1. Bosna se prvi put spominje kao mala oblast Hurion 956. godine (u 10.

stoljeu) u djelu Konstantina Porfirogeneta De

Administrando imperio- O upravljanju dravom, ali i u Ljetopisu popa Dukljanina.

2. 6.4.1992. godine Dan meunarodnog priznanja

3. Planine BiH pripadaju Dinarskom sistemu.

4. Planinska klima (predstavik Igman) zauzima sredinji planinski prostor nae zemlje. Ovaj tip klime najvie je izraen u
okolini planina Otrelja, Travnika, Sarajeva i Foe- u predjelima od 1000 do 1700 m n.v.
Odlikuje se svjeim i kratkim ljetima (ispod 18), hladnim i snijenim zimama (ispod -3). Prosjena godinja
temperature je 6. Izuzetak su kotline u kojima se javljaju temperaturne inverzije jer se iz kotlina istiskuje topao zrak I
one ostaju hladne jer se sputa hladniji zrak. Takva mjesta su poznata kao mrazita; jedno od njih nalazi se i na planini
Igman, gdje je 25. januara 1963. izmjerena minimalna temperatura od 43,5C. Jesen je toplija od proljea. Padavine
su ravnomjerno rasporeene i kreu se oko 2000 mm. Magla je esta i ima je u svim mjesecima. Pokrivenost neba
oblacima je vea od 50%. Snijeg se zadrava 3-6 mjeseci.

5. Rijeni sistemi BiH su nastali u kenozoiku i to u tercijaru, u njegovoj epohi neogenu.

6. Koji prostori BiH potiu iz devona, karbona i perma?

To je mlai paleozoik i iz njega potiu drinski (Drinjaa i Jadar) - paleozoik I BOSNE, praanski (Jahorina i Praa) -
paleozik JI BOSNE i UNSKO-SANSKI paleozoik (rijeke Una i Sana)

7. Dolinsko-kotlinska jezera su Borako, Plivska jezera: Gornje i Donje/Veliko i Malo.

8. Hidromorfna tla se, takoer, dijele na razvijena i nerazvijena.

Nerazvijena su aluvijalna tla, a razvijena su glejna (euglej, semiglej, pseudoglej) i tresetna zemljita.
Aluvijalna tla su nastala na aluvijalnim nanosima Drine, Bosne, Neretve, Une, Sane i Trebinjice. Zbog plavljenja u toku
svake sezone, tlo s ezasipa novim nanosima, pa se zemljite ne moe do kraja razviti. Navodnjavanjem daju visoke
prinose i pogodni su za uzgoj svih poljoprivrednih kultura.
Glejna zemljita nastala su pod utjecajem podzemnih voda. Rasprostranjena su u nizijskim prelaznim i nizijsko-
breuljkastim terenima. Meu glejnim zemljitima najznaajnije je pseudoglejno koje ima nepovoljna hidrofizika
svojstva, pa je zato potrebno izvoditi meluzaciju.
Tresetna tla (histosoli) su slabo rasprostranjena tla. Nastaju u uslovima stalno prisutne vode u tlu, pa je proces
raspadanja organskih materija usporen i tako nastaje treset. Prema dubini mogu biti plitki, srednje duboki, duboki i
vreoma duboki.
Euglej nastaje u movarama, semiglej na neto izdignutim dijelovima polja, pseudoglej na starim rijenim terasama i
breuljkastim zemljitima Posavske Bosne.

9. povoljan poloaj (na raskru puteva Balkana)

sjeverni umjereni pojas
istona hemisfera i sjeverna polulopta, regija jugoistone Evrope, srce Balkana (Z dio poluotoka)
tranzicijsko podruje (male ili nikakve ekonomske aktivnosti)
Bosna: dinarska, jadranska, podunavska, panonska (nalazi se izmeu regija)

Ukupno granice: 1537 km, kopnena: 774 km, rijena: 763 km, obalska: 24,2 km
Granii sa Hrvatskom (60% - 931 km), Srbijom (357 km) i Crnom Gorom (249 km)

42-45 s.g.. i 15-19 i.g.d.

-na njenom podruju su se susretale i mijeale drevne civilizacije (podjela na Istono i Zapadno rimsko carstvo uz Drinu)
-na njenom tlu sudaraju se kontinentalni i maritimni utjecaji
-izgledom slina trouglu: katete Sava i Drina, hipotenuza Dinarski sistem
-prelazno podruje izmeu 2 regije: JZ Azija i Srednja Evropa
-jednako udaljena od Ekvatora i S pola, kao i od Pacifika u pravcu I-Z
-izlazi na Jadransko more od vremena Tvrtka II Kotromania

10. Zona visokog kra (kraki reljef)

U njoj dominiraju vapnenci i dolomiti. Poklapa se s vanjskim Dinaridima, preteno karbonatnim. U J dijelu su uglavnom
zastupljene navlake i ljuske koje su izlomljene naknadnim radijalnim procesima, tj. hrbati i masivi i prostrane
zaravni/povri/visoravni su razlomljene, izdignute.
U uzdunim dolinama su oblikovana polja u kru, u depresijama. Ona su posljedica rasjednim pokreta na koje su kasnije
djelovale vanjske sile i modifikatori, te imaju fluvijalnu i krko-korozijsku morfoskulpturu. Tamo gdje su vapnenci najistiji,
zastupljene su skoro sve mogue krke forme: krape, vrtae, jame, peine i spilje, suhe doline.

Obuhvata I Bosnu, te Z i J Hercegovinu. Prostrana reljefna cjelina koju rijeka Neretva je dijeli na I i Z dio.
Predstavlja:
1. Prirodnu granica prema Hrvatskoj
2. Granicu na S od Grmea do Maglia (Klekovaa, Vitorog, Radua, Bitovinja, Visoica, Lelija i Zelengora)
3. Planine vrsnica i abulja, Prenj, Vele i Vidua
Gornji tok Neretve (dolina Neretve) je uzak i dubok, ima odlike kanjona i klisure.
Vea proirenja su: Jablaniko i Konjiko proirenje (kotlina)

U Z dijelu dominiraju planine srednjih visina, pruaju se u paralelnim lancima, vrhovi su zaobljeni (ANTIKLINALE-BILE):
Sjeenica, Vijenac, Cincar, Vran, Vitorog, Kamenica, Golija i Dinara.
U Z dijelu se nalaze kraka polja - tektonski sputeni dijelovi. Najpoznatija polja su: Glamoko (izmeu Vitoroga i
Vijenca), Livanjsko (najvee), Duvanjsko i Kupreko.ahovska struktura reljefa.

U I dijelu nema mnogo planina (Crvanj i Gataka Bjelanica) i nii je od Z. Tu se nalaze povri (krake zaravni) nastale
korozionim procesima i kraka polja: Dabarsko, Nevesinjsko i Gatako.

ZONA VISOKOG KRA:

Z Hercegovina i Bosna i I Hercegovina. Reljefna cjelina u kojoj dominiraju planine, S granica: od Grmea do Maglia, a J
granica: S granica sa niskom Hercegovinom. Neretva dijeli kr u I i Z dio.
U Z dijelu dominiraju planine srednjih visina, pruaju se u paralelnim lancima, vrhovi su zaobljeni (ANTIKLINALE-BILE):
Sjeenica, Vijenac, Cincar, Vran, Vitorog, Kamenica, Golija i Dinara.
U Z dijelu se nalaze i kraka polja - tektonski sputeni dijelovi. Najpoznatija polja su: Glamoko (izmeu Vitoroga i
Vijenca), Livanjsko (najvee), Duvanjsko i Kupreko.
ahovska struktura reljefa - izmeu planina sputeni dijelovi u vidu polja.
U I dijelu nema mnogo planina (Crvanj i Gataka Bjelanica) i nii je od Z. Tu se nalaze povri -Rudine (krake zaravni)
nastale korozionim procesima i kraka polja: Dabarsko i Nevesinjsko.

11. BOSNA
Bos- (za vrijeme Ilira) albanska rije za slane izvore->Tuzla (iako prostor Usore i Soli tada nije pripadao Bosni)
Besa- trako pleme koje je boravilo na tlu BiH (nije znaajno jer nije dalo neki doprinos, nije ostavilo tragove
materijalne i duhovne kulture, davali imena prvo gografskim pojmovima, pa se smatra da je prvo rijeka dobila ime, pa
drava)
Bassinus- tekuica/tekua voda (praindoevropska rije) (po hidronimu-rijenom toku), u 10. stoljeu esto bio naziv i
za ovjeka
Bistua nova- podruje provincije (Travnik-rimska biskupija)
Baton-voa Ilirskog ustanka
Bosna- kao vlastito ime (oznaavalo neto plemenito)- ime ene zadarskog velikana
12. Automorfna tla se dijele na razvijena i nerazvijena.
Nerazvijena automorfna tla su:
kamenjari (litosoli tj. plitka tla)- mlada nerazvijena tla koja se nalaze u kompaktnim stijenama. Sastoje se od
razorenih/rastroenih estica. Koriste se za poumljavanje.
sirozemi (rigosoli)- nerazvijena zemljita na rastresitim produktima raspadanja stjenovite podloge koja je usitnjena
erogenim procesima. Mogu biti: silikatna, silikatno-karbonatna i pjeskovito-dolomitna. Razliite su plodnosti, a
najplodnija su na lesu i to za uzgoj vinove loze. U razvijene sirozeme spadaju: krenjano-dolomitne crnice, rendzine,
humusko-silikatna tla, smionice, lesivirano tlo, dolinska smea tla, podzol, klasa kambizola i crvenice.
kambisoli su tla sme i crvene boje. (U njih spadaju: euterina smea zemljita, disterina smea zemljita, smea
zemljita na krenjaku i dolomitu, te crvenice.)
Razvijena automorfna tla su:
kalkomelansoli (krenjako- dolomitne crnice)- vrlo plitka kamenita tla. Crne su boje i prakaste strukture.
Karakteristike: kamenitost, plitkost, visoke ljetne temperature, velika aridnost. Rasprostranjena na n.v. od 1000 m.
Zauzimaju 1/3 umskog zemljita na panjacima i goletima.
rendzine nastaju u rastroenim krenjako-dolomitnim naslagama, te planinama i visoravnima od 800 do 1200 m.
Zbog plitkosti su predodreena za umsku proizvodnju. Nalazimo ih na podrujima Han-pijeska, Kupresa, Sarajeva,
Mostara, Livna.
rankeri (humusno-silikatna zemljita) nastaju na kiselim silikatnim stijenama. Rasprostranjena su u brdsko-planinskom
podruju. Koriste se za livade i panjake.
smionice/sionice (vertisol) su rasprostranjene na glinovitim podlogama. Crne su boje. Svrstavaju se u plodna tla. Na
njima najbolje raa sijeno. Dominantne su na brdovito-breuljkastim terenima S Bosne. Najvie se koriste u
poljoprivredi.
luvisol (luvisirano tlo) nastaje iz smeeg tla. Podpovrinski sloj je glinovitiji i slabije vodopropustan od povrinskog.
Ova tla su siromana fosforom i srednje su plodnosti.
dolinska smea tla- prostiru se u dolinama rijeka i potoka. Zauzimaju velike povrine Semberije, srednje Posavine,
Ivanjskog i Lijeve polja. Spadaju u najplodnija zemljita Bosne.
podzol/bjelua/prahulja (zbog bijele boje)- kiselo tlo koje nastaje na kiselim silikatnim stijenama. Rasprostranjeno je
na planinskom podruju iznad 900 m. To je lagano tlo, vodopropusno, siromano fosforom, kalcijem i azotom. S
obzirom na reljefnu podlogu, dijele se na: dolinske, tresetne, bregovite, brdske i planinske. Koristi se za travnjake i
oranice. Rasprostranjeno je u Semberiji, Posavini i Ivanskom polju.
euterini kambisol (euterino smee zemljite)- srednje plodnosti i ima ga na magmatskim stijenama, krenjacima i
dolomitima. Pogodno je za poljoprivredu, ali je uglavnom umsko zemljite.
distrini kambisol (distrina smea zemljita)- nastaje na kiselim stijenama. Pogodno je za uzgoj krompira, rie, jema i
zobi. Dubina je 40-70 cm.

13. 25.11.1995. Dan dravnosti

14. Umjereno kontinentalna klima (predstavnik Banja Luka), se rasprostire u prostoru S Bosne i dolinama srednjih tokova Une,
Sane, Vrbasa, Bosne i Drine.
Ljeta su topla s prosjenom temperaturom vazduha izmeu 20C i 22C, dok su zime veinom umjereno hladne s prosjenom
temperaturom od 1C do 2C. Prosjena godinja temperatura je vea od 10C.
Prosjene godinje koliine padavina se kreu od 700 mm na I do 1500 mm na Z. Vjetrovi su rijetki i slabi, a kada se pojave
preteno dolaze iz sjevernog i sjeverozapadnog pravca. Snijeg se zadrava do 30 dana.

15. 9 imena: Tihaljina, Mlade, Matica, Suvaja i Trebiat

16.

17. zrane mase (utjecaj vlanih masa iz S Afrike koje se kao tople suhe mase navlae preko Sredozemnog mora, te uzlaznim
strujanjem uz Dinaride rashlade, pa se iz njih zato izluuju padavine; utjecaj hladnih arktikih masa sa S koje donose hladno i
stabilno vrijeme; sa Atlantika na Z puu zapadni vjetrovi koji sa sobom nose toplo i vlano vrijeme)
cikloni sa Sredozemnog i Jadranskog mora
anticikloni iz kontinentalnog dijela Azije
Vjetrovi u BiH su, zbog raspodjele zranog pritiska, zimi puu sa SI prema Neretvi i Jadranu. U unutranjosti se pojavljuje
sjeverni vjetar- sjeverac, a u Niskoj Hercegovini se on zove bura.
Ljeti na J dominiraju S i SZ strujanja zraka. Na rui vjetrova moemo primjetiti da su sjeverni vjetrovi najei zimi, te im je i
brzina tada najvea.

18. HERCEGOVINA
titula hercega (njemaka vojna titula) koju je imao Stjepan Vuki Kosaa kada je 1448. godine pobijedio Stjepana
Tomaa
Hum/Humine/Humlje (prije se tako zvao prostor dananje Hercegovine)

19. Kojim morfolokim oblicima obiluje BiH?

BiH obiluje krakim (kr, polja) i rijenim (aluvijalne ravni, terase, rijena polja) oblicima.

20. Predplaninska klima je zastupljena u 2 podruja:

a) kotline Centralne Bosne (predstavnik Sarajevo)- Sarajevsko-zenika kotlina
Podruja do 700 m n.v.
Ljeta su topla s prosjenom temperaturom vazduha izmeu 20C i 22C, dok su zime veinom hladne s prosjenom
temperaturom izmeu -2C i -4C. Prosjena godinja temperatura je 10C.
Prosjene godinje koliine padavina se kreu od 750 mm na I do 1000 mm na Z.
Snijeg se zadrava u Sarajevu do 60 dana
b) kraka polja na Z (predstavnik Livno)- Livanjsko, Duvanjsko i Kupreko polje
Podruja do 1000 m n.v.
Ljeta su umjreno topla s prosjenom temperaturom vazduha izmeu 18C i 20C, dok su zime takoer umjereno
hladne s prosjenom temperaturom izmeu -1C i -2C.
Prosjene godinje koliine padavina se kreu od 1100 mm na I do 1500 mm na Z.

24. 1463. godine Mehmed II Fatih osvaja Sarajevo (bosanski dio drave)
- adhnama Franjevcima (kojom priznaje i druge narode)
Posljednji kralj Stjepan Tomaevi se predaje i biva pogubljen kod Kljua.
1482. godine pao hercegovaki dio drave
1580. godine osnovan je Bosanski paaluk koji je imao odreeenu samostalnost unutar Osmanskog Carstva, te
ire granice od dananjih

25. PALEOZOIK: kambrij (nema), orovicijum (nema), silur (najvie), devon, karbon i perm
SILUR: sredinji dio, istoni dio uz granicu
naslage silurske starosti su zastupljene u podruju Bosanskog kriljavog gorja (Centralne Bosne), u grupi planina Vranica (nije
nastala tada, ali ima neke stijene iz ovog perioda), Zec, Bitovnja, it i Pogorjelica- mlai paleozoik (od Ivan Sedla na JI do Jajca
na SZ)
Ove naslage predstavljene su kriljavim naslagama, mermerima, dolomitima, krenjacima i klasinim stijenama. Taloenje
silurskih naslaga, koje dalje ine osnov svim ostalim geolokim naslagama, prestalo je prije 400 miliona godina.

26. 1878. godine Austro-Ugarska privremeno okupira Bosnu, Berlinski kongres (Bosna dobiva dananje granice), BiH dobila
vladu i Ustav
1880. godine Korpus Seperatum (Bosna postaje posebno podruje unutar AU, ali je stvarnu vlast imao Au car
AU donosi prosperitet do Prvog Svjetskog rata.

27. 1.3.1992. Dan nezavisnosti

Referendum (glasanje) u kojem graani ele da ive u samostalnoj i jedinstvenoj dravi od 29. do 1.3.1992. godine, 2/3
stanovnika izalo da glasa, 99% bilo za samostalnu dravu
(29. nije mogao biti uzet kao datum praznika, jer bi se desio svake prestupne godine, pa je uzet 1.3.)
28. U BiH se izdvajaju 3 geomorfoloke cjeline:
1. Sjeverno-posavska/Sjeverna Bosna/Posavska Bosna/Serpentinska zona (nizijski i breuljkasti reljef)
2. Centralna Bosna/Centralna-srednje bosanska cjelina/Centralni trup BiH (planinski reljef)
3. Zona visokog kra (kraki reljef)

29. Mediteranska/jadranska klima (apljina/Trebinje) je zastupljena u niskoj i visokoj Hercegovini.

Zahvata podruje primorja Bosne (Neumskog zaljeva) i niske Hercegovine: donji tok Neretve i Trebiat, Popovo polje,a dopire i
do Mostara.
Ljeta su vrua i suha s prosjenom temperaturom vazduha izmeu 24C i 27C, dok su zime blage i kine s prosjenom
temperaturom od 5C do 7C. Prosjena godinja temperatura je od 14C do 16C.
Prosjene godinje koliine padavina se kreu od 1100 mm na I do 1500 mm na Z, a na rubovima do 1800 mm.
esti su vjetrovi bura, jugo i maestral. Maksimalna temperatura vazduha u naoj zemlji izmjerena je u Mostaru- 46,2C.

30. S obzirom na klimatske karakteristike rijeke BiH imaju vodostaje vezane za kini (pluvijalni) i snjeni (nivalni) reim. Veina
njih ima u gornjem toku nivalni reim, zatim pluvijalno-nivalni, a u donjem toku pluvijalni reim.

31.

32.

33. Centralna Bosna/Centralna-srednje bosanska cjelina/Centralni trup BiH (planinski reljef)

Poklapa se s unutranjim i sredinjim Dinaridima. Tu su zastupljene palozojske kriljave naslage, fliki sedimenti i manja
vapnenaka povrina. Razvijena je fluvijalna morfoskluptura (doline, terase, rijeni bazeni), zatim je na padinama predtavljena
padinska morfoskluptura (spiranje, jaruanje i klizanje terena), dok je na oazama vapnenca razvijena kraka morfoskluptura
(vrtae, doci, peine i drugi podzemni kraki reljefni oblici).
Izmeu planina (hrbata i masiva) sputene su kotline ispunjene neogenskim ugljenim naslagama koje predstavljaju tipine
tektonske depresije, naknadno modelirane fluvijalnim i padinskim (denudacijskim) procesima. Kotline su povezane s klisurama
koje su usjeene u starije i tvre naslage.

Ova cjelina predstavlja tipino planinsko podruje koje ima granicu na J i S.

J granica: od Grmea do Maglia.
S granica: od Grmea prema Javoru (Majdanske planine, Vlai, Konjuh, Javor i tu spadaju i dijelovi Dinara). Vrhovi su
strmi i razlikuju se tri vrste stijene:
Paleozojski sedimenti: Centralno kriljavo gorje - Vranica, Bitovnja i it.
Mezozojski sedimenti: J od Sarajeva: Bjelanica, dio Jahorine, Lelija, Zelengora, Visoica i Magli.
Rudni sedimenti: S od Sarajeva (Ozren, Romanija, Zvijezda, emerske i Sljemenske planine).

Rijene kompozitne/polifazne doline:

Dolina Drine: Foansko, Goradansko i Viegradsko proirenje.
Dolina Bosne: Sarajevsko Zenika kotlina i Vranduko suenje.
Dolina Vrbasa: Skopaljska (izmeu Gornjeg Vakufa i Bugojna), Jajaka kotlina i Vinako suenje

34.

35. Sarajevsko-zenika kotlina

36. Bjelanica pripada alpskom tipu klime

37. Kotline su specifini oblici relejfa u Dinaridima. Postanak im je vezan za tektonski obod na kojem su planine, a dno je
uravnjeno, jer je obino u njemu ranije bilo jezero. Najpoznatije kotline su: Bihaka, Prijedorska, Mostarska i najvea je
Sarajevsko-zenika s povrinom od 1000 km2.
38. Bassinus- tekuica/tekua voda (praindoevropska rije) (po hidronimu-rijenom toku), u 10. stoljeu esto bio naziv i za
ovjeka

39. Bosna

40. Blidinje jezero je najvee planinsko jezero u BiH

41. Na Zelengori se nalaze: Kotlaniko, tirinsko, Orlovako, Kladopoljsko i Donje Bare (Modre oi).

42. Rijeke BiH odlaze u 2 sliva: Crnomorski 70% i Jadranski 30%. Vie vode ide ka Crnomorskom slivu zbog vododijelnice koja
je vie primaknuta Jadranskom moru.
Vododijelnica je negdje povrinska, ali uglavnom podzemna. Razvoe veinom ine planine (vapnenake), samo mjestimice
zalazi u kotline od Pljeevice do Zelengore
(Pljeevica, Brusovac, Vijenac, ator, Vagan, Cincar, Molovan, Radua, Makljen, Bitovnja, Ivan-sedlo, Bjelanica, Treskavica,
Zelengora, emerno i Lebrnik iznad Gatakog polja.)- po knjizi
(Grme, Klekovina, Vitorog, Bitovnja, Treskavica i Visoica)
Jadranski sliv: Neretva i Trebinjica
Crnomorski sliv: Una, Vrbas, Bosna, Drina i Ukrina

Maksimum vodostaja: APRIL, a Bosna MART zbog kia i otapanja snijega

JESEN tj OKTOBAR i NOVEMBAR zbog velikih koliina kie
Minimum vodostaja: KASNO LJETO tj kraj AUGUSTA i poetkom SEPTEMBRA
JANUAR jer nema padavina, a snijeg se ne otapa

43.
a) geografski poloaj (S umjereni toplotni pojas, S geografska irina, povoljno podruje suptropske zrane struje)
b) reljef (osnovni modifikator klime, djeluje prostranstvom i nadmorskom visinom, veliki utjecaj Dinarida)
c) raspored kopna i mora (J-Afrika ploa, S-Euroazijska ploa kojoj Bosna pripada)
d) vodene povrine (Jadransko more, Mediteran i Atlantski okean)
e) kopnene povrine (Sibir i Saharska ploa)
f) struje (suptropskog pojasa koje su inace nastale pod utjecajem visokog vazdunog pritiska, te subpolarnog pojasa koje
su nastale pod utjecajem niskog zranog pritiska, to za posljedicu ima smjenu polarnih i tropskih vazdunh masa)
g) zrane mase (utjecaj vlanih masa iz S Afrike koje se kao tople suhe mase navlae preko Sredozemnog mora, te
uzlaznim strujanjem uz Dinaride rashlade, pa se iz njih zato izluuju padavine; utjecaj hladnih arktikih masa sa S koje
donose hladno i stabilno vrijeme; sa Atlantika na Z puu zapadni vjetrovi koji sa sobom nose toplo i vlano vrijeme)
h) cikloni sa Sredozemnog i Jadranskog mora
i) anticikloni iz kontinentalnog dijela Azije

44. Najpoznatija rijena jezera se nalaze na rijeci Plivi (Malo i Veliko Plivsko jezero - Gornje i Donje), pritoci Vrbasa, Veliko i
Malo jezero.
 GEOMORFOLOKE KARAKTERISTIKE

U Bosni i Hercegovini se istiu tri osnovne geomorfoloke cjeline:

1. Juni obod Panonske nizije povrine 17.950 km2 ili 35 % teritorije Bosne i Hercegovine. Obuhvata Savsku ravnicu
(k. 90-100 m), najvie terase Save (do 160 m.n.m) i mlade vjenane planine (Kozara, Trebovac, Majevica, Motajica i
dr.) ija visina ne prelazi 1.000 m.

2. Dinarski planinski sistem povrine 28.940 km2 ili 56,6 % teritorije Bosne i Hercegovine. Prua se pravcem
sjeverozapad-jugoistok to karakterizira vei dio june grane Alpskog planinskog vijenca. Dinaride odlikuju duboke
rijene doline i kanjoni, velika kraka polja i planinski vijenci sa visinama od oko 1.000 do 2.386 m. Vee planine su
Grme, Manjaa, Borja, Ozren, Konjuh, Javor, Romanija, Pljeevica, Dinara, ator, Slovinj, Golija, Vitorog, Plazenica,
Radua, Kamenica, Tunica, Ljubua, Vran, abulja, Prenj, Vele, emernica, Vlai, Vranica, Bitovnja, Bjelanica,
Jahorina, Visoica, Treskavica, Lelija, Zelengora, Magli i dr. Izmeu visokih planina su kanjoni meu kojima su vei
Une, Sane, Vrbasa, Plive, Neretve, Rakitnice, Perakog potoka, Drine, Lima i dr.. Posebno obiljeje Dinarida su
velika kraka polja povrine 37-348 km2 meu kojima su poznatija Petrovako, Glamoko, Livanjsko, Duvanjsko,
Kupreko, Mostarsko, Gatako, Nevesinjsko, Dabarsko i dr. U sredinjem dijelu Dinarida su paleodepresije povrine
72-900 km2 od koji su vee bugojanska, banjaluka, jajaka, teslika, sarajevsko-zenika.

3. Jadranski pojas obuhvata povrinu od 4.240 km2, odnosno 8,3 % teritorije Bosne i Hercegovine. U ovoj oblasti su
vee planine Trtla (690 m) i Vidua (1.419 m), te brojna manja kraka polja povrine 12-70 km2 od kojih su vea
Bekijsko, Ljubuko, Popovo i dr.

KLIMA

Najznaajniji klimatski faktori u Bosni i Hercegovini su, pored geografskog poloaja, njena geomorfoloka obiljeja.
Dinarski planinski sistem sprijeava vei prodor mediteranske klime s juga i jugozapada u unutranjost BiH, a s druge
strane takoer sprijeava prodor hladnih vazdunih masa sa sjevera i sjeveroistoka. Navedena obiljeja, posebno
sudaranje toplih i hladnih vazdunih masa u Dinarskom planinskom sistemu, su osnovni uzrok temperaturnih
karakteristika i koliine padavina u pojedinim oblastima teritorije BiH, to je od presudnog znaaja za formiranje
ogromnog vodnog bogatstva, te reim podzemnih i povrinskih voda.

GEOLOKA GRAA I TEKTONIKA

Geotektonska rejonizacija
Bosna i Hercegovina se nalazi u sredinjem dijelu Dinarida i zahvata oko 25 % njihove teritorije. Postoje brojni koncepti
geotektonske rejonizacije BiH, a u ovom radu se, u Dinaridima BiH izdvajaju tri krupne strukturno-facijalne jedinice:

1. Spoljanji Dinaridi koji obuhvataju prostor izmeu jugozapadne granice sa Hrvatskom do granice sa sredinjim
Dinaridima; priblinog pravca Biha - Bosanska Krupa Klju Prozor Rujite Gacko. Ova jedinica obiluje
raritetnim geomorfolokim oblicima kao to su: kraka polja, peine, kraka vrela, kanjoni, slapovi, movare, i dr.

2. Sredinji Dinaridi obuhvataju prostor izmeu pomenute granice sa sredinjim Dinaridima na jugozapadu do
granice sa unutranjim Dinaridima priblinog pravca Bosanski Novi Banja Luka Kotor Varo Vranduk Vare
Sarajevo Praa - Gorade. Ovu jedinica odlikuju prelijepe vegetacijom obrasle visoke planine, glacijalna jezera,
kraka vrela, rijeke i slapovi, kanjoni, brojni izvori mineralnih, termalnih i termomineralnih voda i dr.

3. Unutranji Dinaridi obuhvataju prostor izmeu sredinjih Dinarida na jugozapadu do Save na sjeveru, te Drine
nizvodno od Gorada na istoku. Ovu jedinica odlikuju brojne pojave
mineralnih, termalnih i termomineralnih voda koje su nale primjenu u flairanju, banjskorekreacionom turizmu i dr.
 Geoloka graa
U geolokoj grai terena Bosne i Hercegovine uestvuju tvorevine paleozoika, mezozoika i kenozoika.
Najstarije poznate stijene u Bosni, za koje se smatra da dijelom pripadaju ordovicijumu, su kvarc-sericitski i hloritno-
sericitsko-kvarcni kriljci otkriveni u rejonu Busovae i na irem prostoru Vranice. Silur-devonske pjeskovito-kriljave i
terigeno-karbonatne tvorevine su razvijene u terenima Vranice i Bitovnje u centralnoj Bosni, a naroito u okolini
Gornjeg Vakufa, Prozora, Kreeva i Fojnice. Devon je razvijen u faciji kriljaca, te dolomita i krenjaka koji vee
rasprostranjenje imaju u terenima Vranice oko Fojnice, Kreeva, i Lepenice, zatim u okolini Prae, dolini Drine i njenih
pritoka i dr. Od magmatskih stijena u oblastima pojavljivanja paleozojskih tvorevina vee rasprostranjenje imaju
kvarcporfiri. Analiza produkata sedimentacije i magmatizma u starijem paleozoiku ukazuje na prisustvo kaledonske
orogeneze na ovim prostorima.

Krajem devona i poetkom karbona dolazi do prekida sedimentacije u ovom dijelu Dinarida, koji ujedno oznaavaju
kraj kaledonske i poetak hercinske tektogeneze. Karbon je otkriven u jugoistonoj Bosni; u rejonu Prae, u okolini
Foe i Trnova; u istonoj Bosni izmeu Drinjae i Jadra, oko Srebrenice, te u zapadnoj Bosni izmeu rijeka Une i Sane.
U sastavu karbona su pjeari, alevroliti, kriljci, metapjeari i kulmski fli.
Nakon prekida sedimentacije krajem karbona i u starijem permu, uzrokovanim hercinskim orogenim pokretima,
krajem perma zapoinje novi ciklus sedimentacije na ovim prostorima ime zapravo zapoinje alpski orogeni ciklus. U
gornjem permu se transgresivno i diskordantno preko starije podloge taloe litoralne, lagunske i neritske naslage u
ijem sastavu su konglomerati, pjeari, laporoviti kriljavi krenjaci, upljikavi sedrasto-breasti krenjaci i soiva
gipsa. Otkrivene su u jugoistonoj Bosni oko Foe; srednjoj Bosni oko Donjeg Vakufa i Travnika, te u sjeverozapadnoj
Bosni izmeu Kljua i Sanskog Mosta. Slian reim sedimentacije nastavio se i u donjem trijasu.
Poetkom donjeg trijasa (sajski potkat) taloe se plitkovodne marinske i lokalno marinskolagunske tvorevine, a tokom
kampilskog potkata dolazi do produbljavanja mora i stabilizacije reima sedimentacije. U grai donjeg trijasa uestvuju
pjeari, laporci, glinci i krenjaci. Slojevi donjeg trijasa otkriveni su u sjeverozapadnoj Bosni kod Velike Kladue, Kulen
Vakufa, Kljua i Sanskog Mosta; jugozapadnoj Bosni oko Drvara i Bosanskog Grahova; u srednjoj Bosni oko Travnika,
Jajca, Bugojna, Donjeg Vakufa, Konjica i Jablanice; u okolini Sarajeva, Varea, Prae; u jugoistonoj Bosni oko Foe,
Kalinovika i ajnia, te manje pojave u okolini Mostara. U unutranjim Dinaridima donji trijas je otkriven na padinama
Kozare; u okolini Stupara, te okolini Teoaka. Krajem donjeg trijasa, usljed negativnih epirogenih pokreta, dolazi do
produbljavanja i ingresije terena na irem prostoru.
U srednjem trijasu - aniziku nastavlja se stabilizacija marinskog reima sa litoralnoneritskom sedimentacijom. Anizijski
kat je predstavljen, uglavnom, krenjacima i dolomitima. Ove naslage su izdvojene diljem BiH: oko Bihaa, Velike
Kladue, Drvara, Bosanskog Grahova, Prozora, Konjica, Bugojna, Jajca, Travnika, Varea, Sarajeva, Foe, Kalinovika, i dr.
Krajem anizika mjenjaju se uslovi sedimentacije, more se produbljuje a na irem prostoru dolazi do pojaanih
epirogenih pokreta i stvaranja predispozicija za inicijalni submarinski vulkanizam.
U ladiniku se uporedo sa sedimentacijom odvija snaan submarinski vulkanizam U starijem ladiniku stvaraju se
tvorevine vulkanogeno-sedimentne serije u ijem sastavu su ronaci, glinci, tufozni pjeari, laporci i lokalno ploasti
krenjaci. Krajem ladinika dolazi do smirivanja i prestanka submarinskog vulkanizma i taloenja karbonata literalno-
neritske zone (krenjaci) i facija neto dublje vode (ploasti krenjaci sa muglama ronaca), to se kontinuirano
produilo i u gornji trijas. Tvorevine ladinika utvrene su u rejonu Martin Broda, Bosanskog Grahova; Kupresa,
Bugojna, Jajca, Prozora, Konjica; u gornjem toku Dreanke; kod Velike Kladue i Buima, Sanskog Mosta; Varea,
Sarajeva; Foe, ajnia, Viegrada Bratunca, Vlasenice i dr.
U gornjem trijasu nastavlja se litoralno-neritska sedimentacija uz taloenje debelih paketa krenjaka i dolomita. Ove
karbonatne naslage otkrivene su u sjeverozapadnoj Bosni izmeu Bihaa, Krupe i Krnjeue, te oko Sanskog Mosta,
Kljua i Mrkonji Grada; u jugozapadnoj Bosni oko Bosanskog Grahova, Drvara i Livna; u srednjoj Bosni kod Jajca,
Donjeg Vakufa i Bugojna, Prozora, Jablanice; u dolini Rame, Prenju, Veleu; kod Gacka; u okolini Sarajeva; u
jugoistonoj Bosni u dolini ehotine, te u istonoj Bosni oko Viegrada, Han Pijeska i dr.
U donjoj juri dolazi do produbljavanja sredinjeg dijela dinarske ortogeosinklinale gdje se taloe ronako-pjearske
naslage, dok se izvan toga u veem dijelu Spoljanjih, te u jugoistonim dijelovima Sredinjih i Unutranjim Dinaridima,
nastavlja taloenje karbonata.
U srednjoj i gornjoj juri, u dijelu Sredinjih i Unutranjih Dinarida (Viegrad, Praa, Vare, Zavidovii, Tesli) nastaje rift
u kojem su taloene stijene dijabaz-ronjake formacije, a u veem dijelu Spoljanjih i Unutranjih Dinarida BiH
stvoreni su karbonatni sedimenti debeli preko 5.000 m. U gornjoj juri dolazi do krupnih promjena; razlamanja riftnog
dna; proboja i utiskivanja peridotita. Tada najvjerovatnije dolazi do suavanja rifta i subdukcije, tako da se juno i
jugozapadno od riftnog oiljka stvara podmorska brazda (trench) u kojem zapoinje taloenje jursko-krednog flia.
Krajem jure i poetkom krede formiran je trog koji se pruao od Slunja do Albanije, ija je duina u BiH bila oko 300 km
i irina oko 80 km. U ovom trogu su do mastrihta taloene turbiditne naslage koje su sauvane od Male Kladue do
Gacka (Banja Luka, Tesli, Maglaj, Nemila, Srednje, Vogoa, Umoljani, Kalinovik, Ulog i dr.). Predstavljene su
laporcima, pjearima, glincima i kalkarenitima. Flini trog je imao nepravilan oblik, a svoj konaan izgled sarajevska
sigmoida dobio je nakon pokreta laramijske i pirinejske faze.
U donjoj kredi deavaju se krupni tektonski pokreti koji su imali odraza i na prostore BiH. Ve u valendisu i otrivu
pokrete dinarske faze karakterizira obrazovanje veih navlaka u ijem elu je nastao trog Banja Luka Sarajevo, a u
kojem je vrena sedimentacija flia sve do apta. Na prelazu donje u gornju kredu stvoreni su uslovi za taloenje
gornjokrednog flia u ijem sastavu su breasti krenjaci, kalkareniti, laporci i glinci. Taloenje flia nastavlja se u
turonu i starijem senonu. Fli gornje krede sauvan je oko Banja Luke, Vlaia, Zenice, Semizovca, Hadia, Rakitnice,
Gacka i drugim lokalitetima. Na kraju gornje krede, pokreti laramijske faze doveli su do prekida taloenja flia gornje
krede. Tada dolazi do znaajnog izdizanja Sredinjih Dinarida koji su u paleocenu, definitivno, uli u kopnenu fazu.
U paleocenu se u sjevernim i sjeveroistonim dijelovima Unutranjih Dinarida (okolina Doboja, Graanice, Srebrenika),
i u veem dijelu Visokog kra, taloe krenjaci. U donjem eocenu taloe se flievi u Spoljanjim Dinaridima
(Hercegovina), te u sjevernoj Bosni u koritu subparalelno dananjem Savskom rovu. U srednjem eocenu taloe se
lapori, pjeari i krenjaci, a u gornjem eocenu pokreti pirinejske faze dovode do prekida marinske sedimentacije i
taloenje flia u sjevernoj Bosni. Kraj paleogena u cijelim Dinaridima pripada kontinentalnoj fazi. Marinski reim
sedimentacije prestao je izdizanjem Alpa i Dinarida, a Tetis se razdvaja na Mediteran i Paratetis.
U oligocenu pokreti savske orogene faze dovode do formiranja veih paleodepresija u BiH kao to su: Sarajevsko-
zenika, Livanjsko-duvanjska, Tuzlansko-Ugljevika, Banjalukoprijedorska, Sansko-kamengradska i dr. U ovim
paleodepresijama taloe se terestine i limnike naslage pri emu su nastal i debeli slojevi uglja. U gornjem oligocenu
nastupa barutinsko-limniki reim pri emu nastaju ugljeni slojevi sa glinama u podini, te laporci, pjeari i krenjaci u
krovini (Breza, Zenica, Bila, Ugljevik). Kraj oligocena obiljeen je vulkanskim aktivnostima u srednjoj i sjevernoj Bosni
koje su trajale i tokom veeg dijela donjeg miocena. Produkti vulkanizma su vee mase dacito-andezita i leita olova i
cinka oko Srebrenice.
U donjem i srednjem miocenu stvaraju se jezerske facije (ugljevi, konglomerati, pjeari) ali i lagunske (sone) formacije
u okolini Tuzle. Tokom moldavske faze koja obuhvata badenski vijek, nastavlja se taloenje klastita u Sarajevsko-
zenikom, Livanjskom i Duvanjskom
basenu, uz diferencijalno tonjenje bazenskog dna i izdizanje Srednjebosanskog kriljavog gorja. U to vrijeme se na
prostorima sjeverne Bosne obavlja marinska sedimentacija uz taloenje sprudnih krenjaka od Zvornika do Ljeljana, te
glina i lapora izmeu sprudova. U ovom razdoblju zapoinje taloenje tkz. lavanskih konglomerata, lapora i pjeara
na pravcu Travnik-Zenica-Sarajevo. Krajem badena i u starijem sarmatu zapoinje taloenje slojeva koevske serije
izgraene od glina, lapora, pjeara i slojeva uglja, koji imaju vee rasprostranjenje u okolini Sarajeva.
U gornjem miocenu i donjem pliocenu (panon i pont), pokreti rodanske faze izazivaju snana rasjedanja koja su
uzdigla miocenske sedimente u Gacku i spustila dno jezerskog basena u Mostaru. Izdigla se Tunica i prekinuta jezerska
sedimentacija u Livanjskom, Duvanjskom, Bugojanskom i dr. jezerima Dinarida BiH. U Sarajevsko-zenikom basenu
nataloena je serija orlakih konglomerata. Krajem ponta taloe se kvarcni pijeskovi u Prijedorskom basenu i
Spreanskoj dolini; definitivno je prekinut marinski reim sedimentacije, a jezera su egzistirala samo u najdubljim
kotlinama oko Sarajeva, Mostara, Sanskog Mosta i Livna.
Tokom slavonske faze, od gornjeg ponta do pleistocena, nastavlja se tonjenje Savske, Spreanske i jo nekih potolina.
Istovremeno se nastavlja izdizanje veeg dijela teritorije BiH ime se formiraju glavne crte reljefa, koji je u osnovi
prepoznatljiv i danas.
U kvartaru djeluju pokreti intrapleistocenske faze pri emu se nastavlja daljnje izdizanje visokih planina i stvaranje
uslova za razvoj glacijacije na Vranici, Bjelanici, Treskavici, Prenju i dr. U kvartaru dolazi do usjecanja Une, Sane,
Neretve, Bosne i drugih rijeka, formiranja dananje rijene mree i konano oblikovanje reljefa Bosne i Hercegovine.