PROSTORNI LINIJSKI NOSAI

SILE U PRESECIMA KOD PROSTORNIH

LINIJSKIH NOSAA
Prostorni linijski nosai su nosai koji optereenja prenose putem:
uzdunih sila,
poprenih sila,
momenata uvrtanja i
momenata savijanja.
a) Prostorna reetka, aerodrom u Beu, Austrija;
b) prostorni prosti tapovi, aerodrom u Madridu;
c) iano tapna prostorna konstrukcija, sistem Mero;
d) vor prostorne reetke, sistem Mero;
e) prostorna linijska konstrukcija, Ptije gnezdo, Kina;
f) prostorna reetka, sistem Mero;
g) prostorni tap vezan sfernim osloncem,
olimpijski kompleks u Minhenu, Nemaka, 1974.
Uobiajene su sledee pretpostavke za ovakve nosae:

1. sistem je sastavljen od preteno pravolinijskih tapova, ali moe biti i

krivolinijskih tapova male zakrivljenosti,
2. tapovi su prizmatini uglavnom konstantnog poprenog preseka, ali
mogu biti i promenljivog preseka,
3. materijal je homogen i idealno elastian,
4. vai pretpostavka o malim pomeranjima i malim deformacijama,
5. ravnotea se uspostavlja na idealnom (poetnom) stanju.
 SISTEM OZNAKA

Da bi se konstrukcija kvalitetno analizirala i proraunala

usvojen je sistem oznaka i prikaza za:

1. GEOMETRIJU KONSTRUKCIJE
2. OPTEREENJA
3. REAKCIJE UNUTRANJE SILE
Geometrija konstrukcije se prikazuje u globalnom koordinatnom sistemu (g.k.s.)
i lokalnom koordinatnom sistemu (l.k.s.).

Globalna geometrija daje podatke o vorovima i tapovima.

Podaci o vorovima sadre redni broj vora i njegove koordinate u g.k.s.
(po pravilu desni pravougli koordinatni sistem)
Koordinatni poetak g.k.s. bira se proizvoljno.
Veze konstrukcije takoe se opisuju u g.k.s.
Poloaj tapova zadaje se u globalnom, ali i u lokalnim sistemima.
U g.k.s. tapu se pridruuje redni broj tapa, ali se jo zadaje podatak izmeu
kojih se vorova tap nalazi.
 POSTAVLJANJE LOKALNOG KOORDINATNOG SISTEMA
Lokalni koordinatni sistem pridruuje se svakom tapu tako to se
koordinatni poetak postavlja u prvom voru, a osa x usmerava prema drugom voru

Osnovno pravilo je podudaranje lokalnih

osa tapa y i z sa glavnim osima
poprenog preseka tapa.

tap u globalnom i lokalnom sistemu

 Optereenje konstrukcije se zadaje preko vorova i tapova.
Optereenja vorova prikazuju se u globalnom sistemu,
optereenja tapova prikazuju u lokalnom sistemu.

Optereenje u lokalnom sistemu se u najoptijem sluaju sastoji od

raspodeljenih sila u sva tri pravca i raspodeljenih momenata oko sve tri ose:
qx, qy, qz, mx, my, mz.

Pozitivni smerovi optereenja

u lokalnom sistemu
a) Pozitivni smerovi optereenja u lokalnom sistemu; b) raspodeljeni moment
 Reakcije veza se prikazuju kao koncentrirane sile u osloncima
i to u globalnom sistemu. Predznaci reakcija su u skladu sa
predznacima osa koordinatnog sistema.

Unutranje sile. Prikazivanje stanja unutranjeg delovanja,

odnosno delovanja izmeu estica tela izloenog spoljanjim
silama, svodi se na prikaz meusobnog delovanja preseka
upravno na osu tapa. Meusobno delovanje se sastoji od
glavnog vektora i glavnog momenta.
 Delovanje odbaenog desnog dela predstavljaju dva vektora glavni vektor
i glavni moment, koji mogu da se razloe na po tri komponente u
pravcima osa lokalnog koordinatnog sistema: N, Ty, Tz, Mx, My, Mz.
Komponente glavnog vektora i glavnog momenta su:
N - uzduna ili normalna sila,
Ty - poprena sila u ravni xOy ili transverzalna sila u y pravcu,
Tz - poprena sila u ravni xOz ili transverzalna sila u z pravcu,
Mx - moment uvrtanja ili moment torzije,
My - moment savijanja u ravni xOz, tj. oko ose y,
Mz- moment savijanja u ravni xOy, tj. oko ose z.
Normalna sila N jednaka je algebarskom zbiru projekcija u
pravcu normale preseka svih sila sa jedne ili druge strane
preseka.
Poprena sila Ty jednaka je algebarskom zbiru projekcija u
pravcu tangente preseka svih sila sa jedne ili druge strane
preseka.
Poprena sila Tz jednaka je algebarskom zbiru projekcija u
pravcu binormale preseka svih sila sa jedne ili druge strane
preseka.
Moment uvrtanja Mx jednak je algebarskom zbiru projekcija
u pravcu normale preseka svih momenata sa jedne ili druge
strane preseka.
Moment savijanja My jednak je algebarskom zbiru projekcija
u pravcu tangente preseka svih momenata sa jedne ili druge
strane preseka.
Moment savijanja Mz jednak je algebarskom zbiru projekcija
u pravcu binormale preseka svih momenata sa jedne ili druge
strane preseka.
Unutranje sile prikazuju se kao relativne veliine u
lokalnom sistemu.

Za razliku od tapa reetkaste konstrukcije, kod tapa u

prostoru dogovor o predznacima kao i nain njihovog
grafikog prikaza nije mogue jednoznano uspostaviti meu
svim autorima.
 Pozitivni smerovi unutranjih sila u tapu

Usvajanje pozitivnih smerova utemeljeno je na smerovima lokalnog sistema u

preseku ija se normala poklapaa sa pozitivnim smerom lokalne ose x.
 Pozitivni smerovi optereenja i presenih sila kao i naini
projektovanja i grafikog prikaza pri savijanju tapa
optereenjem u lokalnoj ravni xOy, prikazani su na slici.
Projektovanje se vri iz smera tree ose.

Savijanje tapa u ravni xy: (a) pozitivni smerovi sila, (b) smerovi crtanja
 Pozitivni smerovi optereenja i presenih sila kao i naini
projektovanja i grafikog prikaza pri savijanju tapa
optereenjem u lokalnoj ravni xOz

Savijanje u ravni xz: (a) pozitivni smerovi sila, (b) smerovi crtanja pozitivnih veliina
DIFERENCIJALNE VEZE IZMEU SPOLJANJIH I UNUTRANJIH
SILA

Diferencijalni element tapa u prostoru

Ako se zanemare diferencijalne veliine drugoga reda, iz est skalarnih
uslova ravnotee sledi:

X = 0 N + dN N + q dx = 0, (1)
x

Y = 0 T + dT T +q dx = 0, ( 2 )
y y y y

Z = 0 T + dT T + q dx = 0, ( 3)
z z z z

M = 0 M + dM M + m dx = 0, ( 4 )
x x x x x

M = 0 M + dM M T dx + m dx = 0, ( 5)
y y y y z y

M = 0 M + dM M + T dx + m dx = 0, ( 6 )
z z z z y z
dN
= q x ,
dx
dTy
= q y ,
dx
dTz
= q z ,
dx
dM x
= m x ,
dx
dM y
Tz = m y ,
dx
dM z
+ Ty = m z .
dx
Primer: Prostorni linijski nosa
ABC, ukljeten na kraju A,
dimenzija datih na slici, optereen
je koncentrisanom silom F=10kN.
Napadna linija sile prolazi kroz
slobodan kraj C i paralelna je sa
osom z. Odrediti reakcije
ukljetenja i nacrtati dijagrame
transverzalnih sila, aksijalnih sila,
momenata savijanja i momenata
torzije.
 X = 0 A = 0, (1)
x

Y = 0 A = 0, (2)
y

Z = 0 A F = 0, (3)
z

M = 0 M F 5 = 0,
x Ax (4)

M = 0 M + F 3 = 0,
y Ay (5)

M = 0 M = 0, (6)
z Az

(1) A x = 0, (2) A y = 0, (3) A z = F = 10kN,

(4) M A x = F 5 = 50kNm, (5) M A y = F 3 = 30kNm, (6) M Az = 0.
 -10kN

10kN
-

-
Na slobodnom kraju konzole, prikazane na Slici P 12.14, deluju sile F1=5 kN i F2=10 kN. Nacrtati dijagrame sila u presecima.
Nacrtati dijagrame sila u presecima za datu konzolu i optereenje F=10 kN, q=5 kN/m.
Odrediti reakcije veza za dati prostorni linijski nosa koji je vezan sfernim osloncem u A i tapovima BG, CE i CF.
Nacrtati dijagrame sila u presecima ako je F1=8 kN, F2=4 kN, F3=5 kN, q=6 kN/m.
 X = 0 A x + F3 = 0,
Y = 0 S2 + F1 A y = 0,
Z = 0 A z + S1 + S3 F2 Q1 Q 2 = 0,
1
x
M = 0 A z 4 Q1 2 Q 2

3 + = 0,
3
M y = 0 S1 2 + S3 2 F2 1 = 0,

M x = 0 A x 4 S2 2 F3 3 = 0,

A x = 5 kN, A y = 14,5 kN, A z = 7 kN, S1 = 3,5 kN, S2 = 6,5 kN, S3 = 5,5 kN

Momenti savijanja Mz:

. M B = 0, M1 = M 2 = S1 1 = 3,5 kNm, M 3 = S1 2 = 7 kNm,

M 4 = S3 2 F2 1 = 7 kNm, M 5 = Q1 2 Q 2 3,333 + A z 4 = 0,
M8 = M 9 = A z 1 Q 2 0,333 = 6 kNm, M A = 0,
M 6 = M 7 = S3 1 = 5,5 kNm, M C = 0,
q l12 3 q l2 2 3
f1 = = 2 3 kNm, f 2 = = 0,38 kNm.
27 27
 Transverzalne sile Ty:
TB = T1 = T2 = T3 = S1 = 3,5 kN, T4 = T6 = S3 F2 = 1,5 kN, T7 = TC = S3 = 5,5 kN,
TA = A z = 7 kN, T8 = T9 = A z Q 2 = 4 kN, T5 = A z Q 2 Q1 = 5 kN.
Momenti savijanja My:

M B = 0, M1 = M 2 = 0, M 3 = F1 1 = 8 kNm,
M 5 = A x 4 F3 3 = 5 kNm, M8 = M 9 = A x 1 = 5 kNm, M A = 0,
M 4 = S2 2 = 13kNm, M 6 = M 7 = S2 1 = 6,5 kNm, M C = 0.
Transverzalne sile Tz:
TB = T1 = F1 + S2 A y = 0, T2 = T3 = S2 A y = 8 kN, T4 = T6 = T7 = TC = S2 = 6,5 kN,
T5 = T8 = F3 A x = 0, T9 = TA = A x = 5 kN.
Normalne sile N:
N5 = N8 = N9 = N A = A y = 14,5 kN,
N B = N1 = N 2 = N3 = A x F3 = 0, N 4 = N 6 = N 7 = N C = 0.
Momenti torzije Mx:
M B = M1 = M 2 = M 3 = Q1 2 + Q 2 3,333 A z 4 = 0,
M 5 = M 8 = M 9 = M A = 0, M 4 = M 6 = M 7 = M C = 0.