Professional Documents
Culture Documents
Kom ons raak net eers gou vertroud met die konsep:
As jou ma n koekie tussen jou en jou boetie / sussie moet verdeel, watter
een van die volgende sal die beste verdeling wees:
A B
Watter deel van die koekie kry julle elkeen as sy die verdeling gemaak het
soos in A?
Knip die volgende figure uit, of trek dit af op n aparte stuk papier, en vou
dan elkeen op die stippellyn.
Vat n gewone vel papier en vou dit in agt gelyke dele, en knip dan hierdie
blokkies uit.
Wat noem ons een van hierdie dele van die oorspronklike figuur? ______
Hoe sal ons twee van hierdie dele saam kan skryf? ___________
Hoeveel kwarte het twee agtstes volgemaak (toets dit deur die blokkies
wat jy uitgeknip het op n ander vel papier, wat jy in vier gelyke dele gevou
het, te pas)? ____________
Jy behoort nou redelik vertroud te wees met die feit dat, as ons n hele
soos n appel of n sjokolade of n koek, in n sekere gelyke aantal deel,
dan is elkeen van hierdie dele gelyk aan een aantalste van die hele.
Kom ons illustreer dit gou op n wiskundige manier:
1
1) Deel 1 appel in 5: Elke deel is dan een vyfde van die hele, of .
5
2) Deel 1 sjokoladekoek in 10 dele: Elke deel is dan een tiende van
1
die hele, of
10
3) Deel n bottel koeldrank in 3 gelyke dele: Elke deel is dan een
1
derde van die hele, of .
3
4) Deel n melktert in 6 gelyke dele: Elke deel is dan een sesde van
1
die hele, of .
6
Maar wat gebeur nou as ons meer as 1 hele in n aantal moet deel?
Dink byvoorbeeld aan 12 albasters wat tussen 3 maats verdeel moet word.
Ons beskou dan die getal 12 as n hele, soos wat ons die hele sjokolade,
met al sy blokkies / die boksie Smarties met al die Smarties binne-in, as n
hele gesien het.
Oorspronklike outeur: Die MATHmechanic
eBoeke word ontwikkel en gratis verskaf deur die
1 1
Iets waarop jy net moet let, is dat die skryfwyse of byvoorbeeld,
4 3
beteken 1 4 of 1 3 , met ander woorde die hele gedeel deur die
aantal verdelings, wat vir ons die breuk gee wat elkeen kry.
Dus, as ons die 12 albasters as n hele beskou, en ons moet dit tussen 3
maats verdeel, kry elke maat 12 3, dus 4.
1
Nou moet jy mooi oplet: Elke maat kry 4 albasters, maar dit is van die
3
1
hele, en daar is 3 s in n hele.
3
1) Hoeveel van die volgende breuke is in n hele?
1 1
a) b)
4 16
1 1
c) d)
12 8
Ons gaan jou nou deur nog n paar oefeninge vat, net on die begrip
behoorlik was te l:
1) As n koek in 4 gelyke dele verdeel is, is dit in kwarte verdeel.
10) As een sesde van n plank afgesaag word, bly daar nog vyf
________________ oor.
Voltooi die volgende oefening deur net die regte woorde (bv. kwarte, vyfde,
ensovoorts) in te vul:
1) Die _________________________ van 50c is 25c.
Teller en Noemer
Ons weet reeds dat breuke gekry word as n voorwerp of n groep
3
voorwerpe in gelyke dele verdeel word. In n breuk soos word die syfer
8
onder die verdeellyn, d.w.s. die 8, die noemer van die breuk genoem, want
dit noem die getal gelyke dele.
Die syfer bokant die verdeellyn, d.w.s. die 3, word die teller genoem,
omdat dit tel hoeveel van die gelyke dele geneem of ingekleur of mee
gewerk word.
Bv:
3 Teller
8 Noemer
In die voorbeelde toon die noemer aan dat die reghoek in 8 gelyke dele
verdeel is en dat daar 8 sirkels is.
Die teller dui aan dat 3 van die gelyke dele en 3 van die sirkels ingekleur
3
is, d.w.s. van die sirkels is ingekleur.
8
Oefening
1) Gebruik die eerste getal as teller en die tweede getal as noemer en s
watter breuke gevorm word:
a) 5 ; 8 b) 45 ; 100
c) 7 ; 10 d) 2 ; 3
e) 75 ; 100
Die diagram toon hoe n hele in verskillende dele verdeel word. Uit die
1 2 3 4 5
diagram is dit duidelik dat:
2 4 6 8 10
1 2 3 4 5
Breuke soos word ekwivalente breuke genoem omdat
2 4 6 8 10
hulle gelyk is aan mekaar, m.a.w. hulle waardes is dieselfde.
Voorbeeld:
3
As die vraag vra vul die getal in wat uitgelaat is by
4 12
1. Bepaal waarmee het jy 4 vermenigvuldig om 12 te kry.
3 9
3. Die finale antwoord is dus
4 12
5 20
Voorbeeld: Vul die getal in wat weggelaat is by
6
1. Bepaal waarmee het jy die teller, 5, vermenigvuldig om 20
te kry.
5 20
3. Jou finale antwoord is dus
6 24
4
Voorbeeld: Vul die getal in wat weggelaat is by
8 2
i. Bepaal deur wat jy die noemer, 8, moet deel om 2 te kry.
ii. Deel nou die teller, 4, ook met 4. Dis reg, dis 1
4 1
iii. Jou finale antwoord is dus
8 2
2
Voorbeeld: Skryf n ekwivalente breuk neer vir
3
Jy kan nou self besluit waarmee jy wil vermenigvuldig, onthou net
jy moet die teller en noemer met dieselfde getal vermenigvuldig.
2 4 8
Kom ons kies 4:
3 4 12
Oefening
1) Vul die getalle in wat weggelaat is en verduidelik hoe jy dit gekry het
1 1
a) b)
2 8 3 6
Oorspronklike outeur: Die MATHmechanic
eBoeke word ontwikkel en gratis verskaf deur die
2 6 5 20
c) d)
3 9
4 8
e) f)
5 25 10 5
1 10 1
g) h)
2 8 20
3 18 2
i) j)
4 3 9
4 3
c) d)
16 5
4 3
e) f) 2
6 10
Dit beteken dat daar geen getal (behalwe 1) in beide die noemer en die
teller meer kan indeel nie.
2 1 3
Bv. of of
3 2 4
10
Bv. As jy die breuk moet vereenvoudig, sien jy dat 5 die grootste getal
15
10 5 2
is wat in 10 en 15 kan deel:
15 5 3
Oefening
1) Dui aan watter van die volgende breuke in eenvoudigste vorm is:
3 6 5 5 4 7 12
; ; ; ; ; ; ;
4 8 8 10 6 10 16
2) Dui die eenvoudigste vorm aan van die breuke hierbo wat nie reeds
in hul eenvoudigste vorm is nie.
Koek 1 Koek 2
Dis Reg! Die koek wat in 3 dele gesny is se dele is groter as die koek wat
in 4 dele gesny is.
1 1
3 4
Ons het 9 ewe lang stukke tou. Ons sny dit op soos in die onderstaande
sketse aangedui.
Tou A
Tou B
Oorspronklike outeur: Die MATHmechanic
eBoeke word ontwikkel en gratis verskaf deur die
Tou C
Tou D
Tou E
Tou F
Tou G
Tou H
Tou I
Jy sou nou opgelet het, veral by die laaste vraag, dat dinge nogal moeilik
kan raak as jy breuke met behulp van s n skets moet vergelyk, ten einde
te bepaal watter breuk die grootste is.
Ons maak die breuke ekwivalente breuke, en dan vergelyk ons slegs
die tellers. So eenvoudig soos dit!
1 1
Kom ons begin by die twee sjokolade koeke: en
3 4
Om hierdie twee breuke ekwivalent te kry, moet ons n KGV bepaal. Die
kleinste getal waarin 3 en 4 kan indeel is 12, dus:
1 4 1 3
en
34 43
4 3
Dit gee dan: en
12 12
1 1 3 2
c) d)
9 8 8 7
As die noemers dieselfde is, is dit baie maklik, want dan tel jy net die
tellers bymekaar of trek die tellers van mekaar af, afhangende van die
bewerking wat die som bevat.
2 3
Bv: Die noemers is dieselfde so tel net jou tellers bymekaar
7 7
en 2 + 3 = 5
5
=
7
7 3
Bv: Jou noemers is dieselfde, so jy trek net jou tellers van
8 8
mekaar af en 7 3 = 4.
4
=
8
1
ONTHOU: Jy moet altyd jou antwoord in sy eenvoudigste vorm skryf:
2
Oefening
Bereken en skryf die antwoord in sy eenvoudigste vorm
1 2 3 4
a) b)
5 5 7 7
2 3 5 6
c) d)
6 6 12 12
Dit is egter nodig dat jy moet weet hoe om die Wiskunde agter hierdie
manier van praat te kan doen, en dit is waarna ons nou gaan kyk.
Let op: Die tegniek om met n breukdeel van n getal te werk vereis eintlik
dat jy moet weet hoe om breuke te kan vermenigvuldig, maar aangesien jy
dit nog nie op hierdie stadium gedoen het nie, gaan ons vir eers net kyk na
n meer eenvoudige tegniek.
As jy gevra word om die helfte van 20 te bereken, dan skryf jy dit soos
1
volg: van 20 . Nou moet jy net onthou om die 20 met die teller van die
2
breuk te maal (dit is die 1), en dan te deel met die noemer (dis die 2).
3
Wat egter van iets soos hierdie: van 30 ? Jy gaan maar presies dieselfde
5
doen: 3 30 90 , en dan 90 5 18 . Die antwoord is dus 18.
Hersieningsoefening
1) Watter breukdeel is ingekleur?
A B C D
3) Bereken:
2 1 2 3 3 2 6 4
4 4 6 6 8 8 12 12
4 16 15 7 42
5 20 4 8
9) Elke figuur is ingedeel in tien gelyke dele. n Sekere aantal van die
gedeeltes is ingekleur of is nie ingekleur nie. Gebruik die figure om
die tabel te voltooi.
A B
Nie
Ingekleurde
Figuur ingekleurde
breuk
breuk
A
B
4
b) Judy stap kilometer op pad winkel toe van haar huis af. Sy
5
3
moet nog kilometer ver stap voordat sy by die winkel sal wees.
5
Hoe ver is die winkel van haar huis af?
2
11) Bepaal van 1 000ml koeldrank
5
12) Wat s die teller en noemer van die breuk vir ons?