Pompalarda Titreşim Ölçümü - Pompa Kongr. 01

VibraTek
Deiik Tip Pompalarda Titreim lm ve Analizi ile Arza Tanm
Dr. brahim H. alayan

VibraTek Ltd ti
KISA ZET
Pompalarda titreim analizi ile arza kaynaklarn bulmak ve dolaysyla arzalara, bu arzalar geliip ikincil
arzalar oluturmadan mdahale etmek mmkndr. Pompalar zerinde yaplan genellikle titreim ivmesi lm ve
FFT yntemleriyle pompann titreim imzasnn elde edilmesi, arzalarn kaynaklarn bulmada byk kolaylk
salamaktadr. Titreim lm teknikleri ve balans bozukluu, kaplin ayarszl, ase geveklii/ankraj zayfl,
rulman arzas, ak problemleri, kavitasyon gibi bir pompada karlalabilecek arzalarn titreim imzalarn analiz
teknikleri bu yaz ieriinde tartlmaktadr.
GR
Titreim mhendisliinin spektral analiz yntemleri kullanarak gerekletirdii arza bulma ynteminin, en verimli
sonular rettii makinalar ncelikle pompalardr; dolaysyla en iyi uygulama alan bulduu sanayi kolu da pompa
younluklu olan rafineriler, petro-kimya sektr ve su pompa ebekeleridir. Titreim mhendislii, zellikle spektral
analiz olarak tanmlanan, makina titreimlerinin frekanslarna gre genliklerinin incelenerek arza kaynaklarnn
tanmlanma yntemi ile arzalarn balangcndan itibaren geliimini inceleyerek doru zamanda mdahale
edilmesini salar. Bir lde spektral analiz teknikleri, makinalarn EKGsi olarak dnlebilir; ve bu lmlerin
yaplmas ve deerlendirilmesi pompa istasyonlarnn verimli ve daha salkl almasn salar.
Titreim lmleri spektrum analizr denilen cihazlarla yaplr. Bu cihazlarn laboratuvar tipi olanlar olduu gibi,
elde tanan portatif olanlar da vardr. Bu cihazlar, akselerometre denilen titreim sensrlerinin gnderdii sinyalleri
FFT olarak adlandrlan algoritmalarla ileyerek genellikle hafzalarna alr ve bir bilgisayara aktararak titreim
mhendislii prensipleri dorultusunda bir kullanc tarafndan deerlendirilmesini salar.
Bu yaznn amac, ksa bir ereve ile titreim mhendisliinin temel prensiplerine deinmek ve pompalarda alnacak
titreim spektrumlarn inceleme ihtiyacnda olan kullanclara baz analiz ipular sunmaktr. Her konuda olduu
gibi, bu konuda da kullancnn kendisi spektrumlar almal, bunlar deerlendirerek kendi analiz kriterlerini
oluturmaldr. Bu yaz ve bulunabilecek tm yazlar, sadece bir yol gsterici olabilirler ama bir dnen makinann
titreim imzasn etkileyecek bir ok parametre bulunduu hatrlanarak analizlerin bir yerlerden edinilecek ablonlar
dorultusunda yaplmasndan kanlmaldr.
TTREM ANALZNN TEMEL PRENSPLER

Hareket halindeki her sistem gibi, dnen makinalar da titreimle alrlar. Bu lde titreim bir hayat belirtisidir.
Ancak, titreim seviyesi belli deerlerin zerine karsa o zaman burada bir sorun olduu dnlebilir.
Titreim sinsoidal bir hareket dalgas olarak basite tanmlanrsa, y = a.(sin t ) ifadesi ve trevleri, srasyla, hz
ve ivmeyi verir. Deplasman birimi m (mikron), hzn birimi mm/sn, ivmenin birimi ise mm/sn2 olarak
kullanlmaktadr. Bu ifadeler, ya efektif seviye ya da peak (pik) seviye olarak ifade edilir. Avrupa ve ISO sistemi
titreimi ifadede Geni Bant1 Efektif Titreim Hzn kullanr; Amerikan sistemi ise titreim hznn rms seviyesi
yerine 0-peak seviyesini kullanmaktadr. (Bir sinsoidal dalgada rms seviye peak seviyenin 0.7071 mislidir ve
avrupal cihazlarn genellikle rms, amerikan cihazlarn ise genellikle 0-peak ltn hatrlayarak lm
yaplmaldr.)
Her ne kadar uluslaras standartlar, rnein ISO2372 (tercmesi Trk Standard TS2879 olarak yaynlanmtr.)
1
Geni Bant aral genellikle 10 Hz-10,000 Hz arasdr.
zellikle balans bozukluuna bal titreim seviyelerini snrlayc standartlar koymusa da, bu standartlar ok genel
ve sadece bir balang referans olarak kullanlabilir.
ISO2372-TS2782 Standard
altrma hzlar 10Hz2-200Hz olan Makinelerin Mekanik Titreimi
Deerlendirme Standartlarn Belirtmek iin Temel Esaslar
Kabul edilebilirlik Geni Bant Efektif Titreim Genlii mm/sn rms
limitleri I. Snf II. Snf III. Snf IV. Snf
yi < 0.7 < 1.1 < 1.8 < 2.8
Kabul Edilebilir 0.7-1.8 1.1-2.8 1.8-4.5 2.8-7.1
Snrda 1.8-4.5 2.8-7.1 4.5-11.2 7.1-18.0
Kabul Edilemez > 4.5 > 7.1 > 11.2 > 18.0
Amerikan Petrol Endstri (API) ise zellikle pompalar API610 nolu standart uygulamaktadr. Bu standartlar ISO
standartlarndan daha detayldr. Ancak, bu standartta 0-peak verildii gz nne alnmal ve rms olarak ifade
edilmek istenirse, tam karl olmayaca hatrlanarak3, yakn bir deer bulmak iin 0.7 ile arpm yaplabilir.
Geni Bant Efektif Titreim Genlii 1XRPM, 2XRPM Dar bant Titreim Genlii
Pompa Yataklama mm/sn 0-peak
Tipi Titreim Hz Titreim Deplasman Titreim Hz Titreim Deplasman
(mm/sn 0-peak) (mikron peak-peak) (mm/sn 0-peak) (mikron peak-peak)
Rulmanl pompada
rulman yataklar 7.6 63.5 7.6 Baknz Aklama I
stnde llen
Kaymal yatakl
pompada yatak 10.2 50.8 7.6 Baknz Aklama II
stnde llen
Aklama I:
Rulman yatak kepleri zerinde,
Geni Bant seviye iin 2500 d/dk pompa devrine kadar, 63.5 m peak-peak; 3000 d/dk iin 50.8 m peak-peak
Beher pikde Dar Bant seviye iin 1800 d/dk pompa devrine kadar, 63.5 m peak-peak, 3000 d/dk iin 38.1 m peak-
peak
Aklama II:
Kaymal yataklar zerinde,
Geni Bant seviye iin 3000 d/dk pompa devrine kadar, 63.5 m peak-peak;
Beher pikde Dar Bant seviye iin 4000 d/dk pompa devrine kadar, 63.5 m peak-peak.
Aklamalar ad geen standartta bulunan grafiklerin yorumlanmasndan elde edilmilerdir. Bu satrlarn yazar ise
zaman iinde oluan tecrbesi ile, aadaki limitlerin olduka gereki olduu kanaatine varmtr.
Geni Bant Efektif Titreim Genlii mm/sn rms

yi Kabul Edilebilir Kabul Edilemez
Yatay Pompa < 3.5 3.5 5.0 > 5.0
Dikey Pompa < 5.0 5.0 7.0 > 7.0
2
1 Hz = 60 evrim/dk (CPM); makina devri olarak ifade edildiinde 1 Hz = 60 d/dk (RPM)
3
Gerek hayatta titreim gerek bir sinsoidal olmad iin geni bantta yaplan lmlerde peakden rms deere
dnm 0.7071 ile arparak yaplamaz. Bu arpm yaplrsa elde edilecek deer ancak yaklak deer olabilir.
VibraTek Ltd ti
VibraTek Industrial VibraTek Marine
Dikmen Caddesi 119/2, 06450 ankaya, Ankara Salih Efendi Sokak 1/2, 34940 Tuzla, ISTANBUL
Tel: 312 479 0302 www.vibratek.com.tr Tel: 216 447 1437 ww.vibratekmarine.com.tr
2
Titreim Svii
Titreimmetre
Titreim transmiteri
Bu seviyeler titreimmetre denilen elde tutulan cihazlarla llebilecei gibi, pompa zerine monte edilmi olan
4-20 mA kl titreim transmiteri ad verilen sensrlerle bir SCADA veya PLC sistemi ile llp
deerlendirilebilir. letmede otomasyon sistemi yoksa ve korunmas gereken bir pompa varsa, o zaman titreim
svii denilen ve titreim seviyesi belli limitleri atnda alarm veren ve gerekirse motoru trip ettiren cihazlar
kullanlabilir.
Titreim lmlerinde diagnostik alma yaplabilmesi

ancak spektrum analizrleri ile mmkndr. Spektrum
analizrleri, titreimin genliini lmekle kalmaz, llen
her seviyenin iinde bulunan sinsoidal bileenlerin
genliini ve frekansn verir. Bylelikle cihaz kullancs,
kendi setii bir frekans aralnda, ki bu aral arzalarn
grlebilecei bir aralk olarak seer, titreimleri tahrik
eden motor dnme devrine bal olarak hangi frekansta ne
kadar genlik olduunu grebilir. FFT denilen algoritma ile
elektronik olarak gerekletirilen Fourier Dn ile zaman
dalga formlar bu cihazlar tarafndan otomatik olarak
spektrum grafikleri olarak frekans dzlemine evirilir.
Titreim Spektrum Analizr
Arzalar da kendilerini deiik frekans adreslerinde
gsterdikleri iin, bir titreim spektrumunu inceleyen kii
bylece arzann sadece iddetini deil kaynan da
bulabilir.
TTREM ANALZNN POMPALARA UYGULANMASI

Titreim analizi ile pompalarda arza bulunmasnda iki ana hedef gzetilebilir:
1- Uyarc Bakm4 (Predictive Maintenance) hizmeti amal Periyodik lmler,

2- ikayet konusu olan bir arzann kaynan bulma amal Diagnostik lmler.
4
Baz kullanclar, ingilizce Predictive Maintenance ifadesini kelime-kelime (mot-a-mot) tercme ederek,
Kestirimci Bakm olarak da kullanmaktadrlar. Bu satrlarn yazar, tercmenin kulaa ho gelmesi ve anlam
tamas gereini belirterek Uyarc Bakm tanmn tercih etmektedir.
VibraTek Ltd ti
3
Periyodik lmler
Uyarc bakm amal lmlerin, her tr pompa iin en fazla 1 ay aralklarla yaplmas ve srekli olarak ayn
noktalardan alnmas gereklidir. Baz iletmelerin, kendi cihazlarna sahip olduklar iin, bu sreyi 15 gnde bire
indirdiklerini grmekteyiz. Bu da kabul edilebilir ve nerilen bir durumdur. Ancak, 1-1.5 ayn tesinde aralklarla
alnacak lmler pompa hayatn hzl geliebilecek arzalarn merhametine terketmektedir. zellikle, 3000 d/dk
pompalarda bu durum daha belirgindir.
lmlerde daima rulmana en yakn noktada dey

dorultuda DKEY, yatay dzlemde YATAY ve mil Dikey
ekseni dorultusunda EKSENEL olmak zere birbirine
dik 3 ynde titreimler llmelidir. (Titreim
vektrnn doru tanmlanabilmesi iin bu Eksenel
vektrn Kartezyen bileenlerinin bilinmesi
gereklidir.) Pompa tarafnda lm noktas says
pompann cinsine gre belirlenmelidir. mpelerin her
iki tarafnda yataklama varsa (teetsel giri ve k) o Yatay
zaman her iki yatakta da,ankastre impelerli gbekten
emili pompalarda ise genellikle kaplin taraftaki yatak
zerinde yine 3 eksende lm yaplmaldr. kinci tip
pompalarda iki rulman aras mesafe 30-40cmyi
amyorsa zaten elikteki snmleme elde edilecek
deerleri ciddi oranda etkilemeyeceinden, her iki rulmann da sal tek noktadan alnacak lmle kontrol
edilebilir. lmler, pompa tam ykte ve her trl vana tam almken yaplmaldr; aksi takdirde, ak grlts
titreimleri olabilecek baka arzalar perdeleyebilir.
Bu tip lmlerde genellikle, her noktada 3 eksende lmn yansra, bu lmleri 2 ayr frekans bandnda
tekrarlamak ok iyi sonular vermektedir. lerki blmlerde de grlecei gibi, deiik arzalar, deiik frekans
aralklarnda kendilerini gstermektedirler. Bu nedenle, bu arzalar yeterli ayrntda grebilmek iin bu yolu tercih
etmek gerekir. Yine genellikle izlenen yol, motor dnme devrinin 10 kat ve 100 kat aralklarnda spektrum grafii
almaktr.
Bu lmlerde, sadece frekans dzlemi (spektrum) grafikleri alnr; zaman dzlemi (zaman dalga formu) grafikleri
ise alnmaz; faz5 lmleri yaplmaz. Titreim geni bant efektif seviyelerini gsteren deerlerin Eilim (Trend)
Grafiklerini elde etmek bu alma iin gereklidir.
Diagnostik lmler
Zaman zaman, duyulmakta olan allmam bir ses, artan titreim ve/veya azalan verim nedeniyle pompalarda
titreim lm ve analizi yaplmas istenebilir. Bu durumda, mmkn olduu kadar detayl lm yapmak gereklidir.
Bu lmler, periyodik lmlerde olduu gibi spektrum lmleri yansra, faz lm de yapmak gereklidir.
Pompalarda rastlanan sorunlar, ou kez pompa ile ilgili deil elektrik motoru ile ilgili olarak bulunmaktadr. O
nedenle, elektrik motorunun elektriksel analizlerini de yapmak yararl olacaktr. Pompa motorlarnda rastlanabilecek
rotor ksa devre ubuu krlmas, rotor-stator hava aral asimetrisi, Foucoult snmasna neden olan sac paketi ksa
devreleri gibi sorunlar daha ok elektriksel boyut tamakla birlikte spektrum analizi ile tanmlanabilecek arzalardr.
Ancak, snrl yer imkanna sahip bu yaz erevesine smayaca dnlerek bu konu bir baka bildirinin ierii
olarak gelecee brakld.
Pompa sorunlarnda, zellikle zaman zaman dik pompalarda rastlanan rezonans sorunlarnn tanmlanmas iin
bump test-vurma testi yaplmal ve pompa+motor+ase asamblesinin rezonans karakterleri aratrlmaldr.
5
Faz, titreim mhendisliinde bir takometre sinyali ile bir noktada llen titreimin dnme devri frekansndaki
sinsoidal bileenin tepe noktas arasndaki zaman fark anlamnda kullanlmaktadr. Faz bilgisi titreim mhendisine
ok nemli ipular verir.
VibraTek Ltd ti
4
Rezonans lmlerinde zellikle dikkatle zerinde durulmas gereken husus, vurma veya sarsma sonucu komple
sistemin harekete geirilmesi gerekir; aksi takdirde yerel rezonanslar uyandrlmas uygulaycy artmaktan te bir
fonksiyon grmez. Dik pompalarda, motorun serbest taraf yata civarnda bir noktadan, hatta soutma fan kapa
civatalarna balanm bir ip ile motor+pompay bir miktar esnetip brakldnda meydana gelen titreimler bu
sistemin roznans frekansnda oluur. Bu da rezonans frekansn deneysel olarak bulmakta kullanlan bir yntemdir.
POMPA TPNE GRE SPEKTRUM ANALZ

Spektrum grntsn arza tiplerine ayrmak mmkndr. Her ne kadar, spektrum analizi eitimi veren tm eitici
malzemeler, bu sralamaya gre yazlsa da bu yazda zellikle pompalara uygulanma zerinde durulacaktr. Bu
almada pompa ifadesi, motor+kaplin+pompa eklinde oluan ve bir akkan sevk etmeye yarayan makinay
kasdetmektedir.
Bir pompada oluabilecek ve bu tekniklerle tanmlanabilecek belli bal arzalar unlardr:
Balans bozukluu
Kaplin ayarszl
ase geveklii/Ankraj zayfl
Rulman arzalar
Ak Problemi
Kavitasyon
Elektrik Motoru Arzalar (kapsam d tutulmutur)
Balans Bozukluu
Balans bozukluu, dnmekte olan bir ktlenin arlk merkezinin dnme ekseninden kak olmasndan kaynaklanr.
Gerekte, dnen hibir sistemde bu art salamak mmkn deildir. O nedenle, her sistemde belli oranda
merkezden kaklk olmas doaldr. Mhim olan bu kaklk nedeniyle ortaya kan balans bozukluunun kabul
edilebilir seviyelerde olmasdr. Pompalarda balans bozukluu, tolerans limitleri vs konular balbana bir aratrma
konusu olup, bir baka almann kapsamnda dnlmesi gerekir.
Pompalarda balans bozukluunun varl titreim analizi ile bulunabilir. Ancak, pompa sistemlerindeki zorluk
zellikle dikey pompalarda ortaya kar. Zira, neyin gerekten balans bozukluu neyin ise motorda var olan bir
balans bozukluu olduunu anlamak genellikle zordur.
Balans bozukluu, tamamen dnme devri ile ilgili olduundan spektruma bakldnda sadece dnme devrine denk
gelen frekansta grlebilir. (ok nadir de olsa dnme devri harmoniklerinde de grlmesi mmkndr. Bu durum
belli bir logaritmik yapda azalan bir eri zerine oturur ve aslnda Fourier Dnmleri srasnda matematiksel
olarak ortaya kan bir grntdr. Yoksa, fiziksel olarak balans bozukluu sadece dnme frekansnda var olabilir.)
Yatay konulandrlm pompalarda balans bozukluu

motor rotorunda (zellikle sarm sonras), kaplinde kama
ve cvata dengesizlikleri ile ve pompada genellikle
impeller anmas ile ortaya kar. Motor rotorunda
ortaya kmas olduka enderdir, zira motor rotorlar
sarm ilemlerinden sonra genellikle balans edilirler ve
bu nedenle alma srasnda motor rotorunda balans
bozukluu bulunmas olduka ender ve arzi bir
durumdur. Kaplinlerde de ayarszlk bulmak yine de zordur; zira imalatta balans mutlaka alnr. Pompada impeller
anmas ise kolaylkla rastlanlacak bir durumdur.
Balans bozukluu olan pompalarda, yatay ve dikey ynlerde 1Xte (1X, X dnme devri anlamnda) genellikle
birbirine yakn deerler elde edilir. Bu deerlere kriter olmas asndan, bir balang deeri olarak, ISO2372
kullanlabilir.
VibraTek Ltd ti
5
Faz lm yapma imkan

varsa, balans bozukluunu
tanmlamak kolaylar. Motor
EKSE EKSE ve pompa zerinde yaplacak
Genlik, mm/sn
lmlerde, faz ayn

deerlerde bulunur. Bu
zellikle balans bozukluunun
en iyi gstergesidir. Ancak,
DK DK bazen motorlarda oluacak
dinamik balansszlk
durumunda, motorun iki
yatanda 180 faz fark
llebilir.
YATA YATA
1 2 3 4 5 6 X,dnme devri 2 3 4 5 X
Resimde daire iinde okla
Yatay Pompalarda tipine gre balans bozukluu spektrum grnts
gsterilen ok, her lm
noktasnda ayn dereceyi gsterdii iin, lm noktalar hep ayn fazdadr; bu da balans bozukluunun tipik
gstergesidir.
Yatay konulandrlm pompalar da yataklamalar itibariyle titreim grntleri itibariyle iki ayr grupta
incelenmelidir: impelerin iki tarafnda yataklanm (ift mesnetli) pompalar ve ankastre pompalar. ift mesnetli
pompalarda, balans bozukluu durumunda sadece YATAY ve DKEY ynlerde 1X titreim grlr. Oysa, ankastre
pompalarda, YATAY ve DKEY ynlere ek olarak 1X EKSENELde de yksek seviye grlr.
Dikey konulandrlm pompalarda zellikle motorda var

olabilecek kalc balans bozukluu belki yatay konumda
kabul edilebilecekken, dikey konumda kabul edilemeyebilir.
Bunun da nedeni, motorun dey gvde zerinde rakkas
hareketi yaparak bir daire veya oval ekilli bir yolda yatay
EKSENEL
dzlem zerinde hareket etmesi olarak grlebilir. Aslnda,
bazen pompada var olan balans bozukluundan
kaynaklanan enerji, pompann ok iyi sabitlenmi olmas
nedeniyle daha zayf olan motor ksmn oynatarak bazen
analiz yapan kiileri yanltr ve motorun bozuk olduu
Genlik, mm/sn rms
izlenimini verir. Bunu ayrd etmenin en iyi yolu, kaplini

DKEY ayrp motoru ayrca altrmak ve ayet motor ayn
salnm yaparsa sorunun motordan, ayet yapmazsa
pompadan kaynaklandna karar vermektir.
Dik pompalarda lmde zerinde durulmas gereken

nokta, dey dorultunun eksenel yn ile akmas ve ayn
yatay dzlemde hem yatay hem de dikey ynlerin
YATAY bulunmasdr. Bu nedenle dey dorultuda EKSENEL yn,
yatay dzlemde de birbirine dik iki ynde YATAY ve
1 2 3 4 5 6 X,dnme DKEY ynler bulunmaldr. Dikey pompalarda en fazla
Dikey Pompalarda balans bozukluu spektrum grnts salnm kaplin muhafazasnda kapline ulama boluunun
bulunduu dolaysyla zayf olan yn DKEY, ona dik olan
yn de YATAY olarak seilmelidir.
Dik pompalarda EKSENEL, YATAY ve DKEY ynlerde 1X frekansnda yksek titreim grlr. Faz as
makinann tamam boyunca ayn ada kalr.
VibraTek Ltd ti
6
Ayak Geveklii/Ankraj Zayfl

Pompalarda ok sk rastlanlan sorunlardan bir tanesi de ankraj zayfl ve ayak gevekliidir. zellikle, su ve sev
edilen kimyasaln betonu ve ankraj zayflatmasndan kaynaklanan zayflk problemleri, yine ayn nedenlerle
korozyana urayan aseler nedeniyle de grlr.
Her makinada olduu gibi iletmecilerin (maalesef, baz iletmelerde bu grev bakmclardan beklenir!) pompa ve
motor ayaklarn periyodik olarak skmann dnda ortaya kan durumlarda ok daha uygulama zorluu olan
tedbirler almak gerekebilir. rnein, ankraj betonunun krlp yeniden yaplmas gibi veya asenin tamamen
yenilenmesi gibi.
Yatay konulandrlm pompalarda ayak geveklii

Ayak geveklii ve/veya ankraj zayfl, makinann gvdesinin zemin veya ase zerinde salnm eklinde grlr
ve daima motor ya da pompann, hangisinde sorun varsa, dnme devri frekansnda kendisini gsterir. Burada neyin
geveklik sorunu, neyin normal olduunun kriteri de yle tanmlanr: Dnme devri frekansnda YATAY yndeki
titreim, ayet DKEY yndeki titreimden en az 2 kat veya daha fazla ise o zaman burada ayak geveklii veya
ankraj sorunu olduuna karar verilebilir.
Dikey konulandrlm pompalarda ayak geveklii

Bu ekilde yerletirilmi pompalarda bu tr bir tehisi yapmak olduka zordur. Bunda da neden, yatay pompa ile
karlatrldnda, EKSENEL yn aslnda dey dorultu ile akr ve mile dik olan YATAY ve DKEY ynlerin
ikisi de ufuk dzlemi olan yatay dzlemde yer alrlar.
Bu tr pompalarda geveklik motorun pompaya balant elemanlarnda olabilecei gibi genellikle pompann zemine
baland noktalardaki zayflktan kaynaklanabilir. O nedenle, geveklik sorunu olan dey yerletirilmi
pompalarda motorun serbest taraf (ki, lmlerde en st noktadr) teorik olarak ufuk dzleminde bir daire
izmelidir. Ancak, motoru pompaya balayan ve ayn zamanda kaplin muhafazas grevi gren balant paras her
ynde ayn mukavemete sahip olmadndan zayf olduu ynde salnm daha fazla olur ve dolaysyla bu ynde
titreim daha fazladr. Bu da, dairesel bir salnm deil oval bir salnm domasna neden olur.
Uygulamalarmzda genellikle, sistemin yatay bir motora gre daha zayf olduu gz nne alnarak, ISO2372
snflandrmasndaki bir st snfn limit deerleri balang noktas olarak alnr. rnein, 10 kWlk dey motor
iin limitler arandnda, <15 kW motorlar iin var olan I. Grup limiti 1.1 mm/sn rms yerine, 15-75 kW aras limit
olan 1.8 mm/sn rms kullanlr.
Kaplin Ayarszl
EKSENEL
Kaplinler motor+pompalarda en sorunlu noktalardan biridir. Zira,

kaplin ayarszlklar rulman arzalarnn temel kaynaklarndan
DKEY biridir. Yaplan aratrmalar rulman arzalarnn kaynann
, %50sinin kaplin ayarszl olduunu gstermektedir. zellikle
pompalarda, salmastra kaaklar nedeniyle szan akkann
zayflatt aseler kaplin ayarszlklarnn daha nem kazanmasna
neden olmaktadr.
YATAY
1 2 3 4 5 6 X,dnme
Kaplin ayarszl, bir kaplin ile birbirine bal tahrik eden ve tahrik
Yatay Pompalardabalans bozukluu spektrum grnts edilen iki elemandan oluan bir makinada bu iki elemann mil
eksenlerinin akmamas durumudur. O nedenle, aslnda kaplin
VibraTek Ltd ti
7
deil, mil ayarszlndan szetmek gerekir.
Kaplin ayarszl, esas olarak iki ayr ekilde oluabilir: asal kaklk, paralel kaklk. Aslnda bu iki tr ayarszlk
tek bana grlmez; ikisinden de bir miktar her kaplin ayarszlnda mutlaka vardr. Asal kaplin ayaszl
genellikle 1X frekansnda ve EKSENEL ynde, paralel kaplin ayarszlnda ise 2X ve bazen 3X frekansnda
YATAY ve DKEY ynde grlr. zellikle, 2X frekansndaki titreim seviyesinin, 1Xdeki titreim seviyesinden
yksek olmasna kesin kaplin ayarszl gz ile baklabilir.
Kaplin ayarszl durumunda faz as kaplinin iki tarafnda 180 fark gsterir. Faz lmleri yapld takdirde, bu
durum kaplin ayarszlnn en iyi gstergesi olarak bilinir.
Burada ok dikkat edilmesi gereken ve birok kiiyi yanltan bir hususu gndeme getirmek gerekir: 3000 d/dk
nominal hz olan bir pompa rnek alnacak olursa, bu pompann aslnda 2980 d/dk gibi bir hzla dnebilecei bilinir.
ayet bu pompada kaplin ayarszl varsa, bu durumu gsteren pik 2960 x 2 = 5960 CPM frekansnda grlecek
demektir. Ancak, bu pompa motorunda hava aral asimetrisi varsa, bu durum da ebeke frekans (50 Hz=3000
CPM) x 2 frekans olan 6000 CPM frekansnda grlecek demektir. Titreim lm parametreleri, o ekilde
ayarlanmsa ki, spektrumdaki her line (layn) genilii 6000-5960 = 40 CPM aralndan daha genitir, o zaman bu
iki pik akacaktr. Bu durumu nlemek iin, bu ekilde akma beklenilen durumlarda, titreim lm
parametrelerinden Line saysn 1600 veya 3200 olarak semelidir.
Rulman Arzalar
Rulman arzalar analizinde temel, bir rulmann retebilecei frekanslarn tannmas ile olur. Bu frekanslarn
bazlarnn ne olaca nceden hesaplanabilecekken dierleri hesaplanamaz. Ultrasonik frekanslar olarak bilinen
frekanslar, yuvarlanma elemanlarnda meydana gelen saysz, mikron llerindeki arzalarn kard ve ancak
ultrasonik bantta dinleme yapan cihazlarca bulunabilir; doal frekanslar olarak bilinen frekanslar ise zellikle d ve
i bileziin doal frekansnn bu elemanlardaki arzalara bilyelerin arparak rezonansa getirmesinden kaynaklanr;
ve, bu iki frekans grubu nceden bilinmez. (Aslnda, doal frekanslar istenirse hem hesaplanabilir, hem de deneysel
olarak bulunabilir; ancak, uygulanan bir yntem deildir.) Dnmeye bal frekanslar, tamamen rulmann
geometrisine bal olup nceden hesaplanp tablo halinde titreim analizi yapan analistin elinde mutlaka bulunmas
gerekir. Bugn, her titreim analiz program mutlaka rulman arza frekanslarn ierir. On bin deiik tip rulmann
arza frekanslarn ieren programlar olduu gibi, bir Milyon tip rulmann bilgilerini ieren programlar da vardr.
Dnmeye bal arza frekanslar yuvarlanma eleman (bilye veya masura), kafes, d bilezik ve i bileziin
arzalandklar takdirde yaydklar titreimlerin olutuu frekanslarn genellikle dnme devrinin katlar olarak ifadesi
eklinde listelenir. rnein, 6318 boy ve 8 bilyal (Bilya says da nemlidir; zira, SKFin 6318 rulmannda 8 bilya,
FAGn rulmannda ise 9 bilya vardr. Bu nedenle, ayn rulman olmalarna karn arza frekanslar farkldr.) bir
rulmann d bilezik arza frekans 3.08 dir. Dier bir deyile, rnek olarak 1460 d/dkda dnen bir mile takl bir
6318 tip rulmann d bileziinde arza olduu takdirde, spektrum grafiinde bu arza 3.08x1460=4497 CPM
frekansnda grlecektir. Toplama-karma frekanslar ise yukardaki grubun birbirleriyle veya dnme devri ile
modlasyonu sonucu ortaya kan frekanslardr ki, bunlarn analiz srasnda hesaplanarak bu ekilde tanmlanmalar
gerekir.
Rulman arzalarnn
geliimi nce lineer sonra
logaritmik olarak mdahale
III. DNEM IV. DNEM edilmezse dalmaya kadar
srer. Bu ifade her ne
Arza iddeti
I. DNEM II. DNEM

kadar, pek teorik de olsa,
genel seyir bunu
gstermektedir. Titreim
zaman analizi ile arza, II.
Dnemde tannmaya
balanabilir ve takip edilir; III. Dnemin ikinci safhasndan itibaren her an rulmann deitirmesi istenilebilir; IV.
Dneme gemi bir rulman her an dalma ile kar karyadr; her an detirilmesi istenilebilir.
VibraTek Ltd ti
8
Rulman arzas III. Dneme gelmi bir rulmanda sadece rulmann arza frekanslar deil, bu frekanslarn
harmonikleri (tam say arpan katlar) ve arza frekansnn dnme devri ile modlasyonu sonucunda ortaya kan yan
bantlarn varl ile tannr. Rulmann deiimi kararn, IV. Dnemde ortaya kan geni frekans bandnda ykselen
titreim eii ve bu bantta da var olan arza frekanslar harmoniklerini grdkten sonra vermek gerekir.
zellikle rulman
1XDB+1X arzalarnn tanmnda
1XDB-1X 1XDB+2X piklerin hangi toplama-
karma frekansna ait
1XDB 2XDB-1X
2XDB+2X olduunu bilmek belli
3XDB-1X lde tecrbe gerektirse
2XDB 3XDB+1X de, gz alkanl
3XDB olutuktan sonra hangi
pikin hangi frekansn
kanc yanband
olduunu bulmak ok zor
deildir.
Yandaki resimde DB d
bilezik, 1XDB d bilezik
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 X, devir kat arza frekansn, 2XDB d
bilezik frekansnn 2. harmonii (aslnda fizik tanmlarna gre 1. harmonii) anlamna gelir.
Rulman arzalarnn tanmnda nemli bir husus da, titreim analiztinin neye arza dediidir. letmelerde genel kan,
titreim lm yaplarak bulunan arzann, alarak bakld zaman dalmak zere olan bir rulmana ait olmasdr.
Oysa, byle bir tanm iin bylesi sofistike teknolojilere gerek yoktur. Zira, III. Dnemden itibaren rulman titreim
yansra ses de yayar; hele, IV. Dnemde snma da vardr. Bunlar farkedebilen her kimse arza tans koyabilir.
Mesele olan, arzay ortaya kt gnden beri takip edip, IV. Dnemde tam zamannda deitirilmesi isteini
raporlamaktr. letmelerde genellikle tanm yapanla rulman deitiren arasnda bu zamanlamadan kaynaklanan
srtmelere zaman zaman rastlanr.
Ak Problemi
Pompalarda ak problemleri genellikle akkan pompa boluunda telenirken oluan hidrodinamik kuvvetlerin
dengesizliinden kaynaklanr. Bu kuvvetler kendilerini Kanat Gei Frekans denilen ve impeler kanat says ile
pompa mili dnme devrinin arpmna eit bir frekansta ve bunun harmoniklerinde gsterir.
Bu tip bir problem impelerin Dnme devri 6X = kanat says

kanat ucunun pompa frekansnda pik: 1X
Genlik
boluunda, imalat srasnda

tolerans dar tutulmu 2X 3X
bir blgeden geerken akmn
skmas ve kanat ucunda
oluan vortexler nedeniyle
ortaya kar. Bu nedenle, pompa 30 120 frekans Hz
milinin her turunda kanat says
kadar vuruntu olur; bu vuruntu da kendini dnme devrinin kanat says kadar katnda gsterir. Bu frekansn
harmoniklerinin olmas durumun artan ciddiyetini gsterir.
Bu nedenle bu ekilde bir spektruma sahip bir pompada, akn arpmalara neden olacak unsuru aratrlmal ve
zellikle, impeler ucunun pompa i zarfna olan uzakl veya varsa statik ynlendirme kanatlarna olan mesafe
aratrlmaldr. Normal olarak impeler apnn %6sndan daha dar olmamas gereken bu araln durumu kontrol
edilmelidir.
VibraTek Ltd ti
9
Kavitasyon Problemi
Kavitasyon bir pompada ortaya kabilecek en fantastik grntl fiziksel olaylardan biridir. Zira, kavite olan bir
pompada laminer ak yaps bozulmu, basn dengeleri altst olmutur. Kanatklarda zellikle impelere giri
blgesinde ar basn dmesi nedeniyle akkan ortam scaklnda gaz haline dnr. Bu blge geildiinde ise
akkan iinde oluan gaz kabarcklar ykselen basnla beraber kk fakat iddetli ie patlamalarla (implozyon)
sv hale dnr. Bu patlamalar, impeler yzeyinde hasara neden olur ve pompalarda ciddi bir sorun tekil edebilir.
Ayrca, pompa hem gaz hem svy basmaya altndan verim dmesi de olur. Kavitasyon karsnda impelerin
malzeme kayb dkm malzemesinin ne olduuna da baldr. Aadaki liste pik dkm 1.0 alndnda dier
malzemelerin kayp oranlarn gsterir.
Pik Dkm 1.0 A B E

elik Dkm 0.8 C
Bronz 0.5 D
Dkm krom elii 0.2
Bronz alam 0.1
Krom Nikel elii 0.05
Kavitasyon, titreim analizi ile tanmlanabilecek bir

olgudur. Sz edilen patlamalar geni ve yksek bir frekans
bandnda titreim eii ykselmesi yapar. Genellikle
30,000-120,000 CPM (500Hz-2000Hz) bandnda grlen
seviye ykselmesi bu kadar geni bir bantta sesler karan
kabarcklarn, dolaysyla kavitasyonun iaretidir.
Kavitasyon yaayan bir pompada, pompadan sanki akl ve

kum geiyormu gibi cayrtlar duyulur.
Basn
Genlik
A B C D E
500 2000 Frekans Hz

POMPA TPNE GRE SPEKTRUM ANALZ
Santrifj Pompalar
Bu tip pompalarda en ok grlen titreim kaplin ayarszl, ayak geveklii/ankraj zayfl yansra kavitasyonla
ilgili titreimlerdir. Ak problemlerini gsteren kanat gei saysnda ve bunun harmoniklerinde grlen titreimler
de sk rastlanan pompa problemlerindendir.
Santrifj pompa analizinde nce motor devri ve harmonikleri, daha sonra da kanat gei devri ve harmonikleri
iaretlenmelidir. Bu frekanslar olmalar beklenilen frekanslardr; ancak, rulman arzas varsa rulman arza frekanslar
da grlebilir. Bunlarn da tanmlanmas yoluna gidilmeli ve rulman deiimi gerektirecek bir arza olup olmadna
karar verilmelidir.
Pistonlu Pompalar
Pistonlu pompalarda ou kez kaplin ayarszl vs piklerinin yansra ayet anma varsa, ok belirgin olarak dnme
devrinin 7, 9, 11 gibi katlarnda piston says frekans ve harmonikleri grlr. Piston says frekans ve
harmoniklerine bakarak anmann miktarn belirlemek mmkn deildir. Ancak, bu frekanslardaki seviyeler srekli
izlenir ve ayrca trendi alnrsa, o zaman arzann geliim hz hakknda bir fikir beyan edilebilir.
VibraTek Ltd ti
10
Loblu Pompalar
Bu tip pompalarda lob saysna gre, 2X veya 3X harmonikleri kuvvetli ekilde grlr. ok sk grlen harmonik,
2X, 4X, 6X serisi olup artan anma ile bu frekanslardaki seviyeler de ykselir.
Vidal Pompalar
Bu tip pompalarda da vida di says harmoniklerine sk olarak rastlanr. Ana frekans ve harmoniklerinin zaman
iinde seviyesinin artmas, anmaya baldr.
rnek Titreim Spektrum Grafikleri
VibraTek Ltd ti
11
VibraTek Ltd ti
12

Pompalarda Titreşim Ölçümü - Pompa Kongr. 01

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pompalarda Titreşim Ölçümü - Pompa Kongr. 01

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VibraTek

Deiik Tip Pompalarda Titreim lm ve Analizi ile Arza Tanm

Dr. brahim H. alayan

TTREM ANALZNN TEMEL PRENSPLER

Geni Bant Efektif Titreim Genlii mm/sn rms

Titreim lmlerinde diagnostik alma yaplabilmesi

TTREM ANALZNN POMPALARA UYGULANMASI

1- Uyarc Bakm4 (Predictive Maintenance) hizmeti amal Periyodik lmler,

lmlerde daima rulmana en yakn noktada dey

POMPA TPNE GRE SPEKTRUM ANALZ

Bir pompada oluabilecek ve bu tekniklerle tanmlanabilecek belli bal arzalar unlardr:

Yatay konulandrlm pompalarda balans bozukluu

Faz lm yapma imkan

lmlerde, faz ayn

Dikey konulandrlm pompalarda zellikle motorda var

izlenimini verir. Bunu ayrd etmenin en iyi yolu, kaplini

Dik pompalarda lmde zerinde durulmas gereken

Ayak Geveklii/Ankraj Zayfl

Yatay konulandrlm pompalarda ayak geveklii

Dikey konulandrlm pompalarda ayak geveklii

Kaplinler motor+pompalarda en sorunlu noktalardan biridir. Zira,

deil, mil ayarszlndan szetmek gerekir.

I. DNEM II. DNEM

Bu tip bir problem impelerin Dnme devri 6X = kanat says

boluunda, imalat srasnda

Pik Dkm 1.0 A B E

Kavitasyon, titreim analizi ile tanmlanabilecek bir

Kavitasyon yaayan bir pompada, pompadan sanki akl ve

500 2000 Frekans Hz

rnek Titreim Spektrum Grafikleri

You might also like