PSIKOLOGJI SOCIALE- FENOMENI I DHUNES

PSIKOLOGJI SOCIALE- FENOMENI I DHUNES

Dhune eshte cdo lloj sjellje apo qendrim ndaj femijes qe demton ose rrezikon mireqenien
emocionale, fizike dhe mendore te femijes dhe qe si e tille shkakton nderprerje apo vonesa ne
procesin normal te zhvillimit

"Perqafimi eshte nje dhurate ideale. I shkelqyer per do rast, jep dhe

merr kenaqesi , tregon kujdes dhe natyrisht eshte plotesisht i kthyeshem. Perqafimi eshte
praktikisht i persosur. Nuk ka nevoje per bateri , nuk te shendosh, nuk ka pagesa mujore dhe
eshte i patatueshem! "

Dhuna n familje sht nj problem global dhe prek t gjitha shtresat e popullsis, t rinj dhe t
moshuar, t arsimuar apo analfabet, t martuar apo beqar, prek cdo kombsi, klas, race, apo
grup etnik. N shoqrin ton ky fenomen sht shum shqetsues. Te rritur ne nje ambient ku
babai fyen dhe rreh nenen ne syte e fmijve eshte nje keqedukim qe percillet dhe tek brezat per
fat te keq.

Femijet mesojn ate qe jetojne(nolte)

Shoqria kosovare
Shoqria jon sht e dhunshme, se n familje ka dhun, se po rritim fmij t dhunshm. Nuk
lindin t dhunshm por bhen t till. Fmijt e familjeve ku ka dhun, vuajn m shum nga
probleme t sjelljes dhe jan m pak t aft pr t vepruar n shoqri, n krahasim me fmijt q
vijn nga familje ku nuk ka dhun. Studime t shumta kan treguar se, nse fmija sht i
pranishm n konfliktet e prindrve, ku prdoret dhuna si mjet pr zgjidhjen e tyre. Edhe nj
prqindje e lart e fmijve t rrugs, jan rrjedhoj e dhuns n familje. Origjina e dhuns i ka
rrnjt n strukturn shoqrore dhe n nj trsi t ndrlikuar vlerash, traditash, zakonesh dhe
besimesh q lidhen me t. Dhuna sht shkak i nj personaliteti agresiv.
Dikush mund t thot se dhuna ndaj fmijve sht prezente dhe n pjes t tjera t globit. Kjo
eshte mese e vertete , por pr ta luftuar duhen t dhna konkrete, duhet nj pasqyr konkrete,
duhet ta njohsh plagn q ta kurosh sa m mire.

Duke prjetuar vazhdimisht dhun dhe frik, ndodhin dhe rregullime te sfers njohse t t
menduarit apo perceptimit pr jetn. Kshtu fmija i dhunuar keqinterpreton edhe sjelljet
normale si krcnuese dhe duke u br kshtu m reaktiv, reagon n mnyr m impulsive, e m
tej t dhunshme. Pr sa koh sht ende fmij, kjo sht e vlefshme pr ti shptuar dhuns, apo
si reagim e adaptim Pr fat t keq, sht mjedisi shtpiak ndr vendet ku shfaqet dhuna m e
madhe. . Fmija q dhunohet i ka t ndryshme edhe prvojat sociale, emocionale e njohse.
Dhuna dhe frika si element pasues i saj kan nj ndikim shum t madh n zhvillimin e fmijs.
N aspektin psikologjik, , neurologjik t zhvillimit,.n gjith personalitetin e aftsin e tij t
ardhme pr t funksionuar normalisht n aktivitete. Fmijt q raportojn se jan viktima t
dhuns shfaqin nj ser pasojash n shndetin e tyre kur ata rritenFmijt viktima t dhuns,
kan tendencn q t bhen viktima t formave t tjera t dhuns ndaj tyre dhuna ndaj fmijeve
ka kosto t lart sociale, pr aq sa nj fmij I dhunuar bhet nj i rritur problematik.

Duhet te kemi parasysh qe studimet tregojne se kur femijet dhunohen qe ne moshe te njome,
atehere ne procesin e tyre te rritjes apo shoqerizimit te tyre vihen re disa kategorizime.

Se pari, kemi te bejme me ata femije qe dhunen e perjetojne me mbyllje ne vetevete, me permisat
qe ata te behen asociale, apo njerez qe nuk deshirojne te komunikojne me te tjeret, qofshin keta
dhe antare te familjes.

Katigoria e dyte eshte kur keta femije te dhunuar kur rriten behen agresive e te dhunshem kjo
vlersohet si hakmarrje e tyre per kohen kur ishin nen dhune. Studimet e kane qartesuar faktin se
ne rradhet e atyreqe jane te dhunshem, pjesen me te madhe e zene ata qe kane pasur nje femijeri
nen dhune fizike e psikologjike se sa te tjeret.

Pjesa e trete, qe eshte nje mase te konsiderueshme perben kontigjentin e njerezve vulgare, te
ashper ne sjellje. Kjo eshte shija e tyre per jeten ne procesin e rritjeseshte.

E them me keqardhje q n shoqrin shqiptare numri i ksaj kategorie sht n rritje.ne

shqiperi rezulton se pjesa me e madhe e njerezve jane te vetedishem se dhuna shkakton pasoja
negative por perseri besojne se dhuna psikologjike e fizike ka efekte pozitive ne edukimin e
femijeve dhe si pasoje duhet perdorur kur te shihet e nevojshme duke e pervetsuar dhe me
shprehje qe kush te do te rreh pra ka prinder qe e shohin dhunen fizike si te domosdoshem per
disiplinimin e femijeve ka prinder qe mbajn qendrim se dhuna eshte shume e demshme ne
zhvillimin e femijes por koncepti dhune fizike eshte brendesuar edhe tek disa femije te cilet
mendojn dhe shprehen se:kur bejm gabime e meritojme te na rrahindhuna eshte per te miren
tone se behemi me te mire se dhe gjushi im keshtu thote :se kam rrahur babain ,tend prandaj
eshte bere kaq i mire. prindi ja lejon vetes perdorimin e dhunes duke e konsideruar femijen
pronen e tij .Femijet kane nevoje per disiplin e dashuri qe te behen te rritur te pergjegjshem por
jo disiplin te rrepte qe shoqerohet me te bertitura kercenuese ,dhuna mund te ndaloj sjelljet e
keqia, por perkohesisht dhe nuk ofron modele pozitive.

pasojat

Ata t cilt e prjetojn shum rnd dhunn n familje jan fmijt, edhe athere kur nuk
ushtrohet dhun direkte ndaj tyre. Ambienti i till familjar q i shoqron ata gjat zhvillimit
psikofizik t tyre, l gjurm te pashlyshme n personalitetin e tyre. Fmijt t cilt kan prjetuar
abuzime, shpesh vuajn nga: rnia e vetbesimit, depresioni, crregullimet e stresit dhe kontroll t
dobt t impulsve).

Si pasoj e dhuns n familje, tek disa fmij krijohet pasiguri, turp, mbyllje n vete, izo-

lim, e tek t disa t tjer krijohet urrejtje, agresivite dhe mllef. Prvec ktyre pasojave q shfaqen
n jetn emocionale t fmijs, mund t shfaqen edhe pasoja n sjelljn e tyre. .

Kta fmij shpesh sillen n mnyr agresive, problemet n t cilat hasin, pr ta mnyra e vetme
pr ti zgjedhur sht dhuna, jan shum pak tolerant po ashtu jan t rrezikuar q kur t rritn t
marrin pjes n atke t ndryshme kriminale. Ndshkimet fizike nse prdoren shpesh dhe n
mnyr jokohorente, mund t prodhojn nivele t larta agresiviteti e armiqsie. Pr shkak t
ushtrimit t dhuns ndaj femijeve, ata shpeshhr ndikohen nga ajo ose familjarizohn m t.
Fatkeqsisht fmijt t cilt zhvillohen n ambiente t dhunshme e marrin dhunn si metod t
vetme pr t zgjedhur problemet me t cilat ndeshin n raport me t tjert apo n familje.
Ndoshta kjo ndodh pr arsye s n familjn ku jan rritur ata gjithcka sht zgjidhur vetm
me dhun, pra ata nuk kan par ndonj menyr apo metod tjetr pr ti zgjedhur problemet.
Fmijt, t cilt jan deshmitar t dhuns ose q e prjetojn dhunn, mund t fillojn t
mendojn se dhuna sht metod pr zgjidhjen e mosmarrveshjeve ose t konflikteve brenda
familjeve.

Dhuna ne media

Fmijt shpenzojn gjithnj e m shum koh prpara ekraneve. Dhuna n media rrit potencialin
agresiv dhe shfaqjet agresive e antisociale nxisin imitimin e pasoja te mevonshme ne
personalitetin dhe jeten e tij.

Fmijt bhen kshtu viktima, dhunues ose dshmitar t dhuns n shtpi, lagje, shkoll. Ata
rriten e prshtaten n kt atmosfer frike e dhune. Kjo pa dyshim ndikon n zhvillimin e tyre e
sjell ndryshime bazale n funksionimin social, njohs, sjellor, emocional. Fmija bhet m pak
reagues, m pak impulsiv, m i menduar kur dhuna e mposht at. Kur ai e prvetson at si
model, rritet njherazi dhe kapaciteti i tij individual pr agresivitet, impulsivitet dhe pr dhun.
Truri karakterizohet nga aftsia e zhvillimit n varsi t aktivitetit t vet. Kjo do me thn q sa
m shum aktivizohet sistemi nervor aq m shum zhvillohet e ndryshon truri. Sa m shum
aktivitet ushtron fmija, sport fjala vjen, aq m shum i zhvillohet aftsia pr kt funksione e
kapacitete q reflektojn prvojat e prsritura.

Dhuna e prvojat traumatike sjellin edhe ankth dhe ndjenj rreziku t vazhdueshm. . N kto
raste duhet dhn ndihm profesionale t. Prvojat negative t jets s fmijris funksionojn
m von si modele negative n jet. Sa m i vogl fmija q pson dhun, aq m t mdha jane
pasojat. Kjo sepse ai sht n procesin e zotrimit e formimit t mjaft shprehive psikosociale,
aftsive e vijave t karakterit.

Lojerat e dhunshme kompjuterike dhe pasojat te femijet

Lojrat kompjuterike mund t klasifikohen n dy kategori. T parat jan lojrat q ndihmojn n

zhvillimin e talentit, kuptimin e eksperimenteve jetsore dhe vlerave etike, prmes nj metode
argtuese; t dytat jan ato lloj lojrash q nuk kontribuojn ndonj gj n imagjinatn e fmijve
dhe aftsive pr t menduar por, prkundrazi nxisin dhun dhe sjellje imorale tek ta. Ne po
vrejm se n do loj te re kompjuterike niveli i dhuns sa vjen e shtohet. Prodhuesit e lojs e
konsiderojn t lejueshme do lloj metode vetm q ti trheq fmijt drejt ekranit. Ka skena t
cilat nuk jan te prshtatshme pr moshn e fmijs pr shkak t vetdijes s tij t ult. Fmijt
q i jan ekspozuar skenave t ndryshme t dhuns, shpesh jan t prir drejt agresionit, friks
dhe panikut dhe n prgjithsi jan t egr dhe me temperament t shpejt duke e konsideruar
dhunn si nj gj t zakonshme probleme te shumta, si shqetsimi i tepruar, trazime gjat gjumit
dhe rregullime t sjelljeve. Nj rast q na shrben si shembull Nj fmij 3 vje i cili mendoi
t bhej spiderman (nj karakter i filmave vizatimor), u hodh nga kati i shtat duke dashur t
fluturoj. Fatkeqsisht shpesh dgjojm lajme t tilla prandaj duhet nj mnyr q ta ndriojm
vetdijen e fmijve tan me gjra per dashuri dhe altruizm, duhet tu ofrojm alternativa me
lojra t dobishme dhe edukative.

Fmijt e pushtuar nga lojrat kompjuterike bhen mjaft armiqsor ndaj rrethit t tyre . Kshtu
q mbetet detyr e jona e prindrve q jo vetm tu ofrojn aktivitete t prshtatshme fmijve
t tyre por dhe arsyeshm tua rregullojn kohn pr t luajtur lojra t dobishme kompjuterike.

Shum karakter t kqij q paraqiten npr lojra kompjuterike ln prshtypje te mbrapshta n

zhvillimin personal t fmijs..

Koha e lojs, e cila sht e domosdoshme pr nj rritje t shndetshme t fmijs, duhet t

ndahet mencurisht n mes lojrave virtuoze dhe lojrave te vrteta grupore. Mu pr kt ne
duhet ti preferojm lojrat:

- Ku fmijt mund t luajn nj rol aktiv

- T cilat sugjerohen nga specialistt dhe ekspertt

- T cilat i pajisin fmijt me nj vetdije kombtare dhe identitet kulturor

- T cilat mbshtesin t kuptuarit dhe inteligjencn e fmijs

- T cilat kontribuojn n virtyte pozitive, si t ndarit me t tjert, shpirti ekipor, kujdesi pr t

tjert, iltrsia dhe diligjenca (p.sh. zelli dhe kujdesi)

- T cilat nxisin kureshtjen dhe bjn t msuarin argtim

- T cilat prfshijn edhe prindrit n loj

- T cilat ngjallin vetdijen n kryerjen e detyrave dhe prgjegjsive

- T cilat ndihmojn n zhvillimin e imagjinats, aftsive mendore, aftsive zbuluese dhe shpik.

Si pefundim, dhuna asnjehere nuk mund te konsiderohet reagim i pranueshem i zemerimit stresit
apo konflikteve te mundeshme. Ekzistojne menyra te tjera pervec dhunes permes te cilave
mund te zgjidhen konfliktet .dhuna ne familje eshte nje problem i cili nuk duhet te qendroj pas
dyerve te mbyllura sepse na prek te gjithve dhe duhet trajtuar si nje problem i gjithe shoqerise
,pandaj duhet te ndergjegjsohemi te gjithe dhe te japim gjithmon nga zemra jone at q kemi m
t muar ..Dashurin.

Dashuria shumfishohet kur ndahet me t tjert..

Mirsia q buron nga shpirti sht nj parfum er te mir pr ata q qndrojn pran teje!

Dashuria e vetmja pasuri e cila sado ta harxhosh nuk mbaron!

Nse fmijt jetojn me kritikim, msohen t ndshkojn.

Nse fmijt jetojn me armiqsi, msohen t rrihen.

Nse fmijt jetojn me frik, msohen t jen t friksuar.

Nse fmijt jetojn me keqardhje, msohen t t ndihen t dshpruar.

Nse fmijt jetojn me tallje, msohen t turprohen.

Nse fmijt jetojn me xhelozi, msohen t ndihen lakmiqar.

Nse fmijt jetojn me turp, msohen t ndihen t fajshm.

Nse fmijt jetojn me inkurajim, msojn vetbesimin.

Nse fmijt jetojn me toleranc, msojn durimin.

Nse fmijt jetojn me lavdrim, msojn vlersimin.

Nse fmijt jetojn me pranim, msojn dashurin.

Nse fmijt jetojn me miratim, msohen t plqejn vetveten.

Nse fmijt jetojn me vlersim, msohen se sht mir t kesh qllim.

Nse fmijt jetojn me dhnie, msojn zemrgjersin.

Dhuna ne familje rezultat i diskriminimit gjinor.

Dhuna ne familje

Dhuna ne familje shihet nga nje pjese e mire e popullsise si nje gje normale e cila eshte pjese e
jetes se perditshme. Por vetem ata qe e provojne ne kurriz te tyre e kuptojne ne kurriz te saj. Keta
e dine se cbudallallek eshte shprehja kush te rreh te do.Nuk ka orator qe ta argumentoje
miredashjen kur dhunuesi zbraz gjithe zemerimin e tij ne grushta, shqelma dhe goditje me cfare
ti kape dora. Ketu jo miredashje qe nuk ka, por nuk ka as mendje te shendetshme e gjykim
normal.
Ka vec nje vetedije te semure ten je superioriteti iluzor. Realisht gruaja mund te jete ajo qe
profesionalisht dhe intelektualisht mund t ejete me e afte se burri. Ne kete rast nese ky mendon
se eshte me superior se ajo vetem per faktin se eshte mashkull, atehere veshtire te besohet se
eshte burre i vertete, por eshte thjesht nje burracak qe i shkrepet ne koke t engreje dore kunder
nje krijese shume here me te vlefshme dhe me te dobishme se ai, por qe eshte femer.

Per fat te keq burracak te tille ka kudo. Mentaliteti i tyre patriarchal dhe paragjykimi gjinor qe
ata kane I ben te besojne se kane te drejte te ushtrojne dhunen.Viktime eshte e gjithe familja.
Gruaja e dhunuar demtohet psikologjikisht, vetevlersimi ulet deri ne pike te fundit.

Cfare eshte familja

Vete familja perkufizohet nga sociologet si grup individesh I lidhur nga gjaku ose nga martesa,
qe jetojne bashke, bashkepunojne ekonomikisht dhe ndajne pergjegjesite per te rritur femijet e
perbashket.

Familja eshte gjithashtu nje grupim privat individesh, marredheniet dhe sjelljet e te cileve jane te
padukshme per te tjeret, nje organizim social konpleks qe konsiston ne shumellojshmeri rolesh
dhe statusesh. Dhe se fundmi marredheniet ndermjet anetareve te nje familje jane me intime, me
emocionale dhe me te ndjeshme.
Jane hapur fjale se familja eshte vendi me I qete per grate dhe femijet. Eshte vendi ku ata kane
me shume siguri. Por kete qetesi dhe siguri e kercenojne gjithmone sjelljet devijante, dhuna,
konfliktet per hicgje, braktisja etj.

Format e dhunes ne familje

Dhuna ne familje ushtrohet ne disa forma.

Forma me trashanike eshte dhuna fizike ku perfshihen shtyrjet, goditjet, gervishtjet, kercenim me
thike apo me arme, refuzim per ta ndihmuar gruan kur ajo eshte shtatzene ose e semure, tentative
per vrasje apo vrasje.

Po ketu futen edhe kontrolli I tepert per levizjet e gruas. Viktima te formave me ekstremeve te
dhunes shpesh jane ato gra qe dyshohen se nuk jane korrekte ne marredheniet bashkeshortore.

Me keto gra dhuna arrin deri aty sa I fiken cigare ne trup, terhiqen zvarre, lidhen me litar dhe
rrihen.

Kuptohet se dhunuesit jane testues te mire te artit te tyre primitive. Ata fillojne me forma te lehta
te dhunes dhe e rrisin ate gradualisht nese gruaja nuk e kundershton prere.

Ata here bejne rolin e dhunuesit, here bejne rolin e te penduarit duke perdorur justifikime te
ndryshme. Shpesh esht evete dhuna qe behet shkak per dhune ne familjet e ardhshme.

Forma te tjera te dhunes jane dhe dhuna psikologjike/emocionale qe perfshin talljet, kercenimet,
ndjekjet, ndalimi per te dale vetem, kritikat, sharjet, fajesimin per cdo gje etj.

Dhuna ekonomike perfshin kontrollin e parave qe mos ti lihet gruas mundesia per te marre
vendime per ceshtje ekonomike, mohimi qe pasuria te jete dhe ne emer te gruas.
Te gjitha keto forma ushtrohen shpesh ne shoqerine tone dhe kudo. Disa prej ketyre formave jane
beret e zakonshme tek te gjithe. Kjo tregon se te drejtat e njeriut jane shkruar mire e bukur neper
ligje por askush nuk I respekton ato.

Dhuna ne familje rezultat i diskriminimit gjinor

Djemte qe behen deshmitare te kesaj dhune jane me te prirur te mendojne se kane te drejten e
tyre absolute te rrahin grate e tyre kur te martohen.

Dhe vajzat deshmitare te dhunes u jepet mesazh nga nena e tyre se burrat duhen duruar duke bere
keshtu qe edhe vajzat e tyre te behenviktima te dhunes ne te ardhmen.

Kjo dhune eshte gjithashtu nje tregues shume I mire I paragjykimeve gjinore qe has gruaja ne
familje, ku tradicionalish burri ka te drejten e tij qe te kete epersi ndaj gruas.

Kjo tradite patriarkale ben qe shoqeria te mbizoterohet nga meshkujt dhe femrat te kene
gjithmone te drejta dytesore. Shume njerez nuk pranojne as teorikisht se grate kane te drejta te
barabarta me burrat.

Kjo epersi e burrave ne familje shihet si vlere familjare, dhe aty ku prishet ky kod zakonor thuhet
se familja ka degjeneruar.

Parandalimi i dhunes ne familje

Dhuna ne familje mund te parandalohet vetem nese do tu tregohen burrave rastet kur bejne
shkelje ndaj te drejtave te grave. Grave ska shume nevoje tu predikohet se e dine kur dhunohen,
cfare pasojash ka kjo dhune tek ajo dhe tek familja.
Mbi te gjitha parandalimi duhet te behet qe ne bankat e shkolles. Pra te parandalohet tek femijet
renia ne rrjeten e mentalitetit patriarchal duke u treguar nxenesve vleren dhe rendesine e femres
ne familje dhe ne edukimin e femijeve.

Karta e te drejtave te njeriut thote: Te gjitha qeniet njerezore lindin te lire dhe te barabarte ne
dinjitet dhe te drejta.

Neni 18 thote:

1. Te gjithe jane te barabarte para ligjit.

2. Askush nuk mund te diskriminohet padrejtesisht per shkaqe te tilla si gjinia, rraca, feja, etnia,
gjuha, bindjet politike, fetare a filozofike, gjendja ekonomike, arsimore, sociale, ose perkatesia
gjinore.

Ne kodin civil nuk behet asnje dallim ne te drejten trashegimore per shkak seksi. Diskriminimet
e lartepermendura denohen sipas Nenit 40 dhe te Nenit 253 te kodit penal me gjobe ose me
burgim gjer ne pese vjet.

Por sa te forta jane keto ligje perballe ligjeve zakonore qe diskriminojne, qe thone se gruaja,
vajza duhet te jene te nenshtruara dhe ne nje pozite me inferior se e burrave.

Duket qarte se ato ligje te hartuara nuk kane asnje pushtet ne mentalitetin e njerezve. Nuk mund
ta godasin ate mentalitet diskriminues qe eshte shkak I sa e sa krimeve ne familje, I sa e sa
tmerreve dhe vuajtjeve.

Prandaj nuk mjafton vetem qe te njihen te drejtat e njeriut, pavarsisht se edhe kjo nuk eshte bere
sic duhet me poullsine. Thelbesore eshte ndergjegjesimi I burrave dhe grave per pasojat e dhune
dhe diskriminimit dhe njohja e aftesive reale te femrave. Duke bere keshtu ndrrimin e
mentalitetit frenues ne nje mentalitet te dobishem.
Kjo eshte e rendesishme me qene se faktori kryesor I shtimit te dhunes ne familje eshte
diskriminimi gjinor. Pabarazia gjinore ben qe dhuna te shihet sig je normale.

Ne botimin Grate viktima te shume abuzimeve thuhet: Dhuna ne familje favorizohet nga
funksioni patriarchal I shoqerise.

Pra favorizohet prej mendesise se superioritetit mashkullor, vlerave kulturore qe tolerojne

dhunen ndaj gruas, mungesa e respektit dhe vleresimit per grate.

Ligji dhe dhuna ne familje

Por edhe mungesa e kuadrit ligjor mbi kete problem ka fajin e vete. Kjo vlen sidomos per vendin
tone ku edhe dhuna ndaj gruas konsiderohet komplet ceshtje private e cila nuk ka asnje arsye pse
te dale jashte dyerve te shtepise.

Jo vetem kaq por edhe kur ndodh ajo eshte gjithmone e justifikueshme dhe nuk perfundon ne
denimin e dhunuesit. Kjo natyrisht ben qe burrat te mos kene frike te kryejne as xheste makabre
kunder grave te tyre, sepse e dine qe nuk do te mbajne pergjegjesi per kete.

Ligji shqiptar eshte i pafuqishem perballe ketyre situatave jo per shkak se mungojne Nenet por
sepse asnje institucion nuk ja ka konceptin dhunes ne familje dhe nuk e merr seriozisht ate. Ne
vend te kesaj gjykatat marrin seriozisht justifikimet e dhunuesit.

Baballare qe vrasin vajzen e tyre 16 vjecare sepse u vonua ne mbremje per te ardhur ne shtepi.
Keta denohen vetem 1 ose 2 vjet burg sepse babai thote se ka qene shume i tronditur nga xhesti i
vajzes se tij dhe kjo e ka bere qe te humbi kontrollin e vetvetes.

Megjithe dobesine e kesaj arsyeje per te justifikuar nje veprim si vrasja, perseri ajo u mor
parasysh dhe perfundimisht denimi i tij u ul ne nje denim simbolik.

Sa e sa raste te tille perseriten ne Shqiperi si ky. Dhe te gjithe marrin mesazhin se mund te
justifikohen per nje krim te tille dhe mund te shpetojne pa u lagur ashtu sic shpetuan te tjeret.
Nje arsye me teper per te mos u frikesuar.

Kuptohet nga kjo se te gjitha rastet e tjera si dhune fizike ndaj vajzes se ka te dashur, Ndaj gruas
se dyshohet mos e tradheton dhe te gjitha format e dhunes qe nga forma me e lehte dhe deri tek
me e renda bazen e kane tek perkatesia gjinore.

Ai rreh vajzen se ajo e ka turperuar dhe cnderuar. Me te vertete tronditja eshte e madhe ne shume
vende tonat per nje rast te tille, dhe kjo duhet te merret parasysh pavarsisht se femrat nuk mund
ta kuptojne kete. Por duhet te njihet si veprim ilegal dhe cnderimi i familjes te mos zgjidhet me
forma mostruoze te pahijshme per krijesat njerezore.

Me keto duhet ndryshuar mentaliteti patriarkal qe femrat qe i thone po nje marredhenieje me nje
mashkull te mos shihen si turpe dhe cnderime, por si te natyrshme dhe te mos kete reagime
patriarkale qe jane shtypese per gjithe seksin femer.

Por nga ana tjeter me kete nuk duhet te kuptojme se ne emer te ketij modernizimi gjendja te
kaloje ne ekstreme te kunderta si format e jeteses te sugjeruara nga nazistet dhe fashistet.

Nuk duhet te shkoje deri aty mentaliteti sa te lejohen femijet qe 10 vjec te kryejne lirisht
marredhenie seksuale, te shohin porno, te lejohet poligamia si forma kryesore familjare, te kaloje
nga nje forme frenuse ne nje forme qe lejon shthurje te gjitheanshme te femres dhe te mashkullit.

Edhe tradhetite e gruas jane forme dhunuese ndaj dinjitetit te burrit pavarsisht se nuk ka ligj per
ti denuar. Prandaj ligjet e nxjerra nga teorite e feministeve duhet te shikohen me kujdes. Nuk
duhet denuar me vite burgim per disa shpulla qe mund ti jape nje burre gruas se tij sic behet ne
disa vende Europiane. Nese do te behet kjo atehere le te behet per te gjithe perndryshe aty nuk ka
as barazi as drejtesi.

Nje grua e dhunuar nga i shoqi se kjo kishte refuzuar kerkesen e tij per divorc nuk kishte pse te
denonconte per dhunim sepse kjo duket hapur se behet per inat. Pastaj ajo mundej shume mire ta
ndalte dhunen kur te donte duke pranuar divorcin. Prandaj denimi qe ju dha burrit ne nje vend te
Italise ishte egzagjerim.

Mentaliteti duhet te shkoje deri aty sa te eliminohet diskriminimi gjinor, te lejohen role dhe
statuse te barabarta si per grate dhe burrat, te mos shikohen me natyrshmeri inferioriteti i
pozicionit te gruas ne familje. Keshtu do te eliminohet edhe dhuna.

Cdo veprim sulmues ndaj grave i ka rrenjet ne bindjen se ajo nuk eshte e barabarte me burrin.
Vetem me pas kalohet ne dhune fizike. Mungesa e diskriminimit do te thote paqe dhe qetesi ne
familje. Nese do te respektohen te drejtat dhe vlerat reale te femrave nuk ka asnje arsye pse burri
te dhunoje gruan, pasi dhuna behet vetem se mashkulli ndihet i kercenuar nga lirite dhe te drejtat
e femrave, duke tentuar me dhune qe ta mbaje ate te varur dhe tja heqi keto te drejta.

Standardet ligjore ndrkombtare ndalojn qart dhunn n familje, si dhunim i t drejtave

njerzore kryesore dhe lirive themelore, t mposhtme, t garantuara nga Deklarata Universale e
t Drejtave t Njeriut pr t gjith individt:

-E drejta pr barazi (neni 1).

-Liria nga diskriminimi (neni 2).

-E drejta e jets, liris dhe siguris personale (neni 3).

-Liria nga tortura dhe trajtimet mizore, jonjerzore ose poshtruese (neni 5).

-E drejta e njohjes si nj person para ligjit (neni 6).

-E drejta pr barazi prpara ligjit (neni 7).

-E drejta pr mjete juridike nga gjykata kompetente (neni 8).

-E drejta pr barazi n familje (neni 16).

-E drejta pr standard m t lart t arritshm, pr shndetin fizik dhe mendor (neni 25).

Dhe fajtori kryesor per mosrespektimin e ketyre te drejtave eshte vete shteti. Ai i ben nje ndarje
ne publike dhe private te problemeve qe trajton. Nese nje grua sulmohet ne rruge atehere ajo
gezon akses te akuzoje dhunuesin, por nese ajo rrihet ne shtepi atehere shteti nuk nderhyn sepse
respekton te drejten e privatesise se burrit.

Mirepo njohurive per pasojat e dhunes familjare nje tolerim i tille mund te krijoje neser dhunues
te rinj qe sulmojne edhe rruges. Pra ne kete menyre dhuna duke qene brenda ne familje me e
pranishme se kudo ajo behet burim i te gjitha formave te dhunes ne te gjitha vendet edhe ne
publik.

Mosveprimi i shtetit sigurisht eshte faj njelloj si i atyre qe dhunojne. Nese shteti vepron kunder
diskriminimit dhuna nuk do te jete e pranishme me ne familje.

Ne Shqiperi te vetmet institucione te cilat bejne dicka per dhunen ne familje jane qendrat e
keshillimit si qendra Medica ne Tirane, qendra e keshillimit Elbasan, organizata une gruaja ne
Pogradec, qendra e keshillimit durres, etj.

Ne Shqiperi dhuna eshte akoma me e theksuar sepse mentaliteti eshte me paragjykues dhe shume
diskriminues ndaj femrave, dhe varferia ka bere qe shume gra te mbeten te varura nga burrat e
tyre ekonomikisht.

Qendra te ndryshme kane dhene informacione dhe te dhena per perhapjen e ketij fenomeni.
Nga studimet ekzistuese mund t renditim disa t dhna q dshmojn se dhuna n familje sht
mjaft evidente n Shqipri.

N studimin e realizuar n vitin 1996, n 11 rrethe t vendit, nga shoqata Refleksione, jan
plotsuar 1035 pyetsor, nga t cilt 849 nga femra dhe 184 nga meshkuj. 40 pr qind e grave t
vzhguara dshmuan se mbi to ushtrohej rregullisht dhun fizike, 64 pr qind dshmuan se i
ishin nnshtruar dhuns fizike dhe psikologjike73.

Sipas t dhnave nga qendrat e kshillimit pr gra dhe vajza, n Tiran, Shkodr, Berat dhe
Pogradec, gjat viteve 2000 2001, kto qendra kan marr gjithsej 4670 telefonata nga gra dhe
vajza n t gjith vendin dhe jan kshilluar ball pr ball me rreth 1086 prej tyre pr probleme
t dhuns me baz gjinore . N rreth 60 pr qind t rasteve abuzuesi ka qen bashkshorti ose
partneri74.

Gjat viteve 1998-2003, Strehza pr Grat dhe Vajzat e Dhunuara u ka ofruar shrbim rreth 160
grave, vajzave dhe 220 fmijve75. Rastet e trajtuara n kt Strehz dshmojn pr nj dhun t
skajshme fizike, seksuale, emocionale apo ekonomike ndaj grave dhe vajzave, e ushtruar
kryesisht nga bashkshorti, partneri, babai apo vllai, si dhe nga persona t tjer t familjes.

N raportin prfundimtar pr Studimin rreth shndetit riprodhues, Shqipria 2002, ku jan

analizuar prgjigjet e 5697 grave dhe t 1740 burrave, rezulton se 30.4 pr qind e grave t
anketuara kan prjetuar gjat jets dhun t ushtruar nga partneri i tyre n formn e dhuns
verbale, 8.2 pr qind dhun fizike dhe 2.9 pr qind abuzim seksual 76.

N nj anketim me kampion, t realizuar n Tiran me grat e martuara t moshave 25-65 vje,

n periudhn korrik- tetor 2003, rezulton se m shum se nj e treta (37%, 384/1039) e grave t
intervistuara kishin prjetuar t paktn nj rast dhune nga bashkshorti gjat vitit t mparshm.
267 (26%) prej tyre kishin prjetuar tri apo m shum raste dhune, 655 (63%) pohuan se nuk
kishin prjetuar asnj rast dhune, 45 (4%) dy raste; 97 (9%) tri raste: 104 (10%) pes deri nnt
raste, 27 (3%) dhjet apo m shum raste dhune77.
Nga nj testim prmes pyetsorve t realizuar n vitin 2004 me nj kampion prej 400 gra dhe
vajza t moshave 18-65 vje, banuese n zonat periferike t Tirans, si Kombinat, Laprak e
Kamz, Tiran e Re etj., rezultoi se 50 pr qind e t intervistuarave (pasi pjesa tjetr rezervohej
pr tu prgjigjur) kan qen viktima t krcnimit apo t abuzimit fizik n familje78.

N studimin eksplorues Dhuna ndaj grave n Shqipri (2003), n t cilin jan intervistuar 55
gra (kampiont jan zgjedhur me synim identifikimin e grave-viktima t dhuns n familje me
prejardhje shoqrore t ndryshme si dhe me karakteristika t ndryshme demografike) nj e treta e
ktyre grave t dhunuara kan pohuar se kan frik pr jetn e tyre79.

T dhna t tjera dalin edhe nga monitorimi i vendimeve gjyqsore pr vitet 2001-2002 n
rrethet Tiran, Shkodr dhe Vlor ku rezulton se nga 1890 vendime, vetm 128 vendime t
shtjeve civile dhe 149 vendime t shtjeve penale kan pasur t prfshir komponentin e
dhuns. Pra, 17,10 pr qind e tyre kan qen t lidhura me dhunn n familje. T bie n sy fakti
q 92.10 pr qind e personave t pandehur q ushtrojn dhun, jan meshkuj dhe vetm 7.90 pr
qind femra80. Nga trsia e ktyre vendimeve gjyqsore rezulton, gjithashtu, se t dmtuarat nga
dhuna n familje n masn mbi 90 pr qind jan femra81.

Fakti q dhuna n familja sht nj problem shum i madh n Shqipri, trthorazi pohohet edhe
nga numri i grave q kan kryer krime ndaj bashkshortit. Prball dhuns s vazhdueshme t
ushtruar nga bashkshortt e tyre, ato nuk jan prmbajtur dhe i kan vrar ata, edhe pse krimi
sht i pajustifikueshm.

N botimin Monitorimi i shtypit mbi dhunn n familje, 2001-2002, autoret paraqesin nj

shifr prej 90 pr qind t grave t cilat vuajn dnimin n burgun 313 n Tiran pr arsye se kan
vrar bashkshortt e tyre, pasi pr vite me radh kan qen pre e dhuns fizike dhe seksuale82.

Kjo e dhn vrtetohet edhe nga studimi i kryer nga shoqata Prthyerja. Nga t dhnat e ktij
studimi rezulton se shum nga kto gra e vajza nuk kan qen dnuar m par dhe se krimet e
kryera, n shumicn e rasteve, kan ardhur nga dhuna. 70 pr qind e tyre kan prjetuar dhun
fizike dhe 30 pr qind abuzim seksual.83

N nj studim t realizuar nga Forumi i Pavarur i Gruas Shqiptare n vitin 2004, n 9 rrethe t
Shqipris u plotsuan 1895 pyetsor dhe 85.17 pr qind e t anketuarve kan pohuar
ekzistencn e dhuns n familje 84.
Jan realizuar studime n baz intervistash edhe n rrethe t veanta, p.sh., n Shkodr, n vitin
2002, dhe ka rezultuar se 94.8 pr qind e t intervistuarve kan pohuar se grat dhunohen n
familje, vetm 4.4 pr qind e kan mohuar nj gj t till 85.

N nj vlersim t dukuris s dhuns, t kryer nga Qendra e Kshillimit pr Gra dhe Vajza n
Durrs, n vitin 2003, rezulton se 83.6 pr qind e kan pranuar ekzistencn e dhuns n familje
n qytetin/komunn ku banojn: 27.9 pr qind dhunn fizike, 39.7 pr qind dhunn psikologjike
dhe 10.6 pr qind dhunn seksuale86.

T gjitha kto shifra flasin qart pr prmasat e shtrirjes s dhuns n familje n Shqipri. Po
kshtu, t dhnat tregojn se kjo dhun nuk sht e shtrir vetm n zonat rurale, por edhe n
qytete, madje edhe n qytetet kryesore t Shqipris .

Kjo dukuri nuk kishte si t kufizohej, prderisa migrimi i brendshm ka prekur t gjith vendin.
Nga przierja e popullsis, problemet socialekonomike dhe prplasja e nnkulturave t ndryshme
i nxorn m me forc n siprfaqe problemet e dhuns. Kjo dukuri lypset t bhet objekt
studimesh pr t njohur jo vetm gjendjen dhe shkalln reale t dhuns n familje, por dhe pr t
prcaktuar m drejt rrugt dhe mjetet e nevojshme pr kufizimin e saj.

1. Familja Familja (lat. familia, nga famulus rob shtpie, shrbtor) sht
njsiashoqrore me e vogel e perbere nga dy ose me shume persona te
cilet kane midis tyre lidhje martesore, gjaku ose biresimi; qe jetojne ne te
njejtin mjedis per nje kohe relativisht te gjate, kane marrdhenie kulturore
dhe ekonomike te perbashketa si dhe perkujdesen per njeri-tjetrin . Sipas
nenit 16(3) t Deklarats t Prgjithshme mbi t Drejtat e Njeriut "Familja
sht njsia baz grupore e shoqris dhe i jepet mbrojtje nga shoqria
dheshteti"
2. 2. Antart e nj familjeje konjugale Nna: prindi femr Babai: prindi
mashkull E bija: femra e lindur nga nna, e atsuar nga babai I biri:
mashkulli i lindur nga nna, i atsuar nga babai Motra: femra e lindur nga
nna e njjt, e atsuar nga i njjti baba Vllau: mashkulli i lindur nga
nna e njjt, i atsuar nga i njjti baba Si dhe antar t tjer jo t
familjes s ngusht: Gjyshja: nna e prindit Gjyshi: babai i prindit
Mbesa: vajza e fmijs Nipi: djali i fmijs
3. 3. . .
4. 4. Komunikimi Prind - Fmij T jetosh mes t qeshurave do t thot t
jetosh me mencuri dhe kjo sht gjja m e mir q na japin fmijt, t
rriturve u takon ta prkrahin ndjeshmrin e tyre dhe komunikimin me cdo
gj q ndonjher t rriturit nuk mund ta shohin. Kur lindim, jemi t lir
prej paragjykimeve dhe kemi nj vizion t veant q na shoqron gjat
gjith fmijris son, deri n momentin kur nj i rritur na mson nj
realitet ndryshe nga ai q mendonim se ishte jeta dhe bota.sht e
rndsishme t kuptojm q fmijt jan qnie speciale, me shum
ndjeshmri q t rriturit duhet ta ushqejn m shum, duke i dgjuar me
zemr pr t kuptuar m shum prej tyre.Fmijt jan n gjendje t thon
at q u plqen, na flasin pr gjra q ne shpesh nuk i kuptojm si pr jet
t tjera, apo pr at q kan qn n jett e tyre t mparshme.Por, gjat
rritjes pr shkak t ndikimeve t jashtme, fmijt e humbasin kt
ndjeshmri duke e zvendsuar me mendime racionale, duke besuar vetm
at cka mund t vrtetojn.Komunikimi me fmijt sht pika thelbsore.
Te kapsh vmndjen e fmijve dhe tua shpjegosh gjrat n nj mnyr
q t jen sa m t kuptueshme pr ta.Pra, tju flassh fmijve nuk sht
e veshtir, ekziston gjithmon nj mnyr q ti bsh t t
dgjojn.Komunikimi me fmijt kerkon q t jesh i hareshm dhe
entuziast dhe kur sht e nevojshme duhet t kesh ngulimin e duhur q
gjithsesi nuk sht agresiviteti.
5. 5. .
6. 6. Komunikimi prind-fmij shpesh konfliktual Shkaqet jan padurimi,
komunikimet e rralla, mungesa e tolerancs, patriarkalizmi, sedra e
smur Marrdhniet e komunikimit ndrmjet prindrve dhe fmijve n
vendin ton jan t kufizuara, ka bn q konfliktet ndrmjet palve t
jen vazhdimisht prezent. Kjo situat sht raportuar nprmjet nj
anketimi t br te prindrit e fmijve t moshave 14-18 vje n dy rrethe
t vendit, prkatsisht n Tiran dhe n Kor. Gjetjet e studimit t
publikuara nga doktori i shkencave psikologjike Sknder Demaliaj kan
treguar se n marrdhnieve prind- fmij t ksaj grup-moshe ka
mosmarrveshje e konflikte t shumllojshme. Nga vzhgimi, ku u
prfshin rreth 100 prindr, rezultoi se 24.5 e fmijve t tyre i
kundrshtonin shpesh prindrit, pasi e konsiderojn vetn t rritur dhe
nuk kan nevoj pr aq shum kshilla e moral.
7. 7. Vzhgimi Nga studimi rezulton se pjesa drrmuese e konflikteve t
lindura ndrmjet dy palve vijn pr shkak t przgjedhjes s programeve
televizive, ndjekjes s ekskursioneve si dhe imponimi i prindrve n
zgjedhjet e fmijve (q sht dhe shkaku kryesor i konflikteve). M shum
se 24.5 pr qind e fmijve kundrshtojn shpesh prindrit, pasi e
konsiderojn vetn t rritur dhe nuk kan nevoj pr aq shum kshilla e
moral. Njkohsisht anketimi ka treguar se djemt kundrshtojn prindrit
m shum sesa vajzat, konkretisht n 78.6 pr qind t rasteve. Ndrsa pr
vajzat studimi tregon se kto t fundit kritikohen jo vetm nga prindrit,
por n mas dhe nga vllezrit e tyre, jo vetm n rastet kur jan m t
mdhenj n mosh, por edhe kur jan m t vegjl. Nga ana tjetr, rreth
 68.3 pr qind e prindrve kundrshtohen prej fmijve t tyre n ndonj
rast.
8. 8. Shkaqet Po t kemi parasysh edhe ata q kundrshtojn shpesh,
rezulton se n 10 nxns 9 prej tyre kundrshtojn, ku shkaqet kryesore
renditen t jen padurimi, komunikimet e rralla, mungesa e tolerancs,
patriarkalizmi, sedra e smur, - thuhet n rezultatet e anketimit. Kjo
sipas ekspertve t fushs shpjegohet me faktin se ndrmjet dy palve ka
interesa dhe koncepte t ndryshme, deri n logjika t kundrta. Sipas
psikologve, ky konflikt lind sepse prindi tenton t ushtroj presion mbi
fmijn adoleshent pr ti imponuar atij ato gjra q ai mendon se i kan
munguar pr t arritur at far ka dashur n jet. Kjo bie n kundrshtim
me prirjen e adoleshentit pr tu afirmuar. Pothuajse 60 pr qind e t
pyeturve n kt studim tregojn se e kan shum m t leht tua hapin
zemrn shokve dhe miqve t tyre dhe jo prindrve. Kjo pr arsye t
gjykimit q bhet n rast se zgjedhjet apo preferencat e tyre nuk
paraplqehen nga prindrit. Pra, komunikimet prindr-fmij jan t
kufizuara. Dhe sa m pak komunikime, aq m shum probleme, incidente,
- thuhet n rezultatet e ktij vzhgimi.
9. 9. .
10. 10. Marrdhnia midis prindrve dhe mnyra se si kjo ndikon te fmija
Ardhja e nj fmije n jet sht nj ngjarje e shnuar pr prindrit e rinj,
por ndryshimi total i rutinave, orareve t gjumit, prkujdesja e madhe q i
nevojitet nje fmije n veanti n vitet e para si dhe probleme t tjera t
jets s prditshme krijojn nj situat stresuese n marrdhnien
bashkshortore edhe nse ajo ka qn shume e mir m par. Si pasoj e
ktij ndryshimi prindrit e rinj jan t tensionuar, t frustruar dhe shpesh
kan mosmarrveshje me njri-tjetrin. Disa nga ne nuk arrijn ta
kuptojn ndikimin negative q kjo situat mund t ket te fmija dhe n
aftsin ton pr t prmbushur impenjimet prindrore n mnyrn e
duhur. Literaturat e ndryshme m tepr fokusohen n mnyrn sesi prindi
duhet t atashohet me fmijn dhe jo shum pr mnyrn sesi prindrit
duhet t sillen n raport me njri- tjetrin. Duke qn se dshira jon sht
t jemi prindr t mir ather mir sht t dim jo vetm t sillemi n
marrdhnie me fmijn, por si duhet t sillemi dhe n marrdhnien
bashkshortore duke qn se kjo gj ka nj ndikim thelbsor n rritjen
dhe zhvillimin e fmijs ton. sht shum e rndsishme q t kujtojm
q bebet vijn n jet krejtsisht t pambrojtur dhe t zbuluar ndaj do
situate. Duke qn se mburojat emocionale te fmijt e vegjl nuk jan
krijuar akoma ata e kan shum t leht te perceptojn n mnyr
intensive emocionale se far po ndodh rreth tyre. Ata jo vetm q
prjetojn ndjenjat e tyre me intesitet, por dhe ndjenjat tuaja dhe mnyrn
se si ju ndjeheni n marrdhnien n ift. Ata ndjejn energjin n
shtpi.
11. 11. Duhen vite q te fmijt t krijohet mburoja emocionale q do e
ndihmoj fmijn q t mos i prjetoj me aq intesitet emocionet. Nse te
t rriturit ekzistojn mekanizmat mbrojts q i mbrojn ata nga intesiteti i
 situateve q mund t shkaktojn diskomfort, te fmijt e vegjl ato nuk
jan t krijuara akoma. Psikologet dhe mjekt q kujdesen pr fmijt
shpesh i kshillojn prindrit pr mnyrn e sjelljes n prani t fmijes dhe
pr mnjanimin e debateve t ashpra n prani t tyre. Problemet n ift
nuk mund ti fshehim nga fmijt, por sht gjithashtu fakt q jeta nuk
mund t jet gjithmon e kulluar dhe probleme ka prdit. Kto problem na
bjn t jemi t tensionuar dhe nervoz me partnert tan dhe shpesh
nervoziteti dhe tensioni shprthen n debate t ashpra, n fjal dhe
veprime t paprshtatshme. Megjith pasojat negative q mund t ket nj
marrdhnie konfliktuale n ift q u prmndn m sipr, kjo nuk
nnkupton q midis partnerve t mos ket aspak debat, por q ky debat
t zhvillohet n mnyr konstruktive. Gjat debatit e rndsishme sht t
evidentohen faktet dhe jo t prdoren fjal fyese ndaj partnerit, t evitohet
zri i lart dhe fjalt me ngjyrime emocionale negative. T mundohen q
gjat debatit t shprehin emocionet pozitive dhe dashurin q ndjejn
duke e zhvilluar bisedn n mnyr konstruktive dhe me respekt ndaj njri-
tjetrit. E rndsishme gjithashtu sht dhe kush sht fokusi i debatit,
diskutimet q bhen pr fmijn nuk duhet t zhvillohen n pranin e tij,
pasi kjo do t ishte e dmshme pr t.
12. 12. Si ndikon konkretisht te fmija raporti q partnert kan me njri-
tjetrin? Ndikimi pozitiv-Fmijt jo vetm q arrijn t kuptojn, por
gjithashtu ndikohen shum nga ajo q ndodh midis prindrve t tyre si n
mnyr direkte ashtu dhe indirekte. Nj marrdhnie e shndetshme dhe
me respekt reciprok midis pridrve, ka nj ndikim pozitiv direkt te fmija,
pasi n kt mnyr krijohet nj ambjent i sigurt familjar n t cilin bebja
e vogl e m pas fmija mund t gjej vetveten si qnie njerzore.
Megjithse nuk ka ndikim aq t fuqishm dhe derteminues n zhvillimin e
fmijs sa atashimi nn-fmij, marrdhnia midis prindrve dhe nj
mjedis i ngroht familjar luan nj rol t rndsishm n zhvillimin e
mtejshm t fmijs. Niveli n t cilin prindrit n mnyr t sinqert dhe
t dukshme duan dhe ndrveprojn me njri-tjetrin, mnyra se si ata t dy
jan t prfshir n botn e fmijs s tyre dhe n sensin q ai po zhvillon
pr veten si qnie njerzore, kjo ka nj ndikim t fuqishm gjithashtu n
ndjenjn e siguris dhe parashikueshmris s gjrave q fmija do t
ket. T gjitha kto bhen modeli dhe arketipi q fmija do t prdori m
von pr ndrtimin e marrdhnieve sociale si dhe do t krijoj skemat baz
t fmijs dhe imazhin pr: afrimitetin, intimitetin, zgjidhjen n mnyr
konstruktive t konflikteve, shprehjen e emocioneve dhe respektin
reciprok midis gjinive t ndryshme.
13. 13. Ndikimi negativ N ann negative fmijt q vijn n bot krejtsisht
t pambrojtur, marrdhnia e keqe prindrore l tek ta nj dm t madhe
si n mnyr direkte dhe indirekte. N mnyr direkte ndikimet negative
jan: fmijt imitojn sjelljet e paprshtatshme t prindrve t tyre,
paaftsia pr t msuar aftsit e ndrveprimit social si dhe brndsimi i
nj imazhi negativ si pr prindrit ashtu dhe pr veten. Fmijt t paaft t
kuptojn dhe t prballojn ndjenjat e trazuara q ju shkaktohen nga
 mosmarrveshjet e vazhdueshme t prindrve, veprojn n mnyr
problematike n marrdhniet ndrpersonale. Krkimet kan treguar se
fmijt q i nnshtrohen pr nj koh t gjat mosmarrveshjeve
prindrore si pasoj shfaqin nj mori problemesh n zhvillim si: atashim t
pasigurt me prindrit, vetvlersim t ult, rregullime n sjellje, sjellje
antisocial, vshtirsi n marrdhnien me bashkmoshatart dhe figurat
autoritare, depresion, ankth, problematika n arritjet akademike.
14. 14. Ndikimi indirekt shfaqet n marrdhnien: nn-fmij dhe baba-fmij.
Nj marrdhnie e vazhdueshme me munges harmonie dhe
mosmarrveshje minojn cilsin e prindrimit. Prindrit nuk jan m t
disponueshm tiu prgjigjen emocionalisht fmijve t tyre, zbeh aftsin
e tyre pr t disiplinuar fmijt n mnyr efektive dhe t prshtatshme
dhe rrit mundsin e nj sjellje fizike apo verbale agresive t prindrve
ndaj fmijs. Krkimet kan nxjerr si rezultat se prindrit me martesa n
t cilat niveli i konfliktit sht i lart kan tendencn t jen m pak t
ngroht dhe empatik ndaj fmijve t tyre. Ata jan m t rregullt dhe t
ashpr n disiplinimin e fmijve dh prdorin teknika disiplinuese t cilat
nxisin ndjenja faji dhe ankthi te fmijt.Baballart q vijn nga martesa
me nivel t lart konflikti tentojn t trhiqen nga detyrat prindrore m
shum se baballart q vijn nga nj martes me nivel t ult konflikti dhe
prgjithsisht ndihen sikur partnerja i ka prjashtuar nga roli prindror.
Prindrit q vijn nga nj martes konfliktuale jan m shpesh pre e
depresionit, depresioni n vetvete sht shkak i nj sr disfunksionesh
familjare.
15. 15. .
16. 16. Nxitja emocionale dhe perkrahja ekonomike ne shoqerine Shqipetare
Familja e shendosh I mbron dhe I perkrah antaret e saj
fizikisht,emocionalisht dhe finacianarisht nga lindja deri ne vdekje . Ne
shoqerit shqipetare tradicionalisht dhe ne ditet tona jo vetem prinderit I
perkrahin ekonomisht femijet por dhe femijet I ndihmojne ekonomisht
prinderit e moshuar pa pension ose me pension te vogel .Ne shoqerite me
te urbanizuara te Perendimit femijet pergjithesisht jane me pak te prirur
per te ndihmuar ekonomisht prindrit e tyre te moshuar . Familja eshte
zakonisht grupi paresor me I rendesishem I njerezve ne shoqerite
moderne.Antaret e saj pergjithesisht kane marrdhnie intime te forta dhe te
qendrueshme me njeri-tjetrin.Marrdheniet e tilla I nxitin natyrshem pa
sforcim antaret e familjes te punojne afirmohen ne fusha te ndryshme te
veprimtarise profesionale te krijimtaris artistike shkencore etj .Studimet
tregojne se shumica e shkencetareve me te shquar kane perparuar ne
rruhet e veshtira te shkences edhe ne saj te perkrahjes ekonomike dhe
nxitjes emocionale te prinderve.Sociologet amerikane jane shprehur me
habi dhe simpati per mjaft prinder te shipetar te cilet kane braktisur ne
Shqiperi karrieren e suksesshme te mjekut avokatir etj dhe kane
emirgruar.
17. 17. ka i mungon sot familjes shqiptare? S pari i mungon formimi i
personalitetit bazor dhe identitetit personal, uni, ego-ja, si parakusht pr
 marrdhnie t suksesshme ndrpersonale. Populli thot mir: Pa njeri
ska as familje as shoqri!Kush ka personalitet dhe identitet e di fare mir
gjithnj e gjithkund kt: kush sht, ka do dhe si dshiron t arrij at
ka don dhe krkon. Mungesa e edukimit pr liri dhe pr prgjegjsi, pr
vlera dhe virtyte, me orjentime dhe prcaktime t qarta, sepse pa kt
njeriu sht loj rasti apo rrethanash, nj lloj malli n duart e fatit dhe
t tjerve. Liria pa prgjegjsi sht anarki, me shum rreziqe, si p. sh.
-materializmi, vetm ka m pasuron; -populizmi, ka bjn t tjert, t
gjith; -hedonizmi, ka m plqen, ka m duket mua mir
18. 18. Rreziqet dhe shthurjet e familjes shqiptare Kriza e cila e ka kapluar
familjen shqiptare tradicionale sht mjaft e thell dhe me shum
rreziqe.Familja gjithnj e m tepr ngushtohet, sepse pjesa drmuese e
jets kalohet jasht familjes, shtpis, n pun, n udhtime, n lidhje dhe
marrdhnie me t tjert, aq sa shtpia gati sht br
bujtore.Pluralizmi i mendimeve, qndrimeve, botkuptimeve, sepse sot
bota sht n rrota, n lvizje, me dyndjet moderne t popujve, gjuhsve,
kulturave, feve.
19. 19. "Familja sht shkolla e detyrave... themeluar mbi dashurin.
"Familja sht kryevepra e natyrs."

Familja

Portret i nj familje. Francisco de Goya

 Familja (lat. familia, nga famulus rob shtpie, shrbtor) sht njsia shoqrore me e vogel e
perbere nga dy ose me shume persona te cilet kane midis tyre lidhje martesore, gjaku ose biresimi;
qe jetojne ne te njejtin mjedis per nje kohe relativisht te gjate, kane marrdhenie kulturore dhe
ekonomike te perbashketa si dhe perkujdesen per njeri-tjetrin .
Sipas nenit 16(3) t Deklarats t Prgjithshme mbi t Drejtat e Njeriut "Familja sht njsia baz
grupore e shoqris dhe i jepet mbrojtje nga shoqria dhe shteti".

Prmbajtja
[fshih]

1Prkufizimet dhe llojet e familjeve

2Thnie

3Shiko edhe

4Lidhje t jashtme

Prkufizimet dhe llojet e familjeve[redakto | redakto tekstin burimor]

Ekzistojn shum prkufizime pr familjen si nga sociolog ashtu edhe nga antropolog t vendeve
t ndryshme. Sipas antropologut George Murdock familja sht nj grup social q karakterizohet
nga mendimi praktik, bashkpunimi ekonomik dhe riprodhimi. Ajo prfshin t rritur te cfaredolloj
seksi(femer&mashkull,mashkull&mashkull,femer&femer etj) ku t dy duhet t mbajn nj lidhje t
miratuar nga shoqria dhe nj ose m shum fmij, t vetin ose t adoptuar (birsuar), nga t
rriturit q bashkjetojn seksualisht..
Zyra e regjistrimit t prgjithshm t Shteteve t Bashkuara familjen e ka prkufizuar si dy apo m
shum persona t lidhur nga lindja, martesa, ose adoptimi t cilt jetojn s bashku.
Ndrsa prkufizimi i Merriam-Webster pr familjen sht: Njsia themelore n shoqri e cila
tradicionalisht prbhet nga dy prindr q krijon fmijt e tyre, gjithashtu prfshihen edhe njsi t
tjera shoqrore, t ndryshm, q dallojn por jan t lidhura dhe t barabarta si familjet tradicionale
(familje me vetm njrin prind)..
Neni 16(3) I Deklarats s t Drejtave t Njeriut thot: Familja sht grupi natyral dhe kryesor n
shoqri dhe ka t drejt pr mbrojtje nga shoqria dhe shteti..
Familja n vete prmban nj grup t njerzve shtpiak, zakonisht t bashkuar nga lindja ose
martesa, ose nga marrdhnie t ngjashme duke prfshir bashkjetesn, adoptimin, mbiemrin
dhe (n disa raste) pronsia (si ka ekzistuar n Perandorin Romake). Familja mund t quhet si
bashksi parsore njerzore, ku individi s pari takohet me kushtet e jets shoqrore, t cilat ia
prcaktojn atij kornizn, n t ciln ai mund t zhvillohet si person; kshtu q mund t themi
se personaliteti njerzor formohet n procesin e ndrveprimit shoqror.
N shum shoqri, familje quhet vetm ajo e njohur nga ligji ose sisteme t ngjashme normative.
Edhe pse shum t tjer duke prfshir edhe sociolog, marrdhniet familjare i kan konsideruar
vetm lidhjet e gjakut, shum antropolog kan kundrshtuar duke thn se njeriu duhet ta kuptoj
nocionin e lidhjes s gjakut metaforikisht dhe q shoqrit e ndryshme duhet ta kuptojn familjen
nga koncepte t tjera dhe jo nga lidhjet gjenetike.
Sociologjia dhe antropologjia, familjen e konsiderojn si funksion thelbsor t reproduktimit biologjik,
shoqror ose t dyja bashk-shoqria. Nga pikpaja e fmijve funksionet e familjes jan drejtuese:
ajo shrben pr ti orientuar ata n shoqri dhe kultur. Ndrsa nga perspektiva e prindrve familja
shrben si mjet i pjellshmris m synim shumimin, edukimin dhe shoqrimin e fmijve.
Lindja e fmijve edhe pse faktor shum i rndsishm nuk mund t bart tr rolin e fmijve. N
shoqrit e sotme martesa u ofron privilegje dhe t drejta t barabarta edhe atyre familjeve t reja t
cilat nuk planifikojn t lindin fmij.
Struktura e familjes tradicionale varet nga marrdhniet ndrmjet prindrve dhe fmijve, ndrmjet
bashkshortve ose nga t dyja. Antropologt prmendin tre lloje t familjes:

1. matrifokale (amsore)

2. konsanguinile (gjaklidhse)

3. konjugale (bashkshortore)
Mirpo kjo ndarje ka t bj me familjet ideale. T gjitha shoqrit mund t tolerojn shmangie nga
kto familje ideale vetm n raste incidentesh (si jan vdekja e njrit antar t familjes),
plleshmria ose paraplqimi personal.
Lloji i familjes matrifokale prbhet nga nna dhe fmijt e saj zakonisht nga pasardhsit e saj
biologjik, edhe pse pothuajse secila shoqri pranon edhe fmijt e adoptuar. Ky lloj i familjes sht
i prhapur n vendet ku femrat kan burime pr ti rritur fmijt vet ose aty ku meshkujt jan m
shum t angazhuar se femrat. Disa shoqri vendase n Amerikn Jugore dhe Melanezi (Australi)
jan matrifokale.
Familja konsanguinile ekziston n forma t ndryshme, por rasti m i shpesht prbhet nga nna
dhe fmijt e saj, dhe njerz t tjer zakonisht nga familja e nns. Ky lloj i familjes sht i prhapur
aty ku nna nuk ka burime pr t rritur fmijt vet, babai zakonisht nuk sht i pranishm, dhe
zakonisht kur prona trashgohet. Ather kur meshkujt zotrojn pron t rndsishme, familjet
konsanguinile prbhen nga burri dhe gruaja, fmijt e tyre dhe antar t tjer nga familja e burrit.
Familja konjugale prbhet nga nj ose m shum nna dhe fmijt e tyre, ose nj e m shum
baballar. Ky lloj i familjes paraqitet zakonisht aty ku ndarja e puns krkon t dy gjinit edhe
meshkujt e edhe femrat, dhe n familjet q jan shum t angazhuara. Ky tip i familjes ndryshe
quhet edhe si familje nukleare (brtham) dhe sht ideale ose mbizotruese n shoqrit
eskimeze.
Antart e nj familjeje konjugale jan:

Nna: prindi femr

Babai: prindi mashkull

E bija: femra e lindur nga nna, e atsuar nga babai

I biri: mashkulli i lindur nga nna, i atsuar nga babai

Motra: femra e lindur nga nna e njjt, e atsuar nga i njjti baba

Vllau: mashkulli i lindur nga nna e njjt, i atsuar nga i njjti baba
Si dhe antar t tjer jo t familjes s ngusht:

Gjyshja: nna e prindit

Gjyshi: babai i prindit

 Mbesa: vajza e fmijs

Nipi: djali i fmijs

Familja nukleare prmban edhe kushrinj t tjer:

Tezja:motra e nns, gruaja e vllait t babait, gruaja e vllait t nns

Axha:vllai i babait, burri i motrs s nns, burri i motrs s babait

Halla: motra e babait

Daja: vllai i nns

Thnie[redakto | redakto tekstin burimor]

"Familja sht shkolla e detyrave... themeluar mbi dashurin." Felix Adler

"Familja sht kryevepra e natyrs." George Santayana (1863-1952)

Shiko edhe[redakto | redakto tekstin burimor]

Babai / (burri)

Bashkjetesa

Biri / (djali)

Bija / (vajza)

Divorci

Fmija

Fisi

Martesa

Nna / (gruaja)

Prindi