemine
gre) yaplmas isteniyor. Buna gre verilerin ve istenenlerin ayn anda grlebildii bir
izelge zerinde zm yapnz (R=250 m, km=0+090,45 m, B km=0+218,37
m , km= 0+346,29 m ).
zm 2.2:
ncelikle bu kurpta 1 mye karlk gelen merkez a deerini bulmamz gerekiyor.

200
Not: Burada ( ro ) olarak grad cinsinden ileminin sonucunun alnd

unutulmamaldr.
21
( ro = = 63,66197724 olup 63,6620 olarak alnabilir.)
63,6620
1m 0,254648
R 250
Bu deer elde edildikten sonra noktalarn adlarnn, kilometrelerinin, b yay

uzunluklarnn, merkez alar ile y ve x deerlerinin bulunduu bir klie izilir. Bu
klienin kilometre ksmna istenen aralktaki ara nokta kilometreleri fazla ksm yuvarlanarak
yazlr. Bu kilometrelerin hepsi bataki kilometreden kartlarak b deerleri elde edilir.
1 m .b formlnden merkez alar hesaplanr. Bu alara gre x ve y deerleri forml
gerei hesaplanr.
Nokta ad Kilometre bi i X= R.sini Y=R.(1-cosi)

0+090,45 0,00 0,00 0,00 0,00
0+120,00 29,55 7,52 29,46 1,74
0+150,00 59,55 15,16 58,97 7,05
0+180,00 89,55 22,80 87,63 15,86
0+210,00 119,55 30,44 115,03 28,04
B 0+218,37 127,92 32,57 122,40 32,01
0+346,29 0,00 0,00 0,00 0,00
0+316,00 30,29 7,71 30,20 1,83
0+286,00 60,29 15,35 59,70 7,23
0+256,00 90,29 22,99 88,33 16,13
0+226,00 120,29 30,63 115,70 28,38
B 0+218,37 127,92 32,57 122,40 32,01
Tablo 2.2: rnek 2.2ye ait tablo
2.2.2. Insal Metotla Ara Noktalarn Aplikasyonu
Kurbun ara noktalarnn kutupsal koordinat metodu ile aplikasyonunda, aplikasyon

eleman olarak a kullanlaca iin aksi istenmedike noktalar eit aralklarla kurba yaylr.
Bir emberde ayn yay gren evre a, merkez ann yarsna eittir prensibinden
faydalanlarak aplikasyonun a eleman bulunur.
Uzunluk eleman ise aadaki bantdan elde edilir.
22
ekil 2.7: Kutupsal koordinat yntemi ile ara noktalarn aplikasyonu
2 n
P1 2.R. sin , P2 2.R sin Pn 2.R. sin (23)
2 2 2
Daha nceden tespit edilmi olan veya noktalarndan birine, genellikle de ya

takeometre veya teodolit merkezlendirilir. Some noktasna baklarak yatay a tablas 0g (sfr
grad) a balanr. Hesaplanan a kadar evrilip gerekli mesafe kadar mesafe llerek
istenen noktalar iaretlenir.
Kutupsal koordinat yntemine gre nokta aplikasyonunun temeli
a ve mesafe sistemine dayaldr.
Eer kurbun balang noktasnn ( ) kilometresi yuvarlak bir deer deilse kurp
zerindeki ilk noktann kilometresi yuvarlak bir deer olacak ekilde bir yay boyu seilir.
Bundan sonraki yay boylar da yuvarlak deerler olarak alnr. Buna gre kurbun balangc,
kurbun ilk ara noktas, son ara noktas ile kurbun biti noktas arasnda kalan yaylar, dier
ara noktalar arasnda kalan yaylardan farkl uzunlukta olur. Bundan dolay ilk ve son yaylar
ile ara yaylardan biri iin gerekli hesaplamalar yaplarak merkez alar bulunur. Aplikasyon
eleman olarak teet kiri a kullanldndan hesaplamalarda merkez alarn yar deerleri
kullanlr. Ayrca bu alar yardm ile kiriler de yukardaki bantdan bulunur.
Balang noktasna gre kiri uzunluklar hesaplanmadan aplikasyon yaplyorsa

bisektrise ait aplikasyon elemanlarnn hesaplanmas zorunluluu vardr. nk bu durumda
bisektrise kadar kontrol yapma imkn yoktur.
Bu yntemle noktalarn aplikasyonu iin ncelikle 1 mye karlk gelen evre a

deeri olan 1m hesaplanmaldr.

1m (24)
2R
23
l1 , l 2 , l 3 ,.........., l n yaylarn gren evre alar 1 , 2 , 3 ,........, n ile gsterilirse
bu alar,

1 .l1 1m .l1
2R

2 1 (l1 l ) 1m .(l1 l )
2R

3 2 (l1 2l ) 1m .(l1 2l )
2R
n 1m .ln eklinde hesaplanmaktadr. (25)
rnek 2.3:
Kurplarn dik koordinat yntemine gre aplikasyonu konusunda zm olduumuz

rnei (rnek 2.2) bu kez kutupsal koordinat yntemine gre aplikasyon elemanlar
isteniyor.
zm 2.3:
ncelikle 1 metreye karlk gelen evre a deeri hesaplanmaldr.

200
Buradaki (ro) deerinin grad a biriminde , eklinde bulunduunu

hatrlayalm. Buna gre
63,66197724
1m 0,1273239545
2R 2.(250)
Bu deer, kullandmz hesap makinelerimizin hafzasna srekli kullanlaca iin

kaydedilir. Kurp yay zerinde 30 m aralklarla istenen noktalarn kutupsal koordinat
yntemine gre aplikasyon deerleri aadaki gibi bir tablo ile rahatlkla bulunabilir.
Tablomuzdaki li deeri bir sonraki kilometreden bir ncekinin karlmas ile elde
edilir. i evre a deerleri de bulunan li ler ile 1m nin arpmdr. Alet kurulan noktas
ile aplikasyon noktas arasndaki mesafe olan Pi, tablodaki formlden de grlecei zere
2.R.sin i arpmnn sonucudur.
24
N.N Kilometre li i 1m .li ToPi=2Rsin i
0+090,45 0,00 0,0000 0,00
0+120,00 29,55 3,7624 29,53
0+150,00 59,55 7,5821 59,41
0+180,00 89,55 11,40 89,07
0+210,00 119,55 15,2216 118,41
B 0+218,37 127,92 16,2873 126,53
0+226,00 135,55 17,2588 133,90
0+256,00 165,55 21,0785 162,54
0+286,00 195,55 24,8982 190,60
0+316,00 225,55 28,7179 217,98
0+346,29 255,84 32,5746 244,82
Tablo 2.3: rnek 2.3e ait tablo
Kontrol : n / 2 2. n 2.(32,5746) 65,1492

Verilen 65,1489 olduuna gre ilemimiz dorudur (rnek 1.1).
Kurp ara noktalar genellikle bu yntemle aplike edilir. Bu yntemde evre ann
merkez ann yarsna eit olmas ilkesinden yararlanlr.
Aplikasyon iin nce 1m bantsndan 1 m lik yay gren evre a hesaplanr.
Daha sonra kurbun balang kilometresi yuvarlak olmadndan aplike edilecek ilk
noktann kilometresi (kilometraj) yuvarlak bir deer olacak ekilde l i yay boyu bulunur.
Kurp yarapna bal olarak daha nce verilen ara nokta sklna gre i formlleri
kullanlarak some noktasndan itibaren tatbik edilecek alar hesaplanr. Hesap kontrol iin
n / 2 kullanlabilir.
Teodolit veya elektronik takeometre noktasna kurulur, drbn some dorultusuna
sfr grad ile yneltilir, drbn hesaplanan 1 as kadar evrilir ve P1 kadar mesafe
llerek P1 noktas iaretlenir.
Alet 2 kadar evrilerek P2 kadar mesafe ekilmek sureti ile P2 noktas da

iaretlenir. Bylece noktasna kadar a dorultusu ve mesafeler ile kurbun ara noktalar
aplike edilmi olur.
Bu durumda noktasnn as / 2 kadar olmaldr.
25
2.3. Kurp Aplikasyonunda zel Durumlar
eitli engeller dolaysyla kurp ara noktalarnn noktasndan kutupsal a yntemi
ile aplikasyonu mmkn olmayabilir. Bu durumlarda yaplacak iler yledir:
noktasndan ara noktalarn aplikasyonu (ekil 2.8)
ekil 2.8 : noktasndan ara noktalarn aplikasyonu
Alet bu defa 0g dorultusu ile ya yneltilerek 1 kadar evrilir. Hesaplanan P1

kadar alnmak sureti ile P1 noktasnn yeri belirlenmi olur.
Alet 2 kadar evrilir, hesaplanan P2 kadar alnarak P2 tespit edilmi olur. Bu

ekilde Pn noktasna kadar devam edilir.
Bu ekilde some noktasna kadar geldiimizde amz / 2 olmaldr.
noktas noktasn grmyorsa (ekil 2.9)
ekil 2.9 : noktas noktasn grmyorsa
26
Aplikasyon dan itibaren grlebilen noktaya kadar yaplr.
Alet dan kaldrlr, e kurulur. Some dorultusuna / 2 as ile balanr.
Alet de iken aplikasyon ileminde akland gibi dier noktalar zemine iaretlenir.
ve noktalarna teodolit kurulamyorsa (ekil 2.10)
Bu durumda kurp zerindeki bir nokta dikkatli bir ekilde aplike edilir.
Bu noktaya kurp zeri nokta denir ve ksaca K..N ile gsterilir. Alet K..Nye
kurulur. Drbnn ikinci durumunda noktasna 0g ile baklr.
Drbn yatay eksen etrafnda 200g dndrlr (takla attrlr). Kurp zeri noktann
as kadar evrilerek kurba teet dorultu elde edilir. Bu aya ilk ara noktann as
eklenerek ilk nokta aklr.
Bylece ileme devam edilerek hesaplanan kendi alar yardm ile dier noktalar da
aplike edilir ve noktasna varlr.
ekil 2.10 : ve noktalarna alet kurulamamas durumu
27
Kurp sol kurp ise (ekil 2.11)
Hesaplanan 1 , 2 ,......, n alar 400g dan karlarak elde edilen alarla

aplikasyon yaplr.
ekil 2.11: Sol kurp

Some noktas zerine alet kurulamyorsa
Nehir, gl, deniz, uurum vb. engeller dolaysyla some noktasna alet kurulamyorsa
teetler zerinde birbirini grecek ekilde alnan A ve B gibi iki noktay birletiren dorunun
teetler ile yapt ve alar llr.
some as, geometriden bildiimiz gibi Bir d a kendisine komu olmayan iki
i ann toplamna eittir. kuralna gre hesaplanabilir.
ekil 2.12: Some noktas zerine alet kurulamamas hli

28
(26)
Ancak aplikasyonun yaplabilmesi iin AB uzunluu da llr. almalar srasnda

yeterli hassasiyeti salamak amac ile A ve B noktalarnn seiminde, uzunluk ve a
lmlerinin yeterliliini salayacak zelliklere dikkat edilmelidir.
llen bu a ve kenarlar yardm ile SA ve SB kenarlar sins teoremine gre

hesaplanabilir.
AB SA SB
(27)
sin200 ( ) sin sin
Hatrlatma : sin200 ( ) sin( ) sin
Bundan sonra formlmz u hli alr.

AB SA SB
(28)
sin sin sin
rnek 2.4:
zerine alet kurulamayan (ekil 2.12) some noktas olan bir kurbun teet boyunun
bulunabilmesi amac ile engele yakn seilen A ve B gibi iki noktadan llen alar ve ara
mesafesi aadaki gibidir. Bu deerlerden faydalanarak SA ve SB mesafelerini
hesaplaynz.
44 g ,3608
89 g ,0719
AB 163,14 m
zm 2.4:
133 g ,4327
AB SA SB

Sin Sin Sin
163,14 SA SB

Sin (133 ,4327) Sin (89 ,0719) Sin (44 g ,3608)
g g
Sin (89 g ,0719)

SA 163,14. 185,78 m
Sin (133 g ,4327)
Sin (44 g ,3608)

SB 163,14. 121,01m
Sin (133 g ,4327)
29
Hesaplanan bu deerler yardm ile llebilen A ve B deerleri de eklenerek teet
boyu (T) kontroll olarak hesaplanabilir. yle ki;
T=SA+ A
T=SB+ B
2.4. Aplikasyon Hattnn Sigortalanmas

Aplikasyon hattnn ileride yeniden tesisini mmkn klmak iin her 500 veya 750
mde aliyman zeri nokta ( A..N ) ile , ve some ( S ) noktalarnn sigortalanmas
gerekir.
Sigorta betonlar eksen noktalarndan aliyman hattna dikler klarak eksenden 30-40
m uzaa (genellikle kamulatrma snrnn dna) gmlr.
ekil 2.13: Aplikasyon hattnn sigortalanmas

nceden koordinatl olarak allmad zamanlarda ihtiya olan bu sigortalama
teknii, almalarn gnmzde tamamen koordinat sistemi zerinde ve elektronik cihazlar
yardm ile yapldndan tercih edilmemektedir.
2.5. Aplikasyon Defterinin Tutulmas

Aplikasyon defteri olarak ettte kullanlan defter kullanlmaktadr.
Bu deftere aplikasyonu yaplacak noktalarn kilometresi, ara mesafeleri, sapma alar

yazlr.
30
Bunun yan sra defterin kroki iin ayrlan ksmna kurp elamanlar ve ekli izilir.
a b c d e f g h i k l m
ara sapma
km mes. sola saa
=4.15 sa
0+260 R=1000
60 26,40 T=32,11
= 0+232 2,030 L=64,30
21,40 1 m. Sapma=
0+210 1,214 0,03183g
19,00
0+190 0,686
10 20,80
= 0+168 0,000
7,00
0+160
aa
24,00
Y.K 0+135
4,00
Y.K 0+130
19,00 11,10 20,55 27,90
S.B
0+110 0+155,10
40,00
0+0,60
40,00
0+000
Tablo 2.4: Aplikasyon defterinin tutulmas
31
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Yatay kurplarn aplikasyonunu ve hesabn yapnz.

Proje standartlarna gre yatay kurp
seimini yapnz.
Kurp elemanlarnn, kurp yarap,
Kurp elemanlarn tespit ediniz.
sapma as, teet boyu, developman
boyu, bisektris boyu ve kiri boyundan
olutuunu unutmaynz.
Kurp ana elemanlar hesabnda
Kurp elemanlarnn hesabn yapnz.
kullanlacak bantlardan faydalannz.
Some noktasna aleti kurarak tanjant Yatay Kurplarn Aplikasyonu
orjin ve tanjant final noktalarn tespit konusundaki aklamalardan
ediniz. faydalannz.
Tanjant orjin noktasndan balayarak Yatay Kurplarn Aplikasyonu
hesaplanan a ve koordinat deerlerine konusundaki aklamalardan
gre yay kazklarn aknz. faydalannz.
Nokta skln yarapna gre kurp ara
noktalar arasndaki mesafe tablosundan
Kurp ara noktalarnn aplikasyonunu yararlanarak bulunuz.
yapnz. Aplike metodunu seiniz.
Kurp aplikasyonunda zel durumlar
inceleyiniz.
KONTROL LSTES

deerlendiriniz.

1. Kurp elemanlarn tespit ettiniz mi?
2. Kurp elemanlarnn hesabn yaptnz m?
3. Some noktasna aleti kurarak tanjant orjin ve tanjant final noktalarn
tespit ettiniz mi?
4. Tanjant orjin noktasndan balayarak hesaplanan a ve koordinat
deerlerine gre yay kazklarn aktnz m?
5. Kurp ara noktalarnn aplikasyonunu yaptnz m?
DEERLENDRME

32
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. Some noktasnn kilometresi Skm= 0+210,30 m, sapma as 60 g ve yarap 300

m olan bir kurbun kurp ana noktalar aplikasyon deerleri (T, D, BS) aadakilerden
hangisidir?
A) T=150,86 D=280,55 BS=34,30
B) T=151,26 D=281,55 BS=37,70
C) T=153,56 D= 283,70 BS=35,55
D) T=152,86 D=282,60 BS=36,70

m olan bir kurbun , B ve noktalarnn kilometreleri aadakilerden hangisidir?
A) = 0+57,44, B=0+198,74 =0+340,04
B) =0+55,44 B=0+197,66 =0+339,15
C) =0+56,36 B=0+196,79 =0+338,20
D) =0+58,44 B=0+199,80 =0+341,14

m olan bir kurbun B noktasnn (ekil 2.2) dik koordinatlar aadakilerden
hangisidir?
A) Yb=31,60 Xb=290,60
B) Yb=32,70 Xb=291,71
C) Yb=33,80 Xb=292,71
D) Yb=30,30 Xb=289,30
4. Some noktasnn kilometresi Skm= 0+200,10 m, sapma as 70,70 g ve yarap

200 m olan bir kurbun kurp ana noktalar aplikasyon deerleri (T, D, BS)
aadakilerden hangisidir?
A) T=124,08 D=222,00 BS=35,36
B) T=124,95 D=222,55 BS=36,70
C) T=123,15 D=221,70 BS=35,90
D) T=125,56 D=223,60 BS=34,70
33
5. Yarap 300 m olan bir kurbun km=0+057,44 m, B km=0+198,74 m, km=
0+340,04 m olarak hesaplanmtr. Bu kurpta 30 m aralklarla ara noktalarn dik
koordinat yntemine gre aplikasyonu isteniyor. Verilen deerlere gre aadaki
tabloda istenenleri hesaplaynz.

0+057,44
0+60,00
0+90,00
0+120,00
0+150,00
0+180,00
B 0+198,74
0+340,04
0+310,00
0+280,00
0+250,00
0+220,00
B 0+198,74
DEERLENDRME
34
RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
AMA
Tekniine uygun olarak nivelman yapabileceksiniz.
ARATIRMA
ARATIRMA
Yol gzerghndaki en ve boy kesit nivelmanlarnn nasl yapldn aratrnz.

Edindiiniz bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz.
3. NVELMAN
Belirli noktalar arasndaki ykseklik farknn ya da bu noktalarn denizden
yksekliklerinin bulunmas iin yaplan ileme nivelman denir.
Nivelman ilemi genel olarak geometrik, trigonometrik ve barometrik olmak zere

ekilde yaplr:
Geometrik ykseklik lmnde noktalar arasndaki ykseklik farklar, bu

noktalarn yatay bir dzleme olan dey uzaklklar llerek bunlarn farklar
alnmak suretiyle bulunur.
Trigonometrik ykseklik lmnde ise noktalar arasndaki yatay eik

uzunluk ile dey a llr, ykseklik fark bu deerler ve trigonometrik
formller ile hesaplanr.
Bu metot, genellikle nirengi noktalar kotlarnn bulunmasnda kullanlr.
Nirengi noktalar arasndaki yatay uzunluklar, alarn hesab srasnda llen
eik uzunluklar ile elde edilir.
Barometrik ykseklik lmnde, yksee kldka hava basncnn

dmesi zelliinden yararlanlr. Prensip olarak her 10 m yukarya kldka
hava basnc 1 mm/Hg (milimetre cva) der.
llecek olan noktalar arasndaki hava basnc farklarndan ykseklik fark

hesaplanabilir.
Ykseklik en hassas olarak geometrik ykseklik lm (nivelman) yolu ile elde

edilir. Kullanlan alet ve metotlara gre elde edilen hassasiyet, bir kilometrede 1 mm ile 13
cm arasnda deiir. Trigonometrik metotta bu miktar 13 dm, barometrik nivelmanda ise 1
3 m arasndadr.
Bu metotlardan hangisinin kullanlaca istenilen hassasiyet derecesine gre belirlenir.
Harita alm ilerinde genel olarak geometrik ve trigonometrik nivelman, ok zel (az
hassasiyet isteyen ilerde) hllerde de barometrik nivelman kullanlr.
35
ekil 3.1: Nivonun mant olan U eklindeki borulu dze
Nivelman metodunun aklanmas iin en uygun ara su terazisidir. U eklinde bir
boru alp ierisine su koyalm ve bunu bir sehpa zerine yerletirelim (ekil 3.1). U
eklindeki borunun kollarndaki su yzeylerini birletiren doru, yatay bir dorudur.
Aralarndaki ykseklik fark bulunacak A ve B noktalarna, zerlerinde santimetre blmleri
bulunan birer miray dey olarak tutup su seviyeleri hizasnda bir kere Adaki mirada g
yksekliini, bir kere de Bdeki mirada i yksekliini okuyarak bunlarn farkn alrsak A ve
B noktalar arasndaki ykseklik farkn bulmu oluruz.
g : Nivo ile gerideki noktaya baklarak miradan okunan deer

i : Nivo ile ilerideki noktaya baklarak miradan okunan deer
h g i
3.1. Boy Kesit Nivelman

Kesit nivelman genellikle kara yolu, demir yolu ve enerji nakil hatt inaatlarnda,
bunlarn geecei gzerghn eim durumunu tespit etmek zere yaplr.
Kesitler en kesit ve boy kesit olmak zere iki ksmdr. Boy kesitler gzergh
ynnde, en kesitler ise gzergh ynne dik olarak yaplr.
Boy kesitlerin karlmas aamada gerekletirilir.
Gzerghn aplikasyonu, ykseklikleri llecek noktalarn kazklarla tespiti ve

uzunluklarn lmn kapsar. Bu aama piketaj olarak isimlendirilir.
kinci aama, aplikasyon yoluyla tespit edilen noktalarn nivelman yolu ile
yksekliklerinin tayini ( kesit nivelman) dir.
36
nc aama ise kesitlerin izimidir.
3.1.1. Gzergh Aplikasyonu ve Uzunluk lm
Kesitlerin karlaca gzerghlar;

Enerji nakil hatlarnda dorulardan,
Yollarda ise doru ve kurplardan oluur.
Bunlarn nasl aplike edilecekleri aplikasyon konusunda incelenmiti. Ancak kesit

(profil) karlacak gzerghlarda, eimin deitii btn noktalarda yksekliklerin
llmesi ve bu noktalarn profilde gsterilmesi gerektiinden aplikasyon srasnda eimin
deitii her noktann belirli duruma getirilmesi gerekir.
Bunun iin aplikasyonda genel olarak gzergh ekseni zerinde her 20 mde bir ve
eimin deitii noktalarda toprak seviyesine kadar birer kazk aklr.
Kazklara balangtan itibaren sral numara verilir.
Bunlarn balang noktasna olan uzaklklar da llr ve l karnesine yazlr.
Kazklarn nivelman yaplrken kolayca bulunabilmesi iin her kazn sol tarafna bir
miktar ta veya toprak ylr.
Sa tarafna da zerinde kazk numaras ve kazn balangtan itibaren uzakl

(kilometresi kilometraj ) yazlm olan bir iaret kaz aklr (ekil 3.2).
aret kaznn zerine yazlan uzaklklar kilometre + metre olarak rnein kazn
balangca uzakl 720 m ise 0+720 m olarak yazlr.
Uzunluklar elektronik uzaklk ler ile santimetre (cm) hassasiyetinde llr.
Kurplarda kiri deil yay uzunluu esas alnr. Hendek, dere ve yol kenar gibi arazi
noktalar llerinin desimetre inceliinde yaplmas yeterlidir.
Demir yolu gibi sabit tesislerin uzunluklar cm olarak verilir.
ekil 3.2: Eksen ve iaret kaz
37
Uzunluklar llrken krokinin de izilmesi ok faydal olur.
Krokide, kazk aklm olan arazi noktalar birer yuvarlak ile kazk aklmam olan
noktalar da birer nokta ile gsterilir.
Kazk aklmam noktalara 8/1, 8/2, 8/3 gibi kesirli numaralar verilebilir (ekil 3.3).
Bir yanlla meydan vermemek iin baz nokta numaralarnn yanna, ekilde 10
numaral noktada olduu gibi noktann uzakl da yazlabilir.
ekil 3.3: Gzerghn profilden grnts

3.1.2. Boy Kesit Nivelman
Kesit nivelman, ara noktal nivelman gibi yaplr. Nivo balang noktasndan
yaklak olarak 50 m uzakta ve mmkn olduunca fazla noktann grlebilmesi iin
arazinin yksek bir yerine kurulur.
nce balang noktasna mira tutularak geri okuma yapldktan sonra gzergh
zerinde aklm olan kazklara sra ile mira tutulur ve okumalar yaplr. Bu okumalar ara
nokta olarak yazlr.
38
Ayn zamanda her mira tutulan noktann numaras ve balang noktasndan olan
uzakl da nivelman defterine yazlr (Tablo 3.1).
Mira okumalar Drbn

Nok. Nu. Uzaklk Kot Dnceler
g o i ufku
1 0+000 3,619 108,471 104,852
2 0+007 2,71 105,761
3 0+020 1,95 106,521
4 0+040 0,11 108,361
5 0+060 0,04 108,431
6 0+075 0,51 107,961
7 0+080 1,546 1,442 108,575 107,029
8 0+088 3,04 105,535
8/1 0+091,6 3,45 105,125 Dere ii
8/2 0+94,2 3,91 104,665 Dere ii
8/3 0+98,4 3,88 104,695 Dere st
9 0+100 3,46 105,115
10 0+110 2,43 106,145
11 0+123 1,43 107,145 Yol kenar
12 0+128 1,40 107,175 Yol kenar
13 0+140 1,74 106,835
14 0+151 2,10 106,475
15 0+160 1,667 106,908
[g]= 5,165 3,109 106,908
[i]= 3,109 104,852
[g]-[i]= 2,056 H15-H1= 2,056
Tablo 3.1: Boy kesit nivelman ve hesab
Bunu salamak iin mirac her mira tuttuu noktann numarasn ve uzakln okuyup
alet operatrne bildirir. Ayrca kazk, toprak seviyesinden yksekte ise bunu da lerek
deftere yazlmak zere operatre syler.
Mira, yol kenar, hendek, dere gibi belirli noktalara tutulmu ise bunlar da nivelman
defterine yazlmaldr. Ykseklii llecek noktann alete uzakl geri okumadaki uzakla
vard zaman ileri okuma yaparak nivo daha ileriye alnr. Buradaki ama, eitli sistematik
hatalar nlemek iin geri ve ileri okuma mesafelerinin eit alnmasdr.
Kesit nivelmannda nivo yer deitirme noktas olarak kullanlacak kazklar nceden
aklm olduundan geri ve ileri okumalarn uzaklklar ou zaman eit olamaz. Bu
nedenle nivo hatalarnn az olmas iin kesit nivelman yaplacak nivonun ayar ok iyi
yaplm olmaldr.
Kot hesab drbn ufkuna gre elektronik hesap makinesi veya bilgisayar ile yaplr.
39
Drbn ufkuna gre nivelman hesabn hatrlamak amac ile Tablo 3.1deki hesabn
aklanmas uygun olacaktr. Kodu bilinen noktadaki miraya bakarak elde ettiimiz geri
okuma deerine, o noktann kodunu ilave edersek drbn ufku deerini elde ederiz
(104,852+3,619=108,471).
Elde ettiimiz drbn ufku kodundan okuduumuz orta okumalar ayr ayr kararak
baklan orta noktalarn kot deerlerini buluruz. Nivonun yerini deitirmek gerektiinde en
son ileri mira okumas, bu defa kodu bilinen bir noktaym gibi geri okumas olacaktr.
Dolaysyla drbn ufkundan ileri okumay kararak o noktann kodunu elde edebiliriz
(108,4711,442=107,029). Bu deere geri okumay ilave ederek ikinci drbn ufku deerini
bulabiliriz ( 107,029+1,546=108,575 ). nceki ilemler tekrar edilerek ikinci kurulumdaki
nokta kotlar rahatlkla elde edilebilir. Geri ve ileri okuma farklar ile kotlar bilinen noktalar
arasndaki farkn birbirine eit olduu kontrol mutlaka yaplmaldr. nce balang ve son
noktalarn kotlarna gre H B H A [ g ] [i] kontrol yaplarak hata snr iinde bir
fark varsa bu fark llere eit olarak datlr. Eer balang ve son noktalarn kotlar
belirli deilse ykseklikleri belli noktalardan bu noktalara nivelman yaplarak kot tanr.
Ara noktalarn l ve hesab kontrolsz olduu iin bu noktalarn okunmas ve hesap
ilerinde ok dikkatli davranmak gerekmektedir.
3.2. En Kesit Nivelman

En kesitler daha ok kaz ve dolgu alanlar ve bunlar yardm ile kesitler arasndaki
yarma ve dolgu hacimlerinin hesab iin karlr. Yol ekseninin sa ve sol tarafnda daha
nce belirlenmi, eksene dik ynde ve eksenin her iki tarafnda ihtiyaca gre 10-50 m
genilikteki karakteristik noktalar llr.
Eksene dik dorultuda, enine eimin deitii her noktada mira okumas yaplr ve
mira tutulan yerlerin eksene olan uzaklklar llr. Eksene dik dorultunun tespiti prizma
veya teodolit ile yaplr. Kurplarda en kesit, kurp merkezi ynnde olmaldr.
En kesitler genellikle iki ekilde karlr:
Nivelman yolu ile en kesit alm (nivo ile en kesit alm)

Teodolit ile en kesit alm
Daha nceki tekniklerde dzeli lata kullanlsa da gnmz artlarnda bu yntem

uygulanrln yitirmitir.
3.2.1. Nivelman Yolu ile En Kesit Alm
Kesit karlacak yn belirlendikten sonra nivo, nivelman kesit noktalarnn hepsini

grecek bir yere ve genellikle yksek bir yere kurulur.
Nivonun yataylanmas yapldktan sonra eksen kazndan balamak zere yol

eksenine dik olarak sol ve sa tarafa doru eimin deitii btn noktalara mira tutularak
okumalar yaplr.
40
Mira okumalarnn nivo deitirme noktalarnda mm ve dier noktalarda cm
hassasiyetle yaplmas yeterlidir.
Kesitin sol ve sa taraf l karnelerinde belirtilmelidir. Sol ve sa deyimi boy kesit

istikametinin solunda ve sanda kalan anlamna gelmektedir.
Nivelman llerinin kontroll olarak yaplmas istendiinde l bittikten sonra nivo

kaldrlp tekrar kurularak ikinci bir l yaplr. kinci lde, mirann birinci lde tutulan
yerlere tutulabilmesini salamak iin mira tutulan noktalar bir ta yn ile veya herhangi bir
ekilde belirgin hle getirilir.
Ayn nokta iin yaplan her iki l arasndaki hata 2 cmden fazla olmamaldr.
Eksen kaz ile mira tutulan noktalar arasndaki uzunluklarn elik erit metre ile
yatay olarak eimi ok olan yerlerde dm ve dz olan yerlerde 0,05 m hassasiyetle llmesi
yeterlidir.
En kesit iin yaplan ykseklik ve uzunluk lleri genellikle bir kroki zerine yazlr.
Aadaki eklimiz de bir en kesit krokisini ifade etmektedir. Bu eklimizde yazlan deerler;
ekil 3.4: Nivelman yolu ile en kesit alm

0,00: Eksen kazndan itibaren mesafe lld iin eksen kaznn bulunduu
dey eksenin ifade ekli,
7,4019,50- ... : Eksen kazndan itibaren sa taraftaki noktalarn uzaklklar,
7,5018,00- ... : Eksen kazndan itibaren sol taraftaki noktalarn uzaklklar,
1,41: Eksen kaz zerindeki miradan okunan deer,
1,220,95- ... : Eksen kaznn sandaki noktalarn zerindeki mira okumalar,
1,721,93- ... : Eksen kaznn solundaki noktalarn zerindeki mira okumalar,
106,84: Eksen kaznn kodu (deniz seviyesinden olan ykseklii),
1+040,00: Gzergh balangcna gre eksen kaznn kilometresi anlamna gelir.
41
Eer nivonun bir kez kurulmas ile btn kesit noktalarnn llmesi mmkn
olmam ve ikinci bir defa daha kurulmu ise kroki buna gre dzenlenir (ekil 3.5).
ekil 3.5: Nivonun iki defa kurulmas durumunda nivelman alm

Eer ller, nivelman karnesine yazlm ise kotlarn hesab boy kesitlerde olduu
gibi drbn ufku yntemine gre yaplr. Aadaki tabloda 1+040,00 eksen kaznda
yaplm olan llerin karneye yazl ekli gsterilmitir.
ller nivelman karnesine veya bir arazi defterinde ayn satra yazlmak sureti ile iki
ekilde kaydedilebilir. Her iki ekilde de ykseklik hesaplar drbn ufku yntemine gre
yaplr.
En kesit deerlerinin bir satrda kayt edilmesinde, eksen kazna gre uzaklklar alta,
mira okumalar ste yazlr. Mira okumalarnn stne, noktalarn hesaplanan ykseklik
deerleri yazlr.
Mira okumalar
Nok. Nu. Uzaklk Drbn ufku Kot Dnceler
g o i
13 0,00 1,41 108,25 106,84 Sol eksen
7,50 1,72 106,53
18,00 1,93 106,32
25,40 2,45 105,80
32,60 2,57 105,68
40,00 2,55 105,70
13 0,00 1,41 108,25 106,84 Sa eksen

7,40 1,22 107,03
19,50 0,95 107,30
29,80 0,72 107,53
40,00 0,58 107,67
42
Tablo 3.2: Enkesit nivelman karnesi ve hesab
3.2.2. Teodolit ile En Kesit Alm
Enine eimin fazla olduu yerlerde kolaylk olmas bakmndan en kesitler teodolit ile
alnr. Bu amala teodolit eksen kaz zerine kurulup ykseklii llr.
Alm iin teodolit, kesit ynnde yaklak arazi eimine paralel olarak ve dey a bir
tam sayya (ekil 3.6da 117 g) balanr. Arazinin eiminin deitii noktalara tutulan
miralarda kl (st orta alt) okumas yaplr.
Eer ilem elektronik teodolit ile yaplyorsa takeometre ilemi gibi reflektre
yneltilerek mesafe ve kot dorudan llebilir. Yol eksene dik olan bir yndeki okumalar
tamamlandktan sonra drbn asal eksen etrafnda 200g dndrlerek dier tarafa yneltilir.
Bu kez drbn, birinci taraftaki dey ay 200ga tamamlayacak bir aya balanr
(Okler objektif ekseni de denilen bak ekseninin bir doru oluturmas amac ile). Bu
salanamyorsa dey a yine tam say olacak ekilde duruma uygun bir a ile balanr.
Yneltilen ikinci taraftaki arazi eiminin deitii noktalara mira tutularak veya
elektronik olarak okuma yaplr. ller takeometre karnesine yazlr. Mira tutulan
noktalarn kotlar ve yatay uzunluklar takeometri kurallarna gre hesaplanr.
Mira tutulan noktalarn kotlar hesapla bulunmak istenmiyorsa ve kesitler grafik olarak
izilecekse miradan sadece orta kl okumas yaplr. Eksen kazna olan uzaklklar ise elik
erit metre ile llr ve takeometre karnesine bu deerler yazlr.
43
ekil 3.6: Teodolit ile en kesit alm
Takeometre ile alnm en kesitlerin grafik izimi iin nce eksen noktas
iaretlenir.
Bu noktadan geen yatay eksen zerinde, mira tutulan noktalarn eksen kazna
dik olan uzaklklar iaretlenir.
Eksen noktasndan alet ykseklii kadar alnarak muylu noktas tespit edilir ve
bu noktadaki drbn eim izgisinin kesime noktalarndan mira okumalar
kadar aa doru alnarak noktalar iaretlenir.
Bu noktalarn aralar birletirilerek kesit tamamlanr.
44
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Yol gzergh haritas zerinde nivelman almas yapnz.

Aplikasyonda gzergh ekseni zerinde
her 20 mde bir ve bunlarn arasnda
Yol ekseninde ykseklikleri llecek
gerekli grlen eimin deitii
noktalar kazklarla tespit ediniz.
noktalarda toprak seviyesine kadar birer
kazk aknz.
Kazklara balangtan itibaren sral
Noktalara numara veriniz.
numara veriniz.
Ykseklii llecek noktann alete
Tespit edilen noktalarn ykseklik uzakl geri okumadaki uzakla
lmn yapnz. vard zaman ileri okuma yaparak
nivoyu daha ileriye alnz.
Boy kesit noktalarnn kotlarn 3.1.2. Boy Kesit Nivelman balkl
hesaplaynz. aklamalardan faydalannz.
Yol eksenine dik olarak sol ve sa tarafa Her mira tutulan noktann numarasn ve
doru eimin deitii btn noktalarda balang noktasndan olan uzakln
mira okumas yapnz. nivelman defterine yaznz.
elik erit metre ile yatay olarak eimi
Mira tutulan yerlerin eksene olan
ok olan yerlerde dm ve dz olan
uzaklklarn lnz.
yerlerde 0,05 m hassasiyetle lnz.
Nivelmanda ykseklik hesaplarnn
En kesit noktalarnn yksekliklerini
drbn ufku yntemine gre yapldn
hesaplaynz.
hatrlaynz.
45
KONTROL LSTES

deerlendiriniz.

1. Yol ekseninde ykseklikleri llecek noktalar kazklarla tespit
ettiniz mi?
2. Noktalara numara verdiniz mi?
3. Tespit edilen noktalarn ykseklik lmn yaptnz m?
4. Boy kesit noktalarnn kotlarn hesapladnz m?
5. Yol eksenine dik olarak sol ve sa tarafa doru eimin deitii
btn noktalarda mira okumas yaptnz m?
6. Mira tutulan yerlerin eksene olan uzaklklarn ltnz m?
7. En kesit noktalarnn yksekliklerini hesapladnz m?
DEERLENDRME

46
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
1. Geometrik ykseklik lmnde noktalar arasndaki ykseklik farklar, bu noktalarn

yatay bir dzleme olan . llerek bunlarn farklar
alnmak suretiyle bulunur. Bu cmlede noktal yere aadakilerden hangisi
gelmelidir?
A) Yatay uzaklklar
B) Dey uzaklklar
C) Dey a
D) Yatay a
2. Trigonometrik ykseklik lmnde ise noktalar arasndaki yatay eik uzunluk ile
llr, ykseklik fark bu deerler ve trigonometrik
formller ile hesaplanr. Bu cmlede noktal yere aadakilerden hangisi gelmelidir?
A) Dey a
B) Dey uzaklk
C) Yatay uzaklk
D) Yatay a
3. Barometrik ykseklik lmnde, yksee kldka ..

dmesi zelliinden yararlanlr. Bu cmlede noktal yere aadakilerden hangisi
gelmelidir?
A) Nem orannn
B) Oksijen basncnn
C) Oksijen orannn
D) Hava basncnn
4. Gzerghn aplikasyonu, ykseklikleri llecek noktalarn kazklarla tespiti ve
.. lmn kapsar. Bu cmlede noktal yere aadakilerden hangisi
gelmelidir?
A) Aliymanlarn
B) Somelerin
C) Uzunluklarn
D) Alarn
E)
47
5. Aadaki Tablo 3.3te mira okumalar verilen noktalarn kotlarn hesaplaynz.
Mira okumalar Drbn

g o i ufku
A 0+000 3,70 103,60
1 0+010 2,71
2 0+020 1,95
3 0+040 0,11
4 0+060 0,04
5 0+085 0,51
6 0+095 1,65 1,55
7 0+115 3,04
8 0+130 3,45
9 0+145 3,46
10 0+163 2,43
11 0+183 1,43
12 0+198 1,40
13 0+210 1,74
14 0+225 2,10
B 0+240 1,76 105,64
[g]=
[i]=
[g]-[i]= HB-HA=
Tablo 3.3: Boy kesit nivelman ve hesab
DEERLENDRME

Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
48
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
A, B ve C blmlerindeki istenilenleri yaparak kendinizi deerlendiriniz.
A) Yarap 200 m olan bir kurbun km=0+076,02 m, B km=0+187,02 m, km=

0+298,02 m olarak hesaplanmtr. Bu kurpta 30 m aralklarla ara noktalarn kutupsal
koordinat yntemine gre aplikasyonu isteniyor. Verilen deerlere gre aadaki
tabloda istenenleri hesaplaynz.
N.N Kilometre li i 1m .li ToPi=2Rsin i

0+076,02
0+90,00
0+120,00
0+150,00
0+180,00
B 0+187,02
0+217,00
0+247,00
0+277,00
0+298,02
B) Aadaki ekilde nivelman yolu ile en kesit alm yaplm olan noktalarn
kotlarn enkesit nivelman karnesi zerinde hesaplaynz.
Enkesit nivelman karnesi
Mira okumalar
Nok. Nu. Uzaklk Drbn ufku Kot Dnceler
g o i
49
15 0,00 1,32 107,64 Sol eksen
6,60 1,63
17,00 1,84
23,30 2,34
30,50 2,48
40,00 2,56
15 0,00 1,32 107,64 Sa eksen

8,40 1,11
20,60 0,84
27,70 0,61
40,00 0,47
C) Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. Yolun doru ksmlarna .denir. Bu cmlede bo braklan yere

aadakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Gzergh
B) Aliyman
C) Kurp
D) Some
2. ki aliyman birletiren parabolik erilere ..denir. Bu

cmlede bo braklan yere aadakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Gei erisi
B) Dey kurp
C) Yatay kurp
D) Parabol kurp
3. zerine alet kurulamayan (ekil 2.12) some noktas olan bir kurbun teet boyunun
bulunabilmesi amac ile engele yakn seilen A ve B gibi iki noktadan llen
alar 40 g ,2603 75 g ,1739 ve ara mesafesi AB 153,26 m olarak
lldne gre SA ve SB mesafeleri aadakilerden hangisidir?
A) SA=148,60 SB=95,60
B) SA=147,70 SB=94,71
C) SA=145,80 SB=96,71
D) SA=146,02 SB=93,32
50
4. Dorularn kesime noktasna . noktas denir. Bu cmlede bo braklan
yere aadakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Gzergh
B) Aliyman
C) Kurp
D) Some
5. Some noktasnn kilometresi Skm= 0+200,10 m, sapma as 104 g ve yarap

200 m olan bir kurbun , B ve noktalarnn kilometreleri aadakilerden
hangisidir?
A) = 0+76,99 B=0+188,74 =0+297,04
B) =0+77,44 B=0+186,66 =0+296,15
C) =0+76,02 B=0+187,02 =0+298,02
D) =0+75,44 B=0+1188,80 =0+299,14
51
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5 A
6 D
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI
1 D
2 A
3 B
4 A
5.
0+057,44 0,00 0,00 0,00 0,00
0+090,00 32,56 6,91 32,50 1,77
0+120,00 62,56 13,28 62,13 6,50
0+150,00 92,56 19,64 91,09 14,16
0+180,00 122,56 26,01 119,19 24,69
B 0+198,74 141,30 29,98 136,11 32,66
0+340,04 0,00 0,00 0,00 0,00
0+310,00 30,04 6,37 31,51 1,50
0+280,00 60,04 12,74 59,64 5,99
0+250,00 90,04 19,11 88,71 13,41
0+220,00 120,04 25,47 116,85 23,69
B 0+198,74 141,30 29,98 136,11 32,66
52
1 B
2 A
3 D
4 C
5.
Mira okumalar Drbn
g o i ufku
A 0+000 3,70 107,30 103,60
1 0+010 2,71 104,59
2 0+020 1,95 105,35
3 0+040 0,11 107,19
4 0+060 0,04 107,26
5 0+085 0,51 106,79
6 0+095 1,65 1,55 107,40 105,75
7 0+115 3,04 104,36
8 0+130 3,45 103,95
9 0+145 3,46 103,94
10 0+163 2,43 104,97
11 0+183 1,43 105,97
12 0+198 1,40 106,00
13 0+210 1,74 105,66
14 0+225 2,10 105,30
B 0+240 1,76 105,64
[g]= 5,35 3,31 105,64
[i]= 3,31 103,60
[g]-[i]= 2,04 HB-HA= 2,04
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI
1 B
2 C
3 D
4 D
5 C
53
KAYNAKA
KAYNAKA
KONYALIOLU Grol, Yol Bilgisi ve Uygulamas, MEB Devlet Kitaplar
Mdrl Yayn, stanbul, 2004.
SONGU Celal, lme Bilgisi, Cilt 1, Birsen Yayn Evi, stanbul, 1981.
SONU Turhan, Kara Yolu Teknii, r Matbaas Yayn, stanbul, 2003.
YAMAN Naim, Fikri KAMAN, MEB Mesleki ve Teknik retim Kitaplar
Genel Mdrl, Ankara, 1979.
54
T.C.
MLL ETM BAKANLII
ORTARETM PROJES
HARTA-TAPU-KADASTRO
YOL PROJES
581MSP108
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. KEST ZM ..................................................................................................................... 3
1.1. Boy Kesit izimi ........................................................................................................... 4
1.2. Arazi En Kesiti izimi .................................................................................................. 7
1.3. Aplikasyon Plan izimi ............................................................................................... 8
1.4. Boy Kesit zerinde Krmz Hat almas .................................................................. 8
1.4.1. Krmz Hat almas ........................................................................................... 9
1.4.2. Dey Kurplarda Krmz Kot Hesab ................................................................. 10
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 14
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 18
2. ALAN HESABI ................................................................................................................. 18
2.1. En Kesit Alan Hesab .................................................................................................. 18
2.1.1. Cebirsel Yntemle Alan Hesab .......................................................................... 18
2.1.2. Cross Yntemiyle Alan Hesab ........................................................................... 23
2.2. Alanlar Diyagram....................................................................................................... 28
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 38
3. HACM HESABI ............................................................................................................... 38
3.1. Ortalama Alan Yntemiyle Hacim Hesab ................................................................. 39
3.2. Tatbik Mesafe Yntemiyle Hacim Hesab .................................................................. 40
3.3. Kbaj Cetveli .............................................................................................................. 44
3.4. Brkner Erisi ............................................................................................................. 47
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 56
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 60
KAYNAKA ......................................................................................................................... 61
i
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 581MSP108
ALAN Harita-Tapu-Kadastro
DAL/MESLEK Haritaclk
MODLN ADI Yol Projesi
Kesit izimi, alan hesab ve hacim hesab ile ilgili temel bilgi
MODLN TANIMI
ve becerilerin kazandrld renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL
YETERLK Yol proje almas yapmak
Genel Ama
Snf ortamnda gerekli ara gereler salandnda, tekniine
uygun olarak yol projesi ile ilgili ilemleri yapabileceksiniz.
MODLN AMACI Amalar
1. Tekniine uygun olarak kesit izimi yapabileceksiniz.
2. Tekniine uygun olarak alan hesab yapabileceksiniz.
3. Tekniine uygun olarak hacim hesab yapabileceksiniz.
ETM RETM Ortam: Snf
ORTAMLARI VE Donanm: Milimetrik rulo kt, gnye, cetvel, izim
DONANIMLARI kalemleri, fonksiyonlu hesap makinesi, A4 kd
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
DEERLENDRME doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
sizi deerlendirecektir.
ii
GR
GR
Sevgili renci,
Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler harita alannda, kesit izimleri, alan
ve hacim hesaplarnda sizlere yardmc olacaktr.
Kara yolu proje yapmnda teknolojinin her aamasn projelerin hazrlama

tekniklerine yanstarak gelien teknolojiyle birlikte yeni yol projeleri hazrlamak bir
mecburiyet olmutur. Yol proje almalar, genelde hangi yolun ne zaman ve hangi
standartta en verimli ekilde yaplmas gerekliliinin tespiti, yol alarnn ve yol
standartlarnn belirlenmesidir.
Yol yapm iin belirlenen tasar, yol proje gzerghlar, kesinleip araziye
uygulanmadan nce gzerghn getii arazinin fiziksel olarak zemin asndan
uygunluunun aratrlmas gerekir. Bu amala sras ile koridor, n proje ve kesin
projede jeolojik-jeoteknik ettlerin yaplmas gerekmektedir.
Tasar proje gzerghlardan yol yapm ve bakm sreleri dikkate alnarak maliyet,
doal evreye uyum, geometrik standart duyarllk ltleri gz nne alnarak en uygunu
olan yol projesi seilir. Bu yol, proje ettleri kapsamnda jeofizik ve sondaj almalar
yaplarak arazide heyelan blgesi, bataklk geileri, dolgularda kullanlmayacak zayf
zeminler vb. kesimlerin varl aratrlr. Eer gzergh zerinde kritik kesimler saptanm
ise proje almalarnda bu kesimlerdeki sorunlarn proje zerinde zmne ya da yeni
gzergh araylarna geilir. Ett sonucunda uygun bulunan gzerghlarda ise projeye esas
olacak haritalarn almna geilir.
Mhendisliin zel bir alan olan kara yolu proje yapmnn bilimsel temellere
dayanarak hazrlanmas bir zorunluluk olmutur. Teknolojik gelimelerin dzenli olarak
takip edilmesi konusunda tartlmaz bir ilev ve neme sahip olan proje aratrma ve
hazrlama almalar kapsamnda kalite kontrol, bilimsel aratrma yapma, arazi ve zemin
bilgilerinin toplanmas, proje ve yapm aamasnda ortaya kabilecek sorunlara zm
aratrlmas, teknik gelimelerin izlenmesi ve uygulanmasnda sizlere byk ihtiya
duyulmaktadr. Yaplan tm bu proje hazrlk almalarnda sizlerin de byk katklar
olacaktr. Ulusal yol amzn projelerinin hazrlanmas ve kullanm asndan daha teknik ve
ekonomik zelliklerin kazandrlmasna alacanz bu modlle byk katklar
salayacaksnz.
1
2
RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Tekniine uygun olarak kesit izimi yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Kara yollar mdrlklerine, yol projesi hazrlayan mhendislik brolarna veya
yol inaat yapan irketlere giderek izilmi boy ve en kesit temin ediniz. Kesiti
inceleyip kesitte gze arpan zellikleri snfta arkadalarnzla paylanz.
1. KEST ZM
Yapmna karar verilen bir yolun ekonomik ynden kr zarar oran ve ncelii
hesaplanan projesinin, sosyal, asker ve politik faktrlerin nda yeniden hazrlanmasndan
sonra yol ilerine ayrlan yllk bte imknlarna gre bir yol yapm program hazrlanr.
Programda gsterilen yollarn yapmna balama tarihlerinden nce, her yolun nem
ve uzunluuna gre ett ve proje mddeti program hazrlanr.
lkemizde yol yapm gibi btn devlet yollar, il yollar ve otoyollarn projeleri
karayollar genel mdrlnce yaplr. Bazen de mdrln kontrol altnda denenmi
yerli veya yabanc irketlere ihale yolu ile yaptrlr.
ki yerleim birimi arasnda bir yol projesi yaplmas dnldnde plan ve

programlar yaplrken yolun cinsi ve geometrik standartlar belirtilmitir. Bu bilgilerin
nda istikaf ve ett blmnde akland ekilde gzergh aratrmas yaplr. Bu
aratrmalar sonucunda plan, boy kesit ve en kesitleri iine alan 1/2000 lekli n proje
(avan proje) hazrlanr. in bu blmnde yaplan taban tama gc, malzeme ocak ve
yerleri, jeolojik ve jeoteknik ettler ve deneylerin yardm ile hazrlanan n projeler,
ekonomik ynden tekrar karlatrlarak kesin gzergh veya en fazla iki gzergh seilir.
Aplikasyon sonucunda alnan plan boy ve en kesit deerleri zel defterlerine yazlr.
Broda daha nce plan, boy kesit, en kesit, sanat yaplar, st yap elemanlar
hazrlanr.
Bu projeler standartlatrlm boyda paftalara yaplr.
Metraj karldktan sonra yolun inaatna geilebilir.
3
1.1. Boy Kesit izimi
Gzergh ekseni zerinde alnan kesite boy kesit denir.
Boy kesitler, kara yolu, demir yolu ve enerji nakil hatlar projelerinin hazrlanmasnda
kullanlr.
Bunlar kolay izilebilmesi ve ucuz bir ekilde oaltlarak zerinde proje almalar
yaplabilmesi sebebi ile saydam ve milimetrik ktlar zerine izilir. Kesitler uzun
olduundan genellikle rulo eklinde ktlar kullanlr.
izim lei yatay uzunluklar iin ihtiyaca gre 1/1000 ile 1/5000 arasnda alnabilir.
Dey lekler, genellikle arazinin ykseklik farklarn abartl olarak gsterecek ekilde ve
yatay lee gre be on kat daha byk alnr ( rnein, yatay lek 1/2000 ise dey lek
1/200 alnabilir. ).
Kesitte nerelere kazk akld, bunlarn numaralar, kotlar, balangca olan

uzaklklar (kilometraj) ve kurplarn dn ynleri gsterilmelidir.
Boy kesitteki kurplar dey konumdaki kurplardr. Bu nedenle kesitin altnda bu
bilgilerin yazlaca satrlara yer verilir.
Krmz kot satr, yani kesitteki birinci satr, projesi yaplacak yolun eimine gre
alaca kotlarn yazlaca satrdr. Proje kotlar kesite krmz mrekkeple yazld iin
bunlara krmz kot ad verilmitir.
izim, dik koordinat esaslarna gre yaplr. Yatay eksende uzunluklar, dey eksen
de ykseklik farklarn gsterir. nce drdnc satra kazklarn balang noktasndan
itibaren uzaklklar (lee gre milimetreler saylarak) iaretlenir ve nc satra kazk
numaralar yazlr.
rnein, yatay lek 1/ 1000 ise 1 mm 1 m yi, yatay lek 1/ 2000 ise 1 mm 2 myi
gstereceinden uzaklklar buna gre tespit edilir. Sonra beinci satra yalnz metreler, altnc
satra da hektometreler yazlr. kinci satra kazklarn hesaplanm olan kotlar nivelman
defterinden aktarlr.
Gzerghta kurplar varsa bunlarn dn noktalar ve ynleri yedinci satrda gsterilir.
Gzerghn doru eklindeki ksmlar olan aliymanlar, satr ortasna dz bir izgi
izilerek gsterilir.
Kurplar, balad noktada dn ynne doru bir izgi izilerek satrn yannda bir
doru eklinde izilerek gsterilir.
Kurp iaretinin ierisine kurp yarap (rnein, R=300 m), daire eklindeki kurplarda
tanjant uzunluu (rnein, tan=71,28 m) yazlr.
4
Kesitin izilebilmesi iin nce kot balang izgisine (yatay eksene) izime uygun
decek bir kot verilir. eklimizde bu kot 100 m olarak alnmtr.
Bundan sonra btn kazklarn hizasna dey lee gre kazklarn yerleri
iaretlenir.
aret edilen noktalar birletirilerek kesit tamamlanr. Btn eim deiimlerinde

kesit, kdn dna kabildii gibi aada, kotlarn yazld satrlara da girebilir.
Bunu nlemek iin gereken yerde, yatay eksen iin kabul edilmi olan itibari kot
deitirilerek kesit, uygun bir miktarda aa veya yukarya kaydrlr (ekil 1.1).
ekil 1.1: Kd taan kesitin aa veya yukar kaydrlmas

Profil zerine yol gzergh izildii takdirde krmz kotlar h u. tan forml ile
hesaplanr. Tan deeri eim deiimi noktalar arasndaki ykseklik farknn bu noktalar
arasndaki u uzaklna blnmesi ile bulunur. Boy kesit profili, eklimizde de grld
zere 1 ve 10 numaral noktalar arasndaki eim u ekilde hesaplanr:
H 14 H 1 107,20 106,75
tan m 0,003 %0,3
U 141 151
Eksen kazklarnn kotlar da yle hesaplanr:
ncelikle ilk noktann krmz kotu hesap makinesinin hafzasna alnr. Hesaplanan
tan deeri ile her noktann uzakl arplarak o noktaya ait balang noktasna gre
ykseklik fark deeri hesaplanr. Bu deere, hafzaya alnan ilk nokta kotu eklenirse krmz
kot ( proje kotu ) bulunmu olur.
Krmz kot projelendirilirken dikkat edilecek faktrler;

Krmz kot eiminin % 7yi gememesi ve kaz ile dolgu alanlarnn birbirini
karlayacak ekilde planlanmasdr.
5
Buradaki ama, kazlan toprak ktlesinin baka yerlere tanmadan doldurulacak
yerlere aktarlmasdr. Krmz izginin altnda kalan bo ksm doldurulacak, stnde kalan
toprakl ksm da kazlacak anlamndadr.
ekil 1.2: rnek bir boy kesit izimi

6
1.2. Arazi En Kesiti izimi
zellikle yol ve kanal projelerinde, kaz ve dolgu miktarlar arasnda bir dengenin
olup olmad en kesitler arasnda kalan hacimlerin hesab ile ortaya kar. Hacim hesaplar,
izilen en kesitler ve en kesit alanlar yardm ile yaplr.
Boy kesitlerde olduu gibi izimin kolay ve oaltma ilerinin ucuz yaplabilmesi iin
en kesitler de rulo hlindeki saydam ve milimetrik ktlara izilir. En kesitler, alan ve hacim
hesaplarnda kullanldklar iin yatay ve dey lekler ayn olarak ve genellikle 1/100 veya
1/200 olarak alnr.
En kesit izilirken boy kesitte olduu gibi ya haritadan yahut da arazide yaplan en
kesit nivelmanndan yaplr.
Haritadan alnrken yol gzerghna tesviye erilerini kestii noktalardan saa sola
kamulatrma snrna kadar dik klr. Dikmelerin tesviye erilerini kestii noktalar ile
kritik noktalardaki kot ve eksene olan mesafeler hesaplanr. izime eksenden balanr. Saa
ve sola mesafeler lekli alnp deyde de kotlar tespit edildikten sonra kesitirilir. Bu
noktalar birletirilerek en kesite ait siyah hat izilmi olur.
Arazide yaplan en kesit nivelmanndan yaplrken izimde nce eksen kaz

iaretlenir ve kotu yanna yazlr. Eksen kaz kotuna o kazkta tutulan mirada okunan deer
eklenerek drbn ufku (gzleme dzlemi kotu) bulunur ve kesite izilir. Bu doru zerinde
mira tutulan noktalarn eksen kazna uzaklklar ve bu noktalardan aaya doru mirada
okunan deerlere gre eim noktalar iaretlenir. Bulunan noktalarn aralar birletirilerek
kesit tamamlanr. Kesitte lek ve eksen kaz kotunun yazlmas unutulmamaldr. Dier
mira tutulan noktalarn eksen kazna olan uzaklklar ve ykseklikleri yazlmaz.
Mira tutulan noktalarn kotlar hesaplanmsa izim boy kesitte anlatld ekilde
yaplr.
ekil 1.3: En kesite ait siyah hat izimi

7
1.3. Aplikasyon Plan izimi
Arazide aplikasyonu yaplm olan gzerghn plan zerindeki durumunu grmek ve
gerekli dzeltmeleri yapmak amacyla aplikasyon plan izilir.
Aplikasyon plan izimine gemeden nce gzerghn some noktalarnn

koordinatlar, tam olarak tespit edilmi bir semt asna gre hesaplanr. Hesaplanan some
koordinatlar poligon kanavas bulunan kt zerine iaretlenir. Some aralar birletirilerek
gzerghn yn belirlenir.
ekil 1.4: Aplikasyon plan
1.4. Boy Kesit zerinde Krmz Hat almas

Bir yol projesinde boy kesite ait arazi doal hatt (siyah hat) izildikten sonra sanat
yaplar, zemin aratrmalar, yol standartlar ve aada belirtilen hususlar dikkate alnarak
krmz hat almas yaplr.
Krmz hat, bir seri doru paralar ile birbirine balanm erilerden (dey
kurplardan) olumaktadr. Eri paralar ya daire yay ya da T.C. Kara Yollarnda olduu
gibi ikinci derece parabolik kurplardr.
Doal zemin, krmz izginin st tarafnda kalrsa kaz, alt tarafnda kalrsa dolgu
yaplacak demektir. Eskiden kaz ileri insan emeine dayandndan ok pahalya mal
olmakta ve yolun meyilden etkilenmemesi iin yol krmz hatt doal zemine uydurulmaya
allmaktayd.
Bugn ise yksek hzlarda gerekli gvenlik ve konfor koullarn salayacak ekilde
eitli makineler yardm ile byk oranda kaz ve dolgu ilemleri yaplabilmektedir. Kaz ve
dolgu ileri yol maliyetinin yaklak % 20sini oluturduundan tesviye ilerinden
kanlmamaldr.
8
Yol profilinin iziminde dikkat edilecek balca hususlar unlardr:
Krmz izginin eimi hibir yerde maksimum eimi amamaldr.

Kaz ve dolgu miktarnn eit olmasna dikkat edilmelidir.
Kaz yerlerinde karlacak toprak, dolgulara tanaca iin krmz izgi, bu
tamalarn yoku aa yaplmasn salayacak ekilde geirilmelidir.
Zorunlu kalmadka maksimum eime yaklaan eimler tercih edilmemelidir.
Devaml klar uygun deildir. Bu yzden 2-3 kmde bir 300-400 m
uzunluunda daha az eimli sahanlklar dzenlenmelidir.
Kotun en dk olduu yerlerde, yolun altndan sularn akn salamak iin
bz ve menfezler konulacandan krmz izgi uygun ykseklikten
geirilmelidir.
Sularn yol boyunca hendeklerden akmas iin yola % 0,5 eim verilmelidir.
Kpr yerlerinde takn sularn ve yan derelerden gelen akarsularn st
seviyesinden bir krmz izgi geirilmelidir.
Derin kaz ve dolgulardan kanlmaldr. nk, bu eit toprak ileri istinat
duvar ve drenaj iin sanat yaplar gerektirdiinden yolun estetiini bozduu
iin sakncaldr.
Dey kurplarn kpr zerine rastlamamasna ve trafik emniyeti bakmndan
kprlere byk eimle yaklalmamasna dikkat edilmelidir.
Ayn kesimdeki yatay ve dey kurplarn durumlar trafik emniyeti asndan
ett edilmelidir.
Hareket hlindeki tatlarn kinetik enerjisinden faydalanlmaldr. Bu amala
tatlarn yksek hzla gittikleri dz yerlerin sonuna ve fazla eimli kesimlere
konulmasna allmaldr.
Ova ve dz arazilerde, yer alt sularnn ve kar toplanmasnn etkileri gz
nnde tutularak krmz hat yeteri kadar yksekte tespit edilmelidir.
Yksek kotlu, geni ve uzun boyunlarda kar mcadelesinin kolayl asndan
krmz izgi dolgudan geirilmelidir.
Dalgal arazilerdeki uzun aliymanlarda gece srndeki far etkisini nlemek
iin krmz izgiler yerine dalgal krmz izgiler tercih edilmelidir.
Dey kurplarn dzenlenirken emniyetli duru iin emniyetli gr ve ndeki
tat emniyetle geite uzunluklar olan dey kurp boylar seilmelidir.
1.4.1. Krmz Hat almas
izilen boy kesit zerinde yukarda belirtilen esaslar gz nnde bulundurularak

krmz hat izildikten sonra dorularn kesime noktalarnn kotu ve kilometreleri milimetrik
kttan tespit edilir.
Kot ve kilometreler some noktasnn ( Si ) deyinde altna veya stne yazlr. Burada
oluan dey kurbun ak olan ksm yukarya bakyorsa ak dey kurp, aaya bakyorsa
kapal dey kurp diye isimlendirilir.
Matematik prensiplerinden de hatrlayacamz zere eim bir gende tanjant ile

anlr. Buradaki uygulan ekli de farkl deildir.
9
Krmz hattn eimini bulmak iin some noktalar arasndaki kot farknn (h) , yatay
mesafeye (U ) blnmesi ile elde edilir.
Bulunan eim, istenilen eim ile karlatrlr.
Uygun deilse some noktas yeri aa ve yukar doru kaydrlr. lem yeniden
yaplr.
Uygun eim bulunduktan sonra boy kesitin alt ksmndaki eim blmne eim ve ok
iareti ile eimin yn gsterilir.
Someler aras uzunluklar ve somelerin kotlar yardm ile krmz izgilerin eimi,
h
g 1 tg 1 forml ile hesaplanr.
U
Bu forml,
h HS 2 HS1 : ki some noktas arasndaki kot fark
U S 2km S1km : ki some noktas arasndaki yatay uzunluu ifade eder.
ekil 1.5: Krmz hat almas
1.4.2. Dey Kurplarda Krmz Kot Hesab
Boy kesit zerinde krmz hat ve dey kurplarn planlanmasndan sonra krmz kot
hesabna geilir. Boy kesitte krmz kotu hesaplamak iin o noktann kilometresinden daha
nceki dey kurp noktasnn kilometresi karlr. Bylece dey kurp ile krmz kot hesab
yaplacak nokta arasndaki yatay mesafe bulunmu olur.
Bu mesafe ile eim arplarak bu iki nokta arasndaki kot fark elde edilir. Hesaplanan
kot fark, klarda dey kurp some noktasna ilve edilerek inilerde dey kurp some
kotundan karlarak o noktaya ait krmz kot bulunur. Bu ilem btn noktalar iin
tekrarlanr ve krmz kot satrna yazlr.
10
Dey kurp hizasnda hesaplanan kotlar doruya ait kotlardr. Aliyman dndaki
dey kurp noktalarnn krmz kotu, kapal dey kurplarda karlarak ak dey
kurplarda ilve edilerek elde edilir.
ekil 1.6: Dey kurplarda krmz kot hesab

Bu hesaplama eklini ekil 1.7ye uyarlayarak anlatalm.
h
ki some noktasn birletiren bir dey kurp aliymannn eimi g 1 tg 1
U
forml ile hesaplanmt.
h
tg g 1 ifadesinde h deerini ekersek
U
h U .g1 formln elde ederiz.
Bu forml krmz kotlarn hesabnda kullanacaz. eklimizdeki Pi noktasnn

krmz kodu u ekilde bulunur:
Bu nokta ile bir nceki some noktas olan S1 arasndaki yatay mesafe, kilometrelerin
farkndan ( Pi km S1 km ) bulunur. Bu yatay mesafe ile daha nce hesaplanm olan eim
faktr (g1) arplarak Pi ile S1 noktalar arasndaki krmz hat kot fark elde edilir.
Eimimiz pozitif olduundan some noktasnn (S1) kotuna elde edilen ykseklik fark ilve
edilir. Eer eim negatif olsayd bulunan ykseklik fark bir nceki noktann yksekliinden
karlacakt. nk eim, negatif olduundan h U .( g 2 ) formlndeki (-) ilave
edilecek deeri negatif yapyor. yleyse pratik olarak yle dnlebilir:
Gzergh zerindeki krmz kot hesabnda bulunan yatay uzunluk ile iaretine gre
eim arplr ve bir nceki some noktasnn kotu ile toplanr. Doal olarak bu ilemin
neticesi, toplama veya karma kargaasn ortadan kaldracaktr.
11
rnek 1.1:
Aada verilen ekil ve deerlere gre P1, P2, P3, P4 ve P5 numaral noktalarn krmz
kotlarn hesaplaynz.
zm 1.1:
ekil 1.7: Krmz kot hesab rnei

P1 km = 1+385, P2 km = 1+399, P3 km = 1+418, P4 km = 1+462, P5 km = 1+489
Bu verilerden faydalanlarak ncelikle bu kapal dey kurbun krmz hat eimi tespit
edilir.
h HS 2 HS1 1109,00 1092,00 17,00

g 1 tg 1 0,060931899 % 6,09
U S 2 km S1km 1435 1156 279,00
h HS 3 HS 2 1102,00 1109,00 7,00

g 2 tg 2 0,018918918 % 1.89
U S 3 km S 2 km 1805 1435 370,00
Eimin pozitif olduu krmz hat zerindeki P1, P2 ve P3 n kotlarn hesaplayalm.
U 1 P1km S1km 1385 1156 229 m

U 2 P2 km S1km 1399 1156 243 m
U 3 P3km S1km 1418 1156 262 m
h1 U 1 .g1 13,95 m
h2 U 2 .g1 14,81 m
h3 U 3 .g1 15,96 m
12
H1 = HS1 + h 1 = 1092 m + 13,95 m = 1105,95 m
H2 = HS1 + h 2 = 1092 m + 14,81 m = 1106,81 m
H3 = HS1 + h 3 = 1092 m + 15,96 m = 1107,96 m
Eimin negatif olduu krmz hat zerindeki P4 ve P5 in kotlarn hesaplayalm.
U 4 P4km S 2km 1462 1435 27 m

U 5 P5km S 2km 1489 1435 54 m
h4 U 4 .g2 0,51 m
h5 U5.g2 1,02 m
H4 = HS2 + h 4 = 1109 m 0,51 m = 1108,49 m

H5 = HS2 + h 5 = 1109 m 1,02 m = 1107,98 m
13
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki tabloda verilen deerlere gre boy kesiti iziniz ve krmz hat
almas yapnz.
Nokta Nu. Balangca Kodu

olan mesafe
1 0+000 20.000
2 0+020 21.500
3 0+040 20.000
4 0+060 21.500
5 0+080 20.000
6 0+100 21.500
Aadaki tabloda verilen deerlere gre en kesit izimini yapnz.
Nokta Ara
Kodu
Nu. mesafeler
1 3.00 210.20
2 4.00 211.45
3 6.00 209.50
4 3.00 210.00
5 3.00 211.40
6 6.00 212.75
7 4.00 211.05
8 3.00 312.25
ekildeki P1 ve P2 noktalarnn krmz kot hesabn yapnz.
14
Aadaki verilen aplikasyon plann tamamlaynz.
1= 0+350
1= 0+750,50

izim lei yatay uzunluklar iin ihtiyaca
gre 1/1000 ile 1/5000 arasnda alnz.
Dey lekler, genellikle arazinin
Boy kesit iziniz.
ykseklik farklarn abartl olarak
gsterecek ekilde ve yatay lee gre
be-on kat daha byk alnmaldr.
En kesitleri, alan ve hacim hesaplarnda
kullanldklar iin yatay ve dey lekler
En kesit iziniz.
ayn olarak ve genellikle 1/100 veya 1/200
lekte alnz.
Some koordinatlarn hesaplaynz ve
Aplikasyon plan iziniz. poligon kanavas bulunan kt zerine
iaretleyiniz.
Krmz hattn eimini bulmak iin some
Boy kesit zerinde krmz hat
noktalar arasndaki kot farkn (h) , yatay
almas yapnz.
mesafeye (U ) blerek elde ediniz.
Boy kesitte krmz kotu hesaplamak iin o
Dey kurplarda krmz kot hesab noktann kilometresinden daha nceki
yapnz. dey kurp noktasnn kilometresini
karnz.
15
KONTROL LSTES

Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

1. Boy kesit izdiniz mi?
2. En kesit izdiniz mi?
3. Aplikasyon plan izdiniz mi?
4. Boy kesit zerinde krmz hat almas yaptnz m?
5. Dey kurplarda krmz kot hesab yaptnz m?
DEERLENDRME

Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.
16
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1. ( ) Gzergh ekseni zerinde alnan kesite boy kesit denir.
2. ( ) Boy kesitte izim lei yatay uzunluklar iin ihtiyaca gre 1/1000 ile 1/5000
arasnda alnabilir.
3. ( ) Boy kesitteki kurplar yatay konumdaki kurplardr.
4. ( ) Krmz kot projelendirilirken dikkat edilecek faktrler, krmz kot eiminin %

7yi gememesi ve kaz ile dolgu alanlarnn birbirini karlayacak ekilde
planlanmasdr.
5. ( ) En kesitler, alan ve hacim hesaplarnda kullanldklar iin yatay ve dey lekler

ayn olarak ve genellikle 1/1000 veya 1/2000 olarak alnr.
6. ( ) En kesit izimine eksenden balanr. Saa ve sola mesafeler lekli alnp deyde
de kotlar tespit edildikten sonra kesitirilir. Bu noktalar birletirilerek en kesite ait
siyah hat izilmi olur.
7. ( ) Arazide aplikasyonu yaplm olan gzerghn plan zerindeki durumunu grmek

ve gerekli dzeltmeleri yapmak amacyla kroki izilir.
8. ( ) Aplikasyon plan izimine gemeden nce gzerghn some noktalarnn

koordinatlar tam olarak tespit edilmi bir semt asna gre hesaplanr
9. ( ) Krmz hat, bir seri doru paralar ile birbirine balanm erilerden (dey
kurplardan) olumaktadr.
10. ( ) Ova ve dz arazilerde yer alt sularnn ve kar toplanmasnn etkileri gz nnde
tutularak krmz hat, yeteri kadar yksekte tespit edilmelidir.
11. ( ) Krmz hattn eimini bulmak iin some noktalar arasndaki kot farknn (h) ,
dey mesafeye (U ) blnmesi ile elde edilir.
12. ( ) Boy kesitte krmz kotu hesaplamak iin o noktann kilometresi daha nceki
dey kurp noktasnn kilometresi ile toplanr. Bylece dey kurp ile krmz kot
hesab yaplacak nokta arasndaki yatay mesafe bulunmu olur.
DEERLENDRME

17
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Tekniine uygun olarak alan hesab yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Karayollar mdrlklerine, yol projesi hazrlayan mhendislik brolarna veya

yol inaat yapan irketlere gidiniz. Yol en kesitlerinin alan hesaplarnda hangi
yntemlerin kullanldn ve alanlar diyagramnn izilme nedenlerini
aratrnz. Edindiiniz bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz.
2. ALAN HESABI
Yol projesi yaplrken en kesitlerin alanlar hesaplanr.
2.1. En Kesit Alan Hesab

Yol boyunca kaz ve dolgu hacimlerini hesaplamak, hesaplar yardm ile toprak
datm ve tama uzaklklarn tespit etmek iin nce en kesit alanlar hesaplanmaldr.
2.1.1. Cebirsel Yntemle Alan Hesab
Bu yntemle alanlarn hesaplanmas iin srayla doal zemin, kaz ve dolgu evlerinin
eimleri, ykseklikler ve ykseklik farklar ile ara uzaklklar hesaplanr.
Eimlerin hesab
Yol gzerghnda ev ile eim birbirlerinin tersidir.

1
mi , m : Eim , : ev
i
ekil 2.1 de;

1 3 1 2 1 2
m1 , m5 ve m6 dir.
1 2 5 3 6 5
18
ekil 2.1: En kesit alan hesabnda cebirsel yntem
Doal zemin eimleri
H i 1 H i
mi
Ui
genel formlnn ekle uygun olarak dzenlenmesi ile hesaplanr.
Ykseklik ve ykseklik farklarnn bulunmas u ekildedir:
H i H i 1 mi .li
hi hi 1 mi .li
genel formlnn ekle uygun olarak dzenlenmesi ile elde edilir.
19
Ara uzaklklarn bulunmas
ev kaz noktalarndaki ara uzaklklarn eimleri ayn ynl ise
ekil 2.2: En kesit ara uzaklklarnn bulunmasnda eimlerin ayn olma hli
h1
ma h1 ma .l a
la
h
mb 2 h2 mb .l a
la
ha h1 h2 ma .l a mb .l a (ma mb ).l a
ha
la
m a mb
ev kaz noktalarndaki ara uzaklklarn eimleri ters ynl ise
ekil 2.3: En kesit ara uzaklklarnn bulunmasnda eimlerin farkl olma hli
20
ht ha h2
ht m1l t m2 l t l t (m1 m2 )
ht
lt forml ile hesaplanr.
m1 m2
Dier ara uzaklklar
hi
li formlnn uygun ekilde dzenlenmesi ile hesaplanr.
mi
rnek 2.1:
ekil 2.1de verilen l deerlerine gre en kesitin alann hesaplaynz.
zm 2.1:
Eimlerin hesab
1 1 3
m1 1,50
1 2 / 3 2
H H 2 40,20 38,00
m2 1 0,31
U1 7,00
H H 3 38,00 32,00
m3 2 1,20
U 2 U 3 3,00 2,00
H H 3 33,70 32,00
m4 4 0,24
U4 7,00
1 1 2
m5 0,67
5 3 / 2 3
1 1 2
m6 0,40
6 5 / 2 5
Ykseklik ve ara uzunluklarn hesab
HT H P 36,00 0,50 35,50m
h2 H 2 H T 0,02.U 2 h2 38,00 35,50 0,02.3,00 2,56m
0,50
l8 1,32m
m6 0,02 0,40 0,02
21
p 9
l 2 ( ) U 2 l8 l 2 ( ) 3,00 1,32 2,82m
2 2
p
( NOT: platform uzunluunun yars )
2
h2 2,56
l3 l3 2,10m
m3 0,02 1,20 0,02
h1 h2 m2 .l 2 0,02.l 2 h2 l 2 .(m2 0.02) h1 3,49m
h1 3,49
l1 2,93m
m1 m2 1,50 0,31
l 4 U 2 l 3 3,00 2,10 0,90m
h3 0,02.l 4 m3 .l 4 l 4 .(0,02 m3 ) h3 1,10m

l 5 U 3 2,00m
h4 h3 0,02.l 5 m3 .l 5 h3 l 5 .(m3 0,02) h4 3,46m
0,50m
l9 0,77m
m5 0,02 0,67 0,02
p 9
l 6 ( ) U 3 l 9 2,00 0,77 3,27m
2 2
h5 h4 0,02.l 6 m4 .l 6 h4 l 6 .(0,02 m4 ) h5 2,61m
h5 2,61
l7 2,87m
m5 m4 0,67 0,24
22
Hesapladmz ykseklik ve ara mesafeler, bir nceki hesaplanan ve ihtiya duyulan
deerlere gre belirlendiinden kark hesaplanm gibi grnyor. Bu sebeple bu deerler
aadaki gibi yle zetlenir:
No mi li (m) hi (m)
1 1,50 2,93 3,49
2 0,31 2,82 2,56
3 1,20 2,10 1,10
4 0,24 0,90 3,46
5 0,67 2,00 2,61
6 0,40 3,27 -
7 - 2,87 -
8 - 1,32 -
9 - 0,77 -
Tablo 2.1: rnek 2.1e ait zet tablo
Bu deerler aracl ile en kesit alann gen ve yamuk alan bantlarn kullanarak
(Cebirsel) hesaplayabiliriz.
1
FKaz .(l1 .h1 l 2 .(h1 h2 ) l 3 .h2 ) FKaz 16,30 m
2
1
FDo lg u .(l 4 .h3 l 5 .(h3 h4 ) l 6 .(h4 h5 ) l 7 .h5 ) FDo lg u 18,72 m2
2
2.1.2. Cross Yntemiyle Alan Hesab
Klasik Cross yntemi ile alan hesab
Bu yntemle alan hesabnn temeli, eksen kodu 0 (sfr) kabul edilerek en kesit
zerinde eimin deitii her noktann kotlar ve eksene olan uzaklklarnn bir matematiksel
model ile deerlendirilmesidir.
Bu yntemle hesap yapabilmek iin ev kaz noktalarnn durumunun daha nceden

bilinmesi gerekir.
Cross ynteminde eksen tesviye noktasndan geen dik koordinat sistemi esas alnr.
Buna gre eksenin sanda kalan uzaklklar (+), solundakiler (-), eksen tesviye noktas
kodunun stnde kalan noktalarn ykseklikleri (+), altnda kalan noktalarn ykseklikleri (-)
ile gsterilir.
Bu ekilde en kesitteki btn krk noktalar, ykseklikleri paya, uzaklklar paydaya

yazlarak kesirli ekilde ifade edilir.
Bu yntem, alan hesaplama yntemlerinin temelini oluturan Gauss (Gaus) alan

hesaplama yntemine dayanr. Bu yntemi ksaca hatrlayalm.
23
Basit bir eitkenar gen alann gauss alan hesaplama yntemi ile bulalm.
Hesaplanmak istenen ABC geninin alann dzgn geometrik ekillere blerek

hesaplayabiliriz.
ekil 2.4teki DBCE yamuu ile ECAF yamuunun alanlarnn toplamndan DBAF
yamuunun alannn karlmas sonucu ABC alan bulunur.
O hlde;
y yc
FDBCE b .xb xc
2
y ya
FECAF c .xc x a
2
y ya
FDBAF b .xb x a
2
ekil 2.4: Gauss alan hesab formlnn karlmasnda kullanlacak ekil
y yc y ya y ya
FABC b .xb x c c .x c x a b .xb x a
2 2 2
2.FABC ( yb y c )( xb xc ) ( y c y a )( xc x a ) ( yb y a )( xb xa )
bu denklem dzenlenirse u sonu elde edilir:
24
2FABC y a ( xc xb ) yb ( xa xc ) y c ( xb xa ) veya
2FABC xa ( y c yb ) xb ( y a y c ) xc ( yb y a )
Buradan da anlalyor ki hesaplamak istediimiz alann bir kesinden balamak

zere y veya x kat saylarn kullanarak bir nceki noktann koordinatndan bir sonraki
noktann koordinatn karyoruz.
Unutulmamaldr ki yukardaki iki formlden bulunan alan eittir fakat ters iaretlidir.
Elde edilen alan negatif olamayacana gre negatif kan alan pozitif kabul edeceiz.
Saat ibresinin hareketi ynn dnme ekseni olarak kabul edelim. Her noktann
yksekliini (x), bir nceki ve bir sonraki noktalarn eksene olan uzaklklarnn fark ile
arparz. Tm noktalar iin bu ilem tekrarlanr ve bulunan deerler toplanrsa en kesit
alannn iki kat elde edilmi olur.
ekil 2.5: Cross alan hesab

Klasik Cross yntemi ile alan hesabn u ekilde ifade edebiliriz:
n
2 F xi . yi 1 yi 1 veya
1
n
2 F yi .xi 1 xi 1 dir.
1
25
Buna gre yukardaki ekli bu formle uyarlarsak
2F x1 0 y2 x2 y1 y3 x3 y2 y4 x4 y3 y5 x5 y4 y6
x6 y5 y7 x7 y6 y8 x8 y7 0.00 0.00 y8 y1
2F x1 y2 x2 y1 y3 x3 y2 y 4 x4 y3 y5 x5 y 4 y6
x6 y5 y7 x7 y6 y8 x8 y7
sonucunu elde etmi oluruz.
rnek 2.2:
ekil 2.1e gre cebirsel yntemle zdmz rneimizi bu defa klasik Cross
yntemi ile hesaplaynz.
zm 2.2:
Aadaki eklimizde noktalara ait yerel kot deerleri ve mesafeler yle bulunur:
ncelikle 5 ve 6 numaral noktalarn kotlarn hesaplayalm.
H 5 H 2 (l1 l 2 ).m2 38,00 (2,93 2,81).0,31 39,78m

H 6 H 3 (l 6 l 7 ).m4 32,00 (3,27 2,87).0,24 33,47m
ekil 2.6: Klasik Cross yntemi ile alan hesab rnei
26
Bu arada hesaplanacak olan kot farklarnn eksen kaznn olduu T noktasndan
alnaca unutulmamaldr. P noktas platform st noktasdr ve dolgu malzemesi konduktan
sonra ortaya kar.
En kesit alan hesaplarnda gzergha ait eksen kaz kodu olan

(rneimizde HT =35,50 m) kullanlr.
N.N. Eksen kazna uzaklk Sonu Eksen kazndan Sonu

(Ui) ( T ye gre ) olan ykseklik (hi) (HTye gre)
T - 0,00 - 0,00
2 l3+l4 -3,00 H2-HT 2,50
3 l5 +2,00 H3-HT -3,50
5 l1+l2+l3+l4 -8,74 H5-HT 4,28
6 l5+l6+l7 +8,14 H6-HT -2,03
7 l2+l3+l4 -5,81 0,02.(l2+l3+l4) -0,12
8 l4 -0,90 0,02. l4 -0,02
9 l5+l6 +5,27 0,02.(l5+l6) -0,11
Tablo 2.2: rnek 2.2ye ait tablo
Bu deerler nda en kesit kaz ve dolgu alanlar yle hesaplanr:
Hesap iin noktalarn herhangi birinden balayabiliriz. Baladmz nokta, yn ve

ilem hatas yapmadmz srece sonucu kesinlikle etkilemez. Bu rneimizde 5 numaral
noktadan balayalm.
2FKAZI x5 . y7 y2 x2 . y5 y8 x8 . y 2 y7 x7 . y8 y5
2FKAZI 4,28. 5,81 3,00 2,50. 8,74 0,90 0,02. 3,0 5,81 0,12. 0,90 8,74
2FKAZI 32,62 m2 FKAZI 16.31 m2
2FDOLGU x8 . y3 yT xT . y8 y9 x9 . yT y6 x6 . y9 y3 x3 . y6 y8
2FDOLGU 0,02.2,00 0,00 0,00 0,11.0,00 0,814 2,03.5,27 2,00 3,50.8,14 0,90
2FDOLGU 37,42 m2 FDOLGU 18,71 m2
Grlyor ki her iki yntemde de ( rnek 2.1 ve rnek 2.2 ) bulunan deerler dm
dzeyine kadar ayndr. Bunun aasndaki birimlerin farkllklar yuvarlatma hatalarndan
kaynaklanmaktadr.
Basit Cross yntemi ile alan hesab
Bu teknie gre Cross ynteminde noktalara ait kot ve eksen kaz mesafelerinin
yazld kesirli ifade yan yana yazlr. En sonuna ilk baladmz noktann kot ve mesafesi
tekrar yazlr.
27
Aada belirtildii ekilde, krmz ile belirtilen ok ynl ifadelerin arpmlarnn
toplamndan, mavi ile belirtilen ok ynl ifadelerin arpmlarnn toplam kartlr. Bu ifade
belirtilen kapal eklin alann verir.
En son rneimizdeki Cross elemanlarn dikkate alrsak,
Dolgu alan
0,00 0,00 -0,60 -1,80 -1,06 0,00

-4,75 2,33 0,00 -4,00 -6,34 -4,75
2FD 0,00.2,33 0,00.0,00 0,60. 4,00 1,80. 6,34 1,06. 4,75

4,75.0,00 2,33. 0,60 0,00. 1,80 4,00. 1,06 6,34.0,00
0,00 0,30 0,50 -0,50 0,00 0,00
2,33 3,50 7,75 6,75 4,75 2,33
2FD 18,847 2,842 16,005 FD 8,00 m2
Kaz alan
2FK 0,00.3,50 0,30.7,75 0,50.6,75 0,50.4,75 0,00.2,33

2,33.0,30 3,50.0,50 7,75. 0,50 6,75.0,00 4,75.0,00
2FK 3,325 1,426 4,751m2 FK 2,37 m2
2.2. Alanlar Diyagram

Hesaplanan en kesit alanlar bir boy kesit zerinde, kaz en kesit alanlar yukarda,
dolgu en kesit alanlar da aada olmak zere eit lekli bir diyagram zerinde gsterilir.
Bu diyagramda alanlar genellikle 1 cm 10 m2yi gsterecek ekilde iaretlenir. Daha

sonra bu iaretler birletirilerek diyagram oluturulur. Bu diyagramn alan kaz ve dolgu
hacimlerini verir.
28
ekil 2.7: Alanlar diyagram
Bu diyagramda krk izginin yatay ekseni kestii yerlere geit noktalar ad verilir.
Bu noktalardaki en kesit alanlarnn sfr olduu kabul edilir.
Kark kesitlerde kaz ve dolgu alanlarnn cebirsel toplamna gre altta veya stte
alnr.
Buradaki geit noktalarnn hesab u ekilde yaplmaldr:
Alanlar diyagramnda kaz alan ile dolgu alan arasndaki noktaya geit noktas ad
verilmiti. Hacim hesaplarn yapabilmek iin geit noktalarnn en kesit alnan noktalara
olan mesafesi hesaplanmaldr.
ekil 2,8de F1 kaz alann, F2 dolgu alann , mn uzunluu kazdan dolguya gei
dorusunu ( sfr kesitini veya gei kesitini ) , AA' ve BB ' yolun pltformunu , CC ' ve DD '
arazinin eimini gstermektedir. Kesitler arasndaki mesafe a ve sfr kesitinin F1 kesitine
olan mesafesi de x olduuna gre mesafelerle kesit alanlar arasnda u benzerlik bantsn
yazmak mmkndr:
x F
1 x.F2 a.F1 x.F1
a x F2
x.F2 x.F1 a.F1 x.F1 F2 a.F1
a.F1
olduuna gre x elde edilir.
F1 F2
29
ekil 2.8: En kesit alan hesabnda geit noktas
30
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki en kesitin cebirsel yntem ile alan hesabn yapnz.
ekil 2.9: Cebirsel yntem ile alan hesab

Aadaki en kesitin alann klasik ve basit Cross metotlaryla hesaplaynz.
ekil 2.10: Klasik Cross yntemi ile alan hesab
31
Aadaki verilere gre alanlar diyagramn iziniz.
Geit noktas 1 Geit noktas 2 Alan lei: 1cm=10m2

Lk=10.00 lk=25.00 Uzunluk lei:
1cm=20m
Ld=25.00 ld=15.00
Ara mesafeler Alanlar

0+000 3
0+050 5
0+100 10
0+200 8
0+250 15

Alanlarn hesaplanmas iin srayla
doal zemin, kaz ve dolgu evlerinin
Cebirsel yntemle en kesit alanlarn
eimleri, ykseklikler ve ykseklik
hesaplaynz.
farklar ile ara uzaklklar
hesaplaynz.
Hesaplamak istediiniz alann bir
kesinden balamak zere y veya x
Klasik Cross yntemiyle en kesit alanlarn
kat saylarn kullanarak bir nceki
hesaplaynz.
noktann koordinatndan bir sonraki
noktann koordinatn karnz.
Noktalara ait kot ve eksen kaz
mesafelerinin yazld kesirli
Basit Cross yntemiyle en kesit alanlarn
ifadeleri yan yana yaznz. En sonuna
hesaplaynz.
ilk baladnz noktann kot ve
mesafesini tekrar yaznz.
Diyagramda alanlar genellikle 1 cm
Hesaplanm en kesit alanlarnn alan 10 m2yi gsterecek ekilde
diyagramn iziniz. iaretleyiniz. Daha sonra bu iaretleri
birletirerek diyagram oluturunuz.
32
KONTROL LSTES

kontrol ediniz.

1. Cebirsel yntemle en kesit alanlarn hesapladnz m?
2. Klasik Cross yntemiyle en kesit alanlarn hesapladnz m?
3. Basit Cross yntemiyle en kesit alanlarn hesapladnz m?
4. Hesaplanm en kesit alanlarnn alan diyagramn izdiniz mi?
DEERLENDRME

33
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorularn doru cevaplarn iaretleyiniz.
1. ekil 2.11deki kaz en kesitin alann cebirsel ynteme gre hesapladnzda toplam
kaz alan aadakilerden hangisidir?
A) Fk=98,20 m2
B) Fk=99,60 m2
C) Fk=100,10 m2
D) Fk=97,30 m2
ekil 2.11: Kaz en kesiti

2. ekil 2.12deki kaz, en kesitin alann klasik Cross yntemine gre hesapladnzda
toplam kaz alan aadakilerden hangisidir?
A) Fk=8,10 m2
B) Fk=6,60 m2
C) Fk=8,40 m2
D) Fk=7,54 m2
34
3. ekil 2.13teki dolgu en kesitin alann klasik Cross yntemine gre hesapladnzda
toplam dolgu alan aadakilerden hangisidir?
A) Fd=8,00 m2
B) Fd=7,54 m2
C) Fd=8,90 m2
D) Fd=6,15 m2
ekil 2.13: Dolgu en kesiti

4. ekil 2.14teki kark en kesitin alann klasik Cross yntemine gre hesapladnzda
toplam kaz ve dolgu alan aadakilerden hangisidir?
A) Fk=4,36 m2 Fd=5,96 m2
B) Fk=5,20 m2 Fd=6,40 m2
C) Fk=3,15 m2 Fd=4,80 m2
D) Fk=6,50 m2 Fd=7,15 m2
35
ekil 2.14: Kark en kesit
5. ekil 2.15teki kaz en kesitin alann basit Cross yntemine gre hesapladnzda
toplam kaz alan aadakilerden hangisidir?
A) Fk=55,15 m2
B) Fk=56,30 m2
C) Fk=57,08 m2
D) Fk=58,40 m2

6. ekil 2.16 daki dolgu en kesitin alann basit Cross yntemine gre hesapladnzda
toplam dolgu alan aadakilerden hangisidir?
A) Fd=48,91 m2
B) Fd=47,50 m2
C) Fd=45,40 m2
D) Fd=49,85 m2
36
ekil 2.16: Dolgu en kesiti
DEERLENDRME

37
RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Tekniine uygun olarak hacim hesab yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Kara yollar mdrlklerine, yol projesi hazrlayan mhendislik brolarna veya

yol inaat yapan irketlere gidiniz. Yol projesi zerinde toprak hacim
hesaplarnn hangi yntemlerle yapldn, brkner erisinin ve kbaj cetvelinin
niin hazrlandn aratrnz. Edindiiniz bilgileri snfta arkadalarnzla
paylanz.
3. HACM HESABI
1/1000 veya 1/2000 lekli planlar zerinde geirilen yol projelerinde, arazide yol
ekseni aplike edilip boyuna ve enine kesitler karldktan sonra, belirli bir balang
noktasndan itibaren yol ekseni boyunca iaretlenen noktalar arasndaki hacim (kbaj)
hesabna geilir.
Yol inaatnn maliyetinin bulunabilmesi iin yolda yaplacak kaz ve dolgu

miktarlarnn bilinmesine ihtiya vardr.
Kaz ve dolgu hacimlerinin hesab, daha nce her krk nokta iin alanlar hesaplanan
en kesitlere dayanlarak yaplr.
Hacim hesab, birbirini izleyen iki en kesit arasndaki arazi parasnn dz olduu
kabul edilerek ve baz nemsiz miktarlar ihmal edilerek yaplr.
Eer en kesiti alnan noktalar arasndaki mesafe, aliymanda 50 m ve kurpta 20 mden

fazla deilse hesap sonucu elde edilen hacimler bu i iin yeterli saylr.
Yol projelerinde hacim hesabnda genellikle iki yntem kullanlmaktadr:
Ortalama alan yntemi ile hacim hesab

Ortalama tatbik mesafesi ile hacim hesab
Bunlarn haricinde hacim hesab vardr.
Dze erili toporafik bir harita zerinden planimetre yardm ile de hesaplanabilir.
Ancak bu metot dk hassasiyette sonular verdiinden tercih edilmemektedir.
38
3.1. Ortalama Alan Yntemiyle Hacim Hesab
ekil 3.1deki aliymanda iaretlenen A noktasnda F1 enine kesiti, B noktasnda F2
enine kesiti, C noktasnda F3 enine kesiti , AB l1 , BC l 2 yatay uzaklklar ve Fo
ortalama alan olmak zere kesitler arasndaki hacim miktar birbirini izleyen iki kesit alanlar
toplamlarnn yarsnn, bu iki kesit arasndaki uzaklkla arpmna eittir.
F1 F2 F F3
Fo' ve Fo'' 2 olmak zere,
2 2
V l1 .Fo' l 2 .F o'' elde edilir.
Ortalama alan yntemi ile hacim hesabnda hacmi hesaplanacak ardk en kesitlerin
alanlarnn ortalamas ile aralarndaki mesafe arplr. Yol gzergh boyunca ka en kesit
varsa bu hesap tekrarlanr.
ekil 3.1: Ortalama alan yntemi ile hacim hesab
39
rnek 3.1:
ekil 3.1deki gibi tane kesitin alanlar cebirsel ve Cross yntemine gre
hesaplanm ve F1=103,60 m2, F2=95,20 m2 ve F3=107,20 m2 olarak bulunmutur. Kesitlerin
aralarndaki mesafe beer(5m) metredir. Buna gre aralarndaki hacmi ortalama alan
yntemine gre hesaplaynz.
zm 3.1:
F1 F2 F F3
V .5,00m 2 .5,00m
2 2
103,60 95,20 95,20 107,20

V .5,00 .5,00 497m 3 506m 3
2 2
V 1003m 3
3.2. Tatbik Mesafe Yntemiyle Hacim Hesab

Bu yntemde de alanlarn ortalamas yerine ara mesafelerin ortalamas alnarak bu orta
noktaya denk gelen en kesitin alan ile arplr.
ekil 3.1e gre A noktasndaki en kesit ile AB ( l1 ) mesafesinin ortasna kadar hacim
hesaplamak istersek,
l
V1 1 .F1 deeri elde edilir.
2
Bundan sonra B noktasndaki en kesiti orta kesit olarak dnrsek bir sonraki hacim
iin u banty yazmak mmkndr:
V: Hacim
l1 l 2
V2 .F2
2
l1
V1 bantsnda neden sadece alnd dnlebilir. Bunun sebebi, A noktasndan
2
hesaba balanmas ve burann mesafesinin 0 kabul edilmesidir. yle ki:
V1
l A l1 0 l1 l1 .F
1
2 2 2
40
Alanlar diyagram konusunda belirtildii ekilde bir diyagram oluturarak da hacim
hesaplamak mmkndr. Yatay bir eksen zerinde yatay uzunluklar alnarak yol ekseni
zerinde en kesit alnan noktalar iaretlendikten sonra, her nokta hizasndan dikler klr ve
bu dikler zerinde belirli bir lekte en kesit alanlar iaretlenir ve bu noktalar birletirilirse
en kesit alanlar diyagram elde edilir.
Bu diyagramn alan, hacimleri verir. Bir yatay eksenden itibaren alnan kaz
miktarlar yukarya doru, dolgu miktarlar da aaya doru iaretlenirse kaz ve dolgu
alanlar birbirinden ayrt edilmi olur. Alanlar diyagramnn yatay ekseni kestii noktalar
bilindii zere geit noktalar adn alr.
Meydana gelen ve hacimleri veren gen ve yamuk alanlar iki ekilde hesaplanabilir:
F Fn
Ortalama alanlara gre V n 1 .l n
2
l l
Ortalama tatbik mesafesine gre V n 1 n .Fn
2
ekil 3.2 ye gre hacim u ekilde hesaplanr:
Vk .l1 l k1 .Fk1 l k 2 .Fk 2 l 5 .Fk 2 Fk 3

1
2
Vd .l d 1 .Fd 1 l 3 .Fd 1 Fd 2 l d 2 .Fd 2

1
2
Bu formldeki ifadeler:
li : En kesitler aras mesafe

lki : Kaz tipinde en kesitin geit noktasna uzakl
ldi : Dolgu tipinde en kesitin geit noktasna uzakl
Fki : Kaz tipindeki en kesit alan
Fdi : Dolgu tipinde en kesit alan demektir.
Vk : Kaz hacmi
Vd : Dolgu hacmi
41
ekil 3.2: Ortalama tatbik mesafesi yntemine gre hacim hesab
rnek 3.2:
ekil 3.3teki en kesit alanlar ve boy kesit deerlerine gre kaz ve dolgu hacimlerini
ortalama tatbik mesafe ve ortalama alan yntemlerine gre hesaplayp sonular
karlatrnz.
ekil 3.3: Ortalama tatbik mesafesi yntemine gre hacim hesab rnei
zm 3.2:
8
x1 .36 x1 14,40 m
8 12
42
16
x2 .30 x 2 18,46 m
16 10
Ortalama tatbik mesafesi yntemine gre hacim hesab:
2Vd 28,00 14,40.8,00 24,00 18,46.16,00 Vd 509,28 m3
2Vk 21,60 20,00.12,00 11,54 0.10,00 Vk 307,30 m3
Ortalama alan yntemine gre hacim hesab:
2Vd 0 8,00.28,00 8,00 0.14,40 0 16,00.24,00 16,00 0.18,46
Vd 509,28 m3
2Vk 0 12,00.21,60 12,00 0.20,00 0 10,00.11,54
Vk 307,30 m3
Bu hesap ekilleri ardk en kesit tiplerinin ayn tipte olmas durumuna gredir.
Bunun dnda birbirini izleyen kesitler farkl ekillerde de olabilir. Bunlar:
Birisi tam dolguda dieri tam yarmada

Birisi tam dieri kark kesit
kisi de kark kesit
Bu ekillerde hacimlerin nasl hesaplanaca aada belirtilmitir.
ekil 3.4: Birbirini izleyen en kesitlerin tam dolgu olmas hlinde aradaki hacim
43
S1 : 1. kesit ABCD alan
S2 : 2. kesit EFGH alan
: ki kesit ara mesafesi
AK // BF ( AK dorusu ile BF dorusu birbirine paraleldir. )
DL // CG izilerek
VABCDEFGH VABCDKFGL VADNLKM VAKME VDNLH
1 1 1
V ABCDEFGH S1.l .(S 2 S1 F1 F2 ).l .F1.l .F2 .l
2 3 3
.(S 2 S1 F1 F2 ).l .l.F1 F2

1 1
V ABCDEFGH S1.l
2 3
.(S 2 S1 ).l .(F1 F2 ).l .l.F1 F2

1 1 1
V ABCDEFGH S1.l
2 2 3
S1 S 2 1
V ABCDEFGH .l .(F1 F2 ).l
2 6
Formldeki ikinci ksm ihmal edilebilecek derecede kk bir deerdir.
S1 S 2
V ABCDEFGH .l
2
3.3. Kbaj Cetveli

Tesviye ilerinin miktarlarn hesaplayabilmek iin eitli ekillerde Kbaj Cetveli
ad verilen cetveller dzenlenmitir. Boy kesit, en kesit hesaplarndan yararlanlarak bu
cetveller doldurulur.
Bu cetvellerde u stunlar bulunur (Tablo 3.1).
1. kolonu: Yol gzerghnn en kesit alnan ve araziye kazk aklan noktalar ile geit
kesimlerinin km olarak balangca uzaklklarn,
2. kolonu: Metre olarak kazk ara mesafelerini ve geit mesafelerini,
3. ve 4. kolonlar: nceden hesaplanm olan her kesite ait kaz ve dolgu alanlarn,
5. ve 6. kolonlar: 3. ve 4. kolonlar yardm ile hesaplanan alan ortalamalarn,
44
7. kolonu ( zel durumlar hari ): 2. ve 5. kolonlarn arpm olan kaz hacimlerini,
8. kolonu ( zel durumlar hari ): 2. ve 6. kolonlarn arpm olan dolgu hacimlerini,

9. ve 10. kolonlar: Skma ve kabarma miktarlarn gstermektedir.
Kara yollarnda skma ve kabarma u anlamda kullanlmaktadr:
Kaz veya ariyet ilemi orijinal yerinde (V) m3 hacminde bir toprak kazlarak bir dolgu
yapldn dnelim. % a skma ( rnein, % 20 ), dolgu ileminde gerekli artnameye
uygun (serme ve skma yapldnda) 1 m3 toprakla 0,80 m3 lk bir dolgu yaplabileceini
gsterir.
% b kabarma ( rnein, % 5 ) , kaz ve ariyetle oluan 1 m3 toprak ile skma sonunda

1,05 m3 dolgu yaplacan gsterir.
Skma ve kabarma deerleri, alnan toprak rneklerine gre laboratuvarda deneyler

yaplarak belirlenir.
11. kolonu: Skma ve kabarmaya gre dolguya karlk kaz hacimlerini,
12. kolonu: 8. kolonda hesaplanan dolgu hacimlerini,
13. kolonu: Brckner deerini gstermektedir. Yol iinde toprak datmnn eitli
tama aralar ile ortalama tama uzaklnn bulunmas iin 11. ve 12. kolonda bulunan
hacimlerin cebirsel toplam alnarak Brckner deeri elde edilir.
Hesap bittikten sonra skma ve kabarma yzdeleri de gz nne alnarak kolon

toplamlarnn kontrol yaplr.
7.1 %5 11 veya 7.1 %k 11

11 12 13 olmaldr.
45
Buradaki rakamlar stun numaralarn ifade eder.
KBAJ CETVEL
Ara Alan Alanlar Hacimler Skma Kabarma Dolguya
Kilometre Ortalamas karlk hacim Brckner
Mesafe deeri
(m) Kaz Dolgu Kaz Dolgu Kaz Dolgu %a %b Kaz Dolgu
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
10%
0+000 8 2 1,00 4 4 0
0+003,78 3,78 0 12,00 408 367 4
0+034 30,22 16 30,50 549 494 363
0+052 18,00 45 59,00 590 531 857

0+062 10,00 73 87,00 609 548 1388
0+069 7,00 101 121,50 1580 1422 1936
0+082 13,00 142 164,50 4770 4293 3358
0+111 29,00 187 186,00 6510 5859 7651
0+146 35,00 185 138,50 4570 4113 13510

0+179 33,00 92 68,50 822 740 17623
0+191 12,00 45 18363
0+208,83 17,83 0 24,00 4,00 504 13 454 13 18363
0+212 3,17 3 8 1,50 3 3 18804
0+214,06 2,06 0 20,00 481 481 18807
0+236,08 21,99 32 69,50 2429 2429 18326
0+271 34,95 107 138,50 3186 3186 15897
0+294 23,00 170 183,00 2562 2562 12711

0+308 14,00 196 199,00 2786 2786 10149
0+322 14,00 202 185,50 2226 2226 7363
0+334 12,00 169 130,00 2860 2860 5137
0+356 22,00 91 94,00 1316 1316 2277
0+370 14,00 97 77,00 847 847 961

0+381 11,00 57 43,50 478 478 114
0+392 11,00 30 22,50 126 126 364
0+397,62 5,62 15 10,00 64 64 490
0+404 6,38 5 2,50 4 4 554
0+405,80 1,80 0 0 10,00 72 65 558
0+413 7,20 20 32,00 320 288 493

0+423 10,00 44 58,00 928 835 205
0+439 16,00 72 88,00 1584 1426 630
0+457 18,00 104 108,00 3780 3402 2056

0+492 35,00 112 88,00 3168 2851 5458
0+528 36,00 64 44,00 1496 1346 8309
0+562 34,00 24 9655
32263 19382 29037 19382
KAZI HACM = 32263 - %10 skma = 29037 m3 DOLGU HACM = 19382 m3 Kaz - Dolgu = 29037-19382 = 9655 m3
Tablo 3.1: Kbaj cetveli

46
3.4. Brkner Erisi
Kbaj cetveli hazrlandktan sonra kabul edilen yatay lee gre (genellikle 1/2000)
kesitlerin yerleri iaretlenir.
U deerlerdeki Brkner deeri ve izimin kda smamas gibi durumlar gz nne

alnarak seilen dey lee gre (rnein, 1 cm 100 m3 veya 1000 m3) olacak ekilde her
kesit noktasndan klan dik zerinde tabloda bulunan Brckner deerleri iaretlenir.
Bu noktalar birletirilirse eriye yakn ok keli bir ekil elde edilir. Bu ekle
Brckner erisi veya kitleler diyagram denir (ekil 3.6).
Brckner erisini alanlar diyagram ile karlatrdmzda u zellikleri grrz:
Alanlar diyagramnda kazdan dolguya geilen M geit noktalarnda Brckner

erisi maksimum, dolgudan kazya geilen N geit noktalarnda minimumdur.
Brckner erisinin herhangi bir maksimum noktasyla ondan sonraki minimum

noktas arasnda yol daima dolgudadr.
Karlatrma ekseninin stnde ve altnda Brckner erisine ait kapal alanlar

oluur. Bu alanlardan herhangi birisi, hacim olarak birbirine eit dolgu ve kazy
gsterir.
Kaz ve dolgu hacimleri, alann maksimum ordinat olan (a)ya eittir ve alann
KL kirii, kaz ile dolgunun dengelendii yol ksmn gsterir.
Bu zellik karlatrma eksenine paralel dorularda geerlidir.(rnein, KL dorusu)
Bu zellikten faydalanlarak topran ortalama tama uzakl belirlenir.
47
ekil 3.5: Brckner erisi
48
ekil 3.6: Brckner erisinin zellikleri
Brckner erisinin son noktas Z1 karlatrma ekseninin zerinde ise bu btn
yol iin kaz ve dolgu hacimlerinin birbirini dengelediini gsterir.

Erinin son noktas Z2 karlatrma ekseninin stnde ise Y1Y1 ordinat, btn yol
iin dengelenmeyen yol hacmini gsterir. Bu durumda kaz fazlasnn depoya aktarlmas
gerekir.

Erinin son noktas Z3 karlatrma ekseninin altnda ise Y2Y2 ordinat, btn yol
iin dengelenmeyen dolgu hacmini gsterir.
Bu eksik hacim, yol dndan alnacak bir ariyet ile karlanacaktr.
49
Bu da yol eksenine paralel veya yol eksenine bitiik bir yan ariyet veya uzaktan bir
ariyet ocandan getirilerek salanr.
50
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ekle gre ortalama alan yntemi ve tatbik mesafe yntemiyle hacim
hesab yapnz.
imdiye kadar renme faaliyetlerinde yapm olduunuz uygulamalardaki

deerlere gre kbaj cetveli hazrlaynz.
Kbaj cetvelindeki deerlere gre Brkner erisini iziniz.

Hacmi hesaplanacak ardk en kesitlerin
alanlarnn ortalamas ile aralarndaki
Ortalama alan yntemiyle hacim
mesafeleri arpnz. Yol gzergh
hesab yapnz.
boyunca ka en kesit varsa bu hesab
tekrarlaynz.
Alanlarn ortalamas yerine ara
Tatbik mesafe yntemiyle hacim mesafelerin ortalamasn alarak bu orta
hesab yapnz. noktaya denk gelen en kesitin alan ile
arpnz.
Boy kesit, en kesit hesaplarndan
Kbaj cetveli hazrlaynz.
yararlanlarak cetveli doldurunuz.
Seilen dey lee gre (rnein, 1 cm
100 m3 veya 1000 m3) olacak ekilde her
Brkner erisi iziniz. kesit noktasndan klan dik zerinde
tabloda bulunan brckner deerlerini
iaretleyiniz.
51
KONTROL LSTES

kontrol ediniz.

1. Ortalama alan yntemiyle hacim hesab yaptnz m?
2. Tatbik mesafe yntemiyle hacim hesab yaptnz m?
3. Kbaj cetveli hazrladnz m?
4. Brkner erisi izdiniz mi?
DEERLENDRME

52
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. ekil 3.11de grlen blmn kaz ve dolgu hacimlerini ortalama alan yntemine
gre hesapladnzda toplam kaz ve dolgu hacmi aadakilerden hangisidir?
A) Vk=1518,15 m3 Vd=1383,15 m3
3
B) Vk=1517,30 m Vd=1382,30 m3
3
C) Vk=1516,20 m Vd=1381,20 m3
3
D) Vk=1520,20 m Vd=1385,20 m3
ekil 3.11: Hacim hesab

2. ekil 3.12deki gibi tane kesitin alanlar klasik Cross yntemine gre hesaplanm
ve F1=108,70 m2, F2=99,30 m2 ve F3=110,70 m2 olarak bulunmutur. Kesitlerin
aralarndaki mesafe (8)sekizer metredir. Buna gre aralarndaki hacmi ortalama alan
yntemine gre hesapladnzda toplam hacim aadakilerden hangisidir?
A) V=1672,00 m3
B) V=1675,30 m3
C) V=1673,20 m3
D) V=1674,20 m3
ekil 3.12: Ortalama alan yntemi ile hacim hesab
53
3. ekil 3.13deki en kesit alanlar ve boy kesit deerlerine gre kaz ve dolgu
hacimlerini ortalama tatbik mesafesine gre hesapladnzda toplam kaz ve dolgu
hacmi aadakilerden hangisidir?
A) Vk=402,15 m3 Vd=620,15 m3
B) Vk=404,30 m3 Vd=623,30 m3
C) Vk=405,20 m3 Vd=622,20 m3
D) Vk=403,04 m3 Vd=621,99 m3

4. ekil 3.14deki en kesit alanlar ve boy kesit deerlerine gre kaz ve dolgu
hacimlerini ortalama tatbik mesafesine gre hesapladnzda toplam kaz ve dolgu
hacmi aadakilerden hangisidir?
A) Vk=372,15 m3 Vd=642,15 m3
B) Vk=373,40 m3 Vd=643,89 m3
C) Vk=374,20 m3 Vd=644,20 m3
D) Vk=375,40 m3 Vd=645,85 m3
54
5. ekil 3.15deki en kesit grafiinde grlen deerlere gre kaz ve dolgu hacimleri
aadakilerden hangisidir?
A) Vk=480,15 m3 Vd=112,15 m3
B) Vk=483,30 m3 Vd=115,30 m3
C) Vk=482,20 m3 Vd=114,20 m3
D) Vk=481,36 m3 Vd=113,99 m3
ekil 3.15: Hacim hesab
DEERLENDRME

Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
55
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki tabloda verilen deerlere gre boy kesiti iziniz.
Dey lek: 1/200 Yatay lek: 1/2000
Nokta Balangca olan Kodu

Nu. mesafe
A 0+000 55.00
1 0+030 58.80
2 0+065 59.00
3 0+090 62.50
4 0+135 65.60
5 0+160 70.50
6 0+190 73.00
7 0+210 72.00
8 0+245 70.00
9 0+275 66.50
10 0+305 60.00
Aadaki tabloda verilere gre en kesit izimini yapnz.
Nokta Ara
Kodu
Nu. mesafeler
1 4.00 200.00
2 6.00 202.50
3 8.00 204.15
4 5.00 208.45
5 5.00 210.85
6 7.00 211.50
7 6.00 212.10
8 5.00 215.00
56
ekildeki kark en kesitin toplam kaz ve dolgu alann hesaplaynz.
Aadaki ekilde kesit alanlar klasik Cross yntemine gre hesaplanmtr.

Kesitlerin aralarndaki mesafe (5)beer metredir. Buna gre kaz ve dolgu
hacimlerini hesaplaynz.
6,35 m2 15+240
x2 1,50 m2 4,30 m2
7,80 m2 15+220
4,20 m2
3,05 m2
x1
12,85 m2
15+200
5,10 m2
57
Dey lei: 1/200, yatay lei: 1/2000
Boy kesit iziniz.
olarak alnz.
En kesit iziniz. Nokta kotlarn doru giriniz.
Kaz ve dolgu alann hesaplamak iin
Kaz ve dolgu alanlarn hesaplaynz.
yntem belirleyiniz.
Kaz ve dolgu hacimlerini Kaz ve dolgu hacmini hesaplamak iin
hesaplaynz. yntem belirleyiniz.
KONTROL LSTES
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

kontrol ediniz.

1. Boy kesit izdiniz mi?
2. En kesit izdiniz mi?
3. Dolgu ve yarma alanlarn hesapladnz m?
4. Kaz ve dolgu hacimlerini hesapladnz m?
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1. ( ) Boy kesitler kara yolu, demir yolu ve enerji nakil hatlar projelerinin
hazrlanmasnda kullanlr.
2. ( ) Krmz kot projelendirilirken dikkat edilecek faktrler, krmz kot eiminin % 5

i gememesi ve kaz ile dolgu alanlarnn birbirini karlayacak ekilde planlanmasdr.
h
3. ( ) Krmz izgilerin eimi, g 1 tg 1 forml ile hesaplanr.
U
4. ( ) Cebirsel yntemle alan hesab iin srayla doal zemin, kaz ve dolgu evlerinin
eimleri, ykseklikler ve ykseklik farklar ile ara uzaklklar hesaplanr.
5. ( ) Alan hesabnda cebirsel yntemde eksen tesviye noktasndan geen dik koordinat
sistemi esas alnr.
6. ( ) Hesaplanan en kesit alanlar bir boy kesit zerinde, kaz en kesit alanlar yukarda,
dolgu en kesit alanlar da aada olmak zere eit lekli bir diyagram zerinde
gsterilir.
7. ( ) Kaz ve dolgu hacimlerinin hesab, daha nce her krk nokta iin alanlar
hesaplanan en kesitlere dayanlarak yaplr.
58
8. ( ) Yol projelerinde hacim hesabnda genellikle yntem kullanlmaktadr
9. ( ) Tesviye ilerinin miktarlarn hesaplayabilmek iin eitli ekillerde kot cetveli

ad verilen cetveller dzenlenmitir.
10. ( ) Alanlar diyagramnda kazdan dolguya geilen M geit noktalarnda Brckner

erisi minimum, dolgudan kazya geilen N geit noktalarnda maksimumdur.
DEERLENDRME

Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
59
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
1 Doru
2 Doru
3 Yanl
4 Doru
5 Yanl
6 Doru
7 Yanl
8 Doru
9 Doru
10 Doru
11 Yanl
12 Yanl
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 B
2 D
3 B
4 A
5 C
6 A

1 C
2 A
3 D
4 B
5 D
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 Doru
2 Yanl
3 Doru
4 Doru
5 Yanl
6 Doru
7 Doru
8 Yanl
9 Yanl
10 Yanl
60
KAYNAKA
KAYNAKA
KONYALIOLU Grol, Yol Bilgisi ve Uygulamas, MEB Devlet Kitaplar
Mdrl Yayn, stanbul, 2004. SONGU Celal, lme Bilgisi, Cilt 1, Birsen
Yay
SONGU Celal, lme Bilgisi, Cilt 1, Birsen Yayn Evi, stanbul, 1981.
SONU Turhan, Kara yolu Teknii, r Matbaas Yayn, stanbul, 2003.
YAMAN Naim-KAMAN Fikri, Yol Bilgisi, MEB Mesleki ve Teknik retim
Kitaplar Genel Mdrl, Ankara, 1979.
61

Cilt 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cilt 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

Hazrlanan yol projesinin, yatay ve dey gzerghlar ile kurp aplikasyonlarnn

Tekniine uygun olarak aplikasyon hazrlk almas yapabileceksiniz.

Yol aplikasyonunun nasl yapldn ana hatlar ile aratrarak edindiiniz

Aplikasyon, some noktalarnn tespiti, piketaj, nivelman ve en kesit alm

Yol ekseninin aplikasyonu iki ekilde yaplr:

1.1. Noktalarn Aplikasyonu

P noktasnn yeri, polar koordinat sistemi yardm ile belirtilmek isteniyorsa P

1.2. Alarn Aplikasyonu

ekil 1.4: Bir ann aplikasyonu

Aplikasyonu yaplm 1 asn kadar dzeltmek iin P1 noktas as

BPP1 geni ok kk al dar bir gen olduundan BP BP1 = s alnabilir, sin100g

1.3. Dorularn ve Somelerin Tespiti

ekil 1.5: Aliymanlarn aplikasyonu

ekil 1.6: Aliyman ara noktalarnn teodolit yardm ile aplikasyonu

ekil 1.7: Bir dorunun uzantsnn aplikasyonu

Uzantnn B noktasna alet kurularak tespiti gerekiyorsa bu durumda drbn A

Aliyman dorultularnn aplikasyonu yapldktan sonra bu dorularn kesime noktas

1.3.1. Some Noktalarnn Arazide Tespiti

Aliyman dorultularna ait noktalar A, B, C ve D olsun. Aletimizi A noktasna kurarak

ekil 1.8: Some noktasnn aplikasyonu

lem Basamaklar neriler

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Tekniine uygun olarak yatay kurplarn aplikasyonunu ve hesabn yapabileceksiniz.

2. YATAY KURPLARIN APLKASYONU VE

2.1. Kurp Ana Noktalarnn Aplikasyonu

Teet dorularnn kesitii some noktas (S),

2.1.1 Yatay Kurplarn Hesab

Kurp ana noktalarnn aplikasyonunun yaplabilmesi iin kurp elemanlarnn tespiti ve

ekil 2.1: Kurp ana noktalar

ekil 2.2: Kurp ana noktalar hesabnda kullanlacak deerler

Developman boyu ( ve noktalar arasndaki yay uzunluu )

Bisektris uzunluu (BS uzunluu):

formlleri ile hesaplanr.

2.1.2. Yatay Kurplarn Aplikasyonu

S (some) noktasna kurulan teodolit veya elektronik teodolit noktasna yneltilir ve

Bu dorultu zerinde T uzunluu kadar alnp noktas iaretlenir. Bu iaret

Bu kazn aplikasyon dorultusuna gre sol tarafta 20-30 cm uzana noktasnn

Bu yneltme ilemi some noktasnda dan itibaren 200g+ as kadardr. Buradaki

B noktasnn kutupsal (a ve mesafe ile) koordinat yntemine gre aplikasyonu some

a. Kurp ana noktalar aplikasyon deerlerini,

km D+ km = (0 90,45m) 255,84m (0 346,29) km

Ara noktalarn aplikasyonunda en nemli husus nokta skldr. Gereinden az nokta,

Bir kurbun aplikasyonunda normal bir hassasiyet dnldnde bu sklk kurp

R (Yarap) Ara nokta aplikasyonu

Dik koordinat metodu

2.2.1. Dik Koordinat Metodu ile Ara Noktalarn Aplikasyonu

Dik koordinat ynteminde uygulanabilecek koordinat sistemleri (ekil 2.4) u

Ana teetin x ekseni ve veya noktasnn balang olarak alnmas (x, y )

ekil 2.4: Dik koordinat sistemi olarak kullanlabilecek eksenler

Buradaki (R-y) deeri ise OPK geninde pisagor teoremine gre,

( R y) R 2 x 2 deeri elde edilir. (16)

Bu deer y R ( R y) formlnde yerine yazlrsa

Kurbun balangc ve sonunda kesirli yay boylarnn bulunmas durumu

n 1m .b eitlikleri ile hesaplanr. (20)

formlleri ile hesaplanr. Aplikasyon iin hesaplanan x deerleri S dorultusunda alnarak

ncelikle bu kurpta 1 mye karlk gelen merkez a deerini bulmamz gerekiyor.

Bu deer elde edildikten sonra noktalarn adlarnn, kilometrelerinin, b yay

Nokta ad Kilometre bi i X= R.sini Y=R.(1-cosi)

Kurbun ara noktalarnn kutupsal koordinat metodu ile aplikasyonunda, aplikasyon