Professional Documents
Culture Documents
Tbdy
Tbdy
(TBDY)
1.1. KAPSAM
1.1.1 Bu Ynetmelik hkmleri, yeni yaplacak binalarn deprem etkisi altnda tasarm ile
mevcut binalarn deerlendirilmesi ve glendirme tasarm iin uygulanr.
1.1.3 Deprem etkisi altnda yksek binalarn tasarm iin zel kurallar, Ynetmeliin ilgili
blmnde tanmlanmtr.
1.1.4 Deprem etkisi altnda yaltml binalarn tasarm iin zel kurallar, Ynetmeliin ilgili
blmnde tanmlanmtr.
1.1.5 Deprem etkisi altnda mevcut binalarn deerlendirilmesi ve glendirilmesi iin zel
kurallar, Ynetmeliin ilgili blmnde tanmlanmtr.
1.1.6 Deprem etkisi altnda binalarda 1.1.4 kapsamndaki yaltm uygulamalarndan farkl
aktif ve pasif davran kontrolu uygulamalar ve bunlara ilikin tasarm kurallar bu
Ynetmeliin kapsam dndadr.
1.1.7 Binalar ve bina tr yaplarn dnda kalan kprler, barajlar, ky ve liman yaplar,
tneller, boru hatlar, enerji nakil hatlar, nkleer santrallar, doal gaz depolama tesisleri gibi
yaplar, tamam yer altnda bulunan yaplar ve binalardan farkl hesap ve gvenlik esaslarna
gre projelendirilen dier yaplar bu Ynetmeliin kapsam dndadr.
1.1.8 Tarihi ve kltrel deeri olan tescilli yaplarn ve antlarn deprem etkisi altnda
deerlendirilmesi ve glendirilmesi bu Ynetmeliin kapsam dndadr.
1.1.9 Bu Ynetmeliin kapsam dndaki bina ve bina tr yaplarn deprem etkisi altnda
tasarm iin kendi zel ynetmelikleri yaplncaya dek, ncelikle ilgili Trk Standartlarnda
verilen hkmler ile birlikte, uluslararas geerlilii kabul edilen edeer dier standart,
ynetmelik gibi teknik dzenlemeler, bu Ynetmelikte ngrlen ilkeleri ve asgari gvenlik
dzeyini salayacak ekilde kullanlabilir.
1.2.1 Bu Ynetmelie gre deprem etkisi altnda yeni binalarn tasarmnda ve mevcut
binalarn deerlendirilmesinde esas alnacak deprem yer hareketi dzeyleri Blm 2de
tanmlanmtr. Bu deprem yer hareketi dzeylerine kar gelen deprem etkileri, 00/00/2016
1
tarih ve 00/0000 sayl Bakanlar Kurulu karar ile yrrle konulan Trkiye Deprem
Tehlikesi Haritalar ile tanmlanmtr.
1.2.2 Bu Ynetmelie gre deprem etkisi altnda yeni binalarn tasarmnda ve mevcut
binalarn deerlendirilmesinde esas alnacak Bina Performans Hedefleri ile Deprem Tasarm
Snflar (DTS) Blm 3de tanmlanmtr.
1.2.3 Bu Ynetmelie gre deprem etkisi altnda tasarm yaplan binalar, malzeme ve
iilik koullar bakmndan Trk Standartlar ile evre ve ehircilik Bakanl Genel Teknik
artnamesi ve Yap Malzemeleri Ynetmelii (305/2011) kurallarna uygun olacaktr.
1.3.1. Tanm
1.3.2. Kapsam
2
BLM 2 DEPREM YER HAREKET
2.0. SMGELER
DD-1 = 50 ylda alma olasl %2 (tekrarlanma periyodu 2475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-2 = 50 ylda alma olasl %10 (tekrarlanma periyodu 475 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-3 = 50 ylda alma olasl %50 (tekrarlanma periyodu 72 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
DD-4 = 50 ylda alma olasl %68 (tekrarlanma periyodu 43 yl) olan deprem yer
hareketi dzeyi
FS = Ksa period blgesi iin yerel zemin etki katsays
F1 = 1.0 saniye periyod iin yerel zemin etki katsays
g = Yerekimi ivmesi [g = 9.81 m/s2]
LF = Fay dzlemine olan mesafe [km]
Sae (T ) = Yatay elastik tasarm spektral ivmesi [g]
SaeD (T ) = Dey elastik tasarm spektral ivmesi [g]
Sde (T ) = Yatay elastik tasarm spektral yerdeitirmesi [m]
SDS = Ksa periyod blgesi iin tasarm spektral ivme katsays [boyutsuz]
SD1 = 1.0 saniye periyod iin tasarm spektral ivme katsays [boyutsuz]
SS = Ksa periyod blgesi iin harita spektral ivme katsays [boyutsuz]
S1 = 1.0 saniye periyod iin harita spektral ivme katsays [boyutsuz]
T = Doal titreim periyodu [s]
TA = Yatay elastik tasarm ivme spektrumu ke periyodu [s]
TAD = Dey elastik tasarm ivme spektrumu ke periyodu [s]
TB = Yatay elastik tasarm ivme spektrumu ke periyodu [s]
TBD = Dey elastik tasarm ivme spektrumu ke periyodu [s]
TL = Yatay elastik tasarm spektrumunda sabit yerdeitirme blgesine gei
periyodu [s]
TLD = Dey elastik tasarm spektrumunda sabit yerdeitirme blgesine gei
periyodu [s]
Tp = Binann hakim doal titreim periyodu [s]
F = Faya yaknlk katsays
3
2.1. DEPREM TEHLKE HARTALARI
2.1.1 Binalarn deprem etkisi altnda tasarmnda esas alnacak deprem yer hareketlerine
ilikin veriler bu Blmde tanmlanmtr.
2.1.2 2.2de tanmlanan drt farkl deprem yer hareketi dzeyi iin deprem verileri, Bakanlar
Kurulunun xxx tarih ve xxx sayl karar ile yaynlanan Trkiye Deprem Tehlikesi Haritalar
ile tanmlanmtr. Bu haritalara www.deprem.gov.tr/ adl internet sitesinden eriilebilir.
Bu Ynetmelik kapsamnda aada belirtilen drt farkl deprem yer hareketi dzeyi
tanmlanmtr.
DD-1 Deprem Yer Hareketi, spektral byklklerin 50 ylda alma olaslnn %2 ve buna
kar gelen tekrarlanma periyodunun 2475 yl olduu ok seyrek deprem yer hareketini
nitelemektedir. Bu deprem yer hareketi, gznne alnan en byk deprem yer hareketi olarak
da adlandrlmaktadr.
DD-2 Deprem Yer Hareketi, spektral byklklerin 50 ylda alma olaslnn %10 ve buna
kar gelen tekrarlanma periyodunun 475 yl olduu seyrek deprem yer hareketini
nitelemektedir. Bu deprem yer hareketi, standart tasarm deprem yer hareketi olarak da
adlandrlmaktadr.
DD-3 Deprem Yer Hareketi, spektral byklklerin 50 ylda alma olaslnn %50 ve buna
kar gelen tekrarlanma periyodunun 72 yl olduu sk deprem yer hareketini nitelemektedir.
DD-4 Deprem Yer Hareketi, spektral byklklerin 50 ylda alma olaslnn %68 (30 ylda
alma olasl %50) ve buna kar gelen tekrarlanma periyodunun 43 yl olduu ok sk deprem
yer hareketini nitelemektedir. Bu deprem yer hareketi, servis deprem yer hareketi olarak da
adlandrlmaktadr.
2.3.1. Tanm
Deprem yer hareketi spektrumlar, belirli bir deprem yer hareketi dzeyi iin referans zemin
koullar esas alnarak %5 snm oran iin, aada 2.3.2 2.3.5te akland zere harita
spektral ivme katsaylarna, faya yaknlk katsaysna ve yerel zemin etki katsaylarna bal
olarak standart biimde veya 2.4.1e gre sahaya zel deprem tehlikesi analizleri ile zel olarak
tanmlanrlar.
4
2.3.2. Harita Spektral vme Katsaylar ve Tasarm Spektral vme Katsaylar
2.3.2.1 Yukarda 2.2de tanmlanan drt farkl deprem yer hareketi dzeyi iin Deprem
Tehlike Haritalar, iki spektral ivme deerini tanmlayan Spektral vme Haritalar olarak
dzenlenmitir. Boyutsuz olarak tanmlanan harita spektral ivme katsaylar aada
belirtilmitir:
(a) Ksa periyod blgesi iin harita spektral ivme katsays SS
Burada F 2.3.3te tanmlanan faya yaknlk katsaysn, FS ve F1 ise 2.3.4te tanmlanan yerel
zemin etki katsaylarn gstermektedir.
2.3.2.3 Denk.(2.1) ile elde edilen tasarm spektral ivme katsaylarndan yararlanlarak, yatay
ve dey elastik tasarm spektrumlar, sras ile, 2.3.5 ve 2.3.6da tanmlanmtr.
Sadece DD-1 ve DD-2 deprem yer hareketi dzeylerinde Denk.(2.1)de SD1 e uygulanmak
zere, aktif fay dzlemlerine 25 km ve daha az mesafedeki konumlar iin faya yaknlk katsays
F Denk.(2.2) ile tanmlanmtr:
F 1.2 LF 15 km
(2.2)
F 1.2 0.02(LF 15) 15 km < LF 25 km
DD-3 ve DD-4 deprem yer hareketi dzeyleri iin F 1.0 alnacaktr. Denk.(2.2)de LF fay
dzlemine olan mesafeyi [km] gstermektedir ve ilgili her konum iin www.deprem.gov.tr/ adl
internet sitesinde verilmitir.
2.3.4.1 16.4te tanmlanan yerel zemin snflarna bal olarak yerel zemin etki katsaylar FS
ve F1 , sras ile, Tablo 2.1 ve Tablo 2.2de verilmitir. Tablolarda harita spektral ivme
katsaylarnn ara deerleri iin dorusal enterpolasyon yaplabilir.
2.3.4.2 Tablo 2.1 ve/veya Tablo 2.2ye gre ZF yerel zemin snfna giren zeminler iin
sahaya zel zemin davran analizleri 16.5e gre yaplacaktr.
5
Tablo 2.1 Ksa periyod blgesi iin Yerel Zemin Etki Katsaylar
Yerel Ksa periyod blgesi iin Yerel Zemin Etki Katsays FS
Zemin
Snf SS 0.25 SS 0.50 SS 0.75 SS 1.00 SS 1.25 SS 1.50
ZA 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8
ZB 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9
ZC 1.3 1.3 1.2 1.2 1.2 1.2
ZD 1.6 1.4 1.2 1.1 1.0 1.0
ZE 2.4 1.7 1.3 1.1 0.9 0.8
ZF Sahaya zel zemin davran analizi yaplacaktr (Bkz.16.5).
Tablo 2.2 1.0 saniye periyod iin Yerel Zemin Etki Katsaylar
Yerel 1.0 saniye periyod iin Yerel Zemin Etki Katsays F1
Zemin
Snf S1 0.10 S1 0.20 S1 0.30 S1 0.40 S1 0.50 S1 0.60
ZA 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8
ZB 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8
ZC 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.4
ZD 2.4 2.2 2.0 1.9 1.8 1.7
ZE 4.2 3.3 2.8 2.4 2.2 2.0
ZF Sahaya zel zemin davran analizi yaplacaktr (Bkz.16.5).
2.3.5.1 Gznne alnan herhangi bir deprem yer hareketi dzeyi iin yatay elastik tasarm
ivme spektrumunun ordinatlar olan yatay elastik tasarm spektral ivmeleri Sae (T ) , doal
titreim periyoduna bal olarak yerekimi ivmesi [g] cinsinden Denk.(2.3)te tanmlanmtr
(ekil 2.1):
T
Sae (T ) 0.4 0.6 SDS (0 T TA )
TA
Sae (T ) SDS (TA T TB )
SD1 (2.3)
Sae (T ) (TB T TL )
T
S T
Sae (T ) D12 L (TL T )
T
Burada SDS ve SD1 yukarda 2.3.2.2de tanmlanan tasarm spektral ivme katsaylarn, T ise
doal titreim periyodunu gstermektedir. Yatay tasarm spektrumu ke periyodlar TA ve TB
aadaki Denk.(2.4) ile SDS ve SD1 e bal olarak tanmlanr:
SD1 SD1
TA 0.2 ; TB (2.4)
SDS SDS
Sabit yerdeitirme blgesine gei periyodu TL = 6 s alnacaktr.
6
Sae (T )
SDS
SD1
SD1
Sae (T )
0.4SDS T
S D1 TL
Sae (T )
T2
TA TB 1.0 TL T
ekil 2.1
2.3.5.2 Gznne alnan herhangi bir deprem yer hareketi dzeyi iin yatay elastik tasarm
yerdeitirme spektrumunun ordinatlar olan yatay elastik tasarm spektral yerdeitirmeleri
Sde (T ) , doal titreim periyoduna bal olarak metre [m] cinsinden Denk.(2.5) ile tanmlanr
(ekil 2.2):
T2
Sde (T ) g Sae (T ) (2.5)
4 2
Sde (T )
TA TB TL T
ekil 2.2
Gznne alnan herhangi bir deprem yer hareketi dzeyi iin dey elastik tasarm ivme
spektrumunun ordinatlar olan dey elastik tasarm spektral ivmeleri SaeD (T ) , yatay deprem
yer hareketi iin tanmlanan ksa period tasarm spektral ivmesi katsaysna ve doal titreim
periyoduna bal olarak yerekimi ivmesi [g] cinsinden Denk.(2.6) ile tanmlanr (ekil 2.3):
7
T
SaeD (T ) 0.32 + 0.48 SDS (0 T TAD )
TAD
SaeD (T ) 0.8 SDS (TAD T TBD ) (2.6)
TBD
SaeD (T ) 0.8 SDS (TBD T TLD )
T
Denk.(2.6)da yer alan TAD ve TBD dey spektrum ke periyodlar ile TLD periyodu
Denk.(2.7)de verilmitir.
TA TB TL
TAD ; TBD ; TLD (2.7)
3 3 2
S (T )
1,05aeD
0.8SDS
TBD
SaeD (T ) 0.8 SDS
T
0.32SDS
0
0 3,5
TAD TBD TLD T
ekil 2.3
2.4.1.1 Baz zel durumlarda, sahaya zel deprem tehlikesi analizleri ile sahaya zel deprem
yer hareketi spektrumlarnn tanmlanmas gerekli olabilir. Bu spektrumlar istenirse her
durumda kullanlabilir.
2.4.1.2 Sahaya zel deprem yer hareketi spektrumlarnn ordinatlar, hibir zaman 2.3.5te
tanmlanan tasarm spektrumu ordinatlarnn % 90ndan daha kk olmayacaktr.
16.4e gre yaplan yerel zemin snflandrmasnda ZF snf olarak tanmlanan zeminlerde
16.5e gre sahaya zel zemin davran analizleri yaplacaktr. Bu tr analizler, istenirse dier
snflardaki zeminlerde de yaplabilir.
Bu ynetmelie gre bina tayc sistemlerinin zaman tanm alannda bir veya iki boyutlu ve
boyutlu deprem hesab iin gerekli deprem yer hareketlerinin seimi ve leklendirilmesi
iin uygulanmas gerekli kurallar aada tanmlanmtr.
8
2.5.1 Bina tayc sistemlerinin zaman tanm alannda deprem hesabnda kullanlacak deprem
kaytlarnn seimi, tasarma esas deprem yer hareketi dzeyi ile uyumlu deprem byklkleri,
fay uzaklklar, kaynak mekanizmalar ve yerel zemin koullar dikkate alnarak yaplacaktr.
Binann bulunduu blgede tasarma esas deprem yer hareketi dzeyi ile uyumlu gemi
deprem kaytlarnn mevcut olmas durumunda ncelikle bu kaytlar kullanlacaktr. Sahaya
zel deprem tehlikesine en fazla katkda bulunan depremlere ait byklk ve fay uzakl
bilgilerinin belirlenmesi iin deprem tehlikesi ayrtrma ileminden yararlanlabilir.
2.5.2 Yeterli say veya nitelikte deprem kayd seiminin yaplamad durumlarda, zaman
tanm alannda benzetirilmi yer hareketi kaytlar kullanlabilir. Bu tr kaytlarn kullanlmas
durumunda, binann bulunduu sahann sismik kaynak, dalga yaylm ve yerel zemin zellikleri
gz nne alnacaktr. Benzetirme iin kullanlacak model parametreleri, sz konusu blgede
meydana gelmi gemi depremlerde kaydedilmi gerek deprem kaytlar ile dorulanacaktr.
2.5.3 Bir veya iki boyutlu hesap iin seilecek deprem kaytlarnn ve boyutlu hesap iin
seilecek deprem kayd takmlarnn says en az onbir olacaktr. Ayn depremden seilecek
kayt veya kayt takm says gemeyecektir.
(a) Bir veya iki boyutlu hesap iin seilen tm kaytlara ait spektrumlarn ortalamasnn 0.2Tp
ve 1.5Tp periyotlar (Tp = binann hakim doal titreim periyodu) arasndaki genliklerinin, 2.3.5
veya 2.4.1e gre tanmlanan tasarm spektrumunun ayn periyod aralndaki genliklerinden
daha kk olmamas kuralna gre, deprem yer hareketlerinin genlikleri leklendirilecektir.
(b) boyutlu hesap iin seilen her bir deprem kayd takmnn iki yatay bileenine ait
spektrumlarn kareleri toplamnn karekk alnarak bileke yatay spektrum elde edilecektir.
Seilen tm kaytlara ait bileke spektrumlarn ortalamasnn 0.2Tp ve 1.5Tp periyotlar
(Tp = binann hakim doal titreim periyodu) arasndaki genliklerinin, 2.3.5 veya 2.4.1e gre
tanmlanan tasarm spektrumunun ayn periyod aralndaki genliklerine orannn 1.3ten daha
kk olmamas kuralna gre deprem yer hareketi bileenlerinin genlikleri
leklendirilecektir. Bu periyot aral yaltml binalar iin deiebilir. Her iki yatay bileenin
leklendirilmesi ayn lek katsaylar ile yaplacaktr.
(c) 16.5.2ye gre serbest zemin analizinde kullanlacak deprem kaytlarnn veya kayt
takmlarnn yukardaki (a) veya (b)ye gre leklendirilmesinde, bina hakim doal titreim
periyodunun st snr 2Tp olarak alnacaktr.
2.5.4 Mevcut deprem verileri ile bina zelliklerinin gerekli klmas ve sahaya zel deprem yer
hareketi spektrumu belirlenmesi durumunda, binann belirli sayda titreim periyodu ile
ilikilendirilen koullandrlm ortalama spektrumlardan yararlanlarak, deprem kaytlarnn
analiz sonularnda daha az salmay salayacak ekilde seilerek leklendirilmesi yoluna
gidilebilir.
9
BLM 3 DEPREM ETKS ALTINDA BNALARIN DEERLENDRLMES VE
TASARIMI N GENEL ESASLAR
3.0. SMGELER
Aada 3.2de tanmlanan Deprem Tasarm Snflarnn belirlenmesine esas olmak zere Bina
Kullanm Snflar (BKS), binalarn kullanm amalarna bal olarak Tablo 3.1de
tanmlanmtr.
Bina Kullanm Snflarna bal olarak Bina nem Katsaylar Tablo 3.1de tanmlanmtr.
3.1.1de tanmlanan Bina Kullanm Snflarna ve DD-2 deprem yer hareketi dzeyi iin 2.3te
tanmlanan Ksa Periyod Tasarm Spektral vme Katsaysna bal olarak, bu Ynetmelikte
deprem etkisi altnda tasarmda esas alnacak Deprem Tasarm Snflar (DTS), Tablo 3.2ye
gre belirlenecektir.
10
Tablo 3.1 Bina Kullanm Snflar ve Bina nem Katsaylar
Bina Bina nem
Binann Kullanm
Kullanm Katsays
Amac
Snf (I)
Deprem sonras kullanm gereken binalar,
insanlarn uzun sreli ve youn olarak
bulunduu binalar, deerli eyann sakland
binalar ve tehlikeli madde ieren binalar
a) Deprem sonrasnda hemen kullanlmas gerekli
binalar (Hastaneler, dispanserler, salk ocaklar,
itfaiye bina ve tesisleri, PTT ve dier haberleme
tesisleri, ulam istasyonlar ve terminalleri, enerji
BKS = 1 1.5
retim ve datm tesisleri; vilayet, kaymakamlk
ve belediye ynetim binalar, ilk yardm ve afet
planlama istasyonlar)
b) Okullar, dier eitim bina ve tesisleri, yurt ve
yatakhaneler, askeri klalar, cezaevleri, vb.
c) Mzeler
d) Toksik, patlayc, parlayc, vb zellikleri olan
maddelerin bulunduu veya depoland binalar
nsanlarn ksa sreli ve youn olarak
bulunduu binalar
BKS = 2 1.2
Alveri merkezleri, spor tesisleri, sinema, tiyatro,
konser salonlar, ibadethaneler, vb.
Dier binalar
Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar
BKS = 3 1.0
(Konutlar, iyerleri, oteller, bina tr endstri
yaplar, vb)
3.3.1.1 Aadaki koullarn her ikisini de salayan bodrumlu binalarda bina taban bodrum
perdelerinin st kotundaki kat demesi seviyesinde tanmlanr.
(a) Rijit bodrum perdelerinin binay her taraftan veya en az taraftan evrelemesi,
(b) Birbirine dik bina eksenlerinin herbirinin dorultusundaki hakim titreim modunda, bodrum
katlar dahil binann tm iin hesaplanan doal titreim periyodunun, zemin kat demesi
dahil tm bodrum ktlelerinin silinmesi ile ayn dorultuda hesaplanan doal titreim
periyoduna orannn 1.1den kk olmas (Tp,tm 1.1 Tp,st).
11
3.3.1.2 Yukarda 3.3.1.1de verilen koullardan herhangi birini salamayan bodrumlu binalar
ve bodrumsuz binalarda bina taban temel st kotunda tanmlanr.
3.3.1.3 Deprem hesab bakmndan bina ykseklii HN , 3.3.1.1 veya 3.3.1.2ye gre
tanmlanan bina tabanndan itibaren llen ykseklik olarak tanmlanr. Bu tanmda, at
demesinin zerinde yer alan asansr makina dairesi ve benzeri kk ktleli uzantlar dikkate
alnmayabilir.
3.3.2.1 Deprem etkisi altnda tasarmda binalar ykseklikleri bakmndan sekiz Bina Ykseklik
Snfna (BYS) ayrlmtr. Bu snflara giren binalar iin 3.3.1.3 esas alnarak tanmlanan
ykseklik aralklar, 3.2deki Deprem Tasarm Snflarna bal olarak Tablo 3.3te
verilmitir.
Tablo 3.3 Bina Ykseklik Snflar ve Deprem Tasarm Snflarna Gre Tanmlanan
Bina Ykseklik Aralklar
Bina Ykseklik Snflar ve Deprem Tasarm Snflarna Gre
Bina Tanmlanan Bina Ykseklik Aralklar [m]
Ykseklik Snf
DTS = 1, 1a, 2, 2a DTS = 3, 3a DTS = 4, 4a
BYS = 1 HN > 70 HN > 91 HN > 105
BYS = 2 56 < HN 70 70 < HN 91 91 < HN 105
BYS = 3 42 < HN 56 56 < HN 70 56 < HN 91
BYS = 4 28 < HN 42 42 < HN 56
BYS = 5 17.5 < HN 28 28 < HN 42
BYS = 6 10.5 < HN 17.5 17.5 < HN 28
BYS = 7 7 < HN 10.5 10.5 < HN 17.5
BYS = 8 HN 7 HN 10.5
3.3.2.2 Tablo 3.3te BYS = 1 olarak belirtilen binalar Blm 13e gre yksek binalar olarak
snflandrlacaktr.
Bina Performans Hedeflerinin tanmna esas olmak zere, deprem etkisi altnda bina tayc
sistemleri iin Bina Performans Dzeyleri aada tanmlanmtr.
Bu performans dzeyi, bina tayc sistem elemanlarnda yapsal hasarn meydana gelmedii
veya hasarn ihmal edilebilir lde kald duruma kar gelmektedir.
Bu dzey, bina tayc sistem elemanlarnda snrl dzeyde hasarn meydana geldii, dier
deyile dorusal olmayan davrann snrl kald hasar dzeyine kar gelmektedir.
12
3.4.3. Can Gvenlii (CG) Performans Dzeyi
Bu dzey, can gvenliini salamak zere bina tayc sistem elemanlarnda ok ar olmayan
ve ounlukla onarlmas mmkn olan kontrollu hasar dzeyine kar gelmektedir.
Bu dzey, bina tayc sistem elemanlarnda ileri dzeyde ar hasarn meydana geldii gme
ncesi duruma kar gelmektedir. Binann ksmen veya tamamen gmesi nlenmitir.
Deprem etkisi altnda bina performans hedefleri, 2.2de tanmlanan deprem yer hareketi
dzeyleri altnda hedeflenen ve 3.4e gre tanmlanan bina performans dzeylerini ifade eder.
2.2de tanmlanan drt deprem yer hareketi dzeyi iin bu Ynetmelik kapsamndaki binalara
uygulanmak zere, Deprem Tasarm Snf DTS = 1, 2, 3, 3a, 4, 4a iin tanmlanan Normal
Performans Hedefleri ile Deprem Tasarm Snf DTS = 1a, 2a iin tanmlanan leri Performans
Hedefleri Tablo 3.4 ve Tablo 3.5te verilmitir. Yap sahibinin isteine bal olarak Tablo
3.4teki deprem yer hareketi dzeylerine kar gelen daha ileri performans hedefleri seilebilir.
3.5.2.1 Blm 4te hesap esaslar verilen Dayanma Gre Tasarm (DGT) yaklam ile
Blm 5te hesap esaslar verilen ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm (GDT)
yaklamnn uygulama kapsamlar da Tablo 3.4 ve Tablo 3.5te verilmitir.
3.5.2.2 Tablo 3.4te belirtilmeyen yma, ahap ve hafif elik binalarn deprem hesab, DD-2
deprem yer hareketinin etkisi altnda Can Gvenlii (CG) performans hedefini salamak amac ile
Blm 4e gre Dayanma Gre Tasarm (DGT) yaklam ile yaplacaktr.
13
Tablo 3.4. Deprem Tasarm Snflarna Gre Yeni Yaplacak veya Mevcut Binalar iin
Performans Hedefleri ve Uygulanacak Deerlendirme/Tasarm Yaklamlar
(a) Yeni Yaplacak Yerinde Dkme Betonarme, nretimli Betonarme ve elik Binalar
(Yksek Binalar dnda BYS 2)
3.6.2.1 Tayc sistemin planda dzenli ve simetrik olarak dzenlenmesi ile, demelerdeki
yayl ktlelerden kaynaklanan eylemsizlik kuvvetleri en uygun biimde dey tayc sistem
elemanlarna aktarlabilir. Simetrik tayc sistem dzenlemesi ile ktle, rijitlik ve dayanm
bakmlarndan oluabilecek dmerkezliklerin nne geilebilir ve ngrlebilir bir deprem
davran gerekletirilebilir.
14
Tablo 3.5. Deprem Tasarm Snflarna Gre Deprem Yaltml Bina Performans
Hedefleri ve Uygulanacak Tasarm Yaklamlar
(a) Yeni Yaplacak Deprem Yaltml Binalar styap
(c) Yeni Yaplacak ve Glendirilecek Deprem Yaltml Binalar Yaltm Sistemi ve Altyap
(1)
Yaltm sistemi iin uygulanacaktr.
(2)
Altyap iin uygulanacaktr.
3.6.3.2 Birbirinden yapsal derzlerle ayrlan bina bloklarnn depremde arparak hasar grme
riski tad gzden uzak tutulmamaldr. Bu balamda;
(a) Tayc sistemin yapsal derzlerle birbirinden bamsz bloklara ayrlmasndan
olabildiince kanlmaldr.
(b) Bina veya bina bloklarnn plandaki uzunluklar, deprem hesabndan bamsz olarak,
betonarme elemanlar iin 4.5.8de tanmlanan etkin kesit rijitlikleri kullanlarak dzgn
scaklk deimesi ve rtre etkileri iin yaplacak tayc sistem hesabna gre belirlenebilir.
3.6.4.1 Deprem yer hareketinin planda tm dorultularda etkili olduu dikkate alnarak
tayc sistem elemanlarnn tercihan birbirine dik iki asal dorultuda dzenlenmesi ve birbirine
yakn dayanm ve rijitlie sahip olmas esastr.
15
3.6.4.2 Tayc sistemde niform olmayan davranlara neden olan burulma dzensizliini
ortadan kaldrmak ve tehlikeli burulma titreimlerini nlemek amac ile yeterli burulma
dayanmnn ve rijitliin salanmas esastr. Bu dorultuda en uygun zm, rijitlii ve
dayanm yksek tayc sistem elemanlarnn olabildiince binann evresinde
dzenlenmesidir.
Tasarm depremi altnda binada meydana gelen deprem etkilerinin tayc sistemin snek
davran ile azaltlmas iin bu Ynetmelikte tanmlanan snek tasarm ve kapasite tasarm
ilkelerine titizlikle uyulmaldr.
3.6.6.4 zellikle normal rijitlikli katlardan ok rijit bodrum katlarna geite yer alan ve
stteki katlarda oluan deprem kuvvetlerinin byk ksmn bodrum katlardaki evre
perdelerine aktaran gei demelerinde yeterli dzlem ii rijitlik ve dayanmn salanmas
esastr.
16
Tablo 3.6 Dzensiz Binalar
lgili
A PLANDA DZENSZLK DURUMLARI
Maddeler
A1 Burulma Dzensizlii: Birbirine dik iki deprem dorultusunun
herhangi biri iin, herhangi bir katta en byk greli kat telemesinin o katta
ayn dorultudaki ortalama greli telemeye orann ifade eden Burulma
3.7.2.1
Dzensizlii Katsays bi nin 1.2den byk olmas durumu (ekil 3.1).
[bi = (i)max / (i)ort > 1.2]. Greli kat telemelerinin hesab, %5 ek
dmerkezlik etkileri de gznne alnarak, 4.7ye gre yaplacaktr.
A2 Deme Sreksizlikleri: Herhangi bir kattaki demede (ekil 3.2);
I Merdiven ve asansr boluklar dahil, boluk alanlar toplamnn kat brt
alannn 1/3nden fazla olmas durumu,
II Deprem yklerinin dey tayc sistem elemanlarna gvenle 3.7.2.2
aktarlabilmesini gletiren yerel deme boluklarnn bulunmas durumu,
III Demenin dzlem ii rijitlik ve dayanmnda ani azalmalarn olmas
durumu
A3 Planda kntlar Bulunmas: Bina kat planlarnda knt yapan
ksmlarn birbirine dik iki dorultudaki boyutlarnn her ikisinin de, binann
3.7.2.2
o katnn ayn dorultulardaki toplam plan boyutlarnn %20'sinden daha
byk olmas durumu (ekil 3.3).
lgili
B DEYDE DZENSZLK DURUMLARI
Maddeler
B1 Komu Katlar Aras Dayanm Dzensizlii (Zayf Kat):
Betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi
birinde, herhangi bir kattaki toplam etkili kesme alannn, bir st kattaki
toplam etkili kesme alanna oran olarak tanmlanan Dayanm Dzensizlii
3.7.2.3
Katsays cinin 0.80den kk olmas durumu.
[ci = (Ae)i / (Ae)i+1 < 0.80]
Herhangi bir katta etkili kesme alannn tanm:
Ae = Aw + Ag + 0.15 Ak (Simgeler iin Bkz. 7.0)
B2 Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yumuak Kat):
Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, bodrum katlar
dnda, herhangi bir iinci kattaki ortalama greli kat telemesi orannn bir
st veya bir alt kattaki ortalama greli kat telemesi oranna blnmesi ile
tanmlanan Rijitlik Dzensizlii Katsays ki nin 2.0den fazla olmas 3.7.2.1
durumu.
[ki = (i /hi)ort / (i+1 /hi+1)ort >2.0 veya ki = (i /hi)ort / (i1/hi1)ort > 2.0]
Greli kat telemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de
gznne alnarak 4.7ye gre yaplacaktr.
B3 Tayc Sistemin Dey Elemanlarnn Sreksizlii:
Tayc sistemin dey elemanlarnn (kolon veya perdelerin) baz katlarda
3.7.2.4
kaldrlarak kirilerin veya guseli kolonlarn stne veya ucuna oturtulmas,
ya da st kattaki perdelerin altta kolonlara oturtulmas durumu (ekil 3.4).
(i)max
(i)min
i +1 inci kat
demesi
i inci kat
Deprem demesi
dorultusu
Demelerin kendi dzlemleri iinde rijit diyafram olarak almalar durumunda
(i)ort = 1/2 (i)max + (i)min
Burulma dzensizlii katsays: bi = (i)max / (i)ort
Burulma dzensizlii durumu: bi > 1.2
ekil 3.1
18
Ab Ab1 Ab2
Ab = Ab1 + Ab2
A2 tr dzensizlik durumu I
Ab / A > 1/3
Ab : Boluk alanlar toplam
A : Brt kat alan
A A
A2 tr dzensizlik durumu II
Kesit A-A
A2 tr dzensizlik durumu II ve III
ekil 3.2
ay
Ly Ly Ly
ay ay
ay
ax ax ax ax ax
Lx Lx Lx
A3 tr dzensizlik durumu:
ax > 0.2 Lx ve ayn zamanda ay > 0.2 Ly
ekil 3.3
19
Bkz. 3.7.2.4 (a) Bkz. 3.7.2.4 (b)
ekil 3.4
20
BLM 4 DEPREM ETKS ALTINDA BNALARIN DAYANIMA GRE
TASARIMI N HESAP ESASLARI
4.0. SMGELER
21
Hi = Binann bodrum katlarnn stndeki st blmde iinci katn st blmn
tabanndan itibaren llen ykseklii [m]
HN = Binann bodrum katlarnn stndeki st blmnn toplam ykseklii [m]
Hw = Perde ykseklii [m]
hi = iinci katn ykseklii [m]
I = Bina nem Katsays
w = Perdenin plandaki boyu [m]
M DEV = Betonarme perdenin veya aprazl erevenin tabannda deprem yklerinden
meydana gelen devrilme momenti [kNm]
M ib(X) = iinci katta (X) deprem dorultusuna dik dorultuda ek dmerkezlik etkisine kar
gelen ek kat burulma momenti [kNm]
Mo = Binann tm iin deprem yklerinden tabanda meydana gelen toplam devrilme
momenti [kNm]
M o(X) = (X) deprem dorultusunda binann tm iin deprem yklerinden tabanda
meydana gelen toplam devrilme momenti [kNm]
M 1 , M 2 = Ba kirili perdeyi oluturan perde paralarnda deprem etkisinden tabanda elde
edilen eilme momentleri [kNm]
mi = iinci katn toplam ktlesi [t]
mi = iinci katn ktle eylemsizlik momenti [tm2]
m(S)
j = Tipik sonlu eleman dm noktas jye etkiyen tekil ktle [t]
mt = Binann bodrum katlarnn stndeki st blmnn toplam ktlesi [t]
N = Binann bodrum katlarnn stndeki st blmdeki toplam kat says
NV = Deprem etkisinde ba kirili perdenin ba kirilerinde oluan kesme kuvvetlerinin
tm perde ykseklii boyunca toplam olarak perde paralarnn tabannda oluan
birbirine eit ekme ve basn eksenel kuvvetleri [kN]
n = Hareketli yk katlm katsays
R = Tayc Sistem Davran Katsays
Ra (T ) = ngrlen sneklik kapasitesi ve periyoda bal Deprem Yk Azaltma Katsays
Q = Ek yk (hareketli yk) etkisi
S = Kar yk etkisi
Sae (T ) = Yatay elastik tasarm spektral ivmesi [g]
SaR (T ) = Azaltlm tasarm spektral ivmesi [g]
SDS = Ksa periyod blgesi iin tanmlanan tasarm spektral ivme katsays
T = Doal titreim periyodu [s]
22
TB = Yatay elastik tasarm ivme spektrumu ke periyodu [s]
Tp(X) = (X) deprem dorultusunda binann hakim doal titreim periyodu [s]
ui(X) = (X) deprem dorultusunda herhangi bir kolon veya perde iin, iinci kattaki
azaltlm yerdeitirme [m]
Vi (X) = (X) deprem dorultusunda iinci kattaki azaltlm kat kesme kuvveti [kN]
VtE(X) = (X) deprem dorultusunda binann tmne etkiyen toplam edeer deprem yk
(taban kesme kuvveti) [kN]
Vtx(X) = Modal hesap yntemlerinden biri ile x dorultusunda elde edilen enbyk toplam
deprem yk [kN]
w(S)
j = Tipik sonlu eleman dm noktas jye etkiyen tekil arlk [kN]
(S)
wG,j = Tipik sonlu eleman dm noktas jye etkiyen tekil sabit arlk [kN]
(S)
wQ,j = Tipik sonlu eleman dm noktas jye etkiyen tekil ek (hareketli) arlk [kN]
wk = knc kata etkiyen toplam arlk [kN]
YM = Yeterli tireim modu says simgesi
= Deprem derz boluklar iin kullanlan amprik katsay
(X)
tE
= Edeer taban kesme kuvveti bytme katsays
(X)
II
= kinci mertebe bytme katsays
FNE
(X)
= (X) deprem dorultusunda binann Ninci katna (tepesine) etkiyen ek edeer
deprem yk [kN]
mi = Kat ktle eylemsizlik momenti artm [tm2]
i(X) = (X) deprem dorultusunda herhangi bir kolon veya perde iin, ardk iki kat
arasndaki yerdeitirme farkn ifade eden azaltlm greli kat telemesi [m]
(i(X) )ort = (X) deprem dorultusunda ardk iki kat arasndaki yerdeitirme farkn ifade
eden ortalama azaltlm greli kat telemesi [m]
i(X) = (X) deprem dorultusu iin, binann iinci katndaki kolon veya perdeler iin etkin
greli kat telemesi [m]
i,max
(X)
= (X) deprem dorultusu iin, binann iinci katndaki etkin greli kat telemelerinin
kat iindeki enbyk deeri [m]
bi = iinci katta burulma dzensizlii katsays
E = Edeer taban kesme kuvveti bytme katsaysnn belirlenmesinde kullanlan
amprik katsay
= Greli kat telemelerinin snrlandrlmasnda kullanlan amprik katsay
= Tayc sistem iin ngrlen sneklik kapasitesi
23
= Ba kirili perdede ba derecesi katsays
(X)
II,i
= (X) deprem dorultusunda her bir iinci kat iin tanmlanan ikinci mertebe
gsterge deeri
(X)
II,max = (X) deprem dorultusunda tanmlanan maksimum ikinci mertebe gsterge deeri
4.1. GENEL
4.1.1. Ama
Bu Blmn amac, 4.1.3te verilen kapsam iindeki binalarn Dayanma Gre Tasarm
(DGT) yaklam ile tasarm iin kullanlacak dorusal hesap esaslarnn aklanmasdr.
4.1.2. Tanm
Deprem etkisi altnda bina tayc sistemlerinin tasarm iin iki ana yaklamdan biri olan
Dayanma Gre Tasarm (DGT) yaklamnda:
(a) ngrlen belirli bir performans hedefi iin tanmlanan tayc sistem sneklik
kapasitesine kar gelen azaltlm deprem ykleri belirlenir.
(b) Azaltlm deprem ykleri altnda tayc sistemin dorusal deprem hesab yaplr. Bu
hesaptan bulunan eleman azaltlm i kuvvetleri, gerekli durumlarda dayanm fazlal da
dikkate alnarak, dier yklerden oluan i kuvvetlerle birletirilerek dayanm talepleri elde
edilir.
(c) Eleman dayanm talepleri, ngrlen performans hedefi iin tanmlanm bulunan eleman
i kuvvet kapasiteleri (dayanm kapasiteleri) ile karlatrlr.
(d) Deprem hesabndan elde edilen greli kat telemeleri izin verilen snrlarla karlatrlr.
(e) Dayanm taleplerinin dayanm kapasitelerinin altnda olduu ve ayn zamanda greli kat
telemelerinin izin verilen snrlarn altnda olduu gsterilerek tasarm tamamlanr. Aksi
durumda eleman kesitleri deitirilir ve hesap tekrarlanarak sonuca gidilir.
4.1.3. Kapsam
Bu blmde aklanan Dayanma Gre Tasarm DGT hesap esaslar, Blm 13te aklanan
Yksek Binalarn tasarm, Blm 14te aklanan Deprem Yaltml Binalarn tasarm ve
Blm 15te aklanan Mevcut Binalarn Deerlendirilmesi ve Glendirilmesi dnda bu
Ynetmelik kapsamnda Tablo 4.1de belirtilen tm binalarn tasarmnda temel hesap esaslar
olarak uygulanacaktr. DGT hesap esaslarndan Yksek Binalarn (Blm 13) ve Deprem
Yaltml Binalarn (Blm 14) tasarmnda ksmi olarak yararlanlacaktr.
4.1.4.1 Tablo 4.1e gre bu Blmn kapsamndaki tm binalarda, Tablo 3.4(a)da Normal
Performans Hedefi olarak tanmlanan Can Gvenlii (CG) performans hedefini salamak zere,
DD-2 deprem yer hareketinin etkisi altnda bu Blmde verilen DGT hesap esaslar ile deprem
hesab yaplacaktr.
24
4.1.4.2 Tablo 3.4(a)ya gre Deprem Tasarm Snf DTS=1a, DTS=2a ve Bina Ykseklik
Snf BYS=2, BYS=3 olan binalarda;
(a) DD-2 deprem yer hareketinin etkisi altnda I = 1.5 alnarak bu Blmdeki DGT hesap
esaslar ile yaplan tasarm bir n tasarm olarak gznne alnacaktr.
(b) n tasarm yaplan bina tayc sistemi bu kez DD-1 deprem yer hareketinin etkisi altnda
Tablo 3.4(a)da leri Performans Hedefi olarak tanmlanan Can Gvenlii (CG) performans
hedefini ve ayrca DD-3 depremi altnda Hemen Kullanm (HK) performans hedefini salamak
zere Blm 5e gre ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm (GDT) yaklam
ile deerlendirilecek ve gerekli olmas durumunda tasarm iyiletirilecektir.
4.2.1.2 EK 4Ada yaplan tanma gre dorusal elastik deprem yklerinin azaltlmasnda esas
alnacak Deprem Yk Azaltma Katsays Ra (T ) aadaki ekilde tanmlanmtr:
R
Ra (T ) T TB (4.1a)
I
R T
Ra (T ) D D T TB (4.1b)
I TB
Burada R ve D Tablo 4.1de tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays ile Dayanm
Fazlal Katsaysn, I Tablo 3.1de tanmlanan Bina nem Katsaysn, T sistemin doal
titreim periyodunu ve TB , Denk.(2.4) ile tanmlanan spektrum ke periyodunu
gstermektedir (Bkz. EK 4A).
4.3.2.1 Yerinde dkme ve nretimli betonarme, elik, hafif elik, yma, ahap bina tayc
sistemleri ve 4.3.3te tanmlanan eitli sneklik dzeyleri iin EK 4Ada tanmlanan Tayc
Sistem Davran Katsays R ve Dayanm Fazlal Katsays D Tablo 4.1de verilmitir.
4.3.2.2 Kompozit kolonlu sistemlerde, elik tayc sistemler iin verilen R ve D katsaylar
kullanlacaktr.
4.3.3.1 Betonarme ve elik tayc sistemler, Tablo 4.1de grld zere, sneklik
dzeyleri bakmndan sneklik dzeyi yksek tayc sistemler, sneklik dzeyi snrl tayc
sistemler ve sneklik dzeyi karma tayc sistemler olmak zere snfa ayrlmtr.
4.3.3.2 Sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl yerinde dkme ve nretimli
betonarme, elik, hafif elik ve ahap tayc sistemlere ilikin tanmlar ve uyulmas gerekli
koullar, sras ile, Blm 7, Blm 8, Blm 9, Blm 10 ve Blm 12de verilmitir.
4.3.3.3 Sneklik dzeyi karma tayc sistemler, belirli durumlarda sneklik dzeyi snrl
ereve tayc sistemlerinin sneklik dzeyi yksek betonarme perdeler veya elik aprazl
erevelerle birlikte kullanlmas ile oluturulan sistemlerdir.
4.3.4.2 Birbirine dik dorultularda tayc sistemlerin sneklik dzeylerinin ayn olmas
zorunludur. Ancak birbirine dik dorultularda farkl R katsaylar ve bunlara kar gelen D
katsaylar kullanlabilir. Tablo 4.1e gre izin verilen en st Bina Ykseklik Snf, iki
dorultuya gre verilenlerin elverisizi olarak belirlenecektir.
4.3.4.3 Dolgulu (asmolen) ve dolgusuz tek dorultulu dili demeli betonarme erevelerden
oluan tayc sistemler, perde iermedikleri takdirde sneklik dzeyi snrl tayc sistemler
olarak snflandrlacaktr (Tablo 4.1de A21 tayc sistemi). Bu tayc sistemler sadece
DTS=3 ve DTS=4 olarak snflandrlan binalarda kullanlacaktr.
4.3.4.4 Kirisiz demeli tayc sistemlerde, deprem etkilerinin tamam betonarme binalarda
sneklik dzeyi yksek ba kirili (boluklu) ve/veya boluksuz perdeler veya sneklik dzeyi
snrl boluksuz perdeler tarafndan karlanacaktr (Tablo 4.1de A12, A13 ve A22 tayc
sistemleri). elik binalarda ise sneklik dzeyi yksek merkezi ve/veya dmerkez aprazl veya
burkulmas nlenmi aprazl ereveler veya sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl
ereveler kullanlacaktr (Tablo 4.1de C12, C13 ve C22 tayc sistemleri). Bu tr
sistemlerin hesab iki aamada yaplacaktr. Betonarme perdeler veya elik aprazl
erevelerin tasarm iin yaplacak birinci aama hesapta ereve kolonlar alttan ve stten
26
mafsall alnacaktr. Kolonlarn ve kirisiz demelerin tasarm iin yaplacak ikinci hesapta
ise bu elemanlarn balantlar monolitik olarak modellenecektir.
4.3.4.5 Sneklik dzeyi yksek ba kirili (boluklu) veya boluksuz yerinde dkme veya
nretimli betonarme perdeler ile merkezi, dmerkez veya burkulmas nlenmi elik aprazl
erevelerin moment aktaran sneklik dzeyi yksek erevelerle birlikte kullanld binalarda,
perdelerin veya aprazl erevelerin tabannda deprem yklerinden meydana gelen devrilme
momentlerinin toplam, binann tm iin deprem yklerinden tabanda meydana gelen toplam
devrilme momentinin %40ndan az, %75inden fazla olmayacaktr:
0.40 M o M DEV 0.75 M o (4.2)
Bu bantdaki st snr koulunun salanamamas durumunda, Tablo 4.1de deprem etkilerinin
tamamnn sneklik dzeyi yksek perdelerle veya aprazl erevelerle karland durumlar
iin tanmlanan R ve D katsaylar ile izin verilen en st BYS dikkate alnacaktr. Alt snr
koulunun salanamamas durumunda ise Tablo 4.1de verilen R ve D katsaylarnda deiiklik
yaplmayacak, ancak izin verilen en st BYSnin bir fazlas dikkate alnacaktr.
4.3.4.6 Betonarme ve elik sneklik dzeyi karma tayc sistemlerde, sneklik dzeyi yksek
ba kirili (boluklu) veya boluksuz betonarme perdeler ile merkezi, dmerkez veya
burkulmas nlenmi elik aprazl erevelerin tabannda deprem yklerinden meydana gelen
devrilme momentlerinin toplam, binann tm iin deprem yklerinden tabanda meydana
gelen toplam devrilme momentinin %75inden az olmayacaktr:
M DEV 0.75 M o (4.3)
Bu koulun salanamamas durumunda, Tablo 4.1de deprem etkilerinin tamamnn sneklik
dzeyi snrl erevelerle karland durumlar iin tanmlanan R ve D katsaylar ile izin
verilen en st BYS dikkate alnacaktr.
4.3.4.7 Sneklik dzeyi snrl boluksuz betonarme perdeler veya sneklik dzeyi snrl
merkezi elik aprazl erevelerin moment aktaran sneklik dzeyi snrl betonarme veya elik
erevelerle birlikte kullanld binalarda da Denk.(4.3)te verilen koul salanacaktr. Aksi
durumda 4.3.4.6da verilen kural uygulanacaktr.
4.3.4.8 Yukardaki 4.3.4.5 ve 4.3.4.6da kullanlmak zere, perdelerin ald taban devrilme
momentleri M DEV , boluksuz perdeler iin 4.5.3.7(d) veya 4.5.3.8(c)ye gre, ba kirili
(boluklu) perdeler iin ise 4.5.4.3e gre hesaplanacaktr. Binann tm iin deprem
yklerinden meydana gelen toplam devrilme momenti M o ise 4.7, 4.8.2 veya 4.8.3e gre elde
edilecektir.
4.3.4.9 Hw / w 2.0 olan boluksuz perdelerde, Tablo 4.1de verilen R katsaylarna gre
hesaplanan i kuvvetler, [3 / (1 + Hw / w)] katsays ile arplarak byltlecektir. Ancak bu
katsay, 2den byk alnmayacaktr.
4.3.4.10 Binalarn bodrum katlarnn evresinde kullanlan rijit betonarme perdeler, Tablo
4.1de yer alan perdeli veya perdeli-ereveli sistemlerin bir paras olarak gznne
alnmayacaktr (Bkz. 4.3.5.1).
27
Tablo 4.1. Bina Tayc Sistemleri iin Tayc Sistem Davran Katsays, Dayanm
Fazlal Katsays ve zin Verilen Bina Ykseklik Snflar
Tayc zin Verilen
Sistem Dayanm Bina
Bina Tayc Sistemi Davran Fazlal Ykseklik
Katsays Katsays Snflar
R D BYS
A. YERNDE DKME BETONARME BNA TAIYICI SSTEMLER
A1. Sneklik Dzeyi Yksek Tayc Sistemler
A11. Deprem etkilerinin tamamnn moment aktaran sneklik dzeyi
8 3 BYS 3
yksek betonarme erevelerle karland binalar
A12. Deprem etkilerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek ba kirili
7 2.5 BYS 2
(boluklu) betonarme perdelerle karland binalar
A13. Deprem etkilerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek boluksuz
6 2.5 BYS 2
betonarme perdelerle karland binalar
A14. Deprem etkilerinin moment aktaran sneklik dzeyi yksek
betonarme ereveler ile sneklik dzeyi yksek ba kirili (boluklu)
8 2.5 BYS 2
betonarme perdeler tarafndan birlikte karland binalar
(Bkz.4.3.4.5)
A15. Deprem etkilerinin moment aktaran sneklik dzeyi yksek
betonarme ereveler ile sneklik dzeyi yksek boluksuz betonarme 7 2.5 BYS 2
perdeler tarafndan birlikte karland binalar (Bkz.4.3.4.5)
A16. Deprem etkilerinin tamamnn at dzeyindeki balantlar
mafsall olan ve ykseklii 12 myi gemeyen sneklik dzeyi yksek 3 2
betonarme kolonlar tarafndan karland tek katl binalar
A2. Sneklik Dzeyi Snrl Tayc Sistemler (Bkz. 4.3.4.1, 4.3.4.3, 4.3.4.7)
A21. Deprem etkilerinin tamamnn moment aktaran sneklik dzeyi
4 2.5 BYS7
snrl betonarme erevelerle karland binalar
A22. Deprem etkilerinin tamamnn sneklik dzeyi snrl boluksuz
4 2 BYS 6
betonarme perdelerle karland binalar
A23. Deprem etkilerinin moment aktaran sneklik dzeyi snrl
betonarme ereveler ile sneklik dzeyi snrl boluksuz betonarme 4 2 BYS 6
perdeler tarafndan birlikte karland binalar
A3. Sneklik Dzeyi Karma Tayc Sistemler (Bkz. 4.3.4.1, 4.3.4.6)
A31. Deprem etkilerinin moment aktaran sneklik dzeyi snrl
betonarme ereveler ile sneklik dzeyi yksek ba kirili (boluklu) 6 2.5 BYS 4
betonarme perdeler tarafndan birlikte karland binalar
A32. Deprem etkilerinin moment aktaran sneklik dzeyi snrl
5 2.5 BYS 4
betonarme ereveler ile sneklik dzeyi yksek boluksuz betonarme
perdeler tarafndan birlikte karland binalar
A33. Deprem etkilerinin moment aktaran sneklik dzeyi snrl
dolgulu (asmolen) veya dolgusuz tek dorultulu dili demeli 6 2.5 BYS 5
betonarme ereveler ile sneklik dzeyi yksek ba kirili (boluklu)
betonarme perdeler tarafndan birlikte karland binalar
A34. Deprem etkilerinin moment aktaran sneklik dzeyi snrl
dolgulu (asmolen) dili demeli betonarme ereveler ile sneklik 5 2.5 BYS 5
dzeyi yksek boluksuz betonarme perdeler tarafndan birlikte
karland binalar
28
Tablo 4.1 (devam)
Tayc zin Verilen
Sistem Dayanm Bina
Bina Tayc Sistemi Davran Fazlal Ykseklik
Katsays Katsays Snflar
R D BYS
B. NRETML BETONARME BNA TAIYICI SSTEMLER
B1. Sneklik Dzeyi Yksek Tayc Sistemler
B11. Deprem etkilerinin tamamnn balantlar moment aktaran 6 2.5 BYS 4
sneklik dzeyi yksek nretimli erevelerle karland binalar
B12. Deprem etkilerinin balantlar moment aktaran sneklik dzeyi
yksek nretimli ereveler ile, sneklik dzeyi yksek yerinde dkme 6 2.5 BYS 2
ba kirili (boluklu) betonarme perdeler tarafndan birlikte
karland binalar (Bkz.4.3.4.5)
B13. Deprem etkilerinin balantlar moment aktaran sneklik dzeyi
yksek nretimli ereveler ile, sneklik dzeyi yksek yerinde dkme 5 2.5 BYS 3
boluksuz betonarme perdeler tarafndan birlikte karland binalar
(Bkz.4.3.4.5)
B14. Dey yklerin balantlar mafsall nretimli ve iki dorultulu
ereveler ile, deprem etkilerinin tamamnn ise sneklik dzeyi yksek
4 2 BYS 5
yerinde dkme boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) betonarme
perdelerle karland binalar
B15. Deprem etkilerinin tamamnn at dzeyindeki balantlar
mafsall olan ve ykseklii 12 myi gemeyen sneklik dzeyi yksek 3 2
kolonlar tarafndan karland tek katl binalar
B16. Deprem yklerinin tamamnn ndkml betonarme dey ift
4 2 BYS 6
cidarl paneller tarafndan karland sneklik dzeyi yksek binalar
B2. Sneklik Dzeyi Snrl Tayc Sistemler (Bkz. 4.3.4.1, 4.3.4.7)
B21. Deprem etkilerinin tamamnn balantlar moment aktaran
3 2 BYS 7
sneklik dzeyi snrl nretimli erevelerle karland binalar
B22. Deprem etkilerinin balantlar moment aktaran sneklik dzeyi
snrl nretimli ereveler ile, yerinde dkme sneklik dzeyi snrl 3 2 BYS 6
boluksuz betonarme perdeler tarafndan birlikte karland binalar
B23. Deprem yklerinin tamamnn ndkml betonarme dey tek
3 2 BYS 6
cidarl paneller tarafndan karland sneklik dzeyi snrl binalar
B3. Sneklik Dzeyi Karma Tayc Sistemler (Bkz. 4.3.4.1, 4.3.4.6)
B31. Deprem etkilerinin balantlar moment aktaran sneklik dzeyi
snrl nretimli ereveler ile yerinde dkme sneklik dzeyi yksek
5 2.5 BYS 5
ba kirili (boluklu) betonarme perdeler tarafndan birlikte
karland binalar
B32. Deprem etkilerinin balantlar moment aktaran sneklik dzeyi
snrl nretimli ereveler ile, yerinde dkme sneklik dzeyi yksek 4 2 BYS 5
boluksuz betonarme perdeler tarafndan birlikte karland binalar
29
Tablo 4.1 (devam)
Tayc zin Verilen
Sistem Dayanm Bina
Bina Tayc Sistemi Davran Fazlal Ykseklik
Katsays Katsays Snflar
R D BYS
C. ELK BNA TAIYICI SSTEMLER
C1. Sneklik Dzeyi Yksek Tayc Sistemler
C11. Deprem etkilerinin tamamnn moment aktaran sneklik dzeyi 8 3 BYS 3
yksek elik erevelerle karland binalar
C12. Deprem etkilerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek dmerkez
veya burkulmas nlenmi merkezi aprazl elik ereveler tarafndan 8 2.5 BYS 2
karland binalar
30
Tablo 4.1 (devam)
Tayc zin Verilen
Sistem Dayanm Bina
Bina Tayc Sistemi Davran Fazlal Ykseklik
Katsays Katsays Snflar
R D BYS
D. HAFF ELK BNA TAIYICI SSTEMLER
D1. Sneklik Dzeyi Snrl Tayc Sistemler (Bkz.4.3.4.1)
Deprem etkilerinin tamamnn kaplamal veya aprazl panellerle 3 2 BYS 7
karland sneklik dzeyi snrl hafif elik binalar
D2. Sneklik Dzeyi Karma Tayc Sistemler (Bkz. 4.3.4.1, 4.3.4.6)
Deprem etkilerinin sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl yapsal
4 2 BYS 6
elik ereveler ile kaplamal ve aprazl hafif elik paneller tarafndan
birlikte karland binalar
E. YIMA BNA TAIYICI SSTEMLER
E1. Donatsz yma binalar 2 2 BYS = 8
E2. Kuatlm yma binalar 3 2 BYS 7
E3. Donatl yma binalar 4 2 BYS 7
E3. Donatl gazbeton panel binalar 3 2 BYS 7
F. AHAP BNA TAIYICI SSTEMLER
F1. Sneklik Dzeyi Yksek Tayc Sistemler
Deprem etkilerinin tamamnn ivili veya vidal OSB veya kontrplak
4 2 BYS 7
(plywood) duvar panelleri ile karland sneklik dzeyi yksek
ahap binalar
F2. Sneklik Dzeyi Snrl Tayc Sistemler (Bkz.4.3.4.1)
Deprem etkilerinin tamamnn ivi, vida ve bulon ile birletirilen
3 2 BYS 7
tutkall duvar panelleri ile veya ahap aprazlarla karland sneklik
dzeyi snrl ahap binalar
4.3.5.1 3.3.1.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn
bulunduu binalarda, binann st blmnde ve ok rijit bodrumlu alt blmnde farkl R ve D
katsaylar 4.7.5 veya 4.8.5e gre uygulanacaktr.
4.3.5.2 Bodrumlu binalar dnda, gznne alnan deprem dorultusunda binann tm iin
hesaplanan hakim doal titreim periyodunun, alt blmdeki ktleler silinerek hesaplanan
hakim doal titreim periyoduna orannn 1.1den kk olmas durumunda (Tp,tm 1.1 Tp,st)
da bodrumlu binalar iin 4.7.5 veya 4.8.5de verilen iki adml hesap yaklam uygulanabilir.
Bu durumda, alt ve st blmlerin R ve D katsaylar olarak, ilgili blmlerin tayc sistemleri
iin Tablo 4.1de verilen katsaylar kullanlacaktr.
4.3.5.3 Kolonlar stten mafsall tek katl erevelerin, yerinde dkme veya nretimli
betonarme veya elik binalarda en st kat (at kat) olarak kullanlmas durumunda, yukarda
4.3.5.2de belirtilen koul salanmaz ise, en st kat iin Tablo 4.1de (A16), (B15) veya
(C16)da tanmlanan R ve D katsaylar (Rst, Dst) ile alttaki katlar iin farkl olarak
tanmlanabilen R ve D katsaylar (Ralt, Dst) birarada kullanlabilir. Rst Ralt olmak kayd ile
bu uygulama aadaki ekilde yaplacaktr.
31
(a) Balangta deprem hesab, binann tm iin R = Ralt alnarak 4.7 veya 4.8.2ye gre
yaplacaktr. Yerdeitirmeler ve greli kat telemeleri, binann tm iin bu hesaptan elde
edilecektir.
(b) En st katn i kuvvetleri, (a)da hesaplanan i kuvvetlerin (Ralt / Rst) oran ile arpmndan
elde edilecektir.
(c) Alttaki katlarn i kuvvetleri ise iki ksmn toplamndan oluacaktr. Birinci ksm, (a)da
hesaplanan i kuvvetlerdir. kinci ksm ise, (b)de en st kat kolonlarnn mesnet reaksiyonlar
olarak hesaplanan (eilme momentleri dahil) kuvvetlerin (1 Rst / Ralt) ile arplarak alttaki
katlarn tayc sistemine etki ettirilmesi ile ayrca hesaplanacaktr.
4.3.6.2 Dtan rijit perdelerle evrelenen bodrum katlarndakiler hari olmak zere, tayc
sistem elemanlarnn yksek veya snrl dzeyde snek davranna kar gelen (eilme
momenti, ekme kuvveti ve benzeri) azaltlm i kuvvetlerin hesabnda dayanm fazlal
katsays kullanlmayacaktr (D = 1).
4.3.6.3 Tayc sistem elemanlarnn snek olmayan davranna kar gelen (betonarme
elemanlarda kesme kuvveti, elik elemanlarda birleimlere etkiyen kuvvetler ve benzeri)
azaltlm i kuvvetler iin dayanm fazlal katsays kullanlacaktr (D > 1). Ancak, sneklik
dzeyi yksek tayc sistemlerde D katsaylar ile bytlen i kuvvetler, kapasite kasarm
ilkesinin gerei olarak tanmlanm (izin verilen) kesitlerdeki akma durumu ile uyumlu i
kuvvetlerden daha byk alnmayacaktr.
4.3.6.4 Bina tayc sistemlerinde dayanm fazlal katsaysnn uygulanmas ile ilgili
ayrntl kurallar Ynetmeliin ilgili blmlerinde verilmitir.
4.3.6.5 Bina demelerinde dzlem iinde etkiyen azaltlm i kuvvetlere, ilgili tayc
sistem iin Tablo 4.1de tanmlanan dayanm fazlal katsays uygulanacaktr.
4.3.6.6 Dtan rijit perdelerle evrelenen bodrum katlarndaki tayc sistem elemanlarnda
dayanm fazlal katsaylar 4.10a gre gznne alnacaktr.
4.7 ve 4.8.2de verilen hesap yntemlerinde yatay dorultuda azaltlm deprem yklerinin
belirlenmesi iin kullanlacak azaltlm tasarm ivme spektrumunun belirli bir T doal titreim
periyodu iin ordinat olan azaltlm tasarm spektral ivmesi SaR (T ) , Denk.(4.4) ile
tanmlanmtr:
32
Sae (T )
SaR (T ) (4.4)
Ra (T )
Burada Sae (T ) , 2.2de tanmlanan DD-2 deprem yer hareketi iin Denk.(2.3) ile belirlenen
yatay elastik tasarm spektral ivmesini, Ra (T ) ise Denk.(4.1) ile tanmlanan deprem yk
azaltma katsaysn gstermektedir.
4.4.2.1 Yatay deprem etkisi altnda tayc sistemin deprem hesabnn 4.7 veya 4.8.2de
verilen yntemlerden biri ile yaplmas durumunda, yatayda birbirine dik (X) ve (Y)
dorultularnda tanmlanan depremlerden oluan deprem etkileri Denk.(4.5)de tanmland
ekilde birletirilecektir:
Ed(H) Ed(X) 0.3Ed(Y)
(4.5)
Ed(H) 0.3Ed(X) Ed(Y)
Burada Ed(X) ve Ed(Y) , herhangi bir kesitte birbirine dik (X) ve (Y) dorultularndaki
depremlerin etkisi altnda 4.10a gre tanmlanan ve ayr ayr hesaplanan deprem etkilerini,
Ed(H) ise dorultu birletirmesi uygulanm tasarma esas yatay deprem etkisini
simgelemektedir.
4.4.2.2 Yatay deprem etkisi altnda tayc sistemin deprem hesabnn 4.8.3te verilen
yntemle zaman tanm alannda yaplmas durumunda, yatayda birbirine dik (X) ve (Y)
dorultularndaki deprem bileenleri 2.5e gre birlikte e zamanl olarak tanmlandndan,
birletirilmi yatay deprem etkisi Ed(H) , bu hesap sonucunda dorudan elde edilmektedir.
(a) Aklklarnn yataydaki izdm 20 m veya daha fazla olan kirileri ieren binalar,
(b) Aklklarnn yataydaki izdm 5 m veya daha fazla olan konsollar ieren binalar,
(c) Kirilere oturan kolonlar ieren binalar.
33
Burada G sabit yk etkisini, SDS ise 2.3.2de tanmlanan ksa periyod tasarm spektral ivme
katsaysn gstermektedir.
4.4.4.1 Tayc sistem elemanlarnn tasarmnda esas alnmak zere, deprem etkisini ieren
yk birleimleri Denk.(4.7) ve Denk.(4.8) ile tanmlanmtr:
Burada Q hareketli yk etkisini, S kar yk etkisini, H ise Blm 16da tanmlanan yatay zemin
itkisini simgelemektedir. Yatay deprem etkisi Ed(H) 4.4.2ye gre, dey deprem etkisi Ed(Z) ise
4.4.3e gre belirlenecektir.
Dayanma Gre Tasarm kapsamnda yaplacak dorusal hesapta kullanlmak zere, tayc
sistemlerin modellenmesi ile ilgili kurallar bu ksmda verilmitir.
4.5.1.2 Birbirine dik iki yatay dorultudaki deprem etkisi daima gznne alnacaktr. Dey
deprem etkisi de 4.4.3e gre hesaba katlacaktr.
4.5.2.1 Kiri ve kolonlar, ereve (ubuk) sonlu elemanlar olarak modelleneceklerdir. Kolon
ve kirilerin birletii dm noktalarnda 6 serbestlik derecesinin tm gznne alnacaktr.
Demelerin rijit diyafram olarak modellenmesi durumunda bu serbestlik derecelerinin gerekli
olmayanlar kaldrlacaktr. Kolon-birleim blgeleri rijit veya yar rijit modellenebilir.
4.5.2.2 Betonarme kolon ve kirilerin etkin kesit rijitlikleri 4.5.8e gre belirlenecektir.
34
4.5.3. Betonarme Boluksuz Perdelerin Modellenmesi
4.5.3.1 Betonarme boluksuz perdeler, genellikle konsol olarak alan dey tayc sistem
elemanlardr.
4.5.3.4 Blm 7de perde kesidinin betonarme tasarm iin tanmlanan perde u
blgelerinin birer kolon olarak alnd kayma erevesi modelleri perdeler iin
kullanlmayacaktr.
4.5.3.5 Enkesit ekli T, L, U veya C olan perdelerde perde kollarnn ayr ayr modellenip
hesapland modelleme teknikleri perdeler iin kullanlmayacaktr.
4.5.3.6 Betonarme perdeler, aada 4.5.3.7 ve 4.5.3.8da verilen yntemlerden biri ile
modellenecektir.
4.5.3.7 Enkesit ekli dikdrtgen, I, T, L, U veya C olan betonarme perdeler hem dzlem ii,
hem de dzlem d yerdeitirmelere ilikin serbestlik derecelerini ieren kabuk sonlu
elemanlarla modelleneceklerdir.
(a) Kabuk sonlu elemanlarn birletii dm noktalarnda 6 serbestlik derecesinin tm
gznne alnacaktr.
(b) Sonlu eleman boyutlar, i kuvvet dalmnn yeterli dorulukta hesaplanmasn salayacak
ekilde seilecektir.
(c) Dzlem ii ve dzlem d davrana ilikin etkin kesit rijitlikleri 4.5.8e gre belirlenecektir.
(d) Enkesit ekli dikdrtgen, I, T, L, U veya C olan perdelerde, sonlu eleman dm noktas
kuvvetlerinin bilekeleri, betonarme kesit hesabnda esas alnmak zere enkesit arlk
merkezinde edeer ubuk kesit tesirleri (eilme/burulma momentleri, kesme kuvvetleri,
eksenel kuvvet) olarak elde edilecektir. Perde tabannda bu ekilde elde edilen eilme momenti,
4.3.4.5, 4.3.4.6 ve 4.3.4.7de perde taban devrilme momenti M DEV olarak kullanlacaktr.
4.5.3.8 Enkesit ekli dikdrtgen, I, T, L, U veya C olan perdeler, plandaki en byk perde
kolu uzunluunun toplam perde yksekliine orannn 1/4 amad durumlarda, ekseni
enkesit arlk merkezinden geen edeer ubuk sonlu eleman olarak modellenebilirler. Bu
durumda;
(a) Kat seviyelerinde perde paralarnn planda kiri ve/veya deme sonlu elemanlar ile
birletii dm noktalarndaki baml serbestlik dereceleri, boyutlu rijit cisim hareketi
koulunu salayacak ekilde kesit arlk merkezinde tanmlanacak olan ana dm
noktasndaki 6 bamsz serbestlik derecesine kinematik olarak balanacaklardr. Bu
balantlarn fiziksel olarak rijit ubuklarla yaplmas sakncaldr.
35
(b) Edeer ubuk olarak modellenen perdelerin etkin kesit rijitlikleri 4.5.8e gre
belirlenecektir.
(c) Betonarme kesit hesabnda esas alnmak zere ubuk kesit tesirleri (eilme/burulma
momentleri, kesme kuvvetleri, eksenel kuvvet) kesit arlk merkezinde dorudan elde edilirler.
Perde tabannda elde edilen eilme momenti, 4.3.4.5, 4.3.4.6 ve 4.3.4.7de perde taban devrilme
momenti M DEV olarak kullanlacaktr.
4.5.4.1 Betonarme ba kirili (boluklu) perdeler, iki boluksuz perde parasnn ksa ve ok
yksek kesme dayanmlar olan ba kirileri ile balanarak birlikte tek bir perde olarak alt
dey tayc sistem elemanlardr. Bu tr perdeler, gl ba kirileri sayesinde konsol olarak
alan boluksuz perdeler ile ereveler arasnda bir davran gsterirler.
4.5.4.2 Ba kirili perdeyi oluturan perde paralarnn enkesit ekilleri dikdrtgen veya
genellikle bina ekirdeklerinde olduu gibi U veya C eklinde olabilir (ekil 4.1).
4.5.4.3 Ba kirili (boluklu) perdenin taban devrilme momenti Denk.(4.9) ile hesaplanr:
M DEV M1 M 2 c NV (4.9)
4.5.4.6 Betonarme ba kirili perdeyi oluturan perde paralar, 4.5.3.7 veya 4.5.3.8ye gre
modellenecektir.
4.5.4.7 Betonarme ba kirilerinin yksek kesme dayanmna sahip olmalarn salamak zere
apraz donatlarla dzenlenebilmesi (Bkz.7.6.8) iin net aklk / ykseklik oranlar 2yi
gemeyecektir.
36
ekil 4.1
4.5.5.1 Bodrumlu binalarda epeevre dzenlenen bodrum perdeleri, stteki katlarda oluan
eylemsizlik kuvvetlerinin tmn veya byk bir blmn gei demeleri (Bkz.4.5.7) ile
zerine alp temele aktaran, ayn zamanda depremde zemin itkilerini karlayan tayc sistem
elemanlardr.
37
4.5.5.2 Bodrum perdeleri 4.5.3.7ye gre kabuk sonlu elemanlarla modellenecektir.
4.5.5.3 Bodrumlu binalarda ara rampalar ile ilgili olarak 4.5.7.3de belirtilen dzenlemenin
yaplmas durumunda, rampann hemen yannda mesnetsiz olarak devam eden bodrum
perdeleri iin ayrntl sonlu eleman modellemesi yaplacaktr.
4.5.6.3 4.5.6.2de tanmlanan modele gre yaplan hesap sonucunda demelerde ve kirilerde
meydana gelen ve onlarn kanal ile dey tayc sistem elemanlarna aktarlan i kuvvetlerin
yrngeleri ve deerleri dorudan elde edilirler.
4.5.6.5 4.5.6.4te tanmlanan rijit diyafram modeline gre yaplan hesap sonucunda herhangi
bir dorultuda demeden herhangi bir dey tayc sistem elemanna (kolon veya perde)
aktarlan kuvvet, demenin altndaki ve stndeki katlarda o eleman iin ilgili dorultuda elde
edilen kesme kuvvetlerinin fark olarak hesaplanacaktr.
4.5.6.6 4.5.6.3 veya 4.5.6.5e gre deprem hesabndan elde edilen dzlem ii kuvvetlerin
demelerden dey tayc sistem elemanlarna gvenli biimde aktarld hesapla
gsterilecektir. Gerekli durumlarda betonarme demelerde ek balant donatlar ve aktarma
elemanlar kullanlacaktr.
38
4.5.7. Bodrum Katlarnda ve Gei Katlarnda Demelerin Modellenmesi
4.5.7.1 3.6.6.4de belirtildii zere, normal katlardan ok rijit bodrum katlarna geite yer
alan ve stteki katlarda oluan eylemsizlik kuvvetlerinin tmn veya byk bir blmn ani
olarak bodrum katlardaki evre perdelerine aktarmak durumunda kalan gei katlar
demelerinde yeterli dzlem ii rijitlik ve dayanmn salanmas esastr.
4.5.7.4 Deprem hesab sonucunda bodrum katlardaki rijit evre perdelerine aktarlan
kuvvetler hesaplanacak ve gei demelerinin bu aktarm iin yeterli dayanma sahip olduu
kantlanacaktr. Bu balamda gerekli olmas durumunda demelerde aktarma elemanlar ve
perdelere yk aktarm iin ek balant donatlar dzenlenecektir.
4.5.8.1 Dayanma Gre Tasarm kapsamnda betonarme tayc sistem elemanlarnn kesit
zelliklerinin modellenmesinde Tablo 4.2de verilen etkin kesit rijitlii arpanlar
kullanlacaktr.
Tablo 4.2. Betonarme Tayc Sistem Elemanlarnn Etkin Kesit Rijitlii arpanlar
Betonarme Tayc Etkin Kesit Rijitlii
Sistem Eleman arpan
Perde Deme (Dzlem i) Eksenel Kayma
Perde 0.50 0.50
Bodrum perdesi 0.80 0.50
Deme 0.25 0.25
Perde Deme (Dzlem D) Eilme Kesme
Perde 0.25 1.00
Bodrum perdesi 0.50 1.00
Deme 0.25 1.00
ubuk eleman Eilme Kesme
Ba kirii 0.15 1.00
ereve kirii 0.35 1.00
ereve kolonu 0.70 1.00
Perde (edeer ubuk) 0.50 1.00
4.5.8.2 4.5.3.7, 4.5.5.2 ve 4.5.6.2ye gre sonlu elemanlarla modellenen perde ve demelerin
kendi dzlemleri iindeki eksenel ve kayma davranlarna kar gelen etkin kesit rijitlii
39
arpanlar, elastiklik modl ile kayma modlne uygulanmak zere, Tablo 4.2nin st
ksmnda verilmitir.
4.5.8.3 4.5.3.7, 4.5.5.2 ve 4.5.6.2ye gre sonlu elemanlarla modellenen perde ve demelerin
kendi dzlemleri dndaki eilme ve kesme davranlarna kar gelen etkin kesit rijitlii
arpanlar, elastiklik modl ile kayma modlne uygulanmak zere, Tablo 4.2nin orta
ksmnda verilmitir.
4.5.8.5 Tablo 4.2de verilen her iki arpan da hesap modelinde gznne alnacaktr.
4.5.9.1 Tayc sistem elemanlarnn ubuk, levha (membran) veya kabuk sonlu eleman
olarak modellenmeleri durumunda tekil dm noktas ktleleri, bal sonlu elemanlarn
kapsama alanlarndaki yayl ktlelerin bilekeleri olarak atanrlar. Sonlu eleman dm
noktalarndaki tekil ktleler, sadece iki yatay veya ek olarak dey teleme serbestlik
derecelerine kar gelecek ekilde tanmlanrlar.
4.5.9.2 Tipik sonlu eleman dm noktas jye etkiyen tekil ktle m(S)
j Denk.(4.12) ile
hesaplanacaktr.
w(S)
w(S)
j (S)
wG,j n wQ,j
(S)
; m(S)
j j
(4.12)
g
4.5.9.3 Kat demelerinin 4.5.6.4e gre kendi dzlemleri iinde rijit diyafram olarak
modellenmeleri durumunda kat ktleleri, kat ktle merkezindeki ana dm noktasnda
dzlem ii bamsz rijit hareket serbestlik derecesine kar gelecek ekilde tanmlanrlar.
Bamsz serbestlik dereceleri, genellikle iki yatay teleme serbestlik derecesi ile ana dm
noktasndan geen dey eksen etrafndaki dnme serbestlik derecesi olarak seilirler. Kat
40
ktlelerinin hesabnda da Denk.(4.12) kullanlacaktr. Demedeki dey serbestlik
derecelerine kar gelen ktleler 4.5.9.2deki gibi tanmlanacaklardr.
4.5.10.1 Deprem yer hareketinin binaya etkisinde ve tayc sistemin rijitlik ve ktle
dalmndaki olas belirsizlikleri gznne almak zere ek dmerkezlik etkisi tanmlanmtr.
4.5.10.2 Kat demelerinin 4.5.6.4e gre kendi dzlemleri iinde rijit diyafram olarak
modellenmeleri durumunda,
(a) 4.5.9.3e gre kat ktle merkezinde (ana dm noktas) tanmlanan kat ktlesi esas alnarak
her bir deprem dorultusunda deprem hesab yaplacaktr.
(b) Kat ktle merkezine (ana dm noktas) etkiyen yatay deprem ykleri, gznne alnan
deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlacak ve bu
durumlar iin de ayrca deprem hesab yaplacaktr.
(c) Deprem hesabnn 4.7ye gre yaplmas durumunda modelleme kolayl bakmndan
deprem yknn kaydrlmas yerine, kat ktle merkezinde (ana dm noktas) etkiyen
edeer deprem yk FiE(X) ile birlikte Denk.(4.13) ile verilen ek kat burulma momentinin
gznne alnmas uygundur.
M ib(X) FiE(X) e (4.13)
Burada e, %5lik ek dmerkezlii gstermektedir.
(d) Deprem hesabnn 4.8e gre modal yntemlerle yaplmas durumunda modelleme kolayl
bakmndan deprem yknn kaydrlmas yerine, kat ktle merkezinde (ana dm noktas)
tanmlanan kat ktlesi mi ile birlikte, kat ktle eylemsizlik momenti mi ya Denk.(4.14) ile
verilen mi artmnn eklenmesi uygundur.
mi mi e2 (4.14)
4.5.10.3 Deprem hesabnn 4.7 veya 4.8.2ye gre tek dorultulu deprem etkisi altnda
yaplmas durumunda her bir dorultu iin ek dmerkezlik gznne alnr. Hesabn 4.8.3e
gre ayn anda etkiyen iki dorultulu deprem etkisi altnda yaplmas durumunda da, deprem
dorultular 90o evrilerek her iki durum iin dmerkezlikler ayr ayr uygulanacaktr.
4.5.10.4 Kat demelerinin 4.5.6.2ye gre kendi dzlemleri iindeki yerdeitirmelere ilikin
serbestlik derecelerini iermek zere iki boyutlu levha (membran) sonlu elemanlar ile
modellenmesi durumunda,
(a) Oluturulan bu modelle, dmerkezlik etkisi olmakszn, deprem hesab yaplacak,
demelerde ve demeler dndaki tayc sistem elemanlarnda i kuvvetler ve
yerdeitirmeler elde edilecektir. Demeler iin elde edilen byklkler deme tasarmnda
gznne alnacaktr.
(b) D merkezlik etkisinin gznne alnabilmesi iin dzlem ii sonlu eleman serbestlik
derecelerine rijit hareket dnm uygulanacak ve 4.5.10.2de tanmland ekilde kat ktle
merkezleri kaydrlacaktr. Ek dmerkezliin demeler dndaki tayc sistem elemanlarna
etkisinin belirlenmesi iin rijit diyafram modellemesini esas alan ikinci bir deprem hesab
yaplacaktr.
41
(c) Demeler dndaki tayc sistem elemanlar iin tasarma esas i kuvvetler ve
yerdeitirmeler (a) ve (b)de elde edilenlerin zarf (elverisiz olanlar) olarak belirlenecektir.
Dayanma Gre Tasarm kapsamnda kullanlacak dorusal hesap yntemleri, ayrntlar 4.7de
aklanan Edeer Deprem Yk Yntemi ile ayrntlar 4.8de aklanan Modal Hesap
Yntemleri dir.
4.6.2.1 Ayrntlar 4.8de aklanan Modal Hesap Yntemlerinden herhangi biri (Mod
Birletirme Yntemi veya Mod Toplama Yntemi) bu Blm kapsamndaki binalarn tmnn
deprem hesabnda kullanlabilir.
Edeer Deprem Yk Yntemi, birbirine dik (X) ve (Y) deprem dorultularnda binaya etkiyen
depremler iin ayr ayr uygulanacaktr. Aadaki bantlar (X) deprem dorultusu iin
verilmitir. Bodrumlu ve bodrumsuz binalarda bina taban ve bina ykseklii tanmlar iin
3.3.1 esas alnacaktr.
4.7.1.1 Gznne alnan (X) deprem dorultusunda, binann tmne etkiyen toplam edeer
deprem yk (taban kesme kuvveti), VtE(X) , Denk. (4.15) ile belirlenecektir.
42
4.7.1.2 Denk.(4.15)teki mt binann Denk.(4.16) ile hesaplanan toplam ktlesine kar
gelmektedir:
N
mt = mi (4.16)
i=1
4.7.2.1 Denk.(4.15) ile hesaplanan toplam edeer deprem yk, bina katlarna etkiyen
edeer deprem yklerinin toplam olarak Denk.(4.17) ile ifade edilir:
N
VtE(X) = FNE
(X)
+ FiE(X) (4.17)
i=1
4.7.2.4 Kat demelerinin 4.5.6.4e gre rijit diyafram olarak modellenmesi durumunda
Denk.(4.19) ile hesaplanan FiE(X) edeer deprem yk, iinci kattaki ana dm noktasna
gznne alnan deprem dorultusunda etki ettirilecektir.
4.7.2.5 Kat demelerinin 4.5.6.2ye gre levha (membran) sonlu elemanlar ile modellenmesi
durumunda, inci katta jinci dm noktasna etkiyen edeer deprem yk Denk.(4.20) ile
hesaplanacaktr:
FiE(X) (S)
f jE(S) = mj (4.20)
mi
4.7.2.6 Deprem yklerinden binann tabannda meydana gelen toplam devrilme momenti
Denk.(4.21) ile hesaplanr:
N
M o(X) FiE(X) H i (4.21)
i=1
43
4.7.3. Binann Hakim Doal Titreim Periyodunun Belirlenmesi
4.7.3.1 Denk.(4.15)te yer alan ve gznne alnan (X) deprem dorultusunda binann hakim
doal titreim periyodunu ifade eden Tp(X) , Denk.(4.22) ile hesaplanacaktr.
1/ 2
N (X)2
mi dfi
i=1
Tp(X) = 2 N (4.22)
Ffi(X) dfi(X)
i=1
Burada iinci kata etkiyen fiktif yk gsteren Ffi(X) , Denk.(4.19)da (VtE(X) FNE
(X)
) yerine
herhangi bir deer (rnein 100) konularak elde edilecektir.
4.7.3.2 Denk.(4.22) ile hesaplanan hakim doal titreim periyodu, [s] biriminde 0.04H N
deerinden daha uzun alnmayacaktr.
Binann herhangi bir iinci katnda Tablo 3.5te tanmlanan A1 tr dzensizliin bulunmas
durumunda, 1.2 < bi 2.0 olmak koulu ile, 4.5.10.2ye gre bu katta uygulanan %5 ek
dmerkezlik, her iki deprem dorultusu iin Denk.(4.23)de verilen Dbi katsays ile arplarak
bytlecektir.
2
Dbi = bi (4.23)
1.2
3.3.1de verilen tanma gre, dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu
binalarda, binann st blm ve bodrumlu alt blm birarada ortak bir tayc sistem olarak
modellenecek, ancak deprem hesab iki adml hesap yaklam ile yaplacaktr (ekil 4.2):
4.7.5.1 ki adml hesabn ilk admnda ortak tayc sistem modelinde 4.7.2.3 veya 4.7.2.5e
gre hesaplanan edeer deprem ykleri sadece st blme etki ettirilir (ekil 4.2b) ve deprem
yk azaltma katsaysnn Denk.(4.1) ile hesabnda Tablo 4.1de st blm iin tanmlanan
Rst ve Dst katsaylar kullanlr.
4.7.5.2 ki adml hesabn ikinci admnda, yine ortak tayc sistem modelinde alt blmdeki
bodrum katlarnn ktleleri, Denk.(4.4)te T=0 konularak elde edilen SaR(0) ile arplarak bu
katlara etkiyen yaklak edeer deprem ykleri hesaplanr (ekil 4.2c). Bu duruma kar gelen
deprem yk azaltma katsaysnn Denk.(4.1) ile hesabnda (Ralt / I) = 2.5 ve Dalt = 1.5
alnacaktr.
44
4.8. MODAL HESAP YNTEMLER LE DORUSAL DEPREM HESABI
4.8.1.1 Deprem etkisi altnda tayc sistemin modal davrann esas alan Modal Hesap
Yntemleri, 4.8.2de verilen deprem spektrumu ile hesaba dayal Mod Birletirme Yntemi ve
4.8.3te verilen zaman tanm alannda hesaba dayal Mod Toplama Yntemidir. Bu yntemler
iin ayrntl aklamalar EK 4Bde verilmitir. Bodrumlu ve bodrumsuz binalarda bina taban
ve bina ykseklii tanmlar iin 3.3.1 esas alnacaktr.
4.8.1.2 Modal hesap yntemlerinde, hesaba katlmas gereken yeterli titreim modu says,
YM,
(a) EK 4Bye gre (X) ve (Y) deprem dorultularnda her bir mod iin hesaplanan taban kesme
kuvveti modal etkin ktlelerinin toplamnn bina toplam ktlesinin %90ndan daha az
olmamas kuralna gre belirlenecektir.
YM YM
mtxn 0.90 mt mtyn 0.90 mt
(X) (Y)
; (4.24)
n=1 n=1
(b) Her iki dorultu iin hesaplanan YMlerin by boyutlu hesapta dikkate alnacaktr.
(X)
FNE FNE
(X) (X)
FNE FNE
(X)
mN mN
FiE(X) mi
HN
FiE(X) mi m2 Hi
HN
m1
VtE(X)
Hi
m2
(X)
FbkE mbk
m1
VtE(X)
(a) (b) (c)
ekil 4.2
45
4.8.2. Mod Birletirme Yntemi ile Deprem Hesab
4.8.2.1 Mod Birletirme Ynteminde, verilen bir deprem dorultusunda deprem tasarm
spektrumundan yararlanlarak gznne alnan her bir titreim modunda davran
byklklerinin enbyk deerleri modal hesap yntemi ile hesaplanr. Yeteri kadar titreim
modu iin hesaplanan, ancak ezamanl olmayan enbyk modal davran byklkleri daha
sonra istatistiksel olarak birletirilerek enbyk davran byklklerinin yaklak deerleri
elde edilir. Yntemin ayrntlar EK 4Bde verilmitir.
4.8.3. Zaman Tanm Alannda Mod Toplama Yntemi ile Deprem Hesab
4.8.3.1 Mod Toplama Ynteminde, depremin ezamanl olarak birbirine dik iki yatay
dorultuda etkidiinin gznne alnmas durumunda, her bir titreim moduna ait modal
davran byklkleri zaman tanm alannda modal hesap yntemi ile hesaplanr. Yeteri kadar
titreim modu iin hesaplanan ezamanl modal davran byklkleri daha sonra zaman tanm
alannda dorudan toplanarak davran byklklerinin zamana gre deiimi ve tasarmda
esas alnmak zere enbyk deerleri elde edilir. Yntemin ayrntlar EK 4Bde verilmitir.
4.8.4.1 Herhangi bir (X) deprem dorultusu iin Vtx E VtE olmas durumunda, 4.8.2
(X) (X)
veya 4.8.3e gre uygulanan modal hesap yntemi ile elde edilen tm azaltlm i kuvvet ve
yerdeitirme byklkleri, Denk.(4.25) ile verilen edeer taban kesme kuvveti bytme
katsays (X)
tE
ile arplarak bytlecektir.
E VtE(X)
tE
(X) 1 (4.25)
Vtx(X)
Burada VtE(X) statik hesap yntemine gre Denk.(4.17) ile hesaplanan toplam edeer deprem
ykn (taban kesme kuvvetini), Vtx(X) ise 4.8.2 veya 4.8.3e gre x dorultusunda elde edilen
toplam deprem ykn gstermektedir. E arpan aadaki ekilde alnacaktr:
46
4.8.4.2 3.3.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu
binalarda edeer taban kesme kuvveti bytme katsays, binann bodrum katlarnn stndeki
st blm iin hesaplanacaktr.
3.3.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu binalarda,
yatay rijitlik bakmndan st blm ile greceli olarak ok rijit olan alt blm (bodrum katlar),
dinamik davran ve dayanm alarndan da ok farkl zelliklere sahiptir. Bu tr binalarn
modal hesap yntemleri ile dorusal deprem hesab iin uygulanan iki adml hesap
yaklamnda, binann st blm ve bodrumlu alt blm birarada tek bir tayc sistem
olarak modellenir, ancak st blm ile alt blmn birbirlerine ok uzak modlarda titremeleri
nedeni ile deprem hesab iki admda ayr ayr yaplr:
4.8.5.1 ki adml hesabn ilk admnda ortak tayc sistem modelinde sadece st blmn
ktleleri gznne alnarak modal hesap yaplr. Bu durumda yeterli titreim modu says,
sadece st blmn toplam ktlesi esas alnarak hesaplanan etkin ktle katlm oranlarna gre
belirlenecektir. Deprem yk azaltma katsaysnn Denk.(4.6) ile hesabnda her bir mod iin
Tablo 4.1de st blm iin tanmlanan R ve D katsaylar kullanlr.
4.8.5.2 ki adml hesabn ikinci admnda, ortak tayc sistem modelinde sadece alt
blmn ktleleri gznne alnarak analiz yaplr. Bu durumda yeterli titreim modu says,
sadece alt blmn toplam ktlesi esas alnarak hesaplanan etkin ktle katlm oranlarna gre
belirlenecektir. Deprem yk azaltma katsaysnn Denk.(4.1) ile hesabnda (R / I) = 2.5 ve
D = 1.5 alnacaktr.
4.9.1.1 (X) deprem dorultusunda herhangi bir kolon veya perde iin, ardk iki kat
arasndaki yerdeitirme farkn ifade eden azaltlm greli kat telemesi, i(X) , Denk.(4.26)
ile elde edilecektir.
i(X) = ui(X) ui(X)
-1
(4.26)
4.9.1.2 Tipik (X) deprem dorultusu iin, binann iinci katndaki kolon veya perdeler iin
etkin greli kat telemesi, i(X) , Denk.(4.27) ile elde edilecektir.
R (X)
i(X) = (4.27)
I i
47
4.9.1.3 Her bir deprem dorultusu iin, binann herhangi bir iinci katndaki kolon veya
perdelerde, Denk.(4.27) ile hesaplanan i(X) etkin greli kat telemelerinin kat iindeki en
byk deeri i,max
(X)
, aada (a) veya (b)de verilen koullar salayacaktr.
(a) Gevrek malzemeden yaplm boluklu veya boluksuz dolgu duvarlarnn ve cephe
elemanlarnn ereve elemanlarna, aralarnda herhangi bir esnek derz veya balant
olmakszn, tamamen bitiik olmas durumunda:
i,max
(X)
(4.28a)
0.008
hi
(b) Gevrek malzemeden yaplm dolgu duvarlar ile ereve elemanlarnn aralarnda esnek
derzler yaplmas, cephe elemanlarnn d erevelere esnek balantlarla balanmas veya
dolgu duvar elemannn ereveden bamsz olmas durumunda:
i,max
(X)
(4.28b)
0.016
hi
Ancak, bu durumda derzli dolgu duvar elemanlarnn, esnek dolgu duvar elemanlarnn ve esnek
balantl cephe elemanlarnn dzlem ii yatay telenme kapasitelerinin Denk.(4.28b)de
verilen snr deeri salad deneylerle kantlanacaktr. Dolgu duvarlar iin rnek bir esnek
derz uygulamas EK 4Cde verilmitir.
4.9.1.4 Denk.(4.28)te yer alan katsays, binann gznne alnan deprem dorultusundaki
hakim titreim periyodu iin 2.2de tanmlanan DD-3 depreminin 2.3.5.1e gre hesaplanan
elastik tasarm spektral ivmesinin, DD-2 depreminin elastik tasarm spektral ivmesine
orandr.
4.9.1.5 Deprem yklerinin tamamnn balantlar tersinir momentleri aktarabilen elik veya
nretimli betonarme erevelerle tand tek katl binalarda, Denk.(4.28) ile tanmlanan
snrlar en ok %50 arttrlabilir.
4.9.2.1 Gznne alnan (X) deprem dorultusunda her bir iinci katta Denk.(4.29) ile kinci
Mertebe Gsterge Deeri (X)
II,i
hesaplanacaktr.
N
( i(X) )ort wk
(X)
II,i (X)
k=i (4.29)
Vi hi
Bu bantdaki (i(X) )ort , iinci kattaki kolon ve perdelerde (X) deprem dorultusunda
hesaplanan azaltlm greli kat telemelerinin kat iindeki ortalama deeri olarak 4.9.1e gre
bulunacaktr.
48
4.9.2.2 Tm katlar iin hesaplanan (X)
II,i lerin maksimum deeri II,max n Denk.(4.30)da
(X)
verilen koulu salamas durumunda, ikinci mertebe etkilerinin tasarma esas i kuvvetlerin
hesabnda gznne alnmas gerekli deildir.
D
(X)
II,max 0.12
(4.30)
Ch R
Bu durumda yerel ikinci mertebe etkileri, yrrlkteki betonarme ve elik ynetmeliklerine
gre eleman tasarmnda gznne alnabilir. Denk.(4.30)da R ve D, bina tayc sistemi iin
Tablo 4.1de verilen tayc sistem davran katsays ve dayanm fazlal katsaysn, Ch ise
tayc sistemin dorusal olmayan histeretik davranna bal olarak tanmlanan bir katsayy
gstermektedir. Betonarme binalarda Ch 0.5 , elik ve kompozit kolonlu binalarda ise Ch 1
alnacaktr.
verilen koulu salamamas durumunda, gznne alnan (X) deprem dorultusu iin tm i
kuvvetler aada Denk.(4.31) ile tanmlanan ikinci mertebe bytme katsays (X) II
ile
arplarak arttrlacaktr.
Ch R (X)
II = 0.88
(X) II,max 1 (4.31)
D
Bu durumda uygulanabilecek dier bir seenek, tayc sistemin rijitlik ve/veya dayanmnn
uygun ekilde arttrlarak deprem hesabnn yenilenmesidir.
4.9.2.4 Yukardaki ilemler (X)e dik (Y) deprem dorultusunun biri iin de yaplacaktr.
3.3.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu binalarda
ikinci mertebe etkileri, binann bodrum katlarnn stndeki st blm iin gznne
alnacaktr.
Farkl zemin oturmalarna bal temel teleme ve dnmeleri ile scaklk deimelerinin etkisi
dnda, bina bloklar veya mevcut eski binalarla yeni yaplacak binalar arasnda, sadece deprem
etkisi iin braklacak derz boluklarna ilikin koullar aada belirtilmitir:
4.9.3.1 4.9.3.2ye gre daha elverisiz bir sonu elde edilmedike derz boluklar, her bir kat
iin komu blok veya binalarda elde edilen yerdeitirmelerin karelerinin toplamnn karekk
ile aada tanmlanan katsaysnn arpm sonucunda bulunan deerden az olmayacaktr.
Gznne alnacak kat yerdeitirmeleri, kolon veya perdelerin baland dm noktalarnda
hesaplanan azaltlm ui(X) yerdeitirmelerinin kat iindeki ortalamalar olacaktr. Mevcut eski
bina iin hesap yaplmasnn mmkn olmamas durumunda eski binann yerdeitirmeleri,
yeni bina iin ayn katlarda hesaplanan deerlerden daha kk alnmayacaktr.
(a) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin btn katlarda ayn seviyede
olmalar durumunda = 0.25 (R / I) alnacaktr.
(b) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin, baz katlarda olsa bile, farkl
seviyelerde olmalar durumunda, tm bina iin = 0.5 (R / I) alnacaktr.
49
4.9.3.2 Braklacak minimum derz boluu, 6 m ykseklie kadar en az 30 mm olacak ve bu
deere 6 mden sonraki her 3 mlik ykseklik iin en az 10 mm eklenecektir.
4.9.3.4 Ayrk iki bina blokunun veya bir binann deprem davranlar bakmndan farkl iki
blmnn birbirine kpr ve benzeri bir eleman ile balanmas durumunda, sz konusu
elemann balad bloklardan biri zerindeki hareketli mesnedinin her iki deprem dorultusu
ve ynndeki yerdeitirme kapasitesi, iki blokun balant eleman seviyesinde azaltlm
deprem ykleri iin hesaplanan yerdeitirmelerinin mutlak deerleri toplamnn en az 1.5(R /
I) kat olacaktr.
Dayanma Gre Tasarmda Denk.(4.11)de Ed ile gsterilen deprem etkisine kar gelmek
zere tasarma esas i kuvvetler (dayanm talepleri) ile temellere aktarlan kuvvetler aadaki
ekilde belirlenecektir.
3.3.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu binalarda,
4.7.5 veya 4.8.5e gre dorusal deprem hesab iin uygulanan iki adml hesap yaklamnda
tasarma esas i kuvvetler aadaki ekilde belirlenecektir:
uygulanr.
(c) st blmde snek tasarma esas i kuvvetler, (b)de elde edilen i kuvvetlerdir.
(d) st blmde snek olmayan (gevrek) tasarma esas i kuvvetlerin hesab iin (b)de elde
edilen i kuvvetler Dst ile arplarak bytlr ve 4.3.6.3 uygulanr.
(e) Alt blmde snek tasarma esas i kuvvetlere st blmn katks (b)de elde edilen i
kuvvetlerdir.
(f) Alt blmde snek olmayan (gevrek) tasarma esas i kuvvetlere st blmn katks iin
(b)de elde edilen i kuvvetler 0.6Dst ile arplarak bytlr.
50
(b) Alt blmde snek tasarma esas i kuvvetlere alt blmn katks, (a)da elde edilen i
kuvvetlerdir.
(c) Alt blmde snek olmayan (gevrek) tasarma esas i kuvvetlere alt blmn katks iin
(a)da elde edilen i kuvvetler Dalt = 1.5 ile arplarak bytlr.
(d) Alt blmde snek tasarma esas i kuvvetler 4.10.1.1(e)de elde edilen i kuvvetler ile
4.10.1.2(b)de elde edilen i kuvvetlerin toplamdr.
(e) Alt blmde snek olmayan (gevrek) tasarma esas i kuvvetler 4.10.1.1(f)de elde edilen
i kuvvetler ile 4.10.1.2(c)de elde edilen i kuvvetlerin toplamdr.
3.3.1de verilen tanma gre bodrumsuz binalarn tasarma esas i kuvvetleri, 4.10.1.1de
bodrumlu binalar iin uygulanan iki adml hesap yaklamnn birinci admnda st blm iin
verilen 4.10.1.1(a), (b), (c), (d) paragraflarna gre hesaplanacaktr.
Blm 16 kapsamnda temellerin tama gc yaklam ile tasarmnda esas alnmak zere,
binadan temele aktarlacak kuvvetler aadaki ekilde belirlenecektir.
4.10.3.1 3.3.1de verilen tanma gre bodrumsuz binalarda veya bodrumlu binalarda kritik
perde yksekliinin temel st kotundan balad durumlarda,
(a) Perdeden temele aktarlan eilme momenti, perde taban kesitindeki eilme momentinin st
blme ait Dst katsays ile arpmndan elde edilecektir. Ancak bu eilme momenti, sneklik
dzeyi yksek perdelerde perde tabanndaki akma momentinden daha byk alnmayacaktr.
Betonarme perdeden temele aktarlan kesme kuvveti, perde taban kesitinde 7.6.6.3e gre
tanmlanan kuvvettir.
(b) Bu tr binalarda perdelerin dier i kuvvet bileenleri ve perdeler dndaki dier
elemanlardan temele aktarlacak i kuvvetler, bodrumlu binalarda 4.10.1.2(e)ye gre,
bodrumsuz binalarda ise snek tasarma kar gelen i kuvvetlerin 0.6Dst ile arplarak
bytlmesi ile elde edilecektir.
4.10.3.2 3.3.1de verilen tanma gre bodrumlu binalarda, kritik perde yksekliinin temel
st kotundan daha yukarda balad durumlarda, perdelerden aktarlan eilme momentleri ve
kesme kuvvetleri de dahil olmak zere, tm elemanlardan temele aktarlacak i kuvvetler
4.10.3.1(b)ye gre hesaplanacaktr.
Kazkl temeller iin dayanma gre tasarm kapsamnda yaplan yap kazk zemin etkileimi
hesaplarnn ayrntlar 16.10 ve EK 16Cde verilmitir.
51
EK4A AKMA DAYANIMI, TASARIM DAYANIMI VE DEPREM YK
KATSAYILARI
4A.0. SMGELER
fd (,T ) = ngrlen sneklik kapasitesi ve periyoda bal olarak tayc sistemin sahip
olmas gereken tasarm dayanm simgesi
fe (T ) = Tayc sistem iin hesaplanan dorusal (elastik) dayanm talebi simgesi
f y (,T ) = ngrlen sneklik kapasitesi ve periyoda bal akma dayanm simgesi
R = Tayc Sistem Davran Katsays
Ra (T ) = ngrlen sneklik kapasitesi ve periyoda bal Deprem Yk Azaltma Katsays
Ry (,T ) = ngrlen sneklik kapasitesi ve periyoda bal Akma Dayanm Azaltma
Katsays
T = Doal titreim periyodu [s]
TB = Yatay elastik tasarm ivme spektrumu ke periyodu [s]
= Tayc sistem iin ngrlen sneklik kapasitesi
Dayanma Gre Tasarm erevesinde, modal tek serbestlik dereceli sistem iin ngrlen
sneklik kapasitesi dayanm talebi ilikisi ve buna bal olarak tanmlanan deprem yk
katsaylar aada verilmitir (ekil 4A.1).
f e (T )
f y (,T ) (4A.1)
Ry (,T )
Burada fe (T ) tayc sistem iin hesaplanan dorusal (elastik) dayanm talebini, T sistemin
doal titreim periyodunu, Ry (,T ) ise aada 4A.1.2de tanmlanan Akma Dayanm Azaltma
Katsaysn simgelemektedir.
Akma Dayanm Azaltma Katsays Ry (,T ) , eit yerdeitirme kural uyarnca rijitlii fazla
olmayan tayc sistemler iin ngrlen sneklik kapasitesi ye eit alnr:
Ry (,T ) T TB (4A.2a)
Rijitlii fazla tayc sistemler iin ise bu Ynetmelikte aadaki bant esas alnmtr:
52
T
Ry (,T ) 1 ( 1) T TB (4A.2b)
TB
fe (T )
f y (,T )
umax
fd (,T )
uy
ud uy umax u
ekil 4A.1
53
4A.3. TAIYICI SSTEM DAVRANI KATSAYISI VE DEPREM YK AZALTMA
KATSAYISI
Dayanma Gre Tasarmda tama gc yaklam ile kesit tasarm iin, her bir tayc sistem
tr iin seilen belirli sabit bir sneklik kapasitesine kar gelen Deprem Yk Azaltma
Katsays Ra (T ) aadaki ekilde tanmlanr;
f e (T )
Ra (T ) (4A.5a)
f d (,T )
veya Denk.(4A.1) ve Denk.(4A.3)ten yararlanlarak aadaki ekilde de ifade edilebilir:
Ra (T ) D Ry (,T ) (4A.5b)
Sonu olarak Denk.(4A.2), Denk.(4A.4) ve Denk.(4A.5)ten yararlanlarak Deprem Yk
Azaltma Katsays Ra (T ) uygulamada kullanlmak zere aadaki ekilde ifade edilir:
R
Ra (T ) T TB (4A.6a)
I
R T
Ra (T ) D D T TB (4A.6b)
I TB
54
EK4B MODAL HESAP YNTEMLER
4B.0. SMGELER
(X,Y)
anR (t ) = Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci
titreim moduna ait zamana bal azaltlm modal szde-ivme [m/s2]
dn(X,Y) (t ) = Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci
titreim moduna ait zamana bal azaltlm modal yerdeitirme [m]
(X)
fixn,max = (X) deprem dorultusu iin binann x ekseni dorultusunda ninci doal titreim
modunda iinci kata etkiyen enbyk modal deprem yk [kN]
fixn(X,Y) = Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci
titreim modunda iinci kata x dorultusunda etkiyen modal deprem yknn
zamana gre deiimi [kN]
(X)
M oxn,max = (X) deprem dorultusu iin binann x ekseni dorultusunda ninci titreim moduna
ait enbyk modal taban devrilme momenti [kNm]
(X,Y)
M oxn (t ) = Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci
titreim modunda, modal taban devrilme momentinin zamana gre deiimi
[kNm]
mi = iinci katn toplam ktlesi [t]
mi = iinci katn ktle eylemsizlik momenti [tm2]
(X)
mixn = (X) deprem dorultusu iin binann x ekseni dorultusunda ninci doal titreim
moduna ait iinci kat modal etkin ktlesi [t]
(X)
miyn = (X) deprem dorultusu iin binann y ekseni dorultusunda ninci doal titreim
moduna ait iinci kat modal etkin ktlesi [t]
(X)
min = (X) deprem dorultusu iin binann z ekseni etrafnda ninci doal titreim
moduna ait iinci kat modal etkin ktle eylemsizlik momenti [tm2]
(X)
mtxn = (X) deprem dorultusu iin binann x ekseni dorultusunda ninci titreim moduna
ait taban kesme kuvveti modal etkin ktlesi [t]
(Y)
mtyn = (Y) deprem dorultusu iin binann y ekseni dorultusundaki taban kesme kuvveti
modal etkin ktlesi [t]
rn(X) = (X) deprem dorultusu iin herhangi bir davran byklne (yerdeitirme,
greli kat telemesi, i kuvvet bileeni) kar gelen tipik birim modal davran
bykl
55
(X)
rn,max = (X) deprem dorultusu iin herhangi bir davran byklne (yerdeitirme,
greli kat telemesi, i kuvvet bileeni) kar gelen tipik enbyk modal davran
bykl
r (X,Y) (t ) = Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda
herhangi bir davran byklne (yerdeitirme, greli kat telemesi, i kuvvet
bileeni) kar gelen tipik davran byklnn zamana gre deiimi
rn(X,Y) (t ) = Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci
titreim modunda herhangi bir davran byklne (yerdeitirme, greli kat
telemesi, i kuvvet bileeni) kar gelen tipik modal davran byklnn
zamana gre deiimi
Tn = ninci moda ait doal titreim periyodu [s]
ug(X) (t ) = (X) deprem dorultusunda tanmlanan yer ivmesi bileeninin zamana gre
deiimi [m/s2]
ug(Y) (t ) = (Y) deprem dorultusunda tanmlanan yer ivmesi bileeninin zamana gre
deiimi [m/s2]
(X)
Vtxn,max = (X) deprem dorultusu iin binann x ekseni dorultusunda ninci titreim moduna
ait enbyk modal taban kesme kuvveti [kN]
(X,Y)
Vtxn (t ) = Ayn anda (X) ve (Y) deprem yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci
titreim modunda, modal taban kesme kuvvetinin zamana gre deiimi
YM = Yeterli tireim modu says simgesi
mn = minci ve ninci doal tireim periyotlarnn oran
i(X)n = iinci katta (X) deprem dorultusunda ninci doal titreim mod ekli genlii
ixn = iinci katta x ekseni dorultusunda ninci doal titreim mod ekli genlii
iyn = iinci katta y ekseni dorultusunda ninci doal titreim mod ekli genlii
i n = iinci katta z ekseni etrafnda dnme olarak ninci doal titreim mod ekli genlii
(X)
n = (X) deprem dorultusu iin, ninci tireim moduna ait modal katk arpan
n = ninci titreim moduna ait modal snm oran
n = ninci titreim moduna ait doal titreim asal frekans [rad/s]
mn = Tam Karesel Birletirme Kuralnda minci ve ninci doal titreim modlarna ait
apraz korelasyon katsays
4B.1.1 Aada tanmlanan modal hesap parametreleri, deprem verisinden bamsz olarak,
sadece gznne alnan deprem dorultusuna ve tayc sistemin serbest titreim hesabndan
56
elde edilen bilgilere gre hesaplanan ve aada 4B.2 ve 4B.3te aklanan her iki modal hesap
ynteminde de kullanlan byklklerdir.
4B.1.2 Modal hesap parametreleri, aada sadece (X) yatay deprem dorultusu iin
tanmlanmtr. Ayn parametreler (X)e dik (Y) deprem dorultusu iin de benzer ekilde
tanmlanabilir.
4B.1.3 Modal hesap parametrelerinin tanmnda tayc sistemin serbestlik dereceleri olarak:
(a) Kat demelerinin rijit diyafram olarak modellenmesi durumunda, herhangi bir iinci kat
demesinin ktle merkezinde x ve y yatay dorultularnda tanmlanan yerdeitirmeler ile kat
ktle merkezinden geen dey eksen etrafndaki dnme dikkate alnm ve bu serbestlik
derecelerine kar gelen kat ktlesi mi ile kat ktle eylemsizlik momenti mi tanmlanmtr.
(b) Kat demelerinin rijit diyafram olarak alnmamas ve 4.5.6.2ye gre kendi dzlemleri
iindeki yerdeitirmelere ilikin serbestlik derecelerini iermek zere iki boyutlu levha
(membran) sonlu elemanlar ile modellenmesi durumunda, mi kat ktleleri yerine sonlu eleman
dm noktalarndaki m(S)
j
ktleleri gznne alnacaktr.
4B.1.4 Verilen (X) deprem dorultusu iin, ninci tireim moduna ait modal katk arpan
(X)
n
ile binann x ekseni dorultusundaki taban kesme kuvveti modal etkin ktlesi mtxn (X)
,
Denk.(4.29) ile tanmlanr:
N
mi i(X)n N
(X)
n N
i =1
; (X)
mtxn (X)
n mi ixn
(4B.1)
(mi mi mi )
2 2 2 i =1
ixn iyn in
i=1
4B.1.5 Verilen (X) deprem dorultusu iin tipik bir ninci titreim modunda, yukarda
4.8.1.3te tanmlanan serbestlik derecelerine ait kat modal etkin ktleleri Denk.(4.31) ile
tanmlanr:
(X)
mixn mi ixn (X)
n ; (X)
miyn mi iyn (X)
n ; (X)
min mi in (X)
n
(4B.2)
4B.1.6 Verilen (X) deprem dorultusu iin tipik ninci titreim modunda herhangi bir davran
byklne (yerdeitirme, greli kat telemesi, i kuvvet bileeni) kar gelen tipik birim
modal davran bykl rn(X) , yukarda Denk.(4B.2) ile tanmlanan kat modal etkin
ktlelerinin kendi dorultularnda yk olarak etki ettirildii bir statik hesapla elde edilir.
4B.2.1 Mod Birletirme Yntemi, aada (X) deprem dorultusu iin aklanmtr. (X)e dik
(Y) deprem dorultusu iin de benzer ekilde hesap yaplacaktr.
4B.2.2 Yatayda (X) ve (Y) deprem dorultular iin ayr ayr elde edilen enbyk davran
byklklerine 4.4.2ye gre dorultu birletirmesi uygulanacaktr.
4B.2.3 Verilen (X) deprem dorultusu iin tipik bir ninci titreim modunda, herhangi bir
davran byklne (yerdeitirme, greli kat telemesi, i kuvvet bileeni) kar gelen tipik
enbyk modal davran bykl rn,max
(X)
, Denk.(4B.3) ile hesaplanr:
57
(X)
rn,max rn(X) SaR (Tn ) (4B.3)
Burada rn(X) 4B.1.6da tanmlanan tipik birim modal davran bykln, SaR (Tn ) ise tipik
ninci doal titreim periyodu Tn iin Denk.(4.9)dan elde edilen azaltlm tasarm spektral
ivmesini gstermektedir.
(a) En genel mod birletirme kural olarak Tam Karesel Birletirme (TKB) Kural
Denk.(4B.4)te verilmitir.:
YM YM
(X)
rmax rm,max mn rn,max
(X) (X)
(4B.4)
m=1 n=1
(X)
Burada rm,max (X)
ve rn,max , tipik minci ve ninci titreim modlar iin 4B.2.3 ile hesaplanan enbyk
modal davran byklklerini, mn ise bu modlara ait apraz korelasyon katsaysn
gstermektedir.
(b) Yukarda Denk.(4B.4)te yer alan apraz korelasyon katsays Denk.(4B.5a)da verilmitir:
8 m n ( mn m n )3/2 Tm
mn mn
; mn (4B.5a)
(1 mn ) 4 m n mn (1 mn ) 4( m2 n2 ) mn
2 2 2 2
Tn
Burada mn , gznne alnan minci ve ninci doal titreim periyotlarnn orann, m ve n
ise ayn modlara ait olan ve birbirinden farkl alnabilen modal snm oranlarn
gstermektedir.
(c) Modal snm oranlarnn btn modlarda ayn olduunun varsaylmas durumunda apraz
korelasyon katsays Denk.(4B.5b)de verildii zere sadeletirilebilir:
8 2 (1+ mn )3/2
mn mn
( m n ) (4B.5b)
(1 2mn )2 4 2 mn (1+ mn ) 2
(d) Gznne alnan tm modlar iin mn 0.8 koulunun salanmas durumunda,
Denk.(4B.4)te verilen birletirme kural yerine Denk.(4B.6)da verilen Karelerin Toplamnn
Karekk (KTKK) Kural kullanlabilir.
YM
(X)
rmax (rn,max
(X)
)2 (4B.6)
n =1
58
4B.2.5 Verilen (X) deprem dorultusu iin tipik bir ninci titreim modunda, tayc sistemin
x ekseni dorultusunda enbyk modal taban kesme kuvveti Vtxn,max
(X)
ve buna kar gelen enbyk
(X)
taban devrilme momenti M oxn,max Denk.(4B.7) ile hesaplanr:
N N
(X)
Vtxn,max fixn,max
(X) (X)
= mtxn SaR (Tn ) ; (X)
M oxn,max fixn,max
(X)
Hi (4B.7)
i=1 i=1
4B.3.1 (X) ve (Y) dorultularnda ayn anda etkiyen deprem iin tipik bir ninci titreim
modunda, herhangi bir davran byklne (yerdeitirme, greli kat telemesi, i kuvvet
bileenleri) kar gelen tipik modal davran byklnn zamana gre deiimi rn(X,Y) (t ) ,
Denk.(4B.8) ile hesaplanr:
rn(X,Y) (t ) rn(X) anR
(X,Y)
(t ) (4B.8)
Burada rn(X) , hesap referans dorultusu olarak seilen (X) deprem dorultusu iin 4B.1.6da
(X,Y)
tanmlanan tipik birim modal davran bykln, anR (t ) ise ninci titreim modu iin
aada Denk.(4B.9)da zamana bal olarak tanmlanan azaltlm modal szde-ivmeye kar
gelmektedir.
d n(X,Y) (t ) 2
(X,Y)
anR (t ) n2 ; n (4B.9)
Ra (Tn ) Tn
Denk.(4B.9)da n , tipik ninci tireim modunun doal asal frekansn, dn(X,Y) (t ) ise aada
4B.3.2de hesaplanan modal yerdeitirmeyi gstermektedir.
4B.3.2 Denk.(4B.9)da yer alan modal yerdeitirme, dn(X,Y) (t ) , ayn anda (X) ve (Y) deprem
yer hareketi bileenlerinin ortak etkisi altnda ninci moda ait modal tek serbestlik dereceli
sistemin Denk.(4B.10)da verilen hareket denkleminin zaman tanm alannda dorusal
zmnden elde edilir:
(Y)
d n(X,Y) (t ) 2n n d n(X,Y) (t ) n2 d n(X,Y) (t ) ug(X) (t ) n
ug(Y) (t ) (4B.10)
(X)
n
Burada ug(X) (t ) ve ug(Y) (t ) birbirine dik (X) ve (Y) deprem dorultularnda 4B.3.5e gre
tanmlanan yer ivmelerini gstermektedir. Hesapta esas alnacak zaman artm Tn /10 dan
byk olmayacaktr.
4B.3.3 (X) ve (Y) dorultularnda tanmlanan depremin etkisi altnda i kuvvet bileenleri,
yerdeitirme ve greli kat telemesi gibi davran byklklerinin zamana gre deiimleri,
r (X,Y) (t ) , her bir titreim modu iin 4B.3.1e gre hesaplanan ezamanl modal katklarn,
rn(X,Y) (t ) , dorudan toplanmas ile elde edilecektir:
59
YM
r (X,Y) (t ) rn(X,Y) (t ) (4B.11)
n=1
4B.3.4 (X) ve (Y) dorultularnda tanmlanan depremin etkisi altnda tipik bir ninci titreim
modunda, tayc sistemin x ekseni dorultusunda modal taban kesme kuvveti ve buna kar
gelen taban devrilme momentinin zamana gre deiimleri Vtxn (X,Y) (X,Y)
(t ) ve M oxn (t )
Denk.(4B.12) ile hesaplanr:
N N
(X,Y)
Vtxn (t ) fixn(X,Y) (t ) = mtxn
(X) (X,Y)
anR (t ) ; (X,Y)
M oxn (t ) fixn(X,Y) (t ) H i (4B.12)
i=1 i=1
Bu byklklere ait mod katklarnn zaman tanm alannda toplanmas da 4B.3.3e gre
yaplacaktr.
4B.3.5 Zaman tanm alannda Mod Toplama Yntemi ile yaplacak dorusal hesaplarda en az
11 deprem yer hareketi takm kullanlacaktr. Birbirine dik yatay iki dorultudaki ivme
kaytlar tayc sistemin (X) ve (Y) asal eksenleri dorultusunda ayn anda birlikte etki
ettirilecektir. Daha sonra ivme kaytlarnn eksenleri 90o dndrlerek hesap tekrarlanacaktr.
Hesaplarda kullanlacak deprem kaytlarnn seimi ve leklendirilmesi 2.5e gre
yaplacaktr.
60
EK 4C DOLGU DUVARLARI N ESNEK BALANTI DETAYI
4C.1 Ska tekrarlanan DD-3 ve DD-4 depremleri altnda yma duvarlarn atlamasnn ve
hasar grmesinin engellenmesi amac ile gevrek yma duvarlar ile kenar kolonlar arasnda
esnek derzler oluturulur. Duvar ve kolon arasndaki esnek derz, duvarn ekildeitirmesini
engellemeyen yumuak bir derz malzemesi ile doldurulmaldr. Bu malzeme d cephe
duvarlarnda s yaltm, i duvarlarda ise ses yaltm salamaldr.
4C.2 D cephe duvarlarnda uygulanacak esnek derzler iin rnek bir detaylandrma ekil
4C.1 ve Tablo 4C.1de verilmektedir. Esnek derz, kolon ykseklii boyunca kolon i yzlerine
ve st kiri alt yzne ankraj ile balanan bir C-profil ile salanmaktadr. Bu profil ayn
zamanda deprem srasnda duvarn dzlem d hareketini de engellemektedir.
ekil 4C.1
61
BLM 5 DEPREM ETKS ALTINDA BNALARIN EKLDETRMEYE
GRE DEERLENDRME VE TASARIMI N HESAP ESASLARI
5.0. SMGELER
62
s = Donat eliinin birim ekildeitirme talebi
p = Plastik erilik istemi [m-1]
t = Toplam erilik istemi [m-1]
y = Akma erilii istemi [m-1]
p = Plastik dnme [rad]
5.1.1. Tanm
Deprem etkisi altnda bina tayc sistemlerinin tasarm iin iki ana yaklamdan biri olan
ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm (GDT) yaklamnda:
(a) Mevcut veya daha nce n tasarm yaplm tayc sistem elemanlarnn dorusal olmayan
modelleme yaklamlar ile uyumlu i kuvvet ekildeitirme bantlar belirlenir.
(b) ngrlen performans hedef(ler)i ile uyumlu olarak seilen deprem yer hareket(ler)i
altnda, tayc sistemin statik veya zaman tanm alannda dinamik artmsal yntemlerle hesab
yaplr, dorusal olmayan snek davrana ilikin ekildeitirme talepleri ile gevrek davrana
ilikin dayanm talepleri elde edilir.
(c) Elde edilen ekildeitirme ve i kuvvet talepleri, ngrlen performans hedef(ler)i ile
uyumlu olarak tanmlanan ekildeitirme ve dayanm kapasiteleri ile karlatrlr.
(d) Mevcut binalar iin, ekildeitirme ve dayanm taleplerinin bunlara kar gelen
ekildeitirme ve dayanm kapasitelerinin altnda olduu veya onlar at gsterilerek
ekildeitirmeye gre deerlendirme tamamlanr.
(e) Yeni yaplacak veya glendirilecek mevcut binalar iin ekildeitirme ve dayanm
talepleri, bunlara kar gelen ekildeitirme ve dayanm kapasitelerinin altnda ise
ekildeitirmeye gre tasarm tamamlanr. Aksi durumda eleman kesitleri deitirilir ve hesap
tekrarlanarak yeniden deerlendirme yaplr ve bu ekilde ekildeitirmeye gre tasarm
sonulandrlr.
5.1.2. Kapsam
5.1.2.2 5.1.3.2te belirtilen binalarda, Blm 4e gre Dayanma Gre Tasarm DGT hesap
esaslar uygulanarak n tasarm yapldktan sonra, ayrca bu blmde aklanan
ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm GDT hesap esaslar kullanlarak
performans deerlendirmesi yaplacaktr.
63
5.1.3. Performans Hedefleri
5.1.3.2 Tablo 3.4(a)ya gre Deprem Tasarm Snf DTS=1a, DTS=2a ve Bina Ykseklik
Snf BYS=2, BYS=3 olan binalarda;
(a) DD-2 deprem yer hareketinin etkisi altnda I = 1.5 alnarak Blm 4teki DGT hesap esaslar
ile yaplan tasarm bir n tasarm olarak gznne alnacaktr.
(b) n tasarm yaplan bina tayc sistemi bu kez DD-1 deprem yer hareketinin etkisi altnda
Tablo 3.4(a)da leri Performans Hedefi olarak tanmlanan Can Gvenlii (CG) performans
hedefini ve ayrca DD-3 depremi altnda Hemen Kullanm (HK) performans hedefini salamak
zere bu Blme gre ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm (GDT) yaklam
ile deerlendirilecek ve gerekli olmas durumunda tasarm iyiletirilecektir.
Yukardaki bantda G sabit yk etkisini, S kar yk etkisini, Ed(Z) ise 4.4.3e gre belirlenen
dey deprem etkisini gstermektedir. Etkin hareketli yk etkisi, Tablo 4.3 ile tanmlanan
Hareketli Yk Ktle Katlm Katsays n kullanlarak Qe nQ olarak hesaplanacaktr. Yatay
deprem etkisi Ed(H) 5.2.2.3te tanmlanmtr.
5.2.2.2 Bu Blmde verilen dorusal olmayan hesap yntemleri ile yaplacak deprem
hesabndan nce, Denk.(5.1)de Ed(H) dndaki statik dey yklerin tayc sisteme artmsal
olarak uyguland dorusal olmayan statik hesap yaplacaktr. Bu hesaptan elde edilen i
kuvvetler, yatay deprem hesabnda balang deerleri olarak gznne alnacaktr. Yeni
64
yaplan ve glendirilen binalarda bu aamada dorusal olmayan ekildeitirmelere izin
verilmez. Ancak mevcut binalarn deerlendirilmesinde, (eer varsa) dorusal olmayan
ekildeitirmeler de balang deerleri olarak gznne alnacaktr.
5.3.1.1 ereve (ubuk) sonlu elemanlar olarak modellenebilen kolon, kiri ve 4.5.3.8de
verilen geometrik koulu salayan betonarme perdelerde, dorusal olmayan davran modeli
olarak Yl Plastik Davran (Plastik Mafsal) Modeli kullanlabilir.
5.3.1.3 Sadece eksenel kuvvet altnda plastik ekildeitirme yapan elemanlarn plastik
ekildeitirme blgelerinin uzunluu, ilgili elemann serbest boyuna eit alnacaktr.
5.3.1.4 Yl plastik ekildeitirmeyi temsil eden plastik mafsaln, teorik olarak 5.3.1.2de
belirtilen plastik ekildeitirme blgesinin ortasna yerletirilmesi gerekir. Ancak pratik
uygulamalarda kiri ve kolonlar iin 5.4.2.3te, perdeler iin ise 5.4.3.1de belirtilen yaklak
idealletirmelere izin verilebilir.
5.3.1.5 Bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisinde plastikleen betonarme ve
elik plastik mafsal kesitleri iin akma yzeyleri olarak adlandrlan ve akma koullarna gre
tanmlanan etkileim diyagramlar kullanlacaktr (ekil 5.1).
65
5.3.1.7 Betonarme ve elik kesitlerin i kuvvet-plastik ekildeitirme bantlarnda
pekleme etkisi (plastik dnme artna bal olarak plastik momentin art) terk edilebilir
(ekil 5.1). Bu durumda, bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisindeki kesitlerde
plastiklemeyi izleyen admlarda, i kuvvetlerin akma yzeyinin zerinde kalmas ve plastik
ekildeitirme vektrnn akma yzeyine dik olmas koullar gznne alnacaktr.
5.3.1.8 5.6.6 ve 5.7ye gre zaman tanm alannda yaplacak dorusal olmayan deprem
hesabnda evrimsel davran modeli olarak, elik tayc sistemler iin elasto-plastik standart
evrim modeli, betonarme tayc sistemler iin ise nceki maksimuma ynelimli model veya
ondan tretilmi modeller (rnein Takeda modeli) kullanlabilir.
N
M
Mp
p
Mp
ekil 5.1
5.3.2.1 Binann tayc sistemini oluturan kolon, kiri ve betonarme perdelerde dorusal
olmayan davran modeli olarak yayl plastik davran modelleri de kullanlabilir.
5.3.2.3 Kesit iinde betonun veya yapsal eliin yeteri kadar kk hcrelerle, elik donat
ubuklarnn ise tekil olarak modellendii ve her bir hcrede dorusal olmayan eksenel gerilme-
birim ekildeitirme bantlarnn evrimsel olarak gznne alnabildii kesit hcresi (lif)
modeli, uygulamada zellikle betonarme perdelerin dorusal olmayan modellemesi iin
kullanlabilir. Bu modelle, karmak kesitli (T, L, U veya C eklinde) betonarme perdelerde
planda enkesit eitli blgelere ayrlabilmekte, dey dorultuda da perde boyunca sonlu
uzunlukta paralar gznne alnarak her bir perde kolunda iki boyutlu bir sonlu eleman a
oluturulabilmektedir.
5.3.2.4 Betonarme perdelerin eilme ve eksenel kuvvet etkisi altnda dorusal olmayan
davrannn modellenmesi iin kullanlan kesit hcresi (lif) modeline paralel olarak perdedeki
kayma ekildeitirmeleri de, 5.3.2.3de sz edilen sonlu eleman ana paralel bal dorusal
bir kayma modeli ile yaklak olarak hesaba katlabilir. Bu modelde kullanlacak kayma modl
Tablo 4.2den alnabilir.
66
5.3.2.6 5.8e gre zaman tanm alannda yaplacak dorusal olmayan deprem hesabnda beton
ve elik lifleri iin evrimsel davran modeli olarak, uygulama literatrnde genel kabul
grm modeller kullanlacaktr.
5.4.1.2 Birbirine dik iki yatay dorultudaki deprem etkisi daima gznne alnacaktr.
5.4.1.4 Dey yklerin ekildeitirmi tayc sistemde meydana getirdii ikinci mertebe
etkileri mutlaka gznne alnacaktr.
67
5.4.2.3 Kolon ve kirilerde plastik mafsallar, kolon-kiri birleim blgesinin hemen dna,
dier deyile kolon veya kirilerin net aklklarnn ularna konulabilir. Ancak, dey yklerin
etkisinden tr kiri aklklarnda da plastik mafsallarn oluabilecei gznne alnmaldr.
5.4.2.4 Ulardaki plastik mafsallarn arasnda kalan uzunluk boyunca betonarme kolon ve
kiriler dorusal elemanlar olarak modellenecektir. Bu elemanlarn etkin kesit rijitlikleri Tablo
4.2 veya EK 5Aya gre belirlenecektir.
5.4.3.1 4.5.3.8de verilen geometrik koulu salayan betonarme boluksuz perdelerde veya
ba kirili (boluklu) perdeyi oluturan perde paralarnn her birinde, dorusal olmayan
davran modeli olarak Yl Plastik Davran (Plastik Mafsal) Modeli kullanlabilir.
(a) Bu durumda plastik mafsallar, her katta perde kesiminin alt ucuna konulabilir. Binalarn
bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunmas durumunda, bu perdelerden st katlara
doru devam eden perdelerin plastik kesitleri en az 1. bodrum kat tabanndan balamak zere
tanmlanmaldr.
(b) Plastik mafsallarn arasnda kalan uzunluk boyunca perdeler dorusal elemanlar olarak
modellenecektir. Bu elemanlarn etkin kesit rijitlikleri 5.4.5e gre belirlenecektir.
(c) Kat seviyelerinde perde paralarnn planda kiri ve/veya deme sonlu elemanlar ile
birletii dm noktalarndaki baml serbestlik dereceleri, boyutlu rijit cisim hareketi
koulunu salayacak ekilde kesit arlk merkezinde tanmlanacak olan ana dm
noktasndaki 6 bamsz serbestlik derecesine kinematik olarak balanacaklardr.
5.4.3.2 4.5.3.8de verilen geometrik koulu salayan boluksuz ve ba kirili (boluklu) perde
paralarnda istee bal olarak, ancak salamayanlarda zorunlu olarak 5.3.2de tanmlanan
kesit hcresi (lif) modeli kullanlacaktr. Bu balamda Blm 13 kapsamndaki yksek binalar
iin bu modelin kullanlmas zorunludur.
zel durumlar dnda, bina evresindeki bodrum perdelerinin ve bina demelerinin dorusal
olmayan modellemesi gerekli deildir. Normal durumlarda, bu elemanlar iin Tablo 4.2de
verilen etkin kesit rijitlikleri ile edeer dorusal modelleme yaplacak ve 4.5.5, 4.5.6 ve
4.5.7de verilen tm modelleme kurallarna uyulacaktr.
68
5.4.5.2 Dorusal ubuk eleman olarak modellenen veya yl plastik davranna gre
modellenen kolon, kiri, ba kirii ve perdelerin etkin kesit rijitlikleri Ek 5Aya gre
belirlenecektir.
Binann herhangi bir iinci katnda Tablo 3.5te tanmlanan A1 tr dzensizliin bulunmas
ve burulma dzensizlii katsaysnn bi > 1.5 olmas durumunda, 4.5.10.2de tanmlanan ek
dmerkezlik etkisi, bu Blmde de dikkate alnacaktr. Her katta ek kat ktle eylemsizlik
momenti 4.5.10.2(b)ye gre hesaplanacak ve 4.5.10.3 gznnde tutulacaktr.
5.5.2.1 Ayrntlar 5.6da aklanan tme Yntemleri, Tablo 3.3e gre Bina Ykseklik Snf
BYS 5 olan, ayrca 5.6.2de verilen koullar salayan binalar iin kullanlabilir.
5.5.2.2 Ayrntlar 5.7de aklanan Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Hesap
Yntemi, tm binalarn deprem hesabnda kullanlabilir. Bu yntemin Blm 13e gre yksek
binalar (Tablo 3.3te BYS=1 olan binalar) iin kullanm zorunludur.
5.6.1.1 tme Yntemleri, Blm 4te aklanan dorusal Mod Birletirme Ynteminin tek
modlu uygulamasnn dorusal olmayan artmsal karldr.
5.6.1.2 Tm dorusal olmayan yntemlerde olduu zere hesabn balang admnda (0nc
admnda), 5.2.2.2de belirtildii zere deprem d yklemeler altnda dorusal olmayan
artmsal statik hesap yaplr. Bu hesaptan elde edilen i kuvvetler ve dorusal olmayan
ekildeitirmeler (yeni yaplan binalarda izin verilmez), deprem hesabnda balang deerleri
olarak gznne alnacaktr.
5.6.1.3 tme Yntemlerinde, gznne alnan deprem dorultusunda hakim titreim mod ekli
ile orantl olacak ekilde deprem yerdeitirme talebi snrna kadar monotonik olarak adm
adm uygulanan deprem yk artmlarnn etkisi altnda, tayc sistemde meydana gelen
yerdeitirme, plastik ekildeitirme (plastik dnme, uzama, vb) ve i kuvvet artmlar ile
bunlarn birikimli (kmlatif) deerleri hesaplanr. Son admda, deprem talebine kar gelen
birikimli deerler, ekildeitirmeye deerlendirmeye esas byklkler olarak elde edilir.
69
5.6.1.4 Snek davrana kar gelen deerlendirmeye esas plastik ekildeitirmeler (rnein
plastik dnmeler) ile snek olmayan (gevrek) davrana kar gelen i kuvvetler, seilen
performans dzeyi iin izin verilen snr deerlerle karlatrlarak ekildeitirmeye gre
deerlendirme tamamlanr.
5.6.1.5 Bu Blmde tme Yntemleri, her katta demeler iin rijit diyafram varsaymnn
yapld ve serbestlik derecelerinin kat ktle merkezinde birbirine dik iki dorultudaki yatay
yerdeitirme bileenleri ile dey eksen etrafndaki dnme olarak tanmland durum iin
aklanmtr. Kat demelerinde dzlem ii ekildeitirmelere kar gelen serbestlik
derecelerinin gznne alnmas durumunda da tek modlu itme yntemleri ayn esaslar
erevesinde uyarlanabilir.
Sabit Modlu tme Ynteminde, gznne alnan deprem dorultusunda her bir itme admnda
katlara etkiyen deprem yk artmlar, deprem-d yklemelerden sonraki birinci admda
belirlenen ve itme hesab boyunca hi deitirilmeyen sabit mod ekli ile orantl olarak
tanmlanrlar. tme hesab sonucunda koordinatlar tepe yerdeitirmesi taban kesme kuvveti
olan itme erisi elde edilir. Daha sonra bu eriye uygulanan koordinat dnm ile
koordinatlar modal yerdeitirme modal szde-ivme olan modal kapasite diyagram elde
edilir. Hesabn son aamasnda bu diyagram, tanmlanan deprem etkisi altnda modal
yerdeitirme talebinin ve buna bal olarak tayc sistemde meydana gelen i kuvvet ve
plastik ekildeitirme taleplerinin hesaplanmasnda esas alnr. Yntemin ayrntlar EK 5Cde
verilmitir.
Deiken Modlu tme Ynteminde, gznne alnan deprem dorultusunda katlara etkiyen
deprem yk artmlar ile bunlarla uyumlu kat yerdeitirme artmlar, deprem-d
yklemelerden sonraki her bir itme admnda, daha nce oluan plastik mafsallar gznne
alnarak yenilenen serbest titreim hesabndan elde edilen deiken mod ekli ile orantl olarak
tanmlanrlar. Bu yntemde 5.6.3te belirtilen itme erisinin izimine gerek kalmakszn modal
kapasite diyagram dorudan elde edilir. Hesabn son aamas, 5.6.3te belirtildii gibidir.
Yntemin ayrntlar EK 5Cde verilmitir.
70
5.6.5. Depremin Modal Yerdeitirme Talebinin Elde Edilmesi
5.6.5.1 Depremin modal yerdeitirme talebinin elde edilmesi, verilen deprem etkisi altnda
modal kapasite diyagram tarafndan temsil edilen modal tek serbestlik dereceli sistemin
enbyk yerdeitirmesinin hesabna kar gelmektedir.
5.7.1. Tanm
Zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap, deprem yer hareketinin etkisi altnda tayc
sistemin hareket denklemlerini ifade eden differansiyel denklem takmnn zaman artmlar ile
adm adm dorudan integrasyonuna kar gelir. Bu ilem srasnda, dorusal olmayan
davran nedeni ile sistem rijitlik matrisinin srekli olarak deiimi gznne alnr.
5.7.2.1 Zaman tanm alannda yaplacak dorusal olmayan hesaplarda en az 11 deprem yer
hareketi takm kullanlacaktr. Birbirine dik yatay iki dorultudaki ivme kaytlar tayc
sistemin (X) ve (Y) asal eksenleri dorultusunda ayn anda birlikte etki ettirilecektir. Daha sonra
ivme kaytlarnn eksenleri 90o dndrlerek hesap tekrarlanacaktr.
5.7.3.1 Tayc sistemin dorusal olmayan modellemesi 5.4te verilen esaslara gre
yaplacaktr.
5.7.3.2 Tayc sistem elemanlarnda dorusal olmayan davrana ilikin enerji tketimi
dnda, dorusal alan yapsal ve yapsal olmayan elemanlarda oluan dinamik enerji kayb,
hareket denklemlerinde viskoz snm matrisi ile temsil edilecektir. Viskoz snm matrisi,
Orantl (Rayleigh) Snm Matrisi olarak oluturulacaktr.
5.7.3.3 Dey yklerin ekildeitirmi tayc sistemde meydana getirdii ikinci mertebe
etkilerinin hesapta gznne alnmas zorunludur.
71
yaplan binalarda izin verilmez), deprem hesabnda balang deerleri olarak gznne
alnacaktr.
Snek davrana sahip elemanlarda deerlendirmeye esas ekildeitirme talepleri ile snek
davrana sahip olmayan elemanlarda deerlendirmeye esas i kuvvet talepleri, yaplan
analizlerin (en az 2x11 = 22 analiz) her birinden elde edilen sonularn enbyk mutlak
deerlerinin ortalamas olarak hesaplanacaktr.
5.8.1.1 3.3.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu
binalarda, yatay rijitlik bakmndan st blm ile greceli olarak ok rijit olan alt blm
(bodrum katlar), dinamik davran ve dayanm alarndan ok farkl zelliklere sahiptir. Bu
tr binalarn hesab iin uygulanan iki adml hesap yaklamnda, binann st blm ve
bodrumlu alt blm birarada tek bir tayc sistem olarak 5.4e gre modellenir, ancak st
blm ile alt blmn birbirlerine ok uzak modlarda titremeleri nedeni ile deprem hesab iki
admda ayr ayr yaplr.
5.8.1.2 ki adml hesabn ilk admnda, sadece st blmn ktleleri gznne alnarak ortak
tayc sistem modelinin 5.6, veya 5.7ye gre dorusal olmayan hesab yaplarak st blmde
ve alt blmde snek davrana ilikin plastik ekildeitirmeler ve snek olmayan davrana
ilikin i kuvvetler elde edilir.
5.8.1.3 ki adml hesabn ikinci admnda, ortak tayc sistem modelinde sadece alt
blmn ktleleri gznne alnr.
(a) 5.6da verilen hesap yntemlerinde, sadece alt blmn ktleleri ile orantl deprem ykleri
altnda alt blmn dorusal davran gsterdii varsaym yaplr. Bu ktleler Denk.(4.4)te
T=0 konularak elde edilen SaR(0) ile arplarak bodrum katlarna etkiyen yaklak edeer
deprem ykleri hesaplanr ve ortak sistemin dorusal hesab yaplr. Ancak bu hesapta (Ralt / I)
= 1 ve Dalt = 1 alnacaktr.
(b) 5.7de verilen hesap ynteminde, ortak tayc sistem modelinde sadece alt blmn
ktleleri gznne alnarak zaman tanm alannda dorusal olmayan dinamik hesap yaplr.
Ancak, bu ktlelere kar gelen deprem etkileri altnda alt blmn dorusal davran gsterdii
varsaymnn yaplabildii durumlarda, yine ortak tayc sistem modelinde sadece alt
blmn ktleleri gznne alnarak ve 5.8.1.2ye gre st blmn hesabnda kullanlan
deprem kaytlar ile 4.8.3e gre zaman tanm alannda mod toplama yntemi ile dorusal
dinamik hesap yaplabilir. Bu durumda yeterli titreim modu says, sadece alt blmn toplam
ktlesi esas alnarak hesaplanan etkin ktle katlm oranlarna gre belirlenecektir. Ancak bu
durumda (R / I) = 1 ve D = 1 alnacaktr.
72
(b) Alt blmdeki birletirilmi ekildeitirmeler ve i kuvvetler, 5.8.1.2 ve 5.8.1.3te elde
edilenlerin toplam olarak hesaplanacaktr. 5.8.1.3(b)ye gre alt blmde mod toplama
yntemi ile hesap yapldnda, birletirme ayn depremler iin zaman tanm alannda
yaplacaktr.
Tasarm Blm 16ya gre yaplan temellere aktarlan kuvvetler, bodrumsuz binalar iin
5.8.1.4(a)da, bodrumlu binalarda ise 5.8.1.4(b)de belirtilen i kuvvetlere kar gelmektedir.
Kazkl temeller iin ekildeitirmeye gre deerlendirme ve tasarm kapsamnda yaplan yap
kazk zemin etkileimi hesaplarnn ayrntlar 16.10 ve EK 16Cde verilmitir.
5.9.1.1 Betonarme tayc sistemlerde 5.3.1de tanmlanan yl plastik davran modeli esas
alnarak bu blmde verilen hesap yntemlerinden herhangi biri ile yaplan hesap sonucunda,
herhangi bir kesitte elde edilen p plastik dnme istemine bal olarak plastik erilik talebi,
aadaki bant ile elde edilecektir:
p
p = (5.2)
Lp
5.9.1.2 Amaca uygun olarak seilen bir beton modeli ile donat elii modeli kullanlarak,
kesitteki eksenel kuvvet istemi altnda yaplan analizden elde edilen iki dorulu moment-erilik
ilikisi ile veya EK 5A.2ye gre amprik olarak hesaplanan y edeer akma erilii,
Denk.(5.2) ile tanmlanan p plastik erilik talebine eklenerek, kesitteki t toplam erilik
talebi elde edilecektir:
t = y + p (5.3)
5.9.1.3 Betonarme tayc sistemlerde betonun basn birim ekildeitirmesi talebi c ile
donat eliinin ekme/basn birim ekildeitirme talebi s , Denk.(5.3) ile tanmlanan toplam
erilik talebine gre moment-erilik analizi ile hesaplanacaktr.
5.9.1.4 Moment-erilik analizlerinde sargl veya sargsz beton ve donat elii modelleri iin
EK 5Bden yararlanlabilir.
5.9.1.5 Betonarme tayc sistemlerde 5.3.2de tanmlanan yayl plastik davran modeli esas
alnarak bu blmde verilen hesap yntemlerinden herhangi biri ile yaplan hesap sonucunda
birim ekildeitirmeler dorudan elde edileceklerdir.
73
5.9.2. Yeni Betonarme Bina Elemanlar in zin Verilen Birim ekildeitirme ve
Kuvvet Snrlar
5.9.2.1 Blm 13te verilen Yksek Binalar da dahil olmak zere, yeni betonarme bina
elemanlar iin bu Blmde verilen hesap yntemleri ile hesaplanan beton ve donat elii
toplam birim ekildeitirmeleri c ve s iin izin verilen snrlar, Tablo 3.4te tanmlanan
performans dzeylerine gre Tablo 5.2de verilmitir. Betonarme perdelerde ekme uzamalar
iin tabloda (*) ile iaretli deerler kullanlacaktr. Tablo 5.2deki snr deerleri, Blm 7ye
gre sneklik dzeyi yksek betonarme elemanlar iin geerlidir.
Tablo 5.2. Yeni betonarme binalarda beton ve donat elii toplam birim
ekildeitirmeleri iin izin verilen snrlar
Perdelerde, kolonlarda, ereve
Ba kirili perdelerin apraz donatl ba
kirilerinde ve ba kirili perdelerin dz
kirilerinde
Performans donatl ba kirilerinde
Dzeyi Beton ve donat Beton ve donat
Donat elii iin Donat elii iin
elii iin basn elii iin basn
ekme uzamas ekme uzamas
ksalmas ksalmas
Kesintisiz Kullanm 0.0025 0.005 0.0035 0.008
Hemen Kullanm 0.0035 0.010 0.005 0.020
Can Gvenlii 0.010 0.030 / 0.020 (*)
0.0135 0.040
Gmenin nlenmesi 0.015 0.045 / 0.030 (*)
0.018 0.060
(*)
Perdelerde donat elii iin kullanlacak ekme uzamas deerleri
5.9.2.2 Yeni betonarme bina elemanlar iin bu Blmde verilen hesap yntemleri ile
hesaplanan i kuvvet taleplerinin, ilgili elemanlar iin Blm 7de tanmlanan i kuvvet
kapasitelerinden daha kk olduu gsterilecektir. Ancak, i kuvvet kapasitelerinin hesabnda
karakteristik malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen ortalama (beklenen) malzeme
dayanmlar esas alnacaktr. Betonarme yksek binalar iin ilgili kurallar Blm 13te
verilmitir.
5.9.3. Yeni elik Bina Elemanlar in zin Verilen ekildeitirme Snrlar ve Kuvvet
Snrlar
5.9.3.1 Blm 13te verilen Yksek Binalar da dahil olmak zere, yeni elik bina
elemanlarnda bu Blmde verilen hesap yntemleri ile hesaplanan ekildeitirmeler iin izin
verilen snrlar, ilgili performans dzeyleri iin EK 5Dde verilmitir.
5.9.3.2 Yeni elik bina elemanlar iin bu Blmde verilen hesap yntemleri ile hesaplanan
i kuvvet taleplerinin, ilgili elemanlar iin Blm 9da tanmlanan i kuvvet kapasitelerinden
daha kk olduu gsterilecektir. Ancak, i kuvvet kapasitelerinin hesabnda karakteristik
malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen ortalama (beklenen) malzeme dayanmlar
esas alnacaktr.
74
5.9.4. Betonarme ve elik Kazklar in Verilen Birim ekildeitirme ve Kuvvet
Snrlar
5.9.4.1 16.10a gre Yntem I veya Yntem II ile DD-1 depreminin etkisi altnda yaplan
dorusal olmayan yap kazk zemin etkileimi hesab sonucunda betonarme veya elik
kazklarda elde edilen plastik dnme taleplerine bal olarak, 5.9.1e gre belirlenen birim
ekildeitirmeler iin izin verilen snrlar aada tanmlanmtr
(a) Betonarme kazkta, beton ve donat elii iin basn ksalmas olarak 0.005, donat elii
iin ekme uzamas olarak 0.012 alnabilir.
(b) elik kazn temele balants iin yaplan betonarme tpada, beton ve donat elii iin
basn ksalmas olarak 0.008, donat elii iin ekme uzamas olarak 0.015 alnabilir.
(c) elik kazk gvdesinde basn ksalmas ve ekme uzamas olarak 0.012 alnabilir.
5.9.4.2 Betonarme ve elik kazklar iin 16.10a gre Yntem I veya Yntem II ile DD-1
depreminin etkisi altnda yaplan dorusal olmayan yap kazk zemin etkileimi hesab
sonucunda elde edilen i kuvvet taleplerinin, Blm 7 ve Blm 9da kolonlar iin tanmlanan
i kuvvet kapasitelerinden daha kk olduu gsterilecektir. Ancak, i kuvvet kapasitelerinin
hesabnda karakteristik malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen ortalama (beklenen)
malzeme dayanmlar esas alnacaktr.
5.1.3.2de belirtildii zere, Blm 4te verilen Dayanma Gre Tasarm yaklam ile yaplan
n tasarmda belirlenen dey tayc elemanlarn (perde ve kolon) ve temellerin boyut ve
donatlar bu Blme gre yaplan dorusal olmayan hesap sonucunda azaltlmayacaktr.
Azaltma yaplmak istenirse, kesitler deitirilerek her iki tasarm da tekrarlanacaktr. Dier
tayc elemanlar (kiri, ba kirii, vb) iin, gerekli grlrse, azaltma yaplabilir. Ancak bu
durumda, bu Blme gre yaplan dorusal olmayan hesap tekrarlanacaktr.
75
EK5A. BETONARME UBUK ELEMANLARIN ETKN KEST RJTLKLERNN
BELRLENMES VE AKMA ERLKLER N AMPRK BAINTILAR
5A.0. SMGELER
Betonarme ubuk olarak idealletirilen elemanlarda kesite ait etkin eilme rijitlii, kesidin
moment erilik bantsndan aadaki ekilde elde edilebilir (ekil 5A.1).
M y' My
( EI )e (5A.1)
'y y
Burada M y' , kesitteki ilk akma durumunu ifade etmektedir. Bu durumdaki erilik 'y , betonun
birim ekildeitirmesinin 0.002 deerine veya donatnn akma birim ekildeitirmesine
(hangisi daha nce olursa) erimesine kar gelir. Etkin akma erilii y ye kar gelen etkin
akma momenti M y , beton basn birim ekildeitirmesi 0.0035 veya donat birim
ekildeitirmesi 0.01 alnarak (hangisine daha nce eriilirse) hesaplanr. Kolonlarn moment
dayanmlarnn hesabnda, sadece dey yklerden meydana gelen eksenel kuvvetler
kullanlabilir.
Yukardaki 5A.1e gre betonarme kesitlerin etkin kesit rijitliklerinin yaklak hesabnda,
aada 5A.2.1de kolon ve kiriler iin, 5A.2.2de ise perdeler iin verilen ampirik edeer
akma erilikleri bantlar kullanlabilir. Yaklak bantlarda y donat eliinin birim akma
ekildeitirmesini gstermektedir. Bantlarn paydasndaki terimler ise alan kesit
boyutudur.
76
M
My
M y'
( EI )e
'y y u
ekil 5A.1
y
(a) Dikdrtgen kolonlar: y 2.10 (5A.2a)
hc
y
(b) Dairesel kolonlar: y 2.25 (5A.2b)
D
y
(c) Tablal kiriler: y 1.80 (5A.2c)
hb
77
y
y 2.10 (5A.3e)
lw
78
EK 5B. BETON VE DONATI EL N GERLME EKLDETRME
BAINTILARI
5B.0. SMGELER
Dorusal Olmayan Yntemler ile ekildeitirmeye gre deerlendirmede, bakaca bir modelin
seilmedii durumlarda kullanlmak zere, sargl ve sargsz beton iin aadaki gerilme-
ekildeitirme bantlar tanmlanmtr (ekil 5B.1)*.
*
Mander, J.B., Priestley, M.J.N., Park, R. (1988). Theoretical Stress-Strain Model for Confined Concrete, Journal
of Structural Division (ASCE), 114(8), 1804-1826.
79
fc
Sargl
Sargl
fcc
beton
beton
fco Sargsz
Sargsz
beton
beton
(a) Sargl betonda beton basn gerilmesi fc , basn birim ekildeitirmesi cnin fonksiyonu
olarak aadaki bant ile verilmektedir:
fcc x r
fc = (5B.1)
r 1 xr
Bu bantdaki sargl beton dayanm fcc ile sargsz beton dayanm fco arasndaki iliki aada
verilmitir.
fe f
fcc = c fco ; c = 2.254 1+7.94 2 e 1.254 (5B.2)
fco fco
Buradaki fe etkili sarglama basnc, dikdrtgen kesitlerde birbirine dik iki dorultu iin aada
verilen deerlerin ortalamas olarak alnabilir:
f ex = ke x f yw ; f ey = ke y f yw (5B.3)
Bu bantlarda fyw enine donatnn akma dayanmn, x ve y ilgili dorultulardaki enine
donatlarn hacmsal oranlarn, ke ise aada tanmlanan sarglama etkinlik katsaysn
gstermektedir.
1
ai
2
s s As
ke = 1 1 1 1 (5B.4)
6bo ho 2bo 2ho bo ho
Burada ai kesit evresindeki boyuna donatlarn eksenleri arasndaki uzakl, bo ve ho gbek
betonunu sarglayan etriyelerin eksenleri arasnda kalan kesit boyutlarn, s boyuna dorultuda
etriyelerin eksenleri arasndaki aral, As ise boyuna donat alann gstermektedir.
Denk.(5B.1)deki normalize edilmi beton birim ekildeitirmesi x ile r deikenine ilikin
bantlar aada verilmitir.
c
x= ; cc = co [1 5(c 1)] ; co 0.002 (5B.5)
cc
80
Ec fcc
r= ; Ec 5000 fco [MPa] ; Esec = (5B.6)
Ec Esec cc
Sargl betondaki maksimum basn birim ekildeitirmesi cu aada verilmitir:
1.4 s f yw su
cu = 0.004 (5B.7)
f cc
Burada s toplam enine donatnn hacmsal orann (dikdrtgen kesitlerde s = x + y), su enine
donat eliinde maksimum gerilme altndaki birim uzama ekildeitirmesini gstermektedir.
(b) Sargl beton iin verilen Denk.(5B.1), c = 0.004e kadar olan blgede sargsz beton iin
de geerlidir. Sargsz betonda etkin sarglama basnc fe = 0 ve buna bal olarak
Denk.(5B.2)den c=1 olacandan Denk.(5B.5) ve Denk.(5B.6)da fcc = fco ve cc = co
alnacaktr. c = 0.005de fc = 0 olarak tanmlanr. 0.004 < c 0.005 aralnda gerilme
ekildeitirme ilikisi dorusaldr.
fs
fsu
fsy
sy sh su s
ekil 5B.2
81
Tablo 5B.1. Donat eliklerine Ait Bilgiler
Kalite fsy (Mpa) sy sh su fsu (Mpa)
S220 220 0.0011 0.011 0.16 275
S420 420 0.0021 0.008 0.10 550
B420C 420 0.0021 0.008 0.08 550
B500C 500 0.0025 0.008 0.08 675
82
EK5C. TME HESABI YNTEMLER
5C.0. SMGELER
a1(X,k) = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda birinci moda ait modal tek
serbestlik dereceli sistemin modal szde-ivmesi [m/s2]
ay1 = Birinci mod iin akma szde-ivmesi [m/s2]
CR = Spektral yerdeitirme oran
d1(X,k) = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda birinci moda ait modal tek
serbestlik dereceli sistemin modal yerdeitirmesi [m]
(X)
d1,max = (X) deprem dorultusu iin modal tek serbestlik dereceli sistemin enbyk
yerdeitirmesi [m]
(X,1)
mix1 = (X) deprem dorultusu iin x ekseni dorultusunda birinci itme admnda
belirlenen ve itme hesab boyunca hi deitirilmeyen sabit mod ekline gre
hesaplanan iinci kat modal etkin ktlesi [t]
(X,1)
mtx1 = (X) deprem dorultusu iin x ekseni dorultusunda birinci itme admnda
belirlenen ve itme hesab boyunca hi deitirilmeyen sabit mod ekline gre
hesaplanan taban kesme kuvveti modal etkin ktlesi [t]
(X,1)
miy1 = (X) deprem dorultusu iin y ekseni dorultusunda birinci itme admnda
belirlenen ve itme hesab boyunca hi deitirilmeyen sabit mod ekline gre
hesaplanan iinci kat modal etkin ktlesi [t]
mi(X,1)
1 = (X) deprem dorultusu iin z ekseni etrafnda birinci itme admnda belirlenen ve
itme hesab boyunca hi deitirilmeyen sabit mod ekline gre hesaplanan iinci
kat modal etkin ktle eylemsizlik momenti [tm2]
(X,k)
mix1 = (X) deprem dorultusu iin x ekseni dorultusunda her bir knc itme admnda
serbest titreim hesab ile yenilenen deiken mod ekline gre hesaplanan iinci
kat modal etkin ktlesi [t]
(X,k)
miy1 = (X) deprem dorultusu iin x ekseni dorultusunda her bir knc itme admnda
serbest titreim hesab ile yenilenen deiken mod ekline gre hesaplanan iinci
kat modal etkin ktlesi [t]
mi(X,k)
1 = (X) deprem dorultusu iin x ekseni dorultusunda her bir knc itme admnda
serbest titreim hesab ile yenilenen deiken mod ekline gre hesaplanan iinci
kat modal etkin ktle eylemsizlik momenti [tm2]
Sae (T1 ) = Birinci doal titreim periyodu T1 e kar gelen dorusal elastik spektral ivme [g]
Sde (T1 ) = Birinci doal titreim periyodu T1 e kar gelen dorusal elastik spektral
yerdeitirme [m]
83
Sdi (T1 ) = Birinci doal titreim periyodu T1 e kar gelen dorusal olmayan spektral
yerdeitirme [m]
TB = Yatay elastik tasarm ivme spektrumu ke periyodu [s]
T1 = Birinci moda ait doal titreim periyodu [s]
(X,k)
uix1 = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta x ekseni
dorultusunda hesaplanan yerdeitirme [m]
(X,k)
uNx1 = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda Ninci katta (binann tepesinde)
x ekseni dorultusunda hesaplanan yerdeitirme [m]
ug(X) (t ) = (X) deprem dorultusunda tanmlanan yer ivmesi bileeninin zamana gre
deiimi [m/s2]
(X,k)
Vtx1 = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda x ekseni dorultusunda
hesaplanan taban kesme kuvveti [kN]
a1(X,k) = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda birinci moda ait modal tek
serbestlik dereceli sistemin modal szde-ivme artm [m/s2]
d1(X,k) = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda birinci moda ait modal tek
serbestlik dereceli sistemin modal yerdeitirmesi [m]
fix1
(X,k)
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta x ekseni
dorultusunda etkiyen deprem yk artm [kN]
fiy1(X,k) = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta y ekseni
dorultusunda etkiyen deprem yk artm [kN]
fi(X,k)
1 = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta z ekseni etrafnda
etkiyen deprem momenti artm [kNm]
uix1
(X,k)
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta x ekseni
dorultusunda hesaplanan yerdeitirme artm [m]
uiy1
(X,k)
= (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta y ekseni
dorultusunda hesaplanan yerdeitirme artm [m]
ui(X,k)
1 = (X) deprem dorultusu iin knc itme admnda iinci katta z ekseni etrafnda
hesaplanan dnme artm [m]
ix1
(1)
= iinci katta birinci itme admnda belirlenen ve itme hesab boyunca hi
deitirilmeyen sabit mod eklinin x dorultusundaki genlii
ix1
(k)
= knc itme admnda iinci katta x ekseni dorultusunda hesaplanan
yerdeitirmeye eit olarak varsaylan yaklak mod ekli genlii
84
iy1
(1)
= iinci katta birinci itme admnda belirlenen ve itme hesab boyunca hi
deitirilmeyen sabit mod eklinin y dorultusundaki genlii
i(1)1 = iinci katta birinci itme admnda belirlenen ve itme hesab boyunca hi
deitirilmeyen sabit mod eklinin z ekseni etrafndaki dnme genlii
ix1
(k)
= iinci katta her bir knc itme admnda serbest titreim hesab ile yenilenen
deiken mod eklinin x dorultusundaki genlii
iy1
(k)
= iinci katta her bir knc itme admnda serbest titreim hesab ile yenilenen
deiken mod eklinin y dorultusundaki genlii
i(k)1 = iinci katta her bir knc itme admnda serbest titreim hesab ile yenilenen
deiken mod eklinin z ekseni etrafndaki dnme genlii
1(X,1) = (X) deprem dorultusu iin birinci itme admnda belirlenen ve itme hesab
boyunca hi deitirilmeyen sabit mod ekline gre hesaplanan modal katk
arpan
1(X,k) = (X) deprem dorultusu iin her bir knc itme admnda serbest titreim hesab ile
yenilenen deiken mod ekline gre hesaplanan modal katk arpan
1(X,k) = (X) deprem dorultusu ve birinci titreim modu iin knc itme admnda
hesaplanan yaklak modal katk arpan
1 = Birinci titreim moduna ait modal snm oran
(Ry ,T1 ) = Akma Dayanm Azaltma Katsays ve birinci doal titreim periyoduna gre
hesaplanan sneklik istemi
1(k) = Her bir knc itme admnda yenilenen serbest titreim hesabndan bulunan birinci
mod doal asal frekans [rad/s2]
5C.1.1 Sabit modlu itme ynteminde, gznne alnan (X) deprem dorultusunda knc itme
admnda katlara etkiyen deprem yk artmlar, deprem-d yklemelerden sonraki birinci
admda belirlenen ve itme hesab boyunca hi deitirilmeyen sabit mod ekline gre
hesaplanan kat modal etkin ktleleri cinsinden ifade edilirler:
fix1
(X,k)
mix1
(X,1)
a1(X,k) ; fiy1
(X,k)
miy1
(X,1)
a1(X,k) ; fi(X,k)
1 mi(X,1)
1 a1
(X,k)
(5C.1)
(X,1)
Burada mix1 (X,1)
, miy1 ve mi(X,1)
1
EK 4Bte Denk.(4B.2) ile verilen kat etkin ktlelerinin birinci
admda (k=1) hesaplanan birinci mod karlklardr (n=1):
(X,1)
mix1 mi ix1
(1)
1(X,1) ; (X,1)
miy1 mi iy1
(1)
1(X,1) ; (X,1)
mi1 mi i(1)
1 1
(X,1)
(5C.2)
Burada 1(X,1) , gznne alnan (X) deprem dorultusu ve birinci titreim modu iin birinci itme
admnda Denk.(4B.1)den hesaplanan modal katk arpandr.
85
5C.1.2 Ardk iki mafsal oluumu arasnda tanmlanan knc itme admnda bilinmeyen
byklk, birinci moda ait modal tek serbestlik dereceli sistemin Denk.(5C.1)de yer alan
modal szde-ivme artm a1(X,k) dr. Bu byklk, her bir adm sonunda oluan yeni bir plastik
mafsaln 5.3.1de tanmlanan akma koulundan hesaplanr. Elde edilen modal szde-ivme
artm, bir nceki admn sonunda bulunan szde-ivme deerine eklenerek knc adm
sonundaki birikimli modal szde-ivme a1(X,k) elde edilir. Geleneksel itme hesabnda a1(X,k) , (X)
deprem dorultusunda taban kesme kuvveti Vtx1
(X,k)
iin yazlan Denk.(5C.3)ten elde edilir:
(X,k)
Vtx1
a1(X,k) (X,1)
(5C.3)
mtx1
Bu bantda yer alan taban kesme kuvveti modal etkin ktlesi mtx1 (X,1)
, x ekseni dorultusunda
Denk.(5C.2)de birinci itme admndaki mod ekline gre tanmlanan ve tm itme hesab
boyunca sabit olarak alnan kat modal etkin ktleleri mix1
(X,1)
lerin tm katlardaki toplamdr.
5C.1.3 Birinci moda ait modal tek serbestlik dereceli sistemin modal yerdeitirmesi d1(X)k ,
itme hesabndan herhangi bir iinci katta x dorultusunda elde edilen yatay yerdeitirmeden
hesaplanabilir. Geleneksel itme hesabnda bu amala Ninci kattaki tepe yerdeitirmesinden
yararlanlr:
(X,k)
uNx1
d1(X,k) (5C.4)
(1)
Nx1 1
(X,1)
5C.1.4 Geleneksel itme hesabnda nce taban kesme kuvveti tepe yerdeitirmesi ilikisi
olarak itme erisi izilir (ekil 5C.1a) ve daha sonra bu erinin koordinatlar Denk.(5C.3) ve
Denk.(5C.4)e gre dntrlerek modal tek serbestlik dereceli sisteme ait modal szde ivme
modal yerdeitirme ilikisi olarak modal kapasite diyagram elde edilir (ekil 5C.1b).
5C.1.5 Geleneksel itme hesabnda, modal yerdeitirmenin her admda Denk.(5C.4) ile
balang admndaki dorusal sisteme ait sabit mod ekline bal olarak elde edilmesi nedeni
ile yaplan yaklakl ksmen gidermek zere, herhangi bir knc itme admnda elde edilen
yerdeitirme artm, yaklak olarak o admdaki deiken mod ekli genlii olarak alnabilir.
Bu balamda aadaki bant, tipik bir iinci katta x dorultusundaki serbestlik derecesi iin
yazlmtr:
ix1
(k)
uix1
(X,k)
uix1
(X,k-1)
(5C.5)
Bu durumda modal yerdeitirme Denk.(5C.4)te olduu zere tepe yerdeitirmesine baml
olmakszn, aadaki ekilde elde edilebilir:
1
d1(X,k) = d1(X,k-1) (5C.6)
(X,k)
1
5C.1.6 Dey yklerin ekildeitirmi tayc sistemde meydana getirdii ikinci mertebe
etkilerinin nemli olabilecei binalarda, Sabit Modlu tme Ynteminin taban kesme kuvvetine
dayal olmas nedeni ile, bu etkiler uyumlu bir biimde gznne alnamadndan, 5C.2de
verilen Deiken Modlu tme Yntemi kullanlmaldr.
86
(a) (b)
ekil 5C.1
5C.2.1 Deiken modlu itme ynteminde, gznne alnan (X) deprem dorultusunda katlara
etkiyen deprem yk artmlar, deprem-d yklemelerden sonraki her bir knc itme admnda
yenilenen serbest titreim hesabndan elde edilen deiken mod ekline gre hesaplanan kat
modal etkin ktleleri cinsinden ifade edilir:
fix1
(X,k)
mix1
(X,k)
a1(X,k) ; fiy1
(X,k)
miy1
(X,k)
a1(X,k) ; fi(X,k)
1 mi(X,k)
1 a1
(X,k)
(5C.7)
Bu bantlarda 1(X,k) , gznne alnan (X) deprem dorultusu iin her bir knc itme admnda
yenilenen birinci titreim moduna bal olarak Denk.(4B.1)den hesaplanan modal katk
arpandr.
5C.2.2 Her bir knc itme admnda, yukarda Denk.(5.8)de verilen kat deprem yk
artmlarnn etkisi altnda meydana gelen kat yerdeitirme artmlar Denk.(5C.9) ile elde
edilir:
uix1
(X,k)
ix1 1 d1(X,k)
(k) (X,k)
; uiy1
(X,k)
iy1 1 d1(X,k)
(k) (X,k)
; ui1
(X,k)
i(k)
1 1
(X,k)
d1(X,k) (5C.9)
5C.2.3 Denk.(5C.7)da yer alan knc itme admna ait modal szde-ivme artm a1(X,k) ile
Denk.( 5C.9)da yer alan modal yerdeitirme artm d1(X,k) arasndaki adm-adm dorusal
iliki Denk.(5C.10)de verilmitir:
a1(X,k) (1(k) )2d1(X,k) (5C.10)
Burada 1(k) tayc sistemin her bir knc itme admnda yenilenen serbest titreim hesabndan
bulunan birinci mod doal asal frekansdr.
5C.2.4 Ardk iki mafsal oluumu arasnda tanmlanan knc itme admnda bilinmeyen
byklk olarak, modal tek serbestlik dereceli sistemin Denk.(5C.7)de yer alan birinci moda
87
ait modal szde-ivme artm a1(X,k) alnabilir (kuvvete dayal hesap). Ancak bunun yerine, i
kuvvetlerin dorudan hesabn olanakl klmas bakmndan, Denk.(5C.9)da yer alan modal
yerdeitirme artm d1(X,k) n bilinmeyen byklk olarak alnmas tercih edilmelidir
(yerdeitirmeye dayal hesap). Her iki durumda da bilinmeyen olarak alnan modal artm,
knc adm sonunda oluan yeni plastik mafsaln 5.3.1de tanmlanan akma koulundan
hesaplanacaktr. Bilinmeyen olarak alnan modal artm hesaplandktan sonra dier modal artm
da Denk.(5C.10)dan elde edilir.
5C.2.5 knc itme admnda elde edilen modal szde-ivme ve modal yerdeitirme artmlar,
bir nceki admn sonunda elde edilen deerlerle toplanarak, bu byklklere ait birikimli
deerler aadaki ekilde elde edilir:
a1(X,k+1) a1(X,k) a1(X,k)
(5C.11)
d1(X,k+1) d1(X,k) d1(X,k)
Bylece deiken yk veya yerdeitirme dalml itme ynteminde, itme erisinin izimine
gerek olmakszn modal kapasite diyagram dorudan elde edilir. Bu diyagramda ardk iki
mafsal oluumu arasndaki knc itme admnda adm-adm dorusal davran temsil eden
doru parasnn eimi, Denk.(5C.10) uyarnca (1(k) )2 ye eittir (ekil 5C.2a).
5C.2.6 kinci mertebe etkilerini temsil eden geometrik rijitlik matrisinin serbest titreim
hesabnda gznne alnmas durumunda, Denk.(5C.10)deki (1(k) )2 , dier deyile modal
kapasite diyagramnn eimi, tayc sistemde plastik ekildeitirmelerin artt ileri itme
admlarnda negatif deerler olarak elde edilebilir (ekil 5C.2b).
(a) (b)
ekil 5C.2
Depremin modal yerdeitirme talebinin elde edilmesi, verilen deprem etkisi altnda modal
kapasite diyagram tarafndan temsil edilen modal tek serbestlik dereceli sistemin enbyk
yerdeitirmesinin hesabna kar gelmektedir.
5C.3.1 Modal tek serbestlik dereceli sistemde enbyk yerdeitirme, dorusal olmayan
spektral yerdeitirme olarak tanmlanr:
88
(X)
d1,max Sdi (T1 ) (5C.12)
(X)
Burada d1,max modal tek serbestlik dereceli sistemin enbyk yerdeitirmesini, Sdi (T1 ) ise
tayc sistemin birinci doal titreim periyodu T1 e kar gelen ve Denk.(5C.13) ile tanmlanan
dorusal olmayan spektral yerdeitirmeyi gstermektedir.
Sdi (T1 ) CR Sde (T1 ) (5C.13)
Burada Sde (T1 ) , Denk.(2.5) ile tanmlanan elastik tasarm spektral yerdeitirmesini, CR ise
aada tanmlanan spektral yerdeitirme orann gstemektedir.
Burada akma dayanm azaltma katsaysn gsteren Ry , dayanma gre tasarm yaklam iin
EK 4Ada verilen tanmdan farkl olarak, ngrlen sneklik kapasitesine bal olarak
tanmlanan bir bykl deil, itme hesabndan dorudan elde edilen akma dayanmna bal
bir bykl ifade etmektedir:
f e Sae (T1 )
Ry (5C.15)
fy ay1
Bu bantda fe ve Sae (T1 ) elastik dayanm talebini ve ona kar gelen elastik spektral ivmeyi,
f y ve ay1 ise akma dayanmn ve ona kar gelen akma szde-ivmesini temsil etmektedir
(ekil 5C.4).
5C.3.3 Denk.(5C.14)te yer alan (Ry ,T1 ) , akma dayanmna ve doal titreim periyoduna
bal olarak ifade edilen sneklik talebidir. Bu bykln hesab iin EK 4Ada Denk.(4A.2)
ile verilen bantlar tersten yazlarak aadaki bantlar elde edilir:
(a) Depremin sneklik talebi (Ry ,T1 ) , eit yerdeitirme kural uyarnca rijitlii fazla olmayan
tayc sistemler iin Akma Dayanm Azaltma Katsays Ry a eit alnr:
89
TB
1 (Ry 1)
T1
CR 1 T1 TB (5C.17b)
Ry
5C.3.5 ekil 5C.3 ve ekil 5C.4te birinci (hakim) titreim moduna ait ve koordinatlar modal
yerdeitirme modal szde-ivme (d1 , a1 ) olan modal kapasite diyagram ile koordinatlar
spektral yerdeitirmespektral ivme (Sde , Sae ) olan dorusal deprem spektrumu birarada
izilmitir.
(a) ekil 5C.3te gsterilen durum, Denk.(5C.13) ile birlikte Denk.(5C.17a)nn
uygulanmasna kar gelmektedir. Bu durumda, modal kapasite diyagram zerinde hibir ilem
yapmakszn, sadece birinci itme admndaki doal titreim periyodunun T1 TB veya
(1(1) )2 2B koulunu salandnn gsterilmesi yeterlidir.
ekil 5C.3
(b) te yandan ekil 5C.4te gsterilen durum, Denk.(5C.13) ile birlikte Denk.(5C.17b)nin
uygulanmasna kar gelmektedir. Bu durumda spektral yerdeitirme oran CR , ardk
yaklamla hesaplanacaktr. Bu amala modal kapasite diyagram, ekil 5C.4ada gsterildii
zere, nce CR 1 alnarak iki dorulu elasto-plastik bir diyagrama dntrlr. Dnm
ileminde diyagramlarn altnda kalan alanlarn eitlii esas alnr. Bu ekilde bulunan yaklak
o
akma szde-ivmesi ay1 kullanlarak Denk.(5C.15)den Ry ve buna bal olarak
Denk.(5C.17b)den CR ve Denk.(5C.13)ten Sdi (T1 ) hesaplanr. Buna gre elasto-plastik
diyagram tekrar oluturulur (ekil 5.4b) ve yeniden bulunan ay1 esas alnarak ayn ilemler
tekrarlanr. Sonularn yeterince yaklatklar admda ardk yaklama son verilir.
90
(a)
(b)
ekil 5C.4
5C.4.1 Depremin modal yerdeitirme talebi, modal tek serbestlik dereceli sistemin enbyk
yerdeitirmesi olarak, zaman tanm alannda yaplacak dorusal olmayan hesaptan da elde
edilebilir. 5C.1 veya 5C.2de elde edilen modal kapasite diyagramna 5.3.1.8e gre seilecek
uygun bir histeretik davran modeli uyarlanarak Denk.(5C.18)de artmsal olarak verilen
hareket denklemi zlr.
d1(X) (t ) 211 d1(X) (t ) a1(X) (t ) ug(X) (t ) (5C.18)
5C.4.2 Gznne alnan deprem dorultusunda zaman tanm alannda dorusal olmayan
hesapta en az 11 deprem yer hareketi kullanlacaktr. Kullanlacak deprem kaytlarnn seimi
2.5te tanmlanmtr. leklendirme iin 2.5.3(a)dan yararlanlacaktr. Modal yerdeitirme,
yaplan 11 analizin her birinden elde edilen sonularn enbyk mutlak deerlerinin ortalamas
olarak hesaplanacaktr.
92
EK 5D. ELK ELEMANLAR N ZN VERLEN EKLDETRME
SINIRLARI
5D.0. SMGELER
elik kirilerde ve kolonlarda (eilme) ekil deitirme snrlar akma dnmesi cinsinden
hesaplanacaktr. Akma dnmelerinin hesabnda aada 5D.1.1de elik kiriler iin, 5D.1.2de
ise elik kolonlar iin verilen balantlar kullanlacaktr.
93
5D.1.1. elik Kiriler iin Akma Dnmesinin Hesaplanmas
Wp Fye lb
Btn kesit trleri iin: y (5D.1)
6 EI b
Wp Fye lk P
Btn kesit trleri iin: y 1 (5D.2)
6 EI k Pye
Tablo 5D.1de elik kiriler iin, Tablo 5D.2de ise elik kolonlar iin izin verilen
ekildeitirme snrlar, farkl performans dzeyleri iin plastik dnme olarak verilmitir. elik
kirilerde ve kolonlarda sneklik dzeyi Tablo 9.3te tanmlanan enkesit koullar dikkate
alnarak belirlenecektir. P/Pc > 0.50 olan kolonlarda dorusal olmayan ekildeitirmelere izin
verilmeyecektir.
Moment aktaran elik ereve sistemlerde, kolon-kiri birleim blgeleri iin Tablo 5D.3te
verilen plastik dnme snrlar dikkate alnacaktr. Tam dayanml bulonlu aln levhal
birleimler ile bulonlu balk levhal birleimler, dm noktas rijitliini ifade eden dnme
yaylar kullanlarak modellenecektir. Dnme yay rijitlii 5D.2.1e gre, kiri rijitlii ise
5D.2.2ye gre hesaplanacaktr:
94
5D.2.1. Aln Levhal ve Balk Levhal Birleimlerin Dnme Rijitlii
Mp
Dnme rijitlii: Ko (5D.3)
0.005
5D.2.2. Aln Levhal ve Balk Levhal Birleimli Sistemlerin Kiri Rijitlii
1
Yeni kiri rijitlii: EI bn (5D.4)
3 1
lb K o EI b
Tablo 5D.3. Moment Aktaran elik erevelerde Kolon-Kiri Birleim Blgesi Plastik
Dnme Snrlar
Plastik Dnme Snrlar [rad]
Kolon-kiri Birleim Tipi
KK HK CG G
Tam Dayanml Bulonlu Aln Levhal Birleim
Aln levhasnn akmas durumu 0.005 0.01 0.025 0.04
Bulonlarn akmas durumu 0.004 0.008 0.012 0.018
Bulonlu Balk Levhal Birleim
Balk levhas net kesitin veya bulonlarn kesmede akmas 0.004 0.008 0.02 0.03
Balk levhasnn kaynann veya plakann krlmas 0.001 0.003 0.008 0.012
0.0045 0.026 0.0323 0.043
Tam nfuziyetli kt kaynakl birleim -0.00045d 0.00063d 0.00045d 0.00060d
Merkezi aprazl elik ereve sistemlerde elik aprazlar iin ekildeitirme snrlar eksenel
plastik ekildeitirmeler cinsinden Tablo 5D.4te verilmitir. apraz elemanlarn eksenel
basn kuvveti altnda akma ekildeitirmesi 5D.3.1de, eksenel ekme kuvveti altnda akma
ekildeitirmesi ise 5D.3.2de verilmitir. Burkulmas engellenmi elik aprazlarda eksenel
eleman rijitlii, akmasna izin verilen ekirdek eleman ile akmasna izin verilmeyen transfer
elemanlarnn seri ekilde balanmas ile elde edilecektir. Rijitlik hesabnda burkulmas
engellenmi aprazlarn baland bayrak levhalar ile kolon-kiri blgesi tam rijit kabul
edilebilir. Burkulmas engellenmi elik aprazlarda akma ekildeitirmesi, yukarda verilen
bilgi nda 5D.3.3te verilmitir.
Pc lc
Akma ekildeitirmesi: c (5D.5)
EAc
95
5D.3.2. Eksenel ekme Kuvveti Altnda Akma ekildeitirmesi
Pye lc
Akma ekildeitirmesi: T (5D.6)
EAc
Pbec lbec
Akma ekildeitirmesi: y (5D.7)
EAbec
Kl E
Narin Kesitler 4.2
r Fy
W, I, 2L, 2C kesitler: dzlem ii burkulma - 0.5 c 7 c 10 c
2L, 2C kesitler: dzlem d burkulma - 0.5 c 6 c 9 c
HSS, boru, kutu kesitler - 0.5 c 6 c 9 c
L kesit - 0.5 c 9 c 12 c
Kl E
Tok Kesitler 2.1
r Fy
HD, I, 2L, 2C kesitler: dzlem ii burkulma - 0.5 c 6 c 8 c
2L, 2C kesitler: dzlem d burkulma - 0.5 c 5 c 7 c
HSS, boru, kutu kesitler - 0.5 c 5 c 7 c
ekme Altnda apraz Elemanlar ( Dmerkez aprazlar Hari)
W kesit - 0.5 T 10 T 13 T
2L kesit 0.5 T 9 T 12 T
HSS kesit - 0.5 T 8 T 11 T
Boru kesit - 0.5 T 7 T 9 T
L kesit - 0.5 T 8 T 10 T
ekme altnda kiri ve kolonlar - 0.5 T 6 T 7 T
Burkulmas engellenmi elik aprazlar 0.5 y 1 y 10 y 13.3 y
Dmerkez aprazl elik ereve sistemlerde ve elik ba kirili betonarme perdeli sistemlerde
ba kirileri iin ekildeitirme snrlar plastik dnme cinsinde Tablo 5D.5te verilmitir.
elik ba kirili betonarme perdeli sistemlerde elik ba kirilerinin rijitlii toplam ba kirii
rijitliinin %60 olarak alnacaktr.
96
Tablo 5D.5. D Merkez aprazl elik erevelerde ve elik Ba Kirili Sistemlerde
Plastik Dnme Snrlar
Plastik Dnme Snrlar [rad]
Eleman Tipi
KK HK CG G
elik Ba Kirii
M pe
e 1.6 0.0025 0.005 0.012 0.15
Vce
M pe
e 2.6 u Tablo 5D.1deki elik kiriler ile ayndr.
Vce
M pe M pe
1.6 e 2.6 Dorusal enterpolasyon yaplacaktr.
Vce Vce
97
BLM 6 DEPREM ETKS ALTINDA YAPISAL OLMAYAN BNA
ELEMANLARININ TASARIM ESASLARI
6.0. SMGELER
Aie = DD-2 depremi altnda inci kattaki eleman veya donanmn demeye baland
blgeye etkiyen en byk toplam ivme
Be = Eleman veya donanma uygulanan bytme katsays
Fie = Eleman veya donanmn arlk merkezine yatay olarak etkiyen ve eleman veya
donanmn zerinde kendi ktlesi ile orantl olarak datlabilen edeer deprem
yk
g = Yerekimi ivmesi [ 9.81 m/s2]
hi = iinci katn ykseklii [m]
hx , hy = Yapsal olmayan eleman ve donanmn st ve alt balant noktalarnn ilgili kat
tabanndan itibaren ykseklii [m]
I = Bina nem Katsays
ke = Eleman veya donanmn ve/veya balantsnn etkin rijitlik katsays
me = Eleman veya donanmn alr durumdaki ktlesi [t]
R = Tayc sistem davran katsays
Re = Eleman veya donanm iin tanmlanan davran katsays
SDS = Ksa periyod blgesi iin tanmlanan tasarm spektral ivme katsays
Te = Eleman veya donanmn doal titreim periyodu [s]
Tn = Binann ninci doal titreim periyodu [s]
Tp = Binann gznne alnan deprem dorultusunda hakim doal titreim periyodu [s]
ui = Binann inci katnda gznne alnan deprem dorultusunda azaltlm deprem
yklerine gre hesaplanan yatay yerdeitirme
uin = Binann inci katnda gznne alnan deprem dorultusunda azaltlm deprem
yklerine gre hesaplanan yatay modal yerdeitirme
eX = Tipik (X) deprem dorultusu iin yapsal olmayan eleman ve donanmla ilgili
etkin greli kat telemesi
i,max
X
= Kullanlan ynteme gre 4.9.1.3de izin verilen en byk greli kat telemesi
6.1.1 Depremde hasar grmesi durumunda insanlara veya binann yapsal sistemine zarar
verebilecek veya binann serviste kalmasna engel olabilecek, tayc sisteme bal fakat
bamsz alan her trl kntlar (balkon, parapet, baca, konsol gibi), cephe ve ara blme
98
panolar, mimari elemanlar ile mekanik ve elektrik donanmlar ve bunlarn yapya balantlar
iin bu Blmde verilen kurallara gre deprem hesab yaplmas zorunludur. Ancak binadaki
mobilyalar ile binada geici olarak bulunan ve binaya bal olmayan donanmlar ve Deprem
Tasarm Snf DTS=4 olan binalardaki yapsal olmayan elemanlar iin deprem hesab
yaplmas zorunlu deildir.
6.1.2 Yapsal olmayan eleman ve donanmlar yapya sabit olarak balanmal ve balant
elemanlar bu Blmde verilen edeer deprem yklerini ve yerdeitirmeleri karlayacak
kapasitede olmaldr. Donanm yapya balayan balant elemanlarnn (rnein kaynak,
bulon, perin, vb.) hesabnda srtnmelerden oluan ilave kapasite gznne alnmayacaktr.
Balant elemanlar, donanmdan yapya yk akn kesintisiz olarak salayacak dayanma
sahip olmaldr.
6.1.3 Yapsal olmayan eleman veya donanmn arl bulunduu katn toplam arlnn
%20sinden byk ise, eleman veya donanm bina tayc sisteminin bir paras olarak kabul
edilecektir. Bu durumda eleman veya donanmn ktlesi ile binaya balantsnn rijitlik
zellikleri, bina tayc sisteminin deprem hesabnda gznne alnacaktr.
6.2.1 Eleman veya donanmn arlk merkezine yatay olarak etkiyen ve eleman veya
donanmn zerinde kendi ktlesi ile orantl olarak datlabilen edeer deprem yk Fie
aadaki bant ile tanmlanr:
me Aie Be
Fie (6.1)
Re / I
Burada e eleman veya donanmn alr durumdaki ktlesini, ie DD-2 depremi altnda inci
kattaki eleman veya donanmn demeye baland blgeye etkiyen en byk toplam ivmeyi,
e eleman veya donanma uygulanan bytme katsaysn, e eleman veya donanm iin
tanmlanan davran katsaysn, I ise Tablo 3.1de tanmlanan bina nem katsaysn
gstermektedir. e ve e katsaylar, yapsal olmayan mimari elemanlar iin Tablo 6.1de,
mekanik ve elektrik donanm iin ise Tablo 6.2de verilmitir.
6.2.2 Eleman veya donanma etkiyen en byk toplam ivme, aada belirtilen hesaplardan
elde edilecek en byk deer olarak tanmlanacaktr:
(a) Bina tayc sistemi iin 4.7ye gre yaplacak dorusal deprem hesab sonucunda, herhangi
bir inci katn eleman veya donanmn bulunduu konumunda, ilgili dorultuda hesaplanan
mutlak ivme deeri ie Denk.(6.2) ile hesaplanacaktr.
2
2
Aie R ui (6.2)
Tp
Burada p binann gznne alnan deprem dorultusunda hakim doal titreim periyodudur.
R Tablo 4.1de tanmlanan tayc sistem davran katsaysdr. i ise gz nne alnan deprem
dorultusunda binann inci katnda azaltlm deprem yklerine gre hesaplanan yatay
yerdeitirmedir.
(b) Bina tayc sistemi iin (4.8)e gre yaplan hesapta ie , (4.8.1.5)e gre YM titreim
modunun her biri iin binann inci katnda eleman veya donanmn bulunduu konumda, ilgili
99
dorultuda hesaplanan mutlak modal kat ivmesi ien lerin karelerinin toplamnn kare kk
olarak alnacaktr. ien Denk.(6.3) ile hesaplanacaktr.
2
2
Aien R uin (6.3)
Tn
Burada n Binann ninci doal titreim periyodunu, in ise gz nne alnan deprem
dorultusunda binann inci katnda azaltlm deprem yklerine gre hesaplanan yatay modal
yerdeitirmeyi gstermektedir.
Mimari Eleman Be Re
(c) Bina tayc sistemi iin 4.8.3 veya 5.8e gre yaplacak zaman tanm alannda deprem
hesab sonucunda, binann inci katnda eleman veya donanmn bulunduu konumda, ilgili
dorultuda yedi yer hareketi takm iin hesaplanan mutlak maksimum ivmelerin ortalamas ie
olarak tanmlanacaktr.
(d) Eleman veya donanmn ve/veya balantlarnn kendi rijitlik ve ktlelerinin gznne
alnmas gerekli grlen zel durumlarda, eleman veya donanmn bulunduu konumda
yukardaki (c)de tanmland ekilde zaman tanm alannda elde edilmi bulunan ivme
fonksiyonu kullanlarak kat spektrumu tretilir ve eleman veya donanmn Te doal titreim
periyoduna kar gelen spektral ivmesi ie olarak hesaplanabilir. Te doal titreim periyodu
Denk.(6.4) ile hesaplanacaktr.
me
Te 2 (6.4)
ke
Burada e eleman veya donanmn ve/veya balantsnn etkin rijitlik katsaysdr. Bu durumda
Denk.(6.1)de tanmlanan Bytme Katsays e = 1 alnacaktr.
100
Tablo 6.2. Mekanik ve Elektrik Donanmlar iin Bytme ve Davran Katsaylar
Havalandrma, stma, soutma sistemleri gibi sacdan yaplm mekanik sistemler. 2.5 6.0
Su stclar, su soutucular, s deitirme sistemleri gibi esnek malzemelerden
1.0 2.5
yaplm mekanik sistemler.
Motorlar, trbinler, pompalar, kompresrler, vb. elemanlar 1.0 2.5
Asansrler ve yryen merdiven aksamlar 1.0 2.5
Jeneratrler, transformatrler, ve benzeri elektrik donanmlar 1.0 2.5
nce sacdan yaplm kontrol panelleri, enstrman kabineleri, balant ve deitirme
kutular 2.5 6.0
ve benzeri donanmlar
Haberleme ekipmanlar, bilgisayarlar, cihazlar ve kontrol sistemleri 1.0 2.5
Arlk merkezinin altndan yatay olarak desteklenen atya ina edilmi bacalar,
2.5 3.0
kuleler, soutma ve elektrik sistemleri
Arlk merkezinin stnden yatay olarak desteklenen atya ina edilmi bacalar,
1.0 2.5
kuleler, soutma ve elektrik sistemleri
Aydnlatma sistemleri 1.0 1.5
Dier mekanik ve elektrik sistemler 1.0 1.5
Titreim yaltm uygulanm donanmlar 2.5 2.5
inden yaltlm donanmlar. 2.5 2.0
Titreim yaltml ask sistemleri tarafndan tanan veya iinden yaltlm asl
2.5 2.5
donanmlar.
ekildeitirme kapasitesi dk malzemelerden (rn. dkme demir, cam, rijit plastik
2.5 3.0
gibi) yaplm boru ve tp sistemleri
ekildeitirme kapasitesi yksek malzemelerden yaplm ve birbirine kaynak veya
2.5 9.0
sert lehimle balanm kanal datm sistemleri
ekildeitirme kapasitesi yksek malzemelerden yaplm ve birbirine kaynak veya
2.5 6.0
sert lehim dnda maddelerle balanm kanal datm sistemleri
ekildeitirme kapasitesi dk malzemelerden (rn. dkme demir, cam, rijit plastik
2.5 3.0
gibi) yaplm kanal datm sistemleri
Elektrik iletim borular, su borular, rijit olarak balanm kablo tepsileri 1.0 2.5
Asl kablo tepsileri 2.5 6.0
6.2.3 Denk.(6.1) ile hesaplanan edeer deprem yk, aada verilen deerden daha kk
alnmayacaktr.
min Fie 0.3me ISDS g (6.5)
6.2.4 Edeer deprem yk, birbirine dik iki yatay deprem dorultusunda ayr ayr olmak
zere, eleman veya donanmn sabit yk, elemann tad servis ykleri ve 0.32me ISDS g
byklnde dey edeer deprem yk ile birlikte uygulanacaktr.
6.2.5 Bina tayc sistemine ask tipi (zincir, kablo gibi) balantlarla tutturulmu eleman
veya donanmlarda, yukarda belirtilen edeer deprem ykleri yerine, eleman veya donanm
arlnn 1.4 katna eit olan bir yk yatay ve dey dorultularda birlikte uygulanarak hesap
yaplr.
101
6.3. YERDETRMELERN SINIRLANDIRILMASI
6.3.1 Yapsal olmayan elemanlar ve donanmn ayn yapnn farkl yerdeitirme yapabilecek
iki ayr noktasna veya iki ayr tayc sistemdeki noktalara baland durumlarda, balant
noktalar arasnda deprem srasnda meydana gelen greli yerdeitirmelerden oluan etkiler de
gznne alnmaldr. Greli yerdeitirmeler, Blm 4 veya Blm 5e gre uygulanacak
hesap ynteminin sonularn kullanarak elde edilecektir.
6.3.2 Tipik (X) deprem dorultusu iin yapsal olmayan eleman ve donanmla ilgili etkin
(X)
greli kat telemesi e , Denk. (6.6)y salayacaktr.
X
X
e hx hy i,max
hi
(6.6)
102
BLM 7 DEPREM ETKS ALTINDA YERNDE DKME BETONARME BNA
TAIYICI SSTEMLERNN TASARIMI N ZEL KURALLAR
7.0. SMGELER
103
D = Dairesel kolonun gbek ap (spiral/sarg donats eksenleri arasndaki mesafe)
d = Kiriin faydal ykseklii
fcd = Betonun tasarm basn dayanm
fck = Betonun karakteristik silindir basn dayanm
fctd = Betonun tasarm ekme dayanm
fyd = Boyuna donatnn tasarm akma dayanm
fyk = Boyuna donatnn karakteristik akma dayanm
fywd = Enine donatnn tasarm akma dayanm
fywk = Enine donatnn karakteristik akma dayanm
Hcr = Perde kritik ykseklii
Hw = Temel stnden veya zemin kat demesinden itibaren llen toplam perde
ykseklii
h = Kolonun gznne alnan deprem dorultusundaki enkesit boyutu
hk = Kiri ykseklii
b = TS-500de ekme donats iin verilen kenetlenme boyu
n = Kolonun kiriler arasnda kalan serbest ykseklii, kiriin kolon veya perde
yzleri arasnda kalan serbest akl
w = Perdenin veya ba kirili perde parasnn plandaki uzunluu
Ma = Kolonun serbest yksekliinin alt ucunda, kolon kesme kuvvetinin hesabnda
esas alnan moment
(Md)t = Perdenin taban kesitinde yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem
yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan moment
Mpa = Kolonun serbest yksekliinin alt ucunda fck, fykve eliin dayanm art
gznne alnarak hesaplanan moment kapasitesi
Mpi = Kiriin sol ucu ideki kolon yznde fck, fyk ve eliin dayanm art gznne
alnarak hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesi
Mpj = Kiriin sa ucu jdeki kolon yznde fck, fyk ve eliin dayanm art gznne
alnarak hesaplanan negatif veya pozitif moment kapasitesi
Mp = Dm noktasna birleen kirilerin dmn ayn yndeki dnmesine kar
gelen moment kapasitelerinin toplam
Mp = Kolonun serbest yksekliinin st ucunda fck, fyk ve eliin dayanm art
gznne alnarak hesaplanan moment kapasitesi
(Mp)t = Perdenin taban kesitinde fck, fykve eliin dayanm art gznne alnarak
hesaplanan moment kapasitesi
Mra = Kolonun veya perdenin serbest yksekliinin alt ucunda fcd ve fydye gre
hesaplanan tama gc momenti
Mri = Kiriin sol ucu ideki kolon veya perde yznde fcd ve fydye gre hesaplanan
pozitif veya negatif tama gc momenti
104
Mrj = Kiriin sa ucu jdeki kolon veya perde yznde fcd ve fydye gre hesaplanan
negatif veya pozitif tama gc momenti
(Mr)t = Perdenin taban kesitinde fcd ve fydye gre hesaplanan tama gc momenti
Mr = Kolonun veya perdenin serbest yksekliinin st ucunda fcd ve fydye gre
hesaplanan tama gc momenti
M = Kolonun serbest yksekliinin st ucunda, kolon kesme kuvvetinin hesabnda
esas alnan moment
Nd = Yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi
altnda hesaplanan eksenel kuvvet
Ndm = Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel
basn kuvvetlerinin en by
s = Enine donat aral, spiral/sarg donat adm
Vc = Betonun kesme dayanmna katks
Vd = Yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi
altnda hesaplanan kesme kuvveti
Vdy = Kiriin herhangi bir kesitinde yk katsaylar ile arplmam dey yklerden
meydana gelen basit kiri kesme kuvveti
Ve = Kolon, kiri ve perdede enine donat hesabnda esas alnan kesme kuvveti
Vik = Binann iinci katndaki tm kolonlarda gznne alnan deprem dorultusunda
Blm 4e gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam
Vis = Binann iinci katnda, Denk.7.3n hem alttaki hem de stteki dm
noktalarnda saland kolonlarda, gznne alnan deprem dorultusunda
Blm 4e gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam
Vkol = Dm noktasnn stnde ve altnda Blm 4e gre hesaplanan kolon kesme
kuvvetlerinin kk olan
Vr = Kolon, kiri veya perde kesitinin kesme dayanm
Vt = Blm 4e gre binaya etkiyen toplam deprem yk (taban kesme kuvveti)
i = Herhangi bir iinci katta hesaplanan Vis /Vik oran
v = Perdede kesme kuvveti dinamik bytme katsays
= Donat ap
= Ba kiriinde kullanlan apraz donat demetinin yatayla yapt a
= Kiri mesnedinde stteki veya alttaki ekme donats oran
s = Kolonda spiral donatnn hacimsel oran [ s = 4Aos (D s) ]
7.1. KAPSAM
7.1.3 Beton snf C80den daha yksek olan betonarme binalar bu ynetmeliin kapsam
dndadr. Ayrca, tayc sistem elemanlarnda donat olarak elik profillerin kullanld
elik-betonarme kompozit kolonlar bu blmn kapsam dnda olup, Blm 9da verilen
kurallara tabidir.
7.2.1.1 Aada belirtilen betonarme tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler
olarak tanmlanmtr:
(a) 7.3, 7.4 ve 7.5te belirtilen kurallara gre boyutlandrlarak donatlan kolon ve kirilerin
oluturduu ereve tr tayc sistemler,
(b) 7.6ya gre boyutlandrlarak donatlm boluksuz veya boluklu (ba kirili) perdelerden
oluan tayc sistemler,
(c) Yukardaki iki tr sistemin birleiminden oluturulan perdeli-ereveli tayc sistemler.
7.2.1.2 Aada belirtilen betonarme tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Snrl Sistemler
olarak tanmlanmtr:
(a)7.7, 7.8 ve 7.9da belirtilen kurallara gre boyutlandrlarak donatlan kolon ve kirilerin
oluturduu ereve tr tayc sistemler,
(b) 7.10a gre boyutlandrlarak donatlm boluksuz perdelerden oluan tayc sistemler,
(c) Yukardaki iki tr sistemin birleiminden oluturulan perdeli-ereveli tayc sistemler.
7.2.1.3 Sneklik Dzeyi Karma Tayc Sistemler sneklik dzeyi snrl ereve tayc
sistemlerinin sneklik dzeyi yksek betonarme perdeler ile birlikte kullanlmas ile
oluturulan sistemlerdir.
7.2.1.4 Sneklik dzeyi yksek, snrl ve karma tayc sistemlere ilikin koullar 4.3.4 de
verilmitir.
Bu blmn kapsam iinde bulunan yerinde dkme betonarme tayc sistemler, bu blmde
belirtilen kurallar ile birlikte, Blm 2, 3, 4 ve 5deki hesap kurallar, TS-498dengrlen
ykler, TS-500, TS-708 ve TS EN 13670deki kurallar kullanlarak projelendirileceklerdir.
lgili standartlarda verilen kurallarn farkl olduu zel durumlarda, bu blmdeki kurallar
esas alnacaktr.
106
7.2.3. Tayc Sistem Hesabnda Kullanlacak Kesit Rijitlikleri
Tayc sistem hesabnda 4.5.8de verilen tayc sistem elemanlarnn etkin kesit rijitlikleri
kullanlacaktr.
7.2.5. Malzeme
7.2.7.2 Kaynakl ve manonlu boyuna donat eklerinin her bir tipinin 5den az olmamak
zere, en az %2si iin, ekme deneyi yaplacaktr. Ekin, deneyle bulunan karakteristik kopma
dayanm, eklenen donat ubuklarnn, manonlu ek halinde net kesit alan dikkate alnmak
zere, TS-500de verilen karakteristik kopma dayanmndan daha dk olmayacaktr.
107
7.2.7.4 elik pencere ve kap kasalarnn, dbellerin, balant plakalarnn, tesisat
elemanlarnn, makine ve tehizatn boyuna ve enine betonarme donatlarna kaynakla
balanmayacaktr.
Sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi snrl olan tm betonarme sistemlerin
kolonlarnda, kolon-kiri birleim blgelerinde, perde u blgelerinde ve kiri sarlma
blgelerinde kullanlan etriyeler zel deprem etriyesi, irozlar ise zel deprem irozu olarak
dzenlenecektir. zel deprem etriye ve irozlarnn salamas gerekli koullar ekil 7.1de
verilmitir.
o
135
ap>5 etriye
>6
>80mm
Nervrl donat
ekil 7.1
7.2.8.1 zel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 derece kvrml kancalar
bulunacaktr. zel deprem irozlarnda ise bir uta 90 derece kvrml kanca yaplabilir. Bu
durumda kolonun veya perdenin bir yznde, kanca kvrmlar 135 derece ve 90 derece olan
irozlar hem yatay hem de dey dorultuda artmal olarak dzenlenecektir. 135 derece
kvrml kancalarn, enine donat apn gstermek zere, i bkm ap en az 5 olacaktr.
Kancalarn u dz boyu kvrmdaki son teet noktasndan itibaren, nervrl ubuklarda 6 ve
80 mmden kk alnmayacaktr.
7.2.8.2 zel deprem etriyeleri boyuna donaty dtan kavrayacak ve kancalar ayn boyuna
donat etrafnda kapanacaktr. zel deprem irozlarnn ap ve aral, etriyelerin ap ve
aral ile ayn olacaktr. irozlar, her iki ularnda mutlaka boyuna donatlar ve d etriyeyi
saracaktr. Etriyeler ve irozlar beton dklrken yerlerinden kaymayacak biimde boyuna
donatlara skca balanacaktr.
108
7.3.1.2 Kolonun brt enkesit alan, Ndm dey ykler iin TS 498'de hareketli ykler iin
tanmlanm olan hareketli yk azaltma katsaylar da dikkate alnarak, dey yk ve
depremin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by olmak zere,
Ac Ndm /(0.40 fck ) koulunu salayacaktr.
7.3.2.1 Kolonlarda boyuna donat alan, brt kesitin %1inden az, %4nden daha byk
olmayacaktr. Kolonlarda 14 den daha ince donat ve dairesel kolonlarda 6 adetten daha az
donat kullanlmayacaktr.
7.3.2.2 Bindirmeli ek yaplan kesitlerde toplam boyuna donat oran %6y gemeyecektir.
7.3.3.1 Kolon boyuna donatlarnn bindirmeli ekleri, 7.3.4.2de tanmlanan kolon orta
blgesinde yaplacaktr. Bindirmeli ekinin boyu 1.5 b den kk olmayacaktr. Bu boyda
yerletirilecek enine donatlarn aral kolonun en kk boyutunun 1/3nden ve 150
mmden byk olmayacaktr.
7.3.3.2 Katlar arasnda kolon kesitinin deimesi durumunda, boyuna donatnn kolon-kiri
birleim blgesi iinde deye gre eimi 1/6dan daha byk olmayacaktr. Kesit
deiiminin daha byk olmas durumunda veya en st kat kolonlarnda; alttaki kolonun
boyuna donatsnn kar taraftaki kiriin iindeki kenetlenme boyu, TS 500de ekme donats
iin verilen kenetlenme boyu 1.5 b den ve 40 den daha az olmayacaktr. Kar tarafta kiri
bulunmad durumlarda kenetlenme, gerekirse kolonun kar yznde aaya doru kvrm
yaplarak salanacaktr. 90 derecelik yatay kancann veya aaya kvrlan dey kancann
boyu en az 12 olacaktr (ekil 7.2).
7.3.3.3 Yanyana boyuna donatlarda yaplan manonlu veya kaynakl eklerin arasndaki
boyuna mesafe 600 mmden az olmayacaktr.
7.3.7.6ya gre daha elverisiz bir durum elde edilmedike, kolonlarda kullanlacak minimum
enine donatya ilikin koullar, kolon sarlma blgeleri iin 7.3.4.1deve kolon orta blgesi
iin 7.3.4.2deverilmitir (ekil 7.3). Tm kolon boyunca, 7.2.8de tanmlanan zel deprem
etriyeleri ve zel deprem irozlar kullanlacaktr.
7.3.4.1 Her bir kolonun alt ve st ularnda zel sarlma blgeleri oluturulacaktr. Sarlma
blgelerinin her birinin uzunluu, deme st kotundan yukarya doru veya kolona balanan
ykseklii en byk kiriin alt yznden balayarak aaya doru llmek zere, kolon
serbest yksekliinin 1/6sndan,en byk kesit boyutunun 1.5 katndan ve 500 mmden, daha
kk olmayacaktr. Kolon sarlma blgesi uzunluu, temel zerinde ve bodrum perdesi
zerinde boyuna donatnn bindirme boyundan az olmayacaktr. Konsol kolonlarda sarlma
blgesi kolon alt ucunda oluturulacak ve uzunluu kolon byk boyutunun 2 katndan daha
kk alnmayacaktr. Sarlma blgelerinde kullanlacak enine donatya ilikin koullar
aada verilmitir. Bu donatlar temelin iinde kolonun minimum boyutundan kk
109
olmayan bir ykseklik boyunca devam ettirilecektir. Ancak, anak temellere mesnetlenen
kolonlarda, sarlma blgesindeki enine donat anak ykseklii boyunca devam ettirilecektir.
(a)Sarlma blgelerinde 8 den kk apl enine donat kullanlmayacaktr. Bu blgede,
boyuna dorultudaki etriye ve iroz aral en kk kesit boyutunun 1/3 nden, 150 mmden
daha byk, boyuna donat apnn 6 katndan daha byk, 50 mmden daha kk
olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay mesafe, a, etriye apnn
25 katndan daha byk alnmayacaktr. Srekli dairesel spirallerin adm, gbek apnn
1/5inden ve 80 mmden daha byk olmayacaktr. Dairesel kolonlarda tm sarg donats
evreye yerletirilen enine donat ile salanacaktr.
b c b
a a
6
e e
1
a b) 1.5
((a+b) 1.5 b ee 1.5
1.5 bb b c) 1.5
(a(a+b+c) 1.5bb
a b) 40
((a+b) 40 ee 40
40 40
(a b c) 40
(a+b+c)
b 12
b 12 c 12 c 12
(a b) 1.5 b e 1.5 b (a b c) 1.5 b
ekil 7.2
(a b) 40 e 40 (a b c) 40
d 0.20 Ac fck (basn) olmascdurumunda
b 12N
(b) Etriyeli kolonlarda 12 sarlma blgelerindeki
minimum toplam enine donat alan, Denk.(7.1)de verilen koullarn elverisiz olann
salayacak ekilde hesaplanacaktr. Bu hesapta kolonun ekirdek boyutu bk, her iki dorultu
iin ayr ayr gznne alnacaktr (ekil 7.3):
Ash 0.30 s bk [(Ac / Ack ) 1](fck / f ywk )
(7.1)
Ash 0.075 s bk (f ck / f ywk )
110
a3 a3 a2 a2
A 01
a1
a1
max a i =25
A 03
a1
bk
( enine donat ap)
a2
A sh=2(A01+A03)
A 03
a1
A 01 A 02
A 01
bk
en az %60'
en az %40'
alltaki sarlma
A 01
A 02
A 01
En alak kiriin
A 02 A
Alttaki sarlma
donat miktarnn
01
j
donat miktarnn
blgesindeki enine
ykseklii boyunca
A sh=2(A01+A 02 cos )
blgesindeki enine
A sh=2A01+A02
bk
sc > 50mm
sc < 150mm
sc < 150mm sc < bmin /3
so < 200mm
sc < bmin /3
111
sj < 150mm so < bmin /2 sc < 6 sj < 100mm
sj
ekil 7.3
sj so
n
(c) Spiral donatl kolonlarda Nd 0.20 Ac fck (basn) olmas durumunda sarlma
blgelerindeki enine donatnn minimum hacimsel oran, Denk.(7.2)deki koullarn elverisiz
olann salayacak ekilde hesaplanacaktr.
s 0.45 [(Ac / Ack ) 1](f ck / f ywk )
(7.2)
s 0.12(f ck / f ywk )
(d) Nd 0.20 Ac fck olmas durumunda, kolon sarlma blgelerinde Denk.(7.1) ve Denk.(7.2)
ile verilen enine donatlarn en az 2/3, minimum enine donat olarak kullanlacaktr.
7.3.4.2 Kolon orta blgesi, kolonun alt ve st ularnda tanmlanan sarlma blgeleri
arasnda kalan blgedir (ekil 7.3). Kolon orta blgesinde 8 den kk apl enine donat
kullanlmayacaktr. Kolon boyunca etriye, iroz veya spiral aral, en kk enkesit
boyutunun yarsndan ve 200 mmden daha byk alnmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya
irozlarn arasndaki yatay mesafe, a ,etriye apnn 25 katndan daha fazla olmayacaktr.
7.3.5.2 Denk.(7.3), her bir deprem dorultusunda ve depremin her iki yn iin elverisiz
sonu verecek ekilde ayr ayr uygulanacaktr (ekil 7.4). Kolon tama gc momentlerinin
hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en kk yapanNd eksenel
kuvvetleri gznne alnacaktr.
112
Nd 0.10 Ac fck koulunu salayan kolonlarn ularnda, Denk. (7.3) salanmasa bile, bu
kolonlar da Visnin hesabnda gznne alnabilir.
M ra Mra
Deprem Deprem
yn yn
M rj Mrj
M ri Mri
M r Mr
ekil 7.4
7.3.7.1 Kolonlarda enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti, Ve, Denk. (7.5) ile
hesaplanacaktr.
Ve = (M a + M ) / n (7.5)
Denk.(7.5)teki Ma ve Mnn hesaplanmas iin, kolonun alt ve/veya st ularnda
Denk.(7.3)un salanmas durumunda 7.3.7.2, salanamamas durumunda ise, 7.3.7.3
uygulanacaktr (ekil 7.5). Dey ykler ile birlikte D ile artrlm depremden hesaplanan
kesme kuvvetinin toplamnn, Denk. (7.5) ile hesaplanan Veden kk olmas durumunda, Ve
yerine bu kesme kuvveti kullanlacaktr.
ekil 7.5
7.3.7.4 Temele balanan kolonlarn alt ucundaki Ma momenti de, 7.3.7.3e gre moment
kapasiteleri olarak hesaplanacaktr.
7.3.7.5 Denk.(7.5) ile hesaplanan kesme kuvveti, Ve, yk katsaylar ile arplm dey
ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti Vdden daha kk
alnmayacak ve ayrca Denk.(7.7) ile verilen koullar salayacaktr. Denk.(7.7)deki ikinci
114
koulun salanamamas durumunda, kesit boyutlar gerei kadar byltlerek deprem hesab
tekrarlanacaktr.
Ve Vr
(7.7)
Ve 0.85 Aw f ck
7.3.7.6 Kolon enine donatsnn Ve kesme kuvvetine gre hesabnda, betonun kesme
dayanmna katks, Vc, TS 500e gre belirlenecektir. Ancak, 7.3.4.1de tanmlanan kolon
sarlma blgelerindeki enine donatnn hesabnda, sadece deprem yklerinden oluan kesme
kuvvetinin depremli durumdaki toplam kesme kuvvetinin yarsndan daha byk olmas ve
ayn zamanda Nd 0.05 Ac fck koulunun salanmas halinde, betonun kesme dayanmna
katks Vc = 0 alnacaktr.
Ksa kolonlar, tayc sistem nedeni ile veya dolgu duvarlarnda kolonlar arasnda braklan
boluklar nedeni ile oluabilirler (ekil 7.6). Ksa kolon oluumunun engellenemedii
durumlarda, enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti Denk.(7.5) ile
hesaplanacaktr. Denk.(7.5)teki eilme momentleri, ksa kolonun alt ve st ularnda
M a 1.4M ra ve M 1.4M r olarak hesaplanacak, n ise ksa kolonun serbest boyu olarak
alnacak ve hesaplanan kesme kuvveti Denk.(7.7)de verilen koullar salayacaktr. Ksa
kolonun tm boyunca, 7.3.4.1de kolonlarn sarlma blgeleri iin tanmlanan minimum enine
donat ve yerletirme koullar uygulanacaktr. Dolgu duvarlarnn kolonlara tamamen bitiik
olmas durumunda ksa kolon durumuna dnen kolonlarda, enine donatlar tm kat
yksekliince devam ettirilecektir (ekil 7.6).
7.4.1.1 Kolonlarla birlikte ereve oluturan veya perdelere kendi dzlemleri iinde
balanan kirilerin enkesit boyutlarna ilikin koullar aada verilmitir:
(a) Kiri gvde genilii en az 250 mm olacaktr. Kiri gvde genilii, kiri ykseklii ile
kiriin birletii kolonun veya perdenin kirie dik geniliinin toplamn gemeyecektir.
(b) Kiri ykseklii, deme kalnlnn 3 katndan ve 300 mmden daha az olmayacaktr. Bu
art salamayan elemanlar, zmlemede deme elemanlar ile beraber modellenecek, kiri
gibi donatlacak, ancak ereve kirii olarak kabul edilmeyecektir. Ayrca, kiri ykseklii
kiri gvde geniliinin 3.5. katndan fazla olmayacaktr.
(c) Kiri ykseklii, serbest akln nden daha fazla olmamaldr. Aksi durumda kiri
gvdesinin her iki yzne, kiri ykseklii boyunca boyuna gvde donats konulacaktr.
Toplam boyuna gvde donats alan, sa veya sol mesnet kesitlerinde st ve alt boyuna
donat alanlar toplamnn en bynn %30undan daha az olmayacaktr. Gvde donats
ap 12 mmden az, aral ise 300 mmden fazla olmayacaktr. Kiri ykseklii boyunca
600mmyi ve kiri ekseni boyunca 400 mmyi gemeyen aralklarla yatay gvde irozlar
konulacaktr. Boyuna donatlarn kenetlenmesine benzer biimde, gvde donatlarnn
kenetlenmesi iin de 7.4.3.1in (b) ve (c) paragraflar uygulanacaktr.
(d) Kiri genilii ve ykseklii ile ilgili olarak yukarda belirtilen snrlamalar, kolonlara
mafsall olarak balanan betonarme kiriler, ba kirili (boluklu) perdelerin ba kirileri ve
115
ereve kirilerine kolon-kiri dm noktalar dnda saplanan ikincil kiriler iin zorunlu
deildir.
ekil 7.6
7.4.2.1 Kiri mesnetlerinde ekme donatlarnn minimum oran iin Denk.(7.8) ile verilen
koula uyulacaktr.
0.6 f ctk / f yk (7.8)
7.4.2.2 Boyuna donatlarn ap 12 mmden kk olmayacaktr. Kiriin alt ve stnde en az
iki donat ubuu, kiri akl boyunca srekli olarak bulunacaktr.
7.4.2.3 Deprem Tasarm Snf; DTS=1, 1a ve DTS=2, 2a olan tayc sistemlerde, kiri
mesnedindeki alt donat, ayn mesnetteki st donatnn %50sinden daha az olamaz. Ancak,
dier durumlarda bu oran %30a indirilebilir.
116
(a) Kiriin iki ucundaki mesnet st donatlarnn byk olannn en az 1/4 tm kiri boyunca
srekli olarak devam ettirilecektir. Mesnet st donatsnn geri kalan ksm, kiri boyunca
karlanmam moment braklmamak zere TS 500e gre dzenlenecektir.
(b) Kolona birleen kirilerin kolonun dier yznde devam etmedii durumlarda kirilerdeki
alt ve st donat, kolonun etriyelerle sarlm ekirdeinin kar taraftaki yzeyine kadar
uzatlp etriyelerin i tarafndan 90 derece bklecektir. Bu durumda boyuna donatnn kolon
iinde kalan yatay ksm ile 90 derece kvrlan dey ksmnn toplam uzunluu, TS 500de
ngrlen dz kenetlenme boyu bden az olmayacaktr. 90 derecelik kancann yatay ksm
0.4bden, dey ksm ise 12den az olmayacaktr. Perdelerde ve a lsnn dz
kenetlenme boyu bden ve 50den daha fazla olan kolonlarda, boyuna donatnn
kenetlenmesi, 90 derecelik kanca yaplmakszn dz olarak salanabilir.
(c) Her iki taraftan kirilerin kolonlara birlemesi durumunda kiri alt donatlar, akla
komu olan kolon yznden itibaren, 50 den az olmamak zere, en az TS 500'de verilen
kenetlenme boyu b kadar uzatlacaktr. Kirilerdeki ykseklik fark gibi nedenlerle bu
olanan bulunmad durumlarda kenetlenme, yukardaki (b) paragrafna gre kiriin
kolonun br yznde devam etmedii durumlar iin tanmlanan biimde yaplacaktr.
En byk mesnet
st donatsnn
en az1/4'
> b > b
Komu > 50 n > 50 Komu
aklk alt aklk alt
donats donats
a
Perde veya
kolon
b
(a+b) > b
> b > b
a > 0.4b > 50 > 50
b > 12
b
ekil 7.7
Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri yksekliinin iki kat kadar uzunluktaki
blge, Sarlma Blgesi olarak tanmlanr. Bu blge boyunca 7.2.8de tanmlanan zel deprem
etriyeleri kullanlacaktr. Sarlma blgelerinde 8den kk apl enine donat
kullanlmayacak ve ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olacaktr. 7.4.5.3e
gre daha elverisiz bir deer elde edilmedike, etriye aralklar kiri etkili yksekliinin
1/4n, en kk boyuna donat apnn 8 katn ve 150 mmyi amayacaktr (ekil 7.8).
Sarlma blgesi dnda, TS 500de verilen enine donat koullarna uyulacaktr. Kiri
eksenine dik dorultuda etriye kollar aral 350 mmyi amayacaktr.
7.4.5.1 Kirilerde enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti, Ve, depremin soldan
saa veya sadan sola etkimesi durumlar iin ayr ayr ve elverisiz sonu verecek ekilde,
Denk.(7.9) ile bulunacaktr (ekil 7.9).
Ve = Vdy (M pi + M pj ) / n (7.9)
7.4.5.2 7.4.5.1e gre hesaplanan kesme kuvveti, Ve, Denk.(7.10) ile verilen koullar
salayacaktr. Denk.(7.10)daki ikinci koulun salanamamas durumunda, kesit boyutlar
gerektii kadar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr.
Ve Vr
(7.10)
Ve 0.85 bw d f ck
7.4.5.3 Kiri enine donatsnn hesabnda, betonun kesme dayanmna katks, Vc, TS 500e
gre belirlenecektir. Ancak, 7.4.4te tanmlanan kiri sarlma blgelerindeki enine donatnn
hesabnda, sadece deprem yklerinden oluan kesme kuvvetinin depremli durumdaki toplam
kesme kuvvetinin yarsndan daha byk olmas halinde, betonun kesme dayanmna katks
Vc = 0 alnacaktr. Hibir durumda pilyelerin kesme dayanmna katklar gznne
alnmayacaktr.
118
(a) Kirilerin kolona drt taraftan birlemesi ve her bir kiriin geniliinin birletii kolon
geniliinin 3/4nden daha az olmamas durumunda, kolon-kiri birleimi kuatlm birleim
olarak tanmlanacaktr.
(b) Yukardaki koullar salamayan tm birleimler, kuatlmam birleim olarak
tanmlanacaktr.
50 mm sk
hk
Kiri Kiri
sarlma Kiri orta blgesi sarlma
blgesi (TS-500 e gre enine donat) blgesi
= 2 hk = 2 hk
sk hk/4
sk 8 ( = en kk boyuna donat ap)
sk 150 mm
ekil 7.8
Vdyi Vdyj
(Mpi + Mpj) / n
ekil 7.9
119
7.5.2.2 Herhangi bir birleim blgesinde Denk.(7.11) ile hesaplanan kesme kuvveti,
gznne alnan deprem dorultusunda hibir zaman Denk. (7.12) ve Denk. (7.13)de verilen
snrlar amayacaktr (ekil 7.10). Bu snrlarn almas durumunda, kolon ve/veya kiri
kesit boyutlar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr.
(a) Kuatlm birleimlerde: Ve 1.7 bj h fck (7.12)
7.6.1.1 Perdenin boluklar karldktan sonra kalan net enkesit alan, Ndm dey ykler ve
deprem yklerinin G+Q+E ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en
by olmak zere, A c N dm / (0.25 f ck ) koulunu salayacaktr. Ba kirili (boluklu)
perdelerde A c ve Ndm deerlerinin hesabnda, boluklu perde kesitinin tm (perde
paralarnn toplam) gznne alnacaktr.
7.6.1.2 Perdeler, planda uzun kenarnn kalnlna oran en az yedi olan dey tayc
sistem elemanlardr.
(a)7.6.1.3de belirtilen zel durumlar dnda, dikdrtgen perdelerde gvde blgesindeki
perde kalnl kat yksekliinin 1/16sndan ve 200 mmden az olmayacaktr.
(b) U, L ve T gibi perdelerin sadece bir ucundan yanal dorultuda tutulan kollarndaki
kalnlk kat yksekliinin 1/16sndan ve 250 mmden az olmayacaktr.
(c) Perde kolu her iki ucundan yanal dorultuda tutulu ise, perde kolu kalnl kat
yksekliinin 1/20sinden ve 200 mmden az olmayacaktr.
(d) Dikdrtgen perde veya perde kolu kalnl perdenin veya perde kolunun plandaki yanal
dorultuda tutulmam boyunun 1/30undan kk olmayacaktr.
7.6.1.3 Tayc sistemi perdelerden oluan binalarda, Denk.(7.14) ile verilen koullarn her
ikisinin de salanmas durumunda perde kalnl, binadaki en yksek katn yksekliinin
1/20sinden ve 200mmden az olmayacaktr. Ayrca, 7.6.1.1 (d)deki koula uyulacaktr.
120
Ag / Ap 0.002
(7.14)
Vt / Ag 0.5 fctd
Va
As1
1.25As1fyk C2
C1 1.25As2fyk
As2
V
b1
Vkol = min (Va , V) bw1 b2
(Bkz. 7.5.2.1) bw4
h
b
Deprem
dorultusu bw1 b vebw2 b ise bj = b
bw1 < b ve bw2 < b ise
bj = min (2b1 + h/2, 2b2 + h/2, b)
bj (bw1 + h) (bw1 <bw2iin)
ekil 7.10
7.6.2.1 H w / w 2.0 olan perdelerin planda her iki ucunda perde u blgeleri
oluturulacaktr (ekil 7.11). U blgeleri, perde u blgesinin kendi kalnl iinde
oluturulabilecei gibi, perdeye birleen dier bir perdenin iinde de dzenlenebilir.
7.6.2.2 Temel stnden veya perdenin plandaki uzunluunun %20den daha fazla
kld seviyeden itibaren kritik perde ykseklii, 2 w deerini amamak zere,
Denk.(7.15)de verilen koullarn elverisiz olann salayacak biimde belirlenecektir.
2 w H c r max[ w ; H w / 6] (7.15)
Burada H w , temel stnden veya perdenin brt kesit eilme rijitliinin yarya indii
(plandaki uzunluunun %20den daha fazla klmesi veya kesit geniliinin yardan daha
fazla klmesi) seviyeden itibaren llen perde yksekliidir. Bodrum katlarnda rijitlii
121
st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat
demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, H w ve
H cr byklkleri zemin kat demesinden itibaren yukarya doru gznne alnacaktr. Bu
tr binalarda kritik perde blgesi, en az zemin katn altndaki ilk bodrum katn ykseklii
boyunca aaya doru ayrca uzatlacaktr.
7.6.2.3 Dikdrtgen kesitli perdelerde, yukarda tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca
u blgelerinin her birinin plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam uzunluunun
%20sinden ve perde kalnlnn iki katndan daha az olmayacaktr. Kritik perde
yksekliinin stnde kalan perde kesimi boyunca ise, perde u blgelerinin her birinin
plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam uzunluunun %10undan ve perde kalnlndan
daha az alnmayacaktr (ekil 7.11).
7.6.2.4 Perde u blgelerinin, perdeye birleen dier bir perdenin iinde dzenlendii
durumda; her bir perde u blgesi perde gvdesinin iine doru 300 mmden daha az
olmamak zere en az perde kalnl kadar uzatlacaktr (ekil 7.11). Perde u blgesinin
enkesit alan, en az dikdrtgen kesitli perdeler iin 7.6.2.3te tanmlanan alana eit
dzenlenecektir.
7.6.3.1 Perdenin her iki yzndeki gvde donatlarnn toplam enkesit alan, boyuna ve
enine donatlarn her biri iin, perde u blgelerinin arasnda kalan perde gvdesi brt enkesit
alannn 0.0025inden az olmayacaktr. H w / w 2.0 olmas durumunda perde gvde
blgesi, perdenin tm kesiti olarak gznne alnacaktr. Perde gvdesinde boyuna ve enine
donat aral 250 mmden fazla olmayacaktr (ekil 7.11).
7.6.3.2 7.6.1.3de Denk.(7.14) ile verilen koullarn her ikisinin de saland binalarda,
boyuna ve enine toplam gvde donats oranlarnn her biri 0.002e indirilebilir. Ancak bu
durumda donat aral 300 mmyi gemeyecektir.
7.6.3.3 U blgeleri dnda, perde gvdelerinin her iki yzndeki donat alar, her bir
metrekare perde yznde en az 4 adet zel deprem irozu ile karlkl olarak balanacaktr.
Ancak 7.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca, u blgeleri dndaki beher
metrekare perde yznde en az 10 adet zel deprem irozu kullanlacaktr. irozlarn ap, en
az yatay donatnn ap kadar olacaktr. Ancak, irozlarn birim alandaki says gvde / iroz
orannda arttrlarak ap kltlebilir.
122
7.6.5. Perde U Blgelerinde Donat Koullar
7.6.5.1 7.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca perde u blgelerinin her
birinde toplam dey donat alannn perde brt enkesit alanna oran en az 0.002 olacaktr. Bu
yksekliin dnda bu oran 0.001den daha az olmayacaktr. Perde u blgesinin
geometrisinde ve donatsndaki gei, kat boyunca kademeli olarak yaplacaktr. Ayrca,
perde u blgelerinin her birinde boyuna donat miktar 414 ten az olmayacaktr. Perde u
blgelerinde boyuna donat oran 0.03 (bindirme blgesinde 0.06) gemeyecektir (ekil
7.11).
Perde u blgesi
min 8
U blgesi dey donats <250mm <250mm
s < 200mm
> 0.001 bww s < bw
s
min 4 14
a
Perde u blgesi
w >7bw
Perde u Perde gvdesi Perde u
blgesi blgesi
bw
a
a < 25etr u
u Kesit a-a
<150mm
u > 2 bw Kritik perde > 10 adet / m2
u > 0.2 w ykseklii boyunca zel deprem irozu
bw
Alan > b w u
w> 7b w
123
Perde u blgesi Perde gvde blgesi Perde u blgesi
lw
b
w
b
w
b
w
b
w
b
w
ekil 7.11
7.6.6.2 H w / w 2.0 olmas durumunda, her bir katta perde kesitlerinin tama gc
momentlerinin, perdenin gl dorultusunda kolonlar iin Denk.(7.3) ile verilen koulu
salamas zorunludur. Aksi durumda perde boyutlar ve/veya donatlar arttrlarak deprem
hesab tekrarlanacaktr.
7.6.6.3 H w / w 2.0 koulunu salayan perdelerde, gznne alnan herhangi bir kesitte
enine donat hesabnda esas alnacak tasarm kesme kuvveti, Ve, Denk.(7.16) ile
hesaplanacaktr.
(M p ) t
Ve = v Vd (7.16)
(M d ) t
Bu denklemde yer alan kesme kuvveti dinamik bytme katsays v 1.5 alnacaktr.
Ancak, deprem yknn tamamnn betonarme perdelerle tand binalarda v 1.0
alnabilir. Daha kesin hesap yaplmad durumlarda burada (M p ) t 1.25 (M r ) t kabul
edilebilir.Dey ykler ile Blm 4ye gre depremden hesaplanan kesme kuvvetinin 1.2 D
(boluksuz perdeler) veya 1.4 D ( ba kirili perdeler) kat ile bytlmesi ile elde edilen
deerin, Denk. (7.16) ile hesaplanan Ve den kk olmas durumunda, Ve yerine bu kesme
kuvveti kullanlacaktr.
H w / w 2.0 olan perdelerin btn kesitlerinde tasarm kesme kuvvetleri, Blm 4ye gre
hesaplanan kesme kuvvetlerine eit alnacaktr.
125
Ve Vr
Ve 0.85 Ach fck Boluksuz perdeler (7.18)
Ve 0.65 Ach f ck Ba kirili perdeler
Aksi durumda, perde enine donats ve/veya perde kesit boyutlar bu koullar salanmak zere
arttrlacaktr.
0.5Vperde taban
Tasarm eilme Tasarm eilme Tasarm kesme
momenti M Ed momenti MEd kuvveti VEd
Arttrlm
2Hw /3
zmden bulunan kesme kuvveti
moment diyagram diyagram
Hw (Perdeli sistem) Hw
zmden
bulunan kesme
zmden bulunan
kuvveti diyagram
Hw /3
moment diyagram
Hcr (Perde-ereveli sistem) Hcr
Vperde taban
(a) Tasarm eilme momenti M Ed (b) Tasarm eilme momenti MEd (c) Tasarm kesme kuvveti VEd
(Perdeli sistem) (Perde-ereveli sistem)
ekil 7.12
7.6.8.1 Perdeler iin yukarda verilen tm kural ve koullar, ba kirili perdeleri oluturan
perde paralarnn her biri iin de geerlidir.
126
zere apraz donatlar kullanlacaktr (ekil 7.13). Her bir apraz donat demetindeki toplam
donat alan Denk.(7.21) ile belirlenecektir.
Asd = Vd / (2 f yd sin ) (7.21)
apraz donat demetlerinde en az drt adet donat bulunacak ve bu donatlar perde
paralarnn iine doru en az 1.5b kadar uzatlacaktr. Donat demetleri zel deprem
etriyeleri ile sarlacak ve kullanlacak etriyelerin ap 8mmden, aral ise apraz donat
apnn 8 katndan ve 100 mmden daha byk olmayacaktr. apraz donatlara ek olarak, ba
kiriine TS 500de ngrlen minimum miktarda etriye ve yatay donat konulacaktr. Donat
demeti zel deprem etriyeleri ile sarlmad durumda, kiri etriyelerinin aral apraz donat
apnn 6 katn ve 150 mmyi gemeyecektir. Ayrca kiri ykseklii boyunca 200 mmyi ve
kiri genilii boyunca 200 mmyi gemeyen aralklarla yatay ve dey irozlar
kullanlacaktr (ekil 7.13). Bu ekilde yerletirilen etriye ve irozlar, hem dey hem de
yatay dorultuda, Denk. 7.1de verilen koullar salayacaktr.
1.5 l
b
1.5 l
b
n
<200mm
<200mm
1.5 l <200mm
b
<200mm
ekil 7.13
127
7.6.9. Perdelerde Boluklar
Perde iinde bulunan kap, pencere ve tesisat gibi geni boluk kenarlarnda kalan perde
paralarnn tasarm, bu paralarnn kesit geometrisine gre ortaya kacak kolon veya perde
gibi, oluan etkiler altnda donatlacaktr. Boluk kenarndaki perde paralarna etki eden
tasarm kesme kuvveti, bu elemanlar iin Blm 4'e gre depremden hesaplanan kesme
kuvvetinin 1.4D kat bytlmesiyle elde edilecektir.
Deme
Deme
ekil 7.14
Boluk kenarndaki perde paralarna etki eden tasarm kesme kuvveti, bu elemanlar icin
Blm 4'e gre depremden hesaplanan kesme kuvvetinin 1.4D kat bytlmesiyle elde
edilecektir.
Kolonun brt enkesit alan, Ndm dey ykler ve deprem yklerinin G+Q+E ortak etkisi
altnda hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by olmak zere, Ac Ndm / 0.50 fck
koulunu salayacaktr. Bunun dnda enkesit boyutlarna ilikin olarak sneklik dzeyi
yksek kolonlar iin 7.3.1.1de belirtilen koullar, sneklik dzeyi snrl olan kolonlar iin de
geerlidir.
128
7.7.2. Boyuna Donat Koullar
Boyuna donatya ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 7.3.2de belirtilen
koullar, sneklik dzeyi snrl olan kolonlar iin de geerlidir.
Boyuna donatnn dzenlenmesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 7.3.3te
belirtilen koullar sneklik dzeyi snrl olan kolonlar iin de geerlidir.
Boyuna donat bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yaplmas durumunda, ek boyunca
7.7.4.1de tanmlanan minimum enine donat kullanlacaktr.
Kolonlarda kullanlacak minimum enine donatya ilikin koullar, kolon sarlma blgeleri iin
7.7.4.1deve kolon orta blgesi iin 7.7.4.2deverilmitir. Tm kolon blgelerinde, 7.2.8de
tanmlanan zel deprem etriyeleri ve zel deprem irozlar kullanlacaktr.
7.7.4.1 Kolon sarlma blgelerinin her birinin uzunluu iin 7.3.4.1de verilen tanm,
sneklik dzeyi snrl olan kolonlar iin de geerlidir. Sneklik dzeyi snrl olan kolonlarda
sarlma blgesindeki enine donat aral, en kk enkesit boyutunun 1/3 nden, en kk
boyuna donat apnn 8 katndan ve 150mmden daha byk olmayacaktr.
7.7.4.2 Kolon orta blgesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 7.3.4.2de
verilen tanm ve minimum enine donat koullar sneklik dzeyi snrl olan kolonlar iin de
geerlidir. Kolon orta blgesindeki enine donat, 7.7.5.3e gre belirlenecektir.
7.7.5.1 Sneklik dzeyi snrl kolonlarda, dey ykler ve Blm 4de belirlenen ve
Dayanm Fazlal Katsays D ile arttrlarak hesaplanm deprem etkilerinin ortak etkisi
altnda elde edilen kesme kuvveti Vd , enine donat hesabnda esas alnacaktr.
7.7.5.2 Kesme kuvvetinin st snrna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin
Denk.(7.7)de verilen koul, Ve yerine Dayanm Fazlal Katsays D gzetilerek arttrlm
Vd alnmak zere, sneklik dzeyi snrl olan kolonlar iin de geerlidir.
7.7.5.3 Kolon enine donatsnn 7.7.5.1de tanmlanan kesme kuvvetine gre hesabnda
betonun kesme dayanmna katks, Vc, dey ykler ile birlikte deprem yklerine gre
hesaplanan en kk Nd eksenel kuvveti gznne alnarak TS 500e gre belirlenecektir.
Ksa kolonlara ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 7.3.8de belirtilen koullar,
sneklik dzeyi snrl olan kolonlar iin de geerlidir.
129
7.8. SNEKLK DZEY SINIRLI KRLER
Enkesit boyutlarna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 7.4.1.1de belirtilen
koullar, sneklik dzeyi snrl olan kiriler iin de geerlidir.
Boyuna donatya ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 7.4.2de belirtilen
koullar, sneklik dzeyi snrl olan kiriler iin de geerlidir.
Boyuna donatnn dzenlenmesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 7.4.3te
belirtilen koullar, sneklik dzeyi snrl olan kiriler iin de geerlidir.
Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri derinliinin iki kat kadar uzunluktaki
blge, sarlma blgesi olarak tanmlanacak ve bu blge boyunca 7.2.8de tanmlanan zel
deprem etriyeleri kullanlacaktr. Sarlma blgelerinde 8 den kk apl enine donat
kullanlmayacak ve ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olacaktr. 7.8.5e gre
daha elverisiz bir deer elde edilmedike, etriye aralklar kiri yksekliinin 1/4 n, en
kk boyuna donat apnn 8 katn ve 200mmyi amayacaktr. Sarlma blgesi dnda, TS
500de verilen enine donat koullarna uyulacaktr. Kirilerde etriye kollar aras 350 mmden
byk olmayacaktr.
7.8.5.1 Sneklik dzeyi snrl kirilerde, dey ykler ve Blm 4de belirlenen ve
Dayanm Fazlal Katsays D ile arttrlarak hesaplanm deprem etkilerinin ortak etkisi
altnda elde edilen kesme kuvveti Vd, enine donat hesabnda esas alnacaktr.
7.8.5.2 Kesme kuvvetinin st snrna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin
Denk. (7.10)da verilen koul, Ve yerine Dayanm Fazlal Katsays D ile arttrlm Vd
alnmak zere, sneklik dzeyi snrl olan kiriler iin de geerlidir.
7.8.5.3 Kiri enine donatsnn 7.8.5.1de tanmlanan kesme kuvvetine gre hesabnda
betonun kesme dayanmna katks, Vc, TS 500e gre belirlenecektir. Hibir durumda
pilyelerin kesme dayanmna katklar gznne alnmayacaktr.
130
7.10. SNEKLK DZEY SINIRLI PERDELER
Perdenin boluklar karldktan sonra kalan net enkesit alan, Ndm dey ykler ve deprem
yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by olmak
zere, Ac Ndm / 0.30 fck koulunu salayacaktr.
Sneklik dzeyi snrl perdeler, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i
kuvvetlere gre boyutlandrlarak donatlacaktr. Sneklik dzeyi yksek perdeler iin 7.6.6,
7.6.8.2 ve 7.6.8.3de verilen kural ve koullar hari olmak zere, 7.6da verilen dier tm
kural ve koullar, Ve yerine D Dayanm Fazlal Katsays olmak zere Ve DVd alnarak
sneklik dzeyi snrl perdeler iin de geerlidir.
7.11. DEMELER
7.11.1 Demeler, katlardaki ktlelere etkiyen deprem yklerinin dey tayc sistem
elemanlarna gvenle datlmasn salayacak rijitlik ve dayanma sahip olacaklardr.
7.11.2 Btn deprem blgelerinde, dolgulu ya da dolgusuz yerinde dkme dili demeli
sistemlerde plak kalnl 70 mmden az olmayacaktr. Ancak, dey yklerden oluan kesme
kuvvetleri ile birlikte plak dzlemi iindeki deprem kuvvetlerinin gvenle aktarlmasn
salamak zere, dilerle plak arasnda kesme kuvveti balantlarnn yaplmas ve bu
balantlarn yeterli olduu hesapla gsterilecektir. Dier demelerin kalnlklar iin
TS500de verilen koullar geerlidir.
7.11.4 Deprem yklerinin demelerden dey tayc elemanlara gvenli bir ekilde
aktarldnn hesapla gsterilmesi gereken A2 ve A3 dzensizliklerin bulunduu kirili
demeli binalarda, demeler iin 7.11.3de verilen koullar salanacak, deprem yklerini
demeden perdeye aktaran kirilerin kesit hesabnda ve detaylandrlmasnda bu kirilerde
131
oluan eksenel basn ve ekme kuvvetleri Dayanm Fazlal Katsays D gzetilerek
dikkate alnacaktr. Bu kirilerde oluan eksenel basn gerilmesinin 0.5 fck dan byk
olduu durumlarda kiri kesiti 7.3.4de kolonlar iin verilen artlar salayacaktr. Bu
kirilerde oluan eksenel basn kuvvveti hi bir durumda kesitin kolon gibi hesaplanan
eksenel basn tama gcn amayacaktr.
7.11.5 Kirisiz demeli binalarda veya deprem yklerinin demelerden dey tayc
elemanlara gvenli bir ekilde aktarldnn hesapla gsterilmesi gereken kirili demeli
binalarda, demeden perdeye veya perde koluna kuvvetli dorultuda aktarlacak deprem
kuvveti, kat seviyesinin alt ve st kesitlerinde oluan ve Dayanm Fazlal Katsays D
gzetilerek hesaplanm DVd perde kesme kuvvetlerinin fark olarak hesaplanacaktr. Bu
kuvvet fark, perdeye kuvvetli dorultuda her iki taraftan saplanan ve eilme dayanm iin
gerekli olandan arta kalan kiri veya deme donatlarnn oluturduu eksenel ekme
dayanmlarnn toplam ( 2 Asa f yd ) ile deme ile perde birleimindeki eilme dayanm iin
gerekli olandan arta kalan deme donatsnn oluturduu kesme srtnmesi dayanmnn
( Asb f yd ) toplamn amayacaktr.
Perdeye kuvvetli dorultuda saplanan eksenel donat (aktarma donats) miktarnda
hesapland perde uzunluu boyunca azaltma yaplmayacak, kesme srtnmesi (balant)
donats, hem perde iinde ve hem de deme iinde kenetlenme koullarn salayacaktr.
Birdkm deme ve perde birleimlerde kesme srtnmesi katsays iin 1.0 deeri
kullanlacak, betonun kesme srtnmesi dayanmna katks dikkate alnmayacaktr. Aktarma
donats miktarnda donatnn sapland perde yzeyinden balayarak perde yznden
uzaklatka uygun miktarda azaltma yaplabilecei dikkate alnmaldr.
Bu biimde oluturulmu aktarma elemanlar ile deme arasnda aktarma eleman uzunluu
boyunca kesme srtnmesi kontrol ayrca yaplacaktr (ekil 7.15).
7.11.6 Demede byk olan boluklarn bulunduu durumda boluun her iki kenarna her
bir dorultuda etriyelerle sarl ilave yatay donat yerletirilecek; bu blgelerdeki ilave yatay
donatnn toplam kesit alan, boluk blgesine yerletirilmemi olan toplam yatay donat kesit
alanndan az olmayacak ve etriye aral 150 mmden daha byk alnmayacaktr. Bu ilave
yatay donatlar her bir dorultuda boluk uzunluunun en az 3 kat uzunlukta olacaktr.
7.11.7 Kirisiz demelerde ve kirisiz plak temellerde zmbalama kontrol sonlu eleman
modeli zmnden elde edilen veya TS 500de verilen yntem kullanlarak elde edilen ve
dey yklerle beraber Dayanm Fazlal Katsays D ile bytlm olan deprem etkileri
altnda oluan dey dorultudaki kayma gerilmesi esas alnarak yaplacaktr. Sonlu eleman
zmnden ele edilen kayma gerilmesi iin deme etkili ykseklii d olmak zere,
d pd / d f ctd koulu veya TS 500de tanmland zere V pr V pd artlar salanacaktr.
Burada pd birim genilikte hesaplanan kesme kuvvetidir. Hesaba esas olan d deeri kolon
veya perde yznden d / 2 mesafede alnacaktr. Bu koullarn salanmad ancak
d pd / d 1.5 f ctd artnn saland durumunda, donat kullanlarak plan zmbalama
dayanm arttrlabilir. Ancak, bu durumda betonun zmbalama dayanmna katks %50
azaltlarak zmbalama dayanm ortalama kayma gerilmesi cinsinden
pr 0.5 f ctd f yd eklinde hesaplanacaktr. Burada birim alanda bulunan zmbalama
iroz (ve/veya yatay donaty kavrayacak sehpa) donatsnn kesit alan olup, zmbalama
132
donats en az 4 adet/m2 olacak, kolon veya perde yznden d / 4 mesafede balayacak
ekilde dzgn yayl olarak yerletirilecek, zmbalama donatlarnn arasndaki mesafe
d / 2 yi amayacak ve zmbalama donatlar ortalama kayma gerilmesinin fctd / 2 deerine
dt blgeye kadar devam ettirilecektir (ekil 7.16).
Aktarma
donats Asb fyd
A sa
Balant
donats
Asa fyd
A sb
D Vd,i D Vd,i
ekil 7.15
ekil 7.16
ekil 7.17
133
7.11.8 Kiriiz demelerin kolon eritlerinde ve orta eritlerde ekil 7.17de verilen donat
kurallarna uyulacaktr.
7.12.1.1 Beton dayanm snf, evresel etki snf ve donat snf btn izim paftalarnda
belirtilecektir.
7.12.1.3 7.2.8de tanmlanan zel deprem etriyelerine ve zel deprem irozlarna ait kanca
kvrm detaylar kolon, perde ve kiri detay paftalarnn her birinde gsterilecektir (ekil 7.1).
7.12.2.2 Boyuna ve enine donatlar tm ile ayn olan her bir kolon tipi iin boyuna kesitler
alnarak donatlarn dey almlar yaplacaktr. Kolonlarda boyuna kesit; donat ek
blgelerini, bindirme boylarn ierecektir.
7.12.2.3 Her bir kolon tipi iin ayr ayr olmak zere, sarlma blgelerinin uzunluklar, bu
blgelere, kolon orta blgesine ve stteki kolon-kiri birleim blgesine konulan enine
donatlarn ap, say ve aralklar ile en kesitteki almlar izim zerinde gsterilecektir.
Kiri detay izimlerinde, her bir kiri iin ayr ayr olmak zere, kiri mesnetlerindeki sarlma
blgelerinin uzunluklar, bu blgelere ve kiri orta blgesine konulan enine donatlarn ap,
say ve aralklar ile almlar izim zerinde gsterilecektir.
134
BLM 7 EK A AZ KATLI VE TAIYICI SSTEM DZENL, YERNDE
DKME BETONARME BNALAR N N TASARIM
KURALLARI
7A.0. SMGELER
135
SDS = DD-2 deprem dzeyi ve ksa period blgesi iin tanmlanan tasarm spektral ivme
katsays
= Kiri st veya alt boyuna donat oran
sh = Kolon orta blgesinde enine donat oran
t = Kolon toplam boyuna donat oran
w = Kiri orta blgesinde enine donat oran
7A.1. KAPSAM
7A.1.1 Deprem blgelerinde yaplacak drt taraftan rijit bodrum perdeleri ile evrili en fazla
bir bodrum kat hari olmak zere kat says sekiz ile snrl ve tayc sistemi dzenli olan,
yerinde dkme betonarme binalarn yatay yk tayc sistemi elemanlarnn n tasarmnda, bu
ynetmelik ve bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, bu blmde
tanmlanan n boyutlandrma kurallar ile enkesit ve donat alt snr koullarnn gzetilmesi
nerilmektedir.
7A.1.2 Bu blme gre n boyutlandrmas yaplan drt taraftan rijit bodrum perdeleri ile
evrili en fazla bir bodrum kat hari olmak zere kat says be ile snrl ve tayc sistemi
dzenli olan yerinde dkme betonarme binalarn tayc sistem elemanlarnn nihai kesin
tasarmnda, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, AFAD
tarafndan bu Ynetmelik ile birlikte kullanlmak zere yaynlanan Dzenli Yerinde Dkme
Betonarme Binalar iin Basitletirilmi Tasarm Kurallar1 balkl dkmanda tanmlanan
kolaylatrlm hesap ve tasarm kurallar kullanlabilir. Dzenli Yerinde Dkme Betonarme
Binalar iin Basitletirilmi Tasarm Kurallar1 balkl dkmanda verilen kolaylatrlm
hesap ve tasarm kurallarnn kullanlabilmesi iin bu blmde verilen koullar ile birlikte, ayn
dkmanda belirtilmi olan ilave koullarn salanmas gereklidir.
7A.1.4 Drt taraftan rijit bodrum perdeleri ile evrili en fazla bir ksmi bodrum katl binalarn
ntasarmnda, bina zemin kat bodrum katn bir st kat olarak gznne alnacak, zemin kat
iin elde edilmi olan enkesit ve donat alt snrlar bodrum kat iin de geerli olacaktr.
7A.2.1.1 Yerinde dkme betonarme binalarn yatay yk tayc sisteminin dey elemanlar
(kolon ve perdeler) iin 7A.3 ve 7A.4te tanmlanan boyutlandrma kurallarnn ve donat alt
snrlarnn oluturulmasnda aadaki koullar gzetilmitir:
1
Dzenli Yerinde Dkme Betonarme Binalar iin Basitletirilmi Tasarm Kurallar, AFAD, 2016.
136
(a) Dey tayc elemanlarn yksek eksenel basn gerilmelerine maruz kalmas nedeniyle
oluabilecek gevrek krlmalarn nlenmesi,
(b) Dey tayc elemanlarn yetersiz kesme dayanmna sahip olmas nedeniyle oluabilecek
gevrek krlmalarn nlenmesi,
(c) Tayc sistemin yetersiz yatay rijitlie sahip olmas durumunun nlenmesi.
7A.3 ve 7A.4te tanmlanan ntasarm kurallarnn uygulama kapsam, aada verilen bina ve
tayc sistem zellikleri ile snrldr:
7A.2.2.1 n tasarm kurallar, Tablo 3.1de verildii zere Bina Kullanm Snfnn BKS =
3 olarak tanmland konut veya iyeri tr binalar ile snrldr.
7A.2.2.2 Bina dikdrtgene yakn bir kat planna sahip olmaldr. Kat plannda binann uzun
kenar en fazla 30m uzunluunda, uzun kenarn ksa kenara oran ise en fazla 4 olmaldr. Bina
tayc sistemi (ereve ve perdeler) kat plannda birbirine dik dorultulu (ortogonal) eksenler
boyunca oluturulmal, tayc sistem eksenlerinde sreksizlik veya eksen dna kayma
bulunmamaldr.
7A.2.2.3 Bina kat planndaki en byk aklk 7.5 m, en kk aklk ise 3 m olmaldr.
Tayc sistemin her bir dorultusunda en az iki aklk bulunmaldr. Asansr veya merdiven
evresinde oluturulabilecek U veya C enkesitli perdelerin serbest ular arasndaki aklk
hari olmak zere, her bir dorultuda komu iki aklk arasndaki fark, iki aklktan uzun
olann yzde 50sinden fazla olmamaldr. Binada konsol kiriler varsa, konsol uzunluu 2
mden ve komu akln 1/3nden fazla olmamaldr.
7A.2.2.4 Binada 4mden daha yksek kat bulunmamal, katlar aras ykseklik deiimi
yksek olan katn yksekliinin yzde 15inden fazla olmamaldr.
7A.2.2.6 Binada belirgin burulma dzensizlii bulunmamaldr. Ksmi bodrum kat hari
olmak zere btn katlarda her bir deprem dorultusu iin binann ktle merkezi ile rijitlik
merkezi arasndaki dmerkezlik, binann ilgili dorultuya dik dorultudaki kat plan
uzunluunun yzde 20sinden fazla olmamaldr. Tayc sistemde betonarme perdeler
kullanld durumda bina plannda kat ktle merkezinin her iki tarafnda en az bir olmak zere
her bir dorultuda toplam en az iki dikdrtgen perde veya perde kolu bulunmaldr. Perdeler
her bir dorultuda ktle merkezine gre mmkn olduunca simetrik, ktle merkezinden
mmkn olduunca uzak ve bina d akslarna mmkn olduunca yakn bir ekilde
yerletirilmelidir.
7A.2.2.8 Binann her bir katnda herhangi bir dey tayc elemann alan payna veya kat
geneline etki eden ve yk katsaylaryla bytlmemi ortalama yayl sabit yk ve ortalama
137
yayl hareketli yk deerlerinin toplam (g+q), kar yk hari olmak zere, 12 kN/m2den fazla
olmamaldr. Yayl sabit yk deerleri, deme ykleriyle beraber yatay ve dey tayc
elemanlarn (kiri, kolon, perde) ve tayc olmayan elemanlarn (blme duvar) arln da
iermelidir. Binann at katna etki eden hareketli yk, 0.2 deerindeki yk katsaysyla
azaltlm kar ykn de iermelidir.
7A.2.2.9 Dey tayc eleman (kolon, perde) enkesitlerinde bina ykseklii boyunca
kltme yapmaktan, binann farkl katlarnda farkl kiri enkesitleri kullanmaktan ve herhangi
bir yatay tayc sistem ekseni boyunca kiri enkesitlerinde deiiklik yapmaktan
kanlmaldr.
7A.2.2.10 Binada kirili plak deme sistemi kullanld durumda deme kalnl en az
150mm olmaldr. Dili veya dolgulu (asmolen) deme sistemleri kullanld durumda, plak
kalnl en az 70 mm olmal, dey tayc elemanlar arasndaki kiriler sneklik dzeyi
yksek ereve kirii olarak boyutlandrlmal ve donatlmaldr. Bu tr demelerdeki diler,
dikdrtgen perdelere veya perde kollarna kuvvetli dorultuda saplanan ve deprem yklerini
demeden perdelere aktaran ereve kirilerine dik dorultuda oluturulmaldr. Buna ek
olarak perde gvdelerine saplanan deme dilerinin de oluturulmas tercih edilmelidir.
7A.2.2.11 Bina temeli, tayc sistemin erevelerden olutuu durumda radye veya srekli
temel, tayc sistemin perde ve erevelerden olutuu durumda ise radye temel olarak
oluturulmaldr.
Yatay yk tayc sistemi sneklik dzeyi yksek erevelerden oluan binalarn kolonlar iin
uygulanacak boyutlandrma kurallar aada tanmlanmtr:
7A.3.1.1 Kolonlarda oluan eksenel basn gerilmelerinin snrlandrlmas iin her bir
kolonun enkesit alan Aci, Denklem (7A.1)deki koulu salayacaktr. Denklemdeki g ve q
deerleri, gze alnan kolonun alan payna her bir katta etki eden ortalama sabit ve hareketli
yayl yk, A0i deeri ise gze alnan kolon iin kolunun tad tm katlar boyunca biriken
alan paylarnn toplamdr.
Aci 0.00014 g q A0i (7A.1)
7A.3.1.2 Kolonlarn yeterli kesme dayanmna sahip olmalar iin her bir kolonun enkesit
alan Aci, Denklem (7A.2)deki koulu salayacaktr. Denklemdeki SDS deeri, ksa periyod
blgesi iin tanmlanm olan tasarm spektral ivme katsaysdr.
Aci 0.00022SDS g 0.3q A0i (7A.2)
7A.3.1.3 Tayc sistemin yeterli yanal rijitlie sahip olmas iin bina zemin kat kolonlarnn
enkesit eylemsizlik momentinin kat yksekliine orannn karesi deerlerinin toplam olan
(Ii/H1)2 deeri, binann her iki dorultusunda Denklem (7A.3)teki koulu salayacaktr.
Denklemdeki Api deeri, bina kat alanlarnn toplamdr.
Ii
Hi2 6.67 107 SDS g 0.3q Api (7A.3)
138
7A.3.2. Tayc Sistemi Perdeler ve erevelerden Oluan Binalar
Yatay yk tayc sistemi sneklik dzeyi yksek boluksuz perdelerle sneklik dzeyi yksek
erevelerden oluan binalarn kolonlar iin uygulanacak boyutlandrma kurallar aada
tanmlanmtr:
7A.3.2.1 Kolonlarda oluan eksenel basn gerilmelerinin snrlandrlmas iin her bir
kolonun enkesit alan Aci, Denklem (7A.4)teki koulu salayacaktr.
Aci 0.00012 g q A0i (7A.4)
7A.3.2.2 Kolonlarn yeterli kesme dayanmna sahip olmalar iin her bir kolonun enkesit
alan Aci, Denklem (7A.5)deki koulu salayacaktr.
Aci 0.0001SDS g 0.3q A0i (7A.5)
7A.3.2.3 Boluksuz perdelerin yeterli kesme dayanmna sahip olmalar iin binann her bir
dorultusunda alan dikdrtgen perde veya perde kolu enkesit alanlarnn toplam olan Awi
deeri, binann her iki dorultusunda Denklem (7A.6) ve Denklem (7A.7)deki koullarn her
ikisini de salayacaktr. Denklemdeki Api deeri bina kat alanlarnn toplam, Apt deeri ise
bina taban alandr.
7A.3.2.4 Bina tayc sisteminin tabanda yeterli kesme dayanmna sahip olmas iin zemin
kat kolonlarnn enkesit alanlarnn toplam ile binann her bir dorultusunda alan dikdrtgen
perde veya perde kolu enkesit alanlarnn toplamnn birbiriyle toplanmas sonucunda elde
edilen (Awi+Awi) deeri, binann her iki dorultusunda Denklem (7A.8)deki koulu
salayacaktr.
7A.2de tanmlanan kurallar uyarnca n tasarm yaplacak olan binalarda, yatay yk tayc
sistem elemanlar iin uygulanacak enkesit alt snr koullar aada tanmlanmtr:
7A.2de tanmlanan kurallar uyarnca n tasarm yaplacak olan binalarda, yatay yk tayc
sistem elemanlar iin uygulanacak donat alt snr koullar aada tanmlanmtr:
7A.4.2.1 Kare enkesitli kolonlarda toplam dey donat alannn kolon enkesit alanna oran
t, 0.01den az olmayacaktr. Uzun kenarn ksa kenara oran 2 olan dikdrtgen enkesitli
kolonlarda bu oran en az 0.015 olacaktr. Uzun kenar / ksa kenar orannn ara deerleri iin
dey donat oran alt snrnn dorusal olarak deitii kabul edilebilir.
7A.4.2.2 Kare enkesitli kolonlarda 7.3.4.2de tanmlanm olan kolon orta blgesindeki enine
donat oran sh = Ash/(sb), 0.00165ten az olmayacaktr. Uzun kenarn ksa kenara oran 2 olan
dikdrtgen enkesitli kolonlarda bu oran en az 0.0025 olacaktr. Uzun kenar / ksa kenar orannn
ara deerleri iin enine donat oran alt snrnn dorusal olarak deitii kabul edilebilir. Her
durumda kolon orta blgesindeki etriye ve iroz aral, kolonun en kk enkesit boyutunun
yarsndan ve 200 mmden fazla olmayacak, etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki
yatay uzaklk a, etriye apnn 25 katndan fazla olmayacaktr.
7A.4.2.3 Kirilerin kolonlar veya perdelerle birletii kiri mesnet kesitlerinde, kiri st ve
alt boyuna donat oranlar (= As/bwd), srasyla 0.006 ve 0.003ten az olmayacaktr.
7A.4.2.4 7.4.4te tanmlanm olan kiri orta blgesindeki enine donat oran w = Asw/(sbw),
0.0025ten az olmayacak, bu blgedeki etriye ve iroz aral, kiriin faydal derinliinin
yarsndan fazla olmayacaktr.
140
BLM 8 DEPREM ETKS ALTINDA NRETML BETONARME BNA
TAIYICI SSTEMLERNN TASARIMI N ZEL KURALLAR
8.0. SMGELER
8.1. KAPSAM
8.1.1 Deprem etkisi altnda nretimli betonarme bina tayc sistemlerinin tasarmna ilikin
zel kurallar bu Blmde verilmitir.
8.1.2 nretimli betonarme binalarda kullanlan kolon kiri balant tipleri ile panel
deme sistemleri ve bunlarn tasarmna ilikin kurallar da bu Blmn kapsam iindedir.
141
8.2.1.3 Bu blmde tanmlanan balantlarn dnda yeni balant tipleri de oluturulabilir,
projelendirilebilir ve uygulanabilir. Ancak yeni balant tipleri, 1.4te de tanmlanan kurulular
tarafndan/nezaretinde Ref.[1]e (Bkz.EK 8B) uygun olarak denenip, hesap esaslar ile kontrol
kriterlerini saladnn raporlanmas halinde kullanlabilir.
8.2.2.3 Tablo 3.4(a)ya gre Deprem Tasarm Snf DTS=1a, DTS=2a ve Bina Ykseklik
Snf BYS=2, BYS=3 olan nretimli betonarme binalarda;
(a) DD-2 deprem yer hareketinin etkisi altnda I = 1.5 alnarak Blm 4teki DGT hesap esaslar
ile yaplan tasarm bir n tasarm olarak gznne alnacaktr.
(b) n tasarm yaplan bina tayc sistemi bu kez DD-1 deprem yer hareketinin etkisi altnda
Tablo 3.4(a)da leri Performans Hedefi olarak tanmlanan Can Gvenlii (CG) performans
hedefini ve ayrca DD-3 depremi altnda Hemen Kullanm (HK) performans hedefini salamak
zere, eitli balant tipleri iin 8.8de verilen modelleme ve deerlendirme kurallar dikkate
alnarak Blm 5e gre ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm (GDT) yaklam
ile deerlendirilecek ve gerekli olmas durumunda tasarm iyiletirilecektir.
8.2.3.3 Montaj aamasnda kullanlacak imento harc, hzl dayanm kazanan ve bzlme
yapmayan zellikte olacaktr. Har basn dayanm, birletirilen tayc elemanlarn tasarm
basn dayanmlarndan daha byk olacaktr.
8.3.1.1 Mafsall balantlar esas ereve dzleminde moment aktaramayan ancak kesme
kuvveti ve eksenel kuvvet aktarabilen birleimlerdir.
8.3.1.2 Mafsall balantlar ok katl binalarda sadece yerinde dkme veya nretimli
boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) betonarme perdeler ile birlikte kullanlabilirler.
8.3.1.3 Yatay konumlu tayc elemanlarn mafsall birleimlerinde dier yatay konumlu
tayclara, kolonlara ve perdelere balantsz mesnetlenmesine izin verilmez.
142
8.3.1.4 Yatay konumlu tayclarn oturduklar mesnetlerde oluan srtnme kuvveti gzard
edilerek, ideal mafsall birleim varsaym yaplacaktr.
8.3.1.5 Mesnetlerinde sac plaka kullanlmayan pimli, yuval veya bunlarn farkl biimleri ile
oluturulan balantlarda en az 10 mm kalnlkl elik takviyeli elastomer yastk kullanlacaktr.
8.3.1.10 Kolonlara balants mafsall olan ya da montaj aamasnda mafsall olarak alan
tm tayc at kirilerinde dey ve yatay ykler etkisinde yanal stabilite hesaplar
yaplacaktr.
8.3.2.2 Farkl montaj aamalar iin, nretim elemanlarn yanal stabilite kontrolleri
yaplacaktr.
8.3.3.1 Pim delikleri hem kiri ucundan hem de kolon mesneti serbest kenarndan pim apnn
en az 6 kat mesafede olacaktr.
8.3.3.2 Kirilerde braklacak pim-bulon deliklerinin ap, pim apnn en az iki kat olacaktr.
143
M d 3Nb / 8
T
b1
M d F1 h1 F2 h2
FH F1 F2 b1 b (c b / 8)
ekil 8.1
ekil 8.2
8.3.3.5 Pimle balanan kolon ve kiri u blgelerinde ekme gerilmesi ylmasna kar
yeterli sarg donats kullanlacaktr. Sarglama, kolon u blgesinde kapal etriyeler ile, kiri
u blgelerinde ise yatay U-etriyeler ile yaplacaktr. Sarg donatlar, en az etkin pim boyu
uzunluunca (8) yerletirilecek, ayrca aralarndaki temiz mesafe 50 mmyi amayacaktr. Pim
yuvalar, kapal ve U-etriyelerin kelerine denk gelecek ekilde yerletirilecek, gerekmesi
durumunda pim yuvalar kapal irozlar ile yatay dzlemde tutulacaktr.
8.3.3.6 Pim eksenine dik dorultuda yaplacak kapasite hesaplarnda betonun ekme dayanm
gznne alnmayacaktr.
8.3.3.7 Esas ereve dzleminde pimin kesme kuvveti kapasitesi, V r , Denk.(8.2) ile
hesaplanacaktr. d/ oran 6.0 dan byk olacaktr. pim apn, d kiri boyuna dorultusunda
pim merkezinden kiri veya kolon kenarna olan en kk mesafeyi, n pim saysn
gstermektedir.
144
V r 0.7n 2 f cd f yd (8.2)
8.3.4.1 Kolona yerletirilen balant plakasna ait ankraj donatlar evresinde sarg donats
sklatrlacaktr.
8.3.4.2 Balant noktasnda, birletirilen malzemelerin akma dayanmna eit veya byk
olmas kouluyla, birleim metali (elektrod) akma dayanmnn %45ine kadar kaynak
kapasitesine izin verilebilir.
ekil 8.3
ekil 8.4
8.3.5.3 Yuva yanaklarnda, esas ereve dzlemine dik dorultu iin Denk.(8.1) ile
hesaplanan kesme kuvveti sadece yuva yanaklarnda bulunan donatlar ile karlanacaktr.
145
ekil 8.5
8.4.1.1 nretimli betonarme binalarn moment aktaran balantlar, tersinir tekrarl deprem
ykleri etkisinde tama kapasitelerinden en az kaypla snek davran gsterecek ekilde
tasarlanacaktr.
Islak balantlar, pozitif ve negatif moment kapasitelerinin yerinde dkme beton ve sreklilik
donats ile saland birleimlerdir (ekil 8.6). Kiri-kolon geometrik oturma ekli, guseli,
gusesiz ya da geici guseli olarak oluturulabilir.
8.4.2.2 Birletirilen kiri ve kolon kesitlerinde; eilme momentinin her iki yn iin, boyuna
donatlarn kenetlenme boyu, yatay kesme kapasitesi vb. gerekli tm kontroller yaplacaktr.
146
8.4.2.3 Bu tr balantlarn tipik moment-dnme ilikilerinin zarf ekil 8.15 ve Tablo 8.2de
verilmitir.
ekil 8.6
Negatif moment kapasitesi srekliliinin yerinde dkme betonarme ile pozitif moment
kapasitesi srekliliinin ise kaynakla saland birleimlerdir (ekil 8.7).
ekil 8.7
147
8.4.3.1 Negatif moment sreklilik donatlar iin kolonda braklan boluk yapsal kaplama
betonunun dklmesi aamasnda zenle doldurulacaktr.
8.4.3.2 Her donat iin ayr delik braklmas durumunda; delik ap, iinden geecek donat
apnn en az iki kat olacaktr. Delik rtre yapmayan imento harc ile boluk kalmayacak
ekilde doldurulacaktr. Delikler arasnda en az donat ap kadar mesafe olacaktr.
8.4.3.5 Kiriin, kolonda oluturulan konsol zerine oturduu mesafede etriye aral en ok
4L ve 80 mm olacaktr.
8.4.3.6 Kiriin, kolonda oluturulan konsol zerine oturduu blgede ters U eklindeki kiri
etriyeleri, alt plakaya kaynatlm en az 50 mm yksekliindeki elik plakalara ke kaynak
dikiiyle balanacaktr. Etriyelerin dorudan alt plakaya kaynaklanmasna izin verilmez.
8.4.3.7 Birletirilen kiri ve kolon kesitlerinde; eilme momentinin her iki yn iin, boyuna
donat kenetlenme boyu, yatay kesme kapasitesi, kaynakl alt balant vb. gerekli tm kontroller
yaplacaktr.
nretimli kiriler, kolonlara moment aktaracak ekilde ard germeli olarak balanabilirler
(ekil 8.8). Ard germe halatlarnn geirildii klflar, ard germe ileminden sonra bo
braklabilir ya da imento harc ile doldurulabilir. Her iki tr iin, birleimin enerji tketme
zelliini arttrmak zere betonarme donats kullanlabilir.
ekil 8.8
8.4.4.2 Ard germeli balantlarda kiri ile kolon yz arasnda kesme kuvveti aktarm, ard
germe halatlar tarafndan oluturulan mengene kuvveti ve srtnme ile gerekleir.
148
8.4.4.3 Ard germe halatlarna verilecek balang ekme kuvveti, gerilme kayplar dikkate
alnarak;
M pi M pj
(8.3)
Ln
ifadesi ile hesaplanan kesme kuvvetinin srtnmeyle ( 0.5 ) tand dikkate alnarak
hesaplanacaktr. Denk.(8.3)te M pi ve M pj srasyla kiri sol ve sa ularna ait eilme momenti
kapasitelerini, Ln ise kiri serbest akln gstermektedir.
8.4.4.4 Kiri, kolon gusesine mesnetleniyor ise, gusenin kesme dayanmna olan katks
gznne alnabilir. Ancak, depremden dolay yerekimi dorultusuna ters ynde oluacak
kesme kuvvetinin sadece srtnme ile tanabildii gsterilecektir.
8.4.4.5 Klflar bo braklm veya imento harc ile doldurulmu tm ard germeli
birleimlerde, balang ard germe deeri halat akma gerilmesinin %50sinin zerinde olamaz.
8.4.4.5 Ard germe klflar imento harc ile doldurulmu birleimlerde; spiral klf i kesit
alan, iinden geen ard germe halatlarnn toplam enkesit alannn iki katndan az olamaz.
ekil 8.9
8.4.4.7 Her iki tr ard germeli birleimde, en byk yatay telenme seviyesinde ard germe
halatlarnda gerekleecek birim uzama akma birim uzamasnn %90 ndan byk olamaz.
149
8.4.5. Bulonlu Balantlar
ekil 8.10
8.4.5.1 Yksek dayanml (fyk > 800 MPa) bulonlarda ard germe uygulamas yaplarak
kullanmda, hesaplanan hedef yerdeitirme seviyesinde bulonlarn elastik kald
gsterilecektir.
8.4.5.3 Ard germe uygulanmayan bulonlu birleimler iin moment-dnme ilikisi ekil 8.15
ve Tablo 8.2de verilmitir.
Bu balant tipinde, negatif moment yerinde dkme betonarme ile, pozitif moment ise kolon
konsolunda braklan en az 4 adet pimin kesme kapasitesi ile tanr (ekil 8.11). Negatif
moment tayan donatlar, kolonda braklan bolua ya da kolonda braklan zel manonlara
vidalanarak betonlanr.
8.4.6.1 Pozitif moment srekliliinde kullanlan pimlerin kirie ankraj iin, kirilerde zel
yivli sac borular kullanlacaktr. Yivli sac borularn i ap pim apnn en az iki kat olacaktr.
Pim yuvalar bzlme yapmayan imento harc ile doldurulacaktr.
150
8.4.6.3 Pimlerin ularna di alm olacak ve yivli boru harla doldurulduktan hemen sonra
yeterli boyutlarda pul ve somun kullanlarak sklacaktr.
ekil 8.11
8.4.6.4 Pimlerin toplam enkesit alan kiri mesnet alt donats toplam alanndan az
olmayacaktr. Akma dayanmlar fark da dikkate alnacaktr.
8.4.6.5 Kolon konsolu ile kiri alt yzeyinin temasn salamak zere, konsol zerinde ve
kiri altnda zel kesme dileri braklacak ve kolon ile kiri arasndaki tm boluklar imento
harc ile doldurulacaktr.
ekil 8.12
151
gsterilecektir. Donat birleimi Ref.[2]de (Bkz.EK8 B) tanmlanan kabul koullarna uygun
olacaktr.
8.4.7.2 Plastik mafsal olumas beklenen blgelerde sadece Ref.[2]de Tip-2 snfna giren
balantlar kullanlacaktr.
ki ince cidarl paneli, kafes donatlar ile birletirerek retilen duvar elemanlardr (ekil 8.13).
Bu elemanlar antiyede monte edildikten sonra duvar-duvar, duvar-deme ba donatlar
yerletirilir ve duvar boluklar betonla doldurulur. Minimum donat oranlar Tablo 8.1de
verilmitir.
d1 > 50mm
d2 70mm
ekil 8.13
Tek cidarl nretim panellerden oluturulmu bir binann tipik birleim detay ekil 8.14te
verilmitir.
8.5.2.2 Minimum donat aplar B420C cinsi elik kullanlmas durumunda, dey donat iin
10, yatay donat iin 8 olacaktr.
8.5.2.4 Pano etraf U biimli donat ile evrilecek ve en az 210 kenar boyuna donats
kullanlacaktr.
152
Tablo 8.1. Panel-Deme Sistemlerinde Minimum Donat Oranlar
Minimum Donat B420C B500C
Alttan bina yksekliinin alttan 1/3 boyunca 0.0020 0.00150
Geri kalan bina ykseklii boyunca 0.0015 0.00133
ekil 8.14
nretimli tek veya ok katl binalarda deme veya at dzlemlerinde aada tanmlanan
ekilde diyafram oluturulacak ve diyafram hesaplar yaplacaktr.
8.6.1. at Diyafram
8.6.2.3 Demeler kendi dzlemlerinde sonsuz rijit kabul edilmeyecek, sonlu eleman
modellemesi yaplacaktr. Dey ve yatay yklerin gvenli ekilde aktarld gsterilecektir.
Diyafram hesab ile elde edilen i kuvvetler, kesme srtnmesi hesap yntemine uygun olarak
hesaplanan ba donatlar ile karlanacaktr. Diyafram zerinde ekme kuvvetleri bulunan
blgelerde ek donat kullanlacaktr.
153
8.6.2.4 nretimli betonarme deme sistemlerinin perde ve/veya kiriler ile snrlandrlmas
zorunludur. Bu amala her iki dorultuda, tm eksenlerde ereve kirileri kullanlacaktr.
8.6.2.5 nretimli betonarme deme sistemlerin perdeler ile dorudan birletii blgelerde,
diyafram i kuvvetlerinin yapsal kaplama betonu ierisinde yer alan donatlar ve uygun
detaylar ile aktarld hesapla gsterilecektir.
8.6.2.6 nretimli beton deme elemanlar ile birlikte yapsal kaplama betonu uygulamas
zorunludur. Gerekleen yapsal kaplama betonu kalnl en az 70 mm olacaktr.
8.6.2.8 Yapsal kaplama betonu her iki ana dorultuda ayr ayr en az 0.0015 orannda boyuna
donat ierecektir.
8.7.1 Kolonlar at kotunda mafsall tek katl erevelerden oluan nretimli betonarme
binalarda; bina oturma alannn %25ini gememek kaydyla ksmi ara kat oluturulmas
durumunda, bu ksmi ara katn yatay rijitliinden dolay at diyaframnda oluacak ilave i
kuvvetler ve plandaki burulma dzensizlii dikkate alnacak ya da bu dzensizliin ortadan
kaldrlmas iin ksmi ara katl blm derz ile ayrlacaktr.
8.7.2 Ara kat tayc sisteminin ana tayc sisteme balants mafsall ya da monolitik olarak
yaplacaktr.
8.7.3 boyutlu yapsal modelde, at rt malzemesi ile salanan dzlem ii rijitlik dikkate
alnacaktr.
8.7.4 Kolonlar at kotunda mafsall tek katl erevelerin yerinde dkme ok katl betonarme
veya nretimli betonarme binalarn en st kat (at kat) olarak kullanlmas durumunda
4.3.5.3te verilen koullara uyulacaktr.
8.8.1 nretimli betonarme binalarn dorusal olmayan hesabnda tm balant trleri iin
kullanlacak genel moment-toplam dnme ilikisi iskelet erisi ekil 8.15te verilmitir.
8.8.2 Her balant tr iin moment tanmlar ve dnme kapasiteleri, eitli performans
dzeyleri iin Tablo 8.2de verilmitir.
8.8.3 Harl ard germeli birleimler iin zaman tanm alannda dorusal olmayan zmleme
yaplmas durumunda merkeze ynelimli evrimsel davran modeli kullanlacaktr.
8.8.4 Dorusal hesapta ekil 8.15teki ilk dorunun eimi balantnn moment dnme
rijitlii olarak kullanlacaktr.
154
Moment [kNm]
M3
M2
M1
1 2 3 Dnme [rad]
ekil 8.15
1 [rad] 1(*)
0.008 0.010 0.002 0.010 0.008
2 [rad] (**)
2
155
EK 8A ATI DZLEM DYAFRAMININ TANIMLANMASI
8A.1 Hesap iin oluturulacak boyutlu tayc sistem modeline, trapez sac levha veya
sandvi panel tr at rt malzemeleri de dhil edilecektir. at rt malzemesi, aklar
arasna yerletirilen iki ucu mafsall elastik apraz iftleri ile temsil edilecektir. Modelde, apraz
ubuklarn balanmas iin, aklar zerinde en az bir ara dm noktas tanmlanacaktr.
EK = at kirii; A = Ak
ekil 8A.1
8A.2 at rtsn temsil eden aprazlarn edeer eksenel rijitlikleri (EA)e [MN];
8A.4 at rtsn temsil eden aprazlarda oluan en byk eksenel kuvvet kullanlarak,
rty aklara balayan balant elemanlarnn says belirlenecektir. En byk apraz kuvveti
Nmax n izdm alnarak, gereken balant eleman says Denk.(8A.2) ile hesaplanacaktr.
2 N max cos
n (8A.2)
Qem
Burada aprazn EK ile yapt ay, Qem bir balant elemannn emniyetle tayabilecei
kesme kuvvetini, n ise b uzunluunda kullanlacak balant eleman saysn gstermektedir (ekil
8A.1).
156
EK 8B REFERANSLAR
[1] ACI 374 2R-13-01 (2013). Guide for Testing Reinforced Concrete Structural Elements
under Slowly Applied Simulated Seismic Loads, ACI Committee 374, American Concrete
Institute.
[2] AC 133 (2012). Acceptance Criteria for Mechanical Connector Systems for Steel
Reinforcing Bars, www.icc-es.org,
[3] TS 3233 (1979). ngerilmeli Beton Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar. Trk Standartlar
Enstits, Ankara.
157
BLM 9 DEPREM ETKS ALTINDA ELK BNA TAIYICI SSTEMLERNN
TASARIMI N ZEL KURALLAR
9.0. SMGELER
A = Enkesit alan
Ac = Beton enkesit alan
Ae = Etkin net enkesit alan
Afb = Kiri bal enkesit alan
Ag = Kaypsz enkesit alan
Ag = Kompozit elemann toplam enkesit alan
Aos = Spiral sarg donatsnn enkesit alan
As = elik enkesit alan
Asc = elik ekirdein akma ekildeitirmesi gsteren enkesit alan
Asr = Boyuna donat alan
Aw = Ke kaynak alan
b = Genilik
bbf = Kiri kesitinin balk genilii
bk = Kolon enkesitinde en dtaki enine donat eksenleri arasndaki uzaklk
Ca = Gerekli eksenel kuvvet dayanmnn tasarm eksenel kuvvet dayanmna oran
D = Dairesel halka kesitlerde d ap
D = Dayanm fazlal katsays
D = Dairesel kolonun gbek ap (spiral sarg donats eksenleri arasndaki uzaklk)
db = Kiri enkesit ykseklii
dc = Kolon enkesit ykseklii
E = Yap elii elastisite modl, E = 200000 N/mm2
Ed = Deprem etkisi
e = Ba kirii boyu
Fcr = Kritik burkulma gerilmesi
Fcre = Olas akma gerilmesi ile hesaplanan kritik burkulma gerilmesi
FE = Kaynak malzemesi (elektrod) karakteristik ekme dayanm
Fi = iinci kata etkiyen edeer deprem kuvveti
Fpx = Diyafram tasarm kuvveti
Fu = Yap eliinin karakteristik minimum ekme dayanm
158
Fy = Yap eliinin karakteristik minimum akma gerilmesi
Fyb = Kiri malzemesinin karakteristik akma gerilmesi
Fyc = Kolon malzemesinin karakteristik akma gerilmesi
Fysc = elik ekirdein karakteristik akma gerilmesi veya elik ekirdein ekme testi
ile belirlenen gerek akma gerilmesi
Fysr = Donat eliinin karakteristik akma gerilmesi,
fck = Beton karakteristik basn dayanm
G = Sabit yk
H = Zemin yatay basn yk
Hc = Kolon ykseklii
Hort = Dm noktasnn stndeki ve altndaki kolon yksekliklerinin ortalamas
h = Enkesit ykseklii
hi = Binann iinci katnn kat ykseklii
ho = Kesit balklarnn merkezleri arasndaki uzaklk
I = Bina nem katsays
i = Atalet yarap
iy = Kiri enkesitinin zayf eksenine gre atalet yarap
K = Burkulma katsays
L = ubuk boyu
Lb = Basn balnn yanal dorultuda mesnetlendii veya enkesitin arplmaya kar
mesnetlendii noktalar arasndaki uzaklk
lh = Kiri ularndaki olas plastik mafsal noktasnn kolon yzne uzakl
(Bkz. Ek 9C)
ln = Kiri ularndaki olas plastik mafsal noktalar arasndaki uzaklk (Bkz. Ek 9C)
Ma = (GKT) yk birleimleri esas alnarak belirlenmi gerekli eilme dayanm
Mav = (GKT) yk kirleimleri esas alnarak, kiri ularnda olas plastik mafsal
noktasndaki kesme kuvveti nedeniyle kolon ekseninde meydana gelen ek eilme
momenti
Mp = Karakteristik plastik eilme dayanm
M*pb = Kiri-kolon birleim blgesinde, birleen kirilerin her biri iin karakteristik
plastik moment dayanmlarnn 1.1Ra kat ile kiri ucundaki olas plastik
mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay kolon ekseninde meydana gelen ek eilme
momentinin toplam ile belirlenen eilme momenti
Mpc = Kolonun karakteristik plastik eilme dayanm.
M*pc = Kiri-kolon birleim blgesinde depremin yn ile uyumlu olarak, kolon eilme
momenti dayanmlarn en kk yapan tasarm eksenel kuvvetleri gznne
alnarak hesaplanan st veya alt kat kolon eilme momenti dayanm.
Mpr = Olas eilme momenti kapasitesi
159
Mr = Gerekli eilme dayanm
Muc = Kiri-kolon birleiminde, kiriin kolon yzndeki gerekli eilme momenti
dayanm
Muv = (YDKT) yk birleimleri esas alnarak, kiri ularnda olas plastik mafsal
noktasndaki kesme kuvveti nedeniyle kolon ekseninde meydana gelen ek eilme
momenti
Pa = (GKT) yk birleimleri ile hesaplanan gerekli eksenel kuvvet dayanm
Pac = Arttrlm deprem etkileri gznne alnarak, (GKT) yk birleimleri iin
hesaplanan gerekli basn dayanm
Pbr = Yanal destek elemanlarnn gerekli eksenel dayanm
Pno = Kompozit kolon enkesitinin eksenel basn kuvveti dayanm
Pr = Gerekli eksenel kuvvet dayanm
Pu = (YDKT) yk birleimleri ile hesaplanan gerekli eksenel kuvvet dayanm
Puc = Arttrlm deprem etkileri gznne alnarak, (YDKT) yk birleimleri iin
hesaplanan gerekli basn dayanm
Py = Akma snr durumunda eksenel kuvvet dayanm
Pysc = elik ekirdek eksenel akma dayanm
Q = Hareketli yk
R = Tayc sistem davran katsays
Rt = Olas ekme dayanmnn karakteristik ekme dayanm oran
Ry = Olas akma gerilmesinin karakteristik akma gerilmesine oran
Ryb = Kirite olas akma gerilmesinin karakteristik akma gerilmesine oran
Ryc = Kolonda olas akma gerilmesinin karakteristik akma gerilmesine oran
S = Kar yk
SDS = Ksa periyot blgesi iinde tanmlanan tasarm spektral ivme katsays
s = Kompozit kolonda enine donat aral
s = Spiral sarg donats adm
t = Kalnlk
tbf = Kiri kesitinin balk kalnl
tcf = Kolon kesitinin balk kalnl
tt = Takviye levhas kalnl
tw = Gvde kalnl
u = Kayma blgesi evresinin uzunluu
Vd = Kiri ularndaki olas plastik mafsal noktalarnda (1.2G+0.5Q+0.2S) yk
birleimi ile dey yk etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti
Vn = Karakteristik kesme kuvveti dayanm
Vp = Plastik kesme kuvveti dayanm
160
Vuc = Kiri-kolon birleiminin kolon yzndeki gerekli kesme kuvveti dayanm
Vup = Kiri-kolon birleimi kayma (panel) blgesinin gerekli kesme kuvveti dayanm
Wp = Plastik mukavemet momenti
Wpb = Kiri plastik mukavemet momenti
Wpc = Kolon plastik mukavemet momenti
WRBS = Zayflatlm kiri enkesitinin plastik mukavemet momenti
wi = iinci kat arl
wpx = Kat diyafram arl (wpx = wi)
i = Binann iinci katndaki greli kat telemesi
= Basn dayanm dzeltme katsays
p = Ba kirii dnme as
p = Greli kat telemesi as
hd = Sneklik dzeyi yksek elemanlar iin enkesit koulu snr deeri
md = Sneklik dzeyi snrl elemanlar iin enkesit koulu snr deeri
= Srtnme katsays
s s 4 Aos Ds
= Dairesel kolonda spiral donatnn hacimsel oran,
= Dayanm katsays
= Pekleme etkisi dzeltme katsays
= Gvenlik katsays
9.1. KAPSAM
9.1.1 Deprem etkisi altndaki elik bina tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve
birleimlerinin dzenlenmesi, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle
birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen zel kurallara uyularak yaplacaktr.
9.1.2 Bu blmn kapsam iindeki elik binalarn yatay yk tayc sistemleri; sadece
moment aktaran elik erevelerden, sadece merkezi veya dmerkez aprazl elik
erevelerden, sadece burkulmas nlenmi aprazl elik erevelerden veya moment aktaran
elik erevelerin, aprazl elik ereveler ya da betonarme perdelerle birleiminden
oluabilir. Ayrca, moment aktaran ereve tr tayc sistemlerin elik-betonarme kompozit
kolonlar da bu blmn kapsam iindedir.
9.1.3 Normal kat ve at dzlemleri iinde oluturulan ve yatay kuvvetlerin yatay yk tayc
sistemlere aktarlmasn salayan sistemlerin tasarm ile ilgili kurallar 9.10da verilmitir.
9.1.4 elik ve elik-betonarme kompozit kolonlu binalarn temel tasarm ile ilgili kurallar
Blm 16da verilmitir.
161
9.2. GENEL KURALLAR
elik binalarn yatay yk tayc sistemleri, depreme kar davranlar bakmndan, 9.2.1.1,
9.2.1.2 ve 9.2.1.3te tanmlanan snfa ayrlmtr.
9.2.1.1 elik binalar iin aada belirtilen yatay yk tayc sistemler, Sneklik Dzeyi
Yksek Sistemler olarak tanmlanmtr.
(a) 9.3 ve 9.11.1.1de belirtilen koullar salayan Moment Aktaran elik ereve tr tayc
sistemler.
(b) 9.6da belirtilen koullar salayan Merkezi aprazl elik ereve, 9.8de belirtilen
koullar salayan Dmerkez aprazl elik ereve ve 9.9da belirtilen koullar salayan
Burkulmas nlenmi aprazl elik ereve tr tayc sistemler.
(c) 9.3te tanmlanan moment aktaran elik ereveler ile (b) de tanmlanan aprazl elik
erevelerin birleiminden oluan sistemler.
9.2.1.2 elik binalar iin aada belirtilen yatay yk tayc sistemler, Sneklik Dzeyi
Snrl Sistemler olarak tanmlanmtr.
(a) 9.4 ve 9.11.1.2de belirtilen koullar salayan Moment Aktaran elik ereve tr tayc
sistemler.
(b) 9.7de belirtilen koullar salayan Merkezi aprazl elik ereve tr tayc sistemler.
(c) 9.4te tanmlanan moment aktaran elik ereveler ile (b) de tanmlanan aprazl elik
erevelerin birleiminden oluan sistemler.
9.2.1.3 Sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik ereve sistemlerin sneklik dzeyi
yksek elik aprazl ereveler veya betonarme perdelerle birlikte kullanlmas ile oluturulan
sistemler Sneklik Dzeyi Karma Sistemler olarak tanmlanmtr. Ancak, 9.11.1.2(a)da
belirtilen koullar salayan sneklik dzeyi snrl kompozit kolonlu moment aktaran ereve
sistemlerin sadece betonarme perdeler ile karma sistem oluturmasna izin verilir.
9.2.1.5 Dey dorultuda en ok iki farkl yatay yk tayc sistem ieren elik binalar veya
betonarme ve elik tayc sistemlerden oluan karma binalara ve bunlara uygulanacak R
katsaylarna ilikin koullar 4.3.5te verilmitir.
162
9.2.2.2 elik yap elemanlar ve birleimleri, yapnn iletme mr boyunca kendinden
beklenen tm fonksiyonlar belirli bir gvenlik altnda yerine getirebilecek dzeyde dayanm,
kararllk (stabilite) ve rijitlie sahip olacaktr.
9.2.2.3 elik bir binann tasarmnda, sadece birinin uygulanmas kouluyla, elik Yaplarn
Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar ynetmeliinde tanmlanan Yk ve Dayanm Katsaylar
ile Tasarm (YDKT) yntemi veya Gvenlik Katsaylar ile Tasarm (GKT) yntemi
kullanlabilir. Ancak, Ek 9Bde yer alan moment aktaran kiri-kolon birleimlerinin, 9.11de
verilen kompozit kolonlu tayc sistemlerin ve temellerin tasarmnda sadece YDKT yntemi
kullanlacaktr. Ek 9Bye uygun olarak boyutlandrlacak moment aktaran kiri-kolon
birleimlerinin YDKT yntemi ile tasarmnda Ek 9Bde tanmlanan dayanm katsaylar
kullanlacaktr.
9.2.2.4 Bu Ynetmelik kapsamnda, dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda yaplacak
kesit hesaplar ile birleim ve ek hesaplar iin uygulanacak olan tasarm kurallar, ilgili YDKT
ve GKT yntemleri iin ayr ayr verilmitir.
9.2.3.2 Deprem ykleri etkisindeki elemanlarn birleim ve eklerinde (8.8) veya (10.9)
kalitesinde yksek dayanml bulonlar tam nekme verilerek kullanlacaktr. Bulonlarn kesme
kuvveti etkisinde olduu birleimlerde, bulonlarn di almam gvde enkesitinin kayma
dzleminde olmas salanacaktr. Ezilme etkili birleimlerde birleen paralar arasndaki temas
yzeyi, en az =0.30 deerine eit bir srtnme katsays elde edilmesini salayacak ekilde
hazrlanmaldr. Deprem ykleri etkisinde olmayan elemanlarn birleim ve eklerinde elik
Yaplarn Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar ynetmeliinde tanmlanan normal bulonlar
kullanlabilir.
163
Tablo 9.1 Deprem Ykleri Etkisindeki Elemanlarn Birleim ve Eklerinde
Kullanlacak Kaynak Metali zellikleri
Kaynak Metali Snf E 480 E 550
2
Min. Akma gerilmesi,N/mm 400 470
Min ekme dayanm, (FE) N/mm 2
480 550
Min. Uzama,% 22 19
entik Tokluu (CVN) 0
-18 C de min. 27J
9.2.3.5 Bulonlar ve kaynaklar, birleimde aktarlan kuvveti veya bu kuvvetin bir bileenini
paylaacak ekilde bir arada kullanlamazlar (Bkz. Ek 9A).
elik yap elemanlar, elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar ynetmelii Blm
5.3 esas alnarak boyutlandrlacaktr. Bu boyutlandrmada, 9.2.6da belirtilen zel durumlar
dnda, deprem etkisini ieren yk birleimleri olarak, 9.2.5.1 veya 9.2.5.2de verilen yk
birleimleri kullanlacaktr.
9.2.5.1 YDKT (Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm) uygulandnda Deprem Etkisini
eren Yk Birleimleri iin Blm 4.4.4.2(a) esas alnacaktr.
9.2.5.2 GKT (Gvenlik Katsaylar ile Tasarm) uygulandnda Deprem Etkisini eren Yk
Birleimleri aadaki gibi alnacaktr.
G 0.75Q 0.75S 0.75 0.7Ed (9.1a)
G 0.7Ed (9.1b)
164
0.6G 0.75H 0.7Ed (9.1c)
Bu blmn ilgili maddelerinde akland yerlerde, elik yap elemanlar ile birleim ve ek
detaylarnn gerekli dayanmlar, deprem etkilerinin dayanm fazlal katsays D ile arplarak
bytlmesiyle belirlenen i kuvvetlerin 9.2.5te tanmlanan yk birleimlerinde
kullanlmasyla elde edilecektir. Ancak bu i kuvvetler, kapasite tasarm ilkesinin gerei
olarak, pekleme ve malzeme dayanm art etkileri de gznne alnarak tanmlanan akma
(mekanizma) durumu ile uyumlu i kuvvetlerden daha byk alnmayacaktr. D dayanm
fazlal katsaylar, tayc sistemlerin trlerine ve sneklik dzeylerine bal olarak Tablo
4.1de verilmitir.
Sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi snrl olarak tasarlananacak sistem elemanlar
enkesitinin balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/et kalnl oranlar
Tablo 9.3te verilen ilgili snr deerleri amayacaktr.
9.2.8.1 Sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi snrl olarak tasarlanan yatay yk tayc
sistemlerin elik kirilerinin alt ve/veya st balklar, Denk.(9.2) veya Denk.(9.3) ile verilen
koullar salayacak ekilde yanal burkulmaya kar desteklenecektir. Betonarme demelerin
elik kiriler ile kompozit olarak alt elik tayc sistemlerde, kirilerin betonarme
demeye balanan balklarnda, bu koula uyulmas zorunlu deildir.
Yanal destek elemanlar arasndaki en byk uzaklk
(a) Deprem yk tayc sistemlerin sneklik dzeyi yksek elemanlar olarak tasarlanan
kirilerinde
E
Lb 0.086iy (9.2)
Fy
(b) Deprem yk tayc sistemlerin sneklik dzeyi snrl elemanlar olarak tasarlanan
kirilerinde
E
Lb 0.17iy (9.3)
Fy
koulunu salayacaktr.
Ayrca, sistemin dorusal olmayan ekildeitirmesi srasnda plastik mafsal oluabilecek
noktalar, tekil yklerin etkidii noktalar ve kiri enkesitinin ani deitii noktalarda kiri
balklar yanal telenmeye ve burulmaya kar desteklenecektir.
165
Tablo 9.3 Enkesit Koullar
Snr deerler
Eleman Narinlik
Sneklik Dzeyi Sneklik Dzeyi Aklama
Tanm Oran
Yksek Elemanlar, hd Snrl Elemanlar, md
Dikdrtgen
b/t
kutu kesitler
Yapma
dikdrtgen
kutu kesitler
ve I
kesitinden b/t
kutu eklinde
tekil edilmi a
kesitlerin E E
0.55 0.64
balklar Fy Fy
I kesitinden
kutu eklinde
tekil edilmi
kesitlerin yan
levhalar ve
h/t
apraz eleman
olarak
kullanlacak
yapma kutu
kesitler
Rijitletirilmi Elemanlar
apraz
eleman olarak
kullanlacak I 1.49
E
1.49
E
h/tw
veya yapma I Fy Fy
kesitlerin
gvdeleri
Kiri veya
kolon olarak Ca 0.125 ise Ca 0.125 ise
kullanlacak I
h/tw E E
veya yapma I 2.45 (1 0.93Ca ) 3.76 (1 2.75Ca )
kesitlerin Fy Fy
gvdeleri[b]
Kiri veya
kolon olarak
kullanlacak I Ca 0.125 ise Ca 0.125 ise
profilinden
h/t E E E E
kutu eklinde 0.77 (2.93 Ca ) 1.49 1.12 (2.33 Ca ) 1.49
Fy Fy Fy Fy
tekil edilen
enkesitlerin
yan levhalar
Kiri veya
kolon olarak
kullanlacak c Pa Pu
h/t Ca c 1.67 (GKT) Ca c 0.90 (YDKT)
yapma kutu Fy A c ( Fy A)
enkesitlerin
gvdeleri
166
Tablo 9.3 (devam)
Snr deerler
Eleman Narinlik
Sneklik Dzeyi Sneklik Dzeyi
Tanm Oran Aklama
Yksek Elemanlar, hd Snrl Elemanlar, md
I veya yapma
Rijitletirilmemi Elemanlar
I kesitlerin
balklar, U
veya T
kesitler,
korniyer (L) E E
b/t 0.30 0.38
veya ayrk ift Fy Fy
korniyerlerin
kollar, srekli
birleik ift
korniyerlerin
kollar
Kutu enkesitli
Kompozit Elemanlar
kompozit E E
b/t 1.4 2.26
elemanlarn Fy Fy
cidarlar
Boru enkesitli
kompozit E E
D/t 0.076 0.15
elemanlarn Fy Fy
cidar
Kiri veya kolon olarak kullanlan dikdrtgen kutu enkesitlerde, yapma kutu enkesitler ve I kesitinden kutu eklinde tekil edilen kesitlerin
[a]
9.2.8.2 Sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi snrl olarak tasarlananacak elemanlarda
yanal stabilite destek elemanlar yeterli dayanm ve rijitlie sahip olacak ekilde
boyutlandrlacaktr. Bunun iin esas alnacak koullar aada verilmitir.
(a) Yatay yk tayc sistemlerin kiri balklarnda, yanal telenmeye ve burulmaya kar
kullanlacak elemanlarn gerekli dayanm ve rijitlii, elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve
Yapm Esaslar ynetmelii Blm 16.3te Cd = 1.0 iin, kiriin Denk.(9.4) ile verilen eilme
dayanm esas alnarak belirlenecektir.
M r M a Ry FyWp 1.5 (GKT) (9.4a)
veya
M r M u Ry FyWp (YDKT) (9.4b)
(b) Olas plastik mafsal blgelerinde, kiri balklarnda yanal telenmeye ve burulmaya kar
kullanlacak elemanlar, aada verilen zel koullar altnda yeterli dayanm ve rijitlie sahip
olacak ekilde boyutlandrlacaktr.
(1) Yanal mesnet elemanlarnn her iki balk iin gerekli dayanm Denk.(9.5) ile
hesaplanacaktr.
Pbr 0.06 1.5 Ry FyWp ho (GKT) (9.5a)
167
veya
Pbr 0.06 Ry FyWp ho (YDKT) (9.5b)
(2) Kirite burulmaya kar kullanlan elemanlarnn gerekli dayanm, elik Yaplarn
Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar ynetmeliinde Blm 16.3 te Cd = 1.0 alnarak Denk.
(9.6) ile hesaplanacaktr.
M a 0.06 1.5 Ry FyWp (GKT) (9.6a)
veya
M u 0.06 Ry FyWp (YDKT) (9.6b)
(3) Bu elemanlarn gerekli rijitlii elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar
ynetmelii Blm 16.3 te Cd=1.0 iin, Denk.(9.4) ile verilen kiri eilme dayanm esas
alnarak belirlenecektir.
9.2.9. Sneklik Dzeyi Yksek Yatay Yk Tayc Sistemler iin Kapasitesi Korunmu
Blgeler
Sneklik dzeyi yksek yatay yk tayc sistemler iin kapasitesi korunmu blgeler, moment
aktaran erevelerde olas plastik mafsal blgeleri ve dmerkez aprazl elik erevelerin ba
kirileri ile merkezi aprazl elik erevelerin apraz elemanlarnn u ve orta blgelerini
kapsamaktadr (ekil 9.1). Bu blgeler iinde ilgili elemanlarn dorusal olmayan davrann
olumsuz ynde etkileyen ani enkesit deiimlerine, ek detay uygulanmasna, boluklara (geici
montaj amal boluklar dahil), eleman balantlarna ve balkl kayma elemanlarnn
kullanlmasna izin verilmez.
9.2.10.1 Deprem yk etkisindeki tayc sistemlerin kapsam dnda olan kolonlar da dahil
olmak zere, tm kolonlar iin kolon ekleri kiri balklarnn kolona birleim dzlemlerinden
en az 1.2 m uzakta yaplacaktr. Ancak, kolon net yksekliinin 2.4 m den az olmas halinde,
kolon eki net yksekliin ortasnda tekil edilecektir. Bununla beraber, kolon gvdesi ve
balklarnn tam penetrasyonlu kt kaynak ile birletirildii eklerin, kolon enkesit
yksekliinden az olmamak koulu ile, kiri balklarnn kolona birleim dzlemlerine daha
yakn blgelerde tekil edilmesine izin verilebilir.
168
9.2.10.6 Ek detaylarnda, levhalarn bir elemana sadece bulonlu dierine sadece kaynakl
olarak balantsna izin verilebilir.
Kapasitesi korunan
blgeler Kapasitesi korunan
blgeler
(a) Moment aktaran elik ereve (b) Dmerkez aprazl elik ereve
d
L
d
4
L/
Kapasitesi korunan
blgeler
Sneklik dzeyi yksek moment aktaran elik ereveler, deprem etkileri altnda kirilerinin
nemli lde, kiri-kolon birleimlerinin kayma blgesinin ise snrl miktarda dorusal
olmayan ekildeitirme yapabilme zelliine sahip olduu tayc sistemlerdir. Sneklik
dzeyi yksek moment aktaran elik erevelerin boyutlandrlmasnda uyulacak kurallar
aada verilmitir.
9.3.1.1 Sneklik dzeyi yksek moment aktaran elik erevelerin kiri ve kolonlarnda,
balk genilii/kalnl ve gvde ykseklii/kalnl oranlar Tablo 9.3te verilen hd snr
deerini amayacaktr.
9.3.1.2 Sneklik dzeyi yksek moment aktaran elik erevelerin kiri balklar, yanal
telenmeye ve burulmaya kar, sneklik dzeyi yksek elemanlar iin 9.2.8de verilen ilgili
koullar esas alnarak desteklenecektir.
169
9.3.1.3 Sneklik dzeyi yksek moment aktaran elik ereve kolonlarnn
boyutlandrlmasnda, aada verilen koullar gznne alnarak belirlenecek en elverisiz i
kuvvetler esas alnacaktr.
(a) 9.2.5te verilen deprem etkisini ieren yk birleimleri dikkate alnarak elde edilecek kesme
kuvveti, eksenel kuvvet ve eilme momentleri.
(b) Eilme momentleri gznne alnmakszn, 9.2.6 uyarnca elde edilecek eksenel ekme ve
basn kuvvetleri. Ancak, kolon ular arasnda etkiyen yatay kuvvetlerin bulunmas halinde,
bunlarn oluturaca eilme momentleri de gznne alnacaktr.
9.3.1.4 Sneklik dzeyi yksek moment aktaran elik erevelerin kirileri, 9.2.5 esas
alnarak elde edilecek en elverisiz i kuvvetler altnda boyutlandrlacaktr.
9.3.2.1 Sneklik dzeyi yksek moment aktaran elik erevelerin veya betonarme perdeli-
elik ereveli sistemlerin erevelerinin her bir kiri-kolon dm noktasnda, gznne
alnan deprem dorultusunda, Denk.(9.7) ile uyumlu olarak kolonlarn kirilerden daha gl
olma koulunun saland gsterilecektir (ekil 9.2).
M pc*
1.0 (9.7)
M pb
*
Denk.(9.7) deki M*pc kolon eilme momenti kapasiteleri Denk.(9.8a) veya Denk.(9.8b) ile
hesaplanacaktr. M*pb kiri eilme momenti kapasiteleri, Denk.(9.9a) veya Denk.(9.9b) ve
zayflatlm kiri enkesitli birleim kullanlmas durumunda ise Denk.(9.9c) veya Denk.(9.9d)
ile hesaplanacaktr.
Deprem Deprem
yn yn
Mpc* Mpc*
Mpb*
Mpb* Mpb*
Mpb*
Mpc* Mpc*
ekil 9.2
Kolon eilme momenti kapasitelerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu eilme
momenti kapasitelerini en kk yapan, 9.3.1.3 ile elde edilen Pac (GKT) veya Puc (YDKT)
gerekli eksenel basn kuvveti gznne alnacaktr.
170
veya
9.3.3.1 9.2.5 te verilen, deprem etkisini ieren yk birleimleri gznne alnmak suretiyle,
Denk.(9.10)un saland kolonlarda aada belirtilen durumlar iin kolonlarn kirilerden
daha gl olmas koulu aranmayacaktr.
Pa 0.3 Fy Ag 1.5 (GKT) (9.10a)
veya
Pu 0.3 Fy Ag (YDKT) (9.10b)
9.3.3.2 Gznne alnan deprem dorultusunda binann herhangi bir iinci katndaki
kolonlarn mevcut kesme kuvveti dayanmlarnn gerekli kesme kuvveti dayanmna oran, ilgili
katn stndeki kolonlarn mevcut kesme kuvveti dayanmlarnn gerekli kesme kuvveti
dayanmna oranndan %50 daha byk olmas durumunda kolonlarn kirilerden daha gl
olmas koulu aranmayacaktr.
9.3.4.1 Sneklik dzeyi yksek moment aktaran elik erevelerin kiri-kolon birleimlerinde
aadaki koul birarada salanacaktr.
171
(a) Birleim en az 0.04 radyan greli kat telemesi asn (greli kat telemesi/kat ykseklii)
salayabilecek kapasitede olacaktr. Bunun iin, deneysel ve/veya analitik yntemlerle
geerlilii kantlanm olan detaylar kullanlacaktr. Geerlilii kantlanm olan eitli bulonlu
ve kaynakl birleim detay rnekleri ve bunlarn uygulama snrlar Ek 9Bde verilmitir.
(b) Birleimin kolon yzndeki Muc gerekli eilme momenti dayanm, Ek 9Bde tanmlanan
detayda, dm noktasna birleen kiriin olas plastik eilme momenti, Mp ile kiri ucundaki
olas plastik mafsaln yeri dikkate alnarak, Denk.(9.11) ile hesaplanacak eilme momenti
dayanmndan daha az olmayacaktr.
M uc M pr Vuclh (9.11)
Gerekli eilme momenti dayanmnn belirlenmesinde, kiriin plastik mafsal ve kolon yz
arasndaki blm iin, dey yklerden gelen ilave eilme momentinin katks da dikkate
alnabilir.
(c) Birleimin boyutlandrlmasnda kullanlacak Vuc kesme kuvveti, akma (mekanizma)
durumu esas alnarak belirlenen kesme kuvveti ile kiri ucundaki plastik mafsal noktalarnda
(1.2G + 0.5Q + 0.2S) yk birleimi altnda hesaplanacak kesme kuvveti toplanarak Denk. (9.12)
ile elde edilecektir. Gerekli kesme kuvveti dayanmnn belirlenmesinde, kiriin plastik mafsal
ve kolon yz arasndaki blm iin, dey yklerden gelen ilave kesme kuvvetinin katks
da dikkate alnabilir.
Vuc Vd M pri M prj ln (9.12)
kayma blgesi V up
t bf
sreklilik levhalar
db
V up
t cf
dc
ekil 9.3
172
kayma blgesi Ve t bf
sreklilik levhas
db
(a) Kayma blgesi yeterli kesme kuvveti dayanmna sahip olacak ekilde boyutlandrlacaktr.
Bunun iin, kayma etkisinde akma snr durumuVgznne
e
alnarak, kayma blgesinin tasarm
kesme kuvveti dayanm v = 1.0 (YDKT) ile belirlenecektir. Bu koulun salanamamas
t cf
halinde kayma blgesi, gvde takviye levhalar veya kegen dorultusunda levhalar eklenerek
glendirilecektir.
(b) Kolon gvde levhasnn ve eer kullanlmd ise takviye levhalarnn her birinin en kk
c
kalnl, tmin u / 180 koulunu salayacaktr (ekil 9.4). Bu koulun salanmad
durumlarda, takviye levhalar ve kolon gvde levhas birlikte almalar salanacak ekilde
birbirlerine kaynaklanacak ve levha kalnlklar toplamnn t u / 180 koulunu salad
kontrol edilecektir.
(c) Kayma blgesinde takviye levhalar kullanlmas halinde, bu levhalarn kolon balk
levhalarna balanmas iin tam penetrasyonlu kt kaynak veya ke kayna kullanlacaktr,
(ekil 9.4). Bu kaynaklar, takviye levhas tarafndan karlanan kesme kuvveti gznne
alnarak boyutlandrlacaktr.
takviye levhalar
tt tt
t t
tt tt
t min = min ( t , t t )
(a) (b)
ekil 9.4
9.3.4.3 Moment aktaran kiri-kolon birleim detaylarnda, kolon gvdesinin her iki tarafna,
kiri balklar seviyesinde sreklilik levhalar konularak kiri balklarndaki ekme ve basn
kuvvetlerinin kolona (ve iki tarafl kiri-kolon birleimlerinde komu kirie) gvenle
aktarlmas salanacaktr (ekil 9.3).
(a) Sreklilik levhalarnn kalnlklar, tek tarafl kiri birleimlerinde birleen kiriin balk
kalnlndan, kolona iki taraftan kiri birlemesi durumunda ise birleen kirilerin balk
kalnlklarnn bynden daha az olmayacaktr.
(b) Sreklilik levhalarnn kolon gvde ve balklarna balants iin tam penetrasyonlu kt
kaynak kullanlacaktr. Sreklilik levhasnn kolon gvdesine balants iin ke kayna da
kullanlabilir. Ancak bu kaynan, sreklilik levhasnn kendi dzlemindeki kesme kapasitesine
eit bir kuvveti kolon gvdesine aktaracak boy ve kalnlkta olmas gereklidir.
(c) Kolon balk kalnlnn
Ryb Fyb
tcf 0.4 1.8bbf tbf (9.14a)
Ryc Fyc
ve
bbf
tcf (9.14b)
6
koullarnn her ikisini de salamas durumunda sreklilik levhasna gerek olmayabilir.
173
9.3.4.4 Kiri-kolon birleim detaynn boyutlandrlmasnda, Ek 9Bde verilen hesap esaslar
kullanlacaktr.
Kolon ekleri 9.2.10da verilen ilgili koullar salayacak ekilde boyutlandrlacaktr. Ayrca,
bulonlu kolon eklerinin gerekli eilme dayanm, eklenen elemanlardan kk enkesitli olan
dikkate alnarak RyFyWp/1.5 (GKT) veya RyFyWp (YDKT) eklinde hesaplanacaktr. Eklerin
gerekli kesme kuvveti dayanm, Mpc/1.5Hc (GKT) veya Mpc/Hc (YDKT), 9.3.1.3(a) ve
9.3.1.3(b) den elde edilen kesme kuvveti deerlerinden en by olarak alnacaktr. Burada,
Mpc, eklenen kolonun alt ve st ularndaki kolon eilme momenti dayanmlarnn toplamdr.
9.3.6.1 Kiri ve kolon gvdelerinin ayn dzlemde olmas halinde ve kayma blgesi dnda
kolonun elastik kald gsterildiinde, kolon balklar sadece kiri st balklar hizasnda
yanal dorultuda desteklenecektir. Denk. 9.7de verilen orann 2.0 den byk olduu
durumlarda kolonlarn elastik kald varsaylabilir. Dier durumlarda, kolon balklar, kiri
alt ve st balklar hizalarndan yanal dorultuda desteklenecektir.
9.3.6.2 Her bir yanal destek eleman, FyAfb/1.5 (GKT) veya FyAfb (YDKT) ile hesaplanan
deerin %2 sine eit bir eksenel kuvvet etkisi altnda boyutlandrlacaktr.
Sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik ereveler, deprem etkileri altnda kirilerin,
kolonlarn ve kiri-kolon birleimlerinin kayma blgesinin snrl miktarda dorusal olmayan
ekildeitirme yapabilme zelliine sahip olduu tayc sistemlerdir. Sneklik dzeyi snrl
moment aktaran elik erevelerin boyutlandrlmasnda uyulacak kurallar aada verilmitir.
9.4.1.1 Sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik erevelerin kiri ve kolonlarnda, balk
genilii/kalnl ve gvde ykseklii/kalnl oranlar Tablo 9.3te verilen md snr
deerlerini amayacaktr.
9.4.1.2 Sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik erevelerin kiri balklar, yanal
telenmeye ve burulmaya kar, sneklik dzeyi snrl elemanlar iin 9.2.8de verilen ilgili
koullar esas alnarak desteklenecektir.
9.4.1.5 Sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik erevelerde sneklik dzeyi yksek
moment aktaran elik ereveler iin 9.3.2de verilen koullara uyulmas zorunlu deildir.
174
9.4.2. Kiri - Kolon Birleim Blgeleri
9.4.2.1 Sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik erevelerin moment aktaran kiri-kolon
birleimlerinde aadaki koul birarada salanacaktr:
(a) Birleim en az 0.02 radyan greli kat telemesi asn (greli kat telemesi/kat ykseklii)
salayabilecek kapasitede olacaktr. Bunun iin, deneysel ve/veya analitik yntemlerle
geerlilii kantlanm olan detaylar kullanlacaktr. Geerlilii kantlanm olan eitli bulonlu
ve kaynakl birleim detay rnekleri ve bunlarn uygulama snrlar Ek 9Bde verilmitir.
(b) Birleimin Muc gerekli eilme momenti dayanm hesabnda, 9.3.4.1(b)de verilen kurallar
geerlidir.
(c) Birleimin boyutlandrlmasnda esas alnacak Vuc kesme kuvvetinin belirlenmesinde
9.3.4.1(c)de verilen kurallar geerlidir.
Sneklik dzeyi yksek moment aktaran elik erevelerin kolon ekleri iin 9.3.5te verilen
koullar sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik erevelerin kolon ekleri iin de aynen
geerlidir.
aprazl elik ereveler, mafsall birleimli veya moment aktaran ereveler ile bunlara
merkezi ve dmerkez olarak balanan aprazlardan oluan yatay yk tayc sistemlerdir. Bu
tr sistemlerin yatay yk tama kapasiteleri, eilme dayanmlarnn yannda, daha ok veya
tmyle elemanlarn eksenel kuvvet dayanmlar ile salanmaktadr. aprazl elik ereveler,
aprazlarn dzenine bal olarak ikiye ayrlrlar.
(a) Merkezi aprazl elik ereveler (ekil 9.4).
(b) Dmerkez aprazl elik ereveler (ekil 9.5).
Normal kat ve at dzlemleri iinde tekil edilen ve yatay kuvvetlerin yatay yk tayc
sistemlere aktarlmasn salayan sistemlerin tasarm ile ilgili kurallar 9.10 kapsamnda
deerlendirilecektir.
aprazlarn ereve dm noktalarna merkezi olarak baland merkezi aprazl elik
ereveler sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi snrl sistem olarak
boyutlandrlabilirler. Buna karlk, aprazlarn ereve dm noktalarna dmerkez olarak
baland dmerkez aprazl elik ereveler sneklik dzeyi yksek sistem olarak
boyutlandrlacaklardr.
175
Diyagonal apraz X apraz Ters V apraz V apraz K apraz
kiri ba kirii e e
kolon e e
kiri ba kirii e e
kolon e e
az
apr
az ekil 9.5
apr
9.6. SNEKLK DZEY YKSEK MERKEZ APRAZLI ELK EREVELER
Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik ereveler, basn etkisindeki apraz
elemanlarn bazlarnn burkulmas halinde dahi, sistemde nemli lde dayanm kayb
meydana gelmeyecek ekilde boyutlandrlrlar. Bu sistemlerin boyutlandrlmasnda
uygulanacak kurallar aada verilmitir.
9.6.1.1 Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik erevelerin kiri, kolon ve
aprazlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk oranlar
Tablo 9.3te verilen hd snr deerlerini amayacaktr.
9.6.1.2 Binann bir aks zerindeki merkezi apraz sistemi elemanlar, o aks dorultusundaki
her iki deprem ynnde etkiyen yatay kuvvetlerin en az %30u ve en ok %70i basnca alan
aprazlar tarafndan karlanacak ekilde dzenlenecektir.
9.6.2.1 Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik ereve sistemlerin kolon, kiri ve
birleimlerinin boyutlandrlmasnda gerekli dayanmlar, 9.2.6 esas alnarak hesaplanacaktr.
176
9.6.2.2 Kolon, kiri ve birleimlerin 9.2.6da tanmlanan akma (mekanizma) durumu ile
uyumlu i kuvvetlerinin hesab iin apraz elemanlarn i kuvvetleri aada (a) ve (b)de
tanmlanmtr.
(a) apraz elemanlarn plastiklemesine neden olan ve Denk.(9.15) ve Denk.(9.16) ile
belirlenen olas eksenel ekme ve basn kuvveti dayanmlar.
(b) apraz elemanlarn plastiklemesine neden olan ve Denk.(9.15) ve Denk.(9.17) ile
belirlenen olas eksenel ekme kuvveti ve burkulma sonras oluan olas eksenel basn kuvveti
dayanmlar.
T Ry Fy Ag (9.15)
9.6.3. aprazlar
Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik erevelerin apraz elemanlar aadaki
koullar salayacak ekilde boyutlandrlacaktr.
9.6.3.1 apraz elemanlarda narinlik oran (ubuk burkulma boyu/atalet yarap) KL/i 200
koulunu salayacaktr.
9.6.3.2 Enkesitleri ok paral olan aprazlar, ancak paralarnn srekli olarak birletirilmesi
koulu ile kullanlabilir.
9.6.3.3 aprazlar, 9.2.5te verilen deprem etkisi ieren yk birleimleri dikkate alnarak
boyutlandrlacaktr.
9.6.3.4 aprazn etkin net alan kullanlarak hesaplanan kopma (krlma) dayanm, RtFuAe
kaypsz enkesit alan kullanlarak hesaplanan akma dayanm, RyFyA deerinden daha az
olmayacaktr. Bu koul salanamadnda net alan enkesiti aadaki koullar gznne
alnarak takviye edilecektir.
(a) Takviye elemannn karakteristik akma gerilmesi en az apraz elemann karakteristik akma
gerilmesine eit olacaktr.
(b) Takviye elemannn apraz elemana birleim detay, RyFyAfb/1.5 (GKT) veya RyFyAfb
(YDKT) ile hesaplanan eksenel kuvvet etkisi altnda boyutlandrlacaktr.
177
9.6.4. zel apraz Dzenleri in Ek Koullar
9.6.4.2 Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl erevelerde K eklindeki (aprazlarn
kolon orta noktasna baland) apraz dzenine izin verilmez.
9.6.4.3 Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik erevelerde sadece ekmeye alan
aprazlarn kullanlmasna izin verilmez.
178
(c) Dm noktas levhasnn apraz burkulmas ile uyumu
apraz birleimi, aprazn burkulmas nedeniyle oluacak eilme etkilerini karlayacak
dayanma sahip olacaktr. Bu durum aadaki koullardan birine uyulmak suretiyle
salanacaktr.
(1) Gerekli eilme momenti dayanm
U plastik mafsallarn apraz elemann kendisinde olumas ngrldnde, apraz
birleiminin eilme dayanm apraz elemann olas eilme dayanm deerinden daha byk
olmaldr. aprazn olas eilme momenti dayanm, en kk burkulma dayanmna kar gelen
eksene gre (1.1/1.5)RyMp (GKT) veya 1.1RyMp (YDKT) ile hesaplanacaktr.
(2) Dnme kapasitesi
U plastik mafsallarn dm noktas veya balant levhasnda olumas ngrldnde,
apraz birleimi yeterli dnme kapasitesine sahip olmaldr. Yeterli dnme kapasitesi, apraz
eleman u birleiminde kullanlacak dm noktas levhas veya balant levhasnda plastik
dnmeye izin verecek yeterli blgelerin tekil edilmesiyle salanacaktr. Bu koulun
salanabilmesi iin uygulanabilecek detaylar Ek 9Cde verilmitir.
9.7.1.1 Sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik erevelerin kiri, kolon ve
aprazlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk oranlar
Tablo 9.3te verilen md snr deerlerini amayacaktr.
Sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik ereve sistemlerinin kolon, kiri ve
birleimlerinin boyutlandrlmasnda gerekli dayanmlar, 9.2.6da tanmlanan dayanm fazlal
katsays, D ile bytlen deprem etkisini ieren yk birleimleri gznne alnarak
belirlenecektir.
9.7.3. aprazlar
Sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik erevelerin apraz elemanlar aadaki koullar
salayacak ekilde boyutlandrlacaktr.
9.7.3.1 apraz elemanlarn narinlik oran (ubuk burkulma boyu/atalet yarap) KL/i 200
snr deerini amayacaktr. Ancak, V veya ters V eklindeki apraz dzenleri kullanlmas
durumunda, narinlik oran iin 4.0 E Fy kouluna uyulacaktr.
179
9.7.3.2 Sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik erevelerde, apraz elemanlarnn
enkesitini oluturan paralarn tek para olarak davranmalarnn salanmas koulu ile ok
paral elemanlarn kullanlmasna izin verilebilir. Bu koul, elemanlar arasndaki uzakl bir
ba levhas kalnl kadar olan ok paral ubuklarda eit aralkl yerletirilen ba levhalar
ile, dier durumlarda ise kafes balantlar (rg elemanlar) ile salanmaldr. ok paral
aprazlarn ara balant elemanlarnn tasarmnda, elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve Yapm
Esaslar ynetmelii Blm 8.4 esas alnacaktr.
9.7.3.3 aprazlar, 9.2.5te verilen deprem etkisini ieren yk birleimleri dikkate alnarak
boyutlandrlacaktr.
9.7.4.1 V veya ters V eklindeki apraz sistemlerinde, aprazlarn kiri-kolon birleim blgesi
dnda baland kirilerin salamas gereken ek koullar aada verilmitir.
(a) Kiriler kolonlar arasnda srekli olacaktr.
(b) Kirilerin st ve alt balklar 9.2.8de verilen ilgili koullar esas alnarak yanal dorultuda
desteklenecektir. Ayrca, kirilerin st ve alt balklarnn aprazlarn baland noktalarda da
yanal dorultuda desteklenmesi salanacaktr.
(c) Kiriler, aprazlarn yok saylmas durumunda dey ykler ve aada tanmlanan apraz
eksenel kuvvetleri altnda boyutlandrlacaktr.
ekme etkisindeki aprazlarda aadaki eksenel kuvvetlerin k alnacaktr.
(1) RyFyAg/1.5 (GKT) veya RyFyAg (YDKT) olarak hesaplanan olas eksenel ekme kuvveti.
(2) Dayanm fazlal katsays, D ile bytlen ekme kuvveti.
Basn etkisindeki aprazlarda karakteristik basn dayanmnn %30u (0.3FcrAg) eksenel
basn kuvveti olarak alnacaktr.
(d) Ayrca, aprazlarn baland kirilerin, aprazlarn yok saylmas durumunda da
kendilerine etkiyen dey ykleri gvenle tad gsterilecektir.
9.7.4.2 Sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik erevelerde K eklindeki (aprazlarn
kolon orta noktasna baland) apraz dzeni kullanlamaz.
9.7.4.3 Sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik erevelerde sadece ekmeye alan
aprazlarn kullanlmasna izin verilebilir. Ancak, sadece ekme kuvveti tayacak ekilde
boyutlandrlan aprazlarda narinlik oran 300 amayacaktr. Bu snr elik kablo ve millere
uygulanmayacaktr.
180
(b) aprazn basn etkisinde olmas durumunda, RyFyAg ve 1.14FcreAg ile belirlenen olas
apraz eksenel basn kuvveti dayanmlarndan knn (YDKT) iin 1.1 veya (GKT) iin
0.7(1.1/1.5) ile arplmasyla hesaplanan olas apraz dayanm.
Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik erevelerin kolon ekleri iin 9.6.7de verilen
koullar sneklik dzeyi snrl merkezi aprazl elik erevelerin kolon ekleri iin de
geerlidir.
Sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik ereveler, deprem etkileri altnda ba
kirilerinin nemli lde dorusal olmayan ekildeitirme yapabilme zelliine sahip olduu
yatay yk tayc sistemlerdir. Bu sistemler, ba kirilerinin plastik ekildeitirmesi srasnda,
kolonlarn, aprazlarn ve ba kirii dndaki dier kirilerin elastik blgede kalmas
salanacak ekilde boyutlandrlrlar. Sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik
erevelerin boyutlandrlmasnda uygulanacak kurallar aada verilmitir.
9.8.1.1 Sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik erevelerin kiri, kolon ve
aprazlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk oranlar
Tablo 9.3te verilen hd snr deerini amayacaktr.
9.8.2. Ba Kirileri
9.8.2.1 Sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik erevelerde, her apraz elemann
en az bir ucunda ba kirii bulunacaktr.
9.8.2.2 Ba kirileri, 9.2.5te verilen deprem etkilerini ieren yk birleimleri esas alnarak
hesaplanan i kuvvetler (eilme momenti, eksenel kuvvet ve kesme kuvveti) altnda
boyutlandrlacaktr.
9.8.2.3 Ba kiriinin tasarm kesme kuvveti dayanm, Vn/v (GKT) veya vVn (YDKT),
Denk.9.18de belirtildii ekilde, gvdede kesme kuvveti etkisinde akma ve kesitin eilme
momenti etkisinde akma snr durumlarndan bulunan en kk kesme kuvveti dayanm olarak
alnr. Her iki snr durum iin, v = 1.67 (GKT) veya v = 0.90 (YDKT) olarak alnacaktr.
Vn min Vp ; 2M p e (9.18)
Pr 1 Pr / Py
0.15 iin Vp 0.6 Fy Aw 1 ( Pr / Py ) 2 ve M p FyWp (9.20)
Py 0.85
Akma snr durumunda, Py eksenel kuvvet dayanm, FyAg/1.5 (GKT) veya FyAg (YDKT)
olarak alnacaktr.
181
9.8.2.4 Ba kiriinin gvde levhas tek paral olacak, gvde dzlemi iinde takviye levhalar
bulunmayacaktr. Gvde levhasnda boluk almasna izin verilmez.
9.8.2.5 Ba kirii geni balkl hadde I profili veya yapma I enkesitli olacaktr. Yapma
enkesitli ba kirii kullanlmas durumunda, balk ve gvde levhas birleimleri tam
penetrasyonlu kt kaynak ile salanacaktr.
9.8.3.1 Ba kiriinin st ve alt balklar kiriin iki ucunda, kolon kenarnda dzenlenen ba
kirilerinde ise kiriin bir ucunda, 9.2.8.2(b)de verilen zel koullar esas alnarak yanal
dorultuda desteklenecektir.
Ba kiriinin bulunduu i inci katn Blm 4 te tanmlanan i greli kat telemesine bal
olarak
R i
p (9.21)
I hi
denklemi ile bulunan greli kat telemesi asndan dolay, ba kirii ile bu kiriin uzantsndaki
kat kirii arasnda meydana gelen p ba kirii dnme as aada verilen snr deerleri
amayacaktr, (ekil 9.6).
R i e R i e
p p p
hi hi
p
L L
p L p p L p
e e
e e
R i
p p
hi
p L p
2e
ekil 9.6
182
(a) Ba kirii uzunluunun 1.6Mp / Vpye eit veya daha kk olmas halinde 0.08 radyan.
(b) Ba kirii uzunluunun 2.6Mp / Vpye eit veya daha byk olmas halinde 0.02 radyan.
Ba kirii uzunluunun bu iki snr deer arasnda olmas halinde dorusal interpolasyon
yaplacaktr.
apraz ve ba kirii
eksenleri ba kirii e
iinde kesiecektir.
a
a
srekli
ke
ara rijitlik rijitlik
kayna
levhalar levhalar
(9.8.5.2)
a-a kesiti
ekil 9.7
9.8.5.2 Ba kirii ularndaki rijitlik levhalarna ek olarak, aada tanmlanan ara rijitlik
levhalar konulacaktr.
(a) Boyu 1.6Mp/Vp veya daha ksa olan ba kirilerinde ara rijitlik levhalarnn ara uzaklklar,
ba kirii dnme asnn 0.08 radyan olmas halinde (30tw db/5)ten, ba kirii dnme
asnn 0.02 radyandan daha az olmas halinde ise (52tw db/5)ten daha fazla olmayacaktr.
Dnme asnn ara deerleri iin dorusal interpolasyon yaplacaktr.
(b) Boyu 2.6Mp/Vpye eit veya daha uzun ve 5Mp/Vpden ksa olan ba kirilerinde, ba kirii
ularndan 1.5bbf uzaklkta birer rijitlik levhalar konulacaktr.
(c) Boyu 1.6Mp/Vp ve 2.6Mp/Vp arasnda olan ba kirilerinde, (a) ve (b)de belirtilen ara rijitlik
levhalar birlikte kullanlacaktr.
(d) Boyu 5Mp/Vp veya daha uzun olan ba kirilerinde ara rijitlik levhalar kullanlmasna gerek
yoktur.
183
9.8.6. aprazlar, Kat Kirileri ve Kolonlar
Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik erevelerin kolon ekleri iin 9.6.7de verilen
koullar sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik erevelerin kolon ekleri iin de
aynen geerlidir.
aprazlarn ba kirii ile birleim detay 9.8.6.2de belirtilen ekilde hesaplanan i kuvvetlere
gre boyutlandrlacaktr.
9.8.9.2 Ba kiriinin kolona balantsnda kaynakl moment aktaran birleim detay (Bkz. Ek
9C) kullanlacaktr. Ba kiriinin balklarnn kolona balants iin tam penetrasyonlu kt
kaynak uygulanacaktr. Ba kiriinin kolona balantsnn eilme momenti dayanm Mp
deerinden, kesme kuuveti dayanm 1.1Vp deerinden az olmayacaktr. Buradaki eilme
momenti dayanm Mp ve kesme kuvveti dayanm Vp, 9.8.2.3teki Denk.(9.19) veya
Denk.(9.20) ile hesaplanacaktr.
184
(a) Kiriin kolona birleimi mafsall olarak alndnda, birleim detay en az 0.025 radyan
dnme asn salayacak ekilde oluturulacaktr. Bu balant detay iin Ek 9Cde verilen
veya bu koulu salad kantlanan kiri-kolon birleim detaylarndan biri kullanlabilir.
(b) Kiriin kolona birleimi rijit olarak alndnda, birleim detay aada verilen eilme
momenti deerlerinden kn aktaracak ekilde boyutlandrlacaktr.
(1) Kiriin plastikleme momenti Mp nin 1.1Ry/1.5 (GKT) veya 1.1Ry (YDKT) kat ile
bytlen eilme momenti.
(2) Dm noktasna birleen kolonlarn toplam plastikleme momenti Mp nin 1.1Ry/1.5
(GKT) veya 1.1Ry (YDKT) kat ile bytlen eilme momenti.
rijitlik levhalar
(9.8.5.1)
apraz ve ba kirii
eksenleri ba kirii e
iinde kesiecektir.
a
a
srekli
ke
ara rijitlik rijitlik
kayna
levhalar levhalar
(9.8.5.2)
a-a kesiti
tam penetrasyonlu
kt kaynak
ekil 9.8
zel olarak retilen burkulmas nlenmi apraz elemanlarn kirilere veya kiri-kolon birleim
blgesine merkezi olarak balanmasyla oluturulan burkulmas nlenmi aprazl elik
ereveler, plastik ekildeitirmelerin ekme ve basn etkileri altnda apraz elemanlarda
olumas salanacak ekilde boyutlandrlrlar. Bu sistemlerin boyutlandrlmasnda
uygulanacak kurallar aada verilmitir.
185
9.9.1.3 Burkulmas nlenmi aprazlar, en az %2 greli kat telemesine ve tasarm greli kat
telemesinin iki katna kar gelen ekildeitirme durumlarnn by esas alnarak
boyutlandrlacaktr. Elemann ekildeitirme miktarnn belirlenmesinde, aprazl
erevelerde dey yk etkileri nedeniyle oluan yerdeitirme durumu da dikkate alnacaktr.
9.9.1.4 Burkulmas nlenmi aprazl elik ereveler, tasarm depremi etkisinde, apraz
elemanlarn ekme ve basn etkileri altnda akmaya ulamas durumu esas alnarak
boyutlandrlacaktr.
P R y Pysc (9.24)
(b) Pekleme etkisi dzeltme katsays, , olas yerdeitirme durumu iin maksimum ekme
dayanmnn, akma dayanmna (RyPysc) oran olarak retici tarafndan belirlenecektir.
(c) elik ekirdein eksenel akma dayanm, Pyscnin belirlenmesinde, ekme deneyi ile elde
edilen akma gerilmesinin kullanlmas halinde, Ry katsaysnn uygulanmasna gerek yoktur.
(d) Basn dayanm dzeltme katsays, , olas yerdeitirme durumu iin maksimum basn
kuvvetinin maksimum ekme kuvvetine oran olarak belirlenecektir. retici tarafndan
belirlenen bu oran hi bir durumda 1.0 deerinden kk olamaz.
9.9.2.3 Burkulmas nlenmi aprazl elik erevelerin kolonlarnda, deprem etkileri altnda
meydana gelen eilme momentlerinin ihmal edilmesine izin verilebilir. Ancak, kolon ular
arasnda etkiyen yatay kuvvetlerin bulunmas halinde, bunlarn oluturaca eilme momentleri
gznne alnacaktr.
9.9.3. aprazlar
9.9.3.1 apraz elemanlar, aada verilen koullar salayan bir elik ekirdek ve bu ekirdei
sararak burkulmasn nleyen bir sarg sisteminden oluacaktr.
(a) elik ekirdek olarak 50mm veya daha kaln levhalarn kullanlmas halinde, bu levhalar
9.2.3.1 (b) de verilen minimum entik tokluu koulunu salayacaktr.
(b) elik ekirdekte ek oluturulmasna izin verilmez.
(c) Burkulmay nleyen sistem, olas yerdeitirme durumunda, elik ekirdein yerel ve genel
burkulmasn snrlandrmaldr.
186
9.9.3.2 elik ekirdek, apraz elemana etkiyen eksenel kuvvetin tamamn karlayacak
ekilde boyutlandrlacaktr. apraz elemann eksenel kuvvet dayanm, Pysc, Denk.(9.25) ile
hesaplanacaktr.
Pysc Fysc Asc (9.25)
Tasarm eksenel kuvvet dayanm, Pysc, (YDKT) veya gvenli eksenel kuvvet dayanm, Pysc/,
(GKT), = 0.90 (YDKT) veya = 1.67 (GKT) alnarak belirlenecektir.
9.9.4.1 V veya ters V eklindeki apraz sistemlerinde, kirilerin salamas gereken ek koullar
aada verilmitir.
(a) Kiriler ve birleimlerinin gerekli dayanmlar, sabit ve hareketli yklerin etkisinde
aprazlarn olmad varsaym altnda, ilgili yk birleimlerine gre belirlenecektir. Deprem
etkilerini ieren yk birleimlerinde, deprem etkileri apraz elemanlarn olas ekme ve basn
dayanmlar kullanlarak hesaplanacaktr.
(b) Kiriler kolonlar arasnda srekli olacaktr. Kirilerin st ve alt balklar 9.2.8.1(b)de
verilen koullar esas alnarak yanal dorultuda mesnetlenecektir.
9.9.4.2 Burkulmas nlenmi aprazl elik erevelerde K eklindeki (aprazlarn kolon orta
noktasna baland) apraz dzeni kullanlmayacaktr.
9.9.6.1 apraz u birleimleri, 9.9.2.1de verilen durumlar gznne alnmak suretiyle elde
edilen i kuvvetler altnda boyutlandrlacaktr. Bu i kuvvetler, (YDKT) iin 1.1 veya (GKT)
iin 0.7(1.1/1.5) ile arplarak hesaba katlacaktr.
187
9.9.7. Kolon Ekleri
Diyaframlar, normal kat ve at dzlemleri iinde tekil edilen ve yatay kuvvetlerin yatay yk
tayc sistemlere gvenle aktarlmasn salayan tayc sistemlerdir. Tipik bir diyafram
sisteminin, rnein (y) dorultusundaki deprem etkileri iin oluturulan balk blgeleri ve
dikmeleri (aktarma elemanlar) ekil 9.9da ematik olarak gsterilmitir. Tablo 4.1de
tanmlanan yatay yk tayc sistemlerden birine mesnetlenen uzay kafes at sistemlerinin
eleman ve birleimleri de bu blmde tanmlanan diyafram kuvvetleri altnda
boyutlandrlacaktr.
1 2 3 4 5
A
Yatay Kuvvet
Tayc ereve y
Diyafram Diyafram
Dikmesi Dikmesi
x
B
Yatay Kuvvet Yatay Kuvvet
Tayc ereve Diyafram Tayc ereve
Dikmesi
Diyafram Bal
ekil 9.9
188
9.10.2. Diyafram Tasarm Kuvvetleri
Normal kat ve at deme dzlemi diyaframlar, kata etkiyen deprem yklerini yatay yk
tayc sistemlere gvenle aktaracak ekilde boyutlandrlacaktr. Ancak bu kuvvetler,
n
Fi
Fpx i=x
n
wpx (9.26)
wi
i=x
Diyafram balklar, deme dzlemindeki yatay kuvvetlerden doan eilme etkisi nedeniyle,
ekme ve basn etkileri oluturan kuvvet ifti gznne alnarak boyutlandrlacaktr.
Diyafram bal ekme kuvvetinin, betonarme deme iine yerletirilecek ilave ekme
donats veya sadece elik eleman tarafndan gvenle tanmas salanacaktr. Betonarme
demelerde, basn blgesindeki en d beton lifindeki basn gerilmesi deerinin 0.20fcky
amamas halinde, ilave basn ve sarg donats kullanlmasna gerek yoktur. Balk
blgelerinin tasarmnda kullanlacak i kuvvetler 9.2.5te verilen deprem etkisini ieren yk
birleimleri dikkate alnarak hesaplanacaktr.
9.11.1. Genel
189
(a) 7.4te verilen koullar salayan betonarme kiriler ile 9.11.2.1 ve 9.11.3te belirtilen
koullar salayan elik gmme kompozit kolonlardan oluan moment aktaran ereve tr
tayc sistemler.
(b) 9.3te verilen koullar salayan elik kiriler ile 9.11.2.2 ve 9.11.4te belirtilen koullar
salayan beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan moment aktaran ereve tr tayc
sistemler.
9.11.2.1 Betonarme kiriler ile elik gmme kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi
yksek moment aktaran erevelerde, gznne alnan deprem dorultusunda, her bir kiri-
kolon dm noktasna birleen kolonlarn eilme momenti kapasitelerinin toplam, o dm
noktasna birleen kirilerin kolon yz kesitlerindeki eilme momenti kapasiteleri
toplamndan en az %20 daha byk olacaktr. Bu koulun salanamad kolonlarda, 7.3.6da
verilen kurallar esas alnacaktr.
9.11.2.2 elik kiriler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi yksek
moment aktaran erevelerde, gznne alnan deprem dorultusunda, Denk.(9.7) ile uyumlu
olarak kolonlarn kirilerden daha gl olma koulunun saland gsterilecektir. Bu koulun
salanamad kolonlarda, 9.3.3te verilen koullar, gerekli eksenel kuvvet dayanmnn tasarm
eksenel kuvveti dayanmna oran iin 0.30 deeri yerine 0.10 deeri esas alnarak
uygulanacaktr.
9.11.3. Sneklik Dzeyi Yksek Moment Aktaran erevelerin elik Gmme Kompozit
Kolonlar
9.11.3.1 Betonarme kiriler ile elik gmme kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi
yksek moment aktaran erevelerin kolonlar aadaki enkesit koullarn salayacaktr.
(a) ereve kolonlarnn elik gmme elemanlarnda, balk genilii/kalnl ve gvde
ykseklii/kalnl oranlar elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar
ynetmeliinde Tablo 5.1Ada verilen snr deerlerini amayacaktr.
(b) Kolon enkesiti, dey ykler altnda TS 498'de hareketli ykler iin tanmlanm olan yk
azaltma katsaylar da dikkate alnarak, dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda 1.2G + Q
+ 0.2S Ed yk birleimi ile hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by Ndm olmak
zere,
190
Ndm 0.40Pno (9.28)
koulunu salayacaktr. Burada, kompozit kolon enkesitinin eksenel basn kuvveti dayanm,
Pno, Denk.(9.29) ile hesaplanacaktr.
Pno 0.85 Ac f ck As Fy Asr Fysr (9.29)
9.11.3.2 Her bir kolonun alt ve st ularnda zel sarlma blgeleri oluturulacaktr. Sarlma
blgelerinin her birinin uzunluu deme st kotundan yukarya doru ve kolona bal en derin
kiriin alt yznden balayarak aaya doru llmek zere, kolon serbest yksekliinin 1/6
sndan, kolon enkesitinin byk boyutunun 1.5 katndan ve 500mm den az olmayacaktr.
9.11.3.4 Kolon orta blgesi, kolonun alt ve st ularnda tanmlanan sarlma blgeleri arasnda
kalan blgedir. Bu blgede sarg donats aral 9.11.3.3te belirlenen araln 2 katn aamaz.
9.11.3.5 Kolon ekleri 9.2.10.2, 9.2.10.3 ve 9.3.5te belirtilen koullar salayacak ekilde
boyutlandrlacaktr.
9.11.3.7 Toplam boyuna donat enkesit alan Asr, 0.01Ag < Asr < 0.04Ag koulunu
salayacaktr. Burada Ag kompozit kolonun toplam enkesit alandr. Bindirmeli ek yaplan
kesitlerde toplam boyuna donat enkesit alan 0.06Ag deerini amayacaktr.
9.11.3.8 Etriyeli kolonlarda eksenel kuvvetin Ndm > 0.20Pno (basn) olmas durumunda
sarlma blgelerindeki minimum toplam enine donat alan, Denk.(9.30) ile verilen koulu
salayacaktr.
Fy As f ck
Ash 0.075sbk 1 (9.30)
Pno Fysr
9.11.3.9 Spiral donatl dairesel kolonlarda Ndm > 0.20Pno (basn) olmas durumunda sarlma
blgelerindeki enine donatnn minimum hacimsel oran, Denk.(9.31) ile verilen koulu
salayacaktr.
Fy As f ck
s 0.12 1 (9.31)
Pno f ywk
191
9.11.3.11 Enine donat temelin iinde kolon minimum boyutundan kk olmayan bir
ykseklik boyunca devam ettirilecektir.
9.11.4. Sneklik Dzeyi Yksek Moment Aktaran erevelerin Beton Dolgulu Kompozit
Kolonlar
9.11.4.1 elik kiriler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi yksek
moment aktaran erevelerin elemanlarnda, balk genilii/kalnl, gvde
ykseklii/kalnl ve ap/et kalnl oranlar Tablo 9.3te verilen hd snr deerlerini
amayacaktr.
9.11.4.2 Kolon enkesiti, dey ykler altnda TS 498'de hareketli ykler iin tanmlanm olan
yk azaltma katsaylar da dikkate alnarak, dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda 1.2G
+ Q + 0.2S Ed yk birleimi ile hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by Ndm olmak
zere, Denk.(9.28) ile verilen koulu salayacaktr.
Bu denklemde, kompozit kolon enkesitinin eksenel basn kuvveti dayanm, Pno, Denk.(9.29)
ile hesaplanacaktr. Burada, 0.85 katsays yerine 0.95 katsays kullanlabilir.
9.11.4.3 Kompozit kolonun karakteristik kesme kuvveti dayanm sadece yapsal elik
enkesitinin etkin kayma alan gznne alnarak hesaplanacaktr.
9.11.4.5 Kiri-kolon birleimleri, kiri balk hizalarnda, kolon dnda veya kolon iinde
olmak zere, diyafram levhalar kullanlarak oluturulacaktr. Bu levhalarn kalnlklar en az
kiri balk kalnlna eit olarak alnacaktr. Diyafram levhalar tm evresi boyunca kolona,
tam penetrasyonlu kt kaynak veya ift tarafl ke kaynak kullanlarak balanacaktr. Kolon
iinde tekil edilen diyafram levhalarnda beton geiini salayacak boyutlarda dairesel
boluklar alacaktr.
9.11.4.6 elik kiri - kompozit kolon birleimleri en az 0.04 radyan greli kat telemesi
asn (greli kat telemesi/kat ykseklii) salayabilecek kapasitede olacaktr. Bunun iin,
deneysel ve/veya analitik yntemlerle geerlilii kantlanm olan detaylar kullanlacaktr.
9.11.5. Sneklik Dzeyi Snrl Moment Aktaran erevelerin elik Gmme Kompozit
Kolonlar
9.11.5.1 Betonarme kiriler ile elik gmme kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi
yksek moment aktaran erevelerin kolonlar iin, 9.11.3.1(b) dnda kalan tm koullar,
betonarme kiriler ile elik gmme kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi snrl
moment aktaran erevelerin kolonlar iin de aynen geerlidir.
9.11.5.2 Kolon enkesiti, dey ykler altnda TS 498'de hareketli ykler iin tanmlanm olan
yk azaltma katsaylar da dikkate alnarak, dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda 1.2G
+ Q + 0.2S Ed yk birleimi ile hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by Ndm olmak
zere,
Ndm 0.50Pno (9.32)
koulunu salayacaktr. Bu denklemde, kompozit kolon enkesitinin eksenel basn kuvveti
dayanm, Pno, Denk.(9.29) ile hesaplanacaktr.
192
9.11.6. Sneklik Dzeyi Snrl Moment Aktaran erevelerin Beton Dolgulu Kompozit
Kolonlar
9.11.6.1 elik kiriler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi snrl
moment aktaran erevelerin kolonlar aadaki enkesit koullarn salayacaktr.
(a) ereve kolonlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/et
kalnl oranlar Tablo 9.3te verilen md snr deerlerini amayacaktr.
(b) Kolon enkesiti, dey ykler altnda TS 498'de hareketli ykler iin tanmlanm olan yk
azaltma katsaylar da dikkate alnarak, dey yk ve depremin ortak etkisi altnda 1.2G + Q +
0.2S Ed yk birleimleri ile hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by Ndm olmak
zere, Denk.(9.32) ile verilen koulu salayacaktr. Bu denklemde, kompozit kolon enkesitinin
eksenel basn kuvveti dayanm, Pno, Denk.(9.29) ile hesaplanacaktr. Burada, 0.85 katsays
yerine 0.95 katsays kullanlabilir.
9.11.6.2 elik kiriler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi yksek
moment aktaran erevelerin kolonlar iin, 9.11.4.3, 9.11.4.4 ve 9.11.4.5te verilen koullar,
elik kiriler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluan sneklik dzeyi snrl moment
aktaran erevelerin kolonlar iin de aynen geerlidir.
9.11.6.3 elik kiri-kompozit kolon birleimleri en az 0.02 radyan greli kat telemesi
asn (greli kat telemesi/kat ykseklii) salayabilecek kapasitede olacaktr. Bunun iin,
deneysel ve/veya analitik yntemlerle geerlilii kantlanm olan detaylar kullanlacaktr.
Aada aksi belirtilmedike, deprem ykleri etkisindeki tayc sistemlerin kapsam dnda
olan temel balant detaylar da dahil olmak zere, tm temel balant detaylar bu blmde
verilen kurallara gre boyutlandrlacaktr.
9.12.2 Yatay yk tayc sistemlerin temele balant detaylarnn gerekli eksenel ekme ve
basn kuvveti dayanm, szkonusu temele balanan dier elemanlarn birleimlerinin gerekli
dayanmnn dey bileenleri de gznnde tutularak hesaplanacaktr. Ancak bu kuvvetler,
ilgili maddelerde kolon ekleri iin tanmlanan eksenel basn ve ekme kuvvetlerinin
bynden az olamaz.
9.12.3 Temel balant detaylarnn gerekli kesme kuvveti dayanm aada tanmlanan
hususlar dikkate alnarak hesaplanacaktr.
(a) aprazl ereve sistemlerin temele balanan aprazlarnn birleimlerinin gerekli
dayanmnn yatay bileenlerinin toplam.
(b) Moment aktaran erevelerin kolonlarnda, kolon ekleri iin tanmlanan kesme kuvveti
dayanm.
9.12.4 Yatay yk tayc sistemlerin temele balant detaylarnn gerekli eilme dayanm
aada tanmlanan hususlar dikkate alnarak hesaplanacaktr.
(a) aprazl ereve sistemlerin temele balanan kolon ve aprazlarnn birleimlerinin gerekli
eilme dayanmlarnn bilekesi.
193
(b) Moment aktaran erevelerin kolonlarnda, aada tanmlanan eilme momenti
deerlerinden k.
(1) Kolonlarn, 1.1RyFyWp / 1.5 (GKT) veya 1.1RyFyWp (YDKT) ile hesaplanan eilme
dayanm.
(2) 9.2.6da verilen, dayanm fazlal katsays, D ile bytlen deprem etkisini ieren yk
birleimleri dikkate alnarak hesaplanan eilme momenti.
9.12.6 Ankraj bulonlar olarak (4.6) ve (5.6) kalitesinde bulonlar kullanlacaktr. Ancak daha
yksek kalitede bulonlarn kullanlmas gerektiinde, bulon malzemesinin kopma uzamas
oran %20 deerinden az olmayacaktr.
9.13.1.1 Proje hesap raporunda, deprem hesap raporuna ilikin olarak, Blm 2, 3, 4 ve 5te
verilen balca bilgiler yer alacaktr.
9.13.2.3 Tasarmda gznne alnan Bina Kullanm Snf (BKS), Deprem Tasarm Snf
(DTS) ve yerel zemin zellikleri ile Tablo 4.1e gre belirlenen tayc sistem davran
katsays, R ve dayanm fazlal katsays, D btn genel konstrksiyon paftalarnda
belirtilecektir.
9.13.2.4 Bulonlu birleim ve ek detaylarnda kullanlan bulon cinsi, bulon ve delik aplar,
rondela ve somun zellikleri ile bulonlara uygulanacak nekme kuvveti ve srtnme yzeyi
ile ilgili bilgiler verilecektir.
195
EK 9A DEPREM KUVVET TAIYICI SSTEMLERN BRLEMLERNDE
GENEL KOULLAR
9A.1 Bulonlar ve kaynaklar arasnda ayn kuvvetin paylamnn nlenmesi amacyla, tipik
birleim ve ek detaylarnda (ekil 9A.1) uyulmas gereken esaslar aada verilmitir.
ekil 9A.1
196
E. Atlye kaynakl apraz-kiri-kolon birleimlerinde, apraz elemandaki kuvvetin dey
bileeni, dm noktas levhas-kolon bal ve kiri gvdesi-kolon bal arasndaki kaynakl
birleimlere uygun ekilde datlmaldr.
F. Moment aktaran kiri-kolon birleimlerinde, bulonlu gvde birleimi kesme kuvveti dikkate
alnarak, kaynakl balklar ise eilme momentleri ve eksenel kuvvetler altnda
boyutlandrlmaldr.
9A.2. Bulonlar ve kaynaklar, 9.2.3.5te belirtildii gibi, birleimdeki bir kuvveti veya bir
kuvvetin bileenini paylaacak ekilde birarada kullanlamazlar. Kuvvet paylam bakmndan
uygun olmayan bulonlu ve kaynakl birleimlerde (ekil 9A.2) karlalan durumlar aada
aklanmtr.
A A
ekil 9A.2
197
EK 9B MOMENT AKTARAN ELK EREVELERDE KR-KOLON
BRLEM DETAYLARI
9B.0. SMGELER
198
tp = Gvde kayma levhas kalnl
ts = Gvde rijitlik levhas kalnl
tsc = Kolon gvdesi rijitlik levhas kalnl
tw = Eleman gvde kalnl
Vd = Kiriin plastik mafsal noktasnda, dey yklerden meydana gelen basit kiri
kesme kuvveti
Vuc = Birleimin kolon yzndeki gerekli kesme kuvveti dayanm
Wp = Eilme eksenine gre plastik mukavemet momenti
d = Snek gme durumu iin dayanm katsays
n = Snek olmayan gme durumu iin dayanm katsays
9B.1.2 Bu detaylar, sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl erevelerin moment
aktaran kiri-kolon birleimlerinde, bu blmde kendileri iin verilen uygulama snrlar
erevesinde kullanlacaktr.
(a) Hadde rn geni balkl profiller, bu blmde kendileri iin verilen snr koullarna
uygun olarak kullanlacaklardr.
(b) ift simetri eksenli yapma I enkesitli elemanlar aadaki koullar salamalar halinde
kullanlabilirler.
(1) Balklarn ve gvdenin genilik, ykseklik ve kalnlklar, bu blmde verilen ilgili
koullar salayan hadde rn profillerle uyumlu olmaldr.
(2) Gvdenin, balklara balantsnda srekli kaynak kullanlmaldr. Bu kaynaklarn yapma
kiri ve kolonlar iin uygulama esaslar aadaki maddelerde verilmitir.
(i) Yapma kirilerde gvde ve balklar, kiri ucundan itibaren plastik mafsal yerini (lh) bir kiri
yksekliinden az olmamak zere aacak ekilde gvdenin iki tarafna da uygulanan ke
kaynak takviyesiyle birlikte tam penetrasyonlu kt kaynakla birletirilecektir. Ke kaynak
takviyesinin kalnl, 6mmden ve kiri gvdesi kalnlnn 0.70 katndan az olamaz.
(ii) Yapma I enkesitli kolonlarda, kolon gvdesi ile balklar, birleen kiriin st ve alt
balklarndan itibaren 300mm uzakla kadar olan blm iine alan blgede, uygulanan ke
kaynak takviyesiyle birlikte tam penetrasyonlu kt kaynakla birletirilecektir. Ke kaynak
takviyesinin kalnl, 6mmden ve kolon gvdesi kalnlnn 0.70 katndan az olamaz.
(iii) Kutu enkesit haline getirilmi geni balkl I profillerde levhalarn balk olarak
kullanlmas halinde, bu levhalarn genilik / kalnlk, b/t oran, b balklar aras net genilik
olmak zere 0.6 E Fy deerini aamaz. Levhalarn gvde olarak kullanlmalar halinde,
genilik / kalnlk, h/tw oran, Tablo 9.3te verilen ilgili snr deerden byk olamaz. Kutu
199
enkesit haline getirilmi kolonlarn balk ve gvde levhalar, birleen kiriin st ve alt
balklarndan itibaren 300mm uzakla kadar olan blm iine alan blgede, tam
penetrasyonlu kt kaynakla birletirilecektir. Bu blgenin dnda, levhalarn birleimi,
sreklilik gsteren ke veya kt kaynakla salanacaktr.
(iv) Balkl + enkesitli kolonlar ( ), hadde rn veya yapma enkesitli elemanlar kullanlarak
tekil edilebilir. T enkesitli elemann gvdesi, sreklilik gsteren I enkesitli elemann
gvdesine, iki tarafa da uygulanan ke kaynak takviyesiyle birlikte tam penetrasyonlu kt
kaynakla birletirilecektir. Ke kaynak minimum kalnl, 6mm ve kolon gvde kalnlnn
0.70 katnn kk olanna eit alnacaktr. Sreklilik gsteren levhalar, geni balkl kolonlar
iin verilen koullar salayacaktr.
eklinde hesaplanacaktr. Birleimin kolon yzndeki gerekli eilme momenti dayanm Muc ve
gerekli kesme kuvveti dayanm Vuc (ekil 9B.1), kiri ucundaki olas plastik mafsal noktalar
gznnde tutularak belirlenecektir.
(d) 9.3.4.3 uyarnca, gerektiinde kiri balk hizalarnda sreklilik levhalar kullanlacaktr.
9B.1.5 Kiri-kolon birleiminin snrlad kayma blgesi, sneklik dzeyi yksek veya
sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik ereveler iin srasyla, 9.3.4.2 veya 9.4.2.2deki
koullar salayacaktr.
9B.1.6 Kapasitesi korunmu blgeler her bir birleim tipi iin tanmlanacaktr. Aksi
belirtilmedike, kapasitesi korunmu blgeler, kolon yznden balayarak, plastik mafsal
noktasndan itibaren kiri yksekliinin 1.5 kat uzakl iine alan blge olarak tanmlanmtr.
Kiri gvdesinde, her bir birleim tipi iin ilgili blmlerdeki koullara uygun dzenlenen bulon
deliklerine izin verilebilir.
200
tarafa, tam penetrasyonlu kt kaynan altnda kalacak ekilde uygulanmas salanacaktr.
Altlk levhasnn kaldrlmas halinde, kaynak kknde talanarak oluk alacak ve bu blge
6mm kaynak kalnlna sahip srekli ke kaynak ile takviye edilecektir.
(b) Kiri alt balnn kolon balna tam penetrasyonlu kt kaynakl balantsnda altlk
levhas kullanlmas halinde, kaynaklama ileminden sonra altlk levhas kaldrlacaktr. Altlk
levhasnn kaldrlmasnn ardndan kaynak kknde talanarak oluk alacak ve bu blge en az
6mm kaynak kalnlna sahip srekli ke kaynak ile takviye edilecektir. Bu ke kaynak
takviyesinin kalnl kiri balk yzeyini de iine alacak ekilde belirlenecektir.
Plastik Plastik
mafsal mafsal
lh ln
Mpri Mprj
ln
Vuc
Plastik
mafsal
Muc
Vuc Mpr
M uc M pr Vuclh
lh
ekil 9B.1
(c) Kiri st balnn kolon balna tam penetrasyonlu kt kaynakl balantsnda altlk
levhas kullanlmas halinde, altlk levhas yerinde braklarak 6mm kaynak kalnlna sahip
srekli ke kaynakla kolon balna kaynaklanacaktr. Bu ke kaynan, kt kaynan
bulunduu tarafa, tam penetrasyonlu kt kaynan altnda kalacak ekilde uygulanmas
salanacaktr.
(d) zellikle tam penetrasyonlu kt kaynak uygulamalarnda, ularda balang ve biti
levhalar kullanlacaktr. Kaynak ileminin ardndan bu levhalarn uygun bir kesim yntemiyle
kesilerek kaldrlmas salanacaktr. Yzeyler, entik ve keskin keler braklmayacak ekilde
ilenecektir.
201
(e) Kapasitesi korunmu blgelerde, altlk levhas ile balang ve biti levhalarn balayan
geici kaynaklar (punto kaynak), kaynakl birleimlerin iinde kalmas halinde yerinde
kalacaktr.
(f) Sreklilik levhalarnn gvde ve bala birleimlerinde 9.3.4.3teki koullara uyulacaktr.
Ancak kolon gvdesine uygulanacak kaynak ilemi, kolon enkesiti boyun blgesindeki erilik
biti noktalarna en az 40mm uzakta sonlandrlacaktr. Kolon balna uygulanacak kaynak
ilemi ise, kolon enkesiti boyun blgesindeki erilik biti noktalarna en az 15mm uzakta
sonlandrlmas salanacaktr.
9B.2.1. Genel
Bu blmde, deneysel ve/veya analitik yntemlerle yeterlilii kantlanan farkl tip aln
levhal birleim detay verilmitir (ekil 9B.2).
ekil 9B.2
Bu tip kiri-kolon birleimlerinin davrannda belirleyici olan snr durumlar; kiri enkesitinin
eilme etkisinde akmaya ulamas, aln levhasnn eilme etkisinde akmaya ulamas, kolon
panel blgesinin akmas, ekme etkisindeki bulonlarn kopmas, kayma etkisindeki bulonlarn
krlmas veya kaynakl birleim blgelerinde krlmalar olarak sralanabilir. Burada tanmlanan
tasarm prensipleri, birleim elemanlarnn, elastik olmayan ekildeitirmelerin kiri
enkesitindeki akma nedeniyle meydana gelmesini salayacak yeterli dayanma sahip olmalar
esasna dayanmaktadr.
9B.2.2 Bu birleim detay tiplerinin sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment
aktaran erevelerin birleimlerinde, 9B.1.1de tanmlanan birleimler olarak kullanlabilmesi
iin, Tablo 9B.1de verilen uygulama snrlar erevesinde aada verilen ilave koullara
uyulmas zorunludur. Bu birleim tiplerinin kendilerine ait uygulama snrlarnn
deerlendirilmesinde esas alnacak geometrik deikenler ekil 9B.3te verilmitir.
9B.2.3 Betonarme deme ile temasta olan ekil 9B.2deki birleimlerin sneklik dzeyi
yksek ve sneklik dzeyi snrl moment aktaran erevelerde kullanlmalar halinde, bu
birleimler ancak, aadaki zel koullara uyulmas durumunda kullanlabilirler.
202
(a) Kiri balnn, kolon bal yznden itibaren kiri yksekliinin 1.5 kat uzakl
arasnda kalan blmnde kayma balantlar kullanlmayacaktr.
(b) Betonarme deme, kolonun her iki balk yznden en az 25mm uzakta bitirilmi olacaktr.
Kolon yz ile betonarme deme kenar arasnda kalan boluk, skabilir bir malzeme ile
doldurulacaktr.
tcw tcw ts
tbw bbf tbw bbf
bfc bp bcf bp
g g
dc dc
de de
pso pso
tsc pfo pfo
tsc
tfb
tbf
psi pfi
psi pfi
tfc tp tcf tp
c
c Lst
hST
tcf
ts tbw b
bf
bcf bp
g
dc
de
pso
pb pfo
tsc
tbf
pb pfi
psi
tcf tp
hst
c
Lst
ekil 9B.3
203
Tablo 9B.1 Tam Dayanml Bulonlu Aln Levhal Birleimlerin Uygulama Snrlar
Birleim Detay Deikenleri Uygulama Snrlar
Plastik mafsaln kolon yznden
min(db/2, 3bbf)
uzakl, lh
Kiri akl / enkesit ykseklii 7 (sneklik dzeyi yksek ereveler)
oran 5 (sneklik dzeyi snrl ereveler)
12 tp 60 mm (4 bulonlu rijitlik levhasz)
Aln levhas kalnl, tp 12 tp 40mm (4 bulonlu rijitlik levhal)
18 tp 65 mm (8 bulonlu rijitlik levhal)
160 bp 300 mm (4 bulonlu rijitlik levhasz)
Aln levhas genilii, bp 160 bp 300 mm (4 bulonlu rijitlik levhal)
215 bp 400 mm (8 bulonlu rijitlik levhal)
100 g155 mm (4 bulonlu rijitlik levhasz)
Bulonlar arasndaki yatay uzaklk,
g 70 g 155mm (4 bulonlu rijitlik levhal)
125 g 155 mm (8 bulonlu rijitlik levhal)
40 pf 115 mm (4 bulonlu rijitlik levhasz)
pf (pfi ve pfo) 45 pf 140mm (4 bulonlu rijitlik levhal)
40 pf 50 mm (8 bulonlu rijitlik levhal)
pb 90 pb 100 mm (8 bulonlu rijitlik levhal)
270 db 1400 mm (4 bulonlu rijitlik levhasz)
Kiri enkesit ykseklii, db 270 db 610 mm (4 bulonlu rijitlik levhal)
450 db 950 mm (8 bulonlu rijitlik levhal)
10 tbf 25mm(4 bulonlu rijitlik levhasz)
Kiri balk kalnl, tbf 10 tbf 25 mm(4 bulonlu rijitlik levhal)
14 tbf 35 mm(8 bulonlu rijitlik levhal)
Kolon enkesit ykseklii 920 mm (I profilleri iin)
Bulon snf 8.8 veya 10.9
Bulon nekme koullar Tam nekme
Aln levhas malzeme snf S 235
Balk levhas kayna Tam penetrasyonlu kt kaynak
Rijitlik levhasz birleimler iin kolon yz ile kolon
yznden kiri ykseklii kadar uzaklktaki blge veya
kolon yznden kiri balk geniliinin kat kadar
uzaklktaki blgeden kk olan
Kapasitesi korunan blge Rijitlik levhal birleimler iin kolon yz ile kolon
yznden rijitletiricinin bitim noktas ve kiri
derinliinin yarsnn toplam kadar uzaklktaki blge
veya kolon yznden kiri balk geniliinin kat
kadar uzaklktaki blgeden kk olan
204
9B.2.4 Bu birleimlerin uygulanmasnda aln levhas kolon balna balanacaktr.
9B.2.5 Aln levhasnn genilii birleen kiriin balk geniliine eit veya daha byk
olmaldr. Ancak, aln levhas hesaplarnda etkili genilik kiri balk geniliinden en fazla
25mm fazla alnmaldr.
9B.2.6 Rijitlik levhal 4 ve 8 bulonlu aln levhal birleimlerde, rijitlik levhalarnn minimum
uzunluu Lst Denk.(9B.2) ile hesaplanacak deerden daha az olmayacaktr.
hst
Lst (9B.2)
tan 300
9B.3.1. Genel
Bulonlu balk levhal moment aktaran birleimler, kolon balna kaynakl, kiri balna
bulonlu birletirilen balk levhalar ile oluturulurlar (ekil 9B.4). Burada tanmlanan koullar,
birleim elemanlarnn, balk levhasnn bitimine yakn blgede bir plastik mafsaln olumasn
salayacak yeterli dayanma sahip olmalar prensibini esas almaktadr.
en az ISO 8.8
kalitesinde bulon
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
veya
kayma levhas
im
(gerektiinde)
ek balk levhas
ekil 9B.4
9B.3.2 Bu birleim detaynn sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment
aktaran erevelerin birleimlerinde, 9B.1.1de tanmlanan birleimler olarak kullanlabilmesi
205
iin, Tablo 9B.2de verilen uygulama snrlar erevesinde aada tanmlanan ilave koullara
uyulmas zorunludur.
9B.3.3 Betonarme deme ile temasta olan balk levhal bulonlu birleimlerin sneklik
dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment aktaran erevelerde kullanlmalar halinde,
bu birleimler ancak, aadaki zel koullara uyulmas durumunda kullanlabileceklerdir.
(a) Kiri balnn, kolon bal yz ile kolon yznden itibaren kiri yksekliinin 1.5 kat
uzakl arasnda kalan blmde kayma balantlar kullanlmayacaktr.
(b) Deme betonu, kolon balklarnn yznden en az 25mm uzakta bitirilmi olacaktr.
Kolon yz ile deme betonu kenar arasnda kalan boluun, skabilir bir malzeme
yerletirilerek doldurulmas salanacaktr.
9B.3.5 Balk levhalarnn kolon balna kayna tam penetrasyonlu kt kaynak olacaktr.
Altlk levhas kullanldnda bu levha yerinde braklmayacaktr.
Tablo 9B.2 Bulonlu Balk Levhal Moment Aktaran Birleim Detay Uygulama
Snrlar
Birleim Detay Deikenleri Uygulama Snrlar
9B.3.6 Gvde kayma levhas kolon balna kaynakla birletirilmelidir. Kolon bal
gvde levhas birleimi, tam penetrasyonlu kt kaynak veya iki tarafl ke kaynakla
salanacaktr.
9B.3.7 Balk levhasnda kullanlacak bulon grubunun uzunluu kiri yksekliini geemez.
Kiri balnda standart delik ap kullanlacaktr. Balk levhasnda ise standart veya byk
dairesel delik ap kullanlmasna izin verilir. Bulon deliklerinin zmbalama yntemi ile
almasna izin verilmez.
206
9B.3.8 Birleimde, kiri balnn ekme krlmas snr durumuna ulamasn nleyecek
bulon ap iin Denk.(9B.3)teki koul salanacaktr.
bf Ry Fy
db 1 3mm (9B.3)
2 Rt Fu
9B.3.9 Kiri bal ve balk levhas arasnda gerektiinde besleme levhas kullanlabilir;
ancak besleme levhasnn kalnl 6mmyi aamaz.
9B.3.10 Sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik ereveli
sistemlerde, kapasitesi korunan blgeler arasndaki aklk boyunca kiri bal, merkezleri
arasndaki uzaklk 300 mmyi amayan balkl elik ankrajlar ile betonarme demeye
balanyorsa, plastik mafsal blgelerinde kiriin st ve alt balklarnda zel stabilite
balantlar kullanlmasna gerek yoktur.
9B.4.1. Genel
Aada verilen koullar, birleimin kolon bal - kiri bal kaynaklar, kolon bal - kiri
gvdesi kaynaklar ve kaynak ulam delikleri iin verilen zel detaylarn uygulanmasyla,
plastik mafsaln kolon balna yakn blgede olumasn salayacak yeterli dayanma sahip
olmas prensibini esas almaktadr. Birleim detay ekil 9B.5te grlmektedir.
(gerektiinde)
montaj bulonu
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
kiri gvdesi-kolon bal tam
penetrasyonlu kt kayna
kayma levhas
kaynak ulam
delii
(pg 83)
ekil 9B.5
9B.4.2 Bu birleim detaynn sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment
aktaran erevelerin birleimlerinde, 9B.1.1de tanmlanan birleimler olarak kullanlabilmesi
iin, Tablo 9B.3te verilen uygulama snrlar erevesinde aada tanmlanan ilave koullara
da uyulmas zorunludur.
207
9B.4.4 Plastik mafsal blgelerinde yanal destekler, kolon yznden itibaren kiri
yksekliinin 1 ile 1.5 kat uzakl iine alan blgede her iki balkta tekil edilmelidir. Kolon
yznden itibaren, kiri ykseklii kadar uzakl iine alan blgede ise yanal destek tekiline
izin verilmez.
9B.4.5 Sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment aktaran elik ereve
sistemlerde, kapasitesi korunan blgeler arasndaki aklk boyunca kiri bal, merkezleri
arasndaki uzaklk 300mmyi amayan balkl elik ankrajlar ile betonarme demeye
balanyorsa, plastik mafsal blgelerinde kiriin st ve alt balklarnda zel stabilite
balantlar kullanlmasna gerek yoktur.
9B.4.6 Kolon bal kiri bal birleiminde aadaki koullara uyulmas zorunludur.
(a) Kiri bal kolon balna tam penetrasyonlu kt kaynakla balanacaktr.
(b) Kaynak ulam delikleri, ekil 9B.6da verilen geometriye ve uygulama koullarna sahip
olacaktr.
ekil 9B.6
208
9B.4.7 Kolon bal kiri gvdesi birleiminde aadaki koullara uyulacaktr.
(a) Gvde kayma levhasnn kalnl en az kiri gvde kalnlna eit olmaldr. Gvde kayma
levhasnn ykseklii, st ve alt balklar iin levha kenarlar ile kaynak ulam deliinin
kenarlar arasnda minimum 6mm ve maksimum 12mm uzaklk olacak ekilde dzenlenmelidir.
Genilii ise kaynak ulam deliinden en az 50mm uzakta bitecek ekilde belirlenmelidir
(ekil 9B.6).
(b) Gvde kayma levhas kolon balna kaynaklanmaldr. Kaynaklarn tasarm dayanm, hp
levha ykseklii ve tp levha kalnl olmak zere, hptp (0.6 Ry Fyp ) eklinde hesaplanacak
deerden az olmayacaktr.
(c) Gvde kayma levhas kiri gvdesine ekil 9B.6da verilen detaya uygun ekilde, kol
uzunluu tp 2mm olan ke kaynaklar ile birletirilecektir.
(d) Gerektiinde kiri gvdesinde standart veya kiri dorultusunda ksa oval deliklere sahip
montaj bulonlarnn kullanmna izin verilebilir.
(e) Kolon bal ve kiri gvdesi kaynaklar, kaynak ulam delikleri arasndaki blgenin tm
uzunluu boyunca uygulanan tam penetrasyonlu kt kaynak olmaldr. Kaynak ilemi iin
balang ve biti levhalar gerekli deildir.
9B.5.1. Genel
Kaynakl, zayflatlm kiri enkesitli moment aktaran birleim detaylarnda, kiri - kolon
birleimine yakn blgede kiri balklarnn genilikleri uygun bir kesimle azaltlr. Birleim
detaylar ekil 9B.7de verilmitir. Burada tanmlanan koullar birleimin, azaltlm kiri
enkesitinde plastik mafsal olumasn salayacak yeterli dayanma sahip olmas prensibini esas
almaktadr.
kesim yarap, R
a b
bbf
c
zayflatlm
kiri enkesiti
takviye levhalar
(gerektiinde)
montaj bulonu
sreklilik levhalar db
kiri gvdesi-kolon bal tam
(gerektiinde) penetrasyonlu kt kayna
kayma levhas
kaynak ulam delii
ekil 9B.7
209
9B.5.2 Bu birleimin sneklik dzeyi yksek ve sneklik dzeyi snrl moment aktaran
erevelerin birleimlerinde, 9B.1.1de tanmlanan birleimler olarak kullanlabilmesi iin,
Tablo 9B.4te verilen uygulama snrlar erevesinde, aada verilen ilave koullara uyulmas
zorunludur.
Tablo 9B.4 Kaynakl Zayflatlm Kiri Enkesitli Kiri Kolon Birleim Detaynn
Uygulama Snrlar
Birleim Detay Parametreleri Uygulama Snrlar
Kiri enkesit ykseklii 920 mm
Kiri birim boy arl 450 kg/m
7 (sneklik dzeyi yksek ereveler)
Kiri akl / enkesit ykseklii oran
5 (sneklik dzeyi snrl ereveler)
Kiri balk kalnl 44 mm
920 mm (I profilleri iin)
Kolon enkesit ykseklii
610 mm (yapma kutu profiller iin)
Kaynak ulam delii gerekli
Ek balk levhas kayna Tam penetrasyonlu kt kaynak
Kolon yz ile zayflatlm kiri enkesitinin en
Kapasitesi korunan blge
uzak noktas arasndaki blge
9B.5.3 Birleimin azaltlm kiri enkesitinde akma nedeniyle plastik mafsaln olumas
ngrldnden, bu noktalarda 9.2.8.1e gre her iki balkta yanal burulmal burkulmaya
kar ilave yanal destek tekil edilmelidir. Ancak, kiri st balnn merkezleri arasndaki
uzaklk 300 mmyi amayan balkl elik ankrajlar ile betonarme demeye balanmas
halinde, kiri alt ve st balklarnda bu ilave yanal desteklerin kullanlmasna gerek yoktur.
Yanal destek kullanlmas durumunda bu destekler, kiri enkesitinin azaltld blgenin
kolondan en uzak noktasndan en fazla kiri yksekliinin yars kadar uzakta tekil edilmelidir.
Yanal destein, kolon yz ile azaltlm kiri enkesit blgesinin kolon yznden en uzak ucu
arasndaki blge iinde kirie birleimine izin verilmez.
(a) apraz veya dm noktas levhasnn kiri kolon birleim blgesine balantsnda,
9.6.5te ve 9.8.9da tanmland ekilde, kiriin kolona birleimi mafsall veya rijit olarak
tasarlandnda, gerekli dnme kapasitesini salad kantlanm olan aadaki birleim
detaylar kullanlacaktr (ekil 9C.1)
2L
ekil 9C.1
211
Eilme izgisi
Eilme izgisi
2t
ekil 9C.3
ekil 9C.4
212
BLM 10 DEPREM ETKS ALTINDA HAFF ELK BNA TAIYICI
SSTEMLERNN TASARIMI N ZEL KURALLAR
10.0. SMGELER
213
= Etkin burkulma boyu katsays
= Dikmenin tutulu olmayan boyu
= Panel genilii
i = Tam kat yksekliindeki panel blmelerin genilii
i = Panel devrilme momenti
n = Dikme eksenel basn dayanm
n,apraz = apraz elemann eksenel kuvvet hesap dayanm
net,apraz = apraz elemann net enkesit hesap dayanm
nov = Sacdan vida ban karakteristik ekip-karma dayanm
not = Sacdan vida ucunu karakteristik ekip karma dayanm
ns = Vidann karakteristik kayma dayanm
ns1 = Yan yatma snr durumu iin vidann karakteristik kayma dayanm
ns2,3 = Ezilme snr durumlar iin vidann karakteristik kayma dayanm
nt = Vidann karakteristik kurtulma dayanm
n,tasarm = Tasarma esas eksenel kuvvet
s = Vida tasarm kayma dayanm
t = Vida tasarm ekip-karma dayanm
= Birleim elemanlarnn ara dikmelerdeki aral
= Hareketli yk
= Tayc sistem davran katsays
= Dikme enkesitinin atalet yarap
P = Profil i bkm yarap
= Kar yk
s = Birleim elemanlarnn kenar dikmelerdeki aral
, i = ekme kuvveti
= Sac et kalnl
c = Vida ba veya pul ile temasta olmayan sacn et kalnl
dikme = Dikme et kalnl
kaplama = Kaplama malzemesi kalnl
1 = Vida ba ile temas eden sacn et kalnl
2 = Vida ba ile temas etmeyen sacn et kalnl
d = Duvara etkiyen toplam yatay yk
c = Panel kesme kuvveti kapasitesi
c = Birim boya ait karakteristik kayma dayanm
214
d = Birim boya ait kayma talebi
= Narinlik oran
= Dayanm katsays
= Gvenlik katsays
10.1. KAPSAM
10.1.1 Deprem etkisi altndaki, souk ekillendirilmi profillerden oluan tm hafif elik
binalarn tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve birleimlerinin dzenlenmesi, bu
konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte ncelikle bu blmde
belirtilen kurallara gre yaplacaktr.
10.1.2 Bu blmn kapsam iindeki hafif elik binalarn yatay yk tayc sistemleri,
kaplamal panel sistemler ve aprazl panel sistemler olmak zere iki ekilde oluturulacaktr.
Yatay yk tayc sistemin hadde elik sistemler iermesi durumunda Blm 9da verilen
kurallara uyulacaktr.
10.1.3 Hafif elik bina temelleri ile ilgili kurallar Blm 16 da verilmitir.
Hafif elik binalarn yatay yk tayc sistemleri, depreme kar davranlar bakmndan,
10.2.1.1, 10.2.1.2 ve 10.2.1.4te tanmlanan snfa ayrlmtr.
10.2.1.1 Kaplamal Panel Sistemler: Deprem etkisinin tamamnn kaplamal paneller ile
karland hafif elik binalar (ekil 10.1). Bu tr binalar Sneklik Dzeyi Snrl Sistemler
olarak alnacaktr.
ekil 10.1
215
10.2.1.2 aprazl Panel Sistemler: Deprem etkisinin tamamnn aprazl paneller ile
karland hafif elik binalar (ekil 10.2). Bu tr binalar Sneklik Dzeyi Snrl Sistemler
olarak alnacaktr.
ekil 10.2
10.2.1.3 Bu iki snfa giren sistemlerin birlikte kullanlmas durumunda uygulanacak kurallar
aada verilmitir.
(a) Kaplamal Panel Sistemler ve aprazl Panel Sistemlerin ayn ve/veya farkl eksenler
zerinde kullanlmas durumunda, aprazl panel sistemin kayma dayanmnn yannda
kaplamal panel sistemin kayma dayanm da hesaba katlabilecektir.
(b) aprazl Panel Sistemlerin stne kaplama yaplmas durumunda, sadece bu iki sistemden
birinin yatay yk dayanm dikkate alnacaktr.
10.2.1.4 Sneklik dzeyi snrl hafif elik bina tayc sistemlerinin, deprem yklerinden
oluan taban devrilme momentinin en az %75inin sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik
ereveler veya dmerkez aprazl elik ereveler ile birlikte kullanlmasyla oluturulan
binalar. Bu tr binalar Sneklik Dzeyi Karma Sistemler olarak alnacaktr.
10.2.1.5 Bu snfa giren sistemlerin tasarmnda uygulanacak olan Tayc Sistem Davran
Katsaylar (R) ve Dayanm Fazlal Katsaylar (D) ile izin verilen Bina Ykseklik Snflar
(BYS) Tablo 4.1de verilmitir.
10.2.2.2 Bu Blmde yer almayan ve deprem tasarm dndaki hususlar iin, uluslararas
dzeyde kabul grm standart ve ynetmeliklerden yararlanlabilir.
216
10.2.3.2 Souk ekillendirilmi elik elemanlarn malzeme zellikleri aadaki minimum
koullar salayacaktr:
(a) Minimum akma gerilmesi 235 MPa olmaldr.
(b) Kopma dayanmnn akma gerilmesine oran en az 1.08 olmaldr.
(c) Kopma birim uzama oran minimum % 10 olan malzemeler Normal snek malzeme, kopma
birim uzama oran minimum % 16 olan malzemeler Yksek snek malzeme olarak adlandrlr.
(d) Normal snek malzemeler sadece ak, cephe kuaklar ve tayc olmayan dikmelerde
kullanlabilir.
(e) Kopma dayanm 550 MPa ve zerinde olan malzemelerde, yukarda (b) ve (c)
paragraflarnda belirtilen koullarn saland deneylerle dorulanacaktr.
(f) Birleimlerde matkap ulu vidalar kullanlacaktr. Bu vidalar, ASTM C1513 veya edeeri
standartlar uyarnca yaplan deneylerde Tablo 10.1 de verilen minimum tork dayanm,
Rockwell yzey sertlii ve Rockwell ekirdek sertlii deerlerini salayacaktr.
10.2.4.2 Tablo 10.2 de verilen koullarn yannda, kenar berkitmelerinin etkin katksnn
salanmas iin aadaki koullara da uyulmaldr.
0.20 c / b 0.60 (10.1.a)
0.10 d / b 0.30 (10.1.b)
10.2.4.3 c / b 0.20 veya d / b 0.10 olmas durumunda kenar berkitmelerinin katks gz ard
edilecektir (c = 0 veya d = 0 olarak alnacaktr).
10.2.4.4 c / b 0.60 veya d / b 0.30 olmas durumunda etkili enkesit zellikleri TS EN 1993-
1-3 veya benzeri bir ynetmelikte verilen denklemlerle hesaplanacak ve deneyle
dorulanacaktr.
217
10.2.4.5 Profillerin i bkm yaraplar rp 5t ve rp 0.1b olmas durumunda bunlarn
enkesit zelliklerine etkisi, rp 0 alnarak gz ard edilecektir.
218
ekil 10.3
10.2.5.2 Hafif elik bir bina tayc sisteminin tasarmnda, sadece birinin uygulanmas
kouluyla, esaslar ve yk birleimleri elik Yaplarn Tasarm, Hesap ve Yapm Esaslar
ynetmeliinde tanmlanan Gvenlik Katsaylar ile Tasarm (GKT) yntemi veya Yk ve
Dayanm Katsaylar ile Tasarm (YDKT) yntemi kullanlabilir. Ancak, temellerin
tasarmnda sadece YDKT yntemi kullanlacaktr.
10.2.5.3 Bu Ynetmelik kapsamnda, dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda yaplacak
kesit hesaplar ile birleim ve ek hesaplar iin gerekli olan tasarm kurallar GKT ve YDKT
yntemlerinin her ikisi iin ayr ayr verilmitir.
10.2.5.4 Gvenlik Katsaylar ile Tasarm (GKT) ynteminde, dey ykler ve deprem
etkileri altnda uygulanacak yk birleimleri Denk.(10.2.1) ve Denk.(10.2.2) de verilmitir.
G 0.75Q 0.75S 0.75 0.7 Ed (10.2.1)
0.6G 0.7 Ed H (10.2.2)
Bu denklemlerde, G sabit yk, Q hareketli yk, S kar ykn, H zemin yatay itkisini, Ed ise
4.4.3e gre hesaplanan deprem etkisini gstermektedir.
10.2.6.2 Tayc Sistem Davran Katsays ve Dayanm fazlal katsays Tablo 4.1den
alnacaktr.
219
10.2.6.3 OSB, kontrplak, al levha ve sac kaplama trleri ile oluturulan paneller iin 10.3.1
de belirtilen koullar gznne alnacaktr.
10.2.7.1 Hafif elik bina sistemlerinin ykseklik snrlar Tablo 4.1de verilmitir.
10.2.7.3 Yatay yk tayc sistemi Yaltm Dolgulu Yapsal Paneller (SIP) den oluan
sistemler bu blmn kapsam dndadr.
Kaplamal tipik bir kayma paneli ekil 10.4 te grlmektedir. Panelin kayma rijitlii ve
dayanm birleim elemanlarnn aralna bal olarak belirlenir. Souk ekillendirilmi elik
profillerle oluturulan paneller iin tasarm yaklam, bir kattaki toplam kesme talebinin o
kattaki panellerin greli rijitliklerine gre dalmn esas alr.
(a) Bir panelin kesme kapasitesi, bu panele gelen kesme kuvveti talebinden daha byk
olacaktr.
(b) Dikmelerin eksenel kuvvet tama kapasiteleri, dikmelere etkiyen eksenel kuvvetlerden
daha byk olacaktr.
(c) Kesme kuvveti aktaran ankrajlar ile temel ve kat balant ankrajlarnn tasarm, taban kesme
kuvvetini, kat kesme kuvvetini ve devrilme momentini karlayacak ekilde yaplacaktr.
10.3.1.2 Kaplamann tayc olarak kabul edilebilmesi iin, en byk dikme aral d 625
mm olacaktr (ekil 10.4).
ekil 10.4
10.3.1.4 Panel alt ve st bal (ekil 10.4), en kk et kalnl 0.8mm olan U veya C-
enkesitli elemanlardan oluacaktr. Daha farkl enkesit kullanlmas durumunda, seilen
enkesitin hesap ykn gvenli olarak tad gsterilmelidir.
10.3.1.5 Kaplama genel olarak uzun kenar dey dorultuda olacak ekilde kullanlacaktr
(ekil 10.4). Kaplamalarn yatay dorultuda kullanlmas durumunda panel iine yatay kuak
yerletirilecek ve kaplama bu elemana kesme kuvvetini aktaracak ekilde vidalanacaktr (ekil
10.5).
221
ekil 10.5
Tam kat yksekliindeki tayc panel blmlerinin kesme kuvvetini karlama kapasitesine
sahip olduu kabul edilir (ekil 10.6). ekilden grld gibi, her tayc panel blm iin,
kenar dikmelerde ekme kuvveti aktarma ankrajlar kullanlacaktr. Ayrca, kaplamal panel ve
aprazl panellerin yan yana kullanlmas durumunda da, panellerin ortak kenar dikmelerinde
en az bir adet ekme kuvveti aktarma ankraj kullanlacaktr (ekil 10.6).
ekil 10.6
10.3.2.1 Paneldeki kesme kuvveti talebi, seilecek tasarm yntemine gre, Denk.(10.3a) ve
Denk.(10.3b) den uygun olan seilerek hesaplanan kesme kuvveti kapasitesinden kk
olacaktr:
(a) Gvenlik Katsaylar ile Tasarm (GKT) Yntemi iin:
1
Vc vc li (10.3a)
222
(b) Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm (YDKT) Yntemi iin:
Vc vc li (10.3b)
Birim boya ait karakteristik kayma dayanm c , Tablo 10.5ten elde edilecek ve ilgili katsaylar
Tablo 10.4ten alnarak Denk.(10.3a) veya Denk.(10.3b) de kullanlacaktr. Tasarmda rzgar
yklerinin daha etkin olmas durumunda GKT ve YDKT yntemleri iin, srasyla
2.0 ve = 0.65 alnacaktr.
ekil 10.7
10.3.2.3 Panellerin birim boya ait kayma dayanmlar ve bu deerlerin elde edilmesinde
kullanlan minimum koullar Tablo 10.5 te verilmitir.
Tablo 10.5te verilen deerler, panelin tek yzne kaplama yaplmasna kar gelen deerlerdir
ve aada belirtilen kurallara uyulacaktr.
(a) Panelin ayn yzne birden fazla kaplama uygulanmas durumunda, sadece panel yz ile
temas eden malzeme iin Tablo 10.5te verilen dayanm deerleri kullanlacaktr.
(b) Panelin her iki yzne ayn kaplamann, ayn vida yerleimi ile kaplanmas durumunda
Tablo 10.5te tek yz iin verilen, birim boya ait kayma dayanm deerleri her iki yz iin
toplanarak kullanlr. Bu durumda, panel kenar dikmelerinin, alt ve st balk profillerinin
oluan kayma kuvvetini gvenli bir ekilde karlad hesapla gsterilecektir.
223
* Bu tabloda yer almayan dier malzemeler iin Ek 10.Cye gre deney yaplacak ve karakteristik dayanm deerleri, elde edilen resmi rapora
uygun olarak dikkate alnacaktr.
** Bu tabloda yer alan deerler Ek 10.Cye gre yaplan deneylerle dorulanmas durumunda kullanlacaktr. Deney sonularnn tablodaki
deerlerden farkl olmas durumunda tasarmda deney raporunda belirtilen deerler kullanlabilecektir.
(c) Panelin iki yznde farkl kaplama malzemesi kullanlmas durumunda, birim boy iin
kayma dayanm, Tablo 10.5te verilen dayanm deerleri kullanlarak, kk kayma
dayanmna sahip kaplama malzemesi dayanmnn 2 kat ile byk kayma dayanmna sahip
kaplama malzemesinin kayma dayanm karlatrlacak ve bunlardan byk olan deer
alnacaktr.
(d) Panel yapmnda kullanlacak minimum vida aplar Tablo 10.5te verilmitir.
(e) Panellerin kaplamalar yaplrken birleim vidalarnn kaplamann iine gmlmesine izin
verilmeyecek ve vidalarn profil/sac iine minimum 3 vida adm ilerlemesi salanacaktr.
Uygulamada, vida nce kaplamaya sonra sac malzemeye girecektir (ekil 10.8).
ekil 10.8
224
10.3.3. Dikme Tasarm
Kaplamal panel sistemlerde, yatay yklerden dolay kenar dikmelerde oluan eksenel kuvvetler
aadaki Denk.(10.4) ve Denk.(10.5) ile hesaplanacaktr (ekil 10.9).
M i vd li h (10.4)
Mi
Ti Ci (10.5)
li
Bu ekilde hesaplanan eksenel kuvvetler ve dey yklerden oluan eksenel kuvvetlerin toplam
altnda, dikme tasarm aadaki ekilde yaplacaktr.
ekil 10.9
Fn 0.658c Fy
2
c 1.5iin (10.7)
0.877
Fn 2 Fy c 1.5 iin (10.8)
c
225
Burada:
Fy
c (10.9)
Fe
2 E
Fe (10.10)
2
KL
r
r I (10.11)
A
denklemleri ile belirlenecektir.
(b) Dikmelerde burulmal-eilmeli burkulma snr durumuna gre, n karakteristik basn
dayanm TS EN 1993-1-3 veya benzeri bir ynetmelikte verilen ilgili denklemler kullanlarak
belirlenecektir.
10.3.4.1 Karakteristik kayma dayanm ns aadaki denklemler ile hesaplanacak ve (a), (b),
(c) paragraflarnda ifade edilen koullara gre belirlenecektir.
Pns1 4.2 t23d v Fu2 (yan yatma snr durumu iin) (10.14)
226
Pns2 2.7t1d v Fu1 (10.15)
ezilme snr durumu iin
Pns3 2.7t2 d v Fu2
(10.16)
(c) 1.0 t2 / t1 2.5 olmas durumunda , (a) ve (b) paragraflar ile hesaplanan ns deerleri
arasnda dorusal enterpolasyon yaplacaktr.
227
10.4.1 Kaplamal Panel Sistemler iin Koullar
Sac, OSB/ kontrplak ve al levha kapl paneller iin aadaki koullar dikkate alnacaktr.
10.4.1.2 Temeller Tablo 4.1de verilen dayanm fazlal katsays uygulanarak bytlen
i kuvvetler altnda boyutlandrlacaktr.
10.4.1.3 Panel dikmelerinin et kalnl Tablo 10.5te belirtilen dikme et kalnlklarndan daha
kk olmayacaktr.
10.4.2.1 aprazl panel sistemlerin elemanlar ve birleimleri aada verilen kurallara uygun
olarak boyutlandrlacaktr.
(a) apraz elemanlarn baland panel kenar dikmeleri, balk elemanlar ve birleim
elemanlar, yatay yklerden dolay bu elemanlarda oluan n,tasarm eksenel kuvvetlerinin
Tablo 4.1de verilen dayanm fazlal katsays uygulanarak bytlmesi ile hesaplanan
kuvvetleri karlayacak ekilde boyutlandrlacaklardr.
(b) apraz elemann eksenel kuvvet hesap dayanm n,apraz eksenel kuvvetin ekme olmas
durumunda,
Gvenlik Katsaylar ile Tasarm Yntemi(GKT) iin :
1
Pn,apraz Ag Fy (10.21a)
t
t 1.67
Yk ve Dayanm Katsaylar ile Tasarm Yntemi (YDKT) iin :
Pn,apraz t Ag Fy (10.21b)
t 0.90
eklinde hesaplanacaktr.
Eksenel kuvvetin basn olmas durumunda n,apraz hesap dayanm, seilecek tasarm
yntemine gre Denk.(10.6a) ve Denk.(10.6b) kullanlarak hesaplanacaktr.
228
(c) ekme kuvveti etkisi altnda, aprazlarn kenar dikmelerine ve balk elemanlarna
birletirildii noktada net enkesit hesap dayanm kontrol yaplacaktr ve Denk.(10.23)
koulunun saland gsterilecektir.
Pn,apraz Anet Fu (10.22)
10.4.2.2 apraz Elemanlar Sadece ekme Etkisi Altnda Olan aprazl Panel Sistemler
iin Ek zel Koullar
(a) Panelin her iki tarafnda erit apraz uygulanmamas durumunda, d merkezlikten oluacak
moment etkisi "T x e " olarak dikme hesaplarnda dikkate alnacaktr. (ekil 10.10).
ekil 10.10
10.4.2.3 - Temeller Tablo 4.1de verilen dayanm fazlal katsays uygulanarak bytlen
i kuvvetler altnda boyutlandrlacaklardr.
229
10.4.3. Yatay yk tayan panel dikmelerinde, h panel ykseklii olmak zere en ok h/2
aralklarda yatay kuak konulacaktr (ekil 10.2).
10.5. DEMELER
Demeler, depremden dolay kendi dzlemlerinde oluan kuvvetleri yatay yk tayc (Y.Y.T)
panellere gvenli bir ekilde aktaracak ekilde hesaplanacaktr (ekil 10.11). Hafif elik
yaplarda, deme kaplamas ekillendirilmi elik sac (trapez), beton veya ahap esasl
kaplamalarla oluturulabilir. Yatay yk tayc sistemi sneklik dzeyi yksek merkezi
aprazl elik ereveler veya dmerkez aprazl elik ereveler ieren sneklik dzeyi karma
sistemlerde, demelerin deprem kuvvetlerinin yatay yk tayc sistemlere gvenle
aktarlmasn salayacak dzeyde rijit olmas iin gerekli nlemler alnacaktr.
ekil 10.11
10.5.2 Diyafram kuvvetlerinin, uygun balantlarla (vida, bulon) yatay yk tayc dey
panellere, deme kirilerine ve balk elemanlarna gvenle aktarld hesapla gsterilecektir.
10.5.3 Diyafram davranndan dolay oluan balk kuvvetlerinin tanabilmesi iin, gerekli
olan durumlarda boyuna kollektr (toplayc) elemanlar kullanlacaktr.
10.5.4 Demelerde alacak boluklar iin, boluk alan deme alannn %3 n amad
srece ayrca bir hesap yaplmasna gerek yoktur.
230
EK 10A ELEMANLARDA AILACAK DELK KURALLARI
10A.0. SMGELER
10A.1.1 - Bu blmde, mekanik ve elektrik tesisatlar iin veya dier nedenlerle tayc
elemanlarda alacak deliklerle ilgili olarak, uyulmas gereken koullar verilmitir.
231
EK 10B MATKAP ULU VDALAR VE BULONLAR N DAYANIM
HESAPLARI
10B.0. SMGELER
232
10B.1. KAPSAM VE GENEL HUSUSLAR
t
=3.2 2.1 (10B.2)
dv
233
Ft,Rd Fo,Rd veya Fp,Rd Ft,Rd (10B.10)
(c) (a) ve (b) paragraflarnda verilen tm denklemler aadaki koullar da salayacaktr.
(d) Yukarda yer alan tm formller aadaki durumlarn salanmas durumunda geerlidir;
e1 3 d v
p1 3dv
3mm dv 8mm
e2 1.5dv
p2 3d v
ekme etkisi altnda : 0.5mm ti 1.5mm ve tk 0.9mm
f u 550 MPa
(a) ve (b) paragraflarnda verilen denklemlerde vida balarnn ince sac ile temasta olduu kabul
edilmitir. Ayrca, vida bandan ekip karma dayanm hesaplanrken, pul bal vida
kullanlmas halinde, vida bann gerekli dayanm salayaca kabul edilmitir.
r Enkesitte yer alan bulon says / Birleimde yer alan toplam bulon says
ekil 10B.12
235
EK 10C PANEL DENEY ESASLARI
10C.0. SMGELER
10C.1.1 Bu blmde Tablo 10.5te yer almayan veya dier kaplama malzemeleri ile
oluturulan panel sistemlerin dayanmlarnn belirlenmesi iin yaplacak deneylerin esaslar yer
almaktadr.
10C.1.3 Eit Enerji Elastik-Plastik (EEEP) kural uygulanacaktr. Bu kurala gre zarf erisi
ile idealize edilmi erinin altnda kalan alanlar birbirine eittir.
10C.1.4 Deneyin nasl yaplaca aada aklanm ve her bir deney yaplrken uygulanacak
deney admlar ve evrim saylar Tablo 10.C.1de verilmitir.
1 6 5
2 7 7.5
3 7 10
4 4 20
5 4 30
6 3 40
7 3 70
8 3 100
9 3 100+50
Model gmesine kadar ek 50
10 3
artrmlar
(a) Her admda ilk evrimden sonraki evrimlerin bykl ilk evrim byklnn %75i
olarak alnacaktr. maks tahmin edilen en byk yerdeitirmedir ve bu deer ilk evrimde
uygulanan kuvvetin deney boyunca elde edilen en byk kuvvetin % 80nin altna dmedii
noktada elde edilir.
(b) maks deeri ayrca, panel yksekliinin %2.5den daha byk olamaz.
(c) Ykleme sabit frekansta (0.2-0.5 Aralnda) veya hzda (1.0-63.5 mm/s) olabilir.
(d) Modelin gmesi, uygulanan kuvvetin en byk kuvvete orannn 0.8 olduu nokta olarak
kabul edilir.
236
10C.1.5 Deney sonu belgesinde panelin birim kayma dayanm ile birlikte panelin malzeme
ve geometrik zellikleri (profil tipi, boyutlar, et kalnl, sac malzeme zellikleri ile kaplama
kalnl ve zellikleri) ve kaplama uygulama zellikleri (vida tipi, vida dayanmlar, vida
aralklar) belirtilecektir.
237
BLM 11 DEPREM ETKS ALTINDA YIMA BNA TAIYICI
SSTEMLERNN TASARIMI N ZEL KURALLAR
11.0. SMGELER
S T1 = Spektrum katsays
t = Duvar kalnl
VEd = Duvar tasarm kesme kuvveti
VRd = Duvar tasarm kesme dayanm
= Kargir birim delik oran
mu = Yma malzemesinin snr birim ksalmas
m = Yma malzemesi dayanm azaltma katsays
s = Donat elii akma gerilmesi azaltma katsays
= Narinlik ile ilgili kapasite azaltma katsays
d = G+Q+E deprem birleimlerinden bulunacak dey basn gerilmesi
11.1.1 Bu Blm, deprem blgelerinde ina edilecek donatsz, kuatlm ve donatl yma
binalarn ve donatl panel sistemli binalarn depreme dayankl tasarm ve yapm ile ilgili
kurallar kapsar.
11.1.3 Yma bina trleri iin izin verilen en ok kat adetleri Tablo 4.1de verilmitir. Bu
katlara ek olarak yaplacak at kat alan, temeldeki bina brt alannn %25inden byk
olamaz. Ayrca tek bir bodrum kat yaplabilir.
11.2.1 Tayc yma duvarlarda hem yatay hem de dey btn derzler balayc har ile
doldurulacaktr. Donatl panel sisteme sahip binalarda paneller aras yivler, panel uzun
dorultusunda uzanan donat yerletirilecek ve balayc har ile doldurulacaktr.
11.2.2 Yma tayc duvarlar kil kargir birim (tula) (TS-EN 771-1), youn veya hafif
agregal beton kargir birimler (TS-EN 771-3), gazbeton birimler (TS-EN 771-4) veya doal ta
birimler (TS-EN 771-6), yapay ta birimler (TS-EN 771-5) ile oluturulacaktr. Kargir birimler
kullanlan malzeme tipi ve delik oranna gre iki gruba ayrlmtr (Tablo 11.1).
11.2.4 Boluklu beton briketler ile dolgu duvarlar iin retilmi dier tulalar ve benzeri
biim verilmi bloklar, hibir zaman tayc duvar malzemesi olarak kullanlmayacaktr.
11.2.5 Donatl panel sisteme sahip binalarda kullanlacak panellerin tasarm ve retimleri TS
EN 12602ye uygun olarak yaplacaktr. Duvar ve deme panellerinde Gazbeton 5 snfndan
daha dk bir gazbeton kalitesi kullanlmayacaktr. Bitiik paneller arasndaki yivlere
yerletirilecek donatlar B420C veya B500C snfnda olacak ve donat ap 12 mmden kk
olmayacaktr. Yiv ap ise donat apnn 5 katndan az olmayacaktr.
240
11.2.7 Yma tayc duvarlarn karakteristik basn dayanm, f k , iki yolla belirlenebilir: i)
duvar numuneleri zerinde TS EN 1052-1e gre yaplacak deneyler yolu ile, ii) kargir birim
ve har zerinde yaplacak ayr deneylerden elde edilen basn dayanmlar kullanlarak (Tablo
11.2). Tayc duvalarda imento takviyeli kire harc (imento/kire/kum hacmsal oran =
1/2/9) ya da imento harc (imento /kum hacmsal oran = 1/4) kullanlmas durumunda, kil
kagir birim iin M2.5-M9 snf har deerleri kullanlabilir.
11.2.8 Tablo 11.2de verilen deerlerin kullanlabilmesi iin kargir birim ve har zerinde
yaplacak deneylerin varyasyon katsays %25in zerinde olmayacaktr. ok katmanl
duvarlarda Tablo 11.2de verilen deerler 0.8 katsays ile arplr. Tablo 11.2de verilmeyen
ara deerler, dorusal oranlama yaplarak bulunacaktr.
Grup II ve
M2.5-M9 1.8-2.7 3.0-4.4 3.9-5.8 4.8-7.1 5.6-8.3 6.4-9.4
Kesme ta
Kil (Grup II) nce 2.2 3.5 4.7 5.7 6.7 7.6
tabakal
Beton (Grup har** 3.1 5.7 8.0 10.2 12.3 14.4
I), Gazbeton
Beton (Grup
2.6 4.6 6.5 8.3 10.0 11.7
II)
(*)
Harlar M harfini takip eden rakam MPa cinsinden karakteristik basn dayanmlarn gsterecek ekilde isimlendirilmitir.
(**)
nce tabakal har, birimler aras har tabakas 0.5 mm ile 3.0 mm olan har.
M10-M20 0.30
M1-M2 0.10
11.2.12 Yma ve donatl panel sistemli yaplarn betonarme bileenlerinde beton snf en
az C25 olacaktr.
11.2.13 Tayc duvarlarn elastisite modl, Eduv, TS EN 1052-1e gre yaplacak deneyler
yolu ile belirlenebilir. Bu deneylerin yaplmad durumlarda Eduv deeri yapsal zmleme
iin 750fk deerine eit alnacaktr. Donatl paneller ile oluturulmu duvarlarn elastisite
modl 450fk olarak alnacaktr. Duvar kayma modl, Gduv, elastisite modlnn %40
alnacaktr.
11.3.2 Bina tayc sistemi modellenecek, dey ve yatay yklerin birleik etkileri altnda
yapsal zmleme yaplacaktr. Yapsal zmleme, sonlu elemanlar veya edeer ubuk
yntemlerinden biri kullanlarak yaplabilir.
11.3.3 Sonlu elemanlar yntemi kullanlarak yaplacak zmlemede, tayc duvar; detayl
mikro modelleme, basitletirilmi mikro modelleme veya makro modelleme teknikleri
kullanlarak modellenebilir. Detayl mikro modelleme tekniinde, yma duvar bileenleri
(kargir birim, yatay ve dey har derzleri) ayr ayr dikkate alnr. Basitletirilmi mikro
modelleme tekniinde, yatay ve dey har derzleri ihmal edilmekte ve geniletilen kargir
birimler ortalama ara yzey izgileriyle birbirinden ayrlmaktadr. Makro modelleme
tekniinde ise yma duvar kompozit bir malzeme olarak dnlmektedir.
242
11.3.4 Edeer ubuk yntemi kullanlarak yaplacak zmlemede, yma binann rijitlii
kayma ve eilme deformasyonlar dikkate alnarak hesaplanacaktr. Duvar serbest boyu, H,
deme st kotundan deme (varsa hatl) alt kotuna kadar olan uzunluk olarak alnr. Duvar
uzunluu ise boluklar arasnda kalan duvar paras uzunluu olarak alnr. Duvar rijitlik, kduv,
hesabnda sva dahil olmak zere duvar kalnl kullanlr. Dikdrtgen kesitli bir duvar paras
iin elastik rijitlik her iki ucun ankastre olduu kabul edilerek Denk.(11.2) ile hesaplanr.
1
kduv (11.2)
H3 H
12 Eduv I 1.2Gduv A
Eduv ve Gduv, 11.2.13e gre hesaplanacaktr. A dolu duvar parasnn yatay en kesit alann ve I
dolu duvar parasnn atalet momentini gstermektedir.
11.3.5 Yma ve donatl panellerden oluan binalarda tayc duvar etkin rijitlikleri brt
rijitliklerin %50si kadar azaltlarak belirlenecektir. Bu etkin rijitlikler kullanlarak hesaplanan
yerdeitirmeler sonucu oluan greli kat teleme orannn R/I katsays ile arpmnn 0.01
deerinin altnda olmas salanacaktr.
11.3.6 Her bir tayc duvar zerindeki yeniden dalma, duvardaki kesme kuvveti %25ten
daha fazla azalmamak ve %33ten daha fazla artmamak art ile izin verilecektir.
11.3.7 Yma yaplarda rijit diyafram etkisini salamak zere, en az 100 mm kalnlnda
betonarme deme yaplacaktr. Bu deme en az 300 mm kesit ykseklii ve 612 boyuna,
8/150 mm enine donatl yatay hatllara mesnetlenecektir. Yatay hatllarn genilii, en az
duvar kalnl kadar olacaktr. Yatay hatllarn deyde aral 4 myi amayacaktr.
11.3.8 Donatl panellerden oluan yaplarda demelerin yine donatl paneller ile
oluturulmas durumunda panellerin her iki dorultuda rijit diyafram olarak almasn
salayacak dzenlemeler yaplacaktr. Bu dzenlemelerin yaplmamas durumunda kat
demelerinin kendi dzlemleri iinde deprem kuvvetlerini dey tayc sistem elemanlar
arasnda gvenle aktarabildii hesapla kontrol edilecektir.
11.3.9 Kuatlm yma binalarda betonarme dey ve yatay hatllar yapsal modellemede
dikkate alnmayacaktr.
11.3.10 Duvar kesit uzunluu duvar kalnlnn iki katndan kk olan duvarlar hesaplarda
tayc olarak dikkate alnmayacaktr.
11.4.1 Tayc yma duvara dey dorultuda etkiyen tasarm kuvveti, NEd, duvar dey yk
tasarm dayanm olan NRdden daha byk olmayacaktr. Tek katmanl yma tayc duvarn
birim uzunluunun dey yk tasarm dayanm Denk. (11.3)de verilmitir. Yma duvar
tasarm basn dayanm fd, Denk. (11.4) ile belirlenecektir.
NRd t fd (11.3)
fd f k / m (11.4)
243
11.4.2 Narinlie bal kapasite azaltma katsays, narinlik (hk/t) orannn 6 ile 10 arasnda
olmas durumunda 0.9 ve 10 ile 15 olmas durumunda 0.75 alnacaktr. Yma duvar iin
dayanm azaltma katsays m 11.2.11e gre belirlenecektir.
11.4.3 Donatsz yma duvarlarda tayc yma duvar tasarm kesme dayanm VRd, duvara
etkiyen tasarm kesme kuvveti, VEdden daha byk olacaktr. Duvar kesme dayanm VRd,
Denk. (11.5)de verilmitir. Bu denklemde fb deeri 25 MPadan byk alnmayacaktr.
VRd 3(0.5 eEd ) t f vdo 0.4 NEd / m 3(0.5 eEd ) t f b (11.5)
11.4.4 Dzlem ii eilme ve dey yklere maruz donatl yma duvar ve panellerin tasarm
srasnda yma ve gazbeton malzemenin ekme dayanm ihmal edilecek, basn etkileri
altnda kesitte ekildeitirme ve gerilme dalm ekil 11.1de verildii gibi dikkate
alnacaktr. Tmyle basn etkisinde olmayan kesitler iin snr basn ekildeitirmesi, kargir
birimi Grup I olmas durumunda mu =0.0035 den daha byk alnmayacaktr. Dier durumlar
iin mu=0.002den daha byk olmayacaktr. Tayc duvarlarda donatnn akmasndan nce
duvarda basn krlmas olmayaca hesapla gsterilmelidir.
11.4.5 Dzlem ii kesme etkisine maruz donatl yma duvarlarn hesabnda tayc yma
duvar tasarm kesme dayanm (VRd), duvara etkiyen tasarm kesme kuvvetinden (VEd) daha
kk olmayacaktr. Dey donat ieren ancak kesme donatsnn katksnn ihmal edildii
donatl yma duvarlarn kesme dayanmnn (VRd1) hesab, 11.4.3de verildii gibi
yaplacaktr. Dey donat ieren ve kesme donatsnn katksnn dikkate alnd donatl
yma duvarlarda, Denk.(11.6) salanacaktr. Kesme donatsnn katksnn dikkate
alnabilmesi iin yatay donatnn duvar boyunca sreklilii salanm olmaldr. Kesme
donatsnn katks, VRd2, Denk.(11.7) ile hesaplanacaktr. Kesme donatsnn katksnn dikkate
alnd durumlarda Denk.(11.8) salanacaktr.
VRd1 VRd2 VEd (11.6)
VRd2 0.9 Asw f yd (11.7)
ekil 11.1
11.4.6 Donatl paneller ile tekil edilmi binalarda duvar kesme dayanm Denk.(11.9)-
(11.11)dan elde edilen deerlerin en k olarak alnacaktr.
244
VRd 0.15 fd
0.5
t (11.9)
11.4.7 Donatsz yma binalar iin 11.4.3e gre hesaplanan, donatl yma binalar iin
Denk.(11.6)-(11.7), donatl paneller ile tekil edilmi binalar iin Denk.(11.9)-(11.11), ile
elde edilen kesme dayanmlarnn yeterlilii, Blm 4de verilen D dayanm fazlal katsays
dikkate alnarak kontrol edilecektir.
11.4.8 Kuatlm yma binalarda dey ykler ve/veya eilmeye maruz kalan elemanlarn
hesab, donatl yma duvarlar iin verilen hesap esaslarna gre yaplacaktr. Duvar kesitinin
basnca alan ksmnda sadece yma dayanm dikkate alnacak, basn blgesindeki donat
ve betonun katks ihmal edilecektir. Donat olarak ekmede kalan dey hatllarda bulunan
dey donatlar dikkate alnacaktr.
11.4.9 Kuatlm yma duvarlarn kesme dayanm, duvarn ve dey kuatma hatllarnn
kesme dayanmlar toplanarak elde edilecektir. Yma kesme dayanmnn hesab, donatsz
yma iin verilen yaklam benimsenerek yaplacaktr. Hatllarn kesme dayanm
hesaplanrken sadece beton katks dikkate alnacak, hatllarn zerindeki eksenel kuvvet ihmal
edilecektir.
11.5.1 Tayc eleman olarak dikkate alnacak duvarlar Tablo 11.4de verilen artlar
salayacaklardr. Bu artlar salamayan duvarlar tayc eleman olarak dikkate
alnmayacaktr.
tmin
Yma Tipi (hk/t)max
(mm)
245
l1 l2 l3
(b)
ekil 11.2
ekil 11.3
11.5.4 Kuatlm yma binalarda yatay ve dey hatllar, yma duvarlar rldkten sonra
ve duvarlar kalp olarak kullanlarak dklecektir (ekil 11.4 ve ekil 11.5).
11.5.5 Kuatlm yma yaplarda dey hatl aadaki durumlarda tekil edileceklerdir:
(a) tayc duvarlarn serbest kenarlarnda,
(b) alan 1.5 m2den daha byk olan duvar boluklarnn her iki tarafnda,
(c) her 4 m duvar uzunluunda bir,
(d) iki tayc duvarn birbirine birletii yerlerde (eer en yakn dey hatl 1.5 mden daha
uzakta ise).
11.5.6 Kuatlm yma yaplarda dey hatllarn ykseklikleri 300 mmden ve bu hatllarda
boyuna donat 612den, enine donat 8/150 mmden az olmayacaktr. Dey hatl
donatlarnda bindirmeli ekler 60den daha ksa olmayacaktr.
11.5.7 Donatl yma binalarda yatay donatlar yatay derzlerin ierisine veya uygun
entiklere yerletirilecektir. Bu donatlarn dey aralklar 600 mmyi gemeyecektir.
Duvardaki yatay donat oran duvar brt kesit alan zerinden %0.05den daha az olmayacaktr
(ekil 11.6).
246
ekil 11.4
ekil 11.5
ekil 11.6
247
11.5.8 Donatl yma binalarda dey donatlar kargir birimlerdeki ceplere veya deliklere
yerletirilecektir. Bu donatlarn oran duvar brt kesit alan zerinden %0.08den kk
olmayacaktr. Dey donat aral en fazla 600 mm olacaktr. Kap ve pencere boluklarnn
her bir kenar boyunca en az 212 ek donat konulacaktr (ekil 11.6). Duvar kesitlerinin en u
ksmlarnda kullanlan donatlarn etrafndan, ap 4 mmden az olmayan ak etriye eklinde
yatay donatlar geirilecektir (ekil 11.7).
ekil 11.7
11.5.9 Donatl yma yaplarda yukarda belirtilen dey donatya ek olarak aadaki
durumlar iin 412den daha az olmayacak ekilde dey donat yerletirilecek ve bu
donatlarn yerletirildii cepler veya delikler harla doldurulacaktr.
(a) tayc duvarlarn serbest kenarlarnda,
(b) duvar-duvar birleimlerinde,
(c) ek donat aralnn 5 myi gemeyecei ekilde
11.5.10 Donatl paneller ile tekil edilen yaplarda deme panelleri ile mesnetlendikleri
betonarme hatllarn balant detaylar ekil 11.8de verilen artlar salayacaktr.
248
ekil 11.8
11.5.11 Yma binalarn atlar, betonarme teras at, ahap ya da elik oturtma at olarak
yaplabilir. En st kattaki yatay hatla oturan at kalkan duvarnn ykseklii 2.0 mden byk
ise dey ve eik hatllar yaplacaktr (ekil 11.9).
ekil 11.9
249
BLM 12 DEPREM ETKS ALTINDA AHAP BNA TAIYICI
SSTEMLERNN TASARIMI N ZEL KURALLAR
12.0. SMGELER
12.1. KAPSAM
12.1.1 Deprem etkisi altnda yaplacak tm ahap binalarn tayc sistem elemanlarnn
boyutlandrlmas ve birleimlerinin dzenlenmesi, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve
ynetmeliklerle birlikte, bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr.
12.1.2 Bu blmn kapsam iindeki ahap binalarn yatay yk tayc sistemleri sadece
kaplamal panellerden veya sadece ahap aprazl panellerden oluabilir.
12.1.3 Ahap bina temelleri ile ilgili kurallar Blm 16da verilmitir.
Ahap binalarda yatay yk tayc sistemleri depreme kar davranlar bakmndan 12.2.1.1
ve 12.2.1.2de tanmlanan iki snfa ayrlmtr.
250
12.2.1.1 Kaplamal panel sistemler: Kaplamal panel sistemler aadaki ekilde ikiye
ayrlmtr.
(a) Deprem etkisinin tamamnn ivili veya vidal OSB, kontrplak (plywood) paneller ile
karland, 12.2.2.4 ve 12.2.3.4te verilen koullar salayan ahap binalar. Bu tr binalar
Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler olarak alnacaktr.
(b) Deprem etkisinin tamamnn ivi, vida ve bulon ile birletirilen tutkall, perde ve deme
panel elemanlar ile karland ahap binalar. Bu tr binalar Sneklik Dzeyi Snrl Sistemler
olarak alnacaktr.
12.2.1.2 aprazl Panel Sistemler: Deprem etkisinin tamamnn apraz elemanlar ile
karland ahap binalar. Bu tr binalar Sneklik Dzeyi Snrl Sistemler olarak alnacaktr.
12.2.1.3 Bu iki snfa giren sistemlerin deprem etkileri altnda tasarmnda uygulanacak
Tayc Sistem Davran Katsaylar ve Dayanm Fazlal Katsaylar (D) ile izin verilen Bina
Ykseklik Snflar (BYS) Tablo 4.1de verilmitir.
12.2.1.4 Ahap binalarn tayc perde panelleri, planda olabildiince dzenli ve ana
eksenlere gre simetrik veya simetrie yakn biimde yerletirilecektir. Tm katlarda tayc
perde panelleri stste gelecek ekilde dzenlenecektir.
12.2.2.1 Bu blmn kapsam iinde bulunan ahap tayc sistemlerin tasarm, bu Blmde
belirtilen kurallarla birlikte Blm 2, Blm 3 ve Blm 4te verilen hesap kurallar, TS 498
de ngrlen ykler ve TS-EN 1995de verilen kurallar kullanlarak yaplacaktr.
12.2.2.3 Bu blmn kapsam iinde bulunan ahap binalarda sadece snek davran
gsterdii bilinen malzemelerde ve birleimlerde dorusal olmayan davrana izin verilecektir.
Bu tr elemanlarn tasarm Tablo 4.1 de verilen R tayc sistem katsaylar ile azaltlm
deprem yklerine gre yaplacaktr.
12.2.2.4 Birleim elemanlarnda aadaki koullar yerine getiren elemanlar snek kabul
edilecektir.
(a) elik pim, bulon ve ivili birleimli, ahap-ahap ve ahap-elik birleimlerde birleen
ahap elemanlarn kalnl en az 10d olan ve birleim eleman ap 12mmyi amayan
elemanlar.
(b) Deme ve perde panel elemanlarnda ahap esasl kaplama kalnl en az 4d olan ve ivi
ap 3.1 mmyi amayan elemanlar.
252
(b) Ahap demelerin ana iskeletini oluturan ahap kiriler ve ahap ara kuak kirileri ubuk
sonlu elemanlar ile, ahap kaplama ise ortotropik levha sonlu elemanlar ile modellenecektir.
(c) Btn ahap elemanlarn dm noktalarndaki balant elemanlarnda syrlmadan
oluacak rijitlik kayb TS EN 1995 2.3.2ye gre belirlenecek ve hesap modellerine
yanstlacaktr.
(d) Modellemede ahap elemanlarn elastisite modl olarak ani ykleme durumuna karlk
gelen deer alnacaktr.
(e) Btn ahap demeler esnek diyafram olarak modellenecektir.
12.3.4 Dey ykler ve deprem etkileri altnda uygulanacak yk birleimleri 4.4te verilmitir.
253
(e) Taban ve balk kirileri arasnda duvarda dikdrtgen gzler oluturan ve dikmeleri duvar
boyunca birbirine balayan yatay kuak kirileri,
(f) Oluturulan dikdrtgen gzleri gen gzlere blen aprazlar veya yatay yk tayan
kaplama panelleri.
Kaplamal tipik bir panel iskeleti ekil 12.1de, aprazl tipik bir panel iskeleti ise ekil 12.2de
verilmitir.
ekil 12.1
ekil 12.2
254
12.4.2. Panellerin Oluturulmasna likin Kurallar
12.4.2.1 h panel ykseklii ve li panel genilii olmak zere (ekil 12.1), h / li 4 koulunu
salayan panel elemanlar yatay yk tayan panel elemanlar olarak alnacaktr. Bu koulu
salamayan panel elemanlar yatay yk tayan eleman olarak kabul edilmeyecektir.
12.4.2.2 t ahap kaplama kalnl ve bo dikme aral olmak zere (ekil 12.1), btn ahap
kaplama elemanlar bo / t 100 koulunu salayacaktr.
12.4.2.4 Ahap kaplamann tayc kabul edilebilmesi iin bo dikme aral en fazla 0.625 m
olacaktr.
12.4.2.6 Tek katl ahap binalarda dikmeler, taban ve balk kirileri ile aprazlarn enkesit
boyutlar en az 10cm x 10cm, ara kuak kirilerin enkesit boyutlar ise en az 5cm x 10cm
olacaktr.
12.4.2.7 Ana dikmeler ve aprazlar kat boyunca tek paral srekli (eksiz) olacaktr.
aprazlarn X eklinde olmas durumunda diyagonal elemanlardan biri srekli olacak, kesintiye
urayan dier diyagonal eleman, elik levhalar yardmyla birbirlerine balanacaktr.
12.4.2.8 Taban kirileri ile balk kirilerinde ek yaplabilir. Yaplacak eklerin dayanmnn
yeterli olduu hesaplarla gsterilecektir.
12.4.2.9 Ana dikmeler taban kiriine ve balk kiriine gemeli olarak birletirilse bile ivi ile
pekitirilecektir. Gemeli birleim yaplmamas durumunda ivili ke takozlar, elik balant
elemanlar ya da zel retim elemanlar kullanlacaktr. Oluturulan sistemin yk aktardnn
hesapla gsterilmesi zorunludur.
12.4.2.11 zel nlem alnarak ekmeye altrlmad durumlarda, apraz elemanlar sadece
basnca alan eleman olarak gz nne alnacaktr.
12.4.3.3 Kaplamal paneldeki kesme kuvveti istemi, Denk.(12.1)e gre hesaplanan kesme
tasarm dayanmndan kk olacaktr:
vp li
Vp (12.1)
M
ekil 12.3
fi ci
vp (12.2)
s
ivinin kesme kapasitesi f i 12.2.3.1e gre belirlenecektir. Boyut etkisi katsays ci
Denk.(12.3)ye gre hesaplanacaktr.
2li
ci 1.0 (12.3)
h
12.4.3.4 Panellerin birim boya ait kesme dayanmlar, panelin tek yzne kaplama
yaplmasna kar gelen deerlerdir. Aksi durumda aada belirtilen kurallara uyulacaktr.
(a) Panelin ayn yzne birden fazla kaplama uygulanmas durumunda, sadece panel yz ile
temas eden malzemenin dayanm deeri kullanlacaktr.
(b) Panelin her iki yzne ayn kaplamann, ayn ivi veya vida yerleimi ile kaplanmas
durumunda, 12.4.3.3e gre hesaplanan birim boya ait kesme dayanm deerleri her iki yz iin
toplanarak kullanlr. Bu durumda, panel kenar dikmeleri ile alt ve st balk kirilerinin oluan
kesme kuvvetini gvenli ekilde karlad hesapla gsterilecektir.
(c) Panelin iki yznde farkl kaplama malzemesi kullanlmas durumunda, birim boy iin
kesme dayanm; 12.4.3.3e gre kk kesme dayanmna sahip kaplama malzemesi
256
dayanmnn 2 kat ile byk kesme dayanmna sahip kaplama malzemesi dayanmnn by
olarak alnacaktr.
12.4.3.5 - Yatay yk tayan panellerde en fazla 5 mde bir ankraj veya ekme kuvveti aktaran
birleim kullanlacaktr.
Kaplamal panel sistemlerde, yatay yklerden dolay kenar dikmelerde oluan eksenel
kuvvetler Denk.(12.4) ile hesaplanacaktr (ekil 12.4).
Ci Ti vd h (12.4)
Bu ekilde bulunan eksenel kuvvetler ve dey yklerden oluan eksenel kuvvetlerin toplam
altnda, dikmenin eksenel basn dayanm TS-EN 1995 Blm 6ya gre hesaplanacaktr.
ekil 12.4
12.4.5.1 Paneli oluturan ahap yap elemanlar ivi/vida ve/veya bulonlarla birletirilecektir.
ivi, vida veya bulonlarn tayaca kuvvetler farkl gme biimleri altnda TS EN 1995
Blm 8e gre hesaplanacaktr.
257
(a) ivilerin ve vidalarn ekip-karma dayanmlar deprem yklerinden oluan ekme
kuvvetlerini karlamak iin kullanlamaz.
(b) Paneller, kenar dikmelerinin olduu blgelerde oluan ekme kuvvetlerini alttaki sisteme
ankrajlarla gvenle aktaracak ekilde balanacaktr.
12.4.5.4 Temeller, Tablo 4.1 de verilen D katsays ile bytlm kuvvetler altnda
boyutlandrlacaktr.
ekil 12.5
12.5.1.2 Zemin kattaki deme kirileri taban kirileri zerine, dier katlardaki deme
kirileri ve at makaslar ise balk kirileri zerine oturtulacak; ivili, vidal, bulonlu veya zel
tasarlanm elik birleim elemanlar ile birletirilecektir. Tipik bir birleim detay ekil
12.6da verilmitir.
258
ekil 12.6
12.5.3.4 t panel kaplama kalnl ve ao kiri aral olmak zere, btn ahap kaplama
elemanlar ao / t 100 koulunu salayacaktr.
12.6.3 ivi veya vida ile ahap-ahap veya ahap-elik levha birleimi yaplmas durumunda,
ivi veya vidann dayanmn yeterli olduunun hesapla gsterilmesi zorunludur.
259
BLM 13 DEPREM ETKS ALTINDA YKSEK BNA TAIYICI
SSTEMLERNN TASARIMI N ZEL KURALLAR
13.0. SMGELER
13.1.1 Ynetmeliin bu blm, deprem etkisi altnda betonarme ve elik yksek bina tayc
sistemlerinin tasarm iin uygulanacak zel kurallar kapsamaktadr.
260
13.1.2 3.3.1de verilen ykseklik tanm esas alnarak Tablo 3.3e gre aada belirtilen
binalar yksek bina olarak tanmlanr ve BYS=1 olarak snflandrlr:
(a) DTS=1, 1a, 2, 2a iin ykseklii HN > 70 m olan binalar;
(b) DTS=3, 3a iin ykseklii HN > 91 m olan binalar;
(c) DTS=4, 4a iin ykseklii HN > 105 m olan binalar.
13.1.3 Yksek bina tayc sistemleri, Blm 4, Blm 7 ve/veya Blm 9da verilen
tanmlara gre sneklik dzeyi yksek sistem olarak dzenlenecektir. Sneklik dzeyi snrl ve
sneklik dzeyi karma sistemlere izin verilmez.
13.1.4 Yksek bina tayc sistemleri, Tablo 4.1de A12, B12, A13, A14, A15 simgeleri ile
tanmlanan betonarme veya C12, C14, C15 simgeleri ile tanmlanan elik tayc sistemlerden
oluturulacaktr.
13.1.5 Yksek bina tayc sistemlerinde betonarme perdelerin kalnl 300 mm.den az
olmayacak, 7.6.1.3 ve 7.6.3.2 uygulanmayacaktr.
13.2.1.1 Bu aamada DD-2 deprem yer hareketinin etkisi altnda Can Gvenlii (CG)
performans hedefini salamak zere yksek binann Dayanma Gre Tasarm (DGT) yaklam
ile n tasarm boyutlandrmas yaplacaktr. Bu aama iin hesap esaslarnn ayrntlar
13.4te verilmitir.
13.2.1.2 Bu aamada Blm 4 veya Blm 5 ile birlikte Blm 7, Blm 8 ve/veya Blm
9da ve ayrca bu Blmde verilen kurallar esas alnacaktr.
13.2.2. Tasarm Aamas II: DD-4 veya DD-3 Deprem Yer Hareketi Altnda Kesintisiz
Kullanm veya Hemen Kullanm Performans Hedefi in Deerlendirme yiletirme
261
13.2.2.2 Bu aamada Blm 4 veya Blm 5 ile birlikte Blm 7, Blm 8 ve/veya Blm
9da ve ayrca bu Blmde verilen kurallar esas alnacaktr. Deerlendirme sonucunda gerekli
grlrse n tasarm iyiletirilecek ve deerlendirme tekrarlanacaktr.
13.2.3. Tasarm Aamas III: DD-1 Deprem Yer Hareketi Altnda Gmenin nlenmesi
veya Can Gvenlii Performans Hedefi in Deerlendirme yiletirme Son Tasarm
13.2.3.1 Bu aamada, ilk iki tasarm aamas tamamlanm olan yksek binann Tablo
3.4(b)ye gre DD-1 deprem yer hareketi altnda normal performans hedefi olarak Gmenin
nlenmesi (G), ileri performans hedefi olarak ise Can Gvenlii (CG) performans hedefini
salamak zere ekildeitirmeye Gre Deerlendirme ve Tasarm (GDT) yaklam ile
performans deerlendirmesi yaplacaktr. Bu aama iin hesap esaslarnn ayrntlar 13.6da
verilmitir.
Tipik yksek bina tayc sistemlerinin tanm aada verilmitir. Uygulamada genellikle bu
tanma uyan tayc sistemler kullanlmaktadr.
13.3.1.1 Tipik bir yksek bina, genellikle zemine gml bodrum katlarnn stnde yer alan
az katl bir baza (podyum) ve onun stnde ykselen bir kule blmnden oluur. Yksek
binalarn ok byk bir blm bu tanma uymaktadr, ancak baz yksek binalarda baza
olmayabilir.
13.3.1.2 Kule tayc sistemi, deprem ve rzgar etkilerinin nemli bir ksmn, hatta yerine
gre tamamna yaknn karlayan ve genellikle betonarme olarak ina edilen merkezi bir
ekirdek perde sistemi ile birlikte betonarme, elik veya kompozit kolon ve kirilerin
oluturduu erevelerden ve/veya dorudan kolon veya perdelere mesnetlenen kirisiz
demelerden meydana gelir.
13.3.1.4 zel durumlarda belirli kat veya katlarda merkezde ekirdek perde grubuna, dta
ise gl kolonlara mesnetlenen dtan destek (outrigger) sistemleri de kule tayc sisteminde
yer alabilir.
13.3.1.5 Kule tayc sistemin ana eleman olan ekirdek perde sistemi, bamsz olarak
alan U, E veya benzeri kesitli perdelerden ve genellikle bunlarn rijitlik ve dayanmlar
yksek betonarme veya elik ba kirileri ile birbirlerine balanarak oluturduu ba kirili
perde(ler)den meydana gelen tayc sistemdir.
262
13.3.1.6 Zemine gml bodrum katlarnn stnde yer alan ve stteki kule blmne oranla
planda daha geni yer kaplayan az katl baza blmnn tayc sistemi, yukardan aaya
devam eden kule tayc sistemine ek olarak genellikle perde ve erevelerden ve/veya kirisiz
demelerden oluan bir sistemdir. Zemine gml bodrum katlarnn tayc sistemi ise,
yukardan aaya devam eden tayc sisteme ek olarak evredeki rijit perdelerden oluur.
13.3.1.7 Kulenin baza ve rijit evre perdeli bodrum katlarndan ayrlmakszn ortak bir tayc
sistem iinde yer almas, kuleden gelen etkilerin bazaya ve byk lde rijit bodrum
perdelerine aktarlmasna neden olur. Bylece hem kulenin boyu ksalr, hem de kulenin temel
seviyesindeki devrilme momenti nemli derecede azalr. Ancak buna karlk, kuleden bazaya
ve zellikle evredeki bodrum perdelerine geite yer alan gei katlar (transfer katlar)nn
demeleri, kendi dzlemleri iinde byk zorlanmalara maruz kalrlar.
13.3.2.1 Yksek bina tayc sistemleri hem planda, hem de dey dorultuda olabildiince
dzenli olmaldr. ekirdek perdenin binann merkezine yerletirilmesine ve planda her iki ana
eksene gre simetrik veya simetrie yakn tayc sistemlerin seimine zen gsterilmelidir.
13.3.3.1 Yksek bina tayc sisteminin dzenlenmesinde yukarda belirtilen genel kurallar
ile Blm 4, Blm 5, Blm 7 ve/veya Blm 9da verilen kurallar dikkate alnacaktr.
263
(b) Sneklik dzeyi yksek betonarme veya elik ereveler: Kiri u blgelerinde eilme
etkisinde akma, kolon taban kesitlerinde (temelin, bodrumun veya bazann hemen stndeki
kesitlerde) iki dorultuda eilme ve eksenel kuvvet (P-M-M) etkisinde akma.
(c) Sneklik dzeyi yksek dmerkez aprazl elik ereveler: Ba kirilerinde kesme-eilme
akmas (tercihen sadece kesme akmas), kolon taban kesitlerinde (temelin, bodrumun veya
bazann hemen stndeki kesitlerde) iki dorultuda eilme ve eksenel kuvvet (P-M-M)
etkisinde akma.
(d) Sneklik dzeyi yksek merkezi aprazl elik ereveler: ekme aprazlarnda akma, basn
aprazlarnda burkulma, kolon taban kesitlerinde (temelin, bodrumun veya bazann hemen
stndeki kesitlerde) iki dorultuda eilme ve eksenel kuvvet (P-M-M) etkisinde akma.
(e) Sneklik dzeyi yksek burkulmas nlenmi aprazl elik ereveler: ekme ve basn
aprazlarnda akma, kolon taban kesitlerinde (temelin, bodrumun veya bazann hemen
stndeki kesitlerde) iki dorultuda eilme ve eksenel kuvvet (P-M-M) etkisinde akma.
13.3.4.2 Dorusal davrana ilikin aada belirtilen i kuvvetler, kritik i kuvvetler olarak
tanmlanacaktr:
(a) Perdeler, bodrum perdeleri, kolonlar ve kirilerde kesme kuvvetleri (apraz donatl ba
kirileri hari),
(b) Sadece eksenel kuvvete maruz kolonlardaki eksenel kuvvetler,
(c) Kat deme plaklar ve transfer katlar deme plaklarnda aktarma elemanlar ile dey
tayc sistem elemanlarna (perdeler ve kolonlar) aktarlan i kuvvetler
(d) zel zmbalama donats konulmayan deme ve radye temel plaklarnda zmbalama
kuvvetleri
(e) Temellerde kesme kuvvetleri
(f) Balanan elemanlarn dayanmlarndan daha az dayanma sahip elik birleimlerdeki i
kuvvetler.
13.3.4.3 Dorusal davrana ilikin aada belirtilen i kuvvetler, kritik olmayan i kuvvetler
olarak tanmlanacaktr:
(a) Bodrum perdelerinde eilme momentleri
(b) Temellerde eilme momentleri
(c) Demelerde eilme momentleri.
264
13.4. TASARIM AAMASI I: N TASARIM BOYUTLANDIRMA N HESAP
ESASLARI
13.4.1. Kapsam
13.4.1.2 Hesap sonular ile birlikte bu Blmde ve Blm 7 ve/veya Blm 9da verilen
kurallar esas alnarak, seilen yksek bina tayc sisteminin n tasarm (n boyutlamas)
yaplacaktr.
13.4.2.1 I. Aama tayc sistem modellemesi 4.5te verilen kurallara gre yaplacaktr.
13.4.3.1 I. Aama deprem hesabndan nce yapm aamalarn gznne alan dey yk
hesab ve rzgar hesab ile betonarme binalarda snme hesab yaplacaktr.
13.4.3.2 I. Aama deprem hesab kapsamnda, DD-2 depremi altnda 4.8.2ye gre Mod
Birletirme Yntemi veya 4.8.3e gre zaman tanm alannda Mod Toplama Yntemi ile
boyutlu dorusal hesap yaplacaktr.
13.4.3.3 Yksek binalar iin 13.2.3.1de belirtilen zel performans hedefi ile uyum salamak
zere, seilen tayc sistem iin Tablo 4.1de verilen Tayc Sistem Davran Katsays Rnin
4/5i n tasarmda gznne alnacaktr. Dayanm Fazlal Katsays D iin ise Tablo 4.1de
verilen deer kullanlacaktr.
13.4.3.4 4.8.4e gre yaplan azaltlm i kuvvetlerin Edeer Taban Kesme Kuvvetine gre
bytlmesi ilemi, yksek binalarn I. Aama deprem hesabnda, Denk.(13.2) ile tanmlanan
Minimum Taban Kesme Kuvveti esas alnarak yaplacaktr.
Vt,min = 0.04 H mt SDS g (13.2)
Burada mt baza ve kulenin yer ald st blmn toplam ktlesini, SDS DD-2 deprem yer
hareketi dzeyi iin 2.3.2de tanmlanan ksa periyod tasarm spektral ivme katsaysn, g
yerekimi ivmesini, H ise 3.3.1de verilen ykseklik tanm esas alnarak Denk.(13.3) ile bina
ykseklii H N e bal olarak hesaplanan katsayy gstermektedir.
265
H = 1.0 H N 105
H = 2.05 0.01 H N 105 < H N 155 (13.3)
H = 0.5 155 H N
Denk.(13.2) ile hesaplanan Vt,min , Denk.(4.25)te VtE(X) yerine kullanlacak ve ayn denklemde
E 1 alnacaktr.
13.4.4.1 Yapsal elemanlarn boyut ve donatlar, Blm 7 ve/veya Blm 9da verilen
esaslar dikkate alnarak 13.4.3e gre hesaplanan n tasarm i kuvvetlerine gre
belirlenecektir.
13.4.4.2 Blm 7ye gre n tasarmda perdelere etkiyen kesme kuvvetleri, I. Aamadaki
dorusal hesapta elde edilmesi mmkn olmayan, ancak III. Aamada yaplacak dorusal
olmayan analizlerde ortaya kabilecek olas dinamik kesme bytmesi ve/veya dinamik kesme
g etkilerini karlamak zere uygun ekilde byltlmelidir. Her iki etkiyi kapsamak zere,
13.4.3e gre hesaplanan perde kesme kuvvetlerinin Blm 7de tanmlanan kritik perde
ykseklii boyunca yaklak olarak en az 2.5 katnn, st ksmda ise yaklak olarak en az 1.5
katnn gznne alnmas ve perde kesitlerinin kesme n hesabnn bu deerlere gre yaplmas
nerilmektedir.
13.4.4.3 Yksek bina temellerinin n tasarm da 4.10.3te tanmlanan kuvvetler esas alnarak
Blm 16ya gre yaplacaktr.
13.5.1. Kapsam
13.5.1.1 II. Aamada, n tasarm yaplan tayc sistem elemanlarnn, Tablo 3.4(b)ye gre
normal performans hedefi iin DD-4 deprem yer hareketi altnda Kesintisiz Kullanm (KK)
performans hedefini, ileri performans hedefi iin ise DD-3 deprem yer hareketi altnda Hemen
Kullanm (KK) performans hedefini salamak zere dorusal veya dorusal davrana ok
yakn durumda olduklar kantlanacaktr.
13.5.1.2 Kesintisiz Kullanm performans hedefi iin deerlendirme, Blm 4e gre dorusal
hesaba dayal DGT yaklam ile veya Blm 5e gre dorusal olmayan hesaba dayal GDT
yaklam ile yaplabilir. Hemen Kullanm performans hedefi iin deerlendirme, Blm 5e
gre dorusal olmayan hesaba dayal GDT yaklam ile yaplacaktr.
13.5.2.1 II. Aamada dorusal hesaba dayal DGT yaklamnn uygulanmas durumunda
4.5te verilen, dorusal olmayan hesaba dayal GDT yaklamnn uygulanmas durumunda
ise 5.4te verilen modelleme kurallarna uyulacaktr. Ancak, aadaki farkl kurallara her iki
durumda da uyulacaktr.
266
13.5.2.2 II. Aamada yk birleimlerinin tanmlanmas iin 4.4.4 veya 5.2.2 esas alnacaktr.
13.5.2.3 Betonarme elemanlar iin Tablo 13.1de verilen etkin kesit rijitlii arpanlar
kullanlacaktr. arpanlar, 4.5.8de Tablo 4.2 iin verilen aklamalara gre kullanlacaktr.
Ayn arpanlar rzgar hesabnda da kullanlabilir.
13.5.3.1 13.4.3.1e gre I. Aama deprem hesabndan nce yaplan ve yapm aamalarn
gznne alan dey yk hesab sonular II. Aamada da kullanlacaktr.
13.5.3.2 II. Aama deprem hesab kapsamnda, 13.5.1.2ye gre DD-4 deprem yer hareketi
altnda 4.8e gre modal hesap yntemleri ile dorusal hesap veya 5.7ye gre zaman tanm
alannda dorusal olmayan hesap yaplacaktr. DD-3 deprem yer hareketi altnda ise 5.7ye
gre zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap yaplacaktr.
Tablo 13.1. Betonarme Tayc Sistem Elemanlar iin II. Aamada Uygulanacak Etkin
Kesit Rijitlii arpanlar
13.5.3.3 Deprem hesabnn 4.8e gre modal hesap yntemleri ile yaplmas durumunda;
(a) kuvvetlerin hesabnda R / I = 1 ve D = 1 alnacaktr.
(b) I. Aamadaki minimum taban kesme kuvveti koulu uygulanmayacaktr.
(c) Deprem hesabnn 4.8.2e gre Mod Birletirme Yntemi ile yaplmas durumunda,
13.5.2.5te tanmlanan % 2.5 snm oranna kar gelen yatay elastik tasarm spektral ivmesi
267
deerleri Sae (T ) nin elde edilmesi iin, Denk.(2.3)te % 5 snm oran iin verilen spektral
ivme deerleri 1.25 katsays ile arplacaktr. Ayrca, mod katklarnn birletirilmesi iin
4B.2.4e gre Tam Karesel Birletirme Kuralnn kullanlmas durumunda, Denk.(4B.5) ile
verilen apraz korelasyon katsaylarnn hesabnda btn modlar iin snm oran %2.5 olarak
alnacaktr.
(d) Deprem hesabnn 4.8.3e gre zaman tanm alannda Mod Toplama Yntemi ile yaplmas
durumunda ise, her bir titreim modu iin modal tek serbestlik dereceli sistemin Denk.(4B.10)
ile verilen hareket denkleminde snm oran %2.5 olarak alnacaktr.
13.5.3.4 Deprem hesabnn 5.7ye gre zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap olarak
yaplmas durumunda; 5.7.3.2ye gre orantl (Rayleigh) snm matrisinin oluturulmas iin
gznne alnacak modlarda snm oran %2.5 olarak alnacaktr.
13.5.4.1 II. Aama deprem hesabnn 13.5.3.3 kapsamnda 4.8e gre dorusal modal hesap
yntemleri ile yaplmas durumunda, bu hesapta elde edilen i kuvvetler deerlendirmeye esas
i kuvvetler olarak gznne alnacaktr.
13.5.4.2 II. Aama deprem hesabnn 5.8e gre zaman tanm alannda dorusal olmayan
hesap olarak yaplmas durumunda;
(a) Snek davrana sahip elemanlarda deerlendirmeye esas ekildeitirme talepleri, yaplan
hesaplarn (en az 2x11 = 22 hesap) her birinden elde edilen sonularn enbyk mutlak
deerlerinin ortalamas olarak hesaplanacaktr.
(b) Kritik i kuvvetler olarak 13.3.4.2de tanmlanan i kuvvetler iin deerlendirmeye esas
talepler, yaplan hesaplarun (en az az 2x11 = 22 hesap) her birinden elde edilen sonularn
enbyk mutlak deerleri ortalamasnn 1.4 kat olarak hesaplanacaktr.
(c) Kritik olmayan i kuvvetler olarak 13.3.4.3te tanmlanan i kuvvetler iin deerlendirmeye
esas talepler, yaplan hesaplarn (en az az 2x11 = 22 hesap) her birinden elde edilen sonularn
enbyk mutlak deerlerinin ortalamas olarak hesaplanacaktr.
13.5.5.1 13.5.1.1e gre DD-4 deprem yer hareketi altnda Kesintisiz Kullanm performans
hedefinin veya DD-3 deprem yer hareketi altnda Hemen Kullanm performans hedefinin
salanmas iin aada 13.5.4.2de verilen i kuvvet snrlarnn veya 13.5.4.3te verilen
ekildeitirme ve i kuvvet snrlarnn almamas gereklidir. Her iki durumda da i kuvvet
kapasitelerinin hesabnda karakteristik malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen
ortalama (beklenen) malzeme dayanm deerleri kullanlacaktr.
13.5.5.2 II. Aama Deprem hesabnn 4.8e gre dorusal modal hesap yntemleri ile
yaplmas durumunda;
(a) Snek davrana sahip elemanlardaki i kuvvetler iin etki (talep) / kapasite oran, DTS
= 1, 2, 3, 4 olan binalarda E/K = 1.5 deerini, DTS = 1a, 2a, 3a, 4a olan binalarda ise E/K = 1.2
deerini amayacaktr.
268
(b) 13.3.4.2 ve 13.3.4.3te tanmlanan ve snek davrana sahip olmayan i kuvvetler iin etki
(talep) / kapasite oran E/K = 0.7 deerini amayacaktr.
13.5.5.3 II. Aama Deprem hesabnn 5.7Ye gre zaman tanm alannda dorusal olmayan
hesap olarak yaplmas durumunda;
(a) Snek davrana sahip betonarme elemanlardaki toplam birim ekildeitirme talepleri
Tablo 5.2de ilgili performans dzeyi iin verilen snr deerleri amayacaktr.
(b) Snek davrana sahip elik elemanlardaki ekildeitirme talepleri, EK 5Dde ilgili
performans dzeyi iin verilen snrlar amayacaktr.
(c) Snek davrana sahip olmayan elemanlarda 13.5.4.2(b) ve 13.5.4.2(c)ye gre hesaplanan
i kuvvet taleplerinin ilgili betonarme elemanlar iin Blm 7de, elik elemanlar iin Blm
9da tanmlanan i kuvvet kapasitelerinden daha kk olduu gsterilecektir. kuvvet
kapasitelerinin hesabnda karakteristik malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen
ortalama (beklenen) malzeme dayanmlar esas alnacaktr.
13.5.5.4 En byk greli kat telemesi oran, kesintisiz kullanm performans hedefinin
salanmas iin DD-4 deprem yer hareketinin etkisi altnda 0.006y, hemen kullanm
performans hedefinin salanmas iin DD-3 deprem yer hareketinin etkisi altnda 0.01i
gemeyecektir.
13.6.1. Kapsam
269
13.6.2. III. Aama Tayc Sistem Modellemesi
13.6.2.1 III. Aamada, zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap iin 5.4te verilen
modelleme kurallar uygulanacaktr. Bu kurallardan farkllk gsteren kurallar aada
belirtilmitir.
13.6.2.2 III. Aamada yk birleimi iin 5.2.2 esas alnacaktr. Ancak hareketli yklere kar
gelen ktleler III. Aamada gznne alnmayacaktr.
13.6.3.1 Yksek bina tayc sisteminin III. Aama Deprem Hesab, DD-1 deprem yer
hareketinin etkisi altnda 5.7de aklanan zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap
yntemi ile yaplacaktr.
13.6.3.2 5.8.3.2ye gre orantl (Rayleigh) snm matrisinin oluturulmas iin gznne
alnacak modlarda snm oran %2.5 olarak alnacaktr.
13.6.3.3 I. Aama hesapta binann herhangi bir iinci katnda Tablo 3.5te tanmlanan A1 tr
dzensizliin bulunmas ve burulma dzensizlii katsaysnn bi > 1.5 olmas durumunda,
4.5.10.2de tanmlanan ek dmerkezlik etkisi, III. Aama deprem hesabnda dikkate
alnacaktr. Her katta ek kat ktle eylemsizlik momenti 4.5.10.2(b)ye gre hesaplanacak ve
4.5.10.3 gznnde tutulacaktr.
13.6.5.1 DD-1 deprem yer hareketinin etkisi altnda 13.6.1.1e gre normal performans hedefi
olarak Gmenin nlenmesi (G), ileri performans hedefi olarak ise Can Gvenlii (CG)
performans hedefinin salanmas iin aada verilen ekildeitirme snrlarnn ve i kuvvet
snrlarnn almamas gereklidir.
270
(a) Snek davrana sahip betonarme elemanlarda 13.6.3.1e gre hesaplanan toplam birim
ekildeitirme talepleri Tablo 5.2de ilgili performans dzeyi iin verilen snr deerleri
amayacaktr.
(b) Snek davrana sahip elik elemanlardaki 13.6.3.1e gre hesaplanan ekildeitirme
talepleri, EK 5Dde ilgili performans dzeyi iin verilen snrlar amayacaktr.
(c) Snek davrana sahip olmayan elemanlarda 13.6.3.2 ve 13.6.3.3e gre hesaplanan i
kuvvet taleplerinin ilgili betonarme elemanlar iin Blm 7de, elik elemanlar iin Blm
9da tanmlanan i kuvvet kapasitelerinden daha kk olduu gsterilecektir. kuvvet
kapasitelerinin hesabnda karakteristik malzeme dayanmlar yerine Tablo 5.1de verilen
ortalama (beklenen) malzeme dayanmlar esas alnacaktr.
13.6.5.2 III. Aamada DD-1 deprem yer hareketi altnda yksek bina tayc sistemi iin
yaplan dorusal olmayan hesap sonucunda her bir katta gznne alnan 2x11 = 22 depremden
elde edilen ortalama greli kat telemesi oran 0.03, tek bir depremden elde edilen en byk
greli kat telemesi oran ise 0.045i gemeyecektir.
13.7.2.1 I. Aamada n tasarm yaplan yksek bina temellerinin III. Aamada DD-1
deprem yer hareketi altnda performans deerlendirmesi / tasarmna esas kuvvet talepleri de
13.6.4e gre hesaplanacaktr.
271
13.8. YKSEK BNALARDA KURULACAK YAPI SALII ZLEME SSTEM
13.8.1 Yksek binalarn gerek deprem davranlarn izlemek ve olas bir deprem sonrasnda
yapsal sistemde hasar olup olmadn ksa srede belirleyebilmek amacyla, DTS = 1 , 1a, 2,
2a olan yksek binalarda yap sahibi tarafndan ekil 13.1deki dzene gre yerletirilecek en
az 8 ivme lerden ve bir kayt sisteminden oluan bir yap sal izleme sistemi kurulacaktr.
13.8.2 vme lerler senkronize olarak en az 24-bit duyarlnda ve GPS zaman kartl digital
bir kayt sistemine balanacaktr. Kayt sistemi bina titreimlerini srekli olarak kaydedecek ve
verileri belirlenen merkezlere internet, modem veya benzeri kanallardan gerek zamanl olarak
transfer edebilecektir. Sistem, elektrik veya iletiimin kesilmesi durumunda en az bir hafta
sreyle alabilecek ve veriyi kendi iinde saklayabilecek batarya ve disk kapasitesine sahip
olacaktr.
Yatay sensrler
Kayt kutusu
ekil 13.1
13.8.3 zleme sisteminde kullanlacak sensr ve kayt sistemlerinin tesisinde AFAD Deprem
Dairesi Bakanl tarafndan belirlenen teknik kriterler uygulanacaktr.
13.8.4 Titreim kaytlar gerek zamanl olarak AFAD Deprem Dairesi Bakanlndaki
Trkiye Deprem Veri Merkezi Sistemine gnderilecek ve kaytlar hem yap sahibi, hem de bu
merkez tarafndan arivlenecektir.
272
BLM 14 DEPREM ETKS ALTINDA YALITIMLI BNA TAIYICI
SSTEMLERNN TASARIMI N ZEL KURALLAR
14.0.1. Simgeler
273
Hi = Yaltm arayz ile i kat seviyesi arasndaki mesafe
hi = i kat ile (i-1) kat arasndaki mesafe (kat ykseklii)
KD = Tasarm depremi yer hareketi yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin
nominal etkin rijitlii
KD,max = Tasarm depremi yer hareketi yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin
maksimum etkin rijitlii
KD,min = Tasarm depremi yer hareketi yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin
minimum etkin rijitlii
KM = En byk deprem yer hareketi yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin
nominal etkin rijitlii
KM,max = En byk deprem yer hareketi yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin
maksimum etkin rijitlii
KM,min = En byk deprem yer hareketi yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin
minimum etkin rijitlii
Kv = Yaltm sisteminin toplam dey rijitlii
kv = Elastomer yaltm biriminin dey rijitlii
k1 = Elastomer yaltm biriminin balang rijitlii (elastik rijitlik)
k2 = Elastomer yaltm biriminin elastik tesi rijitlii
ke = D yerdeitirmesine karlk gelen edeer rijitlik
kexi = i yaltm biriminin x dorultusundaki ortalama etkin rijitlii
keyi = i yaltm biriminin y dorultusundaki ortalama etkin rijitlii.
Q = TS 498e gre azaltlm hareketli yk
M = st yap toplam ktlesi
n = Hareketli yk katlm katsays
N = Yaltm ara yz stnde binann toplam kat says
P = Dey yk ve deprem yknn ortak etkisi altnda meydana gelen en byk
dey yk
Pcr = Yatay yerdeitirme olmad durumda elastomer yaltm birimlerinin
burkulma yk
Pcr = Yatay yerdeitirme olduu durumda elastomer yaltm birimlerinin burkulma
yk
FQ = Yaltm biriminin karakteristik dayanm (kuvvet-yerdeitirme evriminde
sfr yerdeitirmeye karlk gelen kuvvet deeri)
Rc = Yaltm birimi kayma yzeyinin erilik yarap
rx = x ekseni etrafndaki dnme atalet yarap deeri
ry = y ekseni etrafndaki dnme atalet yarap deeri
R = Deprem yk azaltma katsays
S = ekil katsays
274
DD-2
= Tasarm depremi yer hareketi seviyesinde %5 snm iin yatay spektral ivme
Sae
(g)
DD-2
Sae Td = Tasarm depremi yer hareketi seviyesinde TD periyodundaki spektral ivme (g)
DD-1
= En byk deprem yer hareketi seviyesinde %5 snm iin yatay spektral ivme
Sae
(g)
DD-1
Sae TM = En byk deprem yer hareketi seviyesinde TM periyodundaki spektral ivme (g)
T = Periyot (s)
t = Elastomer katman kalnl
TD = Deprem yaltml binann tasarm yerdeitirmesi seviyesinde etkin titreim
periyodu
Tp = Yaltm uygulanmam binann brt kesit rijitlii kullanlarak hesaplanm
hakim mod titreim periyodu
TL = Uzun periyot blgesine gei periyodu
TM = En byk yerdeitirme altnda deprem yaltml binann etkin titreim
periyodu
TA = Deprem spektrumu birinci ke periyodu
Tr = Toplam elastomer kalnl
TB = Deprem spektrumu ikinci ke periyodu
Tv = Elastomer yaltm birimleri ile yaltlm yapnn dey dorultudaki titreim
periyodu
Vb = Tasarm yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminde oluacak kesme
kuvveti.
Vs30 = Zemin ortamnn st 30 metresi iin hesaplanan ortalama kayma dalgas
yaylma hz
W = Binann deprem srasndaki toplam ktleye kar gelen arl
Wd = Bir kuvvet-yerdeitirme erisinin iinde kalan alan
wi = Binann inci katnn sabit yk
xi, yi = i yaltm biriminin yaltm sistemi rijitlik merkezine gre koordinatlar
yp = Kurun malzemenin kayma akma gerilmesi
G = Scaklk ve alma (scragging) etkilerinden kaynaklanan zellik dzeltme
katsays
= Yalanma ve kirlenme etkilerinden kaynaklanan zellik dzeltme katsays
c = Dey yklerden kaynaklanan asal ekildeitirme
s = Toplam deprem tasarm yerdeitirmesinden kaynaklanan asal
ekildeitirme
Etkin srtnme katsays
xi , yi = x ve y dorultularndaki yerdeitirme bytme faktrleri
275
14.0.2. Tanmlar
Yaltm Sistemi: Yapya, yaltm ara yznde dey rijitlik, yatay esneklik ve enerji tketimi
salayan bileenlerin tamamdr.
Altyap: Binann yaltm arayznn, temel sistemi de dahil olmak zere, altnda kalan
ksmdr.
Yaltm Birimi: Yaltm sistemini meydana getiren elemanlarn her biri yaltm birimi olarak
adlandrlr. Yaltm birimi, deprem ykleri altnda yaltm sisteminin yatayda esnek, deyde
ise rijit olarak davranmasn ve byk yatay yerdeitirmeler yapmasn salayan bir mesnet
grevi yapar. Yaltm birimleri enerji tketme zelliine sahip olmaldr.
Tasarm Depremi Yer Hareketi: 2.2.2de tanmlanan DD-2 deprem yer hareketi dzeyidir.
Tasarm Yerdeitirmesi: Tasarm Depremi Yer Hareketi etkisi altnda, yaltm sisteminin
arayzndeki etkin rijitlik merkezinde, gznne alnan deprem dorultusunda oluan,
maksimum greli yerdeitirmedir (styapnn alt ve altyapnn st arasndaki greli
yerdeitirme).
Toplam Tasarm Yerdeitirmesi: Tasarm Depremi Yer Hareketi etkisi altnda, yaltm ara
yzndeki yaltm birimlerinin her birinde, gz nne alnan deprem dorultusunda, yapnn
burulma davran da dikkate alnarak elde edilen en byk greli yerdeitirmedir (styapnn
alt ve altyapnn st arasndaki greli yerdeitirme).
En Byk Deprem Yer Hareketi: 2.2.1de tanmlanan DD-1 deprem yer hareketi dzeyidir.
En Byk Yerdeitirme: En byk deprem yer hareketi etkisi altnda, yaltm sisteminin ara
yzndeki etkin rijitlik merkezinde, gz nne alnan deprem dorultusunda oluan maksimum
greli yerdeitirmedir (styapnn alt ve altyapnn st arasndaki greli yerdeitirme).
Toplam En Byk Yerdeitirme: En byk deprem yer hareketi etkisi altnda, yaltm ara
yzndeki yaltm birimlerinin her birinde, gz nne alnan deprem dorultusunda, yapnn
burulma davran da dikkate alnarak elde edilen maksimum greli yerdeitirmedir
(styapnn alt ve altyapnn st arasndaki greli yerdeitirme).
Etkin Snm Oran: Yaltm sisteminin, belirli genlikteki yerdeitirmeler altnda gsterecei
edeer snm orandr (tasarm yerdeitirmesi ve en byk yerdeitirme iin ayr ayr
belirlenir).
Etkin Rijitlik: Yaltm sisteminde oluan toplam kesme kuvvetinin, yaltm sistemi rijitlik
merkezindeki greli yerdeitirme deerine blnmesi ile elde edilen rijitlik deeridir (tasarm
yerdeitirmesi ve en byk yerdeitirme iin ayr ayr belirlenir).
Etkin Rijitlik Merkezi: Yaltm sistemindeki birimlerin tasarm depremi yer hareketi altndaki
yerdeitirmeye kar gelen etkin yatay rijitliklerine bal olarak hesaplanan rijitlik merkezidir.
276
Etkin Yaltm Periyodu: Ktlesi styap ktlesine eit ve rijitlii yaltm sisteminin etkin yatay
rijitliine eit olan tek serbestlik dereceli bir sistemin doal titreim periyodudur (tasarm
yerdeitirmesi ve en byk yerdeitirme iin ayr ayr belirlenir).
14.1. KAPSAM
14.1.1 Bu Blm, deprem yaltm uygulanacak olan yeni binalarn ve deprem yaltm
uygulanarak glendirilecek olan mevcut binalarn deprem tasarm esaslarn kapsamaktadr.
14.2. AMA
14.2.1 Deprem yaltmnn ana amac, binann tayc sistemine etki eden deprem
kuvvetlerinin azaltlmasdr. Bu amala, yaltlm binann doal titreim periyodunun
uzatlmas ve/veya enerji tketme kapasitesinin arttrlmas gereklidir.
14.3.1 Bu Blm kapsamna giren tasarmlarda, yaltm sistemi, st yapnn altnda yer alan
bir yaltm arayzne yerletirilecektir.
14.3.2 Deprem yaltm uygulanan binalarda, Bina nem Katsays I=1 alnacaktr.
14.3.3 Tasarmda aada belirtilen ve 2.2de tanmlanan iki farkl dzeyde deprem yer
hareketi gz nne alnacaktr.
(a) DD-2 Deprem Yer Hareketi Dzeyi (Tasarm Depremi Yer Hareketi)
(b) DD-1 Deprem Yer Hareketi Dzeyi (En Byk Deprem Yer Hareketi)
14.3.4 Deprem yaltm uygulanan binalarn alt ve st yaplar snrl sneklik dzeyine gre
tasarlanabilir.
14.3.5 Burulma etkilerinin azaltlmas iin yaltm sisteminin etkin rijitlik merkezi ile styap
ktle merkezinin yaltm arayzndeki dey izdm mmkn olduunca birbirine yakn
olacaktr.
14.3.6 Yaltm sisteminin en byk yerdeitirme hesab DD-1 deprem yer hareketi dzeyinde
yaltm birimlerine ait parametrelerin alt snr deerleri ile, styapya etkiyen en byk yatay
kuvvetin hesab ise DD-2 deprem yer hareketi dzeyinde yaltm birimlerine ait parametrelerin
st snr deerleri ile yaplacaktr.
14.3.7 Yaltm sisteminin DD-1 deprem yer hareketi altnda meydana gelen en byk
yerdeitirme durumunda sahip olduu i kuvvet ile en byk yerdeitirmenin %50sinde
sahip olduu i kuvvet arasndaki fark en az 0.025W olacaktr. Bunun yan sra yaltm sistemi
herhangi bir D yerdeitirmesinde yatay merkezleme kuvveti oluturabilecek ekilde
tasarlanacak ve ikincil (elastik tesi) rijitlii kullanlarak hesaplanan titreim periyodu 6
saniyeden daha byk olmayacaktr. Merkezleme kuvveti ve teetsel rijitlik koullarnn
salanmasnda yerdeitirmeden bamsz kuvvetler gz nne alnmayacaktr.
277
14.3.8 Tm yap modelinde sadece yaltm birimlerinin dorusal olmayan davran iin
modellenmesi, st ve alt yaplarn ise dorusal elastik olarak modellenmesi mmkndr.
14.4.1 Kullanlacak yaltm sistemini oluturan yaltm birimleri, dey yk ve depremin ortak
etkisi altnda artan yatay yerdeitirmelere artan dayanm gsterecektir. Dier yandan fiziksel
zelliklerinde meydana gelebilecek deiimler bu Blmde belirtilmi snrlar iinde
kalacaktr.
14.4.2 Yaltm birimlerine ait st ve alt snr deerleri elastomer yaltm birimleri iin
14.12.1e gre, eri yzeyli srtnmeli yaltm birimleri iin ise 14.13.1e gre belirlenecektir.
14.4.3 Yaltm birimi elemanlarnn tasarmnda deprem dnda, rzgar, scaklk, yalanma,
snme, yorulma ve nem gibi etkiler iin nlem alnacak ve hesaplarda bu etkiler gz nnde
bulundurulacaktr.
14.4.4 Yaltm sisteminin tasarmnda, herhangi bir deprem yer hareketi dzeyinde yaltm
birimlerinde ekme kuvveti olumamas esastr. Ancak zel durumlarda ekme kuvvetlerinin
karlanabilmesi iin zel nitelikli yaltm birimleri kullanlabilir. Bu tip yaltm birimlerinin
ekme altndaki rijitlii ve oluan ekme kuvvetlerini karlayabilecei deneylerle
dorulanacaktr.
14.5.1 Yaltm sisteminin ve yaltm sistemi altnda kalan elemanlarn kararlnn saland,
DD-1 deprem yer hareketi dzeyinde yaltm birimlerine ait parametrelerin alt snr deerleri
kullanlarak yaplan hesap ile gsterilecektir.
14.5.3 Binann yaltm sisteminin DD-1 deprem yer hareketi dzeyinde devrilmeye kar
gvenlik katsays en az 1.0 olacaktr. Gvenlik katsays hesabnda tm depremli ve depremsiz
yk birleimleri dikkate alnacaktr. Yaltm sisteminde herhangi bir birimde kalkma veya
ekme olumas durumunda binann kararllnn bozulmad hesapla gsterilecektir.
14.6.1 Rzgr yk altnda yaltm arayznde oluacak maksimum greli teleme, DD-2
deprem yer hareketi dzeyinde bina iin izin verilen greli kat telemesi deerinden fazla
olmayacaktr. Yaltm sisteminin kendi bana bu snr salayamad durumlarda sadece
rzgr yk altnda alacak kilit mekanizmalar kullanlabilir.
278
14.6.2 Yaltm sisteminin yangn dayanm, binann dier dey yk tayc elemanlar iin
gerekli olan yangn dayanmna eit veya daha fazla olacaktr.
14.6.3 retim ve yerletirmeden kaynaklanan veya fiziki ve evre etkilerinden dolay yaltm
birimlerinin mekanik zelliklerinde zamanla meydana gelebilecek deiimler tasarm
aamasnda en elverisiz durumlar iin gz nne alnacaktr.
14.7.1 Yaltm birimleri yaltm arayzne yerletirildikten sonra sahada bir uygunluk
incelemesi yaplacak ve yaltm birimlerinin projede belirtilen yerdeitirmeleri salayacak
ekilde yerletirildii ve balantlarnn yapld, yaltm arayzn kesen tesisat elemanlarnn
projesinde belirtilen zelliklere sahip olduu kontrol edilecektir.
14.7.3 Yaltm birimlerinin periyodik bakm ve gerekli durumlarda deitirilmesi ile ilgili
ilemler, tasarmdan sorumlu mhendis tarafndan hazrlanacak bir rapor ile binann servis
mrn kapsayan bir sre iin tanmlanacaktr.
14.9.2 Deprem yaltm uygulanan binalarn tasarmnda Tablo 3.5de DD-2 deprem yer
hareketi altnda hedeflenen performans dzeylerine ulamak iin deprem yk azaltma
katsays R ve dayanm fazlal katsays D Tablo 14.1e gre belirlenecektir.
Yaltm arayznde bulunan ve altnda kalan elemanlara etki eden yklerin hesabnda aada
verilen yk birleimleri dikkate alnacaktr.
1.4G 1.6Q (14.1)
1.2G Q Ed (14.2)
279
0.9G Ed (14.3)
1.2G Q Ed (14.7)
0.9G Ed (14.8)
14.11.1 Yaltm birimleri, DD-1 deprem yer hareketi etkisi altnda zaman tanm alannda
dorusal olmayan hesap ile elde edilen yerdeitirmeleri ve eksenel ykleri karlayacak
kapasitelere sahip olacaktr.
14.11.2 Deney verileri ile aksi belirlenmedike yaltm birimi zelliklerinin eksenel kuvvet,
scaklk, hz vb. etkilere gre deiimi tasarmda dikkate alnacaktr.
Hesaplarda kullanlacak olan yaltm birimi st snr ve alt snr deerleri, yaltm birimi
nominal deerlerini srasyla st ve alt ile arparak elde edilecektir. st ve alt deerleri
Denk.Hata! Bavuru kayna bulunamad.) ve Denk.Hata! Bavuru kayna bulunamad.)da
verilen bantlar ile hesaplanacaktr.
st [1 (0.75( ae,st 1))] deney,st spec,st (14.9)
280
Tablo 14.2 Elastomer Yaltm Birimleri Dayanm ve Rijitlik Parametreleri Alt ve st
Snr neri Deerleri
FQ k2
st alt st alt
ae 1.00 1.00 1.30 1.00
deney 1.60 0.90 1.30 0.90
spek 1.15 0.85 1.15 0.85
Burada FQ kurun ekirdekli kauuk tipi yaltm birimi karakteristik dayanmn, k2 kurun
ekirdekli kauuk tipi yaltm birimi elastik tesi rijitliini belirtmektedir. ae yalanma ve
evresel etkiler, deney evrimsel etkiler, spek ise retimdeki deikenlikler nedeni ile
kullanlacak olan arpanlar ifade etmektedir.
14.12.2.1 Elastomer yaltm birimlerinde deprem, sabit ykler ve hareketli ykler altnda
oluacak birim ekildeitirmeler ve kararllk durumlar kontrol edilecektir.
Tasarm dnme as s sabit yk, hareketli yk ve imalat srasndaki oluan dnme etkilerini
de ierecektir. Bu deer en az 0.005 radyan olarak alnacaktr. B elik plakaya yapm olan
elastomer apn, t elastomer katman kalnln, Tr ise toplam elastomer kalnln ifade
etmektedir.
281
ekil 14.1
14.12.2.3 DD-1 ve DD-2 deprem yer hareketi dzeylerinde, deprem etkisi ve dey yk
etkileri altnda elastomer malzemede oluacak birim ekildeitirme deerleri aada (a)-
(d)de tanmland ekilde hesaplanacaktr.
(a) DD-1 ve DD-2 deprem yer hareketi etkisi altnda oluan basntan meydana gelen birim
ekildeitirme Denk.(14.14) ile hesaplanacaktr.
6SPK2
c,E (14.14)
Are Ec
PK2, Denk.(14.2)de verilen yk birleimi ile elde edilen dey kuvvettir.
(b) DD-1 ve DD-2 deprem yer hareketi etkisi altnda oluan yatay yerdeitirmeden meydana
gelen birim ekildeitirme Denk.(14.15) ile hesaplanacaktr.
D
s,E (14.15)
Tr
D, ilgili deprem yer hareketi dzeyinde meydana gelen yatay yerdeitirmedir.
282
c,E s,E 0.5 r,st 6.0 (14.18)
0.340Gv B 4
Pcr (14.21)
tTr
1 BL 1 BL
2
Gv B 4 B B 2
Pcr 0.218 (14.22)
tTr B2
1 L 2
B
Gv elastomer malzeme kayma modln, BL kurun ekirdek apn ifade etmektedir.
14.12.3.2 Yatay yerdeitirme olduu durumlarda, DD-1 deprem yer hareketi etkisi altnda
elastomer yaltm birimlerinin burkulma yk Pcr' Denk.(14.23) ile hesaplanacaktr.
14.12.3.5 Elastomer yaltm birimlerinin en byk deprem yer hareketi dzeyinde meydana
gelen yatay yerdeitirme altndaki burkulma yk snr Denk.(14.26) ile verilmitir.
Pcr , Pstr 1.33
(14.26)
PK2
283
ekil 14.2
14.12.4.2 Elastomer yaltm birimlerinin st ve alt yap balantlar iin ekil 14.3adaki
standart bulonlu (cvatal) balant kullanlmas durumunda yuvarlanma kararllnn
salanmasna gerek yoktur.
ekil 14.1
Yaltm birimleri ile st ve altyap balantlarnn ekme alabilen dzende olmad (ekil
14.3b) ve yatay yklerin kayma kamas ile karland durumlarda elastomer yaltm
birimlerinde yuvarlanma kararllnn salanmas Denk.(14.27)ye gre kontrol edilecektir.
284
(2 / 3)PK3
DM B (14.27)
ke H PK3
Bu kuvvetin hesaplanmas iin gerekli olan deprem yk Ednin belirlenmesinde dey deprem
etkisi de gz nne alnacaktr. Yaltm biriminin en byk deprem yer hareketi etkisi altndaki
yatay yerdeitirmesi DM ile, buna kar gelen edeer dorusal yatay rijitlii ise ke ile
gsterilmitir. H yaltm birimi toplam yksekliini, PK3 Denk.(14.3) ile hesaplanan dey
kuvveti ifade etmektedir.
14.12.4.3 ekil 14.3te gsterilen balant ekilleri dndaki uygulamalarn yeterlilii ayrca
kantlanacaktr.
14.13.1.1 Hesaplarda kullanlacak olan yaltm sistemi st snr ve alt snr deerleri, yaltm
birimi nominal deerlerini srasyla st ve alt ile arparak elde edilecektir. st ve alt deerleri
Denk.(14.9) ve Denk.(14.10)da verilen bantlar ile hesaplanacaktr.
14.13.1.2 Hesaplarda herhangi bir parametrenin prototip veya retim kontrol deneyleri ile
belirlenememesi durumunda Tablo 14.3de verilen alt ve st snr deerler kullanlacaktr.
Tablo 14.3 Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimleri iin Alt ve st Snr neri
Deerleri
st alt
ae 1.56 1.00
deney 1.30 0.70
spec 1.15 0.85
Burada srtnmeli sarka tipi yaltm birimi etkin srtnme katsaysn belirtmektedir. ae
yalanma ve evresel etkiler, deney evirimsel etkiler ve spec retimdeki deikenlikler nedeni
ile kullanlacak olan arpanlar ifade etmektedir.
14.13.2.1 Eri yzeyli srtnmeli yaltm birimlerinin st ve alt yap balantlarnn tasarm,
toplam en byk yerdeitirme altnda, 14.10.1de verilen tm yk birleimlerinin 1.1 ile
arplmas ile elde edilen ykler altnda hesaplanan yatay ve dey kuvvetleri tayacak ekilde
yaplacaktr. Burada Ed, DD-1 deprem yer hareketi dzeyi iin toplam deprem ykn
gstermektedir. Deprem yk Ednin belirlenmesinde dey deprem bileeni de gz nne
alnacaktr. Balant hesabnda balant yzeyi ile yaltm birimi arasndaki srtnme etkisi
dikkate alnmayacaktr.
285
(a) Bina, ZA, ZB, ZC veya ZD tr zeminde bulunmaktadr.
(b) Yaltml binann DD-1 deprem yer hareketi etkisi altndaki etkin periyodu 4.0 saniyeden
kktr.
(c) Yaltm sistemi zerindeki binann kat adedi en fazla 4, yaltm arayz zerindeki toplam
ykseklii ise en fazla 20 metredir.
(d) Yaltm birimlerinde kalkma veya ekme olumamaktadr.
(e) Yaltm sistemi zerindeki binann her katnda burulma dzensizlii katsays bi < 2.0
koulu salanmaktadr ve binada B2 tr dzensizlik yoktur.
(f) Binann dey dorultudaki titreim periyodu Tv 0.1sdir.
14.14.1.2 Yukarda verilen (a), (b) ve (d) koullarnn saland durumlarda st yap ve alt
yap 14.14.3te verilen Mod Birletirme Yntemi ile hesaplanabilir.
14.14.1.3 st yap ve alt yap, her durumda 5.8de verilen Zaman Tanm Alannda Dorusal
Olmayan Analiz Yntemi ile hesaplanabilir.
14.14.2.1 Tasarm depremi yer hareketi dzeyi DD-2 iin yaltm birimi yerdeitirmesi DD
Denk.(14.28) ile hesaplanacaktr.
g
DD 1.3 2 TD2 D Sae
(DD-2)
(TD ) (14.28)
4
14.14.2.2 Tasarm depremi yer hareketi dzeyi DD-2 iin bina etkin periyodu TD
Denk.(14.29) ile hesaplanacaktr.
W
TD 2 (14.29)
gK D
14.14.2.3 En byk deprem yer hareketi dzeyi DD-1 iin yaltm birimi yatay
yerdeitirmesi DM Denk.(14.30) ile hesaplanacaktr.
g
DM 1.3 2 TM2 M Sae
(DD-1)
(TM ) (14.30)
4
14.14.2.4 En byk deprem yer hareketi dzeyi DD-1 iin bina etkin periyodu TM
Denk.(14.31) ile hesaplanacaktr.
W
TM 2 (14.31)
gK M
286
14.14.2.6 DD-2 ve DD-1 deprem yer hareketi dzeylerindeki yaltm arayz toplam
yerdeitirmesi, Denk.(14.28) ve Denk.(14.30)dan hesaplanan yerdeitirme deerlerine st
yap ve yaltm sistemi burulmasndan gelen ilave yer deitirmelerin eklenmesi ile
hesaplanacaktr. Dzgn bir dalm olmas durumunda toplam yerdeitirmeler Denk.(14.33)
ve Denk.(14.34) ile hesaplanan deerlerden daha az olamaz.
12e
DTD DD 1 y 2 (14.33)
b d 2
12e
DMD DM 1 y 2 (14.34)
b d 2
Burulmalarn dikkate alnmas ile hesaplanan yerdeitirme deerlerinin Denk.(14.33) ve
Denk.(14.34) ile hesaplanan deerlerden daha kk olmas durumunda Denk.(14.33) ve
Denk.(14.34) ile hesaplanan deerler yerine, hesaptan elde edilen deerler ile 1.1DM ve 1.1DD
deerlerinden byk olanlar dikkate alnacaktr.
14.14.2.7 st yapya etkiyen kuvvet, tasarm depremi yer hareketi dzeyi DD-2 iin
Denk.(14.35) ile hesaplanacaktr.
(DD-2)
Sae (TD )WD
VD (14.35)
R
14.14.2.8 st yapya etkiyen kuvvet, en byk deprem yer hareketi dzeyi DD-1 iin
Denk.(14.36) ile hesaplanacaktr.
(DD-1)
Sae (TM )WM
VM (14.36)
R
14.14.2.9 st yapya etki eden kuvvet hibir durumda tasarm rzgar kuvveti deerinin veya
yaltm sisteminin ikincil rijitlie gemesi iin gerekli olan kuvvet deerinin altnda
olmayacaktr.
14.14.2.11 Alt yapya etkiyen kuvvet tasarm deprem yer hareketi dzeyi DD-2 iin
Denk.(14.35) ile hesaplanacak, R deeri Tablo 3.5deki performans hedeflerine gre Tablo
14.1den alnacaktr.
14.14.2.12 Alt yapya etkiyen kuvvet en byk deprem yer hareketi dzeyi DD-1 iin
Denk.(14.36) ile hesaplanacak, R deeri Tablo 3.5deki performans hedeflerine gre Tablo
14.1den alnacaktr.
287
14.14.3.2 Yaltm sistemi birimleri, sistemin dey ve her iki dorultudaki yatay
yerdeitirmeleri ile burulma etkilerini yeterli dorulukta gsterecek ekilde modellenecektir.
14.14.3.4 Hesaplanan st yap ve alt yap kuvvetleri binada dzensizlik bulunmamas halinde
14.14.2.7ye gre hesaplan deerlerin %80inden, binada A1, B2 veya B3 dzensizliklerinden
en az birinin bulunmas halinde ise 14.14.2.7ye gre hesaplanan deerlerin %90ndan az
olmayacaktr.
14.14.4.1 Zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz yntemi 5.8e gre uygulanacaktr.
14.14.1.1(f)in saland durumlarda depremin 2 yatay bileeni, salanamad durumlarda ise
depremin 2 yatay bileenine ek olarak dey bileeni de kullanlacaktr.
14.14.4.2 Deprem yaltml binalarn zaman tanm alannda deprem hesabnda kullanlacak
deprem kaytlarnn seiminde 2.5de verilen kurallarn tm geerlidir. Ancak 2.5.3de
tanmlanan 0.2Tp yerine 0.5TM (TM en byk yerdeitirme altnda deprem yaltml binann st
snr deerleri ile hesaplanm etkin titreim periyodu), 1.5Tp yerine ise 1.25TM (TM en byk
yerdeitirme altnda deprem yaltml binann alt snr deerleri ile hesaplanm etkin titreim
periyodu) kullanlacaktr.
14.14.4.3 Zeminin ZDden daha zayf olduu durumlarda, 3 boyutlu dinamik yap-zemin
etkileim hesaplar yaplacak ve sonular bina hesaplarnda dikkate alnacaktr.
14.14.4.4 Dorusal olmayan hesap her deprem yer hareketi seviyesinde ve her dorultuda
5.8.2.1e gre en az 11 kayt ifti iin tekrarlanacak, ilgili deprem seviyesinde ve dorultuda
yaplan hesaplarda elde edilen en byk deerlerin ortalamalar tasarma esas deer olarak
dikkate alnacaktr.
14.14.4.5 Zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap sonucunda elde edilen yaltm birimi
yerdeitirmeleri, her bir zaman admnda meydana gelen birbirine dik dorultudaki
yerdeitirmelerin vektrel bilekesi olarak belirlenecektir.
14.14.4.6 Zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap sonucunda yaltm arayznde
hesaplanan yerdeitirmeler 14.14.2.6ya gre hesaplan deerlerin %80inden az omayacaktr.
14.14.4.7 Zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap sonucunda elde edilen st yap ve
alt yap kuvvetleri, binada dzensizlik bulunmamas halinde 14.14.2.7ye gre hesaplanan
deerlerin %80inden az olmayacaktr.
14.14.5.1 st yapdaki greli kat telenmeleri, Kesintisiz Kullanm (KK) performans seviyesi
iin 0.005hi, Hemen Kullanm (HK) performans seviyesi iin 0.01hi, Can Gvenlii (CG)
performans seviyesi iin ise 0.015hi deerini amayacaktr.
288
dikkate alnacaktr. Derz genilii, derzin her iki tarafndaki yaplar iin hesaplanan mutlak en
byk yerdeitirmelerin toplamndan kk olmayacaktr.
14.15.1.3 Ayn zellik ve boyutlara sahip yaltm birimlerine 14.15.2de belirtilen Prototip
Deneylerinin uygulanm olmas durumunda bu deneylerin yeniden yaplmas zorunlu
deildir. Yaltm birimlerinin bu deneyleri retici firma tarafndan belgelenecektir.
Prototip deneyleri, her bir yaltm birimi tipi iin en az 2 adet yaltm birimine dinamik olarak
uygulanacaktr. Deneylerde kullanlacak olan yerdeitirme ve periyot deerleri yaltm
biriminin nominal parametreleri kullanlarak belirlenecektir. Prototip deneylerinin ierii
Tablo 14.4de verilmitir.
14.15.3.1 retim kontrol deneyleri, retilen yaltm birimlerinin rastgele seilen %30una
uygulanacaktr. Seilen yaltm birimlerinden herhangi birisinin Tablo 14.5de verilen kabul
koullarn salamamas durumunda, retim kontrol deneyleri retilen yaltm birimlerinin
tmne uygulanacaktr.
289
Tablo 14.4 Yaltm Birimi Prototip Deneyleri
Yatay Deney Sresi
Deney Dey Yk veya Yerdeitirme / evrim / Deney Kabul
No Yerdeitirme Yatay Kuvvet Says Periyodu (s) Koulu
Yaltm birimi
Denk.(14.5) ile hesaplanan dey ykn bana den yatay
2 20 TD b
ortalama deeri rzgr kuvveti veya
25 mm
0.25 DD 3 TD
Denk.(14.5) ile hesaplanan dey ykn 0.50 DD 3 TD
3 c
ortalama deeri 1.00 DD 3 TD
1.00 DM 3 TM
0.25 DD 3 TD
Denk.(14.6) ile hesaplanan dey ykn 0.50 DD 3 TD
4 c
ortalama deeri 1.00 DD 3 TD
1.00 DM 3 TM
0.25 DD 3 TD
Denk.(14.8) ile hesaplanan dey ykn 0.50 DD 3 TD
5 c
ortalama deeri 1.00 DD 3 TD
1.00 DM 3 TM
290
14.15.4. Yaltm Birimi Kabul Koullar
291
EK 14A ELASTOMER YALITIM BRMLERNN TEMEL ZELLKLER
14A.1 Elastomer yaltm birimleri, elik ve doal kauuk (veya neopren) plakalarn birlikte
kullanlmas ile yaplmtr (ekil 14A.1).
ekil 14A.1
ekil 14A.2
ekil 14A.2de:
FQ = Karakteristik dayanm,
k1 = Balang (Elastik) rijitlii,
k2 = kincil (Elastik tesi) rijitlik,
ke = D yerdeitirmesine karlk gelen edeer rijitlik,
292
F = D yerdeitirmesine karlk gelen yatay kuvvet,
Fy = Etkin akma dayanm,
Dy = Etkin akma yerdeitirmesidir.
14A.2 Yaltc birimin edeer rijitlii (ke), ykleme dngsnde uygulanan yatay kuvvetin
(F) bu kuvvete karlk gelen yatay yerdeitirme (D) deerine blnmesi ile elde edilir.
F
ke (14A.1)
D
14A.3 Edeer snm oran e bir ykleme dngsnde tketilen enerjinin (Wd), 2FD
deerine blnmesi ile elde edilecektir.
1 Wd
e (14A.2)
2 FD
14A.5 Kurun ekirdekli yaltm biriminin balang rijitlii, kurun ekirdein elastik rijitlii
ile belirlenecektir. Elastomer yaltm biriminin ikincil (elastik tesi) rijitlii Denk.(14A.4) ile
elde edilecektir.
k2 Gv ( Ar / Tr ) (14A.4)
Dairesel kesitli ve kurun ekirdekli elastomer yaltm birimleri iin Ar Denk.(14A.5) ile,
dikdrtgen kesitli ve kurun ekirdekli elastomer yaltm birimleri iin ise Ar Denk.(14A.6) ile
belirlenecektir.
Ar ( / 4)( B 2 BL2 ) (14A.5)
14A.6 Elastomer yaltm birimlerinin ekil Katsays (S) her bir elastomer katmannn elik
plaka ile yapm (yke maruz) yzey alannn (Ar), elastomer katman kenar yzeyi alanna
(AL) blnmesi ile bulunacaktr.
S Ar / AL (14A.7)
Dairesel kesitli ve kurun ekirdekli elastomer yaltm birimleri iin S deeri Denk.(14A.8) ile
hesaplanacaktr.
S ( B 2 BL2 ) / (4 Bt ) (14A.8)
Burada,
B = elik plaka ile yapm elastomer levha ap,
BL = Kurun ekirdek ap,
t = Elastomer katman kalnldr.
293
Ev Ar
kv (14A.9)
Tr
Yukardaki denklemde bulunan dey rijitlik modl Ev Denk.(14A.10) ile hesaplanacaktr.
1
Ev (14A.10)
1 1
Ec K
Burada K kauuk malzemenin hacim modldr ve 2000 MPa alnacaktr. Ec ise elastomer
yaltm biriminin basn modldr ve Denk.(14A.11) ile hesaplanacaktr.
Ec E0 (1 2kS 2 ) (14A.11)
Bu denklemde E0 kauuk malzemenin esneklik modldr ve E0=4Gv ifadesi ile
hesaplanacaktr. k katsays kauuk malzemenin sertlik deerinin 50, 60 ve 70 olduu
durumlarda, sras ile 0.75, 0.60 ve 0.55 olarak alnacaktr.
294
EK 14B ER YZEYL SRTNMEL YALITIM BRMLERNN TEMEL
ZELLKLER
14B.1 Eri yzeyli srtnmeli yaltm birimleri, iinde bir kayc elemann yer ald, bir veya
daha ok yzeyli i bkey elik elemanlardan oluur (ekil 14B.1). Bu tip yaltm birimlerinin
basitletirilmi kuvvet-yerdeitirme erisi (ykleme dngs) ekil 14B.2de gsterilmitir.
ekil 14B.1
ekil 14B2
ekil 14B.2de:
FQ = Fy = Karakteristik dayanm veya etkin akma dayanm,
k1 = Balang rijitlii,
k2 = kincil rijitlik,
ke = D yerdeitirmesine kar gelen edeer rijitlik,
F = D yerdeitirmesine kar gelen kuvvet,
Dy = Etkin akma yerdeitirmesidir.
14B.2 Karakteristik dayanm veya etkin akma dayanm Denk.(14B.1)de belirtildii gibi
(sfr yerdeitirmedeki) etkin srtnme katsays eile yaltm birimi zerine etkiyen dey
kuvvetin (P) arpmna eittir.
295
FQ Fy e P (14B.1)
14B.3 Balang rijitlii, hesaplarda ok yksek bir deer olan sanal bir rijitliktir. kincil
rijitlik Denk.(14B.2)de belirtildii gibi dey kuvvetin (P) eri yzeyli srtnmeli yaltm
birimi kayma yzeylerinin etkin erilik yarapna (Rc) blnmesi ile belirlenecektir.
P
k2 (14B.2)
Rc
14B.4 Verilen bir ykleme dngsndeki edeer rijitlik (ke), Denk.(14B.3)de belirtildii
gibi sz konusu dngde uygulanan maksimum yatay kuvvetin (F) ulalan maksimum yatay
yerdeitirmeye (D) blnmesi ile elde edilecektir.
F P e P
ke (14B.3)
D Rc D
296
BLM 15 DEPREM ETKS ALTINDA MEVCUT BNA SSTEMLERNN
DEERLENDRLMES VE GLENDRME TASARIMI N ZEL
KURALLAR
15.0. SMGELER
15.1. KAPSAM
15.1.2 Mevcut ve glendirilen yma binalarn kapasite hesab Blm 11deki esaslar
erevesinde yaplacaktr. Ancak mevcut yma binalarn bilgileri bu Blme gre
derlenecektir.
15.1.3 Mevcut ve glendirilen elik binalarn kapasite hesab Blm 4, Blm 5 ve Blm
9da yeni yaplacak binalar iin tanmlanan esaslar erevesinde yaplacaktr. Ancak mevcut
elik binalarn bilgileri bu Blme gre derlenecektir.
15.1.4 Mevcut nretimli betonarme binalarn kapasite hesab, Blm 4, Blm 5 ve Blm
8de yeni binalar iin tanmlanan esaslar erevesinde yaplacaktr. Ancak mevcut nretimli
betonarme binalarn bilgileri bu Blme gre derlenecektir.
15.1.5 Bu Blmde verilen kurallar, bina trnde olmayan yaplar iin geerli deildir.
Ayrca tarihi ve kltrel deeri olan tescilli yaplarn ve antlarn deerlendirilmesi ve
glendirilmesi bu Blm kapsam dndadr.
15.1.6 Binada hasara neden olan bir deprem sonrasnda hasarl binann deprem gvenlii bu
Blmde verilen yntemlerle belirlenemez.
15.1.7 Binada hasara neden olan bir deprem sonrasnda hasarl binann glendirilmesi ve
daha sonra glendirilmi binann deprem performansnn belirlenmesi iin bu Blmde
verilen esaslar uygulanacaktr. Hasarl binann glendirilmesinde mevcut elemanlarn
dayanm ve rijitliklerinin hangi lde gznne alnacana projeden sorumlu inaat
mhendisi karar verecektir.
298
15.2. BNALARDAN BLG TOPLANMASI
Binalarn incelenmesinden elde edilecek mevcut durum bilgilerinin kapsamna gre, her bina
tr iin bilgi dzeyi ve buna bal olarak 15.2.11de belirtilen bilgi dzeyi katsaylar
tanmlanacaktr. Bilgi dzeyleri srasyla snrl ve kapsaml olarak snflandrlacaktr. Elde
edilen bilgi dzeyleri tayc eleman kapasitelerinin hesaplanmasnda kullanlacaktr.
15.2.2.1 Snrl bilgi dzeyinde tayc sistem zellikleri binada yaplacak lmlerle
belirlenir. Snrl bilgi dzeyi sadece Tablo 3.1de tanmlanan Dier Binalar (BKS=3) iin
uygulanacaktr.
15.2.2.2 Kapsaml bilgi dzeyinde snrl bilgi dzeyine gre daha fazla lm yaplr.
15.2.4.1 Bina Geometrisi: Saha almas ile binann tayc sistem plan rlevesi elde
edilecektir. Mimari projeler mevcut ise rleve almalarna yardmc olarak kullanlr. Elde
edilen bilgiler tm betonarme elemanlarn ve blme duvarlarnn her kattaki yerini ve
malzemesini, eksen aklklarn, yksekliklerini ve boyutlarn iermelidir ve binann hesap
modelinin oluturulmas iin yeterli olmaldr. Temel sistemi bina iinde veya dnda alacak
yeterli sayda inceleme ukuru ile belirlenecektir. Binadaki ksa kolonlar ve benzeri
olumsuzluklar kat planna ve kesitlere ilenecektir. Binann komu binalarla olan ilikisi (ayrk,
bitiik, derz var/yok) belirlenecektir.
299
olmak zere perde ve kolonlarn % 5inin pas paylar syrlarak donat tespiti yaplacaktr.
Donat tespiti amacyla her kattan bir adet kiriin pas pay syrlacaktr. Syrma ilemi
kolonlarn ve kirilerin uzunluunun aklk ortasndaki te birlik blmde yaplmaldr.
Syrlan yzeyler daha sonra yksek dayanml tamir harc ile kapatlacaktr. Ayrca pas pay
syrlmayan kolonlarn %20sinde enine ve boyuna donat says ve yerleimi donat tespit
cihazlar ile belirlenecektir. Donat tespiti yaplan betonarme kolonlarda bulunan mevcut
donatnn minimum donatya orann ifade eden donat gerekleme katsays belirlenecektir.
Kolon kapasitelerinin belirlenmesinde kullanlan bu katsay 1den byk olamaz. Bu katsay
donat tespiti yaplmayan dier tm kolonlara uygulanarak olas donat miktarlar
belirlenecektir. Kiriler iin yalnzca dey tasarm ykleri altnda gerekli olan donat
kullanlacaktr.
15.2.5.1 Bina Geometrisi: Binann betonarme projeleri mevcut ise yaplacak lmlerle
mevcut geometrinin projelere uygunluu kontrol edilir. Projeler lmler ile nemli farkllklar
gsteriyor ise proje yok saylr. Proje yoksa, saha almas ile binann tayc sistem rlevesi
elde edilecektir. Elde edilen bilgiler tm betonarme elemanlarn ve blme duvarlarn her kattaki
yerini, aklklarn, yksekliklerini ve boyutlarn ve malzemesini iermelidir. Binadaki ksa
kolonlar ve benzeri olumsuzluklar kat planna ve kesitlere ilenecektir. Komu binalarla ilikisi
(ayrk, bitiik, derz var/yok) belirlenecektir. Bina geometrisi bilgileri, bina ktlesinin hassas
biimde tanmlanmas iin gerekli ayrntlar iermelidir. Temel sistemi bina iinde veya
dnda alacak yeterli sayda inceleme ukuru ile belirlenecektir.
15.2.5.2 Eleman Detaylar: Binann betonarme detay projeleri mevcut ise donatnn projeye
uygunluunun kontrolu iin 15.2.4.2de belirtilen ilemler ayn miktardaki betonarme
elemanda uygulanacaktr. Ayrca pas pay syrlmayan perde ve kolonlarn %20sinde ve
ereve kirilerinin %10unda enine ve boyuna donat says ve yerleimi donat tespit cihazlar
ile belirlenecektir. Proje ile uygulama arasnda uyumsuzluk bulunmas halinde, betonarme
elemanlardaki mevcut donatnn projede ngrlen donatya orann ifade eden donat
gerekleme katsays perdeler, kolonlar ve kiriler iin ayr ayr belirlenecektir. Eleman
kapasitelerinin belirlenmesinde kullanlan bu katsay 1den byk olamaz. Bu katsay donat
tespiti yaplmayan dier tm elemanlara uygulanarak olas donat miktarlar belirlenecektir.
Betonarme projeler veya inaat (uygulama) izimleri mevcut deil ise, her katta en az ikier
adet olmak zere kolonlarn ve perdelerin %10unun pas paylar syrlarak donat tespiti
300
yaplacaktr. Syrlan yzeyler daha sonra yksek dayanml tamir harc ile kapatlacaktr.
Ayrca pas pay syrlmayan kolon ve perdelerin %30unda ve kirilerin %15inde enine ve
boyuna donat says ve yerleimi donat tespit cihazlar ile belirlenecektir.
15.2.5.3 Malzeme zellikleri: Kolonlardan veya perdelerden zemin katta , dier katlarda
iki adetten az olmamak zere ve binada toplam 9 adetten az olmamak zere, her 400 m2den
bir adet beton rnei alnarak deney yaplacaktr. Elemanlarn kapasitelerinin hesaplanmasnda,
rneklerden elde edilen (ortalama eksi standart sapma) deeri ile (0.85 arp ortalama) deeri
arasndan byk olan mevcut beton dayanm olarak alnacaktr. Bir grup beton rneine ait
deney sonular arasnda en kk deer ile geriye kalan sonularn ortalamas arasndaki farkn
deerlendirilmesi ile en kk deerin istatistiki olarak sapan bir sonu olup olmad kontrol
edilecektir. Bu amala, gruptaki numune sonularnn deerlendirilmesinde, en dk tek
deer, geriye kalan dier sonularn ortalamasnn %80ninden daha dk ise bu numune
deerlendirmeye alnmaz. Beton dayanmnn binadaki dalm, beton rnekleri deney
sonular ile uyarlanm beton ekici okumalar veya benzeri hasarsz inceleme aralar ile
kontrol edilebilir. Donat snf, yukardaki paragrafta akland ekilde syrlan yzeylerde
yaplan inceleme ile tespit edilecek, her snftaki elik iin (S220, S420, vb.) birer adet rnek
alnarak deney yaplacak, eliin akma gerilmesi, kopma dayanm ve ekildeitirme
zellikleri belirlenerek projeye uygunluu saptanacaktr. Projesine uygun ise, eleman kapasite
hesaplarnda projede kullanlan eliin karakteristik akma gerilmesi mevcut elik akma
gerilmesi olarak alnacaktr. Uygun deil ise en az adet rnek daha alnarak deney yaplacak,
elde edilen en elverisiz akma gerilmesi eleman kapasite hesaplarnda mevcut elik akma
gerilmesi olarak alnacaktr. Bu incelemede, donatsnda korozyon gzlenen elemanlar planda
iaretlenecek ve bu durum eleman kapasite hesaplarnda dikkate alnacaktr.
15.2.6.2 Eleman Detaylar: elik projeleri veya imalat izimleri mevcut deil ise her kattaki
elik veya dier tr elemanlarn (kolon, kiri, birleim, apraz, deme) tmnn boyut
kontrol yaplacak, kaynak zellikleri ve birleim detaylar ayrntl olarak belirlenecektir.
Uygulama projeleri veya imalat izimleri mevcut ise yukarda belirtilen elemanlarn %20sinin
hassas boyut kontrolu yaplacaktr.
15.2.6.3 Malzeme zellikleri: elik projeleri mevcut deil ise her elik yap eleman trnden
birer rnek kesilerek deney yaplacak, dayanm ve ekildeitirme zellikleri belirlenecektir.
Ayn ekilde binadan bir kaynak rnei kesilerek kartlacak ve deney yaplacaktr. kartlan
rneklerin yerleri doldurularak onarlacaktr. Bulonlu birleimler iin ise bir civata rnei
alnarak deney yaplacaktr. Elemanlarn kapasitelerinin hesaplanmasnda, deneylerden elde
edilen ortalama dayanmlar mevcut elik akma gerilmesi olarak alnacaktr.
15.2.7.2 Eleman Detaylar: Binann elik detay projeleri mevcuttur. Projelerde belirtilen
eleman boyutlar ve birleim detaylar, binadaki her eleman ve birleim trnn toplam
saysnn en az %20sinde kontrol edilerek dorulanacaktr.
301
15.2.7.3 Malzeme zellikleri: Projede belirtilen elik snf, en az bir elik elemandan rnek
kesilerek ve deney yaplarak kontrol edilecektir. Ayn ekilde projede bulunan bir kaynakl
birleimden rnek kesilerek kartlacak ve deney yaplarak dayanmnn projeye uygunluu
kontrol edilecektir. kartlan rneklerin yerleri doldurularak onarlacaktr. Bulonlu birleimler
iin ise bir civata rnei alnarak deney yaplacaktr. Eer proje ile uygunluk dorulanrsa,
eleman kapasitelerinin hesaplanmasnda projede ngrlen karakteristik dayanmlar mevcut
elik akma gerilmesi olarak alnacaktr. Eer proje ile uygunluk salanamazsa en az er adet
rnek ve kaynak rnei alnarak deney yaplacak, elde edilen en elverisiz deerler eleman
kapasite hesaplarnda mevcut elik akma gerilmesi olarak alnacaktr.
Bina geometrisi iin 15.2.4.1deki koullar geerlidir. Sadece betonarmenin yerini nretimli
betonarme alacaktr. Eleman detaylar iin 15.2.6.2deki koullar geerlidir, ancak bu
maddedeki elik yerine nretimli betonarme kullanlacaktr. Malzeme zelliklerinin tespitinde
15.2.4.3deki koullar geerlidir.
Bina geometrisi iin 15.2.5.1de verilen koullar geerlidir. Eleman detaylar iin 15.2.7.2de
verilen koullar geerlidir. Sadece ilgili maddelerde elik yerine nretimli betonarme
kullanlacaktr. Beton basn dayanm iin her 600 m2 alandan en az bir adet rnek alnarak
deney yaplacaktr. Binadan alnan toplam beton rnei says en az 5 olacaktr. Elemanlarn
kapasite hesaplarnda deneylerden elde edilen ortalama beton basn dayanm veya projede
belirtilen beton basn dayanm (dk olan) mevcut beton dayanm olarak alnacaktr.
Elemanlarn kapasite hesabnda kullanlacak donat akma gerilmesi, projede belirtilen elik
snfnn karakteristik akma gerilmesi olacaktr.
15.2.10.1 Bina Geometrisi: Mimari projeler mevcut ise binada yaplacak grsel inceleme ile
mevcut geometrinin projeye uygunluu tespit edilecektir. Mimari proje yoksa binann sistem
rlevesi elde edilecektir. Elde edilen bilgiler yma duvarlarn her kattaki yerini, uzunluklarn,
kalnlklarn, boluklarn ve kat yksekliklerini iermelidir.
15.2.10.2 Detaylar: atnn ve demenin tr, duvarlarla balant ekilleri, hatl ve lentolarn
durumu grsel olarak tespit edilecektir.
15.2.10.3 Malzeme zellikleri: Duvar malzemelerinin tr, duvar yzeyinin bir blmnn
svas kaldrlarak gzle tespit edilecektir. Bina dayanm hesaplarnda Blm 11de her duvar
tr iin verilen duvar kesme dayanmlar esas alnacaktr.
15.2.11.1 Bina Geometrisi: Binann sistem rlevesi karlacaktr. Elde edilen bilgiler yma
duvarlarn her kattaki yerini, uzunluklarn, kalnlklarn, boluklarn ve kat yksekliklerini
iermelidir. Temel sistemi bina dndan alacak bir inceleme ukuru ile belirlenecektir.
15.2.11.2 Detaylar: atnn ve demenin tr, duvarlarla balant ekilleri, hatl ve lentolarn
durumu grsel olarak incelenecektir. Bu inceleme sonucunda her katta rijit diyafram zelliinin
salanp salanmad tespit edilecektir. Eer bu zellik salanamyorsa binann deprem
gvenlii bakmndan yetersiz olduuna karar verilecektir. Duvarlarn kararll 11.4.5.1e
302
gre tahkik edilecektir. Bu koullar salamayan duvarlar deprem hesabnda dikkate
alnmayacaktr.
15.2.11.3 Malzeme zellikleri: Duvar malzemelerinin tr, duvar yzeyinin bir blmnn
svas kaldrlarak gzle tespit edilecektir. Duvar malzemesi zelliklerinin belirlenmesi iin
binadan en az 2 adet duvar paras rnei alnacak ve Blm 11e gre yaplacak hesaplarda
bu rneklerin basn dayanm deneylerinden elde edilecek ortalama zellikler kullanlacaktr.
Bina dayanm hesaplarnda, Blm 11de her duvar tr iin verilen duvar kesme dayanmlar
esas alnacaktr.
(a) ncelenen binalardan edinilen bilgi dzeylerine gre eleman kapasitelerine uygulanacak
Bilgi Dzeyi Katsaylar Tablo 15.1de verilmektedir.
(b) Malzeme dayanmlar, zellikle belirtilmedike ilgili tasarm ynetmeliklerinde verilen
malzeme katsaylar ile blnmeyecektir. Eleman kapasitelerinin hesabnda mevcut malzeme
dayanmlar kullanlacaktr.
Snek elemanlar iin kesit dzeyinde snr durum tanmlanmtr. Bunlar Minimum Hasar
Snr (MN), Gvenlik Snr (GV) ve Gme Snr (G)dr. Minimum hasar snr ilgili kesitte
elastik tesi davrann balangcn, gvenlik snr kesitin dayanmn gvenli olarak
salayabilecei elastik tesi davrann snrn, gme snr ise kesitin gme ncesi
davrannn snrn tanmlamaktadr. Gevrek olarak hasar gren elemanlarda bu snflandrma
geerli deildir.
Kritik kesitlerinin hasar MNye ulamayan elemanlar Minimum Hasar Blgesinde, MN ile
GV arasnda kalan elemanlar Belirgin Hasar Blgesinde, GV ve G arasnda kalan elemanlar
leri Hasar Blgesinde, Gyi aan elemanlar ise Gme Blgesinde yer alrlar (ekil 15.1).
303
Kuvvet
GV G
MN
ekildeitirme
ekil 15.1
15.4.1 Ynetmeliin bu Blmne gre deprem hesabnn amac, mevcut veya glendirilmi
binalarn deprem performansn belirlemektir. Bu amala 15.5de tanmlanan dorusal veya
15.6da tanmlanan dorusal olmayan hesap yntemleri kullanlabilir. Ancak, teorik olarak
farkl yaklamlar esas alan bu yntemlerle yaplacak performans deerlendirmelerinin birebir
ayn sonucu vermesi beklenmemelidir. Aada tanmlanan genel ilke ve kurallar her iki trdeki
yntemler iin de geerlidir.
15.4.2 Deprem etkisinin tanmnda, 2.2ye gre belirlenen deprem yer hareketi dzeyleri iin
2.3.5de verilen yatay elastik tasarm spektrumu kullanlacaktr. Deprem hesabnda 3.1.2de
tanmlanan Bina nem Katsays uygulanmayacaktr (I =1.0).
15.4.3 Binalarn deprem performans, binaya etkiyen dey yklerin ve deprem etkilerinin
birleik etkileri altnda deerlendirilecektir. Deprem hesabnda ktleler 4.5.9a gre
tanmlanacaktr.
15.4.4 Deprem kuvvetleri binaya her iki dorultuda ve her iki ynde ayr ayr etki
ettirilecektir.
15.4.5 Binann tayc sistem modeli, deprem etkileri ile dey yklerin ortak etkileri altnda
yap elemanlarnda oluacak i kuvvet, yerdeitirme ve ekildeitirmeleri hesaplamak iin
yeterli dorulukta hazrlanacaktr.
15.4.6 Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her katta iki yatay
yerdeitirme ile dey eksen etrafnda dnme serbestlik dereceleri gznne alnacaktr. Kat
serbestlik dereceleri her katn ktle merkezinde tanmlanacak, ayrca ek dmerkezlik
uygulanmayacaktr.
15.4.8 7.3.8e gre ksa kolon olarak tanmlanan kolonlar, tayc sistem modelinde gerek
serbest boylar ile tanmlanacaktr.
15.4.9 Bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisindeki betonarme kesitlerin
etkileim diyagramlarnn tanmlanmasna ilikin koullar aada verilmitir:
304
(a) Deprem hesabnda beton ve donat eliinin 15.2de tanmlanan bilgi dzeyine gre
belirlenen mevcut dayanmlar esas alnacaktr.
(b) Betonun maksimum basn birim ekildeitirmesi 0.003, donat eliinin maksimum birim
ekildeitirmesi ise 0.01 alnabilir.
(c) Etkileim diyagramlar uygun biimde dorusallatrlarak ok dorulu veya ok dzlemli
diyagramlar olarak modellenebilir.
15.4.10 Betonarme sistemlerin eleman boyutlarnn tanmnda birleim blgeleri sonsuz rijit
u blgeleri olarak gznne alnabilir.
15.4.11 Eilme etkisindeki betonarme elemanlarda atlam kesite ait etkin kesit rijitlikleri
kullanlacaktr. Etkin kesit rijitlikleri 4.5.8e gre hesaplanacaktr.
15.4.12 Betonarme tablal kirilerin pozitif ve negatif plastik momentlerinin hesabnda tabla
betonu ve iindeki donat hesaba katlabilir.
15.4.15 Blm 3, Blm 4 ve Blm 5de modelleme ile ilgili olarak verilen dier esaslar
geerlidir.
15.5.1.2 Mod Birletirme Yntemi ile modal taban kesme kuvvetinin 4.8.2ye gre hesabnda
Ra=1 alnacaktr. Uygulanan deprem dorultusu ve yn ile uyumlu eleman i kuvvetlerinin ve
kapasitelerinin hesabnda bu dorultuda hakim olan modda elde edilen i kuvvet ynleri esas
alnacaktr.
305
15.5.2.2 Betonarme elemanlar, krlma tr eilme ise snek, kesme ise gevrek olarak
snflandrlrlar.
(a) Kolon, kiri ve perdelerin snek eleman olarak saylabilmeleri iin bu elemanlarn kritik
kesitlerinde eilme kapasitesi ile uyumlu olarak hesaplanan kesme kuvveti Venin, 15.2de
tanmlanan bilgi dzeyi ile uyumlu mevcut malzeme dayanm deerleri kullanlarak
Denk.(7.10)a gre hesaplanan kesme kapasitesi Vryi amamas gereklidir. Venin hesab
kolonlar iin 7.3.7ye, kiriler iin 7.4.5e ve perdeler iin 7.6.6ya gre yaplacak, ancak
Denk.(7.16)da v =1 alnacaktr. Kolon, kiri ve perdelerde Venin hesabnda peklemeli
tama gc momentleri yerine tama gc momentleri kullanlacaktr. Dey ykler ile
birlikte Ra =1 alnarak depremden hesaplanan toplam kesme kuvvetinin Veden kk olmas
durumunda Ve yerine bu kesme kuvveti kullanlacaktr.
(b) Yukarda (a)da verilen snek eleman koullarn salamayan betonarme elemanlar, gevrek
olarak hasar gren elemanlar olarak tanmlanacaktr.
15.5.2.3 Snek kiri, kolon ve perde kesitlerinin etki/kapasite oran (EKO), dey ykler ve
deprem etkisi altnda Ra = 1 alnarak hesaplanan toplam kesit momentinin kesit moment
kapasitesine blnmesi ile elde edilir. EKO hesabnda uygulanan deprem kuvvetinin yn
dikkate alnacaktr. Kolon ve perde kesitlerinin eilme momenti kapasitelerine karlk gelen
eksenel kuvvetler, dey ykler ve Ra= 4 alnarak hesaplanan deprem yklerinin ortak etkisi
altnda hesaplanacaktr.
15.5.2.5 Betonarme kolon-kiri birleimlerinde tm snr durumlar iin birleime etki eden
ve Denk.(7.11)den hesaplanacak kesme kuvvetlerinin 7.5.2.2de verilen kesme dayanmlarn
amamas gerekir. Ancak Denk.(7.11)de Vkol yerine 7.3.7ye gre peklemeyi gznne
almadan hesaplanan Ve kullanlacak, Denk.(7.12) veya Denk.(7.13)deki dayanm hesabnda
ise fcd yerine 15.2de tanmlanan bilgi dzeyine gre belirlenen mevcut beton dayanm
kullanlacaktr. Birleim kesme kuvvetinin kesme dayanmn amas durumunda, kolon-kiri
birleim blgesi gevrek olarak hasar gren eleman olarak tanmlanacaktr.
15.5.3.1 Dorusal elastik hesap yntemleri, aada belirtilen durumlardan herhangi birinin
olumas durumunda uygulanamaz.
(a) Bina ykseklik snfnn 5den kk olmas (BYS < 5).
(b) Binada 3.7.2.4de belirtilen B3 dzensizliinin bulunmas.
(c) Betonarme binalarda, binann st kat haricindeki herhangi bir katnda, her bir deprem
dorultusu iin dey snek elemanlarn (kolon, perde ve glendirilmi blme duvarlar)
ortalama EKO deerinin deprem ynndeki kirilerin ortalama EKO deerinden byk olmas.
(d) Binann st kat haricindeki herhangi bir katnda, her bir deprem dorultusu iin dey
snek elemanlarn (kolon, perde ve glendirilmi blme duvarlar) kesme kuvveti ile
leklendirilmi ortalama EKO deerinin 2den byk olmas.
(e) Binann st kat haricindeki herhangi bir katnda, her bir deprem dorultusundaki snek
kirilerin ortalama EKO deerinin 3.5den byk olmas.
306
15.5.3.2 Binada 15.5.3.1 (a)-(e)de belirtilen durumlardan herhangi birinin olumas halinde
bina 15.6da belirtilen yntemlerden birisi ile deerlendirilecektir.
15.5.4.1 Eleman kesitlerinin birim ekildeitirme istemleri, 4.7 veya 4.8.2ye gre yaplan
hesap sonucunda herhangi bir eleman ucunda elde edilen toplam yerdeitirmi eksen dnmesi
k kullanarak belirlenecektir. Eleman ularndaki yerdeitirmi eksen dnmelerinin tanm
EK 15Ada verilmektedir.
t
k y (15.1)
y
Lp
15.5.4.3 Betonarme sistemlerde betonun basn birim ekildeitirmesi istemi ile donat
eliindeki birim ekildeitirme istemi, Denk.(15.1) ile tanmlanan toplam erilik istemine
gre moment-erilik analizi ile hesaplanacaktr.
15.5.4.4 Sargl veya sargsz beton ve donat elii modelleri iin, bakaca bir seim
yaplmad durumlarda, EK 5Bden yararlanlabilir.
15.6.1. Tanm
307
15.7 EKLDETRME SINIRLARI
15.7.1.1 Beton ve donat eliinin 15.5.4e veya 15.6.2ye gre elde edilen birim
ekildeitirme talepleri, aada tanmlanan birim ekildeitirme kapasiteleri ile
karlatrlarak, kesit dzeyinde tayc sistem performans belirlenecektir.
Mevcut veya glendirilmi elik binalarda hesaplanan ekildeitirmeler iin izin verilen
ekildeitirme snrlar, ilgili performans dzeyleri iin EK 5Ede verilmitir. Malzeme
dayanmlar olarak mevcut dayanmlar kullanlacaktr.
308
telemesi oran, ilgili katta hesaplanan en byk greli kat telemesinin kat yksekliine
blnmesi ile elde edilecektir.
Mevcut binalarn deprem performans, uygulanan deprem etkisi altnda binada olumas
beklenen hasarlarn durumu ile ilikili olup drt farkl hasar durumu esas alnarak
tanmlanmtr. 15.5 ve 15.6da tanmlanan hesap yntemlerinin uygulanmas ve 15.7ye gre
eleman eleman performanslarna karar verilmesi ile bina deprem performans dzeyi belirlenir.
Binalarn deprem performansnn belirlenmesi iin uygulanacak kurallar aada verilmitir.
Burada verilen kurallar betonarme, nretimli betonarme ve elik binalar iin geerlidir. Yma
binalarda uygulanacak kurallar 15.8.9de verilmitir.
Tayc elemanlarn tm Minimum Hasar Blgesindedir. Eer varsa, gevrek olarak hasar
gren elemanlarn glendirilmeleri kayd ile, bu durumdaki binalarn Kesintisiz Kullanm
Performans Dzeyinde olduu kabul edilir.
Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap sonucunda kirilerin
en fazla %10u Belirgin Hasar Blgesine geebilir, ancak dier tayc elemanlarnn tm
Minimum Hasar Blgesindedir. Eer varsa, gevrek olarak hasar gren elemanlarn
glendirilmeleri kayd ile, bu durumdaki binalarn Hemen Kullanm Performans Dzeyinde
olduu kabul edilir.
Eer varsa, gevrek olarak hasar gren elemanlarn glendirilmeleri kayd ile, aadaki
koullar salayan binalarn Can Gvenlii Performans Dzeyinde olduu kabul edilir:
(a) Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap sonucunda,
ikincil (yatay yk tayc sisteminde yer almayan) kiriler hari olmak zere, kirilerin en fazla
%30'u ve dey elemanlarn (kolonlar, perdeler ve glendirilmi blme duvarlar) aadaki
(b) paragrafnda tanmlanan kadar leri Hasar Blgesine geebilir.
309
(b) leri Hasar Blgesindeki dey elemanlarn, her bir katta dey elemanlar tarafndan
tanan kesme kuvvetine toplam katks %20nin altnda olmaldr. En st katta leri Hasar
Blgesindeki dey elemanlarn kesme kuvvetleri toplamnn, o kattaki tm dey elemanlarn
kesme kuvvetlerinin toplamna oran en fazla %40 olabilir.
(c) Dier tayc elemanlarn tm Minimum Hasar Blgesi veya Belirgin Hasar
Blgesindedir. Ancak, herhangi bir katta alt ve st kesitlerinin ikisinde birden Belirgin Hasar
Snr alm olan dey elemanlar tarafndan tanan kesme kuvvetlerinin, o kattaki tm dey
elemanlar tarafndan tanan kesme kuvvetine orannn %30u amamas gerekir (Dorusal
elastik yntemle hesapta, alt ve st dm noktalarnn ikisinde birden Denk.(7.3)n
saland kolonlar bu hesaba dahil edilmezler).
Gevrek olarak hasar gren tm elemanlarn Gme Blgesinde olduunun gznne alnmas
kayd ile, aadaki koullar salayan binalarn Gme ncesi Performans Dzeyinde olduu
kabul edilir:
(a) Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap sonucunda,
ikincil (yatay yk tayc sisteminde yer almayan) kiriler hari olmak zere, kirilerin en fazla
%20si Gme Blgesine geebilir.
(b) Dier tayc elemanlarn tm Minimum Hasar Blgesi, Belirgin Hasar Blgesi veya leri
Hasar Blgesindedir. Ancak, herhangi bir katta alt ve st kesitlerinin ikisinde birden Belirgin
Hasar Snr alm olan dey elemanlar tarafndan tanan kesme kuvvetlerinin, o kattaki tm
dey elemanlar tarafndan tanan kesme kuvvetine orannn %30u amamas gerekir
(Dorusal elastik yntemle hesapta, alt ve st dm noktalarnn ikisinde birden
Denk.(7.3)n saland kolonlar bu hesaba dahil edilmezler).
(c) Binann mevcut durumunda kullanm can gvenlii bakmndan sakncaldr.
Dorusal ve dorusal olmayan yntemlerle yaplan hesapta her bir deprem dorultusunda,
binann herhangi bir katndaki glendirilmi blme duvar teleme kapasitelerinin, her bir hasar
snr iin Tablo 15.2de verilen teleme snrlarn salamas gereklidir. Aksi durumda 15.8.3-
15.8.7de yaplan hasar deerlendirmeleri gznne alnmayacaktr.
Yma binalarn performans dzeyine, 15.2'ye gre yaplan inceleme ve Blm 11e gre
yaplan hesap sonucunda karar verilecektir. Eer yma binann her iki dorultudaki tm
duvarlarnn kesme dayanm uygulanan deprem etkileri altnda oluan kesme kuvvetlerini
karlamaya yeterli ise, binann Hemen Kullanm Performans Dzeyini salad sonucuna
varlr. Herhangi bir katta uygulanan deprem dorultusunda bu koulu salamayan duvarlarn
kat kesme kuvvetine katks %20'nin altnda ise binann Can Gvenlii Performans Dzeyini
salad kabul edilecektir. Bu durumlarn dnda binann Gme Durumunda olduu kabul
edilir.
310
15.9. BNALARIN GLENDRLMES
Glendirme uygulamalar, her tayc sistem tr iin eleman ve bina sistemi dzeyinde
olmak zere iki farkl kapsamda deerlendirilecektir.
15.9.3.1 Binann kolon, kiri, perde, birleim blgesi gibi deprem yklerini karlayan
elemanlarnda dayanm ve ekildeitirme kapasitelerinin arttrlmasna ynelik olarak
uygulanan ilemler, eleman glendirmesi olarak tanmlanr.
15.10.1.1 Betonarme Sarg: Mevcut kolonun pas pay syrlarak veya yzeyleri
przlendirilerek uygulanacaktr. Betonarme sarg gerek yatay, gerekse dey donatnn
yerletirilmesi, beton dklmesi ve minimum pas paynn salanmas iin yeterli kalnlkta
olmaldr. En az sarg kalnl 100 mmdir. Betonarme sarg kat demesinin stnde balar ve
st kat demesinin altnda sona erer. Eksenel basn dayanmnn arttrlmas amac ile yaplan
sargda, sarg betonu iindeki enine donat iin kolonun tm ykseklii boyunca 7.3.4.2de
verilen kurallar uygulanacaktr. Sarlm kolonun kesme ve basn dayanmlarnn hesabnda,
311
sarlm brt kesit boyutlar ile manto betonunun tasarm dayanm kullanlacak, ancak elde
edilen dayanmlar 0.9 ile arplarak azaltlacaktr.
15.10.1.2 elik Sarg: elik sarg dikdrtgen betonarme kolonlarn kelerine drt adet
boyuna kebent yerletirilmesi ve kebentlerin belirli aralklarla dzenlenen yatay plakalarla
kaynaklanmas ile oluturulur. Kebentler ile betonarme yzeyler arasnda boluk
kalmamaldr. Yatay plakalar drt yzeyde srekli olmaldr. elik sargnn kolon eilme-
eksenel yk kapasitesini arttrmas iin kebentlerin alt ve st demeler arasnda srekli
olmas (boluklarn alnmas) ve demelere balk plakalar ile basn aktarmas aktarmnn
saland hesapla gsterilmelidir. Gerekirse kebentlere n ykleme yaplarak mevcut
betonarme kolon kesitinin dey yklerden kaynaklanan eksenel basn yk azaltlabilir. elik
sarg ile salanacak ek kesme dayanm Denk.(15.7) ile hesaplanacaktr.
t jbd
Vj f yw (15.7)
s
Denk.(15.7)de tj , b, ve s yatay plakalarn kalnl, genilii ve aral, d ise kesitin faydal
yksekliidir. elik sarg ile bindirmeli eklerin zayflklarnn giderilmesi iin sarg boyunun
bindirme blgesi boyundan en az %50 uzun olmas ve elik sargnn donat bindirme blgesinde
kolonun karlkl yzlerinde dzenlenen en az 16 mm apnda iki sra bulonlu ankrajla
sktrlmas gereklidir. Bindirme ekinin kolonun alt ucunda yaplm olmas durumunda en
az iki sra bulonlu ankraj alt demenin srasyla 250 ve 500 mm zerinde yaplacaktr.
15.10.1.3 Lifli Polimer (LP) Sarg: LP tabakasnn kolonlarn evresine, lifler enine donatlara
paralel olacak ekilde, sarlmas ve yaptrlmas ile sarglama salanr. LP sargs ile
betonarme kolonlarn sneklik kapasitesi, kesme ve basn dayanmlar ile boyuna donat
bindirme boyunun yetersiz olduu durumlarda donat kenetlenme dayanm arttrlr. LP
sarglama ile yaplan glendirmelerde tam sarg (tm kesit evresinin sarlmas) yntemi
kullanlmal ve sarg sonunda en az 200 mm bindirme yaplmaldr. LP sargs dikdrtgen
kolonlarda kolon kelerinin en az 30 mm yarapnda yuvarlatlmas ile uygulanabilir. LP
uygulamas retici tarafndan nerilen ynteme uygun olarak gerekletirilmelidir. LP ile
sarglanan kolonlarda elde edilen kesme, eksenel basn ve kenetlenme dayanmlarnn art
ile sneklik artnn hesap yntemleri EK 15Bde verilmektedir.
Kolonlarn eilme kapasitesini arttrmak iin kolon kesitleri bytlebilir. Bu ilem ayn
zamanda kolonun kesme ve basn kuvveti kapasitelerini de arttrr. Bytlen kolona eklenen
boyuna donatlarn katlar arasnda sreklilii salanacaktr. Boyuna donatlar kat
demelerinde alan deliklerden geirilecektir. Kolon-kiri birleim blgelerinde kiriler
delinerek veya kirilere ankraj yaplarak gerekli enine donat konulacaktr. Kolonun bytlen
kesiti 7.3.4e gre enine donat ile sarlacaktr. Bytlen kolon kesitinin pas pay, eklenen
dey ve yatay donaty rtmek iin yeterli kalnlkta olacaktr. Yeni ve eski betonun
aderansnn salanmas iin mevcut kolonun yzeyindeki sva tabakas syrlacak ve beton
yzeyleri przlendirilecektir. Bytlm kolon kesitinin eilme, kesme, basn dayanmnn
ve eilme rijitliinin hesabnda brt kesit boyutlar ve eklenen kesit betonunun tasarm
zellikleri esas alnacak, ancak elde edilen rijitlik ve dayanmlar 0.9 ile arplarak azaltlacaktr.
312
15.10.3. Kirilerin Sarlmas
15.10.3.1 Dtan Etriye Ekleme: Kesme dayanm yetersiz olan kiri mesnet blgelerinde
gerekli sayda etriye ubuu kiriin iki yzne ekil 15.3de gsterildii gibi dtan
eklenecektir. Kiri altna yerletirilen bir elik profile bulonla balanan ubuklar, stteki
demede alan deliklerden geirilerek deme st yzeyinde alan yuvann iine bklerek
yerletirilecektir. Daha sonra betonda alan boluklar beton ile doldurulacaktr. Bu yntem
ayn esaslarla farkl detaylar kullanlarak da uygulanabilir. Kirilerin dtan eklenen etriyeler
ile arttrlan kesme dayanm TS-500e gre hesaplanacaktr. Dtan eklenen etriyelerin
sarglama etkisi yoktur, kiri kesitinin snekliini arttrmaz. Bu uygulamada profil ve bulonlar
d etkilere kar korunmaldr.
15.10.3.2 Lifli Polimer (LP) ile Sarma: LP sarglama ile kiri snekliinin ve kesme
dayanmnn arttrlmasnda tam sarg (tm kesit evresinin sarlmas) yntemi kullanlmaldr.
LP ile glendirilen kiri kesme dayanm EK 15Bde verilen Denk.(15B.1)e gre
hesaplanabilir. Sreksiz (eritler halinde) LP kullanlmas durumunda LP eritlerin aralklar
(wf d 4) deerini gememelidir. LP sargs kirilerde kelerin en az 30 mm yarapnda
yuvarlatlmas ile uygulanacaktr. LP ile yaplan sarglamalarda sarg sonunda en az 200 mm
bindirme yaplmaldr. LP uygulamas retici firma tarafndan nerilen ynteme uygun olarak
gerekletirilmelidir.
Tamir betonu
D etriye
elik profil
ekil 15.3
Temel stnden yukarya kadar st ste sreklilik gsteren betonarme ereve iindeki blme
duvarlarnn rijitlii ve kesme dayanm, EK 15Cde tanmlanan glendirme yntemi ile
arttrlabilir. Eer binann glendirilmesi esas olarak blme duvarlarn glendirilmesi ile
yaplyorsa, bu yntem sadece bodrum hari en fazla katl binalarda uygulanabilir.
313
15.10.5. Betonarme Tayc Sistemlerin Yerinde Dkme Betonarme Perdeler ile
Glendirilmesi
Yanal rijitlii ve dayanm yetersiz olan betonarme tayc sistemler, yerinde dkme betonarme
perdelerle glendirilebilir. Betonarme perdeler mevcut ereve dzlemi iinde veya ereve
dzlemine bitiik olarak dzenlenebilir.
15.10.5.3 Perde ucunda mevcut kolon bulunmamas durumunda 7.6.5e gre perde u blgesi
oluturulacaktr. Perde ucunda mevcut kolon bulunmas durumunda mevcut kolondan u
blgesi olarak yararlanlabilir. Gerekli durumlarda mevcut kolon 15.10.2ye gre bytlerek
perde u blgesi oluturulacaktr. Perdenin altna 16.7 ve 16.8de verilen esaslar uyarnca temel
yaplacaktr. Perde temeli, perde tabannda oluan i kuvvetleri temel zeminine gvenle
aktaracak ekilde boyutlandrlacaktr. Perde temelinde oluabilecek d merkezlii azaltmak
amacyla perde temeli komu kolonlar ierecek ekilde geniletilerek mevcut kolonlarn
eksenel basn kuvvetlerinden yararlanlabilir. Perde temelinin mevcut temel sistemi ile birlikte
almas iin gerekli nlemler alnacaktr.
314
15.10.6. Betonarme Sisteme Yeni ereveler Eklenmesi
Betonarme sistemin dna eklenecek erevelerin temelleri mevcut binann temelleri ile
birlikte dzenlenecektir. Yeni erevelerin mevcut binann tayc sistemi ile birlikte almas
iin bu ereveler mevcut binann demelerine gerekli yk aktarmn salayacak ekilde
balanacaktr.
315
EK 15A DORUSAL ELASTK YNTEMLER LE HESAPTA KOLON, PERDE
VE KR ELEMANLARINDA YERDETRM EKSEN
DNMELERNN TANIMI
15A.0. SMGELER
15A.1. TANIMLAR
ift erilikli eilme altndaki tipik bir eilme elemannn ekildeitirme zellikleri ekil
15A.1de gsterilmektedir. Burada l elemann toplam boyunu, lc net akln, kat aras
telenmeyi, i ve j srasyla i ve j dm noktalarnn dnmelerini, ki ve kj srasyla i ve j
ularndaki yerdeitirmi eksen dnmelerini gstermektedir. yi ise i ucunda akma
durumundaki dnmeyi gstermektedir.
ekil 15A.1
316
ki i (15A.1)
lc
Kiri elemanlarnda kat aras telenme deeri genel olarak sfr alnabilir ( = 0). Elemann i
ucunda akma meydana geldiinde i ucundaki toplam yerdeitirmi eksen dnmesi, bu utaki
akma dnmesi ve plastik dnmenin toplamna eittir.
ki yi pi (15A.2)
Her iki ucunda akma durumuna geen bir eilme elemannn i ve j ularndaki u akma
dnmeleri ve u momentler arasndaki ilikiler Denk.(15A.3)de verilmektedir. Akma
dnmelerinin her iki ucu akma durumunda olan elemanlar iin tanmlanmas, 15.5.4e gre
birim ekildeitirme istemlerinin hesabnda en elverisiz duruma karlk gelmektedir.
M yi lc 1 M yj
yi 1 (15A.3a)
3EI 2 M yi
M yj lc 1 M yi
yj 1 (15A.3b)
3EI 2 M yj
4.5.3.2ye gre perde olarak tanmlanan bir eilme elemannn ularnda akma dnmesi ve
akma momenti arasndaki iliki Denk.(15A.4)de verilmektedir.
M y lc
y (15A.4)
3EI
317
EK 15B LFL POLMER LE SARGILANAN KOLONLARDA DAYANIM VE
SNEKLK ARTIININ HESABI
15B.0. SMGELER
318
15B.1. KOLONLARIN KESME DAYANIMININ ARTTIRILMASI
LP ile sarglanm kolonlarn ve kirilerin kesme kuvveti dayanm Denk.(15B.1) ile hesaplanr.
Vr Vc Vw Vf Vmax (15B.1)
Kesme kuvveti dayanmna betonun katks Vc , enine donatnn katks Vw ve asal basn
gerilmelerini snrlamak zere tanmlanan Vmax deerleri TS-500 tarafindan nerilen
denklemler ile, ancak 15.2ye gre belirlenen mevcut malzeme dayanmlar kullanlarak
hesaplanacaktr. Kesme kuvveti dayanmna LP sargnn katks Vf sarglamann eritler
halinde olmas durumunda Denk.(15B.2) ile hesaplanacaktr.
2 nf tf wf Ef f d
Vf (15B.2)
sf
Denk.(15B.2)de nf tek yzdeki LP sarg tabaka saysn, tf bir tabaka LP iin etkili kalnl, wf
LP eridinin geniliini, Ef LP elastisite moduln, f LP etkin birim uzama snrn, d eleman
faydal yksekliini, sf ise LP eritlerin, eksenden eksene olmak zere, aralklarn
gstermektedir (ekil 15B.1). Sarglamann srekli yaplmas durumunda, wf = sf alnacaktr.
Etkin birim uzama deeri Denk.(15B.3)e gre alnacaktr.
f 0.004
(15B.3)
f 0.50 fu
Denk.(15B.3)de fu LP kopma birim uzamasdr. Sreksiz (eritler halinde) LP kullanlmas
durumunda LP eritlerin aralklar sf, (wf d 4) deerini gemeyecektir.
Tabla
rc
d
Lifli
polimer sf
tam sarg
wf
a) Kolonlar b) Kiriler
ekil 15B.1
LP sarglama ile kolonlarn eksenel basn dayanmlarnn arttrlabilmesi iin, kolon kesitinin
uzun boyutunun ksa boyutuna oran ikiden fazla olmamaldr. Kolonlarn enkesitleri
dikdrtgenden elipse dntrlerek LPnin etkinlii arttrlabilir. Elips kesitlerde uzun
boyutun ksa boyuta oran en fazla olabilir. LP ile sarglanm bir kolonun eksenel yk
dayanm hesaplanrken beton basn dayanm iin fcd yerine Denk.(15B.4) ile belirlenen fcc
deeri kullanlacaktr.
fcc fcm 1+2.4(f1 / fcm ) 1.2f cm (15B.4)
319
Denk.(15B.4)de fcm sarlmam betonun mevcut basn dayanm, f l LP sargnn salad
yanal basn miktardr. f l Denk.(15B.5)e gre hesaplanacaktr.
1
fl a f f Ef (15B.5)
2
Denk.(15B.5)def Denk.(15B.3) ile hesaplanacaktr. Bu denklemde a kesit ekil etkinlik
katsays, f LP hacmsal orandr. a eitli kesitler iin Denk.(15B.6)da verilmitir.
1 Dairesel kesit
b
a Elips kesit (15B.6)
h
1 b 2rc h 2rc
2 2
Dikdrtgen kesit
3bh
Denk.(15B.6)da b ve h dikdrtgen kesitler iin ksa ve uzun kenar boyutlar, eliptik kesitlerde
ksa ve uzun boyutlar iin elipsin ilgili boyutlar, rc ise dikdrtgen kesitlerde kelerde yaplan
yuvarlatmann yarapdr (ekil 15E.2).
b b
rc
rc rc
h h h
Dolgu
beton
a)Dairesel Kolon b) Drtgen Kolon c) Eliptik Kolon
ekil 15B.2
LP sarglama ile kolonlarn snekliinin arttrlabilmesi iin, kolon kesitinin uzun boyutunun
ksa boyutuna oran ikiden fazla olmamaldr. Elips kesitlerde uzun boyutun ksa boyuta oran
en fazla olabilir. LP ile sarglanm bir kolonda sarglanm beton basn dayanmna kar
gelen birim ksalma (cc) Denk.(15B.7) ile belirlenebilir.
cc 0.002 1 15 f1 f cm
0.75
(15B.7)
Denk.(15B.7)defl Denk.(15B.5) ile hesaplanacaktr. LP sarglama ile snekliin
arttrlabilmesi iin Denk.(15B.4) ile belirtilmi olan minimum dayanm art salanmaldr.
(a) Dorusal elastik hesap yntemleri kullanlrken herhangi bir kolonda Denk.(15B.7) ile
hesaplanan cc deerinin 0.018 deerinden byk olmas durumunda szkonusu kolonun
sarglanm olduu, aksi halde sarglanmam olduu kabul edilir.
320
(b) Dorusal elastik olmayan hesap yntemleri iin LP ile sarglanm kesitlerin moment-
erilik ilikisi elde edilirken, LP ile sarglanm beton iin iki dorudan oluacak ekilde
idealletirilmi bir gerilme-ekildeitirme ilikisi kullanlabilir. Bu ilikide bkm noktasnda
gerilme ve ekildeitirme deerleri fc (kapasite) ve 0.002 alnabilir. Gerilme-ekildeitirme
ilikinin son noktasndaki deerler Denk.(15B.4) ve Denk.(15B.7) ile hesaplanr. Plastik
ekildeitirmelerin meydana geldii LP ile sarglanm betonarme tayc sistem
elemanlarnda, performans dzeylerine gre izin verilen maksimum beton birim ksalma
deerleri kesit gme snr iin Denk.(15B.7) ile hesaplanan deere eit, gvenlik snr iin
Denk.(15B.7) ile hesaplanan deerin %75i, minimum hasar snr iin ise 0.004 alnacaktr.
Bu deerler ve kesitteki donat eliinin birim uzama deerleri 15.6.9da belirtilen st snrlar
aamaz.
Kesit boyut oran ikiden byk olan veya boyuna donatlar dz yzeyli olan kolonlar iin sarg
etkisi yetersiz olacandan bindirme blgelerinin glendirmesi LP sargs ile yaplamaz.
Boyuna donatlar nervrl olan kolonlarda bindirme boyu yetersizliini gidermek zere
gereken LP kalnl Denk.(15B.8)e gre hesaplanr.
500 bw ( f k f hs )
tf (15B.8)
Ef
Denk.(15B.8)de bw kesit genilii, f hs enine donatda 0.001 birim uzamaya karlk gelen
gerilmedir. a faktr farkl kesitler iin Denk.(15B.6)ya gre hesaplanmaldr.
Denk.(15B.8)deki f k deeri Denk.(15B.9)a gre hesaplanacaktr.
As f ym
fk (15B.9)
p
2n 2( d ) Ls
Denk.(15B.9)da As kolon donat alan (tek ubuk iin), fym mevcut donat akma dayanm, p
ekirdek kesiti evresi, n bindirme yaplm donat says, donat ap, d pas pay kalnl
ve Ls varolan bindirme boyudur.
321
EK 15C DOLGU DUVARLARININ GLENDRLMES
15C.0. SMGELER
15.10.4e gre, temel stnden yukarya kadar st ste sreklilik gsteren betonarme ereve
iindeki dolgu duvarlarnn rijitlii ve kesme dayanm, aada tanmlanan glendirme
yntemi ile arttrlabilir.
Dolgu duvarlarnn rijitlii ve kesme dayanm, duvar yzne uygulanan hasr elik donatl,
zel karml sva tabakas ile arttrlabilir.
(a) Sva tabakasnn kalnl en az 30 mm, hasr donat pas pay ise en az 20 mm olmaldr.
zel sva 4 hacim kum, 1 hacim imento ve 1 hacim kire karm ile yaplacaktr. Bu karmla
yaplan svann basn dayanm en az 5 MPa olacaktr.
(b) Glendirilecek duvarlarn kegen uzunluunun glendirme ncesi kalnlna oran
30dan kk olmaldr. Bu trl uygulamalarda mevcut ereve iinde basn ubuu oluumu
salanmal ve ereveye yk aktarm iin gerekli ankrajlar dzenlenmelidir. Bunun iin
322
uygulamann yaplaca duvar yz ile ereve elemanlarnn d yz arasnda en az 30 mm
derinliinde boluk olmaldr (ekil 15C.1). Aksi halde bu tr duvar glendirmesi
uygulanamaz.
(c) Donatl sva tabakas ile ereve elemanlar arasnda kullanlacak ereve ankraj
ubuunun en kk ap 12 mm, en az ankraj derinlii ubuk apnn on kat ve en geni ubuk
aral 300 mm olmaldr. Ayrca donatl sva tabakas ile mevcut dolgu duvarn birlikte
almasnn salanmas iin duvar dzlemine dik ynde, her bir metrekare duvar alannda drt
adet gvde ankraj yaplacaktr. Duvara dik ynde yaplacak gvde ankraj ubuklar dolgu
duvarn har derzleri iine gmlecek ve ubuk ap en az 8 mm, ankraj derinlii ubuk apnn
en az on kat olacaktr. Duvar dzlemine paralel ve dik dorultuda yaplacak tm ankraj
ubuklar alacak deliklere epoksi esasl bir malzeme ile ekilecek ve ular L eklinde 90
derece bklerek hasr donatnn iine geirilecektir. Uygulama detaylar ekil 15C.1de
gsterilmektedir.
(d) Glendirilen dolgu duvarlarnda oluan kuvvetlerin zemine gvenle aktarlmas iin
gerekli olan temel dzenlemesi yaplmaldr. Hasr elik donat ile glendirilen duvarlar
aada verilen esaslara gre yap modeline katlacaktr.
15C.2.1 Modelleme Esaslar: Hasr elik donat ile glendirilen dolgu duvarlarnn yap
modelinde temsil edilmesi iin kullanlacak olan rijitlik ve dayanm zellikleri aada
tanmlanmtr. Yap modelinde betonarme ereve iinde dzenlenmi ve kegen
uzunluunun kalnlna oran 30dan kk olan dolgu duvarlar gz nne alnacaktr. Duvar
yzey alanna oran %10'u gemeyen boluklarn bulunduu duvarlarn yap modeline
katlmasna, boluklarn konumu kegen basn ubuu oluumunu engellememesi kouluyla
izin verilebilir. Hasr elik ile glendirilmi dolgu duvarlar, uygulanan deprem ynnde
basn kuvveti alan edeer kegen ubuk elemanlar ile temsil edileceklerdir.
(a) Rijitlik: Edeer basn ubuunun kalnl glendirilmi dolgu duvarnn kalnlna
eittir. Basn ubuu genilii ad Denk.(15C.1)den hesaplanacaktr.
0.4
ad 0.175 d hk rd (15C.1)
Burada ad ubuk genilii (mm) , hk kolon boyu (mm), rd dolgu duvar kegen uzunluudur
(mm). d Denk.(15C.2)den hesaplanacaktr.
1
E t sin2 4
d d d (15C.2)
4 Ec I k hd
Denk.(15C.2)de Ed ve Ec dolgu duvar ve ereve betonunun elastisite modl, td ve hd
glendirilmi duvarnn kalnl ve ykseklii (mm), Ik kolonun atalet momenti (mm4) ve
kegenin yatay ile olan asdr. Kegen basn ubuk elemannn eksenel rijitlii
Denk.(15C.3) ile hesaplanacaktr.
ad td Ed
kd (15C.3)
rd
(b) Kesme Dayanm: Hasr elik donat ile glendirilen dolgu duvarnn kesme dayanm,
kegen ubuun edeer basn kuvveti dayanmnn yatay bileeni olarak kabul edilecektir.
Yatay kesit alan Ad, basn dayanm fd ve kayma dayanm d olan glendirilmi dolgu
duvarnn kesme kuvveti dayanm Vd, Denk.(15C.4) ile hesaplanacaktr.
Vd Ad (d f yd sh ) 0.22 Ad f d (15C.4)
323
Burada fyd hasr donatnn tasarm akma dayanm, sh ise duvardaki yatay gvde donatlarnn
duvar brt enkesit alanna orandr. Hasr donat yatay ve dey ynlerde ayn donat alanna
sahip olmaldr.
15C.2.2 Malzeme zellikleri: Yukarda verilen denklemlerde Ed, fd ve d iin eitli tula
trlerinden yaplan dolgu duvarlarnda nerilen deerler aada verilmitir. Elastisite
modlnn, basn ve kesme dayanmlarnn hesaplanmasnda glendirilmi duvarn
kompozit kesit yaps dikkate alnabilir.
Boluklu fabrika tulas: Ed 2000 MPa; fd 3.0 MPa; d 0.20 MPa (15C.5a)
Dolu harman tulas: Ed 2000 MPa; fd 5.0 MPa; d 0.25 MPa (15C.5b)
Gazbeton blok: Ed 1000 MPa; fd 2.5 MPa; d 0.20 MPa (15C.5c)
Sva
Kiri
l
s
A l
ereve Ankraj
Donats
Gvde Ankraj
Yzey svas
Hasr Donat
Tula duvar
Duvar
A-A Kesiti
ekil 15C.1
324
BLM 16 DEPREM ETKS ALTINDA TEMEL ZEMN VE TEMELLERN
TASARIMI N ZEL KURALLAR
16.0. SMGELER
325
K = Tipik toplam (statik+dinamik) toprak basnc katsays
Ka = Toplam (statik+dinamik) aktif toprak basnc katsays
Kp = Toplam (statik+dinamik) pasif toprak basnc katsays
kh = Statik-edeer yatay deprem katsays
kv = Statik-edeer dey deprem katsays
N = Standart penetrasyon deneyi (SPT) darbe says
Nb = Temel ba kirii tasarm eksenel kuvveti [kN]
Nk = Temel ba kiriinin baland kolon veya perdedeki en byk eksenel kuvvet
[kN]
(N60 )30 = st 30 metredeki ortalama standart penetrasyon darbe says
N 60,i = iinci alt tabakann standart penetrasyon darbe says
N1,60 = Dzeltilmi SPT vuru says
N1,60f = nce dane ieriine gre dzeltilmi SPT vuru says
Pt = Dayanma yapsna etkiyen toplam (statik ve dinamik) toprak basncnn bilekesi
Psu = Bileke statik su basnc [kN/m2]
Ptv = Temel tabanna etkiyen tasarm dey basn kuvveti, kaza etkiyen dey
tasarm kuvveti [kN]
Pty = Kaza etkiyen yanal tasarm kuvveti [kN]
psu = Statik su basnc [kN/m2]
Qks = Kazk karakteristik evre srtnmesi direnci [kN]
Qku = Kazk karakteristik u direnci [kN]
Qktv = Kazk karakteristik toplam tama gc [kN]
Qs = Kazk evre srtnmesi direnci [kN]
Qtv = Kazn dey tasarm dayanm [kN]
Qty = Kazn yanal tasarm dayanm [kN]
Qu = Kazk u direnci [kN]
q = Ek yk (srarj) [kN/m2]
qk = Temel tama gc karakteristik dayanm [kN/m2]
qo = Temel seviyesinde etkiyen dey yk, kesme ve moment etkilerinin oluturduu
temel taban basnc [kN/m2]
qt = Temel tama gc tasarm dayanm [kN/m2]
Rd = Dairesel gme yzeyinin yarap [m]
Rdev = Dayanma yapsnda devrilmeye kar koyan etkiler ve direnler toplam
326
Rk = Karakteristik dayanm [kN/m2]
Rpk = Karakteristik pasif diren [kN/m2]
Rpt = Tasarm pasif direnci [kN/m2]
Rt = Tasarm dayanm [kN/m2]
Rth = Tasarm srtnme direnci [kN/m2]
r = Statik-edeer deprem azaltma katsays
SDS = Ksa periyod tasarm spektral ivme katsays
ST = Toporafik bytme katsays
s = Kazk sralar ara uzaklnn kazk apna oran
sc , sq , s = Temel ekli dzeltme katsaylar
t = elik boru kazk et kalnl [mm]
u = Dilim tabannda etkiyen su basnc [kN/m2]
VS = Kayma dalgas hz [m/s]
(VS )30 = st 30 metredeki ortalama kayma dalgas hz [m/s]
VS,i = iinci alt tabakann kayma dalgas hz [m/s]
Vth = Temel tabannda etkiyen tasarm yatay kuvveti [kN]
W = Kayan ev ktlesinin arl [kN]
Ws = Dilim arl [kN]
z = Su yzeyinden aaya doru llen ykseklik [m]
z = Statik-edeer dinamik su basncnn bilekesinin su yzeyinden llen derinlii
= Dilim tabannn yatayla yapt a [rad]
= Duvar arkas zemin yzeyinin yataya gre eim as [rad]
G = Kazklarda grup etkisinin yaklak olarak gznne alnmas iin ampirik azaltma
katsays
Psu = Bileke dinamik su basnc [kN/m2]
p = Depremden meydana gelen ek zemin basnc [kN/m2]
psu (z) = Statik-edeer dinamik su basncnn su derinlii boyunca deiimi [kN/m2]
= Temel taban ile zemin arasndaki srtnme as [rad]
d = Zemin ile duvar arasndaki srtnme as [rad]
d = Zeminin tasarm kayma direnci as [rad]
= Zeminin suya doygun birim hacm arl [kN/m3]
k = Zeminin kurudaki birim hacm arl [kN/m3]
su = Suyun birim hacm arl [kN/m3]
327
* = Zeminin tipik birim hacm arl [kN/m3]
R = Dayanm katsays
Rdev = Dayanma yapsnda devrilmeye kar tasarm gvenlik katsays
Rh = Srtnme direnci dayanm katsays
Rk = Kaymaya kar tasarm gvenlik katsays
Rp = Pasif diren dayanm katsays
Rsb = Kazk evre srtnme direnci (basn) dayanm katsays
Rsc = Kazk evre srtnme direnci (ekme) dayanm katsays
Rt = Kazk toplam tama gc (basn) dayanm katsays
Ru = Kazk u direnci dayanm katsays
Rv = Temel tama gc dayanm katsays
= Duvar nndeki yataydan duvar arkasna doru llen a [rad]
= Zemini birim hacm ktlesi [t/m3]
deprem = Zeminde depremden oluan ortalama tekrarl kayma gerilmesi [kPa]
R = Zeminin svlama direnci [kPa]
= Statik-edeer deprem katsaysna bal a [rad]
16.1. KAPSAM
16.1.1 Deprem etkisi altnda tasarm yaplacak yeni binalar ile deprem performans
deerlendirilecek veya glendirilecek mevcut binalar iin gerekli zemin aratrmalarnn
kapsam, zemin koullarnn, snf ve parametrelerinin belirlenmesi, bina temellerinin ve evre
bodrum perdelerinin deprem etkisi altnda tasarm, yap-zemin etkileimi analizleri ve zemin
svlama potansiyelinin deerlendirilmesi, bu konulardaki ynetmelik ve standartlarla birlikte
ncelikle bu Blmde verilen kural ve koullara uyularak yaplacaktr.
16.1.2 Zemin dayanma (istinat) yaplarnn ve evlerin deprem etkisi altnda tasarm ilkeleri
de bu Blmde verilmitir.
16.1.3 Gerekli olmas durumunda uygulanmak zere, arazi zemin zelliklerinin yerinde
iyiletirilmesine ilikin kurallar EK 16Dde verilmitir.
naat alan zemin koullarnn tanmlanmas, yapsal tasarm iin gerekli geoteknik
parametrelerin belirlenmesi ve raporlanmas iin yaplacak almalar aada belirtilmitir.
16.2.1.1 Zemin koullarnn belirlenmesi iin, arazi ve laboratuvar almalarn ieren zemin
aratrmalar yaplacaktr. Zemin aratrmalarnn kapsam, yap ve bileenlerinin zellikleri,
jeolojik yap ve zemin birimlerinin zellikleri, civar yaplarn durumu, yeralt suyu durumu ve
blgesel deprem zellikleri dikkate alnarak planlanacak, yeterli say ve derinlikte sondajlar
328
ve/veya muayene ukurlar alacak, gerekli arazi deneyleri yaplacak, rselenmi ve
rselenmemi rnekler alnarak laboratuvar deneyleri uygulanacaktr.
Zemin ve Temel Etd Raporlar, zemin aratrmalar sonularnn sunulaca Veri Raporu ve
tasarma ynelik olarak hazrlanacak Geoteknik Rapordan oluacaktr.
16.2.2.2 Geoteknik Rapor, statik, dinamik ve deprem etkileri gz nne alnarak, arazi zemin
modelinin oluturulduu, zemin tabakalar iin geoteknik tasarm parametrelerinin verildii,
temel tipleri seimine ilikin seeneklerin irdelendii, mhendislik analizleri ve
deerlendirmeler ile temel tasarmna ilikin nerilerin sunulduu rapordur. Geoteknik raporun
ieriine ilikin aklamalar aada verilmitir:
(a) Veri raporunda sunulan arazi zemin aratrmalar bulgular deerlendirilerek, arazi zemin
modeli oluturulacak, yap ykleri ve deprem etkisi altnda zemin tabakalarnn davran
irdelenecek, yapnn ve temellerinin tasarmna ilikin geoteknik tasarm parametreleri
verilecektir.
(b) Yap zellikleri ve beklenen performans dzeyi ile uyumlu temel sistemi seilecek, tama
gc ile ksa ve uzun sreli zemin yer deitirme-oturma deerleri verilecek, bu kapsamda
zeminlerin ime davran, net temel basnlar ve olas kaldrma kuvvetleri dikkate alnacaktr.
(c) Zemin iyiletirme ve/veya glendirmesine gereksinim duyulmas halinde, olas yntemler
irdelenecek, nerilen ynteme ilikin uygulama esaslar tanmlanacak, iyiletirilmi zemin iin
hedeflenen zemin zellikleri, temellerin tama gc ve yerdeitirme deerleri verilecektir.
(d) Geici veya kalc temel kazlarnda uygulanacak iksa sistemlerinin tasarm iin gereken
zemin parametreleri verilecektir. ev durayszl tehlikesi olan eimli arazilerde ina edilecek
yaplar iin, kaz ve ina admlar dikkate alnarak, ev durayllk analizleri yaplacak ve
kaymaya kar alnacak uygun nlemler belirlenecektir.
Deprem etkisi altnda bina temellerinin tasarm, yerel zemin snflarnn tanmlanmas ve
istinat yaplar ile evlerin analizlerinde kullanlacak zemin parametrelerinin belirlenmesinde
aadaki esaslara uyulacaktr.
329
16.3.1.3 Kohezyonsuz zeminlerde, deprem etkisinde oluacak boluk suyu basnc artlar ve
isel srtnme deeri azallar dikkate alnarak, toplam gerilme analizlerinde drenajsz kayma
mukavemeti (cy,u) deeri kullanlacaktr.
16.3.1.4 Kohezyonlu ve kohezyonsuz zeminler iin geerli olmak zere, deprem etkileri
altnda boluk suyu basnlarnn belirlenebilmesi durumunda, efektif gerilme parametreleri
kullanlarak analizler yaplabilecektir.
16.3.1.5 Kayalar iin en az tek eksenli basn mukavemeti qu, jeolojik mukavemet indisi (GSI)
deerleri vb. kaya ktle snflandrma parametreleri kullanlarak uygun mukavemet
parametreleri belirlenecektir.
16.3.1.6 Analizlerde kullanlacak maksimum kayma modl, Gmaks aadaki ilikiden elde
edilecektir.
Gmaks VS2 (16.1)
Kayma dalgas hznn ( VS ) jeofizik yntemler ile yerinde llmesi tercih edilmelidir. Standart
penetrasyon deneyi (SPT), koni penetrasyon deneyi (CPT) gibi arazi deney sonular ve
bantlar kullanlarak da hesaplanabilir.
16.3.1.7 16.4e gre yerel zemin snflarnn belirlenmesinde kayma dalgas hz VS , SPT
darbe says N ve kohezyonlu zeminler iin cu deeri kullanlr.
16.4.1 Blm 2ye gre deprem tasarm spektrumlarnn tanmlanmasnda esas alnacak yerel
zemin snflar, bu Blme gre yaplacak zemin aratrmalar ile belirlenecektir.
(a) Sahaya zel aratrma ve deerlendirme gerektiren zeminler, ZF snf zeminler olarak
snflandrlmtr. Bu snftaki zeminlere ilikin tanmlar Tablo 16.1in son satrnda
verilmitir.
(b) ZA, ZB, ZC, ZD ve ZE olarak tanmlanan dier yerel zemin snflarnn belirlenmesi iin,
bu snflara ilikin zellikler Tablo 16.1in dier satrlarnda verilmitir.
16.4.2 Tablo 16.1de verilen zemin parametreleri, zemin profilinin temel veya kazk bal
alt kotundan itibaren aaya doru en st 30 m kalnlndaki ksm iin belirlenecektir.
Birbirinden belirgin ekilde farkl zemin ve kaya tabakalarn ieren zemin profillerinde st 30
metredeki tabakalar, yeteri kadar alt tabakaya ayrlarak en stte i = 1 ve en altta i = N olacak
ekilde sralanacaktr. st 30 metredeki ortalama kayma dalgas hz (VS )30 , ortalama standart
penetrasyon darbe says (N60 )30 ve ortalama dranajsz kayma dayanm (cu )30 Denk.(16.2)
ile hesaplanacaktr:
330
30 30 30
(VS )30 ; (N60 )30 ; (cu )30 (16.2)
N h N h N h
i i i
i=1 VS,i i=1 N 60,i i=1 cu,i
Burada hi deeri (i) numaral alt tabakann kalnln [m], VS,i , N 60,i ve cu,i deerleri ise, sras
ile, ayn alt tabakann kayma dalgas hzn [m/s], standard penetrasyon deneyi darbe saysn
[darbe/30 cm] ve drenajsz kayma dayanmn [kPa] gstermektedir.
16.4.3 Yzeysel temellerde, temel taban kotu ile kaya st kotu arasnda kalnl 3 mden
fazla zemin bulunmas durumunda ZA ve ZB snf tanmlamas yaplmayacaktr.
16.5.1. Kapsam
16.5.1.1 Sahaya zel zemin davran analizleri, taban kayasnda tanmlanan deprem yer
hareketinin zemin tabakalar boyunca deiimini ve zemin yzeyindeki deprem yer hareketini
belirlemek zere yaplr.
16.5.1.2 Bina temeli ve yakn evresinde zemin ortamnn yaklak olarak yatay tabakalardan
olutuu durumlarda, sahaya zel zemin davran analizleri iin aada 16.5.2de esas alnan
tek boyutlu yatay tabakal serbest zemin modeli kullanlabilir. Aksi durumlarda iki veya
boyutlu zemin modelleri kullanlacaktr.
16.5.1.3 Tablo 16.1e gre ZF snf olarak tanmlanan zeminlerin yzeyindeki deprem yer
hareketini belirlemek zere sahaya zel zemin davran analizinin yaplmas zorunludur.
331
16.5.1.4 Sahaya zel serbest zemin analizlerinin sonular, kazkl temeller iin 16C.3.2 ve
16C.4.2de aklanan kinematik etkileim analizlerinde deprem verisi olarak kullanlacaktr.
16.5.2.1 Sahaya zel zemin davran modelinin oluturulmas amac ile, yatay zemin
tabakalarnda kayma birim ekildeitirmesine bal olarak kayma modllerinin ve edeer
histeretik snm katsaylarnn dorusal olmayan deiimlerinin tanmlanmas gereklidir. Bu
parametreler, arazi ve laboratuar deneylerine ve benzer zemin koullar iin literatrde yer alan
ve genel kabul gren bilgilere gre tanmlanacaktr.
16.5.2.2 Zemin davran analizleri, yatay tabakal serbest zemin modeli erevesinde taban
kayasnda tanmlanan deprem yer hareketi altnda 16.5.2.1de tanmlanan dorusal olmayan
dinamik zemin parametreleri esas alnarak aadaki analiz yntemlerinden biri ile yaplacaktr:
(a) Zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz,
(b) Frekans tanm alannda edeer dorusal hesap modeli kullanlarak ardk yaklamla
dorusal olmayan analiz.
16.5.2.4 16.5.2.3e gre zemin modeli tabanndan tek boyutlu tabakal zemin modeline etki
ettirilmek zere, 2.3.5 veya 2.4.1e gre tanmlanan elastik ivme spektrumu ile uyumlu olarak
en az 11 deprem kayd veya deprem kayd takm, 2.5.1 veya 2.5.2ye gre seilerek 2.5.3(c)ye
gre leklendirilecektir.
16.5.2.5 Zemin yzeyindeki sahaya zel deprem spektrumunun belirlenmesi balamnda, her
bir spektral periyod iin zemin yzeyi spektral ivmesinin taban kayas spektral ivmesine oran
her bir kayt iin hesaplanacak, daha sonra bu oranlarn en az 11 kayt iin ortalamas, ilgili
periyod iin yerel zemin etki katsays olarak tanmlanacaktr. Bu katsaylarn 2.3.5 veya
2.4.1de tanmlanan taban kayas spektrumu ile arplmas sonucunda, zemin yzeyindeki
sahaya zel deprem spektrumu belirlenmi olacaktr. Yerel zemin snf ZF dndaki
zeminlerde, zemin yzeyinde belirlenen sahaya zel deprem spektrumunun ordinatlar, Tablo
332
2.1 ve Tablo 2.2ye gre ilgili yerel zemin snf gznne alnarak belirlenen spektral
ivmelerden daha kk alnamaz.
16.5.2.6 16.6ya gre svlama potansiyeli olan zeminlerde edeer dorusal analiz modeli
ile frekans tanm alannda hesap yaplmayacaktr. Bu durumlarda zaman tanm alannda etkin
gerilme analizi yaplabilmesine olanak salayan dorusal olmayan zemin bnye modellerinin
kullanlmas zorunludur.
16.6.1 Blm 3e gre Deprem Tasarm Snf DTS=1, DTS=1a, DTS=2 ve DTS=2a
olan binalar iin Tablo 16.1de ZD, ZE veya ZF grubuna giren, srekli bir tabaka veya
kaln mercekler halinde bulunan ve 16.6.6da tanmlanan durumlar dndaki kumlu
zeminlerde svlama potansiyelinin bulunup bulunmadnn, arazi ve laboratuvar
deneylerine dayanan uygun analiz yntemleri ile incelenmesi ve analiz sonularnn ayrntl
olarak rapor edilmesi zorunludur.
16.6.2 Zemin svlamas, yeralt su seviyesinin altnda yer alan ve yzeyden 20 m derinlie
kadar olan kohezyonsuz ya da dk kohezyonlu (PI<%12) zeminlerin deprem sarsnts
altnda, boluk suyu basncndaki arta paralel kayma mukavemeti ve rijitliindeki nemli
oranda azal olarak tanmlanacaktr.
333
16.6.7 Zemin svlamas deerlendirmesinde svlama tetiklenmesi riski yannda, svlama
sonras zemin mukavemeti ve rijitlik kayb ile temel zemininde oluabilecek yer deitirmelerin
dikkate alnmas gereklidir.
Burada R ve deprem , sras ile, svlama direncini ve zeminde depremden oluan ortalama
tekrarl kayma gerilmesini ifade etmektedir. Denk.(16.3)te verilen koulun salanamamas
durumunda, svlamas beklenen tabakalarn dayanm ve rijitlik zelliklerindeki azalma, olas
tama gc kayplar, durayllk bozukluklar ile oturma ve yanal yaylma trndeki zemin
hareketleri deerlendirilecektir.
16.7.1. Ama
16.7.1.1 Deprem etkisi altnda bina temel tasarmnn amac, temel tama gcnn
almamas ve zemin yerdeitirmelerinin izin verilebilir snrlar altnda kalmasnn
salanmasdr. Temel tasarmnda aadaki genel ilkelere uyulacaktr.
16.7.1.2 Temellerin, evler, heyelan blgeleri, kazlar, tneller, yeralt ve maden kazlar
yaknlarnda bulunmas durumunda, temel genel stabilite ve/veya etkileim analizleri
yaplmaldr. Genel stabilite analizleri 16.13te verilen esaslar uyarnca yaplacaktr. Etkileim
analizlerinin kapsam ve tasarm koullar bu Ynetmeliin kapsam dndadr.
Bu ynetmelikte, yzeysel ve derin temellerin geoteknik tasarm iin tama gc ilkesi esas
alnmtr. Temel zeminin, olas gme mekanizmalarna kar gelen tasarm tama gcnn
yeterlilii aada verilen genel ifade ile salanacaktr:
Et Rt (16.4)
Burada Et statik ve depremi ieren ykleme durumlarna ilikin tasarm etkilerini, Rt ise ilgili
gme mekanizmasna kar gelen tasarm dayanmn ifade etmektedir.
334
ile birlikte 4.10.3'e gre depremde bina tayc sisteminden temele aktarlan kuvvetler esas
alnarak hesaplanacaktr.
16.7.3.2 Tasarma esas eksenel kuvvet ve eilme momenti, temel tabannda dey
dorultudaki temel tama gc ile karlanacaktr.
16.7.3.3 Tasarma esas yatay kesme kuvveti, zemin ile temel taban aras srtnme direnci ile
birlikte temel yan yznde oluan pasif toprak basncnn en ok %30'u dikkate alnarak
karlanacaktr.
Rk
Rt (16.5)
R
Dayanm katsaysnn deerleri temel trne ve hesaplanan dayanm bileenine gre aada
verilmitir.
16.8.1. Kapsam
16.8.1.2 Depremde ar boluk suyu basnc art meydana gelebilecek zeminlerde, toplam
gerilme analizlerinde drenajsz kayma dayanm zerinde olas etkiler, efektif gerilme
analizlerinde ise boluk suyu basnc dikkate alnmaldr.
Yk katsaylar ile arplm tm ykler iin tasarm dayanm Rt , Tablo 16.2de verilen
dayanm katsays R deerleri kullanlarak hesaplanacaktr.
335
16.8.3. Yzeysel Temellerin Tama Gc
16.8.3.1 Statik ve deprem etkisini ieren ykleme durumlarnn her birinde aadaki eitsizlik
salanacaktr:
qo qt (16.6)
Burada qo temel seviyesinde etkiyen dey yk, kesme ve moment etkilerinin oluturduu
temel taban basncdr. qt ise tasarm dayanm Rt nin temel tama gcne ilikin karldr
ve Denk.(16.7) ile tanmlanr:
qk
qt (16.7)
Rv
qk cN c sc dc ic gc bc qN q sq dq iq gq bq 0.5 BN s d i g b (16.8a)
Bu denklemde yer alan tama gc katsaylar aada tanmlanmtr:
Nq etan tan(45 + /2) ; Nc (Nq 1)cot ; N 2 (Nq 1) tan (16.8b)
Denk.(16.8a)da boyutsuz dzeltme katsaylar olarak yer alan temel ekli katsaylar sc, sq, s ;
derinlik katsaylar dc, dq, d ; ykleme eiklii katsaylar ic, iq, i ; temel zemini eimi
katsaylar gc, gq, g ve temel taban eimi katsaylar bc, bq, b literatre dayanan ve genel kabul
grm bantlar kullanlarak hesaplanacaktr.
16.8.3.3 Temel etkili derinlii iinde, temel zemininde deiken zellikte tabakalarn ve/veya
sreksizliklerin bulunmas durumu tama gc hesabnda dikkate alnacaktr.
16.8.4.1 Yatayda kayma ile ilgili olarak statik ve depremi ieren ykleme durumlarnn her
birinde aadaki eitsizlik salanacaktr:
Vth Rth 0.3Rpt (16.9)
Burada Vth temel tabannda etkiyen tasarm yatay kuvvetini, Rth tasarm srtnme direncini,
Rpt ise tasarm pasif direncini gstermektedir.
16.8.4.2 Tasarm srtnme direnci Rth drenajl durumda aadaki ekilde hesaplanabilir:
336
Ptv tan
Rth (16.10)
Rh
Burada, Ptv temel tabanna etkiyen tasarm dey basn kuvvetini, ise temel taban ile zemin
arasndaki srtnme asn gstermektedir.
16.8.4.3 Srtnme katsays tan , saha deneyleri ile aksi belirlenmedike, Tablo 16.3te
verilen deerlerden daha byk alnmayacaktr.
16.8.4.4 Tasarm srtnme direnci Rth kohezyonlu zeminlerde (drenajsz durumda) aadaki
ekilde hesaplanabilir.
Ac cu
Rth (16.11)
Rh
Burada, Ac temel altnda basn gerilmelerinin olutuu toplam alan ifade etmektedir.
16.8.4.5 Tasarm pasif direnci Rpt , karakteristik pasif diren Rpk nn dayanm katsaysna
blnmesi ile hesaplanacaktr:
Rpk
Rpt (16.12)
Rp
16.8.4.6 Yer alt su seviyesi altndaki temellerde, depremde tasarm srtnme direnci zeminin
drenajsz kayma dayanm esas alnarak hesaplanacaktr.
16.8.5.1 Betonarme ve elik binalarda tekil temelleri veya kazk balklarn her iki
dorultuda, srekli temelleri ise kolon veya perde hizalarnda birbirlerine balayan ba kirileri
dzenlenecektir. Tablo 16.1e gre yerel zemin snf ZA olan temel zeminlerinde ba kirileri
yaplmayabilir.
16.8.5.2 Ba kirileri, temel kazsna uygun olarak, temel altndan kolon tabanna kadar olan
ykseklikteki herhangi bir seviyede yaplabilir.
337
Burada N k ba kiriinin baland kolon veya perdedeki en byk eksenel kuvveti, SDS ise
ksa periyod tasarm spektral ivme katsaysn gstermektedir.
16.8.5.4 Kesit hesabnda ba kirilerinin hem basn, hem de ekme kuvvetlerine alaca
gznnde tutulacaktr. Zemin ya da taban betonu tarafndan sarlan ba kirilerinin basnca
almas durumunda, burkulma etkisi gznne alnmayabilir. ekme durumunda ise, ekme
kuvvetinin sadece donat tarafndan tand varsaylacaktr. Ba kirilerinin minimum boyutu
300 mm x 300 mm, donat oran % 0.5, etriye ap 8 mm ve etriye aral 200 mm olacaktr.
16.9.1. Kapsam
16.9.1.1 Kazkl temellerin dey ve yanal tama gleri hesaplanarak, statik ve depremi
ieren ykleme durumlarndaki tasarm etkilerini karlad gsterilecektir.
338
16.9.3. Kazklarn Dey Tama Gc
16.9.3.1 Statik ve deprem etkisini ieren ykleme durumlarnn her birinde aadaki eitsizlik
salanacaktr:
Ptv Qtv (16.14)
Burada Ptv kaza etkiyen dey tasarm kuvvetidir. Qtv ise kazn dey tasarm dayanmn
gstermektedir ve Denk.(16.15a) veya Denk.(16.15b) ile tanmlanr:
Qks Qku
Qtv (16.15a)
Rs Ru
veya
Qktv
Qtv (16.15b)
Rt
Burada Qks ve Qku kazn karakteristik evre srtnmesi direncini ve karakteristik u
direncini, Qktv ise karakteristik toplam kazk tama gcn gstermektedir.
16.9.3.3 Grup davran gsterecek kazkl temellerde tama gc; grup iinde bulunan her
bir kazn toplam tama gc ile kazklar ve arasnda kalan zeminden oluan bloun tama
gc deerlerinin kk olan olarak seilecektir.
16.9.3.4 Deprem Tasarm Snf DTS = 1, 1a, 2, 2a olan binalarn kazkl temellerinde, en az
iki adet statik ykleme deneyi yaplarak tasarm kabullerinin yerinde doruland grlecektir.
16.9.4.1 Statik ve deprem etkisini ieren ykleme durumlarnn her birinde aadaki eitsizlik
salanacaktr:
Pty Qty (16.16)
Burada Pty kaza etkiyen yanal tasarm kuvvetidir. Qty ise kazn yanal tasarm dayanmn
gstermektedir.
16.9.4.2 Dorusal olmayan yk-yer deitirme davran gstermesi beklenen yanal ykl
kazklarn tasarm kriteri genellikle tama gc (Qty) deil, izin verilebilir en byk yer
deitirme olmaktadr. Yanal tama gc ve izin verilebilir yer deitirmelerin almamas
yannda, kazk kesitinin tama gcnn de almamas gerekmektedir.
339
16.10. KAZIKLI TEMELLERN DEPREM HESABI
16.10.1.1 Deprem etkisi altnda styap (bina) ile birlikte tayc sistem elemanlar olarak
alan kazkl temellerin, zeminin de etkisi gznne alnarak tasarm iin bu ksmda verilen
hesap yntemleri uygulanacaktr.
16.10.1.2 Kazkl temellerin deprem hesab iin, dinamik yap kazk zemin etkileimi
erevesinde, aadaki hesap yaklamlar kullanlabilir:
(a) Ortak sistem yaklam: styap (bina), bina temeli, kazklar ve zeminin tayc sistemin
ksmlar olarak birarada modellenip analiz edildii bu yaklamda, tm ksmlarn dorusal
olmayan davranlar gznne alnabilir.
(b) Altsistem yaklam: styap-temel altsistemi ile temel-kazk-zemin altsisteminin ayr ayr
modellenip birbirleri ile etkileimi de dikkate alnarak analiz edildii bu yaklam, prensip
olarak dorusal davran esas alr. Ancak mhendislik pratiinde bu yaklamn belirli
yntemler erevesinde temel-kazk-zemin altsisteminin ve styap-temel altsisteminin
dorusal olmayan davran iin de uygulanmasna izin verilebilir.
16.10.1.3 Altsistem yaklam erevesinde yap kazk zemin etkileimi iki aamada ele
alnr. Kinematik etkileim ve eylemsizlik etkileimi olarak adlandrlan bu aamalarn ve bu
aamalar iin kullanlabilecek hesap yntemleri ile tasarm kurallarnn ayrntlar EK 16Cde
verilmitir. Yntem I, Yntem II ve Yntem III olarak adlandrlan bu yntemlerin uygulama
alanlar Yerel Zemin Snfna, Deprem Tasarm Snfna ve Bina Ykseklik Snfna bal
olarak Tablo 16.5te tanmlanmtr. Yap sahibinin / tasarm mhendisinin tercihine bal
olarak Yntem II yerine Yntem I, Yntem III yerine Yntem II kullanlabilir ve yntemlerin
uygulama alanlar geniletilebilir.
16.10.2.1 Kinematik etkileim kapsamnda tadklar hasar riskleri nedeni ile, deprem etkisi
altndaki bina temellerinde eik kazklara izin verilmez.
16.10.2.3 Betonarme kazklarn minimum boyuna donatlar ile spiral enine donatlar, btn
kazk boyunca sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 7.3.2 ve 7.3.4de verilenler kadar olacaktr.
340
D
DTS 1, 1a, 2, 2a olan binalarda: 60
t (16.17)
D
DTS 3, 3a, 4, 4a olan binalarda: 80
t
16.11.1 Statik durumda dzgn yayl olarak uygulanacak zemin basnlar (p) Tablo 16.6da
tanmlanmtr.
Burada Hb bodrum perdesinin toplam yksekliini, k zeminin kurudaki birim hacm arln,
suya doygun birim hacm arln, q ek yk (srarj), z su yzeyinden aaya doru llen
yksekliini gstermektedir. kinci satrdaki statik su basnc (psu = su z) dnda, Tablo 16.6da
verilen basnlar dzgn yayl olarak etki ettirilecektir.
16.11.2 Deprem etkisi altnda ek zemin basnlar (p) Denk.(16.18) ile hesaplanacaktr:
p 0.4 SDS k H b (16.18)
Bu basn duvar ykseklii boyunca dzgn yayl olarak etki ettirilecektir.
341
Burada SDS zemin yzeyinde tanmlanan ksa periyod tasarm spektral ivme katsaysn, dsu ise
su altndaki duvar yksekliini gstermektedir. Denk.(16.1)un su derinliince entegre
edilmesi ile, bileke statik-edeer ek dinamik su kuvveti ve bilekenin su yzeyinden itibaren
derinlii Denk.(16.20) ile elde edilir:
7
Psu 2
(0.4 SDS ) su d su ; z 0.6 d su (16.20)
12
Deprem etkisi altnda dayanma yaplar tasarmnda hem limit denge (gme), hem de servis
durumlar gznne alnacaktr. Dayanma yaplar, deprem sonrasnda ilevlerine zarar
vermeyecek mertebelerde yerdeitirmelere izin verilecek ekilde tasarlanabilir.
16.12.1.2 Dayanma yaps temelinde zemin tama gcnn almas ve yatayda kaymaya
kar tahkikler, 16.8.3 ve 16.8.4e gre, toptan gmeye ilikin tahkikler ise 16.13e gre
yaplacaktr.
342
16.12.2.2 Yksek boluk suyu basnc artlar meydana gelebilecek doygun zeminlerin
bulunmas durumunda, r katsaysnn deeri 1den byk alnmamaldr.
16.12.2.3 Dayanma yapsna etkiyen toplam (statik ve dinamik) toprak basncnn bilekesi
Denk.(16.23) ile hesaplanacaktr:
1
Pt K (1 kv ) (*H 2 + qH ) + Psu + Psu (16.23)
2
Burada H duvar yksekliini, * zemin birim hacm arln, q ek yk (srarj), K toplam
(statik+dinamik) aktif (Ka) veya pasif (Kp) toprak basnc katsaysn, kv dey statik-edeer
deprem katsaysn, Psu ve Psu ise bileke statik ve dinamik su basnlarn gstermektedir.
sin 2 ( + d )
Ka 2
(16.24a)
sin(d d )sin(d )
cos sin 2 sin( d ) 1
sin( d )sin( )
sin 2 ( + d )
Ka (16.24b)
cos sin 2 sin( d )
16.12.2.5 Toplam pasif basn katsays, zemin ile duvar arasnda srtnme olmad
varsaylarak, Denk.(16.25) ile hesaplanacaktr:
sin 2 ( + d )
Kp 2
(16.25)
sin d sin(d )
cos sin 2 sin( ) 1
sin( )sin( )
16.12.2.8 Dinamik toprak basnlarna ilikin bileke kuvvetin etkime noktas, duvar
yksekliinin orta noktas olarak alnacaktr. Topuu etrafnda serbeste dnebilecek
duvarlarda, dinamik kuvvetin statik kuvvet ile ayn noktada etkiyecei varsaylabilir.
16.12.2.9 Statik ve dinamik toprak basnlarnn, duvar arkasnn normaline gre, aktif basn
durumunda en fazla ( 2 / 3) as ile, pasif durumda ise sfr eimle etkidii kabul edilecektir.
343
16.12.3. Dayanma Yaps Arkas Su Seviyesinin Etkisi
16.12.3.1 Dayanma yaps ile tutulan zemin ktlesinin drenaj nlemleri ile su tablas altnda
kalmamasnn salanmas esastr. Bu balamda, drenaj sistemi, depremin yol aaca geici ve
kalc yerdeitirmelere, ilevine zarar vermeyecek ekilde uyum salayacak ekilde
dzenlenmelidir.
16.13.1 Doal ya da yapay evlerin zerinde ve yaknnda ina edilecek yaplarn tasarm
depremi etkisinde gvenlii ve servis grebilirliinin korunmas iin, evin deprem ykleri
etkisinde durayl ve ilevsel (servis verebilir) kalacann tahkik edilmesi gereklidir. Deprem
Tasarm Snf DTS=4 olan binalar iin deprem etkisinde ev durayllk analizi yaplmayabilir.
16.13.2 Yapsal elemanlarla destekli evlerde (rnein: esnek duvarlar veya kazklarla
destekli evler, ankrajl veya ivili evler vb.) zemin ve yapsal elemanlarn grece rijitlik
farklarnn dikkate alnd zemin-yap etkileimi analizlerinin yaplmas gerekir.
16.13.4 evlerin durayllk analizinde zemin cinsine uygun bir gme modeli kabul edilerek,
zemin veya kaya ktlesinin dengesi aratrlr. Bir evin toptan gmeye kar gvenliinin
olmas iin aada verilen koul salanacaktr:
344
Rt
Et (16.27)
Rk
Burada, Et gmeye zorlayan etkiler toplam, Rt gmeye kar koyan etkiler ve direnler
toplam, Rk ( 1.0) ise kaymaya kar tasarm gvenlik says olarak tanmlanr.
16.13.6 Depremlerle yeniden tetiklenme riski olan eski heyelan blgelerinde, zemin
mukavemet parametreleri olarak byk ekil deitirmelerine karlk gelen deerler
kullanlmaldr. evrimsel boluk suyu basnc artna maruz kalabilecek gevek-orta sk
kohezyonsuz zeminlerde, olumas beklenilebilecek maksimum boluk suyu basnc dikkate
alnmaldr.
16.13.7 Deprem etkisinde ev durayllk kontrol, edeer statik limit denge analizleri, sonlu
elemanlar yntemi veya zaman alannda gerekletirilecek dinamik davran analizleri ile
yaplabilir. Toporafyann ve zemin tabakalanmasnn ani dzensizlikler gsterdii durumlarda
ve evrimsel yklemeler etkisinde nemli rijitlik kaybna urayabilecek svlaabilir veya
hassas zeminler iin, edeer statik analiz yntemi kullanlmamaldr.
16.13.9 Edeer statik analizlerde, zemin ktlesine ve ev zerinde mevcut kuvvetlere, yatay
(FH) ve dey (FV) eylemsizlik kuvvetlerinin etkisi aadaki ekilde dikkate alnacaktr.
FH 0.5 W (0.4 SDS ST ) ; FV 0.5FH (16.28)
Burada W kayan ktlenin arl, SDS ksa periyod tasarm spektral ivme katsaysn, ST ise
toporafik bytme katsaysn gstermektedir.
16.13.10 ev zerinde ve ev yaknnda ina edilecek, Deprem Tasarm Snf DTS = 1, 1a,
2, 2a olan yaplar iin yaplacak deprem etkisinde ev durayllk analizlerinde, toporafik
bytme etkisi gznne alnacaktr. Toporafik bytme faktr (ST) iki boyutlu toporafik
dzensizliklerin bulunduu evlerde (rnein, uzun vadilerde, ykseklii 30mden yksek olan
tepelerde) ve olas gme yzeyinin ev tepesine yakn olarak getii durumlarda
kullanlacaktr. Toporafik bytme etkisi, ev as 15 olan evlerde ihmal edilebilir; ta
(tepe) genilii taban geniliinden daha kk olan srtlarda ev as 30o olan evlerde
ST 1.4, daha kk ev alarnda ise ST 1.2 olarak kullanlacaktr. Olas gme yzeyinin
tabana yakn olarak getii potansiyel heyelan blgelerinde ise ihmal edilebilir.
16.13.11 Dilim yntemine dayanan edeer statik limit denge analizlerinde, kritik yzeyin
belirlenmesi ve kaymaya kar gvenlik saysnn iteratif yntemlerle hesaplanmasnda, zemin
dayanm parametrelerinin gvenlik saysna blnmesi ile zemin direnlerinin mobilize olan
deerlerine ulald (Rc= R= Rk) kabul edilmektedir:
345
c tan c tan
mob + + (16.29)
Rc R Rk Rk
Burada, b dilim geniliini, Ws dilim arln, dilim tabannn yatayla yapt ay, u dilim
tabannda etkiyen su basncn, kh=0.2SDS ve kv=0.5kh sras ile yatay ve dey edeer deprem
katsaysn, Hc dilim tabannn orta noktasndan dilim merkezine olan dey uzakl, Rd ise
dairesel gme yzeyinin yarapn ifade etmektedir. Denk.(16.30) ve Denk. (16.31)de yer
alan m aada verilmitir:
tan tan
m cos 1 (16.32)
Rk
(c) Kaymaya kar gvenlik says (Rk) ardk yaklamla elde edilmektedir. zel riskler ieren
durumlar hari Rk 1.10 toptan kaymaya kar yeterli gvenlik dzeyi olarak kabul edilebilir.
346
EK 16A ZEMN ARATIRMALARI N GENEL KURALLAR
16A.1.1 Sondaj kuyular, zeminlerde burgu, kum veya kil kovas ile darbeli veya dnel
(rotary) sistemlerle, kayada ise kaya yzeyinden itibaren srekli karot alnarak ilerlenen dnel
sistemlerle alacaktr.
16A.1.2 Sondaj Saylar: ok deiken zemin koullarnn bulunduu haller dnda, her 300
m2 iin en az bir adet noktada sondaj yaplacaktr. Ancak, zerine ok katl bina (>8 kat) ina
edilecek kk inaat alanlarnda ve deiken durumlarda sondaj says ten az olmayacaktr.
16A.1.3 Sondaj Yerleri: Toporafik ve jeomorfolojik koullar zel yerlere iaret etmiyorsa,
her 300 m2 iin bir adet nokta olmak zere, en az yap plannn keleri ve ortasnda sondaj
yerleri seilecektir. Geni alanlarda yap tipleri ve yerleri belirli ise, yap yerleimine uygun
olarak sondaj noktalar seilecektir. Yerleimi belirsiz proje sahalarnda, bir karelaj (grid)
zerinden sondaj yerleri planlanacaktr. ev durayszl potansiyeli olan eimli arazilerde,
sondajlar yerleri yama durayllk (stabilite) analizine veri salayacak hatlar boyunca
planlanacak, yap alan dnda da sondaj yerleri seilecektir.
16A.1.4 Sondaj Derinlikleri: Sondaj derinlii, bina temelleri iin temel tabanndan balayarak
yap geniliinin en az 1.5 kat veya net temel taban basncndan kaynaklanan zemindeki
gerilme artnn () zeminin kendi arlndan kaynaklanan efektif gerilmenin ('vo) %
10una eit olduu derinlikten ( = 0.10'vo) daha elverisizi olacak ekilde seilecektir.
(a) Yksek dayanma ve rijitlie sahip bir tabakann daha s derinliklerde rastlanmas
durumunda sondaj, bu tabaka iine en az 3 metre girerek tabaka srekliliinin belirlenmesi ile
sonlandrlabilir.
(b) Kazkl temel uygulamasnn gerekebilecei durumlarda, sondaj derinlii kazk tama gc
ve oturma hesaplamalarn yapmaya olanak salayacak ekilde seilecektir.
(c) Sondajlar, ev durayll almalarnda olas kayma yzeyi derinliklerinin yeterince altna
kadar, derin kazlarda ise kaz tabanndan kaz derinliinin en az yars kadar derinliklere
inecektir.
(d) Deprem tasarm snflar DTS=1, DTS=1a, DTS=2 ve DTS=1a olan blgelerde, yeralt suyu
dzeyi temel tabanndan itibaren 10 metre derinlikten daha yukarda ve gevek yerleimli
iri(kaba) daneli zeminlerin yer ald sahalarda, sondaj derinlii temel tabanndan itibaren en
az 20 m olacaktr.
16A.2.2 rnek Alma: Sondaj kuyularnda zemin koullar ile uyumlu ve proje
gereksinimlerini karlayacak ekilde uygun aralklarla rselenmi ve rselenmemi
zemin/kaya rnekleri alnacaktr.
347
16A.2.3 rselenmi rnekler: Sondaj kuyularnda, her cins zeminden, Standart Penetrasyon
Deneyi(SPT) srasnda rselenmi rnekler alnacaktr. Yeralt su dzeyi altnda, iri daneli veya
plastik olmayan silt zeminlerde, SPT kandan yeterli miktarda rselenmi rnek elde
edilemiyorsa, azna zemin tutucu taklm (sepet-basket tipi) zel tpler ile incesi ykanmam
rselenmi rnekler alnacaktr.
16A.2.5 Kaya sondajlarnda karotiyer ve vidye tipi, litolojik birimlerin zelliklerine gre
seilecek ve karotlarn ap en az NX (54 mm) veya NQ (47.6 mm) olacaktr.
16A.2.6 Yeralt Su Dzeyinin llmesi: Sondaj kuyusu iinde yaplacak lmlerle yeralt
su seviyesi belirlenecektir. Ett derinlii iinde kohezyonlu ve kohezyonsuz birden fazla tabaka
ve/veya su tar katman (akifer) seviyenin bulunmas durumunda, yeralt suyu dzeyinin veya
basncnn llmesi iin standart piyezometrelerden yararlanlmas uygun olacaktr.Her
durumda sondaj kuyusundaki gzlemler ve lmler yeralt suyu dzeyinin kuyuda dengeye
ulamasna yetecek kadar uzun bir sre boyunca yaplacaktr.
348
EK 16B BASTLETRLM ZEMN SIVILAMA DEERLENDRMES
16B.1. KAPSAM
16B.2.1.1 Araziden elde edilmi ham SPT verileri, N, aada verilen yntem kullanlarak
N1,60 deerine dzeltilecektir.
N1,60 NCN CR CS CB CE (16B.1)
Burada CN kohezyonsuz zeminlerde uygulanan jeolojik gerilme (derinlik) dzeltme katsaysn,
CR tij boyu dzeltme katsaysn, CS numune alc tipi dzeltme katsaysn, CB sondaj delgi
ap dzeltme katsaysn, CE enerji oran dzeltme katsaysn gstermektedir.
16B.2.1.3 Denk.(16B.1)de yer alan dier dzeltme katsaylar Tablo 16B.1de verilmitir.
nce dane ieriine (IDI) gre dzeltilmi darbe saylar N1,60f aadaki ekilde hesaplanacaktr:
N1,60f N1,60 (16B.3a)
Bu bantdaki ve katsaylar Denk.(16B.3b)de verilmitir:
0 ; =1.0 (IDI %5)
exp 1.76 (190 / IDI ) ; 0.99+IDI
2 1.5
/1000 (%5 < IDI %35) (16B.3b)
5.0 ; =1.2 (IDI %35)
16B.3.1 Svlama direnci R , moment bykl 7.5 olan depreme kar gelen
evrimsel dayanm orannn (CRR), tasarm depremi moment bykl dzeltme
katsays (CM) ve efektif dey gerilme ('vo) ile arplmas ile hesaplanacaktr.
349
R CRRM7.5 CM vo (16B.4a)
Deprem bykl dzeltme katsays (CM), tasarm depremi byklne (M) bal olarak
aadaki bant ile hesaplanacaktr.
102.24
CM (16B.4c)
M 2.56
CB ap 150mm 1.05
ap 200mm 1.15
16B.4.2 Gerilme azaltma katsays, rd incelenen derinlie (z) bal olarak aadaki bant
ile elde edilecektir.
350
rd 1.0 0.00765 z z 9.15m
rd 1.174 0.0267 z 9.15m < z 23m
(16B.6)
rd 0.744 0.008 z 23m < z 30m
rd 0.50 z 30m
351
EK 16C DEPREM ETKS ALTINDA YAPI KAZIK ZEMN ETKLEM
16C.1.1 Genel olarak yap-zemin etkileimi, deprem etkisi altnda zemin ortam (ve eer varsa
kazklar) ile styapnn birlikte gznne alnd yap-zemin ortak sisteminde, yap ve zeminin
birbirlerini karlkl olarak etkilemesi olarak tanmlanr. Taban kayasnda tanmlanan deprem
yer hareketinden oluan ve zemin ortam iinde yaylarak yap temeline ulaan deprem dalgalar
ksmen yap temelinden yansyarak zemin ortamna geri dnmekte, bir ksm da styapya
geerek onun titreimine yol amakta ve tekrar zemin ortamna geri dnmektedir.
16C.1.2 Temelin yzeysel olmas durumunda, greli yumuak zeminlerde bina tr yaplar
iin dinamik yap-zemin etkileimi genellikle binay elverili ynde etkiler ve zeminden binaya
geen deprem dalgalarnn meydana getirdii edeer deprem yklerini azaltr. Gvenli tarafta
kalma tercihi nedeni ile, temeli yzeysel olan binalarda (bodrumlu binalar dahil olmak zere)
yap-zemin etkileimi bu nedenle ihmal edilebilir.
16C.1.3 Buna karlk greli yumuak zeminlerde kazkl olarak ina edilen binalarda yap
kazk zemin etkileimi, zellikle kazklarn deprem davrann nemli derecede etkiler. Taban
kayasnda tanmlanan deprem yer hareketinden oluan ve zemin ortam iinde yaylan deprem
dalgalarnn etkisi ile kazklar nemli ekildeitirmelere ve zorlanmalara maruz kalrlar. Buna
karlk kazklar, bina temelinde oluan etkin temel hareketini de gerek genlik, gerekse frekans
ierii bakmndan nemli lde deiiklie uratabilirler. styapnn eylemsizlik zelliinin
gznne alnmad temel kazk zemin sistemindeki bu oluuma kinematik etkileim ad
verilir. Kazklar ayrca eylemsizlik etkileimi kapsamnda titreen syapdan kazk-zemin
ortamna geri dnen deprem dalgalarndan tr ek zorlanmalara maruz kalrlar. Bu nedenlerle,
zayf zeminlerde temeli kazkl olan binalarda yap kazk zemin etkileiminin gznne
alnmas gereklidir.
16C.1.4 Temeli kazkl olan binalar iin yaplacak kinematik etkileim ve eylemsizlik
etkileimi analizlerinde 16.10a gre kullanlacak yntem aada aklanmtr.
Yntem I, Tablo 16.5teki snflandrmaya gre, yerel zemin snfnn ZD, ZE veya ZF olduu
durumlarda, DTS = 1, 1a, 2, 2a olan kazkl Yksek Binalar (BYS = 1) iin Blm 13teki III.
Aamada DD-1 deprem yer hareketinin etkisi altnda zaman tanm alannda yaplan dorusal
olmayan hesapta uygulanacaktr.
352
uygun olarak seilmi geirgen snrlar kullanlacaktr. Geirgen snrlarn binaya yatay
uzakl, her iki dorultuda ve her iki tarafta ayr ayr olmak zere, bina geniliinin iki katndan
daha az olmayacaktr. Zemin ortamnn boyutlu dorusal olmayan davran, deneysel
verilerle uyumlu modeller kullanlarak gznne alnacaktr. 16.6ya gre svlama potansiyeli
olan zeminlerde, zaman tanm alannda etkin gerilme analizi yaplabilmesine olanak salayan
dorusal olmayan zemin bnye modelleri kullanlacaktr.
(b) Kazklar, 5.4.2ye gre plastik mafsallarn derinlik boyunca uygun aralklarla yerletirildii
ubuk elemanlar olarak modellenecektir. Kazklarla zemin ortam arasnda uygun seilmi
arayz elemanlar kullanlacaktr. Deprem hesabndan nce, dey yklerden kazklarda oluan
eksenel kuvvetler dorusal olmayan statik hesap ile belirlenecektir.
(c) Bina temeli, bodrum kat evre perdeleri ile birlikte (zemin kat seviyesine kadar), ktlesiz,
sonsuz rijit bir eleman olarak modellenecektir.
(d) Deprem kaytlar, en az 11 (iki bileenli) ift olmak zere 2.5e gre seilerek
leklendirilecek ve mhendislik taban kayasndan sisteme etki ettirilecektir.
16C.2.2.2 Yntem Ide, zaman tanm alannda yaplacak temel kazk zemin kinematik
etkileim analizi sonucunda, aadaki ktlar elde edilecektir:
(a) Kazklardaki i kuvvet ve ekildeitirme talepleri, yaplan analizlerin (en az 2x11 = 22
analiz) her birinden elde edilen sonularn enbyk mutlak deerlerinin ortalamas olarak
hesaplanacaktr.
(b) 2x11 = 22 analiz iin 16C.2.2.1(c)ye gre modellenen rijit temelin tabannda, iki yatay
eksen dorultusunda ve bu eksenler etrafnda dnme olarak tanmlanan serbestlik dereceleri
iin etkin temel hareketlerine ilikin yerdeitirmelerin zamana gre deiimleri (temel
seviyesi deprem kaytlar) ile bunlardan retilen ivme spektrumlar (temel seviyesi deprem
spektrumlar) elde edilecektir. Bu ktlar, 16C.2.3te aklanan eylemsizlik etkileimi
hesabnn girdileri olarak kullanlacaklardr.
(c) styapnn eylemsizlik zellii gznne alnmad ve bina temeli rijit alnd iin
kinematik etkileimden styapda i kuvvet meydana gelmez.
16C.2.3.2 Bina (styap) tayc sistemi, 16C.2.2.1(c)de tanmlanan bina temeli ve bodrum
katlar ile birlikte, ve bunlarn ktleleri de gznne alnarak, 13.6.2ye gre modellenecektir.
16C.2.3.1de tanmlanm bulunan etkileim yaylar bina temelinin tabanna yerletirilecek ve
bu yaylara uygun birer histeretik davran modeli uyarlanacaktr. Bu ekilde oluturan styap-
temel sistemine 16C.2.2.2(b)de tanmlanm bulunan etkin temel hareketlerine ait ivme
kaytlar uygulanarak sistemin zaman tanm alannda dorusal olmayan eylemsizlik etkileimi
hesab yaplacaktr.
353
16C.2.3.3 Yntem Ide eylemsizlik etkileimi hesab, styap (bina) tayc sisteminin 5.7ye
gre yaplan zaman tanm alannda dorusal olmayan hesabnn, yap kazk zemin
etkileiminin gznne alnd ekline kar gelmektedir. 3.3.1de verilen tanma gre dtan
rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu binalarda, 5.8.1e gre uygulanan iki adml
hesap yaklamnda kazklar, bodrum elemanlar ile birlikte gznne alnacaktr.
16C.2.3.4 Yntem Ide eylemsizlik etkileimi hesab sonucunda aadaki ktlar elde
edilecektir:
(a) syapda ve styap temelinde (bodrumlar dahil) i kuvvet, yerdeitirme ve
ekildeitirme taleplerinin zamana bal deiimleri elde edilecektir.
(b) Temel tabannda tanmlanan yaylarda oluan etkileim yerdeitirmelerinin ve etkileim
kuvvetlerinin zamana bal deiimleri elde edilecektir. Bunlardan ve 16C.2.3.1de yaplm
bulunan artmsal statik hesap sonularndan yararlanlarak, eylemsizlik etkileiminde
kazklarda oluan i kuvvetler ve ekildeitirmeler hesaplanacaktr.
(c) Eylemsizlik etkileimi hesab sonucunda kazklarda elde edilen i kuvvetler ve
ekildeitirmeler, kinematik etkileim hesabndan elde edilenlerle 16C.5e gre
birletirilecektir. Betonarme ve elik kazklar iin izin verilen birim ekildeitirme ve i
kuvvet snrlar 5.9.4te tanmlanmtr.
(d) Eylemsizlik etkileim sonucunda styap (bina) tayc sisteminde oluan etkilerin,
etkileim dikkate alnmakszn yaplan bina hesaplarnda elde edilenlerden daha elverili olmas
durumunda, styap (bina) tayc sisteminde etkileim etkileri dikkate alnmayacaktr.
Yntem Ide etkileim hesab, bilgisayar donanm ve yazlm olanaklarna bal olarak styap,
temel, kazklar ve zemin iin yukarda tanmlanan kinematik etkileim ve eylemsizlik etkileimi
modellerinin birletirilmesi ile elde edilen ortak sistemin taban kayasnda tanmlanan deprem
etkisi altnda zaman tanm alannda hesab olarak da gerekletirilebilir.
Yntem II, Tablo 16.5teki snflandrmaya gre, yerel zemin snfnn ZD, ZE veya ZF olduu
durumlarda,
(a) DTS = 3, 3a, 4, 4a olan kazkl Yksek Binalar (BYS = 1) iin Blm 13teki III. Aamada
DD-1 deprem yer hareketinin etkisi altnda zaman tanm alannda yaplan dorusal olmayan
hesapta uygulanacaktr.
(b) DTS = 1a, 2a ve BYS = 2,3 olan kazkl binalar iin Tablo 3.4(a) ve 5.1.3.2ye gre DD-1
deprem yer hareketinin etkisi altnda zaman tanm alannda yaplan dorusal olmayan hesapta
uygulanacaktr.
354
(b) Kazklar, 5.4.2ye gre plastik mafsallarn derinlik boyunca uygun aralklarla yerletirildii
ubuk elemanlar olarak modellenecektir. Her bir kazk dm noktasnda kazk ile zemin
ortam arasndaki greli kuvvet-yerdeitirme ilikisi, dorusal olmayan p-y, t-z yaylar ile,
kazk ucunda ise Q-Z yay ile modellenecektir (Bkz.16C.6). p-y yaylar, her bir dm
noktasnda ve her iki dorultuda birer ift sadece-basn yay olarak tanmlanabilir. Deprem
hesabndan nce t-z ve Q-Z yaylar kullanlarak dey yklerden kazklarda oluan eksenel
kuvvetler hesaplanacaktr. Kazklarda grup etkisinin yaklak olarak gznne alnmas iin
Denk.(16C.1)de verilen ampirik bant ile hesaplanan azaltma katsaylar G , p-y yaylar iin
tanmlanan kuvvet-yerdeitirme erilerinin kuvvet (p) eksenine uygulanacaktr:
G 0.2 [(1 G1 ) s (1 6 G1 )] (16C.1)
Burada s, gznne alnan dorultuda kazk sralar ara uzaklnn kazk apna orann
(s 6) , G1 ise her bir kazk sras iin farkl olarak uygulanacak bir katsayy gstermektedir.
Sadece-basn yaylarna uygulanmak zere yanal basnca maruz en ndeki kazk sras iin
G1 0.7 , onun arkasndaki ikinci kazk sras iin G1 0.45 , nc kazk sras iin
G1 0.3 , drdnc ve daha arkadaki kazk sralar iin ise G1 0.2 alnacaktr. Ters yndeki
yerdeitirmeler iin bu katsaylar ayn kazklara ters sra ile uygulanacaktr. s > 6 iin G 1
alnacaktr.
(c) Bina temeli, 16C.2.2.1(c)deki tanma gre bodrum katlarn da iermek zere, ktlesiz,
sonsuz rijit bir eleman olarak modellenecektir. Bodrum perdeleri ile zemin arasndaki yatay
kuvvet-yerdeitirme ilikisini temsil etmek zere, perde sonlu eleman dm noktalarnda
perdeye dik dorultuda literatrden seilmi p-y benzeri dorusal olmayan sadece-basn
yaylar kullanlacaktr.
(d) Deprem kaytlar olarak, 16.5.1.2ye gre yaplan serbest zemin davran analizlerinde
taban kayasnda her iki yatay dorultuda ayr ayr etkitilen deprem kayd iftinden zemin profili
boyunca kazk dm noktalar hizalarnda elde edilen toplam yerdeitirmelerin zamana gre
deiimleri kullanlacaktr (toplam yerdeitirme, taban kayasnn yerdeitirmesi ile zeminde
meydana gelen yedeitirmenin toplamdr). Her bir t annda toplam yerdeitirmeler, her iki
yatay dorultuda e zamanl olarak, bir ularndan kazk dm noktalarna bal olan p-y
yaylarnn teki ularna basn ynnde uygulanacaktr (dinamik yerdeitirme yklemesi). Bu
yerdeitirmeler, bodrumlu binalarda bir ular perde sonlu eleman dm noktalarna bal p-
y benzeri yaylarn teki ularna da basn ynnde uygulanacak ve bylece kinematik
etkileim modelinin zaman tanm alannda deprem analizi yaplacaktr.
16C.3.2.2 Yntem IIde temel kazk zemin kinematik etkileim analizi sonucunda,
aadaki ktlar elde edilecektir:
(a) Kazklardaki i kuvvet ve ekildeitirme talepleri, yaplan analizlerin (en az 2x11 = 22
analiz) her birinden elde edilen sonularn enbyk mutlak deerlerinin ortalamas olarak
hesaplanacaktr.
(b) 2x11 = 22 analiz iin 16C.2.2.1(c)ye gre modellenen rijit temelin tabannda, iki yatay
eksen dorultusunda ve bu eksenler etrafnda dnme olarak tanmlanan serbestlik dereceleri
iin etkin temel hareketlerine ilikin toplam yerdeitirmelerin zamana gre deiimleri (temel
seviyesi deprem kaytlar) ile bunlardan retilen ivme spektrumlar (temel seviyesi deprem
spektrumlar) elde edilecektir. Bu ktlar, 16C.3.3te aklanan eylemsizlik etkileimi
hesabnn girdileri olarak kullanlacaklardr.
355
(c) styapnn eylemsizlik zellii gznne alnmad ve bina temeli rijit alnd iin
kinematik etkileimde styapda i kuvvet meydana gelmez.
16C.3.3.1 Yntem IIde eylemsizlik etkileimi hesabnn admlar, Yntem I iin 16C.2.3.1
ve 16C.2.3.2de aklanan hesap admlarnn ayndr. Farkllk sadece hesap modelindedir.
Yntem Ideki temel-kazk-zemin ortam modeli yerine Yntem IIde temel-kazk-zemin
yaylar (p-y, t-z ve Q-Z yaylar) modeli gznne alnmaktadr.
16C.3.3.2 Yntem IIde eylemsizlik etkileimi hesab, bina tayc sisteminin 5.7ye gre
zaman tanm alannda hesap yntemi ile yaplan dorusal olmayan hesabnn, yap kazk
zemin etkileiminin gznne alnd ekline kar gelmektedir. 3.3.1de verilen tanma gre
dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu binalarda, 5.8.1e gre uygulanan iki
adml hesap yaklamnda kazklar, bodrum elemanlar ile birlikte gznne alnacaktr.
16C.3.3.3 Yntem IIde eylemsizlik etkileimi hesab sonucunda aynen Yntem I iin
16C.2.3.4de belirtilen ktlar elde edilecektir.
16C.3.3.5 Eylemsizlik etkileim sonucunda styap (bina) tayc sisteminde oluan etkilerin,
etkileim dikkate alnmakszn yaplan bina hesaplarnda elde edilenlerden daha elverili olmas
durumunda, styap (bina) tayc sisteminde etkileim etkileri dikkate alnmayacaktr.
Yntem IIde etkileim hesab, bilgisayar donanm ve yazlm olanaklarna bal olarak styap,
temel, kazklar ve zemin iin yukarda tanmlanan kinematik etkileim ve eylemsizlik etkileimi
modellerinin birletirilmesi ile elde edilen ortak sistemin zaman tanm alannda hesab olarak
da gerekletirilebilir. Bu durumda, 16C.3.2.1(d)de akland zere, serbest zemin davran
analizlerinden elde edilen toplam yerdeitirmeler, her iki yatay dorultuda ayn anda, bir
ularndan kazk dm noktalarna bal olan p-y yaylarnn teki ularna basn ynnde
uygulanarak (dinamik yerdeitirme yklemesi) ortak sistemin zaman tanm alannda hesap
yaplr. Bu tr etkileim hesab ou durumda pratik bir hesap olarak tercih edilebilir.
Yntem III, Tablo 16.5teki snflandrmaya gre, yerel zemin snfnn ZD, ZE veya ZF olduu
durumlarda,
(a) DTS = 1a, 2a ve BYS 4 olan kazkl binalar iin 4.7 veya 4.8.2ye gre DD-2 deprem yer
hareketinin etkisi altnda yaplan dorusal hesapta uygulanacaktr.
(b) DTS = 1, 2, 3, 3a ve BYS 2 olan kazkl binalar iin 4.7 veya 4.8.2ye gre DD-2 deprem
yer hareketinin etkisi altnda yaplan dorusal hesapta uygulanacaktr.
356
16C.4.2. Yntem III Kinematik Etkileim Hesab
Yntem III ile yaplacak temel kazk zemin kinematik etkileim hesab, 16C.3.2ye gre
Yntem II ile yaplan hesabn basitletirilmi ekline kar gelmektedir.
16C.4.2.2 Yntem IIIte temel kazk zemin kinematik etkileim analizi sonucunda,
kazklardaki i kuvvet talepleri, her bir deprem dorultusunda 11 deprem kayd iin ayr ayr
yaplan analizlerin her birinden elde edilen sonularn enbyk mutlak deerlerinin ortalamas
olarak hesaplanacaktr. Bu ekilde elde edilen kazk eilme momentleri R = 2.5 katsaysna
blnerek azaltlacaktr. Kesme kuvvetleri ve eksenel kuvvetler iin azaltma yaplmayacaktr.
16C.4.2.3 Yntem I ve Yntem IIde elde edilen etkin temel hareketlerine ilikin
yerdeitirme ve spektrumlarn, statik kinematik etkileim hesabna dayal Yntem IIIte
hesaplanmas sz konusu deildir. Bunlarn yerine, yaklak olarak 16.5.1.2ye gre yaplan
serbest zemin davran analizlerinden temel tabannda elde edilen spektrumlarn ortalamas,
16C.4.3te verilen eylemsizlik etkileimi hesabnda tasarm spektrumu olarak kullanlabilir.
Ancak bu spektrumun ordinatlar, temel tabannda 16.4e gre tanmlanan yerel zemin snf
iin 2.3.5te verilen tasarm spektrumunun ordinatlarndan daha kk alnmayacaktr.
357
16C.4.3. Yntem III Eylemsizlik Etkileimi Hesab
16C.4.3.1 Yntem IIIte eylemsizlik etkileimi hesab, dorusal davran esas alnarak
styap-temel-kazk-zemin yaylarndan (p-y, t-z ve Q-Z yaylar) oluan ortak sistem modeli ile
yaplabilir. Ancak bu modelde zemin yaylarnn dorusal davranlar (balang rijitlikleri)
dikkate alnacaktr. Modelde temelin ve bodrum katlarnn ktleleri gznne alnacak,
kazklarn ktleleri ise alnmayacaktr. Deprem verisi olarak, gznne alnan deprem
dorultusunda 16C.4.2.3e gre tanmlanan deprem spektrumu kullanlacaktr.
16C.4.3.2 Yntem IIIde eylemsizlik etkileimi hesab, bina tayc sisteminin 4.7 veya
4.8.2ye gre yaplan dorusal deprem hesabnn, yap kazk zemin etkileiminin gznne
alnd ekline kar gelmektedir.
(a) 3.3.1de verilen tanma gre dtan rijit perdelerle evrelenen bodrumlarn bulunduu
binalarda, 4.7.5 veya 4.8.5e gre dorusal deprem hesab iin uygulanan iki adml hesap
yaklamnda kazklar, bodrum elemanlar ile birlikte gznne alnacak ve bodrumlar iin
uygulanan R ve D katsaylar, eylemsizlik etkileiminden kazklarda meydana gelen i
kuvvetlere de uygulanacaktr.
(b) Bodrumsuz binalarda ise, bina (styap) tayc sistemi iin uygulanan R ve D katsaylar,
eylemsizlik etkileiminden kazklarda meydana gelen i kuvvetlere aynen uygulanacaktr.
16C.4.3.3 Eylemsizlik etkileimi hesab sonucunda kazklarda her bir deprem dorultusu iin
16C.4.3.2ye gre elde edilen i kuvvetler, kinematik etkileim hesabndan kazklar iin her bir
deprem dorultusunda 16C.4.2.2ye gre elde edilen i kuvvetlerle 16C.5e gre
birletirilecektir. Birbirine dik dorultulardaki depremlerden oluan kazk i kuvvetleri daha
sonra 4.4.2ye birletirilecektir.
16C.4.3.4 Eylemsizlik etkileim sonucunda styap (bina) tayc sisteminde oluan etkilerin,
etkileim dikkate alnmakszn yaplan bina hesaplarnda elde edilenlerden daha elverili olmas
durumunda, styap (bina) tayc sisteminde etkileim etkileri dikkate alnmayacaktr.
Yukarda 16C.2, 16C.3 ve 16C.4te aklanan yntemler ile yaplan kinematik ve eylemsizlik
etkileimi hesaplar sonucunda kazklarda deerlendirmeye / tasarma esas ekildeitirmeler
ve i kuvvetler, aadaki ekilde birletirilen byklklerin en by olarak hesaplanacaktr:
(a) Kinematik etkileim sonularnn %100nn ve eylemsizlik etkileimi sonularnn
%50sinin mutlak deerlerinin toplam.
(b) Kinematik etkileim sonularnn %50sinin ve eylemsizlik etkileimi sonularnn
%100nn mutlak deerlerinin toplam.
16C.6.1. Tanm
Kazkzemin etkileiminin modellenmesi amac ile yanal davran iin dorusal olmayan py
yaylar, eksenel davran (evre srtnmesi) iin tz yaylar ve eksenel kazk u davran iin
QZ yaylar kullanlacaktr.
358
(a) py yaylar kapsamnda yumuak kil iin (su<50 kPa) Matlock (1970), su seviyesi altndaki
kat kil iin Reese ve dierleri (1975), su seviyesi stndeki kat kil iin Welch and Reese
(1972), kum iin Reese ve dierleri (1974) tarafndan statik ve tekrarl yklemeler iin
gelitirilen dorusal olmayan bantlar kullanlabilir.
(b) tz ve QZ yaylar iin ise, American Petrolum Institute API WSD RP2Ada (2000)
tanmlanan nonlineer bantlar kullanlabilir.
(a) Matlock,H. (1970). Correlation for design of laterally loaded piles in soft clay. Proc.,2nd
Annu. Offshore Technology Conference, Paper No. OTC 1204,Houston, Texas, pp. 577-594
(b) Reese, L. C. and Welch, R. C. (1975). Lateral loading of deep foundation in stiff clay.
Journal of Geotechnical Engineering Division, ASCE, 101(7), pp. 633-649.
(c) Reese, L. C., Cox, W. R., and Koop, F. D. (1975). Field testing and analysis of laterally
loaded piles in stiff clay. Proc. 7th Offshore Technology Conference, Paper No. OTC 2321,
Houston, Texas, pp. 671-690.
(d) Welch, R. C. and Reese, L. C. (1972). Laterally loaded behavior of drilled shafts.
Research Report 3-5-65-89, Center for Highway Research, University of Texas, Austin.
(e) Reese, L. C., Cox, W. R., and Koop, F. D. (1974). Analysis of laterally loaded piles in
sand. Proc. 6th Offshore Technology Conference, Paper 2080, Houston, Texas, pp. 473-483.
API WSD RP-2A (2000). Planning, Designing and Constructing Fixed Offshore Platforms,
American Petroleum Institute.
359
EK 16D ARAZ ZEMN ZELLKLERNN YERNDE YLETRLMES
16D.1 Gevek ve orta sk kohezyonsuz (iri daneli) zeminlerde, sklk derecesinin artrlmas
en etkin iyiletirme yoludur. Sklk derecesinin artrlmasnda zemine titreimler uygulayan
yntemler daha etkindir. Titreimli yntemler; derin kompaksiyon(sktrma), vibroflotasyon,
sktrma kazklar, vibrasyonlu sondalar, patlatma, yzeyden titreimli silindirlerle sktrma
vb. olarak saylabilir.
16D.3 Kohezyonlu ve kohezyonsuz zeminlerde, zemin iinde rijit elemanlar (ta kolonlar, jet
enjeksiyonu kolonlar, beton kolonlar vb.) oluturulmas ile statik ve deprem yklerinin arlkl
olarak bu elemanlar tarafndan karlanmas salanabilir.
16D.5 Mevcut bir yapnn altnda zemin iyiletirmesi iin uygulanabilecek nlemler daha
snrldr. Yap temelleri altnda almann zorluu yannda, iyiletirme yntemlerinin
uygulanmas srasnda geliebilecek olas zemin yer deitirmelerinin dikkate alnmas gerekir.
Baz durumlarda yap evresinde alnan nlemlerle, deprem srasnda oluabilecek yanal zemin
yer deitirmelerinin snrlanmas yoluna bavurulabilir.
16D.6 Zemin glendirme yntemleri yerine (veya ile birlikte) temel sisteminin deitirilmesi
(kazkl veya baret temeller, evre diyafram duvar, rijit bodrum temel tasarm vb.) ve st yapda
tasarm deiiklikleri yaplmas yoluna da bavurulabilir.
360
EK
DZENL YERNDE DKME BETONARME BNALAR N
BASTLETRLM TASARIM KURALLARI
(2016)
DZENL YERNDE DKME BETONARME BNALAR N BASTLETRLM
TASARIM KURALLARI
0. SMGELER
Vkol,i = Binann inci katndaki kolonlarda deprem etkilerinden dolay oluan kesme
kuvvetlerinin toplam
1. KAPSAM
1.1 Deprem blgelerinde yaplacak drt taraftan rijit bodrum perdeleri ile evrili en fazla bir
bodrum kat hari olmak zere kat says be ile snrl ve tayc sistemi dzenli olan yerinde
dkme betonarme binalarn yatay yk tayc sistem elemanlarnn tasarmnda, bu konuda
yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, bu dkmanda tanmlanan
basitletirilmi hesap (yapsal zmleme) ve tasarm kurallar kullanlabilir.
1.2 Bu dkmann kapsam iindeki betonarme binalarn yatay yk tayc sistemi, sadece
sneklik dzeyi yksek erevelerden veya sneklik dzeyi yksek boluksuz perdeler ile
sneklik dzeyi yksek erevelerin birlikte kullanmndan oluacaktr.
2. GENEL KURALLAR
2.4 Deprem Tasarm Snf DTS=1 ve DTS=2 olan binalarn yatay yk tayc sisteminde
sneklik dzeyi yksek boluksuz perdelerin kullanm zorunludur. Bu tr binalarn
tasarmnda, binaya etkiyen toplam edeer deprem yknn tamamnn sneklik dzeyi
yksek perdeler tarafndan, %33 kadarnn ise sneklik dzeyi yksek ereveler tarafndan
karland koulu hesaplarda gzetilmektedir. Yatay yk tayc sistemi sneklik dzeyi
yksek erevelerden oluan binalarda, binaya etkiyen toplam edeer deprem yknn tm
ereveler tarafndan karlanmaktadr.
2.5 Binaya etkiyen toplam edeer deprem yknn belirlenmesinde ve perde ve kolon
kesitlerine etki eden eilme momenti hesabnda (Hw/lw 2.0 olan perdeler hari olmak zere,
bkz. 4.1), Deprem Yk Azaltma Katsays iin Ra = 4 deeri gzetilmektedir. Bu katsay, kiri
kesitlerine etki eden eilme momenti hesabnda Ra = 5 deerine bytlmekte, perdeler iin
tasarma esas kesme kuvveti hesabnda Ra = 2 deerine drlmekte, kirilerden perdelere
aktarlan yatay deprem kuvvetlerinin hesabnda ise deimemektedir.
2.6 Dey tayc sistem elemanlarnda (kolon ve perdelerde) deprem etkilerinden dolay
oluan eksenel kuvvetler hesaplarda gz nne alnmamaktadr.
2.7 Kolon ve kirilerin orta blgeleri iin tasarma esas kesme kuvveti deerlerinin
belirlenmesinde kapasite tasarm ilkesi uygulanmaktadr.
2.8 ki veya taraftan rijit bodrum perdeleri ile evrili en fazla bir ksmi bodrum katl
binalarn tasarmnda bu dokmanda tanmlanan kurallar uygulanabilir. Ancak bu durumda bina
kat says, ksmi bodrum kat hari olmak zere drt ile snrl olacak, yapsal zmlemede
ksmi bodrum kat zemin kat olarak tanmlanacak, zemin kattaki tayc sistem elemanlarnda
deprem etkilerinden dolay oluan i kuvvet deerleri, bir st kattaki tayc sistem elemanlar
iin de geerli olacaktr.
2.9 Drt taraftan rijit bodrum perdeleri ile evrili en fazla bir ksmi bodrum katl binalar iin
yapsal zmlemede zemin kat bodrum katn bir st kat olarak tanmlanacak, zemin kattaki
tayc sistem elemanlarnda deprem etkilerinden dolay oluan i kuvvet deerleri, bodrum
kattaki tayc sistem elemanlar iin de geerli olacaktr.
2.10 Yatay zemin itkisi etkileri (H), bu dkmanda tanmlanm olan hesap kurallarnda
gzetilmemitir. Bu nedenle ksmi bodrum katnda iki taraftan dengelenmemi yatay zemin
itkilerine maruz binalarda, zemin itkisi etkilerinin temele gvenle aktarld gsterilmelidir.
2.13 Bu dkmanda tanmlanan kurallar uyarnca tasarm yaplacak binalarda, asansr veya
merdiven evresinde oluturulabilecek U veya C enkesitli perdelerin serbest ular arasndaki
aklk hari olmak zere, her bir dorultuda komu iki aklk arasndaki fark, iki aklktan
uzun olann %20sinden fazla olmamaldr.
2.14 Bu dkmanda tanmlanan kurallar uyarnca tasarm yaplacak binalarda, perde kritik
ykseklii bodrumsuz binalarda temel stnden itibaren en az bir kat; iki, veya drt taraftan
bodrum perdeleriyle evrili bodrumlu binalarda ise temel stnden itibaren en az iki kat
boyunca devam ettirilecektir.
3.1.1 Gz nne alnan her bir dorultu iin binaya etkiyen toplam edeer deprem yk
(zemin katta oluan taban kesme kuvveti), katlara etkiyen edeer deprem ykleri, katlarda
oluan kat kesme kuvvetleri, katlarda oluan toplam devrilme momentleri ve bina tabannda
(zemin kat tabannda) oluan toplam devrilme momenti, Denklem (1)(5) ile hesaplanacaktr
(ekil 1). Toplam edeer deprem yk hesabnda deprem yk azaltma katsays iin Ra = 4
deeri kullanlacak, binann toplam arl hesabnda hareketli yk katlm katsays (n = 0.30)
gzetilecektir. Bina arl hesabnda kullanlacak sabit yk deerleri, deme ykleriyle
beraber yatay ve dey tayc elemanlarn (kiri, kolon, perde) ve tayc olmayan elemanlarn
(blme duvar) arln da iermelidir. Binann at katna etki eden hareketli yk, 0.2
deerindeki yk katsaysyla azaltlm kar ykn de iermelidir.
SDSW
Vt (1)
Ra
wi H i
Fi Vt N
(2)
wj H j
j1
N
Vi Fj (3)
ji
M i Fj H j Hi-1
N
(4)
ji
N
M1 M dev Fj H j (5)
j1
3.1.2 Bina katlarna etkiyen burulma momentlerinin hesaplanabilmesi amacyla bina kat
rijitlik merkezinin planda seilen bir referans noktasndan x ve y dorultularndaki uzakl
(ekil 2), Denklem (6) ile hesaplanacaktr. Denklem (6)daki kx ve ky rijitlik deerleri, x
dorultusundaki dikdrtgen enkesitli perdeler iin Denklem (7), y dorultusundaki dikdrtgen
enkesitli perdeler iin ise Denklem (8) ile hesaplanacaktr. Perde bulunmayan binalarda kat
rijitlik merkezinin kat ktle merkeziyle rtt varsaylacaktr.
k y xi
x
ky
(6)
kx yi
y
kx
kx bw lw3 / hi
(7)
k y lw bw3 / hi
kx lw bw3 / hi
(8)
k y bw lw3 / hi
F5
H5
F4
H4
F3
H3
F2
H2
F1
H1
VI MI
0 V5 V4 V3 V2 V1 M5 M4 M3 M2 M1 = Mdev
Mdev
ekil 1
Kolon
Kat ktle merkezi
Perde
lw
y bw
Kat i dsemesi
y ex
0 x
x
X
Fi
ekil 2
3.1.3 Binann jnci katna etkiyen burulma momenti, Denklem (9) ile hesaplanacaktr.
Denklem (9)daki x ve y dorultularndaki dmerkezlik deerleri, kat ktle merkezi ile kat
rijitlik merkezi arasnda x ve y dorultusunda olan uzaklklardr (ekil 2). Kat ktle merkezi
kat demesinin geometrik merkezi olarak hesaplanacak, demede bulunan 2.0 mden byk
kenarl boluklar kat ktle merkezi hesabnda gz nne alnacaktr. Katlara etkiyen edeer
deprem ykleri kat ktle merkezine etki ettirilecektir. Perde bulunmayan binalarda katlara
etkiyen burulma momentlerinin hesaplanmasna gerek yoktur.
Tkat, j max Fjex , Fjey (9)
3.1.4 Binann inci katnda ve binann tabannda oluan toplam burulma momenti, Denklem
(10) ve Denklem (11) ile hesaplanacaktr.
N
Ti Tkat,j (10)
ji
N
Tt Tkat,j (11)
j1
kT ky xi2 kx yi2 x 2 ky y 2 kx (12)
3.1.6 Binann inci katnda, gz nne alnan ykleme dorultusuna paralel dorultudaki bir
perdede deprem etkilerinden dolay oluan kesme kuvveti, Denklem (13) ile hesaplanacaktr.
Denklem (13)te kat kesme kuvvetlerinin perdelere eylemsizlik momentleri orannda dald
varsaylm ve burulma etkilerinden dolay perdelerde oluacak ek kesme kuvvetleri
gzetilmitir. Burulma etkilerinden dolay perdelerde oluan ek kesme kuvvetlerinin hesabnda,
x dorultusundaki perdeler iin Denklem (14), y dorultusundaki perdeler iin Denklem (15)
kullanlacaktr (ekil 2).
bw lw3
Vper,i Vi VT,i (13)
bw lw3
y y kx
VT,i x Ti kT
(14)
x x ky
VT,i y Ti kT
(15)
3.1.7 Binann inci katnda, gz nne alnan ykleme dorultusuna paralel dorultudaki bir
perdede deprem etkilerinden dolay oluan eilme momenti Denklem (16) ile, perdenin
tabanndaki devrilme momenti ise Denklem (17) ile hesaplanacaktr. Denklem (16) ve
Denklem (17)deki Fper kuvveti, o katta demeden perdeye aktarlan yatay yk temsil
etmektedir. Binann inci katnda veya at katnda (Nnci katta) perdeye aktarlan yatay yk,
komu katlarda perdede oluan kesme kuvvetlerinin fark olarak, Denklem (18) veya Denklem
(19) ile hesaplanacaktr (ekil 3).
N
M per,i Fper,j H j H i-1 (16)
j=i
N
M per, 1 M per, dev Fper, j H j (17)
j=1
3.1.8 Tayc sisteminde perde bulunan binalara etkiyen edeer deprem yklerinin
%33nn sneklik dzeyi yksek ereveler tarafndan karland varsaymndan dolay, gz
nne alnan ykleme dorultusunda binann inci katndaki kolonlarda oluan kesme
kuvvetlerinin toplam, Denklem (20) ile hesaplanacaktr. Tayc sistemi erevelerden oluan
binalarda ise bu toplam, Denklem (21)de belirtildii zere, binada gz nne alnan
dorultuda oluan kat kesme kuvvetlerine eit olacaktr.
Vkol,i Vi (21)
Fper,5
Vper,5
H5 H5-H2
Fper,4
Vper,4
H4 H4-H2
Fper,3
Vper,3
H3 H3-H2
Fper,2
Vper,2 Vper,3
Mper,3
Kat 3 tabaninda perde
Fper,1 H2 i kuvvetleri
Vper,1
Mper,3= Fper,5(H5-H2)+Fper,4(H4-H2)+Fper,3(H3-H2)
Fper
Perde Perde kesme Perdelere gelen
kuvvetleri yatay kuvvetler
ekil 3
3.1.9 Gz nne alnan ykleme dorultusu iin binann inci katndaki herhangi bir kolonda
oluan kesme kuvveti, ilgili dorultudaki i kolonlar iin Denklem (22) ile, d kolonlar iin
ise Denklem (23) ile hesaplanacaktr. Hesapta gz nne alnan dorultudaki i kolonlarda
oluan kesme kuvvetinin d kolonlardakinin 2 kat olduu varsaym yaplmaktadr (ekil 4).
2 Vkol,i
Vkol,i (22)
2ni nd
Vkol,i
Vkol,i (23)
2ni nd
3.1.10 Gz nne alnan ykleme dorultusu iin binann inci katndaki herhangi bir kolonda
oluan eilme momenti, Denklem (24) ile hesaplanacaktr. Hesapta sfr moment noktasnn
kolon boyunun ortasnda olduu varsaym yaplmaktadr (ekil 4).
hi
M kol,i Vkol,i (24)
2
Kolon
yari boy
Kat i+1
Kiris
Kat i
Vkol,i (dis)
Mkol,i (dis)
Kolon
hpi/2
yari boy
Kat i
Vkol,i (dis) Vkol,i (i) Vkol,i (i) Vkol,i (i) Vkol,i (dis)
ekil 4
3.1.11 Gz nne alnan ykleme dorultusu iin binann inci katndaki herhangi bir kiri
kesitinde oluan eilme momenti, kiri i kolon birleimlerinde Denklem (25) ile, kiri d
kolon birleimlerinde ise Denklem (26) ile hesaplanacaktr (ekil 5). Hesapta kiriin st ve alt
kesitlerindeki kolon eilme momentlerin alt kesittekine eit olduu varsaym yaplmakta,
ayrca kiri eilme momentleri 4/5 orannda azaltlmaktadr. En st kat kirilerinde Denklem
(25) ve Denklem (26) ile hesaplanan eilme momenti deerleri yarya drlecektir.
4
M kir,i M kol,i (25)
5
8
M kir,i M kol,i (26)
5
ekil 5
3.1.12 Kiri perde birleimlerindeki kiri kesitlerinde deprem etkilerinden dolay oluan
eilme momenti hesaplanmayacaktr. Bu kesitlerde kirie yerletirilecek olan st ve alt boyuna
donat, Ynetmelik Ek 7Adaki alt snr koullarn salayacak ve dey yklerden dolay oluan
eilme momentlerini karlayacak miktarda olacaktr.
3.1.13 Dey tayc elemanlarda deprem etkilerinden dolay oluan eksenel ykler
hesaplarda gz nne alnmayacaktr.
3.2.1 Herhangi bir kirie her bir ift dorultuda alan deme parasndan aktarlan dzgn
yayl (izgisel) dey yk (w), daha detayl bir hesap yaplmad durumda, deme parasnn
ksa dorultusundaki kiri iin Denklem (27) ile, deme parasnn uzun dorultusundaki kiri
iin ise Denklem (28) ile hesaplanacaktr. Tek dorultuda alan plak (veya dili) deme
paralarndan aktarlan ykn tm, plak deme parasnn uzun dorultusundaki kirie (veya
deme dilerinin sapland kirie) aktarlacaktr. Denklem (27) ve Denklem (28)teki p,
demeye etki eden yayl sabit ve hareketli yklerin yk katsaylar gzetilerek hesaplanm
toplam (g+q veya 1.4g+1.6q) deeridir. Kiri zerinde blme duvar varsa, blme duvarn
yaratt yayl yk kiri ykne (w) ykne ilgili yk katsays gzetilmi ekilde eklenir.
plkn
w (27)
3
plkn 0.5
w 1.5 2 (28)
3 m
3.2.2 Herhangi bir kiri kesitinde dey yklerden dolay oluan kesme kuvveti ve eilme
momenti iin hesap deerleri, daha detayl bir hesap yaplmad srece, Tablo 1de verilen
bantlar kullanlarak hesaplanabilir.
w ln
D aklk kiriinde ilk i kolon veya perde yznde kesme kuvveti Vkir 1.15
2
w ln
Konsol kiri hari dier tm kolon veya perde yzlerinde kesme kuvveti Vkir
2
w l2n
D aklkta aklk momenti M kir
14
w l2n
aklkta aklk momenti M kir
16
w l2n
D kolon veya d dikine perde yznde mesnet momenti M kir
16
kolon veya i dikine perde yznde mesnet momenti (ikiden fazla aklk
w l2n
durumunda) M kir
10
3w l2n
Konsol kiri mesnet momenti M kir
4
3.2.3 Kolon kiri veya kolon perde birleimlerinde kiri ularnda oluan dengelenmemi
dey yk eilme momentleri (Mkir) (ekil 6), st ve alt kat kolon veya perdelerine Denklem
(29) ve (30)da tanmland zere, st ve alt kat kolon veya perde rijitlikleri orannda
datlacaktr. En st kattaki kolon veya perdelerin st ularndaki eilme momentinin
hesabnda Denklem (31) kullanlacaktr.
I kol hi st
M kol,st M kir
I kol hi st I kol hi alt
(29)
I kol hi alt
M kol,alt M kir
I kol hi st I kol hi alt
M per,st M kir
I per hi st
I per hi I per hi
st alt
(30)
M per,alt M kir
I per hi alt
I per hi I per hi
st alt
M kol M kir
(31)
M per M kir
Mkiris Mkiris
Mkiris Mkiris
ekil 6
3.2.4 Kolon veya perdelerde dey yklerden dolay oluan eksenel kuvvetler, katlara etki
eden sabit ve hareketli yayl yk (g + q) deerleri ve gz nne alnan kolon veya perdenin
tad tm katlar boyunca biriken alan paylarnn toplam kullanlarak hesaplanabilir. Bu
durumda hesapta gzetilecek yayl sabit yk deerleri, deme ykleriyle beraber yatay ve
dey tayc elemanlarn (kiri, kolon, perde) ve tayc olmayan elemanlarn (blme duvar)
arln da ierecektir. Binann at katna etki eden hareketli yk, 0.2 deerindeki yk
katsaysyla azaltlm kar ykn de iermelidir.
4.1 Perdelerin u ve gvde blgelerindeki dey donatnn tasarm, perdede dey yklerden
dolay oluan eksenel kuvvet ile perdenin rijit dorultusunda dey yklerin ve deprem
etkilerinin oluturduu hesap eilme momentlerinin toplamnn ortak etkisi iin yaplacaktr.
Hw/lw 2.0 olan perdelerde, deprem etkilerinden dolay oluan eilme momentleri, [3/(1+
Hw/lw)] katsays ile arplarak byltlecektir. Ancak bu katsay 2den byk alnmayacaktr.
4.2 Kolonlardaki boyuna donatnn tasarm, kolonda dey yklerden dolay oluan eksenel
kuvvet ile dey yklerin ve deprem etkilerinin oluturduu eilme momentlerinin toplamnn
ortak etkisi iin yaplacaktr.
4.3 Kirilerdeki eilme donatsnn tasarm, kirite dey ykler ve deprem etkilerinden
dolay oluan eilme momentlerinin toplam iin yaplacaktr.
4.4 Perdelerdeki yatay gvde donatsnn tasarmna esas kesme kuvveti, Denklem (32)de
verildii zere, perdede deprem etkilerinden dolay oluan hesap kesme kuvvetinin (Vper,i ) 2
kat olarak hesaplanacaktr.
Ve 2Vper,i (32)
4.5 Kolonlarn orta blgesindeki enine donat tasarmna esas kesme kuvveti Ve, Denklem
(33)te verilen kapasite tasarm yaklam ile hesaplanacaktr (ekil 7). Kolon serbest
yksekliinin alt ve st ularndaki Mpa ve Mp deerleri, kolon kesitinin tama gc
momentinin 1.4 kat olarak alnacaktr (Mp = 1.4Mr). Ancak Ve iin kolonda deprem etkilerinden
dolay oluan hesap kesme kuvvetinin (Vkol,i) 2 katndan daha byk bir deer alnmas
gerekmez.
Ve M pa M p ln (33)
ekil 7
4.6 Kirilerin orta blgesindeki enine donat tasarmna esas kesme kuvveti Ve, Denklem
(34)te verilen ve Ynetmelik ekil 7.9da gsterilen kapasite tasarm yaklam ile
hesaplanacaktr. Kiriin sol ve sa ularnda kolon veya perde yzndeki Mpi ve Mpj deerleri,
kiri kesitinin tama gc momentinin 1.4 kat olarak alnacaktr (Mp = 1.4Mr).
Ve Vdy M pi M pj ln
w ln (34)
Vdy
2
4.7 Temel tasarm ve zemin tahkiklerinde temele balanan dey tayc elemanlarn alt
ularnda oluan i kuvvetler gznne alnacak, perde alt ularndaki eilme momenti
deerleri (Mper,dev), bodrumsuz binalarda 2, bodrum katn drt taraftan perdelerle evrili olduu
binalarda 1.5, bodrum katn iki veya taraftan perdelerle evrili olduu binalarda ise 1.75
katna arttrlacaktr.
5.1 Kiri kesitlerinin tama gc momenti, kesitte basn donats yoksa Denklem (35) ile,
kesitte basn donats varsa Denklem (36) ile hesaplanabilir.
M r As f yd 0.85d (35)
M r As f yd d d (36)
5.2 Kolon kesitlerinde dey ykler (g+q) altnda oluan eksenel basn kuvveti
Nd,max = 0.40 fck bh deerinden, perde kesitlerinde ise dey ykler altnda oluan eksenel basn
kuvveti ise Nd,max = 0.25 fck bh deerinden daha byk olmayacaktr.
5.3 Kolon ve perde kesitlerinin eksenel basn ve ekme dayanmlar, Denklem (37) ve
Denklem (38) ile hesaplanacaktr.
N 0r 0.85 f cd Ag Ast Ast f yd (37)
N tr Ast f yd (38)
5.4 Kolon ve perde kesitlerinde dengeli duruma kar gelen basn kuvveti ve eilme momenti
deerleri, Denklem (39) ve Denklem (40) ile hesaplanacaktr. Denklem (40)taki Asu deeri,
kolon kesitinde gz nne alnan dorultuda en d sra boyuna donatlarn alanlarnn toplam
veya perde kesitinde u blgelerindeki boyuna donat alanlarnn toplam, Asg deeri ise kolon
kesitinde gz nne alnan dorultuda i sra boyuna donatlarn alanlarnn toplam veya
perde kesitinde perde gvdesindeki boyuna donatlarn alanlarnn toplamdr (ekil 8). Asu ve
Asg deerlerinin toplam, kolon veya perde kesitindeki toplam boyuna donat alanna eittir.
Nbr 0.42fcdbh (39)
h
M br N br 0.32h 0.6 Asu 0.15 Asg f yd d (40)
2
ekil 8
5.5 Kolon ve perde kesitlerinde zmlemeden elde edilen tasarma esas eilme momenti
deeri (Md), tasarma esas eksenel basn kuvvet deerinin dengeli basn kuvveti deerinden
byk olduu durumda (Nd Nr) Denklem (41) ile verilen koulu, kk olduu durumda ise
(Nd Nr) Denklem (42) ile verilen koulu salayacaktr (ekil 9).
N 0r Nd
Md Mr M br (41)
N 0r N br
Nd N tr
Md Mr M br (42)
N br N tr
5.6 Ke kolonlarda Denklem (43) ile verilen koul salanacaktr.
M d x M d y
1.0 (43)
M r x M r y
ekil 9
5.7 Kolon kesitleri, temel (veya zemin kat demesi) stndeki kesit ve en st kat kirii
altndaki i kolon kesiti hari olmak zere, dier tm kolon-kiri birleim blgelerinde (ekil
10), Denklem (44)de tanmlanan kolonlarn kirilerden daha gl olma koulunu
salayacaktr.
M ra M r 1.2 M ri M rj (44)
ekil 10
6.1 L, T, U, ve C enkesitli perdeler ieren binalarda yapsal zmleme ve perde tasarm iin
tanmlanm olan zel kurallar, bu blmde verilmektedir.
6.2 Bu tr perdelerin yanal dorultuda yalnzca bir ucundan tutulu kollar, ayn uzunlukta
olacaktr.
6.4 Bu tr perdelerin kesme dayanmnn hesabnda, yalnzca gz nne alnan perde kesme
kuvvetiyle ayn dorultuda olan perde kollar gz nne alnacaktr.
6.5 Bu tr perdelerin tama gc momentinin hesabnda, perde balnn eilme etkisinden
dolay ekme altnda bulunduu durumda (ekil 10), perdenin tama gc momenti,
dikdrtgen perde kesitleri iin 5.4 ve 5.5te verilmi olan yntem ile hesaplanacaktr. Bu
hesapta b, perde gvdesinin toplam genilii olarak, Asu ise balkta bulunan toplam boyuna
donat alan olarak alnacaktr. Perde balnn eilme etkisinden dolay basn altnda
bulunduu (ekil 11) veya perde balklarnn birinin ekme dierinin basn altnda bulunduu
durumlarda ise, perdenin tama gc momenti, kiri kesitleri iin 5.1de verilmi olan yntem
ile hesaplanacak, eksenel ykn perde tama gc momentine etkisi gz nne alnmayacaktr.
ekil 11
7.1 Bina katlarna etkiyen edeer deprem ykleri, demelerden perdelere (veya perde
kollarna), perdenin kuvvetli dorultusunda saplanan kiriler tarafndan aktarlacaktr.
7.2 inci katta herhangi bir perdeye kuvvetli dorultuda saplanan kiriin perde yz
kesitindeki eksenel ekme dayanm, perdeye inci katta aktarlan yatay deprem kuvvetinden
(Fpi) az olmamaldr. Bu kuvvet, 3.1.7de tanmlanm olduu zere, i katnn st ve altndaki
perde kesitlerinde oluan kesme kuvveti deerlerinin fark olarak hesaplanmaktadr.
7.3 Perdeye rijit dorultuda her iki utan iki kiriin sapland durumda Fpi kuvveti, perdeye
saplanan iki kirie, kirilerin kat planndaki uzunluklar ile orantl olarak paylatrlr.
7.4 Bu amala kirilere yerletirilecek olan boyuna donatlarn (aktarma donatlar), perde
uzunluu boyunca sreklilii salanacak veya bu donatlara perde uzunluu ierisinde
bindirmeli ek yaplacaktr.
7.5 Perde yznde hesaplanm olan aktarma donats miktarnda kiriin kat plannda son
bulduu noktaya kadar sfr deerine doru dorusal olarak deien azaltma yaplabilir (ekil
12).
7.6 Kiriin herhangi bir kesitinde kenetlenme koullarn salayan ve kiriin eilme dayanm
iin gerekli olandan arta kalan donatlar, hesaplarda aktarma donats olarak gz nne
alnabilir.
ekil 12