Kotlovi

UNIVEREZITET U TUZLI
MAINSKI FAKULTET
ENERGETSKO MAINSTVO
PROJEKTNI ZADATAK
PARNI KOTLOVI II
Maj 2017
Sadraj
Uvod u kotlovska postrojenja.................................................................................................. 6
Zadatak iz Parnih kotlova II ................................................................................................... 9
1. KARAKTERISTIKE GORIVA I PRODUKATA SAGORIJEVANJE ................... 10
1.1. Naini sagorijevanja goriva u kotlovskim postrojenjima .......................................... 12
1.1.1. Loita za sagorijevanje u sloju ......................................................................... 13
1.1.2. Loita sa nepominim reetkama ...................................................................... 14
1.1.3. Loita sa ravnim i kosim pominim reetkama ................................................ 16
1.1.4. Loita sa kosim i stepenastim pokretnim reetkama ........................................ 17
1.1.5. Loita za sagorijevanje goriva u letu ................................................................ 19
1.1.6. Loita sa fluidiziranim slojem .......................................................................... 22
1.1.7. Kinetika sagorijevanja ........................................................................................ 25
2. PROJEKTNI ZADATAK ............................................................................................. 27
2.1. Proraun toplotne moi goriva .................................................................................. 27
2.2. Proraun koliine vazduha potrebnog za sagorijevanje ............................................ 28
2.3. Proraun koliine suhih i vlanih produkata sagorijevanja ....................................... 30
2.3.1. Proraun koliine suhih produkata sagorijevanja ............................................... 30
2.3.2 Proraun koliine vlanih produkata sagorijevanja ................................................ 32
2.4. Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja .......................................... 33
2.4.1. Udio pojedinih vlanih komponenti u produktima sagorijevanja ...................... 34
2.5. Trougao sagorijevanja za dati ugalj (Ostwaldov trougao) ......................................... 36
2.5.1. Kontrola procesa sagorijevanja .......................................................................... 36
2.5.2. Crtanje Ostwaldovog trougla za dato gorivo ......................................................... 38
2.6. Proraun entalpija produkata sagorijevanja ............................................................... 40
3. LOITE PARNIH KOTLOVA .................................................................................. 42
3.1. Izbor loita ............................................................................................................... 42
3.2. Kotlovski gubici ........................................................................................................ 44
3.2.1. Proraun gubitka u7 za nominalni reim rada .................................................... 47
3.2.2. Proraun brojne vrijednosti gubitka u7 .............................................................. 48
3.2.3. Proraun brojne vrijednosti gubitka u7 za maksimalni reim rada .................... 49
3.3. Odreivanje stepena izolovanosti kotla ..................................................................... 50
3.3.1. Proraun stepena izolovanosti za nominalni reim rada .................................... 50
3.3.2. Proraun stepena izolovanosti kotla za maksimalni reim rada kotla ................ 50
3.4. Odreivanje indirektnog stepena iskoritenja kotla ................................................... 50
2
3.4.1. Proraun indirektnog stepena iskoritenja kotla za nominalni reim rada ......... 50
3.5. Proraun potrebne koliine goriva ............................................................................. 51
3.5.1. Proraun potrebne koliine goriva za nominalni reim rada .............................. 51
3.6. Proraun gasifikacione koliine goriva ..................................................................... 52
3.6.1. Proraun gasifikacione koliine goriva za nominalni reim rada ...................... 52
3.7. Osnove o bilansu loita ............................................................................................ 53
3.7.1. Koliina toplote uneena u loite ...................................................................... 53
3.7.2. Koliina toplote prihvaene u loitu ................................................................. 54
3.7.3. Koliina toplote prihvaena u zagrijau vode- ekonomajzeru ........................... 54
3.7.4. Proraun koliine toplote prihvaene u isparivau ............................................ 57
3.7.5. Proraun koliine toplote prihvaene u pregrijau pare ..................................... 58
3.7.6. Proraun koliine toplote prihvaene u meupregrijau pare ............................ 59
3.7.7. Provjera 1 ........................................................................................................... 60
3.7.8. Proraun koliine toplote prihvaene u zagrijau zraka ..................................... 61
3.8. Teoretska temperatura u loitu parnog kotla............................................................ 62
3.8.1. Proraun teorijske entalpije za nominalni reim rada parnog kotla ................... 63
3.8.2. Provjera 2 ........................................................................................................... 64
3.9. Koliina toplote predata zraenjem ........................................................................... 65
3.10. Temperatura predajnika toplote ............................................................................. 66
3.10.1. Temperatura gasova na izlazu iz meupregrijaa pare za nominalan reim
rada kotla 66
3.10.2. Temperatura na izlazu iz pregrijaa pare 1 ........................................................ 67
3.10.3. Temperatura na izlazu iz zagrijaa vode- ekonomajzera................................ 68
3.10.4. Temperatura na izlazu iz zagrijaa zraka 2..................................................... 68
3.10.5. Temperatura na izlazu iz zagrijaa zraka (zagrija 2) .................................... 69
3.10.6. Temperatura na izlazu iz zagrijaa zraka (zagrija 1) .................................... 69
4. TEMPERATURA PLINOVA NA KRAJU KOTLA .................................................. 71
5. PRORAUN DIMENZIJA LOITA ........................................................................ 73
6. PRORAUN OZRAENE POVRINE ...................................................................... 77
7. TEMPERATURA PARE NA ULAZU U KOTLOVSKE ELEMENTE ................................ 84
7.1. Temperatura pare na ulazu u pregrija pare .............................................................. 84
7.2. Temperatura pare na ulazu u meupregrija pare ..................................................... 84
7.3. Temperatura na ulazu i izlazu iz zagrijaa vode ........................................................ 84
8. PRORAUN KOTLOVSKIH ELEMENATA ............................................................ 85
8.1. Proraun meupregrijaa pare ................................................................................... 85
3
8.2. Proraun pregrijaa pare 1 ......................................................................................... 93
8.3. Proraun zagrijaa vode ............................................................................................. 98
8.4. Proraun zagrijaa zraka 3 ....................................................................................... 102
8.4.1. Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja ............................... 104
8.4.2. Koeficijent konvekcije na strani zraka ............................................................. 105
9. PRORAUN VENTILATORA .................................................................................. 116
10. UPRAVLJANJE KOTLOVSKIM PROCESIMA .................................................... 118
11. OPREMA KOTLA ....................................................................................................... 120
Literatura ............................................................................................................................. 125
4
5
Popis slika
Slika 1 Slika planirane TE Banovii ......................................................................................... 8
Slika 1.1 Grafiki prikaz sastava goriva ................................................................................... 11
Slika 1.2 Slikoviti prikaz izgaranja goriva u sloju ................................................................... 13
Slika 1.3 Loita sa ravnom nepominom reetkom (lijevo) i sa kosom nepominom
reetkom (desno) ...................................................................................................................... 14
Slika 1.4 Loite sa ravnom pominom reetkom .................................................................... 16
Slika 1.5 Principijelna ema loita sa ravnom pominom reetkom ...................................... 16
Slika 1.6 Principijelna ema loita vodocijevnog parnog kotla sa kosom reetkom .............. 18
Slika 1.7 Principijelna ema loita za izgaranje u letu ........................................................... 19
Slika 1.8 ema loita za izgaranje u letu sa osnovnim elementima ....................................... 20
Slika 1.9 Raspodjela temperatura po loitu za izgaranje u letu .............................................. 21
Slika 1.10 Uprotena ema smjera plamena iz gorionika......................................................... 21
Slika 1.11 Bager pumpe za teni transport ljake i pepela do odlagalita ............................... 22
Slika 1.12 ema postrojenja sa loitem za izgaranje u fluidiziranom sloju ........................... 23
Slika 1.13 Principijelna ema rada loita sa izgaranjem u fluidiziranom sloju ...................... 23
Slika 1.14 Dijagram smanjenja CO2 emisije ........................................................................... 24
Slika 1.15 Dijagram 1 Slikoviti prikaz sastava datog uglja ..................................................... 27
Slika 1.16 Dijagram 2 Prirataj koliine produkata sagorijevanja u zavisnosti od porasta
koeficijenta vika vazduha ....................................................................................................... 33
Slika 1.17 Dijagram 3 Procentualni sastav suhih i vlanih produkata sagorijevanja za (1-2)
.................................................................................................................................................. 35
Slika 1.19 Ostwald-ov trougao sagorijevanja za dato gorivo ................................................... 39
Slika 3.1 Primjer jednog potpuno ekraniziranog loita sa svim pripadajuim elementima ... 42
Slika 3.2 Izgled zagrijaa vode energetskog parnog kotla (lijevo) i brodskog parnog kotla
(desno) ...................................................................................................................................... 54
Slika 3.4 Prikaz naina montiranja u prostoru zagrijaa vode- ekonomajzera ........................ 55
Slika 3.5 Prikaz loita u kojem se postavljaju ekranske cijevi isparivaa parnog kotla (lijevo),
izgled bubnja parnog kotla (sredina) i ekranske cijevi isparivaa (desno)............................... 57
Slika 3.6 Meupregrija pare (lijevo) i pregrija pare (desno) ............................................... 59
Slika 3.7 Tipicni prikaz rada izmjenjivaa ............................................................................... 61
Slika 3.8 Principijelna ema Ljungstrom-ovog zagrijaa ......................................................... 61
Slika 3.9 Zagrija zraka (lijevo) i ljungstromov zagrija u radu (desno) ................................. 61
Slika 3.10 Toplotna ema kotla ................................................................................................ 71
Slika 6.1 Prijenos topline zraenjem izmeu elementarnih povrina u proizvoljnom
meusobnom poloaju.............................................................................................................. 78
Slika 6.2 Konfiguracija ekranske povrine............................................................................... 83
Slika 8.1 Koridorni raspored cijevi MP ................................................................................... 88
Slika 8.2 T-A Dijagram za razmjenu temperature MP ............................................................. 88
Slika 8.3 Koridorni raspored cijevi za PP ................................................................................ 93
Slika 8.4 T-A Dijagram za razmjenu temperature PP ............................................................. 94
Slika 8.5 Koridorni raspored Cijevi za ZV .............................................................................. 98
Slika 8.6 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZV ............................................................ 99
Slika 8.7 KOridorni raspored cijevi za ZZ3 ........................................................................... 102
Slika 8.8 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZZ3......................................................... 103
Slika 8.9 Koridorni raspored cijevi za ZZ2 ............................................................................ 107
6
Slika 8.10 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZZ2....................................................... 108
Slika 8.11 Koridorni raspored cijevi za ZZ1 .......................................................................... 112
Slika 8.12 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZZ1....................................................... 113
Slika 10.1 ema regulacije gorivo-vazduh ............................................................................. 118
Slika 10.2 eme para- vazduh lijevo i toplota- vazduh desno .............................................. 119
Slika 10.3 Principi regulacije temperature pregrijane pare na bazi hlaenja pare1 ............... 119
Slika 11.1 Ventil sigurnosti sa tegom ..................................................................................... 120
Slika 11.2 Ventil sigurnosti sa oprugom ................................................................................ 121
Slika 11.3 Ventilatorski mlin................................................................................................. 121
Slika 11.4 Brzohodni mlin sa ekiima .................................................................................. 122
Slika 11.5 Sporohodni mlin za ugalj sa tanjirom i valjcima .................................................. 122
Slika 11.6 Registarski gorionik .............................................................................................. 123
Slika 11.7 Poloaj gorionika u loitu .................................................................................. 123
Slika 11.8 Mlazni gorionik ..................................................................................................... 123
Slika 11.9 Vihorni gorionik .................................................................................................... 124
Popis tabela
Tabela 1.1 Procentualni sastav goriva ...................................................................................... 27
Tabela 1.2 Sastav goriva po komponentama ............................................................................ 27
Tabela 1.3 Stvarno potrebna koliina vazduha za sagorijevanje u zavisnosti od vika vazduha
.................................................................................................................................................. 29
Tabela 1.4 Stvarna zapremina suhih produkata sagorijevanja ................................................. 31
Tabela 1.5 Prikaz koliine vlanih produkata sagorijevanja u zavisnosti od koeficijenta vika
vazduha..................................................................................................................................... 32
Tabela 1.6 vrijednost kisika u zavisnosti od od koeficijenta vika vazduha ......................... 34
Tabela 1.7 Procentualni sastav suhih i vlanih produkata za (1-2) ....................................... 35
Tabela 1.8 Tabelarni prikaz entalpija produkata sagorijevanja za razliite temperature i
razliito .................................................................................................................................. 41
Tabela 5.1 Dimenzije loista .................................................................................................... 75
Tabela 5.2 Stvarne dimenzije loista........................................................................................ 76
7
Uvod u kotlovska postrojenja
Tendencija prilagoavanja inenjerskih rjeenja parnih kotlova i kotlovskih
postrojenja uslovima koje u posljednje vrijeme diktiraju vrsta i kvalitet raspoloivih goriva za
sagorijevanje u kotlovima, predstavlja danas izazov za svaki tim inenjera koji se ovom
problematikom bavi u sredinama koje do sada nemaju razvijenu kotlogradnju.
Danas se kotlovi projektuju, a njihovi elementi konstruiu tako da postignu najbolje
rezultate upravo sa gorivom koje stoji na raspolaganju na odreenom lokalitetu. Konstrukcije
kotlovskih elemenata danas se meusobno znatno razlikuju zavisno od raspoloivog goriva i
ostalih zahtjeva koji se postavljaju pred kotao.
Kotlovi su toplotni aparati u kojima se toplotna energija sa predajnika toplote (obino
dimni plinovi) preko posrednika (ogrijevna povrina) prenosi prijemniku toplote (voda ili neki
drugi medij).
Slika 0.1. Slika planirane TE Banovii
8
Zadatak iz Parnih kotlova II
Za zadato gorivo izraunati donju i gornju toplotnu mo pomou VD obrasca, izraditi

dijagram zapremine vazduha, suhih i vlanih produkata sagorijevanja po kilogramu goriva u
zavisnosti od koeficijenta vika zraka, dijagramk procentualnog sastava CO2 i O2 u suhim i
vlanim produktima sagorijevanja te parcijalne pritiske u koordinatnom sistemu p; . Nacrati
I-T dijagram za produkte sagorijevanja. Na istom dijagramu grafiki prikazati entalpiju pri
teoretskim temperaturama sagorijevanja sa zagrijanim vazduhom u dijapazonu od 100-
600[oC] i od 600-2000[C] za vrijednost =1-2 sa korakom 0,1. Vrijednosti entalpije raunati
u intervalima od 100-600[0C] sa t=100[C], a za drugi interval od 600-2000[oC]
t=200[oC]. Dato gorivo je KOSOVO (1.3.30). Na osnovu zadatog goriva izvriti izbor
loita i isto dimenzionisati, na osnovu usvojenih karakteristika, izraunati stvarne
karakteristike odnosa za loite za nominalno optereenje kotla. Izraunati raspodjelu
potrebne koliine toplote pri nominalnom optereenju kotla, te na osnovu toga odrediti i
temperaturu i tok radnih medija predajnika i prijemnika toplote. Izvriti provjeru greke u
toplotnom bilansu za nominalni reim rada kotla. Na osnovu datog sklopnog crtea, izvriti
korekcije i kotao prilagoditi vlastitim osnovnim dimenzijama. Ucrtati t-A i Senkijev dijagram,
te toplotnu emu kotla. Osim navedenog, potrebno je ucrtati emu strujanja dimnih plinova,
vazduha, vode i pare na A3 formatu a sa svim pripadajuim vrijednostima parametara. Na A1
formatu, na osnovu datog crtea, izvriti korekcije i ucrtati izabrani oblik loita. Polazne
veliine zadatog kotla su:
DN1=170 (kg/s) -Nominalna produkcija
Pk=150 (bar) -Odobreni pritisak
Ps=120 (bar) -Pritisak pregrijane pare
Pmp=40 (bar) -Pritisak na izlazu iz medjupregrijaa pare
Pnv=165 (bar) -Pritisak napojne vode
Ts=525 (C) -Temperatura pregrijane pare
Tnv=Tz-100 (C) -Temperatura napojne vode
Tg=175 (C) -Temperatura gasova na kraju kotla
TL=210 (C) -Temperatura zagrijanog zraka
9
1. KARAKTERISTIKE GORIVA I PRODUKATA
SAGORIJEVANJE
Gorivo je materija koja sa kiseonikom burno oksidira i pri tom oslobadja hemijski
vezanu energiju koja slui za podizanje entalpije produkata sagorijevanja i dalje se kao toplota
prenosi na ogrijevne povrine. Ova hemijska reakcija naziva se sagorijevanjem i obino je
praena plamenom. Kiseonik potreban za sagorijevanje obino je iz vazduha.
Glavni predstavnik prirodnih vrstih goriva je ugalj. Nastao je karbonizacijom ranijih
vegetacija pod dejstvom visokih pritisaka i temperatura u toku dugog vremenskog perioda
(400 miliona godina). Proces karbonizacije celuloze (C6H10O6) sastoji se u tome da to ona
postepeno gubi sastojke (O) i (H) i , ukoliko je taj proces dui, toliko je manje u gorivu
kiseonika i vodonika, a vie ugljenika.
Praktino svako gorivo mora da zadovolji nekoliko uslova:
Da ga ima u prirodi u dovoljnim koliinama,
Da je jeftino
Da je pogodno za transport, skladitenje, pripremu i dopremanje,
Da se pali na relativno niskoj temperaturi i
Da su mu produkti sagorijevanja nekodljivi.
Goriva mogu biti prirodna i vjetaka, a po agregatnom stanju: vrsta, tena i gasovita.
vrsta prirodna goriva su: drvo, treset, ugljevi, kriljci, a vrsta vjetaka su koks i
briketi. Teno prirodno gorivo je nafta, a vjetaka su: naftni derivati, vjetaki benzini,
otpadna ulja, sulfatna luina. Zemni plin je prirodno plinovito gorivo, a koksni, rafinerijski,
grotleni i plin iz uglja su vjetaka plinovita goriva.
Svako gorivo sastoji se od nekoliko osnovnih elemenata i to :
C- Ugljik
H- Vodik
O- Kiseonik
N- Azot
S- Sumpor
W- Vlaga
A- Pepeo ( mineralne materije)
Sagorljive, odnosno nesagorljive materije u gorivu se odreuju tako da se ono ari u
prisustvu vazduha na temperaturi 700 do 775 oC.
Ugljik je najznaajniji sastojak goriva, javlja se kao slobodni ugljik cfiks, u obliku
ugljovodonika CmHn ili u obliku ugljosulfida CS2. Pri sagorijevanju ugljika u ugljendioksid
CO2 oslobaa se oko 34 MJ/kg hemijski vezane energije. Pri sagorijevanju u ugljenmonoksid
CO, ta je energija manja.
10
Vodonik javlja se u gorivima uglavnom u sklopu ugljikovodonika CmHn, ima ga
slobodnog kao H2 i neto u sumporvodoniku H2S. Jasno je da je vodonik sastavni element
vode u gorivu, ali taj vodonik nije obuhvaen ovim masenim udjelom, ve udjelom w.
Pri sagorijevanju vodonika u vodenu paru oslobaa se po jedinici mase oko 120 MJ/kg
energije, meutim, kako je vodonik vrlo lagan, ta je koliina energije po jedinici volumena
mnogo manja.
Sumpor u gorivu sagorijeva vezan sa vodonikom ili ugljikom ili ako je slobodan, a
ako je vezan u obliku sulfida, onda je neaktivan i obuhvaen udjelom pepela a. Sumpor pri
izgaranju oslobaa oko 10,5 MJ/kg
Slobodan kiseonik u gorivu potpomae sagorijevanje, a ostali dio sadran u vodi
obuhvaen je njenim udjelom ili je kiseonik u oksidima koji ne potpomau izgaranje
obuhvaen udjelom pepela.
Azot u gorivu nema uticaja na sagorijevanje i isto kao vlaga w i pepeo a predstavlja
balast u gorivu.
Vlaga, osim to predstavlja interni balast u gorivu, ima dodatni negativni uticaj pri
sagorijevanju zato to je vlagu potrebno prije sagorijevanja ispariti i na to utroiti 2,5 MJ/kg
energije koju poslije, zbog toga to se nakon sagorijevanja vodena para obino ne kondenzuje,
nije mogue iskoristiti u kotlu.
Pepeo- se sastoji od niza jedinjenja razliitih osobina, a pri tom su dominantni SiO2, Al2O3,
CaO, CaSO4, MgO, P2O5.
Svaka od navedenih analiza treba udjele pojedinih komponenti svesti na neko od stanja
goriva, na primjer suho gorivo, dostavno gorivo ili slino.
= (1 ) (1)
VLAGA
W S N O H C A
Slika 1.1 Grafiki prikaz sastava goriva
11
1.1. Naini sagorijevanja goriva u kotlovskim postrojenjima
Karakteristian osnovni kotlovski element je loite. U njemu se deavaju sloeni

procesi sagorijevanja uz istovremenu intenzivnu razmjenu topline zraenjem. Osnovni zadaci
loita su da osigura regularno paljenje i sagorijevanje goriva, da se osigura izmjena topline
zraenjem izmeu produkata sagorijevanja i ogrijevne povrine loita (ekranske cijevi), kako
bi se temperatura produkata sagorijevanja dovoljno snizila na izlazu iz loita. Pri tom u
loite je potrebno dovesti odreenu koliinu goriva i vazduha za sagorijevanje i iz loita
evakuisati odreenu koliinu produkata sagorijevanja, kako gasovitih, tako i vrstih.
Mnogo je razliitih tipova kotlovskih loita koje uslovljavaju razliite karakteristike vrstog,
tenog i gasovitog goriva:
Donja toplotna mo
Veliina estica vrstog goriva zrnatost (sortiman)
Udio vlage u gorivu
Udio gasovitih sastojaka volatila
Udio i sastav pepela i ostalih balastnih materija
Temperatura paljenja
Brzina reakcije pri sagorijevanju
Loita za razliita goriva trebaju zadovoljiti sljedee uslove:
Da sagorijevanje bude potpuno i regularno
Da se priprema goriva i sagorijevanje obavi sa to manjom vlastitom potronjom energije
Da sagorijevanje bude sa to manjim vikom zraka
Da se sagorijevanje obavi u loitu to manjih dimenzija (manje materijala)
Da odvod pepela i ljake bude to je mogue jednostavniji
Prema vrsti goriva, rjeenjima sagorijevanja i po konstruktivnim karakteristikama loita se
mogu podijeliti na:
- Loita za vrsta goriva
- sagorijevanje u sloju ( reetka, nepomina reetka, pomina do 70 MW)
- sagorijevanje u letu ( u prostoru), mljevenje vrstog goriva i ubacivanje smjese praha
i zraka kroz gorionike u loite (od 15 MW i vie)
- sagorijevanje u fluidiziranom sloju
- Loita za tena goriva
- za lahka i teka ulja
- otpadna ulja vrlo teka ulja mazut
- luine (loite je dio tehnolokog procesa)
- Loita za gasovita goriva
- prirodni gas
12
- vjetaki gasovi
- Loita za otpadna goriva
- tehnoloki i industrijski otpaci (drvo, pilotina, tekstil, uljne pogae, klipovina,
kukuruza)
- gradski otpaci ( smee)
- Loita za sagorijevanje vie razliitih goriva ( alternativna goriva polivalentna
loita)
1.1.1. Loita za sagorijevanje u sloju

Kada govorimo o sagijevanju goriva u sloju, direktno se misli na sagorijevanje goriva na
reetci. Reetke za ovakav tip sagorijevanja mogu biti pomine i nepomine, ravne, kose i
stepenaste.
Slika 1.2 Slikoviti prikaz izgaranja goriva u sloju
13
Bitan parametar pri sagorijevanju u loitu je povrina estica goriva koje dolazi u
dodir sa vazduhom. Kako je masa goriva proporcionalna treem stepenu duinskog razmjera
estice, a njegova povrina kvadratu duine, onda je odnos povrina /masa estice
nepovoljniji za vee estice i one due sagorijevaju. Sagorijevanje u sloju se obavlja sa veim
esticama, tako da se na reetki obavljaju samo faze suenja i dogorijevanja, dok se nakon
otplinjavanja, sagorijevanje volatila obavlja u loinom prostoru.
Prema tome logino je da se jedan dio toplote oslobaa na reetki, a drugi dio u loinom
prostoru.
Proces sagorijevanja u sloju poinje paljenjem goriva nakon to je gorivu za to
dovedena dovoljna koliina toplote. Neposredno se ta toplota dovodi zraenjem (isijavanjem)
od strane gasa (plamena u loitu) i zidova loita. Nakon paljenja je potrebno dovesti vie
zraka nego to je to neophodno i povrina goriva nije potuno obuhvaena plamenom.
Nakon odreenog vremena gorivo se pali po cijeloj povrini, potrebno je manje
vazduha, gornji sloj goriva potpuno otplinjava, a donji slojevi poinju s otplinjavanjem. Veliki
je udio CO i H2 u produktima sagorijevanja.
Ova faza sagorijevanja prestaje nakon to su otplinuti svi slojevi uglja i poinje
sagorijevanje ugljika ( plaviast nesvijetao plamen). Vie je vazduha pri tome i udio CO2
opada. Dogorijevnjem sagorijeva ostatak ugljika.
Ugljevi sa vie od 20% vlage teko se pale na ravnim reetkama bez da se vazduh za
sagorijevanje predgrijava, jer se toplota dovedena zraenjem uglavnom troi na isparavanje te
vode. Na kosim i stepenastim reetkama paljenje ovakvog uglja je lake, jer se gorivo prevre
i voda lake isparava. Osim toga, ako je ugalj sa mnogo sitnih estica (0-5 mm), onda je tee
ostvariti sagorijevanje, jer praina zaepljuje pore izmeu krupnijih estica.
1.1.2. Loita sa nepominim reetkama
Reetke ovog tipa su ravne i kose. Ovaj tip reetki predvien je samo za male kapacitete
kotlova. Ravna reetka se sastoji od tapova (ronica) i nosaa. Zrak za izgaranje se dovodi
ispod reetke, a gorivo se ubacuje ili runo ili ubacivaima goriva (mehaniki, pneumatski).
Pneumatsko ubacivanje je bolje jer je gorivo ravnomijerno razbacano, a vrata loita se ne
otvaraju, pa je dovod zraka i njegov viak kontrolisan.
Slika 1.3 Loita sa ravnom nepominom reetkom (lijevo) i sa kosom nepominom reetkom (desno)
14
Dimenzije ovakve reetke su do 1x3 m, dok je povrina do 3m2. Toplotno optereenje
reetke je

= kW/m2 (2)

i za ovakva loita iznosi od 500- 1000 dok je volumensko optereenje loita

= (3)

I za ovakva loita iznosi 150- 400 kW/m3

Za loije ugljeve (manji Hd, vie balastnih materija i vlage), ne moe se sagorijevanje
obaviti na ravnoj nepominoj reetki. Tad pribjegavamo koritenju kosih reetki, pri emu se
gorivo prevre sui, rasplinjava, dogorijeva na razliitim mjestima na reetki. Osim
zraenjem, toplota potrebna za paljenje se kod ovih reetki dobiva i od goriva koje je ve
uareno i koje se mijea relativnim kretanjem goriva.
Ove reetke slue za sagorijevanje loih ugljeva i otpadnih goriva. Nagib reetke je
podeen vremenu koje gorivo treba da provede pri odreenim fazama sagorijevanja. Obino
su strmije pri vrhu, dok im nagib prema kraju opada (nagib je od 25-40o). Moe biti vie
koljena reetke.
Povrina ovih reetki kree se do 10 m2 sa duinom do 4 m i irinom do 2,5 m. esto
se sprovodi predsuenje. Toplotno optereenje ovih reetki je QR=600-1000 kW/m2 i
volumensko toplotno optereenje loita QL=150-400 kW/m3.
Gubici usljed propadanje goriva kroz nepomine reetke su od 6-10%.
15
1.1.3. Loita sa ravnim i kosim pominim reetkama
Pokretne ravne (puzajue) reetke se ugrauju u kotlove malog, odnosno srednjeg

kapaciteta za sagorijevanje mrkog i kamenog uglja sa Hd=150-29000 kJ/kg. Mogue je
sagorijevanje lignita, ali uz suenje
goriva ili dovod predgrijanog vazduha
za sagorijevanje.
Kod ovih reetki postoji zavisnost
toplotnog optereenja reetke i vremena
zadravanja goriva na reetki. Obino,
da bi potpuno sagorilo, gorivo se
zadrava 15-25 minuta na reetki.
Koliina goriva na reetki je
= (4)
Slika 1.4 Loite sa ravnom pominom reetkom
Slika 1.5 Principijelna ema loita sa ravnom pominom reetkom
16
Gdje je:
L-duina reetke
C- irina reetke
A vrijeme zadravanja goriva je:

= = (5)

= (6)

<1 zato to gorivo ide sporije nego reetka

- Koeficijent vika vazduha za ova loita je 1,3 1,5. Vazduh se treba rasporediti po 3-
4 zone koje trebaju biti dobro zaptivene
- Otpor reetke treba biti mnogo vei nego to je otpor sloja uglja, da promjena otpora
sloja ne bi znatno uticala na ukupan otpor to je uslov da bi se mogla kontrolisati
promaha
- Kod sitnog sortimana uglja (<30 mm) ugalj je korisno vlaiti (30 -45%) jer tada usljed
rasprskavanja vodene pare zrak bolje prodire u sloj, a osim toga, manji su gubici
propadanja. Ovim se snizuje temperatura u loitu i zaprljanje je manje.
- Zagrijavanje zraka gdje je potrebno treba biti 80-120oC, najvie 200oC, a ne smije se
sprovoditi kod sagorijevanja ugljeva sa niskom temperaturom omekavanja pepela, a
za Hd>16000kJ/kg nije ni potrebno
- Da bi se reetka zatitila od pretjeranog zagrijavanja (ne hladi se), ugljevi trebaju imati
najmanje 5% pepela, ime i na mjestu padanja ljake sa reetke ostaje zatitni sloj
pepela na reetki.
1.1.4. Loita sa kosim i stepenastim pokretnim reetkama
Ovdje sagorijevaju ugljevi sa visokim udjelom vlage kao to su lignit, treset i otpadno
gorivo. Zbog toga to oni zahtjevaju kontinuirano prevrtanje goriva u odnosu na reetku.
Uslovi sagorijevanja se ostvaruju na sledei nain:
- estice goriva meusobno se kreu, ime se omoguuje mijeanje goriva i zraka
- Pojedini redovi reetke su pokretni i, uz razliite hodove i brzine kretanja, omoguuju
pokretanje goriva
- Relativno kretanje goriva i zonski dovod vazduha osiguravaju
- zagrijavanje i suenje
- otplinjavanje
- sagorijevanje vrstih materija
- dogorijevanje
17
Na stepenastoj pokretnoj reetki se gorivo pomie usljed nagiba reetke 10-15o i zbog
kretanja svakog drugog ili svakog treeg reda reetke. Hod i brzina kretanja se mogu
prilagoditi vrsti goriva.
Slika 1.6 Principijelna ema loita vodocijevnog parnog kotla sa kosom reetkom
Gdje je:
AP- pepeljara,
Stepenasta pokretna kosa reetka (Martin izvedba) se primjenjuje za goriva sa vlagom veom
od 60% i pepelom do 65%. Za nju je karakteristino povratno kretanje svakog drugog reda
ronica, to dovodi do prevrtanja goiva koje dalje pada prema kraju reetke. Optereenje
reetke za prirodnu promahu je 500-1200 kW/m2, a za umjetnu promahu 750-2000 kW/m2.
18
1.1.5. Loita za sagorijevanje goriva u letu
Pri sagorijevanju u prostoru gorivo se prvo samelje na odreeni stepen finoe zrna
(zavisno od svojstva uglja) i dovodi u loite posredno ili neposredno i u struji zagrijanog
vazduha (80-500oC) ulazi u loite i pali usljed dovodjenja topline zraenjem. Kod ugljeva
male toplotne moi sprovodi se recirkulacija dimnih plinova, ime se postie odgovarajua
temperatura mjeavine, ali i temperatura produkata sagorijevanja nakon sagorijevanja.
Slika 1.7 Principijelna ema loita za izgaranje u letu
19
Sagorijevanje se obavlja gotovo trenutno sa zastupljenim svim fazama sagorijevanja
vrstog goriva.
Bitan parametar za sagorijevanje u letu je volumen loita kao i njegova duina
(visina), kako bi produkti sagorijevanja imali dosta vremena i prostora za oslobaanje topline
zraenjem. Bitno je napomenuti da temperatura na izlazu iz loita, odnosno na ulazu u
konvektivni dio kotla, ne smije biti via od temperature omekanja pepela da ne bi dolo do
lijepljenja omekanog pepela na hladnije ogrijevne povrine. Kod loita za teno odvoenje
ljake nije tu temperaturu mogue uvijek dovoljno sniziti, pa je potrebno da i ostale ogrijevne
povrine iza loita budu u ozraenoj izvedbi kako bi se produkti sagorijevanja hladili
zraenjem bez dodira sa ogrijevnom povrinom.
Slika 1.8 ema loita za izgaranje u letu sa osnovnim elementima
20
Prednosti ovog sistema sagorijevanja su:
- Mogu se graditi velika loita
- Loita imaju veliki stepen iskoritenja (nema propadanja kroz reetku, malo )
- Zrak se moe predgrijati do 400oC (specijalni zagrijai zraka do 500oC pri emu se
treba voditi rauna i o temperaturi paljenja goriva).
Slika 1.9 Raspodjela temperatura po loitu za izgaranje u letu
Nedostaci su:
- Velika vlastita potronja energije za pripremu goriva i dovod vazduha za
sagorijevanje
- Veliko habanje pokretnih dijelova, zavisno o vrsti balastnih materija uglja
- Veliko prljanje ogrijevnih povrina i zato ugradnja postrojenja za ienje
- Neophodnost ugradnje odvajaa pepela, i to uglavnom elektrostatskih, kao i potreba
izgradnje visokih dimnjaka
- Neelastian pogon (minimalno 30-50% normalne produkcije).
Slika 1.10 Uprotena ema smjera plamena iz gorionika
21
Postoje :
- Loita sa suhim odvoenjem pepela
- Loita sa tenim odvoenjem pepela
Kod loita sa tenim odvoenjem ljake i pepela koriste se uglavnom pumpe i to tzv.
''BAGER'' pumpe. Sastoje se od uglavnom otvorenih radnih kola i najee su to muljne
pumpe sa parnim brojem lopatica, odnosno strujnih prostora.
Slika 1.11 Bager pumpe za teni transport ljake i pepela do odlagalita
1.1.6. Loita sa fluidiziranim slojem
vrste estice (0,1 4 mm) u struji fluida, kad na njih djeluju uravnoteene sile trenja
i gravitacije, pokazuju neke karakteristike tipine za tenost.
U fluidiziranom sloju poroznost sloja je oko 0,7 0,75, a volumen sloja je oko 1,5
puta vei od stabilnog sloja.
Stabilan sloj zbog njegove kompaktnosti ima manju aktivnu povrinu (estice
okruene vazduhom) nego to je to ukupna razvijena povrina estica, a kod fluidiziranog
sloja je aktivna povrina gotovo jednaka razvijenoj. To je razlog to se prenos topline i mase u
fluidiziranom sloju obavlja intenzivnije nego u stabilnom sloju. Fluidiziranje sloja definisano
je brzinom gasa u odnosu na brzinu kada poinje fluidizacija.
Praktinu vanost za loita ima interval mirne fluidizacije.
Kompleksni prenos topline u fluidiziranom sloju sadri sljedee elementarne procese:
- Prelaz topline konvekcijom izmeu gasa i vrstih estica i ogrijevne povrine
- Provoenje topline izmeu estica meusobno i dodirom sa ogrijevnom povrinom
- Prenos topline zraenjem izmeu vrstih estica i gasa i izmeu sloja i ogrijevne
povrine u neposrednoj blizini
- Prenos topline uslijed transporta mase estica i gasa za vrijeme reakcije
22
Slika 1.12 ema postrojenja sa loitem za izgaranje u fluidiziranom sloju
1- Parni kotao; 2- postrojenje za smanjivanje Nox emisija; 3- zagrija zraka; 4-ventilator; 5-

elektrostatiki filter; 6-postrojenje za odsumporavanje; 7- silos; 8- parna turbina; 9-
kondenzator; 10- pumpa; 11- zagrija vode; 12- rezervoar napojne vode; 13- generator; 14-
transformator; Flue gas- produkti izgaranja; cleaned flue gas- preieni produkti izgaranja;
lime emulsion- emulzija krenjaka; main steam- primarna para; circulating water- voda u
cirkulacionom sistemu; cooling tower- rashladni toranj; cooling air- zrak za hlaenje
Slika 1.13 Principijelna ema rada loita sa izgaranjem u fluidiziranom sloju
23
Na prethodnom dijagramu vidimo da pri naprednim sistemima izgaranja moemo smanjiti
CO2 emisije za 30-33%, u poreenju sa prosjenim elektranama na ugalj u Americi.
Bitna karakteristika fluidiziranog sloja je praktino konstantna temperatura estica i odsustvo
zona sagorijevanja, a i time da se ima veliki gubitak sa nesagorjelim esticama.
Osnovne osobine sagorijevanja vrstog goriva u fluidiziranom sloju su:
- Sagorijevanje pod praktino konstantnom temperaturom koja moe biti relativno
niska. Na taj nain spreava se sinterovanje pepela.
- Intenzivan prenos topline u fluidiziranom sloju uslovljava visoke koeficijente prelaza
topline, skoro za red veliine vee od uobiajenih koeficijenata topline konvekcijom.
- Zbog niih temperatura sagorijevanja, postoji mogunost intenzivnog vezivanja
sumpora sa krenjakom ili dolomitom prisutnim u pepelu ili dodatom u fluidizirani sloj.
- Mogue sagorijevanje ugljeva sa veoma visokim sadrajem balasta
- Mogue koristiti odvajae skromnijih karakteristika
- Znaajno manje emisije tetnih polutanata
- Koeficijent vika vazduha praktino jednak jedinici
Slika 1.14 Dijagram smanjenja CO2 emisije
24
1.1.7. Kinetika sagorijevanja
Za razliku od statike sagorijevanja, koja odreuje sastav reaktanata i produkata

sagorijevanja prije i poslije hemijske reakcije, kao i energiju osloboenu pri tom, kinetika
sagorijevanja dodatno odreuje stepen zavrenosti procesa, brzinu i vrijeme sgorijevanja, i na
taj nain, poblie odreujui proces sagorijevanja, unosi nove parametre koji objanjavaju
procese u loitu.
U zavisnosti od agregatnog stanja u kojem se nalaze reaktanti, razlikuju se homogene
reakcije ( gdje su i goriva i oksidator gasoviti) i beterogene reakcije ( gdje je gorivo u tenom
ili vrstom stanju). Kod homogenih reakcija, brzina hemijske reakcije je koliina materije
koja po jedinici vremena reaguje u odreenom volumenu, a kod heterogenih reakcija, brzina
reakcije definisana je kao koliina materije koja po jedinici vrste povrine reaguje u
vremenu.
Brzina hemijske reakcije moe se definisati ili preko brzine potronje goriva i vazduha
ili preko brzine stvaranja produkata sagorijevanja.
Kako u loitu vladaju visoke temperature i relativno nizak pritisak produkata
sagorijevanja, onda se produkti sagorijevanja mogu smatrati idealnim gasovima za koje vae
sljedee postavke.
- Brzina hemijske reakcije u zavisnosti od koncentracije reaktanata i produkata
sagorijevanja data je kao
= (7)
Odakle je za reaktante
1 = 1 (8)
A za produkte sagorijevanja
2 = 2 (9)
Sa napredovanjem procesa smanjivae se koncentracija reaktanata i poveavati
koncentracija produkata sgorijevanja, a s time i odgovarajue brzine reakcije: raste brzina
stvaranja produkata sagorijevanja, a opada brzina njihovog razlaganja. Hemijski proces
obavljae se sve do ravnotenog stanja koje znaajno zavisi o temperaturi na kojoj se reakcija
obavlja.
Aktivacija je proces u kojem molekule mijenjaju energiju unutar endotermnog procesa
koji se obavlja bez hemijske transformacije. Ova se energija troi na raskidanje
meumolekularnih veza.
Vrijeme za koje e se obaviti sagorijevanje, a time i brzina sagorijevanja zavisi od
brzine hemijske reakcije i od brzine formiranja gorive smjese. Ako je brzina hemijske reakcije
vea od brzine formiranja smjese, onda e reagovati svi ve izmijeani reaktanti i hemijska
reakcija e '' ekati '' na formiranje smjese. U tom sluaju radi se o difuzionom sagorijevanju.
25
Ako je brzina hemijske reakcije manja od brzine formiranja smjese, onda e ve formirana
smjesa ''ekati'' na hemijsku reakciju. U tom sluaju radi se o kinetikom sagorijevanju.
Vrijeme sagorijevanja, koje se sastoji od vremena mijeanja i vremena hemijske
reakcije definie brzinu sagorijevanja.
Pri niim temperaturama brzina hemijske reakcije je manja od brzine mijeanja, a pri
viim temperaturama, kako je brzina hemijske reakcije velika, znatno je vea nego brzina
mijeanja. Da bi se ubrzao proces sagorijevanja, u kinetikoj oblasti potrebno je poveati
brzinu hemijske reakcije, a u difuznoj oblasti potrebno je poboljati mijeanje.
U loitima kotlova i pei, izuzev kod sagorijevanja u fluidiziranom sloju, temperature
sagorijevanja su tolike da se sagorijevanje uglavnom obavlja u difuzionoj oblasti, te se
problem intenziviranja sagorijevanja u loitima sa visokim temperaturama svodi na problem
poboljanja mijeanja u loitu.
Brzina sagorijevanja od bitnog je znaaja za dimenzioniranje loita i komora za
sagorijevanje koje svojim geometrijskim karakteristikama moraju osigurati odgovarajue
sagorijevanje i produkte sagorijevanja na izlazu.
Da bi poeo proces sagorijevaja neophodno je da mjeavina goriva i vazduha dostigne
temperaturu paljenja. Ta se temperatura postie ili izolovanjem gorive smjese, u kojoj se
obavlja lagana oksidacija, kada se radi o samopaljenju, ili podizanjem temperature vanjskim
izvorom toplote, kada se radi o prinudnom paljenju.
26
2. PROJEKTNI ZADATAK
2.1. Proraun toplotne moi goriva
Dato gorivo ima sledee karakteristike:

Tabela 1.1 Procentualni sastav goriva
C H O N S A W
26,94 1,95 9,50 0,73 0,13 12,05 48,70 100 %
Tabela 1.2 Sastav goriva po komponentama
c h o n s a w
0,2694 0,0195 0,950 0,0073 0,0013 0,1205 0,4870 1
18.86
6.3
0.38
0.89
54.26
15.9
3.41
C H O N S A W
Slika 1.15 Dijagram 1 Slikoviti prikaz sastava datog uglja
Mora biti ispunjen uslov da je:

C + H + O + S + N + A + W = 100%
(10)
c+h+o+s+n+a+w =1
(11)
27
Donja toplotna mo goriva predstavlja osloboenu koliinu toplotne energije pri potpunom
sagorijevanju jedinice koliine goriva pod uslovom da se u produktima sagorijevanja vlaga
nalazi u vidu pare

= 34 + 120 ( 8) + 10,5 2,5 MJ/kg (12)
Hd=8,87075 MJ/kg
Gornja toplotna mo goriva predstavlja osloboenu koliinu toplotne energije pri potpunom
sagorijevanju jedinice kojiine goriva pod uslovom da se u produktima sagorijevanja vlaga
nalazi u tenom stanju.
= + 2,5 (13)
= 10,08825 MJ/kg
Hg-Hd=1,2175 MJ/kg (14)
2.2. Proraun koliine vazduha potrebnog za sagorijevanje
Sagorijevanje se u praksi nikada ne moe ostvariti uz teoretsku koliinu potrebnog

kiseonika, pa se usljed toga koliina vazduha koja se dovodi jedinici mase goriva povea
Faktor poveanja teorijske koliine vazduha naziva se koeficijent vika vazduha i definie se
odnosom

= (15)

Gdje je:
- VL- stvarna koliina vazduha dovedena u proces
- VLmin- teoretski potrebna koliina vazduha
Minimalna koliina vazduha potrebna za sagorijevanje 1 kg goriva se rauna:

1
= (1,867 + 5,6 + 0,7 0,7 ) (16)
0,21
I za nae gorivo ona iznosi:

VLmin=2,602 m3/kg
VLmin predstavlja minimalno potrebnu koliinu vazduha i to za =1.
Stvarna koliina vazduha potrebna za sagorijevanje 1 kg goriva dobija se na osnovu:
= (17)
28
Te na osnovu zadnje jednaine, i raunanjem za u dijapazonu od 1-2 sa korakom 1,05
formiramo sledeu tabelu:
Tabela 1.3 Stvarno potrebna koliina vazduha za sagorijevanje u zavisnosti od vika vazduha
(kof. viska vazduha) VL (Stvarno potrebna kolicina

vazduha)
1
5,215972
1,05
5,476771
1,1
5,73757
1,15
5,998368
1,2
6,259167
1,25
6,519965
1,3
6,780764
1,35
7,041563
1,4
7,302361
1,45
7,56316
1,5
7,823959
1,55
8,084757
1,6
8,345556
1,65
8,606354
1,7
8,867153
1,75
9,127952
1,8
9,38875
1,85
9,649549
1,9
9,910348
1,95
10,17115
2
10,43194
29
2.3. Proraun koliine suhih i vlanih produkata sagorijevanja
2.3.1. Proraun koliine suhih produkata sagorijevanja
Minimalna teoretska koliina suhih produkata sagorijevanja se rauna prema izrazu:

= 2 + 2 + 2 (18)
= 1,867 + 0,7 + 0,8 + 0,79 (19)

Te ona za nae gorivo iznosi:
3

= 2,594

Gdje je
- 0,79 -koliina koja se dovodi kiseonikom
Stvarna zapremina suhih produkata sagorijevanja rauna se prema izrazima:
= + (20)
= = ( 1) (21)
30
Stvarna zapremina suhih produkata sagorijevanja VS za koeficijent vika vazduha u
granicama od 1-2 prikazana je sljedeom tabelom:
Tabela 1.4 Stvarna zapremina suhih produkata sagorijevanja
-1 Vlmin VL Vs
1 0 2,602 0 2,565
1,05 0,05 2,602 0,130 2,696
1,1 0,1 2,602 0,268 2,826
1,15 0,15 2,602 0,390 2,956
1,2 0,2 2,602 0,520 3,081
1,25 0,25 2,602 0,650 3,216
1,3 0,3 2,602 0,780 3,346
1,35 0,35 2,602 0,910 3,476
1,4 0,4 2,602 1,041 3,607
1,45 0,45 2,602 1,171 3,737
1,5 0,5 2,602 1,301 3,867
1,55 0,55 2,602 1,431 3,997
1,6 0,6 2,602 1,561 4,127
1,65 0,65 2,602 1,691 4,257
1,7 0,7 2,602 1,821 4,387
1,75 0,75 2,602 1,952 4,517
1,8 0,8 2,602 2,082 4,648
1,85 0,85 2,602 2,212 4,778
1,9 0,9 2,602 2,342 4,908
1,95 0,95 2,602 2,472 5,038
31
2.3.2 Proraun koliine vlanih produkata sagorijevanja
Minimalna teoretska koliina vlanih produkata sagorijevanja data je izrazom

= + 2 = + 11,2 + 1,244 (22)
Te za nae gorivo iznosi: = 5,7465384
Stvarna zapremina vlanih produkata sagorijevanja za koeficijent vika vazduha u granicama
od 1-2 data je u sljedeoj tabeli:
Tabela 1.5 Prikaz koliine vlanih produkata sagorijevanja u zavisnosti od koeficijenta vika vazduha
Tabela 4
-1 Vrmin VL VR
1 0 3,39 0 3,39
1,05 0,05 3,39 0,13 3,52
1,1 0,1 3,39 0,26 3,65
1,15 0,15 3,39 0,39 3,78
1,2 0,2 3,39 0,52 3,91
1,25 0,25 3,39 0,65 4,04
1,3 0,3 3,39 0,78 4,17
1,35 0,35 3,39 0,91 4,30
1,4 0,4 3,39 1,04 4,43
1,45 0,45 3,39 1,17 4,56
1,5 0,5 3,39 1,30 4,69
1,55 0,55 3,39 1,43 4,82
1,6 0,6 3,39 1,56 4,95
1,65 0,65 3,39 1,69 5,08
1,7 0,7 3,39 1,82 5,21
1,75 0,75 3,39 1,95 5,34
1,8 0,8 3,39 2,08 5,47
1,85 0,85 3,39 2,21 5,60
1,9 0,9 3,39 2,34 5,73
1,95 0,95 3,39 2,47 5,86
32
Slika 1.16 Dijagram 2 Prirataj koliine produkata sagorijevanja u zavisnosti od porasta koeficijenta vika vazduha
Iz ovog dijagrama jasno se vidi da su prirataji stvarno potrebne koliine vazduha

zasagorijevanje (VL), stvarne koliine suhih i vlanih produkata sagorijevanja (Vs) i (VR),
direktno vezani za koeficijent vika vazduha. to imamo vei koeficijent vika vazduha imat
emo i vei prirataj VL, tj. razliku izmeu stvarne i minimalne teoretske koliine vazduha
potrebne za sagorijevanje. Vei koeficijent vika vazduha direktno povlai za sobom
injenicu da imamo loiju pripremu uglja ili da imamo jako lo ugalj. Dalje e nam se taj
viak vazduha poveavati za odreenu vrijednost prirataja vazduha u ekraniziranom dijelu
loita, zatim poluozraenom dijelu, zatim u konvektivnom dijelu kotla. To za posljedicu ima
znatno vei viak vazduha koji je potreban u samom startu i kao takav se uzima u dalji
proraun. Vei viak vazduha direktno dovodi do poveane emisije NOx, to svakako
predstavlja i najvei problem. Teko je kontrolisati ili smanjiti emisiju NOx, pogotovo kad se
radi o loitima sa sagorijevanjem u leteem sloju gdje imamo jako velike temperature
produkata sagorijevanja, to je jako pogodno za stvaranje azotovih oksida.
2.4. Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja
Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja se rauna preko izraza:

2 1,867
(2 ) = 100% = 100% (23)
+(1)
2 0,21(1)
(2 ) = 100% = 100% (24)
+(1)
33
2.4.1. Udio pojedinih vlanih komponenti u produktima sagorijevanja
Udio pojedinih vlanih komponenti u produktima sagorijevanja raunamo preko izraza:
2 1,867
(2 ) = 100% = 100% (25)
+(1)
2 0,21(1)
(2 ) = 100% = 100% (26)
+(1)
2 11,2+1,2441
(2 ) = 100% = 100% (27)
+(1)
Tabela 1.6 vrijednost kisika u zavisnosti od od koeficijenta vika vazduha
-1 Vlmin VO2 Vrijednosti pojedinih komponenti u produktima

sagorijevanja raunamo preko izraza:
0 2,602760952 0
2 = 1,867 (28)
0,05 2,602760952 0,02732899
2 = 0,8 + 0,79 (29)
0,1 2,602760952 0,05465798
2 = 11,2 + 1,24 (30)
0,15 2,602760952 0,08198697
2 = 0,7 (31)
0,2 2,602760952 0,10931596
2 = 0,21 ( 1) (32)
0,25 2,602760952 0,13664495
Prema tome formiramo sledeu tabelu (6) za
0,3 2,602760952 0,16397394
vrijednost kisika u zavisnosti od od koeficijenta vika
0,35 2,602760952 0,19130293 vazduha :
0,4 2,602760952 0,21863192

0,45 2,602760952 0,24596091
0,5 2,602760952 0,2732899
0,55 2,602760952 0,30061889
0,6 2,602760952 0,32794788
0,65 2,602760952 0,35527687
0,7 2,602760952 0,38260586
0,75 2,602760952 0,40993485
0,8 2,602760952 0,43726384
0,85 2,602760952 0,46459283
0,9 2,602760952 0,49192182
0,95 2,602760952 0,51925081
1 2,602760952 0,5465798
34
Tabela 1.7 Procentualni sastav suhih i vlanih produkata za (1-2)
-1 (CO2)S (CO2)W (H2O)W (O2)S (O2)W

1 0 0,196021 0,148363 0,24314 0 0
1,05 0,05 0,186559 0,142878 0,234152 0,010137 0,007763
1,1 0,1 0,177968 0,137785 0,225804 0,01934 0,014973
1,15 0,15 0,170134 0,133042 0,218031 0,027733 0,021687
1,2 0,2 0,16296 0,128614 0,210776 0,035418 0,027953
1,25 0,25 0,156367 0,124472 0,203988 0,042481 0,033816
1,3 0,3 0,150287 0,120589 0,197623 0,048995 0,039313
1,35 0,35 0,144662 0,11694 0,191643 0,055022 0,044478
1,4 0,4 0,139442 0,113506 0,186015 0,060613 0,049339
1,45 0,45 0,134587 0,110267 0,180708 0,065815 0,053923
1,5 0,5 0,130058 0,107209 0,175695 0,070667 0,058252
1,55 0,55 0,125824 0,104315 0,170953 0,075203 0,062348
1,6 0,6 0,121857 0,101573 0,166461 0,079453 0,066228
1,65 0,65 0,118132 0,098972 0,162198 0,083443 0,06991
1,7 0,7 0,114628 0,096501 0,158148 0,087197 0,073408
1,75 0,75 0,111326 0,09415 0,154295 0,090734 0,076735
1,8 0,8 0,10821 0,091911 0,150626 0,094073 0,079904
1,85 0,85 0,105262 0,089776 0,147127 0,097231 0,082926
1,9 0,9 0,102472 0,087738 0,143787 0,100221 0,085811
1,95 0,95 0,099825 0,085791 0,140596 0,103056 0,088568
2 1 0,097311 0,083928 0,137542 0,105749 0,091205
Te na osnovu izraunatih vrijednosti dobijamo sljedei dijagram (3)
Dijagram 3
0.3
0.25
0.2
0.15
0.1
0.05
0
1 1.05 1.1 1.15 1.2 1.25 1.3 1.35 1.4 1.45 1.5 1.55 1.6 1.65 1.7 1.75 1.8 1.85 1.9 1.95 2
-0.05
(CO2)S (CO2)W (H2O)W (O2)S (O2)W
Slika 1.17 Dijagram 3 Procentualni sastav suhih i vlanih produkata sagorijevanja za (1-2)
35
Iz prethodnog dijagrama jasno vidimo da sa porastom vika vazuha opada procentualna
vrijednost (CO2)s, (CO2)w, (H2O)w. A raste vrijednost (O2)s i (O2)w.
2.5. Trougao sagorijevanja za dati ugalj (Ostwaldov trougao)
2.5.1. Kontrola procesa sagorijevanja
Proces sagorijevanja u loitu kotla treba da se odvija potpuno i uz odreeni

koeficijent vika vazduha. Ako je sagorijevanje nepotpuno, jedan dio hemijski vezane
energije u gorivu ne oslobaa se, ime se gorivo u procesu sagorijevanja ne iskoritava
potpuno, a kao produkti sagorijevanja na izlazu iz loita javljaju se CO, H2 i ugljikovodici
CmHn, od kojih je ugljen monoksid otrovan.
Slika 1.18 Orsat-Fischer-ov analizator gasa
Ako se za sagorijevanje dovodi vie vazduha nego to je potrebno, onda e

temperatura sagorijevanja biti nia, ime e proces sagorijevanja biti otean, i neki gubici
energije u kotlu e biti poveani.
U cilju odreivanja potpunosti sagorijevanja kao i koeficijenta vika vazduha,
potrebno je izvriti mjerenje sastava produkata sagorijevanja na izlazu iz loita. Mjerenje
svih komponenti produkata sagorijevanja izvodivo je, meutim, dovoljan broj informacija o
sastavu produkata sagorijevanja moe se dobiti mjerenjem samo nekih od komponenti
produkata sagorijevanja. Udio CO2 i O2 moe se odrediti analizatorima gasa koji su bazirani
36
na razliitim postupcima odreivanja sastava, poevi od metoda apsorpcije, sve do
savremenih analizatora na kromatografskoj bazi. Najjednostavniji aparat je Orsat-Fischerov.
Odreena koliina gasa uvlai se u mjernu biruetu pomou boice za izravnavanje
nivoa u kojoj se nalazi destilovana voda tako da se vlaga iz produkata sagorijevanja u njoj
apsorbuje. Poto se mjerna birueta napuni koliinom od 100 cm3 gasa, poinje proces
potiskivanja gasa u boice sa reagensima. Poto se cijela koliina gasa potisne prvo u boice
za apsorpciju O2, kiseonik iz gasa se vezuje sa apsorbentom za O2 (pirogalol), a preostala
koliina gasa se vraa u mjernu biruetu i na osnovu razlike zapremine odreuje se udio
kiseonika u procentima po zapremini.
Poslije odreivanja O2, preostala koliina gasa se dovodi u kontakt sa drugim
apsorbentom ( za CO2, kalijeva luina), i na osnovu razlike odreuje se procentualni udio
CO2. Isti postupak je i za CO. Ostatak gasa poslije obavljene sve tri apsorpcije predstavlja
udio azota u produktima sagorijevanja, jer je
2 + 2 + + 2 = 100% (33)
Koeficijent vika vazduha moe se odrediti iz Ostwaldovog trougla sagorijevanja, a
Ostwaldov trougao sagorijevanja moe posluiti i za odreivanje sadraja CO u produktima
sagorijevanja. Ostwaldov trougao se bazira na linearnoj vezi koeficijenta vika vazduha sa
udjelom CO2 i O2 u produktima sagorijevanja. Polazei od maksimalnog sadraja
ugljendioksida u produktima sagorijevanja koji se dobiva kao odnos koliine CO2 i
minimalne koliine suhih produkata sagorijevanja pri potpunom sagorijevanju ugljika iz
goriva, dobiva se:
2
2 = (34)

Ako se sva koliina vazduha potrebna za potpuno sagorijevanje utroi na nepotpuno

sagorijevanje goriva, tako da sav ugljik sagori u CO, dobivaju se produkti sagorijevanja u
kojima je sadraj CO maksimalan, a dodatno u produktima sagorijevanja javlja se kiseonik
koji nije utroen za sagorijevanje, jer je za nepotpuno sagorijevanje potrebno manje kiseonika
nego za potpuno. Tada je sadraj ugljenmonoksida:
1,867
= = (35)
+0,9335
Pri tome se u produktima sagorijevanja javlja sadraj kiseonika:

0,9335 0,9335
2 = = = (36)
+0,9335 2
U sluaju da je koeficijent vika vazduha beskonaan, udio kiseonika u produktima

sagorijevanja bie 0,21, isto kao u zraku O2max=0,21.
37
2.5.2. Crtanje Ostwaldovog trougla za dato gorivo
Prema ve prethodno izraunatim vrijednostima koliina minimalne potrebne suhe koliine
vazduha za sagorijevanje (19), te uvrtavanjem odreenih vrijednosti datih karakteristikama
goriva imamo sljedee:
3
= 2,594 [ ]

2 1,867 1,867 0,2694
(2 ) = 100% = = 100% = 19,61%
2,594 2,594
3
= + 0,9335 = 2,594 + 0,9335 = 2,594 + 0,2514 = 2,8454 [ ]

1,867 1,867 0,2694
= 100% = 100% = 100% = 17,67%
+ 0,9335 2,8454
Pri tome ostaje neutroenog kiseonika:
0,9335 0,9335
2 = 100% = 100% = 100%
+ 0,9335 2
1 17,67
2 = = = 8,835%
2 2
Prema izraunatim vrijednostima konstruiemo Ostwald-ov trougao sagorijevanja.
38
Na sljedeoj slici (1.19), prikazan je Ostwald-ov trougao sagorijevanja za dato gorivo.
Na njemu vidimo da e u njegovom ishoditu vrijednost CO biti maksimalna, njegova donja
kateta je zapravo maksimalna vrijednos kiseonika O2 i ona iznosi 21 i ona ima vrijednost za
beskonacan visak vazduha, zato to je u vazduhu O2max= 21%. Njegova druga kateta je
zapravo vrijednost CO2max. Prava koja se sputa sa vrha katete na donju katetu pod uglom od
65,53O je prava koja dijeli dvije vrste nepotpunog sagorijevanja i to: nepotpuno sagorijevanje
sa manjkom vazduha i nepotpuno sagorijevanje sa vikom vazduha. Hipotenuza trougla je
linija potpunog sagorijevanja ali opet sa vikom vazduha.
Slika 1.19 Ostwald-ov trougao sagorijevanja za dato gorivo
39
2.6. Proraun entalpija produkata sagorijevanja
Entalpija produkata sagorijevanja rauna se prema sljedeem izrazu:

= + (37)
() () () ()
= 2 2 + 2 2 + 2 2 = =1 (38)
()
= ( 1) (39)
Gdje je:
-minimalna potrebna koliina za sagorijevanje 1 kg goriva
()
entalpija suhog vazduha (tabela 3.31, str.3.207 PK uri)
40
U sljedeoj tabeli (8) prikazane su vrijednosti entalpije u funkciji od temperature i koeficijenta vika vazduha
Entalpija produkata sagorijevanja I [kJ/kg]
t [oC] Produkti sagorijevanja Zrak Koeficijent vika vazduha
KPS Vi ii Vi*ii VLmin iLt VLmin*iLt 1 1,05 1,1 1,15 1,2 1,25 1,3 1,35 1,4 1,45 1,5 1,55 1,6 1,65 1,7 1,75 1,8 1,85 1,9 1,95 2
CO2 0,50297 86,58 43,54713
H2O 0,824277 187,28 154,3705
100 SO2 0,00091 63,47 0,057758 2,602761 130,04 338,463
N2 2,062021 130,04 268,1452
3,390178 467,37 466,1207 466,1207 483,0438 499,967 516,8901 533,8133 550,7364 567,6596 584,5827 601,5059 618,429 635,3522 652,2753 669,1985 686,1216 703,0448 719,9679 736,8911 753,8142 770,7374 787,6605 804,5837
CO2 0,50297 182,04 91,56062
H2O 0,824277 378,74 312,1866
200 SO2 0,00091 132,14 0,120247 2,602761 202,31 526,5646
N2 2,062021 208,67 430,282
3,390178 901,59 834,1494 834,1494 860,4776 886,8058 913,1341 939,4623 965,7905 992,1188 1018,447 1044,775 1071,103 1097,432 1123,76 1150,088 1176,416 1202,745 1229,073 1255,401 1281,729 1308,057 1334,386 1360,714
CO2 0,50297 284,62 143,1553
H2O 0,824277 575,69 474,5279
300 SO2 0,00091 205,47 0,186978 2,602761 315,72 821,7437
N2 2,062021 314,64 648,7943
3,390178 1380,42 1266,664 1266,664 1307,752 1348,839 1389,926 1431,013 1472,1 1513,188 1554,275 1595,362 1636,449 1677,536 1718,623 1759,711 1800,798 1800,798 1882,972 1924,059 1965,147 2006,234 2047,321 2088,408
CO2 0,50297 393,06 197,6973
H2O 0,824277 779,16 642,2434
400 SO2 0,00091 282,32 0,256911 2,602761 411,31 1070,542
N2 2,062021 419,1 864,1931
3,390178 1873,64 1704,391 1704,391 1757,918 1811,445 1864,972 1918,499 1972,026 2025,553 2079,08 2132,607 2186,134 2239,662 2293,189 2346,716 2400,243 2453,77 2507,297 2560,824 2614,351 2667,878 2721,405 2774,932
CO2 0,50297 506,6 254,8045
H2O 0,824277 988,9 815,1272
500 SO2 0,00091 362,03 0,329447 2,602761 519,58 1352,343
N2 2,062021 532,98 1099,016
3,390178 2390,51 2169,277 2169,277 2236,894 2304,511 2372,129 2439,746 2507,363 2574,98 2642,597 2710,214 2777,831 2845,448 2913,066 2980,683 3048,3 3115,917 3183,534 3251,151 3318,768 3386,385 3454,003 3521,62
CO2 0,50297 623,83 313,7677
H2O 0,824277 1205,38 993,5666
600 SO2 0,00091 443,38 0,403476 2,602761 629,69 1638,933
N2 2,062021 645,6 1331,241
3,390178 2918,19 2638,979 2638,979 2720,925 2802,872 2884,819 2966,765 3048,712 3130,658 3212,605 3294,552 3376,498 3458,445 3540,392 3622,338 3704,285 3786,231 3868,178 3950,125 4032,071 4114,018 4195,965 4277,911
CO2 0,50297 868,34 436,7488
H2O 0,824277 1660,48 1368,695
800 SO2 0,00091 611,27 0,556256 2,602761 856,62 2229,577
N2 2,062021 877,97 1810,393
3,390178 4018,06 3616,393 3616,393 3727,872 3839,35 3950,829 4062,308 4173,787 4285,266 4396,745 4508,224 4619,702 4731,181 4842,66 4954,139 5065,618 5177,097 5288,576 5400,054 5511,533 5623,012 5734,491 5845,97
CO2 0,50297 1122,48 564,5735
H2O 0,824277 2143,64 1766,953
1000 SO2 0,00091 782,93 0,712466 2,602761 1090,66 2838,727
N2 2,062021 1117,88 2305,092
3,390178 5166,93 4637,331 4637,331 4779,267 4921,203 5063,14 5205,076 5347,013 5488,949 5630,885 5772,822 5914,758 6056,694 6198,631 6340,567 6482,503 6624,44 6766,376 6908,313 7050,249 7192,185 7334,122 7476,058
CO2 0,50297 1383,74 695,9794
H2O 0,824277 2652,76 2186,608
1200 SO2 0,00091 956,68 0,870579 2,602761 1329,73 3460,969
N2 2,062021 1363,22 2810,988
3,390178 6356,4 5694,447 5694,447 5867,495 6040,544 6213,592 6386,641 6559,689 6732,738 6905,786 7078,834 7251,883 7424,931 7597,98 7771,028 7944,077 8117,125 8290,174 8463,222 8636,271 8809,319 8982,368 9155,416
CO2 0,50297 1649,6 829,699
H2O 0,824277 3184,06 2624,546
1400 SO2 0,00091 1122,06 1,021075 2,602761 1573,82 4096,277
N2 2,062021 1613,59 3327,257
3,390178 7569,31 6782,523 6782,523 6987,337 7192,151 7396,965 7601,779 7806,593 8011,406 8216,22 8421,034 8625,848 8830,662 9035,476 9240,29 9445,103 9649,917 9854,731 10059,55 10264,36 10469,17 10673,99 10878,8
CO2 0,50297 1919,23 965,3147
H2O 0,824277 3735,04 3078,706
1600 SO2 0,00091 1306,28 1,188715 2,602761 1820,84 4739,211
N2 2,062021 1867,73 3851,299
3,390178 8828,28 7896,509 7896,509 8133,469 8370,43 8607,39 8844,351 9081,311 9318,272 9555,233 9792,193 10029,15 10266,11 10503,07 10740,04 10977 11213,96 11450,92 11687,88 11924,84 12161,8 12398,76 12635,72
CO2 0,50297 2192,21 1102,615
H2O 0,824277 4303,19 3547,019
1800 SO2 0,00091 1484,64 1,351022 2,602761 2070,37 5388,678
N2 2,062021 2123,54 4378,784
3,390178 10103,58 9029,77 9029,77 9299,204 9568,638 9838,072 10107,51 10376,94 10646,37 10915,81 11185,24 11454,68 11724,11 11993,54 12262,98 12532,41 12801,84 13071,28 13340,71 13610,15 13879,58 14149,01 14418,45
CO2 0,50297 2366,86 1190,459
H2O 0,824277 4892,28 4032,592
2000 SO2 0,00091 1668,86 1,518663 2,602761 2320 6038,405
N2 2,062021 2382,29 4912,332
3,390178 11310,29 10136,9 10136,9 10438,82 10740,74 11042,66 11344,58 11646,5 11948,42 12250,34 12552,26 12854,18 13156,11 13458,03 13759,95 14061,87 14363,79 14665,71 14967,63 15269,55 15571,47 15873,39 16175,31
Tabela 1.8 Tabelarni prikaz entalpija produkata sagorijevanja za razliite temperature i razliito
I-t dijagram
18000
1
16000 1,05
1,1
14000
1,15
1,2
12000
1,25
1,3
10000
Entalpija
1,35
1,4
8000
1,45
1,5
6000
1,55
1,6
4000
1,65
2000 1,7
1,75
0 1,8
0 500 1000 1500 2000 2500 1,85
Temperatura
Dijagram 1 Slikoviti prikaz entalpija produkata sagorijevanja u funkciji od temperatura i koeficijenta vika vazduha I-t dijagram
41
3. LOITE PARNIH KOTLOVA
U loitu se hemijska energija goriva pretvara u toplotnu energiju dimnih gasova.

Veliina i oblik loita i ostale karakteristike zavise u najveoj mjeri o upotrijebljenom
gorivu, o veliini jedinice, o dovodu goriva i zraka za sagorijevanje itd. Osnovni zadatak
loita jeste osiguranje pravilnog i potpunog sagorijevanja goriva u optimalnim uvjetima, tj.
sa minimalnim koeficijentom vika zraka. Proces sagorijevanja goriva mora zavriti u loitu.
Dimni gasovi prenose svoju toplotnu energiju strujanjem na ogrjevnim povrinama
izmjenjivaa topline. Toplotna energija dimnih gasova predaje se u uobiajenih izvedbi prema
slijedeem redoslijedu; cijevni sistem ogrjevnih povrina isparivaa vode, pregrijaa pare,
zagrijaa ili predisparivaa vode i
ogrjevne povrine zagrijaa zraka.
Redoslijed smjetaja ogrjevnih
povrina moe biti i drugaiji, a
zavisi od toplotnog prorauna
jedinice. Dimni gasovi struje
dimnim kanalima u sklopu parnog
kotla i izlaze pomou prirodne ili
prisilne promahe u slobodnu
atmosferu. Kod dananjih jedinica
zrak se dovodi na reetku ili u
gorionike pomou ventilatora
svjeeg zraka (primarna promaha), a
dimni gasovi se odvode iz jedinice
pomou ventilatora dimnih plinova
(sekundarna promaha). Kod
savremenih parnih kotlva s tekuim
gorivom esto se izvode loita s
pretlakom tako da ventilator za
dovod svjeeg zraka slui ujedno i
kao ventilator za odvod dimnih
gasova u atmosferu. Kod manjih
jedinica mogu je rad i bez
ventilatora, tj. s prirodnom
promahom pomou dimnjaka
odreene visine.
Slika 3.1 Primjer jednog potpuno ekraniziranog loita sa svim pripadajuim elementima
3.1. Izbor loita

Na osnovu donje toplotne moi uglja Hd=8,8707 [MJ/kg] dobijene preko jednaine (12) za
dati ugalj iz udbenika PK uri tabela 4.21 na strani 4.174 usvajamo loite klasifikacione
oznake 1.2.1.1.3.
Tip loita: jednokomorno sa ugaonim gorionicima
42
Topini sto
Lignit sa niskom temperaturom topljenja pepela
Hd>8500 [kJ/kg]
Po preporuci uzimamo jedan dio tabele 3.13 na strani 3.55 PK uri za klase ozida
Tabela 3.1 Vrijednosti prirataja koeficijenta vika vazduha
Viak vazduha Prirataj

Ulaz u loite Kraj loita PP ZV ZZ
12 13 14 15 16
1,23 1,25 1,27 1,29 0,02 0,05 0,02 0,05 0,05
Tabela 3.2 Tabelarni prikaz usvojenih prirataja koeficijenta vika vazduha za pojedine kotlovske elemente
Nominalni reim Maksimalni reim

Preporueni prirataj vazduha za
Ogrijevna ul ul
pojedine kotlovske elemente iznosi
povrina izl izl
1,23 1,23 Ispariva =0,03
Ispariva 1,23 0,00 1,26 0,03 PP = 0.......0,05
1,23 1,26 MPP = 0,02......0,05
PP3 1,23 0 1,26 0
ZV = 0,02.........0,05
1,23 1,26
ZZ = 0,05
PP2 1,23 0 1,26 0
1,23 1,26 Prema tome usvajamo prirataje
MPP 1,25 0,02 1,31 0,05 vazduha u dozvoljenim granicama i
1,25 1,31 formiramo sljedeu tabelu
PP1 1,28 0,03 1,36 0,05
1,28 1,36
ZV2 1,28 0 1,36 0
1,28 1,36
ZV1 1,30 0,02 1,41 0,05
1,30 1,41
ZZ3 1,35 0,05 1,46 0,05
1,35 1,46
ZZ2 1,4 0,05 1,51 0,05
1,4 1,51
ZZ1 1,45 0,05 1,56 0,05
Vrijednost 1,45 1,56
Vrijednost
43
3.2. Kotlovski gubici
Kotlovske gubitke usvajamo iz tabele 4.21 na strani 4.176 iz knjige parni kotlovi
uri na osnovu usvojenog loita ( 1.2.2.2. ) za izraunatu vrijednost donje toplotne moi Hd
. U tabeli (11) prikazani su kotlovski gubici za dato loite.
Tabela 3.3 Tabelarni prikaz kotlovskih gubitaka za usvojeno loite
RB Gubitak NRR MRR
1 u1 0 0
2 u2 0,2 0,5
3 u3 2.0 3,0
4 g 97,8 96,5
5 u4 0,1 0,3
6 u5 0,05 0,15
7 u6 0 0
8 f 97,65 96,05
9 u7 10,5 12,5
10 u8 0,5 1,2
11 z 99,5 98,8
12 k 86,65 82,35
- u1 gubitak usljed propadanja goriva kroz reetku

Ovaj gubitak postoji samo kod sagorijevanja u sloju i kod kombinovanog sagorijevanja u
sloju i u letu, odnosno, samo onda ako postoji reetka. Gorivo koje propadne kroz reetku
dijelom je uestvovalo u procesu sagorijevanja, tako da je nesagorjeli dio goriva u ovom
propadu obino osuen i dijelom otplinut. Neizgorjeli dio goriva u propadu je koksni ostatak
koji ima veu toplotnu mo nego gorivo.
Gubitak moemo predstaviti kao odnos energije koju sa sobom nosi gorivo koje je propalo
kroz reetku u odnosu na ukupno dovedenu energiju u loite.
33077 1 33077 1
1 = = (40)
(11 )
gdje su:
33077 [KJ/kg] toplotna mo sagorivog u propadu (koks)

Bp [kg/s] koliina propada
B [kg/s] koliina goriva
Hd [KJ/kg] donja toplotna mo goriva
a1 sadraj sagorljivog u propadu
a sadraj pepela u gorivu
A stepen propadanja kroz reetku
44
Stepen propada kroz reetku daje se kao udio mineralnih materija u propadu u odnosu na
ukupne mineralne materije u gorivu. Sve veliine u ovom izrazu uglavnom se dobijaju
eksperimentalnim putem, tako da prilikom bilansiranja kotla gubitak u1, kao i ostale gubitke
treba pretpostaviti.
Da bi smo adekvatno prepostavili ove vrijednosti, trebamo poznavati i uticaje koji
odreuju njegovu veliinu. Prvi uticajni parametar je sortiman goriva za sitniji ugalj veliina
propada je vea, a time i gubitak. Drugi parametar je tip reetke, koji ukljuuje i faktor
relativnog kretanja reetke u odnosu na gorivo. Meu ostale parametre ubrajamo fizikalne
osobine uglja i pepela, zatim reim rada kotla i sl.
- u2 gubitak usljed neizgorenog dijela goriva u ljaci i pepelu
Ovaj gubitak predstavlja odnos energije koju u loitu nije oslobodilo gorivo koje je dospjelo
sagorjeti i ostalo je u ljaci i u pepelu i ukupno dovedene energije u loite:
33077 2 33077 2
2 = = (41)
(12 )
gdje su:
B [kg/s] koliina ljake na izlazu iz loita
a2 udio nesagorjelog u toj ljaci
stepen vezivanja loita
Stepen vezivanja loita predstavlja udio mineralnih materija u ljaci na izlazu iz kotla u
odnosu na ukupne mineralne materije u gorivu. Pri izgaranju u sloju ovaj je gubitak znaajan,
dok pri sagorijevanju u letu ima nie vrijednosti. Na veliinu ovog gubitka utiu sljedei
faktori: sortiman goriva ima odreen znaaj, to je zrno krupnije ovaj je gubitak vei.
Procenat pepela u gorivu, sklonost uglja ka povezivanju ljake u vee komade, relativno
kretanje goriva, dogorijevanje su samo neki od faktora koji utiu na ovaj gubitak.
- u3 gubitak usljed koksa u leteem pepelu
Nesagorjeli dio u leteem pepelu je posljedica nedovoljnog zadravanja goriva u loinom
prostoru ili gaenje ve zapaljene estice nailaskom na hladne ogrjevne povrine
konvektivnog dijela kotla.
Ovaj gubitak se definie kao energija koju sa sobom iz kotla iznose nesagorjele estice u
leteem pepelu u odnosu na ukupnu dovedenu energiju kotlu.
33077 3 33077 3
3 = = (42)
(13 )
gdje su:
45
Bo [kg/s] koliina leteeg pepela
a3 udio nesagorjelog u leteem peplu
o stepen oslobaanja kotla
Stepen oslobaanja kotla definiemo kao odnos mineralnih materija iz goriva, koje kao
letei pepeo naputaju loite i ukupnog udjela pepela u gorivu.
Kod sagorijevanja u sloju ovaj gubitak je relativno mali, jer je i stepen oslobaanja ovih
loita takoer mali. Sortiment goriva utie na ovaj gubitak tako da za sitnije frakcije kod
sagorijevanja u sloju gubitak u3 postaje vei, a kod sagorijevanja u letu gubitak u3 zavisi od
veliine zrna na koju je izvreno mljevenje uglja, i vei je za krupnije mljevenje. Forsiranje
loita ima isti uticaj na gubitak i kod sagorijevanja u sloju i u letu, jer ga poveava.
- u4 gubitak usljed hemijski nepotpunog sagorijevanja
Ovaj gubitak uzima u obzir mogunost nepotpunog sagorijevanja u kotlu. Pri tome se kao
produkti sagorijevanja mogu javiti ugljenmonoksid i ugljikovodici koji u tom obliku i izlaze
iz kotla. Dio hemijski vezane energije u njima na taj se nain nije mogao iskoristiti. Po
definiciji, ovaj gubitak je:
+
4 = (43)

gdje je:
g stepen gasifikacije goriva g = 1 (u1 + u2 + u3)
CO i CmHn udjeli ovih jedinjenja u produktima sagorijevanja
Na ovaj gubitak neposredno utiu: hemijski sastav isparljivih dijelova goriva, nain
dopreme i mijeanja goriva i zraka, te koliina zraka dovedena gorivu za sagorijevanje.
- u5 gubitak usljed pojave ai
Ovaj je gubitak neposredna posljedica gaenja uarenih estica goriva na hladnijim
ogrjevnim povrinama, ija je temperatura nia od temperature paljenja goriva. Tada se
obino javlja a, koja predstavlja estice ugljika izdvojene iz goriva. a se uestalije javlja
na kotlovima koji rade sa niim pritiscima, jer je kod njih temperatura ogrjevne povrine nia.
Ovaj se gubitak ne proraunava, ve se odreuje slobodnom procjenom. Postupci za
smanjenje ovog gubitka svode se na poveanje temperatura ogrjevnih povrina.
- u6 gubitak usljed fizike toplote ljake
Pri odvoenju ljake iz loita, ljaka izlazi sa temperaturom znatno viim nego to je
temperatura okoline. Energija koju ljaka nosi sa sobom van iz loita predstavlja ovaj
gubitak. Prema definiciji, ovdje gubitak predstavlja energija koju sa sobom odnosi ljaka na
izlazu iz loita podijeljena energijom dovedenom kotlu, tj.:
[ +( 0 ) ] [ ( 0 )+ ]
6 =
=
(44)
gdje je:
46
r [KJ/kg] toplota topljenja ljake
c [KJ/kgK] srednja specifina toplota ljake
t [C] temperatura ljake na izlazu iz loita
t0 [C] temperatura okoline
Ako ljaka iz loita izlazi u tenom stanju, temperatura ljake jednaka je temperaturi
teenja ljake, meutim ako izlazi u vrstom, tj. suhom stanju, onda je temperatura ljake nia
od temperature topljenja ljake.
Kod suhog reima odvoenja ljake iz kotla, ovaj gubitak je neznatan, jer ljaka izlazi
s relativno niskom temperaturom, a osim toga ova se ljaka na izlazu iz loita hladi jednim
dijelom vazduha za sagorijevanje kako bi se ovaj gubitak jo vie smanjio. Potpuno je
drugaija situacija pri tenom reimu odvoenja ljake (rastopljena ljaka), kada su
temperature ljake na izlazu visoke (i preko 1250C), a hlaenje ljake na izlazu se ne smije
primjenjivati, jer bi se ljaka pri tom skrutnila.
3.2.1. Proraun gubitka u7 za nominalni reim rada
Gubitak u7 je gubitak koji nastaje kao posljedica neto vee temperature dimnih
plinova na izlazu iz kotlovskih postrojenja. Od svih gubitaka on zauzima posebno mjesto iz
razloga jer je najvei. Moe se odrediti na osnovnu raznih teorijskih ili empirijskih obrazaca.
Najee se primjenjuju idui obrasci:
( )
7 = [%] (45)

gdje je:
g stepen gasifikacije goriva g = 1 (u1 + u2 + u3)
VRW zapremina vlanih produkata sagorijevanja
cpm specifina toplota produkata sagorijevanja
tg temperatura izlaznih gasova
tL temperatura zraka na ulazu
Hd donja toplotna mo goriva
Ukoliko se ne raspolae s It dijagramom, ve poznatim elementarnim sastavom

goriva i temperaturom izlaznih gasova uz specifinu toplotu gasova (koja se dobija iz tablica),
tada primjenjujemo dati obrazac.
Najtanije rezultate dobijamo ako uzmemo u obzir fiziku toplotu goriva uneenog u
proces, te fiziku toplotu vlage u vazduhu koji slui za sagorijevanje:
2
7 = [%] (46)

47
gdje je:
ig toplotni sadraj goriva na temperaturi pri kojoj ulazi u loite
IH2O toplotni sadraj vlage
Prethodni obrazac je dosta taniji s obzirom na to da je za njegovo koritenje potrebno
pretpostaviti samo jednu vrijednost (Ig). Ig ustvari predstavlja toplotu koju sa sobom nose
izlazni gasovi, dok su lanovi IL, ig i IH2O koliine toplote koje se unose u proces i usljed toga
se odbijaju od toplote koja je iznijeta.
Vrijednost Ig se dobija iz It dijagrama i to za temperaturu te viak zraka na izlazu. Il
se izraunava pomou specifine toplote vazduha, njegove temperature i vika zraka na kraju
kotla. ig se izraunava pomou specifine toplote goriva i temperature na kojoj ulazi u loite.
IH2O se dobija pomou relativne vlanosti vazduha potrebnog za sagorijevanje. Pored
navedenih obrazaca mogu se koristiti i brojni drugi bazirani na Orsatovoj analizi.
3.2.2. Proraun brojne vrijednosti gubitka u7
Koristei prethodno zapisani izraz moemo odrediti gubitak u izlaznim gasovima za

nominalni reim rada:

7 = [%] (47)

Za koeficijent vika zraka za nominalni reim rada (tabela 10) i tg = 175C, te na

osnovu tabele za entalpiju dimnih plinova (tabela 8), interpolacijom dobijamo entalpiju
izlaznih gasova na kraju kotla, za nominalni reim rada ( =1,45).

za t1g = 100C i = 1,45 je 1 = 618,429 [kJ/kg]

za t 2g = 200C i = 1,45 je 1 = 1071,103 [kJ/kg]

1 1 1071,103618,429
= 1 + ( t1g ) = 618,429 + (180 100) = 964,78 [KJ/kg] (48)
(t2 1
g tg ) 200100
Nakon to smo izraunali entalpiju izlaznih gasova, sljedee to je nepoznato u jednaini za

raunanje u7 jeste entalpija vazduha za nominalni reim rada. Vrijednost ove entalpije
dobijamo na idui nain:
=
(49)
=
gdje je:
min = na kraju loita, tj. min = 1,21 (tabela 9) strana 44.
Za vazduh na temperaturi t=20C na osnovu tabele 3.31, strana 3.207 Parni kotlovi
uri:
48
- iL'=20,10 [kJ/kg] ili iL=25,96 [kJ/m3].
Entalpiju zraka moemo takoer raunati i prema izrazu:

= (50)
22,4
gdje je M vrijednost molarne mase vazduha.

Na osnovu poznatih vrijednosti, dobijamo vrijednost = 163,842 kJ/kg.
Uz poznato Hd = 8870 kJ/kg i usvojeni stepen gasifikacije za nominalni reim rada
(g = 97,8 %), dobijamo da je:
964,78 163,842
7 = 97,8 = 8,83 %
8870
3.2.3. Proraun brojne vrijednosti gubitka u7 za maksimalni reim rada
Koristei se izrazom (47) brojna vrijednost gubitka u7 se rauna na prethodno prikazan nain,
te uvrtavajui odgovarajue vrijednosti:

- = 964,98 []

- = 128,95 []
- = 3,77 [3 /]
Te na osnovu ovih vrijednosti dobijamo
vrijednost gubitka u7 za maksimalni
reim rada, i on iznosi:
u7= 8,83 %
Na slici je prikazan Sankey-ev dijagram

gubitaka
Dijagram 2 Sankey-ev dijagram
Senkijev dijagram je specifina vrsta dijagrama toka, u kojoj je prikazana irina

strelica proporcionalno koliini protoka. On se obino koristi za vizualziaciju energije ili
materijala ili trokova transfera izmeu procesa. esto Sankey-ev dijagram prikazuju ouvanu
koliine unutar definiranih granica sistema.
49
3.3. Odreivanje stepena izolovanosti kotla
Stepen izolovanosti parnog kotla raunamo kao :

8
= (1 ) 100 % (51)
100
U8 predstavlja gubitak usljed spoljnjeg hlaenja, to jeste on predstavlja koliinu

toplote koju kotao odaje prema okolini. Ovo odavanje topline je neminovno usljed
temperaturnih razlika izmeu spoljnih kotlovskih povrina i vazduha koji ih okruuje.
Prisutan je kod svih vrsta kotlova. Tano izraunavanje veliine ovog gubitka vri se pomou
teorijskih obrazaca vezano za poznavanje niza promjenljivih veliina, tako da predstavlja
sloen i obiman postupak. Veliina ovog gubitka zavisi od mnogo faktora.
3.3.1. Proraun stepena izolovanosti za nominalni reim rada
Dakle, stepen izolovanosti moemo izraunati na slijedei nain pomou izraza (51) :
8
= (1 ) 100 % = 99,5 ( % )
100
8 -oitavamo iz tabele 11 sa strane 45. i iznosi 0,5.

3.3.2. Proraun stepena izolovanosti kotla za maksimalni reim rada kotla
Stepen izoloavnosti kotla za maksimalni reim rada raunamo po ve spomenutom izrazu (51)
i iznosi:
= 98,8 %
8 - oitavamo iz tabele 11 sa strane 45 i on iznosi 1,2
3.4. Odreivanje indirektnog stepena iskoritenja kotla
Indirektni stepen iskoritenja odreujemo na idui nain :

8=1
= (1 ) 100 % (52)
100
8=1 = 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8 (53)
3.4.1. Proraun indirektnog stepena iskoritenja kotla za nominalni reim rada
Iz prethodne jednaine (53) nakon uvrtavanja vrijednosti gubitaka 1 8 dobija se
indirektni stepen korisnosti kotla za nominalni reim rada :
8=1
= (1 ) 100 % = 86,65(%)
100
8=1 = 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8 = 10,37% (54)
50
3.5. Proraun potrebne koliine goriva
Potrebna koliina goriva za sagorijevanje je ona koliina goriva koja mora da se

dovede u loite parnog kotla da bi se postigli zahtijevani parametri radnog medija, u naem
sluaju pare na izlazu iz parnog kotla. Ona u velikoj mjeri zavisi od toplotne moi goriva i
protoka radne tvari u sistemu. Potrebna koliina goriva se rauna prema sljedeoj formuli:
1 ( )+ ( )
= (55)

3.5.1. Proraun potrebne koliine goriva za nominalni reim rada
Za proraun potrebne koliine goriva trebaju nam sljedei podaci:

- 1 - Produkcija pare u nominalnom reimu rada
- - entalpija napojne vode na ulazu u ekonomajzer za i
- - entalpija pregrijane pare za

- - Produkcija pare meupregrijaa u nominalnom reimu rada
- - entalpija pare na ulazu u meupregrijanje za i = + 10 15OC
- - entalpija pare na izlazu iz meupregrijanja za i = 5 10OC
- - stepen iskoritenja kotla
- - donja toplotna mo goriva
Usvojeno DMP= 0,9*D1
Problem nastaje u startu sa entalpijom napojne vode, zbog toga to za dati pritisak od
120bar temperatura napojne vode iznosi 349,79OC, prema tome moramo joj oboriti
temperaturu skoro do temperature zasienja, tako da pumpe mogu pumpati vodu. Prema tome
idemo u TD tablice i za dati pritisak traimo temperaturu napojne vode, za koju je
odgovarajua entalpija odmah iznad crte koja razdvaja pregrijano podruje i vodu.
Prema tome naa temperatura iznosi 249,79OC
Viestrukom interpolacijom za pritisak 120 bar i temepraturu od 240C dobijamo entalpiju za
pritisak 120bar i temperaturu 260C:
I1=1038,7
I2=1133,9
pn=120bar
( 1 )(2 1 )
1 = 2 1
+ 1 =1081 (56)
Is- entalpija na izlazu iz meupregrijaa za:
51
p= 120bar
t= 525oC
is= 3416
impul- entalpija na ulazu u meupregrijanje za pritisak pmp i temperaturu ta+10-15C
- pmp = 40bar
- tmp= 260C
- impul=2827
impiz- entalpija na izlazu iz meupregrijanja za pritisak pmp i temperaturu ts-5-10C
- pmp= 40bar
- tmp= 520C
- impiz= 3400,7
Treba napomenuti da su entalpije dobijene viestrukim interpolacijama, u sluajevima kada ih
nije bilo mogue oitati iz tabela.
Prema tome potrebna koliina goriva prema (58) za nominalan reim rada bi iznosila:
1 ( ) + (
)
= = 19,63

170(3416 1081) + 153(3400,1 2827,2)
= = 64,9
86,65 8870,75
3.6. Proraun gasifikacione koliine goriva
Gasifikaciona koliina goriva se rauna prema izrazu:

= (59)
B [kg/s] potrebna koliina goriva

- stepen gasifikacije, tabela 11 strana 47
3.6.1. Proraun gasifikacione koliine goriva za nominalni reim rada
Gasifikacionu koliinu goriva za nominalan reim rada dobijamo na osnovu izraza

(59), uvrtavajui parametre za nominalan reim rada kotla
=97,8%

= 64,9 0,978=63,47
52
3.7. Osnove o bilansu loita
U loitu kotla obavljaju se sloeni procesi sagorijevanja goriva. Osim toga, intenzivna
razmjena toplote u loitu obavlja se preko loinih ogrijevnih povrina. Kako je proces
prenosa toplote zraenjem u loitu dominantan, cijevi koje sainjavaju ogrijevnu povrinu
loita nazivaju se ekranske cijevi.
Obino se u ekranskim cijevima loita obavlja proces isparavanja vode, tako da je
loite ujedno i ozraeni ispariva kotla. Koliina toplote koja se izmijeni u ozraenom
isparivau jednaka je QO. Sa strane prijemnika te se toplota potroi na isparavanje vode. Sa
strane predajnika toplote, dimni gasovi u loitu hlade se sa teorijske temperature u loitu do
temperature na izlazu iz loita, tako da je bilans energije loita:
= ( 2 ) (60)
Ako se poznaju, recimo koliina goriva, toplota izmijenjena zraenjem u loitu i teorijska
entalpija, kao nepoznata veliina moe se izraunati entalpija produkata sagorijevanja na
izlazu iz loita, a iz nje pomou I-t dijagrama odrediti temperatura tF2 na izlazu iz loita.
- stepen izolovanosti kotla.
3.7.1. Koliina toplote uneena u loite
Koliina toplote uneene u loite se rauna prema izrazu:

= (61)
3.7.1.1. Koliina toplote uneena u loite za nominalan reim rada kotla
Koliina toplote uneena u loite za nominalan reim rada kotla rauna se prema
izrazu (61), s tim to unosimo vrijednosti koje karakteriu nominalan reim rada. Prema tome
imamo:
= = 64,9 8870,71 = 575801 (62)
= 575,8
- - koliina toplote uneena u loite za nominalan reim rada kW
- - koliina goriva uneena u loite za nominalan reim rada kotla
- - toplotna mo goriva koje se unosi u loite
53
3.7.2. Koliina toplote prihvaene u loitu
Koliina toplote prihvaene u loitu rauna se prema izrazu:

1 = (64)
3.7.2.1. Koliina toplote prihvaene u loitu za nominalan reim rada kotla
Rauna se prema izrazu (64) uvrtavajui vrijednosti koje karakteriu nominalan reim
rada. Prema tome imamo:
1 = = 499,01
1 - koliina toplote prihvaena u loitu za nominalan reim rada kotla
- koliina toplote uneene u loite za nominalan reim rada kotla sraunata u stavci
3.7.1.1 na strani 58.
3.7.3. Koliina toplote prihvaena u zagrijau vode- ekonomajzeru
Zagrija vode odnosno ekonomajzer je naknadna konvektivna kotlovska povrina sa

zadatkom da povisi temperaturu vode na ulazu u ispariva neto ispod ili sve do temperature
isparavanja (zasienja) na radnom pritisku kotla.
Drugi zadatak zagrijaa vode je da to vie snizi temperaturu produkata sagorijevanja
na izlazu iz kotla, pogotovo ako je zagrija vode zadnja ogrijevna povrina u kotlu. Za kotlove
Slika 3.2 Izgled zagrijaa vode energetskog parnog kotla (lijevo) i brodskog parnog kotla (desno)
viih pritisaka zagrija vode je neophodan elemenat za sniavanje temperature produkata

sagorijevanja na izlazu iz kotla, jer je temperatura zasienja za takve kotlove nerijetko do
270oC. to bi uz neophodnu temperaturnu razliku dovelo do toga da temperatura produkata
sagorijevanja bude i do 350oC.
54
Za kotlove niih pritisaka ija je temperatura isparavanja 180oC i nie zagrija vode nije
potreban.
Slika 3.3 Prikaz naina montiranja u prostoru zagrijaa vode- ekonomajzera
Za svakih 10C povienja temperature napojnoj vodi, tedi se u gorivu za oko 1%. Koristi od
zagrijaa su:
- poveanje kapaciteta kotla
- poveanje stepena iskoritenja kotla
- kotao nije izloen uticaju hladne vode za napajanje
Po konstrukciji zagrijai vode za napajanje kolova mogu biti rebrasti i elini. Rebraste
cijevi su horizontalno postavljene u dimni kanal i na krajevima povezane sa koljenima.
Izradom rebrastih cijevi, poveava se njihova ogrjevna povrina, te i njihova vrstoa.

Kod kotlova visokih i vrlo visokih pritisaka ugrauju se elini zagrijai vode. Sastoje se
od glatkih cijevi prenika 30-50mm. Cijev su zavarene za kolektore. Kod ovih kotlova ne
mogu se upotrijebiti rebrasti zagrijai vode, poto oni izdravaju pritiske do 45 bar. Zagrija
vode trpi pritisak pumpe za napajanje kotla ili pritisak kotla, a sve u zavisnosti od toga gdje je
postavljen automatski ureaj za napajanje kotla. Voda protie brzinom od 0,2 do 0,3 m/s kroz
cijevi zagrijaa.
55
3.7.3.1. Proraun koliine toplote prihvaene u zagrijau vode- ekonomajzeru za
nominalan reim rada kotla
Koliina toplote prihvaene u zagrijau za nominalan reim rada kotla se rauna

prema izrazu :
= 1 ( ) (65)
- - entalpija na izlazu iz ekonomajzera dobijena iz TD tablica za pritisak i
temperaturu = 10 15OC. Dakle na osnovu TD tablica i za pritisak od 140bar
traimo temperaturu zasienja u tabeli za dvokomponentna stanja i tenost.
U naem sluaju za pritisak 150bar temperatura zasienja je 342,1C, te ovu
temperaturu umanjimo za 10-15C. Na osnovu toga imamo sljedee:
- pk- odobreni pritisak 140bar (dato postavkom)
- = 10 = 336,63 15 = 327,11
Na osnovu ovih podataka vadimo iz tablica entalpiju, koja u ovom sluaju iznosi:

- = 1490,2
Treba napomenuti da je i ova entalpija kao i veina ostalih naena pomou viestruke
interpolacije, na ve prethodno opisan nain.
Prema tome koliina toplote prihvaene u zagrijau prema izrazu (65) bi bila:
= 1 ( ) = 170 (1498,8 1049,26) = 69530
69530
= = 69,53
1000
56
3.7.4. Proraun koliine toplote prihvaene u isparivau
Ispariva ili parni kotao u uem smislu je elemenat kotla u kojem dolazi do
isparavanja vode i na izlazu se dobiva suhozasiena ili vlana para. Ozraeni ispariva obino
obuhvata loite i proraunom loita on je potpuno odreen kao elemenat pomou kojeg se
obavlja hlaenje loita. Konvektivni ispariva je elemenat u kojem se izmjena toplote
obavlja uglavnom konvekcijom, ali i zraenje zbog visokih temperatura ima prilian uticaj.
Pritisak pare u isparivau imae konstantnu vrijednost samo u sluaju da je produkcija
pare u isparivau jednaka koliini pare to izlazi iz isparivaa.
Slika 3.4 Prikaz loita u kojem se postavljaju ekranske cijevi isparivaa parnog kotla (lijevo), izgled bubnja parnog
kotla (sredina) i ekranske cijevi isparivaa (desno)
Kotlovski bubanj ima zadatak separatora pare koji odvaja suhozasienu vodenu paru
od vodenih kapljica. Pri niim pritiscima separacija svakog bubnja je efikasnija zbog vee
razlike u gustoi pare i tenosti, a pri viim pritiscima ovakvo odvajanje nije dovoljno
efikasno.
Koliina toplote prihvaene u isparivau se rauna prema izrazu:

= 1 ( ) (67)
- - entalpija na izlazu iz isparivaa parnog kotla, koju raunamo preko izraza:
= + ( ) (68)
- - entalpija zasiene vode za pk
- - entalpija zasiene pare na liniji x=1 za pk
- - stepen suhoe ili sadraj vlage, zavisno od toga kako je zadata vrijednost (usvaja se
u granicama 0,85~0,95
57
3.7.4.1. Proraun koliine toplote prihvaene u isparivau za nominalan reim
rada kotla
Koliina toplote prihvaena u loitu za nominalan reim rada kotla rauna se prema izrazu:
= 1 ( ) (69)

= + ( ) = 1610 + 0,9 (2611 1610) = 2510,9

= 170 (2510,9 1490,2) = 173519
173519
= = 173,519
1000
x- usvojeno 90%
3.7.5. Proraun koliine toplote prihvaene u pregrijau pare
Pregrija pare jeste zapravo dodatni elemenat generatora pare ija je glavna funkcija
poveanje parametara pare (pritisak i temperatura),gdje ti parametri najvie mogu ii do
pritiska od 130 bara i temperature 550C,ogranienje je upravo zbog termikih naprezanja
materijala,meutim ono se moe ii na poveanje parametara ali izgradnja takvog postrojenja
je skupo.Ovakvi parametri se koriste u visokotlanim turbinama.Pregrija pare slui za
prevoenje zasiene vodene pare u pregrijanu vodenu paru, ne mijenjajui joj pritisak. Para iz
doboa ili paroskupljaa struji kroz snop zmijastih cijevi malog prenika, obino 20 40 mm.
Ove cijevu su izloene uticaju vrelih dimnih gasova. Pregrijavanje vodene pare vri se iz vie
razloga:
- poto se pregrijavanje vri pri nepromijenjenom pritisku, porasti e specifina
zapremina pare
- poto je specifina zapremina pregrijane pare vea, njena potronja za pogon parnih
turbina biti e manja
- pregrijavanje vodene pare poveava se njena entalpija, odnosno toplotni sadraj, te
ona u odgovarajuim mainama moe da izvri vei rad
- ekspanzijom zasiene vodene pare obrazuju se velike koliine kondenzata koje
ometaju rad maina, to nije sluaj s pregrijanom parom.
Prema mjestu ugradnje, dijelimo ih na ozraene i konvektivne. Obzirom na konstrukciju i
nain ugradnje, pregrija pare moe biti visei, leei i spiralni. Cijevi pregrijaa su beavne,
a izraene su od legiranog elika otpornog na koroziju i visoke temperature.Kretanje vrelih
dimnih gasova i pregrijane pare moe da bude istosmijerno ili suprotosmijerno, s tim da se pri
suprotosmijernom kretanju postie vea temperatura pregrijane pare.
58
Koliina toplote prihvaena u pregrijau pare raunamo na slijedei nain :
= 1 ( ) (71)
- - entalpija na izlazu iz pregrijaa (ve sraunato u stavci 3.5.1 strana 56)
- - entalpija na izlazu iz isparivaa parnog kotla (ve sraunato u stavci 3.7.4.1 strana
63)
3.7.5.1. Proraun koliine toplote prihvaene u pregrijau pare za nominalan
reim rada kotla
Koliina toplote prihvaene u pregrijau pare za nominalan reim rada kotla se rauna prema
izrazu:
= 1 ( ) (72)
= 170 (3416,6 2510,9) = 159077
159077
= = 159,077
1000
3.7.6. Proraun koliine toplote prihvaene u meupregrijau pare
Meupregrija pare,takoe je elemenat generatora pare koji nam slui radi poveanja
stepena korisnosti cijelog termoenergetskog postrojenja.Meupregrijavanje vrimo onda kada
Slika 3.5 Meupregrija pare (lijevo) i pregrija pare (desno)
je parametar pare pritisak vei od 80 bara,i kada je vei od navedene vrijednosti onda se po
preporukama uzima da para koja odlazi na meupregrijavanje ima vrijednost 30% od poetne
i kao takva se odvodi u niskotlanu turbinu.
59
3.7.6.1. Proraun koliine toplote prihvaene u meupregrijau pare za
nominalan reim rada kotla
Rauna se prema sledeem izrazu:

= ( ) (74)
- Entalpije sraunate u stavci 3.5.1 strana 57.

Prema tome imamo:

= 155 (3491 2834) = 101949

101949
= = 101,949
1000
3.7.7. Provjera 1
1 = 1
1- koliina toplote prihvaena u loitu, sraunata u stavci 3.7.2.1
1 - zbir koliina toplote za pojedine kotlovske elemente
1 = 499,01
1 = + + +

= 69,53 + 173,519 + 159,077 + 101,949 = 504.075
Provjerom je utvreno da je proraun ispravan za nominalan reim rada kotla kao i za

maksimalan reim rada kotla.
60
3.7.8. Proraun koliine toplote prihvaene u zagrijau zraka
Zagrija zraka je opti izraz koji opisuje bilo koji ureaj, projektiran
da zagrijava zrak prije bilo kojeg drugog procesa. Glavni cilj im je poveavanje termikog
stepena djelovanja procesa. Oni se mogu koristili zasebno, kao zamjena za izmjenjivae
topline ili kao parne cijevne vijuge. Predgrijai zraka se koriste u velikim
kotlovima termoelektrana koje proizvode elektrinu energiju fosilnih
goriva, biomase ili otpada. Svrha zagrijaa zraka je da oduzme toplinu dimovodnim
plinovima, ime se poveava termiki stepen djelovanja kotla. Kao posljedica,
dimovodni plinovi idu u dimnjak ohlaeni, te tako omoguuju pojednostavljenu konstrukciju
dimnjaka.
Slika 3.7 Principijelna ema Ljungstrom-ovog

zagrijaa
Slika 3.6 Tipicni prikaz rada izmjenjivaa
Slika 3.8 Zagrija zraka (lijevo) i ljungstromov zagrija u radu (desno)
= ( ) = ( ) (76)
Gdje je:
- - entalpija zagrijanog vazduha na tL koja je data postavkom projektnog zadatka, a
rauna se preko izraza
61
= ,
, (77)
- - entalpija suhog vazduha za temperturu tL, PK. uri tabela 3.31 str. 3.207
- - viak vazduha na ulazu u zagrija vazduha
- entalpija vazduha na temperaturi okoline 20oC, to jeste na ulazu u zagrija zraka. Rauna
se
= (78)
3.7.8.1. Proraun koliine toplote prihvaene u zagrijau zraka za nominalan
reim rada kotla
Rauna se prema izrazu (76) uvrtavajui odgovarajue vrijednosti koje karakteriu
nominalan reim rada kotla. Prethodno je potrebno izraunati vrijednosti i za nominalan
reim rada kotla.
Prema tome:

= 2,602 1,35 20,1 = 87,81

= 2,602 1,35 277,82 = 975,89

- tL= 210oC
prema tome koliina prihvaene koliine toplote u zagrijau zraka za nominalan reim
rada kotla prema (76) iznosi:
= 64,9 0,978 (975,89 87,81) = 53408
= 53,408
3.8. Teoretska temperatura u loitu parnog kotla
Pomou bilansa mase i energije kotla odreuje se tok temperature predajnika toplote u
kotlu. Tokom tog puta produkti sagorijevanja se hlade predajui toplinu ogrijevnim
povrinama kotla. U loitu produkti sagorijevanja imaju najviu temperaturu na mjestu
intenzivnog izgaranja na kojem se uspostavlja ravnotea izmeu dovoenja toplote
sagorijevanjem i njenog odvoenja na ogrijevne povrine loita.
- Teoretska (adijabatska) temperatura u loitu, iako nestvarna veliina, predstavlja
gornju granicu preko koje ni u kom sluaju ne moe prei stvarna temperatura u
loitu. Teorijsku temperaturu u loitu poprimaju produkti sagorijevanja ako se
proces sagorijevanja obavi adijabatski, bez izmjene toplote sa ogrijevnim povrinama.
Iako nestvarna kao temperatura, u energetskom smislu prilikom bilansiranja kotla
upotreba teorijske temperature je potpuno egzaktna.
- Pri dimenzionisanju loita mora se upotrijebiti na neki nain modelirana stvarna
temperatura u loitu.
62
Teorijska temperatura u loitu dobiva se preko teorijske entalpije u loitu i koeficijenta
vika vazduha iz I-t dijagrama produkata sagorijevanja.
Teorijska entalpija u loitu je:

0 = (1 6=1 ) + (79)

Teoretska temperatura u loitu je funkcija entalpije dimnih plinova i koeficijenta vika
vazduha na ulazu u loite
0 = (0 ;
) (80)
Vrijednost ove entalpije se odreuje na osnovu tabele interpolacijom.
Entalpiju IF0 odreujemo na sledei nain
1
0 = + [1 100 (4 + 5 + 6 )] (81)
- - ve sraunata vrijednost entalpije zraka zagrijanog u zagrijau zraka na

temperaturu od 220 oC (dato postavkom)
- 4 , 5 , 6 - gubici toplote u parnom kotlu, tabela 11 str 43.
3.8.1. Proraun teorijske entalpije za nominalni reim rada parnog kotla
Rauna se prema izrazu (81)

Prema tome imamo:

1
0 = + [1 (4 + 5 + 6 ) ]
100

0,1 + 0,05
0 = 929,25 + 8870,71 (1 ) = 929,215 + 8870,71 0,9985 = 9782,2
100
Na osnovu 0
, i
, koje uzimamo iz tabele 11 str 43 za odabrani tip loita, viestrukom
interpolacijom se na osnovu tabele 8 str 40 odreuje taoretska temperatura u loitu.
Koja iznosi:
za tF = 1800C i 1= 1,25 je IF11 = 10376,94 [kJ/kg]
za tF = 1800C i 2= 1,2 je IF12 = 10107,15 [kJ/kg]
2300
(2 1 ) (
1 )
1,18 = + 1
2 1
1800
(10376,94 10107,15) (1,23 1,2)
1,23 = + 10107,15 = 10268,4
1,25 1,2
za tF = 1600C i 1= 1,2 je I1= 8844,35 [kJ/kg]
za tF = 1600C i 2= 1,25 je I2= 9801,35 [kJ/kg]
63
2500
(2 1 ) (
1 )
1,18 = + 1
2 1
1600
(9801,35 8844,35 ) (1,23 1,2)
1,23 = + 8844,35 = 8986,527
1,25 1,2
Za tF= 1800oC i I1= 10268,4 kJ/kg

i tF= 1600oC i I2= 8986,527 kJ/kg

i 0 = 9782,2 kJ/kg
slijedi teorijska temperatura u loitu za nominalan reim rada kotla

(0

1 ) (1800 1600)
0 = + 1600 = 1713,71
2 1
3.8.2. Provjera 2
Proraunate vrijednosti za nominalan reim rada kotla provjeravamo sljedeim izrazom

(0 )

= 1 <2
1 ( ) + ( ) + 1 ( )
64,9 0,978 (9782 964,78)
= 1 <2
170 (3416 1081) + 64,9 0,978 (929,25 87,81) + 170 (3400,1 2827,7)
559648,35
= = 1,02
547666,04
gdje je:
Bg gasifikovana koliina goriva (poglavlje 2.6)
z stepen izolovanosti kotla (poglavlje 2.3)
IF0 entalpija dimnih plinova u loitu (poglavlje 2.8)
Igiz entalpija izlaznog gasa (poglavlje 2.2)
D1 produkcija kotla (zadano u postavci zadatka)
is entalpija pare na izlazu iz pregrijaa (poglavlje 2.5)
ia entalpija napojne vode (poglavlje 2.5)
IL entalpija zagrijanog zraka na temperaturi koja je data postavkom (poglavlje 2.7.8)
64
Il entalpija zraka pri temperaturi od 20C (poglavlje 2.7.8)
iMPul entalpija na ulazu u meupregrija (poglavlje 2.5)
iMPizl entalpija na izlazu iz meupregrijaa (poglavlje 2.5)
Provjerom smo dokazali da je dosadanji proraun u okviru dozvoljenih vrijednosti.
3.9. Koliina toplote predata zraenjem
Koliina toplote predata zraenjem u loitu se rauna prema izrazu
, = , , (0 2 ) (82)
1, = , + 0, (83)
- , - koliina toplote predata konvekcijom u loitu parnog kotla

- 0, - koliina toplote predata zraenjem u loitu parnog kotla
- 1, - ukupna koliina toplote predata u loitu parnog kotla

Vrijednost entalpije 2 , za nominalni reim rada kotla se rauna prema izrazu

2 = 0 (84)

173519
2 = 9782,2 = 7034,59
64,9 0,995
Slijedi interpolacija
za tF = 1400C i 1= 1,2 je IF11 = 7601,77 [kJ/kg]
za tF = 1400C i 2= 1,25 je IF12 = 7806,59 [kJ/kg]
1600
(2 1 ) (
1 )
1,2 = + 1
2 1
1400
(7806,59 7601,77 ) (1,23 1,2)
1,23 = + 1 = 7724,66
1,25 1,2
za tF = 1200C i 1= 1,2 je I1= 6386 [kJ/kg]
za tF = 1200C i 2= 1,25 je I2= 6559 [kJ/kg]
1800
(2 1 ) (
1 )
1,21 = + 1
2 1
1200
(6559 6386) (1,23 1,2)
1,23 = + 6386 = 6489,8
1,25 1,2
65
Za tF= 1400oC i I1= 7724,66 kJ/kg
i tF= 1200oC i I2= 6489,8 kJ/kg

i 2 = 7034,59kJ/kg
slijedi teorijska temperatura nakraju loita za nominalan reim rada kotla

(2

1 ) (1400 1200)
2 = + 1200
2 1

(7034,59 6489,8) 200
2 = + 1200 = 1288,17
7724,66 6489,8
3.10. Temperatura predajnika toplote
Entalpija produkata sagorijevanja na izlazu iz nekog elementa kotla (pregrija,

meupregrija, zagrija zraka, zagrija vode itd) uopteno se rauna prema izrazu
, , ,
= (86)
,
,
,
- - entalpija na izlazu iz kotlovskog elementa
,
- - entalpija na ulazu u kotlovski element
- , - koliina toplote razmijenjena u kotlovskom elementu
- , - gasifikovana koliina goriva
- , - stepen izolovanosti kotla
3.10.1. Temperatura gasova na izlazu iz meupregrijaa pare za nominalan reim
rada kotla
Temperatura produkata sagorijevanja na izlazu iz meupregrijaa pare se odreuje na

osnovu tabele 8 i interpolacijom. Ova temperatura je u funkciji
1 = (1 , 1 )
Treba paziti ovdje kojim redosljedom su nam poredane ogrijevne povrine!!!!

Za sluaj nominalnog rada dobijamo da je vrijednost entalpije produkata sagorijevanja na
izlazu iz meupregrijaa pare za nominalan reim rada kotla

1 = 2 (87)

101949
1 = 7034,59 = 5420,27
64,9 0,995
Na osnovu tabele 10 slijedi 1 = 1,25, zatim iz tabele 8 slijedi temperatura produkata na
izlazu iz pregrijaa pare to znai opet moramo interpolacijom nai traenu temperaturu i to:
66
Za t=800oC I1= 4173 kJ/kg
t= 1000oC I2= 5347 kJ/kg
slijedi

(2 1 ) (1

1 ) 200 1247,7
1 = + 1 = + 1200 = 26,02 + 1200 = 1226,02
2 1 1174
to znai da je temperatura na izlazu iz meupregrijanja za nominalan reim rada kotla

1 = 1012,5
3.10.2. Temperatura na izlazu iz pregrijaa pare 1

Ova temperatura se rauna po istom postupku kao i prethodna. Ova temperatura je u funkciji
1 = (1 , 1 )

1 = (88)

159077
1 = 5420,27 = 2901,25
64,9 0,995
Poto je na izlazu iz pregrijaa 1,28 iz tabele 8 slijedi
600
(2 1 ) (
1 )
1,28 = + 1
2 1
600
(3130 3048 ) (1,28 1,5)
1,28 = + 1 = 3097,2
1,3 1,25
500
(2 1 ) (
1 )
1,28 = + 1
2 1
500
(2574 2507 ) (1,28 1,5)
1,28 = + 1 = 2547,2
1,3 1,25
Za t=500oC I1= 2547,2kJ/kg

t= 600oC I2= 3097,2 kJ/kg
slijedi

(2 1 ) (1

1 ) 200 857,322
1 = + 1 = + 600 = 93,03 + 600 = 564,26
2 1 1842,999
to znai da je temperatura na izlazu iz pregrijanja za nominalan reim rada kotla
67

1 = 564,26
3.10.3. Temperatura na izlazu iz zagrijaa vode- ekonomajzera
Rauna se na isti nain kao i prethodne. U naem sluaju na izlazu iz zagrijaa vode
iznosi 1,3. Ova temperatura je u funkciji
1 = (1 , 1 )

1 = 1 (89)

69530
1 = 2901,25 = 1800,37
64,9 0,995
Prema tome iz tabele 8 za =1,35 i prethodno izraunatu entalpiju na izlazu iz
zagrijaa vode- ekonomjzera interpolacijom dobijamo temperaturu produkata sagorijevanja na
izlazu iz zagrijaa vode- ekonomajzera.
t= 400oC I2= 2025 kJ/kg
slijedi

(2 1 ) (1

1 ) 100 287
1 = + 1 = + 300 = 356
2 1 512
to znai da je temperatura na izlazu iz ekonomajzera za nominalan reim rada kotla

1 = 356
3.10.4. Temperatura na izlazu iz zagrijaa zraka 2
Postupak iznalaenja je isti kao i kod prethodnih. Ova temperatura je u funkciji

2 = (2 , 2 )

2
2 = 1 (90)

Ovdje moramo naglasiti da je postavkom zadatka zadano da imamo 3 zagrijaa zraka. Prema
tome ukupnu prihvaenu koliinu toplote dijelimo sa brojem zagrijaa, u naem sluaju 3.

17802,66
3 = 1800,37 = 1518,03
64,9 0,995
S obzirom da je na izlazu iz drugog zagrijaa zraka viak vazduha u iznosu od 1,35, iz tabele
8 pomou interpolacije traimo temperaturu na izlazu iz drugog zagrijaa zraka.
68
t= 300oC I2= 1554 kJ/kg
slijedi

(2 1 ) (2

1 ) 100 500
2 = + 1 = + 200 = 293,2
2 1 536
to znai da je temperatura na izlazu iz drugog zagrijaa zraka za nominalan reim rada kotla

1 = 293,2
3.10.5. Temperatura na izlazu iz zagrijaa zraka (zagrija 2)
Takoer se rauna na prethodno pokazan nain. Ova temperatura je u funkciji

2 = (2 , 2 )

2
2 = 3 (91)

17802,66
2 = 1518,03 = 1273,48
64,9 0,995
S obzirom da je na izlazu iz zagrijaa zraka 2 viak vazduha u iznosu od 1,4, iz tabele 8
pomou interpolacije traimo temperaturu na izlazu iz drugog zagrijaa zraka.
Za t=200oC I1= 1044,346 kJ/kg
t= 300oC I2= 1595 kJ/kg
slijedi

(2 1 ) (2

1 ) 100 229,08
2 = + 1 = + 200 = 234
2 1 484,3
to znai da je temperatura na izlazu iz drugog zagrijaa zraka za nominalan reim rada kotla

1 = 234
3.10.6. Temperatura na izlazu iz zagrijaa zraka (zagrija 1)
Takoer se rauna na prethodno pokazan nain. Ova temperatura je u funkciji

1 = (1 , 1 )

1
1 = 2 (91)

17802,66
1 = 1273,48 = 955,59
64,9 0,995
69
S obzirom da je na izlazu iz zagrijaa zraka 2 viak vazduha u iznosu od 1,4, iz tabele 8
pomou interpolacije traimo temperaturu na izlazu iz drugog zagrijaa zraka.
t= 200oC I2= 1071 kJ/kg
slijedi

(2 1 ) (2

1 ) 100 337
1 = + 1 = + 100 = 174,48
2 1 453
to znai da je temperatura na izlazu iz zadnjeg zagrijaa zraka za nominalan reim rada kotla

1 = 174,48
Postavkom je zadata temperatura od 175oC, prema tome dosadanji proraun ne izlazi iz
granica dozvoljenog odstupanja.
70
Slika 3.9 Toplotna ema kotla
71
4. TEMPERATURA PLINOVA NA KRAJU KOTLA
Temperatura gasova na kraju kotla je funkcija entalpije produkata sagorijevanja na

kraju kotla i koeficijenta vika vazduha na kraju kotla tj.,
= ( , )
Entalpiju produkata sagorijevanja na kraju kotla raunamo iz jednaine za gubitak 7 tj.,

1 7
7 = = + 1 (92)

Gdje je:
- - entalpija gasova na kraju kotla
3
- 1 = = 5,2158 1,45 20,1 = 152,01

- - stepen gasifikacije goriva
- Hd- donja toplotna mo goriva
Prema tome slijedi:
7 0,07412 19723,8
= + 1 = + 152,01 = 1485,69 + 152,01 = 1637,7
0,984
Zatim na osnovu tabele 8, pomou interpolacije nalazimo temperaturu gasova na kraju kotla:
Za
- t= 100oC i =1,45 I1= 1045,346 kJ/kg
- t= 200oC i =1,45 I2= 1754,474 kJ/kg
Slijedi interpolacija:
1 2 1
=
1 2 1
( 1 )(2 1 )
= + 1
2 1
= 83,5327 + 100 = 183,5327
Prema tome, dokazano je da u dosadanjem toku prorauna nema znaajnijih greaka, i

proraun ne izlazi iz dozvoljenih granica odstupanja.
72
5. PRORAUN DIMENZIJA LOITA
Termikim proraunom loita po normativnom metodu ili drugaije dobili smo ukupnu
ozraenu povrinu loita. Nakon toga potrebno je rasporediti tu ogrevnu povrinu u unaprijed
odreenu zapreminu. Zapremina loita je proporcionalna treoj potenciji duinskog razmjera
loita ~3 , a ogrevna povrina koja izmjenjuje toplotu u loitu sa njegovim kvadratom
~2 , pa je ukupna izmijenjena toplota zraenjem = . Neka je toplotno optereenje

zapremine loita konstantno ~ [3 ] = , a vrijeme zadravanja produkata

sagorijevanja u loitu je = , pa je i ono konstantno. Jasno je da e za velika loita

povrina u odnosu na zapreminu biti mala i da e temperatura na kraju loita biti via nego
to bi bila za malo loite. Ta je temperatura = ()., odnosno opada sa kvadratom
duinskog razmjera. Nadalje se ovaj porast temperatura sa poveanjem loita mora
ograniiti zbog zaprljanosti (2 < 2 ) ili zbog ogranienja temperature metala za pregrijae.
Ova temperatura na izlazu iz loita ne bi se trebala mijenjati sa poveanjem loita. Iz ovih
razmatranja slijedi da, ako se eli konstantna temperatura 2 na izlazu iz loita, onda mora
biti odnos toplote izmjenjivaa u loitu i povrine loita konstantan.
povrine loita konstantan.

= = (93)

Neka je faktor oblika dat kao

1
= ~ (94)

i neka predstavlja recipronu vrijednost razmjera duine loita, tada je

= (95)
Ukupna razmjenjena toplota zraenjem je :

= = 3 = 2 (96)
pa je ~ ~
gdje je D(kg/s) produkcija pare kotla.
Iz ovog se naziru osnovi odnosi loita. Ako se eli konstantna temperatura produkata
sagorijevanja na izlazu iz loita uz konstantno toplotno optereenje zapremine loita, znai
73
da za dva puta veu produkciju kotla treba 2 puta vei razmjer duine loita, odnosno za

22 puta vea zapremina loita. Isto tako , kako je = , onda je i
1
~ (97)
Ako se isti odnosi ele izraziti preko faktora oblika onda je

1 1
~ ~ (98)

Znai da pri ekstremno velikim loitima faktor oblika postaje toliko mali da treba ugraivati
zavjese ( zadnji zid ), ili ii na nekoliko loita ( komora sa grlima ). Isto tako moe se
odrediti zavisnost faktora oblika loita i temperature na izlazu iz loita. Takoe se za
1
konstantno i konstantno moe pokazati da je ~ , iz ovog se vidi, da ako se
2
konstruktivno uspije poveati faktor oblika f, istu temperaturu na izlazu moe se dobiti uz
vee specifino toplotno optereenje loita, ime se praktino zapremina loita za istu
prenesenu koliinu toplote moe smanjiti.
Glavne dimenzije loita se odreuju pomou karakteristinih odnosa, i to na taj nain to e

se usvojiti njihova vrijednost za nominalno optereenje kotla. Iz tabele 4.24. na strani 4.190,
Parni kotlovi uri, za odabrani kotao 1.2.1.1.3 i donju toplotnu mo goriva koja iznosi
14400 kJ/kg, odabiremo vrijednosti:
QAF = 2325 3490 [KW/m2] specifino toplotno optereenje povrine poprenog presjeka loita
QVF = 115 150 [KW/m3] specifino toplotno optereenje loinog prostora
Od odabranih vrijednosti usvajam QAF = 2400 [KW/m2], te QVF = 115 [KW/m3].
Zapremina loinog prostora iznosi:

499010
= = = 4339,21[3 ] (99)
125
gdje je:
QN = 499010 [kW] koliina toplote uneene u loite
QVF = 115 [KW/m3] specifino toplotno optereenje loinog prostora
Povrina poprenog presjeka loita iznosi
74
499010
= = 2400
= 142,98[2 ]

(4.8.)
gdje je:
QN = 499010 [KW] koliina toplote uneene u loite
QAF = 2400 [KW/m2] specifino toplotno optereenje povrine poprenog presjeka
Visina loita se odreuje na osnovu prethodno izraunatih vrijednosti:
3705,6
= = = 20,8 (100)
207,5
Zbog koritenja naspramnih gorionika i injenice da popreni presjek loita treba da tei kvadratu, na
osnovu preporuka iz Parni kotlovi uri na strani 4.25, usvajamo odnos:
= 1,03 1,07 = 1,05 (101)

Ostale dimenzije kotla odreujemo na osnovu povrine poprenog presjeka i datog odnosa, tj.:
= = 1,05
207,5
= = = 14,05[] (102)
1,05 1,05
Odakle slijedi:
= 1,05 = 14,76[]
Tabela 5.1 Dimenzije loista
strana formula Az A0 = Az
prednja 307 0,7 214,9
aFcF
desna bFcF 292,24 0,7 204,56
zadnja aFcF 307 0,7 214,9
lijeva bFcF 292,24 0,7 204,56
plafon jednokomorno loziste nema plafona 0 0 0
1198,48 0,7 838,93
Usljed velike produkcije pare, koja iznosi 170 kg/s, stranice aF i bF koje cine bazu usvajamo
manje, dok visinu samog kotla, tj. stranicu cF usvajamo tako da bude zadovoljena zapremina
lozista (VF), te je:
aF = 14,5[m]
bF = 14 [m]
75
cF = 21,5 [m]
VF = 4150[m3] proracuanato VF= 3984,018 [m3]
Na osnovu novodobijenih vrijednosti, dobijamo rezultate naredne tabele:
Tabela 5.2 Stvarne dimenzije loista
strana formula Az A0 = Az
prednja aFcF 311,75 0,7 218,22
desna bFcF 301 0,7 210
zadnja aFcF 311,75 0,7 218,22
lijeva bFcF 301 0,7 210
plafon jednokomorno loziste nema plafona 0 0 0
1225,5 0,68 856,45
76
6. PRORAUN OZRAENE POVRINE
Zracenje se javlja u elementima kotla u kojima je temperaturna razlika izmeu predajnika
toplote i povrsine koja prima toplotu velika. Kako je temperatura povrsina na koje toplota dolazi
zracenjem relativno stalna velicina i za uobicajene parametre energetskih kotlova za slucaj
isparivaca ne prelazi 500C, za slucaj pregrijaca i meupregrijaca ne prelazi 700C, a rijetko je
kada za oba elementa ispod 350C, ona se moze iskljuciti kao kriterij za pojavu zracenja, tako da
tu ulogu preuzima u potpunosti temperatura produkata sagorijevanja.
Moze se reci da zracenje ima dominatnu ulogu u prenosu topline ako je temperatura produkata
sagorijevanja visa od 800C. U kotlovskim elementima u kojima je temperatura produkata
sagorijevanja niza, zracenje je ravnopravno sa konvekcijom sve do otprilike 400C, a u slucaju
nizih temperatura produkata sagorijevanja, narocito na mjestima tankih slojeva koje zrace, a
istovremeno i vecih brzina produkata sagorijevanja, zracenje je zanemarivo slabo.
U lozistu, gdje se odvijaju brune hemijske reakcije i po zapremini oslobaa velika kolicina
hemijski vezane energije, obicno su temperature produkata sagorijevanja visoke, sto uslovljava
intenzivan transport toplote zracenjem. Kako je zracenje proporcionalno cetvrtom stepenu
temperature , pri visokim temperaturama vrlo je intenzivno, tako da temperatura produkata
mdok ne postigne vrijednost za koje i prijenos topline konvekcijom dolazi do izrazaja.
Poznato je da elektromagnetni talasi, nosioci toplote zracenjem, na razlicitim frekvencijama

prenose razlicitu energiju. U kotlovskim lozistima infracrveni talasi talasne duzine 8 do 0,8 m,
imaju najznacajniju ulogu, dok ostale frekvencije u spektru imaju manji znacaj. Sigurno je da
odreeni udio u prijenosu toplote zracenjem imaju i svjetlosni zraci. Energija koju neko tijelo
zraci sastoji se od vise komponenti ciji je meusobni odnos razlicit. To su : energija koju tijelo
emituje, energija koju tijelo reflektuje, a dolazi od drugih izvora zracenja, energija koju tijelo
propusta, a dolazi sa drugih izvora zracenja. Maksimum intenziteta zracenja pomjera se ka vecim
talasnim duzinama za nize temperature zracenja, a sivo tijelo, zavisno od njegovog stepena
crnoce ( koeficijenta zracenja), emituje manje energije od crnog tijela. Ako se energija koju crno
tijelo za neku temperaturu oznaci sa , onda se energija koju emituje sivo tijelo jednaka :
=
(103)
gdje je koeficijent zracenja. Ovaj koeficijent zavisi od ugla pod kojim tijelo zraci i od vrste
povrsine tijela. Ukupna energija prenesena zracenjem tijelu na njemu ce se apsorbovati,
reflektovati od njega ili ce proci kroz njega. Ako se udjeli ovih komponenti oznace sa a,r i d , onda
je
++ =1
(104)
, a oni se obicno nazivaju koeficijentima apsorpcije, refleksije i dijatermije. Cvrsta tijela

apsorbuju gotovo svu energiju toplotnog zracenja vec na povrsini na dubili do nekoliko m. Za
njih , uz odreene izuzetke d=0.
Osnovni zakon zracenja, koji uspostavlja vezu izmeu emitovane/apsorbovane energije
zracenjem i temperature tijela je Kirchoffov zakon koji glasi :
4
= ( ) [ 2]
100
(105)

gdje je C konstanta zracenja apsolutno crnog tijela = 5,67 [2 4 ] Stefan-Boltzmanova
konstanta.
Zracenje izmeu cvrstih tijela razlicite temperature ako je izmeu njih prozracna sredina, zavisi
samo od meusobnog polozaja tijela i karakteristika njihove povrsine. U opstem slucaju postoji
77
diferencijalna relacija izmeu toplote izmijenjene zracenjem izmeu dva tijela u proizvoljnom
polozaju.
Slika 6.1 Prijenos topline zraenjem izmeu elementarnih povrina u proizvoljnom meusobnom poloaju
1 4 2 4
1,2 = 1,2 [( ) ( ) ] 1,2 1
100 100
(106)
2
1 1 2
1,2 = 2
2
0
(107)
U opstem slucaju ovaj izrazi nije rjesiv analiticki i potrebno ga je rjesavati nekim od pribliznih
numerickih postupaka. Dijeljenjem na niz elementarnih povrsina istog meusobnog ugla 1,2 .
Meutim, u slucaju pojednostavljenih geometrijskih konfiguracija, ovaj se izraz moze rijesiti
analiticki i kao rezultat se dobivaju opste poznate relacije za zracenje izmeu ravnih paralelnih
povrsina i izmeu dva tijela jednog potpuno obuhvacenog drugim. U slucaju planparalelnih ploca
1 = 2 , pa je izraz nesto jednostavniji. Isto tako, u drugom slucaju, kada je jedno tijelo
obuhvaceno drugim, njihove povrsine mogu biti priblizno jednake, ili povrsina jednog moze biti
znacajno veca od povrsine drugog, kada se takoe ovaj izraz pojednostavljuje. Ovi izrazi, iako
pojednostavljeni, ne mogu naci siru primjenu pri odreivanju toplote izmjenjene zracenjem u
lozistu, jer je realna konfiguracija ogrijevnih povrsina lozista kotla mnogo slozenija. Zato se
pribjegava pribliznom obuhvatanju efekata zracenja u lozistu pomocu ekvivalente povrsine
zracenja.
Povrsina koja izmjenjuje toplotu u lozistu zracenjem obicno se sastoji od ekranskih cijevi i
neekranisanih dijelova koji imaju mali udio u prijenosu topline. Tako je ogrijevna povrsina u
lozistu prekinuta. Ako sa oznacena ukupna povrsina koja je u lozistu izlozena zracenjem, onda
je ekvivalentna povrsina koja izmjenjuje toplotu pri tom
=
(108)
gdje je ugaoni koeficijent ekranisanja u lozistu. Ovaj koeficijent zavisi od oblika i rasporeda
ekranskih cijevi u lozistu. Da bi se toplota izmijenjena zracenjem konvencionalno prikazala
slicno toploti izmijenjenoj konvekcijom, uvodi se koeficijent prelaza toplote zracenjem:
1,2
= [ 2 ]
1 (1 2 )
(109)
78
tako da je uz poznati koeficijent prelaza toplote zracenjem za odreene konfiguracije lozista
dobiven eksperimentano ili dimenzionom analizom, moguce iz poznati temperatura predajnika
toplote i ogrijevne povrsine odrediti i toplotu izmijenjenu zracenjem kao:
1,2 = 1 (1 2 )[]
(110)
Ovaj postupak je pogodan ako se osim zracenja istovremeno javlja i konvekcija.

Kao sto je poznato zracenjem izmjenjuju toplotu samo troatomni gasovi. Dvoatomni i
monoatomni gasovi, ako ih ima u produktima sagorijevanja, potpuno su prozracni. od
troatomnih gasova u kolicinama znacajnijim za zracenje, javljaju se samo 2 , 2 2 . Prva
dva imaju, sto se zracenja tice, gotovo istovjetne osobine, pa se obicno daju zajedno kao 2 =
2 + 2 . Gasovi emituju, odnosno apsorbuju toplotu zracenjem selektivno. U spektru
elektromagnetnih talasa postoje frekvencije na kojima gasovi emituju toplotu i frekvnecije na
kojima apsorbuju toplotu. Ove frekvencije se mogu meu sobom razlikovati, a razlicite su i za
razne temperature gasa. Svaka od troatmonih komponenti produkata sagorijevanja ima
specificne frekvencije zracenja pri emitovanju i apsorpciji, a one su dodatno mijenjanju sa
temperaturom. Refleksija pri zracenju gasova ne postoji. Jedino ako se u gasovima nalaze
rasprsene cvrste cestice, one ce odbijati zrake. Zato cisti gasovi imaju nesvijetli ( tamni ) plamen.
Za razliku od cvrstih tijela kod kojih se apsorpcija i emitovanje obavljaju povrsinski sa vrlo
tankog sloja, kod gasova se zracenje obavlja po dubini. Naime, elektromagnetni talas upada u
zapreminu gasa nailazeci pri tom na molekule gasa izmeu kojih je izuzetno velik prazan prostor,
gubeci pri tom intenzitet postepeno. Matematski apsorpcija se opisuje jednostavno
diferencijalnom jednacinom :
=
(111)
gdje je koefcijent slabljenja zracenja, a s prostorne kordinate ili razmjer duzine zraka.
Jednostavnost izlaza se uglavnom moze zahvatiti vrlo slozenom koeficijentu , koji ovisi od
karakteristikama gasa, talasnoj duzini i temperaturi. Integracijom se dobiva
=
(112)
odakle se vidi da je apsorbovano

= (1 ) =
(113)
pa je koeficijent emisije
= (1 )
(114)
Ovi izrazi vaze za jednu frekvenciju zracenja, a ukupan efekat zracenja cijelog spektra nije jednak
zbiru efekata monohromatskog zracenja. Tako se zracenje na svim frekvencijama od uticaja
obuhvata empirijskom izrazom
= 1
(115)
gdje je faktor slabljenja zracenja gasa ovisan o temperaturi i fizikalnim karakteristikama gasa
koji zraci, a je parcijalni pritisak komponenti gasa koje zrace.
Prema opseznim eksperimentalnim ispitivanjima izvedena je empirijska relacija za zracenje
79
2 2 za podrucja parcijalnih pritisaka ovih komponenti od = 0,003 0,4 i za
temperaturne uslova koji vladaju u lozistima. Za zracenje u beskonacno velik prostor oko gasa je:
3,5
= 14,6 0,33 ( ) [ 2]
100
(116)
gdje je T stvarna temperatura plamena. Ako je gas koji zraci obuhvacen lozisnim stijenkama
temperature , onda je kolicina toplote koju izmjenjuje gas i ogrijevna povrsina :
3,2 3,2 0,65

= 14,6 0,33 [( ) ( ) ( ) ] [ 2 ]
100 100
(117)
Ovi se izrazi daju pogodno u obliku dijagrama iz kojih se direktno moze dobiti toplota koju
izmjenjuju 2 2 u produktima sagorijevanja zracenjem sa stijenkom lozista. je koefcijent
zracenja stijenke. Slicno se dobiva izraz i za zracenje vodene pare 2 iz produkata sagorijevanja
3 3
2,32+0,0297 (
100
)

= 14,6 0,8 0,6 ( ) ( )
100
(118)
Sve tri komponente koje zrace nalaze se u produktima sagorijevanja koji zrace, meutim , njihov
zajednicki efekat nije jednak zbirnom efektu svih komponenti posebno. Razlika je od 2 do 5%.
Ekvivalentna debljina sloja koji zraci u lozisnom prostoru moze se odrediti kao

= 3,6 []

(119)
gdje je [3 ] zapremina lozista, a A[2 ] povrsina lozista.

Ako se radi o zracenju unutar cijevnog snopa, kako je to obicno kod ozracenih pregrijaca, onda se
ekvivalentna debljina sloja koji zraci odreuje kao :
1 + 2 1 + 2
= (2,88 10,6 ) >7;

1 + 2 1 + 2
= (1,87 4,1 ) <7;

(120)
gdje su 1 2 poprecni i uzduzni korak cijevi, a d njihov precnik.

Faktor slabljenja zracenja k moze se pri zracenju gasova odrediti kao :
0,78 + 1,62
= ( 0,1) (1 0,38 )
1000
(121)
gdje je 2 zapreminski udio vodene pare, a zapreminski udio svih troatmonih gasova u
produktima sagorijevanja.
Faktor ekranisanja lozista racunamo prema narednom izrazu:

0
= = 0,7

80
(122)
Relativna koordinata mjesta s maksimalnom temperaturom (x) zavisi od konstrukcije
lozista i smjestaja gorionika, i odreuje se kao rastojanje od poda ili od sredine lozisnog lijevka
do ravni maksimalnih temperatura svedeno na rastojanje od sredine izlaznog gasnog kanala
lozista. Prema preporukama iz Parni kotlovi - uric, na strani 4.59, usvajamo vrijednost od 0,3;
odnosno:

= = 0,3

(123)
gdje je:
h rastojanje izmeu maksimalne temperature i dna kotla
H rastojanje izmeu plafona i dna kotla
Koeficijent temperaturnog polja lozista (M) ovisi od vrste lozista i njegove geometrije, te se
racuna:
=+
gdje je: (124)
A = 0,59 empirijski koeficijent za ugalj, tj. cvrsto gorivo
B = 0,5 empirijski koeficijent za ugalj, tj. cvrsto gorivo
Iz ovog slijedi da koeficijent temperaturnog polja iznosi
= + = 0,54 + 0,5 0,3 = 0,74

Debljina sloja koji zraci iznosi: (125)
3,6 3,6 4339,2
= = = 12,7[]
1225,5
(126)
gdje je:
VF = 33984,018[m3] zapremina lozista
Az = 1140 [m2] ukupna ozracena povrsina korigovana vrijednost (tabela 4.2.)
Buduci da samo troatomni i viseatomni produkti sagorijevanja zrace toplinu, parcijalni pritisak
samo tih gasova uzimamo u obzir:
(2 ) (2 ) (2 )
= (2) + (2) + (2) = + + = 0,384[bar]
100 100 100
(127)
gdje je:
(CO2)w = 14,314 [%] procenutalni sastav vlazne komponente CO2 pri =1 (tabela 2.6)
(H20)w = 24,314 [%] procenutalni sastav vlazne komponente H2O pri =1 (tabela 2.6)
(SO2)w = 0,0277 [%] procenutalni sastav vlazne komponente SO2 pri =1
Procenutalni sastav vlazne komponente SO2 racunamo prema izrazu:
2 0,00091
(2 ) = 100 = 100 = 0,0277[%]
+ ( 1) 3,4182 + (1 1) 2,602
(128)
Boltzmannova konstanta se odreuje kao:
1 499010
0 = = = 2,87
0 173519
(129)
gdje je:
1 = 499010[KW] kolicina toplote unesena u loziste
Q0 = 173519 [KW] kolicina toplote prihvacena u isparivacu
Iz udzbenika Parni kotlovi - uric, na strani 4.185, iz tabele 4.23 usvajamo stepen crnoce
lozista, i to za hrapavu celicnu plocu, pri srednjoj temperaturi izmeu 260C i 315,5C (t =
81
287,75C), sto iznosi 1= 0,972.
Stvarnu temperaturu u lozistu racunamo kao:

0 00,6 1713,71 2,870,6
1 = = = 1259,76[C]
10,6 + 00,6 0,74 0,9720,6 + 2,870,6
(130)
gdje je:
TF0 = 1713,71 [C] teorijska temperatura u lozistu
M = 0,74 koeficijent temperaturnog polja
Koeficijent slabljenja zracenja za svijetli dio plamena:

= 0,03 (2 1 ) (0,0016 1 0,5)

= 0,03 (2 0,972) (0,0016 1259,76 0,5) 13,81 = 0,64
(131)
gdje je:
c/h = 13,81 odnos komponenti ugljika i vodonika u gorivu
Koeficijent slabljenja svijetlog dijela plamena:
= 1 = 1 0,640,38412,57 = 0,955
(132)
Koeficijent slabljenja zracenja za nesvijetli dio plamena racunamo kao:
(0,8 + 1,6 (2) ) (1 0,00038 1)

=

(0,8 + 1,6 0,24314) (1 0,00038 1259,76)
= = 0,28
0,384 12,7
(133)
gdje je:
p = 0,384 [bar] parcijalni pritisak troatomnih gasova
p(H2O)w = 0,24314 [bar] parcijalni pritisak komponente H2O u produktima sagorijevanja
s = 12,7 [m] debljina sloja koji zraci
Koeficijent slabljenja nesvijetlog dijela plamena:

= 1 = 1 0,1820,38412,7 = 0,75 (134)
Stepen crnoce plamena (efekat stepena crnoce plamena):
= + (1 ) = 0,8 0,955 + (1 0,8) 0,75 = 0,914
(135)
gdje je:
m = 0,8 koeficijent odnosa svijetlog dijela plamena u odnosu na nesvijetli za spraseni ugalj, uzet
prema preporukama iz Kotlovi Stosic, na strani 153, iz tabele 14.
Stepen crnoce potpuno ekranisanog lozista sa sagorijevanjem u letu se racuna:

0,914
1 = = = 0,971
+ (1 ) 0,914 + (1 0,914) 0,7 0,45
(136)
gdje je:
= 0,7 faktor ekranisanja kotla
= 0,45 stepen zaprljanosti lozista ekrana pri lozenju ugljenim prahom vrijednost
uzeta iz Kotlovi - Stosic, tabela 15, strana 156.
Usvajam da je 1 = 0,97.
82
Slika 6.2 Konfiguracija ekranske povrine
Ozracena povrsina lozista iznosi:

2
1,76 1010 0 3 1 0
01 = 3
( 1)
1 2 0 2 2
2
1,76 1010 173519 1
3 1713,71
01 = ( 1) = 845,8[2]
0,69 0,97 0,45 1288,17 1713,71 3 0,742 1288,17
(137)
gdje je:
Q0 = 173519 [KW] kolicina toplote prihvacena u isparivacu
M = 0,74 koeficijent temperaturnog polja
1 = 0,971 stepen crnoce potpuno ekranisanog lozista
= 0,45 stepen zaprljanosti lozista (Kotlovi - Stosic, tabela 15, strana 156)
TF2 = 1288,17 [K] temperatura gasova na izlazu iz isparivaca
TF0 = 1713,71 [K] teorijska temperatura dobijena u lozistu
Greska iznosi:
0 01 856,45 845,8
100 = 100 = 0,0125[%] < 5[%]
0 856,45
(138)
83
7. TEMPERATURA PARE NA ULAZU U KOTLOVSKE ELEMENTE
7.1. Temperatura pare na ulazu u pregrija pare

Stanje pregrijane pare na izlazu iz pregrijaca pare
p0= 120 [bar]
tPP2iz = 525[C]
Za sta je entalpija iz termodinamickih tablica:
= 3416,6 []
Kolicina toplote prihvacena u pregrijacu pare :
= 159077[]
7.2. Temperatura pare na ulazu u meupregrija pare

Stanje pregrijane vodene pare na izlazu iz meupregrijaca je:
tMPizl = 520 [C] temperatura pare na izlazu iz meupregrijaca
pMP = 40 [bar] pritisak u meupregrijacu (prema postavci zadatka)
iMPizl = 3400,7 [KJ/kg] entalpija na izlazu iz meupregrijaca (pri ps = 44bar i t = 545C)
DMP = 153 [kg/s] produkcija pare meupregrijaca (prema postavci zadatka)
QMP = 101949KW] kolicina toplote predana meupregrijacu
Parametre vodene pare na ulazu u meupregrijac pare mozemo odrediti na osnovu poznatog
pritiska pare (pMP = 40 [bar] = const), te na osnovu iduceg obrasca:
= 1 ( )
(139)

101949
= = 3400,7 306 = 2827,2 [ ]

2
(140)
Interpolacijom iz termodinamskih tablica mozemo dobiti temperaturu na ulazu u meupregrijac
za date uslove tMPul =257 [C].
7.3. Temperatura na ulazu i izlazu iz zagrijaa vode

Buduci da postoji samo jedan zagrijac napojne vode koji razmjenjuje kolicinu topline koja iznosi
QZV=69530[KW], potrebno je interpolacijom odrediti datu temperaturu na izlazu u zagrijaca
vode.
1 = 1 (1 1 )
(141)
1 69530
1 = 1 + = 1490,2 + = 1899,2 [ ]
1 170
(142)
gdje je:
QZV = 69530 [KW] kolicina razmijenjene toplote u zagrijacu (poglavlje 2.7.3.)
D1N = 170 [kg/s] nominalna produkcija kotla
iZV1ul = 1490,2[KJ/kg] entalpija vode na ulazu (poglavlje 2.7.3.)
Obzirom da su obje entalpije iste, samim tim i srednja vrijednost entalpije iznosi 1899,2 [KJ/kg].
Interpolacijom iz termodinamskih tablica, za pritisak napojne vode od 165 [bar] i izracunatu
entalpiju dolazimo do vrijednosti: tZV1izl = 349,86 [C].
84
8. PRORAUN KOTLOVSKIH ELEMENATA
8.1. Proraun meupregrijaa pare

Prelaz toplote obavlja se izmeu radnog fluida ( predajnika ili prijemnika toplote ) i vrste
ogrijevne povrine kotla. Osnovna relacija kojom se opisuje konvekcija je Newtonov zakon
hlaenja :
= (1 2 )[]

gdje je [2 ] koeficijent prelaza topline, 1 2 [] temperature fluida i stijenki i [2 ]
veliina ogrijevne povrine koja izmjenjuje toplotu konvekcijom. Relativno jednostavan izraz
za koliinu toplote prenesenu konvekcijom zahtjeva vrlo sloen oblik koeficijenta prelaza
toplote . Koeficijent prelaza toplote zavisi od niza parametara koji se mogu podijeliti na
uticaje fizikalnih karakteristika medija koji struji, uticaje brzine strujanja i uticaje geometrije
preko koje medij struji. Za neka pojednostavljena strujanja akademskog karaktkera postoje i
zatvorena rjeenja za ovaj koeficijent, ali za realna strujanja koja se javljaju u kotlovima, kada
elimo da prelaz toplote bude to efikasniji i namjerno uslonjavamo strujnu sliku, praktino
na raspoloaganju ostaju samo eksperimentalni postupci odreivanja ovog koeficijenta.
Kako se radi o vrlo sloenoj veliini koja zavisi od niza faktora, onda se pribjegava
dimenzionoj analizi da bi se broj uticajnih faktora sveo na razuman broj univerzalnih, obino
bezdimenzionalnih veliina.
S obzirom na intenzivniji prelaz topline pri turbuletnom strujanju, u kotlovima se tei da
strujanje radnih medija bude turbulentno. Istina, pri tom rastu i gubici pritiska pri strujanju,
tako da je potrebno odrediti takvu brzinu strujanja koja osigurava najmanji zbir investicionih
trokova u ogrijevne povrine i eksplotacionih trokova u pogonsku energiju napojnih pumpi.
Za sluaj turbulentnog strujanja u bezdimenzionalnom obliku se keoficijent prelaza toplote za
veliku veinu geometrijskih karakteristika toka koje javljaju u kotlu, moe izraziti kao :
=

= ; = ; = ; , , , su konstante koje ovise o gemetrijskim

karakteristikama strujanja. Na primjer za strujanje u cijevi je C=0,021, m=0,8, n=0,43.

Koeficijent prelaza topline [2 ], koeficijent provoenja topline radnog medija [] ,
2
[] specifini toplotni kapacitet radnog medija, [3] gustina radnog medija, [ ]

kinematska viskoznost radnog medija, [] karakteristina duina strujanja i [ ] brzina
strujanja radnog medija.
Pri kljuanju ili kondenzaciji, koeficijent prelaza toplote ne ovisi o brzini strujanja , ve o
vrsti medija koji mijenja fazu i od njegovih parametara. Tako je za upravne cijevi :
6745 + 26,7( )
= 4
( )
gdje je t temperatura medija, a ts temperatura stijenke na kojoj fluid kljua.
85
Analizom koeficijenta prelaza toplote ili njegovog reda veliine, moe se zakljuiti da je , za
veinu savremenih kotlovskih izvedbi i za brzine strujanja koje daju optimalne efekte na
koeficijent prelaza topline i gubitke strujanja njegova veliina unutar odreenih granica. Za

dimene plinove i pregrijanu paru = 12 120 [2 ], odnosno, red veliine ovog

koeficijenta prelaza toplote je 102 . Za vodu se on kree oko 1000 [2 ], odnosno reda
veliine je 103 , dok je za procese kljuanja, odnosno kondenzacije vrijednost koeficijenta
prelaza toplote je oko 10000, odnosno njegov red veliine je 104 .
Veliina ogrijevne povrine preko koje se izmjenjuje toplota je u izrazu oznaena kao A.
Kako se kod savremenih kotlova ogrijevne povrine obino sastoje od cijevi, fluid moe
stujati unutar i oko cijevi, ali je veliina ogrijevne povrine uvjek ista = [2 ] gdje je
[] prenik cijevi i [] duina cijevi. Kako je povrina kroz koju struji fluid obino
jednaka poprenom presjeku cijevi, onda je jasno da se ista veliina povrine kroz koju
prolazi toplota moe ostvariti veim brojem cijevi manjeg prenika ili manjim brojem cijevi
veeg prenika. Obino treba nai takav odnos prenika i broja cijevi da se dobiju brzine
strujanja koje padaju na okvir optimalnih vrijednosti. Tako je uobiajeno da za zagrijae vode
prenik cijevi bude od 25 do 50 mm, za pregrijae pare od 50 do 80 mm, a za ekranske cijevi
isparivaa od 80 do 120 mm. Nisu rijetka ni odstupanja od ovih vrijednosti, ali ih se uvijek
treba obrazloiti. Kao preporuka moe se navesti da je uvijek poeljno izvriti analizu
preporuenih optimalnih brzina strujanja medija.
Provoenje toplote javlja se kroz sve ogrijevne povrine kotla, tako da je uvijek neizbjeno u
kotlu. Meutim, kako su kotlovske ogrijevne povrine gotovo uvijek izgraene od materijala
koji su dobri provodnici topline, a stijenke su im vrlo tanke, onda je veliina toplotnog otpora

metalnih stijenki gotovo zanemariva u odnosu na toplotni otpor usljed prelaza toplote na

strani gasova, a naroito na strani prijemnika toplote, posebni pri zagrijavanju vode ili njenom
isparavanju.
Meutim, kako u provoenju toplote kroz stijenke kotlovskih povrina ne uestvuje samo ist
metal, ve gotovo uvijek i sloj prljavtine na jednoj ili drugoj strani stijenke, otpor provoenju
toplote kroz tako formiranu stijenku moe biti po veliini priblian ili vei od toplotnog
otpora i za najnepovoljniji sluaj prelaza toplote konvekcijom.
Koliina topline koja se prenese provoenjem kroz stijenku je prema Fourierovom zakonu :
(1 2 )
= []

gdje je [] toplotni otpor stijenke cijevi.
Kako su sve kotlovske povrine uglavnom cilindrinog oblika, onda je taan izraz za koliinu
toplote koja se prenese provoenjem:
(1 2 )
= []
1
ln ( )
2
86
meutim, kako se radi o tankostijenim cijevima, prikazivanje provoenja toplote kroz cijevi
kao kroz ravnu plou, unosi malo zanemarenje, prilino pojednostavljuje proraun. Ako je
kotlovska povrina sastavljena od vie slojeva razliitih termikih karakteristika, onda je
koliina toplote koja se provode kroz takvu ogrijevnu povrinu
(1 2 )
= []

Isto vai ako su cijevi zaprljane. Kod odreenog broja materijala, koeficijent provoenja
toplote funkcija je od temperature, tako da je i to potrebno uzeti u obzir.
Poetak prorauna pregrijaa pare zahtijeva usvajanje prenika cijevi, broja cijevi, broja cijevi
u jednoj zmiji, broja zmiji, te broja zavjesa, a potom i irinu dimnog kanala.
Poput prorauna pregrijaa pare, meupregrija zahtijeva poetno usvajanje prenika cijevi,
broja cijevi i ostalih potrebnih veliina, te usvajamo:
ds = 44[mm] spoljanji prenik cijevi (standardne dimenzije, prema Strojarski
prirunik B. Kraut)
du = 40 [mm] unutranji prenik cijevi (standardne dimenzije, prema Strojarski
prirunik B. Kraut)
n1 = 6[-] broj cijevi u jednoj zmiji
nz = 3[-] broj zmija
n =50 [-] broj zavjesa
a = 2 [m] visina dimnog kanala
b = l = 14 [m] irina i duina dimnog kanala
87
14
1 = 2 = = = 0,28 []
50
(143)
Slika 8.1 Koridorni raspored cijevi MP
Daljnji potrebni podaci za proraun su:

QMP = 101949 [KW] koliina toplote predana u meupregrijau pare
tPulMP =257,78 [C] temperatura pare na ulazu u meupregrija
tPizlMP = 525 [C] temperatura pare na izlazu iz MP
tGul = tPP2 = 1288,17 [C] temperatura produkata sagorijevanja na ulazu
tGiz = tMP = 1012,08 [C] temperatura produkata sagorijevanja na izlazu
Slika 8.2 T-A Dijagram za razmjenu temperature MP
88
Povrsina cijevnog registra pregrijaca pare je:
= 1 = 0,044 3,14 14 50 6 3 = 1740,8[2]

(144)
Prema energetskoj bilansi, s druge strane povrsinu racunamo kao:

0P =

(145)
gdje je:
tSRln [C] srednja logaritamska temperatura izmjenjivaca topline
k [W/m2K] zbirni koeficijent prijenosa toplote
Spomenutu logaritamsku temperaturu racunamo:

(1288,17 525) (1012,08 258)
= = = 758,72[]
(1288,17 525)
ln ln
(1012,08 258)
(146)
gdje je:
tv razlika temepratura medija (produkti sagorijevanja para) na ulazu u MP
tm razlika temperatura medija (produkti sagorijevanja para) na izlazu iz MP
Koeficijent prijenosa topline jednak je:

1
=
1 1
++
1 2
(147)
gdje je:
1 [W/m2K] koeficijent prelaza toplote s produkata sagorijevanja na zid
2 [W/m2K] koeficijent prelaza toplote s zida na vodenu paru
1
= 2 ln ( ) toplotni otpor kroz stijenku cijevi i toplotni otpor usljed

zaprljanosti

= 58 [] - tabela 17, strana 168. Stosic za celicnu cijev
= 0 +
gdje je: (148)
R0 pocetni koeficijent zaprljanosti cijevi u koridornom poretku pri sagorijevanju
cvrstog goriva, odreuje se prema slici 4.112, na strani 4.117. Parni kotlovi - uric na
osnovu brzine gasova
Cd korekcioni faktor za odreivanje koeficijenta zaprljanosti pri sagorijevanju
cvrstih goriva, odreuje se prema slici 4.115, na strani 4.118. Parni kotlovi - uric.
R popravni koeficijent zaprljanosti, odreuje se prema tabeli 4.11, na strani 4.118
Parni kotlovi - uric
Buduci da R0 predstavlja vrijednost koja se ocitava s slike 4.112, na strani 4.117 Parni
kotlovi - uric, a u funkciji je od brzine gasova wg, spomenutu brzinu odreujemo:
89
(273 + )
=
273
(149)
gdje je:
Bg = 63,47 [kg/s] gasifikovana kolicina goriva
VRW = 3,998 [m3/kg] kolicina vlaznih produkata sagorijevanja pri = 1,23
tgSR srednja temperatura produkata sagorijevanja
Srednji poprecni presjek se odreuje:
= = 196 0,044 150 14 = 165,2[2]

gdje je: (150)
AF = l2 = 196 [m2] poprecni presjek kanala
ds = 44 [mm] vanjski precnik cijevi
n = 180 broj zavjesa
Srednja temperatura produkata sagorijevanja:
+ 1288,17 + 1012,08
= = = 1150,125[]
2 2
(151)
Na osnovu dobijenih vrijednosti, dobijamo da vrijednost brzine gasova iznosi:
63,47 3,998 (273,15 + 1150,125)

= = 8[m/s]
273,15 165,2
(152)
Sa spomenutih dijagrama i iz tabela ocitavamo vrijednosti:
R0 = 0,7 10-2 [m2K/W]
Cd = 1,25
R = 0,00172
Odnosno, vrijednost toplotnog otpora iznosi:
= 0,67 102 1,25 + 0,00172 = 0,01047
(153)
Koeficijent prelaza toplote sa produkata sagorijevanja na zid:
1 = 1K + 1Z
(154)
gdje je:
1K koeficijent prelaza toplote konvekcijom
1Z koeficijent prelaza toplote zracenjem
Koeficijent prelaza toplote zracenjem odreujemo na osnovu zracenja troatomnih
i viseatomnih gasova. Buduci da je kolicina sumpora u produktima sagorijevanja
zanemariva, zanemarujemo i uticaj zracenja ovog gasa.
2 + 2 7440,05 + 11221,08
1Z = = = 67,63 [ 2 ]
1288,17 1012,08
(155)
CO2, H2O koeficijenti prelaza toplote usljed zracenja troatomnih gasova
2 = 11,2 (2 )0,4 (0,01 )3,1

2 = 11,2 0,8 (0,149384 0,8)0,4 (0,01 1150,21)3,1 = 7440,05 [ 2 ]

(156)
90
1,38(2 )
2 = 1,31 (40 71,4 2 )(0,01 )2,37+ 3
1,38(0,2430,8)
2 = 1,31 0,8 (40 71,4 0,243 0,8)(0,01 1150,21)2,37+ 3 = 11221,08 [ 2 ]

(157)
gdje je:
S = 0,8 prema preporukama iz Parni kotlovi - uric, strana 4.327
tgSR = 1150,21[C] srednja temperatura produkata sagorijevanja
pH2O = 0,243 parcijalni pritisak H2O u produktima sagorijevanja
pCO2 = 0,149384 parcijalni pritisak CO2 u produktima sagorijevanja
Usvajam koridorni raspored cijevi.
Koeficijent prelaza toplote konvekcijom se racuna:

1K = 1d = 0,95 1,08 58,5 = 84,134 [ 2 ]

(158)
gdje je:
Cz = f(z) = 0,95 prema dijagramu na str. 4.95, sl. 4.91 Parni kotlovi
uric za z=5
C = f(tgSR; rH2O) = 1,08 popravni koeficijent, ocitavamo ga s iste slike, za
rH2O = 0,243
1d = f(wg;ds) = 82 [W/m2K] koeficijent prelaza toplote, na osnovu iste slike
Na osnovu odreenih vrijednosti, dolazimo do rezultata 1 = 151,74 [W/m2K].
Koeficijent 2 koji predstavlja koeficijent prelaza toplote s stjenke cijevi na vodenu paru
se odreuje na iduci nacin:
2 = 1 2
(159)
gdje je:
Cd1 =f(du) = 0,92 prema sl. 4.95, str. 4.99 Parni kotlovi uric
'2 = f(psm; tpSR; wp) prema sl. 4.95, str. 4.99 Parni kotlovi uric.
Za usvajanje vrijednosti koeficijenta prelaza toplote ('2) potrebne su nam vrijednosti

srednjeg pritiska pare psm, srednje temperature pare tpSR, te srednje brzine pare wsm.
Srednji pritisak pare psm usvajamo kao konstantu, na osnovu odobrenog pritiska iz
postavke zadatka, sto ce reci da je njegova vrijednost 40 [bar].
Srednju brzinu pare mozemo odrediti na osnovu jednacine kontinuiteta, i to:

1
1 = =

(160)
1 0,0719 153
= = = 29,73 [ ]
1,357
(161)
gdje je:
D1 = 153 [kg/s] produkcija pare
91
vp = 0,0719 [m3/kg] specificna zapremina pare, dobijena iz TD tablica za
odobreni pritisak od 40[bar] i srednju temperaturu pare tpSR = 388,5 [C]
2 0,0402 3,14
= 1 = 50 6 = 0,37[2 ]
4 4
(162)
Na osnovu psm, tpSR iwp koeficijent '2 = 1200 W/m2K
Pa je konacno:
2 = 0,92 1200 = 1104W/m2 K
(163)
Na osnovu dobijenih vrijednosti toplotnog otpora, koeficijenta prelaza toplote s
produkata sagorijevanja na zid, te s zida na vodenu paru, mozemo dobiti konacni
koeficijent prijenosa toplote, koji je racunat prema izrazu (109), odnosno:
1 1
= = = 58,58 [ 2 ]
1 1 1 1
1 + + 2 + 0,01047 +
151,74 1104
(164)
Odnosno, slijedi da je povrsina:
101949000
0P = = = 1718,5[2]
. 58,58 758,72
(165)
Greska iznosi:
0P 1740,8 1718,5
100 = 100 = 1,2[%] < 5[%]
1740,8
(166)
sto zadovoljava.
92
8.2. Proraun pregrijaa pare 1
Za pregrija pare takoe prvo usvajam prenik cijevi, broj cijevi, broj cijevi u jednoj zmiji,
broj zmija, te broj zavjesa, a potom i irinu dimnog kanala.
Usvajam:
ds = 38 [mm] spoljanji prenik cijevi (standardne dimenzije, prema Strojarski
prirunik B. Kraut)
du = 32 [mm] unutranji prenik cijevi (standardne dimenzije, prema Strojarski
prirunik B. Kraut)
n = 100 [-] broj zavjesa
14
1 = = = 0,14[]
100
2 = 0,14[]
(167)
Slika 8.3 Koridorni raspored cijevi za PP
93
Daljnji potrebni podaci za proraun su:
Qs1 = 159077 [KW] koliina toplote predana pregrijau pare 1
tPulPP = 324,68 [C] temperatura na ulazu u pregrija pare 1
tPizlPP = 525 [C] temperatura na izlazu iz PP1
tGul = tMP = 1012,08[C] temperatura produkata sagorijevanja na ulazu
tGiz = tPP1 = 564,25 [C] temperatura produkata sagorijevanja na izlazu
Slika 8.4 T-A Dijagram za razmjenu temperature PP
= 1 = 0,038 3,14 14 100 25 3 = 12528[2]

(168)

0P =

gdje je: (169)
Spomenutu logaritamsku temperaturu racunamo:

(1012,08 525) (564,25 324,68)
= = = 348,8[]
(1012,08 525)
ln ln
(564,25 324,68)
94
gdje je:
tv razlika temepratura medija (produkti sagorijevanja para) na ulazu u pregrijac
pare
tm razlika temperatura medija (produkti sagorijevanja para) na izlazu iz
pregrijaca pare
Koeficijent prijenosa topline jednak je:

1
=
1 1
1 + + 2
(170)
gdje je:
1 [W/m2K] koeficijent prelaza toplote s produkata sagorijevanja na zid
2 [W/m2K] koeficijent prelaza toplote s zida na vodenu paru
1
= 2 ln ( ) toplotni otpor kroz stijenku cijevi i toplotni otpor usljed

zaprljanosti

= 58 [] - tabela 17, strana 168. Stosic za celicnu cijev
= 0 +
gdje je: (171)
R0 pocetni koeficijent zaprljanosti cijevi u koridornom poretku pri sagorijevanju
cvrstog goriva, odreuje se prema slici 4.112, na strani 4.117. Parni kotlovi - uric na
osnovu brzine gasova
Cd korekcioni faktor za odreivanje koeficijenta zaprljanosti pri sagorijevanju
cvrstih goriva, odreuje se prema slici 4.115, na strani 4.118. Parni kotlovi - uric.
R popravni koeficijent zaprljanosti, odreuje se prema tabeli 4.11, na strani 4.118
Parni kotlovi - uric
Buducu da je R0 predstavlja vrijednost koja se ocitava s slike 4.112, na strani 4.117

Parni kotlovi - uric, a u funkciji je od brzine gasova wg, spomenutu brzinu
odreujemo:
(273 + )
=
273
(172)
gdje je:
Bg = 63,47 [kg/s] gasifikovana kolicina goriva (poglavlje 2.6.)
VRW = 4,040 [m3/kg] kolicina vlaznih produkata sagorijevanja pri = 1,25
tgSR srednja temperatura produkata sagorijevanja
fg srednji poprecni presjek za prolaz produkata sagorijevanja
Srednji poprecni presjek se odreuje:

= = 296 0,038 100 14 = 142,24[2]
(173)
gdje je:
AF = l2 = 196[m2] poprecni presjek kanala
n = 100 broj zavjesa
Srednja temperatura produkata sagorijevanja:
95
+ 1012,08 + 564,26
= = = 773,17[]
2 2
(174)

63,47 4,040 (273,15 + 773,15)
= = 6,9[m/s]
273,15 142,24
(175)
Sa spomenutih dijagrama i iz tabela ocitavamo vrijednosti:
R0 = 1 10-2 [m2K/W]
Cd = 1,1
R = 0,00172
Pa je vrijednost toplotnog otpora:

= 0 + = 1 102 1,1 + 0,00172 = 0,01272[m2 K/W].
(176)
Koeficijent prelaza toplote sa produkata sagorijevanja na zid:
1 = 1K + 1Z
(177)
gdje je:
1K koeficijent prelaza toplote konvekcijom
1Z koeficijent prelaza toplote zracenjem
Koeficijent prelaza toplote zracenjem odreujemo na osnovu zracenja troatomnih

i viseatomnih gasova. Buduci da je kolicina sumpora u produktima sagorijevanja
zanemariva, zanemarujemo i uticaj zracenja ovog gasa.
2 + 2 2172,29 + 4090,65
1Z = = = 17,502 [ 2 ]
1012,08 564,26
(178)
CO2, H2O koeficijenti prelaza toplote usljed zracenja troatomnih gasova
2 = 11,2 (2 )0,4 (0,01 )3,1

2 = 11,2 0,8 (0,149384 0,8)0,4 (0,01 773,17)3,1 = 2172,29 [ 2 ]

(179)
1,38(2 )
2 = 1,31 (40 71,4 2 )(0,01 )2,37+ 3
1,38(0,2430,8)
2 = 1,31 0,8 (40 71,4 0,243 0,8)(0,01 773,17)2,37+ 3 = 4090,65 [ ]
2
(180)
gdje je:
S = 0,8 prema preporukama iz Parni kotlovi - uric, strana 4.327
tgSR = 773,17[C] srednja temperatura produkata sagorijevanja
pH2O = 0,243 parcijalni pritisak H2O u produktima sagorijevanja
pCO2 = 0,1493 parcijalni pritisak CO2 u produktima sagorijevanja
Usvajam koridorni raspored cijevi.
Koeficijent prelaza toplote konvekcijom se racuna:

1K = 1d = 0,97 1,08 50,5 = 58,14 [ 2 ]

(181)
96
gdje je:
Cz = f(z) = 0,97 prema dijagramu na str. 4.95, sl. 4.92 Parni kotlovi
uric za z=7
C = f(tgSR; rH2O) = 1,08 popravni koeficijent, ocitavamo ga s iste slike, za
rH2O = 0,243
1d = f(wg;ds) = 55,5 [W/m2K] koeficijent prelaza toplote, na osnovu iste slike
Na osnovu odreenih vrijednosti, dolazimo do rezultata 1 = 75,64 [W/m2K].
Koeficijent 2 koji predstavlja koeficijent prelaza toplote s stjenke cijevi na vodenu paru
se odreuje na iduci nacin:
2 = 1 2
(182)
gdje je:
Cd1 =f(du) = 0,85 prema sl. 4.95, str. 4.99 Parni kotlovi uric
'2 = f(psm; tpSR; wp) prema sl. 4.95, str. 4.99 Parni kotlovi uric.
Za usvajanje vrijednosti koeficijenta prelaza toplote ('2) potrebne su nam vrijednosti

srednjeg pritiska pare psm, srednje temperature pare tpSR, te srednje brzine pare wsm.
Srednji pritisak pare psm usvajamo kao konstantu, na osnovu odobrenog pritiska iz
postavke zadatka, sto ce reci da je njegova vrijednost 120 [bar].
Srednju brzinu pare mozemo odrediti na osnovu jednacine kontinuiteta, i to:

1
1 = =

(183)
1 0,0227 170
= = = 5,05 [ ]
0,763
(184)
gdje je:
D1 = 170 [kg/s] produkcija pare
vp = 0,0227 [m3/kg] specificna zapremina pare, dobijena iz TD tablica za
odobreni pritisak od 170 [bar] i srednju temperaturu pare tpSR = 424,84 [C]
2 0,0302 3,14
= 1 = 180 6 = 0,763[2 ]
4 4
(185)
Na osnovu psm, tpSR iwp koeficijent '2 = 1150 W/m2K
Pa je konacno:
2 = 0,85 1150 = 977,5W/m2 K
(186)
Na osnovu dobijenih vrijednosti toplotnog otpora, koeficijenta prelaza toplote s
produkata sagorijevanja na zid, te s zida na vodenu paru, mozemo dobiti konacni
koeficijent prijenosa toplote, koji je racunat prema izrazu (109), odnosno:
1 1
= = = 37,08 [ 2 ]
1 1 1 1
++ + 0,01272 +
1 2 75,64 977,5
(187)
Odnosno, slijedi da je povrsina:
159077000
0P = = 37,08348,8 = 12297,24[2 ] (188)
.
97
Greska iznosi:
0P 12528 12297,24
100 = 100 = 1,84[%] < 5[%]
12528
(189)
sto zadovoljava.
8.3. Proraun zagrijaa vode
Usvajam podatke:
ds = 30 [mm] vanjski prenik cijevi
du = 25 [mm] unutranji prenik cijevi
n1 = 18 [-] broj cijevi u jednoj zmiji
nz = 20 [-] broj zmija
n = 40 [-] broj zavjesa

2 =1 = = 0,35[]
(190)
Slika 8.5 Koridorni raspored Cijevi za ZV
98
Ostali potrebni podaci:
QZV = 69530 [KW] koliina razmijenjene toplote
tWul = 292,4[C] temperatura vode na ulazu u zagrija
tWizl = 327,11 [C] temperatura vode na izlazu iz zagrijaa
tGul = tPP1 = 564,26 [C] temperatura produkata sagorijevanja na ulazu
tGizl = tZV2 = 356 [C] temperatura produkata sagorijevanja na izlazu
Slika 8.6 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZV

= 1 = 0,030 3,14 14 100 18 20 = 27129,8[2 ]
(191)

0P =

(192)
gdje je:
Usvajam protustrujni zagrijac vode, koridornog rasporeda cijevi. Za odreivanje

srednje logaritamske temperature (tSRln) potrebno je odrediti vecu i manju razliku
temperatura u registru.
99
= = 541,65 332,92 = 208,26[]
= = 327,11 292,4 = 34,71[]

(193)
208,26 34,71
= = 96,8[]
208,26
ln
34,71
(194)
Koeficijent prelaza toplote k koji se odreuje prema obrascu:

= (1 + 0,0006 ) [ 2 ]

(195)
gdje je:
k' [W/m2K] usvaja se s dijagrama 4.96 za zagrijac vode uric
Popravni koeficijent k' se usvaja na osnovu brzine strujanja medija.
Srednja temperatura produkata sagorijevanja tGsr se racuna:
+ 564,26 + 356
= = = 460.13[]
2 2
(196)
Brzinu produkata sagorijevanja racunamo:
(273,15 + )
=
273,15
(197)
gdje je:
VRW = 4,17 [m3/kg] zapremina produkata sagorijevanja pri = 1,28
fg srednji poprecni presjek za prolaz produkata sagorijevanja
= = 196 0,030 100 14 = 154[2 ]

(198)
gdje je:
AF = 196 [m2] poprecni presjek dimnog kanala

63,47 4,17 (273,15 + 460,13)
= = 4,61 [m/s
273,15 179,2
(199)
Srednju brzinu vode odreujemo na osnovu jednacine kontinuiteta:
1
1 = =

(200)
1
=

(201)
gdje je:
D1 = 170 [kg/s] produkcija kotla
2 0,0252 3,14
= 1 = 100 15 = 0,7359[2 ]
4 4
(202)
Odreivanje specificne zapremine (vv) zahtijeva odreivanje srednje temperature i
100
srednjeg pritiska vode. Srednji pritisak vode usvajamo kao konstantan, odnosno njegov
iznos, prema postavci zadatka je 170 [bar]. Srednju temperaturu vode dobijamo na
osnovu obrasca:
+ 292,4 + 327,11
= = = 309,75[]
2 2
(203)
Na osnovu ova dva podatka, iz termodinamskih tablica mozemo izvuci vrijednost
srednje specificne zapremine vode, a ona iznosi: vv = 0,00142 [m3/kg]. Dobijene podatke
uvrsatavamo i dobijamo:
1 0,00142 170
= = = 0,33[m/s]
0,11781
(204)
Ocitavanjem iz slike 4.96 uric, dolazimo do podatka da je k'=20 [W/m2K].
Konacno, koeficijent prelaza toplote iznosi k = 25,52 [W/m2K], odnosno, povrsina
elementa iznosi:
69530000
0P = = 28144,24[m2 ]
25,52 96,8
(205)
Greska:
0P 27694,8 28144,2
100 = 100 = 1,62[%] < 5[%]
27694,8
(206)
101
8.4. Proraun zagrijaa zraka 3
Buduci da se radi o manjim radnim pritiscima, za razliku od zagrijaca vode,

imamo i manju konstrukciju. Za potrebe ovog rada usvajam zagrijac zraka sa sahovskim
rasporedom cijevim, s koracima s1, s2, shodno narednoj slici:
Usvojene cijevi su glatke, a pored toga usvajamo iduce podatke:

ds = 25[mm] vanjski precnik cijevi
du = 20 [mm] unutrasnji precnik cijevi
n = 100[-] broj zavjesa
b = l = 14 [m] sirina i duzina dimnog kanala
Koraci cijevi se racunaju kao:

2 = = 0,14[]

(207)
1
1 = = 0,07[]
2
(208)
Slika 8.7 KOridorni raspored cijevi za ZZ3
102
QZZ3 = 17802,66 [KW] kolicina toplote razmijenjena u ZZ3
tZZ3ul = 147,2[C] temperatura zraka na ulazu u ZZ3
tZZ3izl = 210 [C] temperatura zraka na izlazu iz ZZ3
tGul = 356[C] temperatura produkata sagorijevanja na ulazu u ZZ3
tGizl = 293,2[C] temepratura produkata sagorijevanja na izlazu iz ZZ3
Slika 8.8 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZZ3
Povrsina cijevnog registra se racuna kao:

= 1 = 8792[2 ]
(209)
S druge strane povrsinu cijevnog registra, racunamo:
2
=

(210)
Srednja logaritamska temperatura se odreuje kao:
151 146
= = = 148[]
151
ln ln
146
(211)
gdje je:
= 3 = 293,2 147,2 = 151[]
= 3 = 356 210 = 146[]

(212)
Koeficijente konvekcije moramo odrediti na strani produkata sagorijevanja, kao i na
strani zraka.
103
8.4.1. Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja
Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja racunamo prema narednom

obrascu:

1 = 0,0267 0,8 0,4

(213)
gdje je:
koeficijent prolaza topline za dati medij
ds spoljasnji precnik
Re Reynoldsov broj
Pr Prandtlov broj za dati medij
Ct korekcioni faktor za racunanje koeficijenta prelaza konvekcijom
Cl dodatni popravni koeficijent
+ 356 + 293,2
= = = 324,6[]
2 2
(214)
Za srednju temperaturu gasova od tGsr = 324,6 [C], prema tabeli 4.9., strana 4.109, Parni
kotlovi - uric interpolacijom odreujeno svojstva produkata sagorijevanja, i to:
= 4,84 10-2 [W/mK] koeficijent prolaza toplote
= 45,8 10 [m /s]
-6 2 kinematska viskoznost
Pr = 0,65 Prandtlov broj
Brzina produkata sagorijevanja dok struje kroz kanal iznosi:

(273 + ) 63,47 4,171 (273 + 324,47)
= = = 3,2 [ ]
273 273 182
(215)
gdje je:
VRW = 4,171 [m3] zapremina produkata sagorijevanja pri pri = 1,30
tGsr = 324,6 [C] srednja temperatura produkata sagorijevanja
fg srednji poprecni presjek za prolaz produkata sagorijevanja:
= = 196 0,025 40 14 = 182[2 ]

(216)
Reynoldsov broj se izrazava kao:
3,2 0,025
= = = 1737,66
45,8 106
(217)
gdje je:
wg = 3,2 [m/s] brzina strujanja gasova
= 45,8 10 [m /s] kinematska viskoznost na strani radnog medija
-6 2
Korekcione faktore Ct i Cl usvajamo prema slici 4.106 na strani 4.112 Parni kotlovi -
uric, meutim, shodno preporuci na strani 4.109, za hlaenje produkata sagorijevanja
Ct iznosi 1,07. Dakle:
104
Ct = 1,07
Cl = 1,06
Na osnovu svega preracunatog i usvojenog, dobijamo da je
4,84 102 W
1 = 0,0267 1737,660,8 0,650,4 1,07 1,06 = 19,28 [ 2 ]
0,025 m k
(218)
8.4.2. Koeficijent konvekcije na strani zraka
Koeficijent konvekcije na strani zraka racunamo prema istom obrascu navedenom

u proslom poglavlju, odnosno:

2 = 0,0267 0,8 0,4

(219)
gdje je:
du unutrasnji precnik cijevi
Re Reynoldsov broj
Za srednju temperaturu zraka od tZsr = 178,6 [C], prema tabeli 4.9., strana 4.109,
Parni kotlovi - uric interpolacijom odreujeno svojstva zraka, i to:
= 3,606 10-2 [W/mK]
= 29,49 10-6 [m2/s]
Pr = 0,679
Brzina zraka dok struji se odreuje:
2,602 1,3
= = = 21,54 [ ]
0,157
(220)
gdje je:
VLmin = 2,602 [m3] minimalna kolicina gasa potrebna za sagorijevanje za = 1,3
= 1,3 srednja vrijednost lambde za dati zagrijac
AV povrsina poprecnog presjeka, koju racunamo kao:
2
= 1 = 0,157[2]
4
(221)
21,54 0,02
= = 14611,88
29,49 106
(222)
gdje je:
wz = 21,54 [m/s] brzina strujanja zraka
uric, odakle slijedi:
Ct = 0,95
Cl = 1,06
105
3,606 102 W
2 = 0,0267 14611,880,8 0,6790,4 0,95 1,06 = 89,13 [ 2 ]
0,02 m k
(223)
Koeficijent prolaza toplote k se racuna prema obrascu:
1 1
= = = 13,68 [ 2 ]
1 1 1 1
1 + + 2 19,68 + 0,01 + 89,13
(224)
gdje je:
R = 0,01 [W/m2K] toplotni otpor kroz stjenku cijevi
Na osnovu odreenih vrijednosti povrsina cijevnog registra je:

2 17802660
= = = 8791,4[2 ]
13,68 148
(225)
Provjera:
0P 8792 8791,4
100 = 100 = 0,0068[%] < 5[%]
8792
(226)
sto zadovoljava.
106
Buduci da se radi o manjim radnim pritiscima, za razliku od zagrijaca vode,

imamo i manju konstrukciju. Za potrebe ovog rada usvajam zagrijac zraka sa sahovskim
rasporedom cijevim, s koracima s1, s2, shodno narednoj slici:

ds = 25[mm] vanjski precnik cijevi

2 = = 0,14[]

(227)
1
1 = = 0,07[]
2
(228)
Slika 8.9 Koridorni raspored cijevi za ZZ2
107
QZZ2 = 17802,66 [KW] kolicina toplote razmijenjena u ZZ2
tZZ2ul = 89[C] temperatura zraka na ulazu u ZZ2
tZZ2izl = 147,2[C] temperatura zraka na izlazu iz ZZ2
tGul = 293,2[C] temperatura produkata sagorijevanja na ulazu u ZZ2
tGizl = 234,99[C] temepratura produkata sagorijevanja na izlazu iz ZZ2

= 1 = 8572,2[2 ]
(229)
2
=

(230)
155 146
= = = 150,45[]
155
ln ln 146

(231)
gdje je:
= 2 = 243,99 89 = 155[]
= 2 = 293,2 147,2 = 146[]

(232)
strani zraka.
108

obrascu:

1 = 0,0267 0,8 0,4

(233)
gdje je:
ds spoljasnji precnik
Re Reynoldsov broj

+ 293,2 + 234,99
= = = 264,095[]
2 2
(234)
Za srednju temperaturu gasova od tGsr = 264,095 [C], prema tabeli 4.9., strana 4.109,
Parni kotlovi - uric interpolacijom odreujeno svojstva produkata sagorijevanja, i
to:
= 43,5 10-6 [m2/s] kinematska viskoznost

(273 + ) 63,47 4,3 (273 + 264,095)
= = = 3,3 [ ]
273 273 161
(235)
gdje je:
VRW = 4,3 [m3] zapremina produkata sagorijevanja pri pri = 1,35
= = 196 0,025 100 14 = 161[2 ]

(236)
3,3 0,025
= = = 1896,55
43,5 106
(237)
gdje je:
= 45,8 10-6 [m2/s] kinematska viskoznost na strani radnog medija
109
Ct = 1,07
Cl = 1,06
4,84 102 W
1 = 0,0267 1737,660,8 0,650,4 1,07 1,06 = 20,14 [ 2 ]
0,025 m k
(238)


2 = 0,0267 0,8 0,4

(239)
gdje je:
du unutrasnji precnik cijevi
Re Reynoldsov broj
Za srednju temperaturu zraka od tZsr = 118,1 [C], prema tabeli 4.9., strana 4.109,
Parni kotlovi - uric interpolacijom odreujeno svojstva zraka, i to:
= 3,21 10-2 [W/mK]
= 23 10-6 [m2/s]
Pr = 0,69
2,602 1,35
= = = 18,64 [ ]
0,1884
(240)
gdje je:
VLmin = 2,602 [m3] minimalna kolicina gasa potrebna za sagorijevanje za = 1,3
2
= 1 = 0,1884[2 ]
4
(241)
18,64 0,02
= = 12644,89
29,49 106
(242)
gdje je:
Ct = 0,95
Cl = 1,06
110
3,21 102 W
2 = 0,0267 12644,890,8 0,690,4 0,95 1,06 = 71,13 [ 2 ]
0,02 m k
(243)
1 1
= = = 13,85 [ 2 ]
1 1 1 1
1 + + 2 20,14 + 0,01 + 71,13
(244)
gdje je:

2 17802660
= = = 8541,41[2 ]
13,85 150,45
(245)
Provjera:
0P 8572,2 8541,41
100 = 100 = 0,36[%] < 5[%]
8572,2
(246)
sto zadovoljava.
111


2 = = 0,14[]

(247)
1
1 = = 0,07[]
2
(248)
Slika 8.11 Koridorni raspored cijevi za ZZ1
112
QZZ1 = 17802,66[KW] kolicina toplote razmijenjena u ZZ1
tZZ1ul = 20 [C] temperatura zraka na ulazu u ZZ1
tZZ1izl = 89 [C] temperatura zraka na izlazu iz ZZ1
tGul = 234,99[C] temperatura produkata sagorijevanja na ulazu u ZZ1
tGizl = 174,5 [C] temperatura produkata sagorijevanja na izlazu iz ZZ1
= 1 = 0,02 3,14 6 15 100 14 = 7912,8[2 ]

(249)
1
=

(250)

154,5 145,99
= = = 151,79[]
154,5
ln ln
145,99
(251)
gdje je:
= 1 = 174,5 20 = 154,5[]
= = 234,99 89 = 145,99[]
(252)
strani zraka.
113

obrascu:

1 = 0,0267 0,8 0,4

(253)
gdje je:
ds ekvivalentni hidraulicki precnik
Re Reynoldsov broj
Za srednju temperaturu gasova od tGsr = 204,74 [C], prema tabeli 4.9., strana
4.109, Parni kotlovi - uric interpolacijom odreujeno svojstva produkata
sagorijevanja, i to:
= 32,8 10 [m /s]
-6 2 kinematska viskoznost

(273 + ) 63,47 4,56 (273 + 204,74)
= = = 3,05 [ ]
273 273 166
(254)
gdje je:
VRW = 4,56[m3] zapremina produkata sagorijevanja pri srednjem lambda (tabela
4)
= = 196 0,020 100 14 = 166[2 ]

(255)
3,05 0,025
= = = 2325
32,8 106
(256)
gdje je:
= 32,8 10-6 [m2/s] kinematska viskoznost na strani radnog medija
Ct = 1,07
114
Cl = 1,06
Na osnovu svega preracunatog i usvojenog, dobijamo da je:
4,01 102 W
1 = 0,0267 23250,8 0,6550,4 1,07 1,06 = 20,2 [ 2 ]
0,025 m k
(257)


2 = 0,0267 0,8 0,4

(258)
gdje je:
d precnik cijevi
Re Reynoldsov broj
Za srednju temperaturu zraka od tZsr =54,5 [C], prema tabeli 4.9., strana 4.109, Parni
kotlovi - uric interpolacijom odreujeno svojstva zraka, i to:
= 2,9405 10-2 [W/mK]
= 19,605 10-6 [m2/s]
Pr = 0,7005
2,602 1,45
= = = 24,03 [ ]
0,157
(259)
gdje je:
VLmin = 2,602 [m3] minimalna kolicina gasa potrebna za sagorijevanje
2 0,022 3,14
= 1 = 6 100 = 0,157[2 ]
4 4
(260)
24,03 0,02
= = = 24515,38
19,605 106
(261)
gdje je:
Ct = 0,95
Cl = 1,06
Na osnovu svega preracunatog i usvojenog, dobijamo da je:
115
2,9405 102 W
2 = 0,0267 24515,380,8 0,70050,4 0,95 1,06 = 111,33 [ 2 ]
0,02 m k
(262)
1 1
= = = 14,6 [ 2 ]
1 1 1 1
1 + + 2 14,47 + 0,01 + 186,45
(263)
gdje je:

1 17802660
= = = 8032,43[2 ]
14,6 151,79
(264)
Provjera:
7912,8 8032,43
100 = 100 = 1,51[%] < 5[%]
7912,8
(265)
sto zadovoljava.
9. PRORAUN VENTILATORA
Da bi se omogucilo stalno izgaranje, treba osigurati odvoenje dimnog plina iz
lozista, uz istovremeno dovoenje dovoljne kolicine zraka za izgaranje, sto se jednim
imenom naziva provjetravanje. Prema nacinu kojim se ostvaruje strujanje dimnog plina i
zraka, provjetravanje moze biti prirodno ili umjetno.
Prirodno provjetravanje nastaje zbog djelovanja uzgona, a kao posljedica razlike
pritiska okolnog zraka i dimnog plina. Razlika pritiska koja nastaje zbog djelovanja
uzgona izravno ovisi o visini dimnjaka i temperaturi izlaznog dimnog plina. Sto je veca
visina dimnjaka i temperatura izlaznog dimnog plina, veca je razlika pritiska, sto
omogucuje vece brzine strujanja dimnog plina i zraka, odnosno izgaranje vece kolicine
goriva. Meutim, povecanjem visine dimnjaka rastu otpori strujanja dimnog plina, a
istovremeno se zbog povecanja povrsine povecava hlaenje dimnog plina, sto nepovoljno
djeluje na ucinkovitu razliku pritisaka. Zbog toga se prirodnim provjetravanjem mogu
postici samo ograniceni ucinci, pa se zbog toga danas vrlo rijetko koristi, odnosno samo
u pojedinim slucajevima kod pomocnih generatora pare.
Umjetno provjetravanje ostvaruje se djelovanjem ventilatora. Ako postoji samo
ventilator za zrak, takvo provjetranje je tlacno; ako je ugraen samo ventilator za dimne
plinove, tada se radi o isisnom provjetravanju; a ako je ugraen ventilator za zrak i
ventilator za dimni plin, takvo se provjetravanje naziva uravnotezeno ili kombinirano.
Tri su glavne vrste ventilatora: aksijalni, centrifugalni (radijalni) i poprecno
protocni (tangecijalni).
Aksijalno protocni ventilatori imaju lopatice koje tjeraju zrak da se krece
paralelno do vratila, oko kojeg se okrecu lopatice. Aksijalni ventilatori tjeraju zrak preko
osi ventilatora, linearno, odakle i njihovo ime.
Centrifugalni ventilator posjeduje pomicnu komponentu (rotor ili impeler) koja
116
se sastoji od centralnog vratila oko kojeg je smjesten komplet lopatica, ili rebara.
Centirfugalni ventilatori pusu zrak pod pravim kutem od dovoda zraka i vrte zrak prema
odvodu zraka. Rotor se rotira uzrokujuci da zrak ue u ventilator blizu vratila i da se
krece okomito od vratila prema otvoru na kucistu ventilatora. Centrifugalni ventilatori
proizvode veci tlak za zadani volumen zraka i koriste se gdje je potreban veci tlak.
Poprecno protocni ventilator je ustvari centrifugalni ventilator u kojem zrak struji
kroz ventilator, a ne kroz ulazni otvor. Njegov rotor je pokriven kako bi se stvorio
diferencijal tlaka. Rezultat razlike tlakova omogucava zraku strujanje ravno kroz
ventilator, iako se lopatice ventilatora suprotstavljaju toku zraka na jednoj strani rotacije.
Poprecno protocni ventilatori daju zracni protok uzduz cijele sirine ventilatora.
Pored toga sto postoji dimnjak, uzgonski efekt obicno nije dovoljan da se osigura
trazena promaja, tako da se u trakt gasa ukljucuju i ventilatori. Treba ih dimenzionisati
tako da u lozistu i kotlu osiguravaju potpritisak kada je to potrebno. Za kotlove za
sagorijevanje u letu prirast pritiska produkata sagorijevanja treba da je u rasponu od
2000 do 6000 Pa.
Snagu ventilatora racunamo prema obrascu:
3,744 4000 63,47 174,5
= ( )= ( ) = 867,95[]
273 0,7 273
(266)
gdje je
VL = 3,744 [m3/kg] stvarno potrebna kolicina zraka na izlazu iz kotla ( = 1,38)
p = 4000 [Pa] za sagorijevnje u letu, prema Kotlovi - Stosic, str. 224
Tg = 174,5 [C] temperatura gasova na izlazu iz kotla
v = 0,7 koeficijent iskoristenja ventilatora
117
10. UPRAVLJANJE KOTLOVSKIM PROCESIMA
Zadatak automatskog upravaljanja procesima kotla je da vodi proces, kako pri

stacionarnom, isto i pri prelaznom rezimu rada. Opterecenje kotlova pri kojem
automatsko upravljanje djeluje obicno je 40-100%, a za niza opterecenja primjenjuje se
rucno voenje procesa, ili se u rad ukljucuje posebno regulaciono kolo za mala
opterecenja.
Sistem automatskog upravljanja treba da odrzava ravnotezu izmeu kolicine toplote koju
oslobaa gorivo i toplote koju sa sobom odnosi prijemnik toplote i da uspostavi
ravnotezu izmeu radnog medija koji ulazi i izlazi iz kotla.
Poseban zadatak automatskog upravljanja je da se kotlovski procesi obavljaju uz najveci

koeficijent iskoristenja kotla, odnosno da rezultujuci koeficijent iskoristenja kotla u
duzem vremenskom periodu bude najveci. Obicno je ekonomija pogona kotla vezana za
upravljanje procesom sagorijevanja.
Kotlovski procesi su suvise slozeni da bi se obuhvatili jednim regulacionim kolom.

Obicno je potrebno upravljati pritiskom pare u kotlu, temperaturom pare na izlazu iz
kotla, odrzavati nivo vode u bubnju, potpritisak u lozistu, odrzavati sto veci koeficijent
iskoristenja kotla. Bilo koji poremecaj neke od ovih velicina kompleksno se odrazava na
sve strane, tako da bi na sve trebalo djelovati. Takva regulacija ne bi bila racionalna, pa se
kao alternativa nudi upravljanje djelovanjem nekoliko nezavisnih upravljackih kola, od
kojih su najvazniji : regulaciono kolo procesa sagorijevanja, pomocu kojeg se upravlja
koeficijent viska vazduha i potpritisak u lozistu, regulaciono kolo napajanja i regulaciono
kolo za temperaturu pregrijane pare na izlazu iz kotla.
Slika 10.1 ema regulacije gorivo-vazduh
118
Slika 10.2 eme para- vazduh lijevo i toplota- vazduh desno 1.Gorivo; 2. Vazduh ; 3. Pregrijana para; 4. Dimni gasovi; 5.
Parni kotao; 6. Dinamika veza
GR Glavni regulator ; G Regulator goriva ; V Regulator vazduha ; D Regulator dimnih plinova
Slika 10.3 Principi regulacije temperature pregrijane pare na bazi hlaenja pare1. Prvi stepen pregrijaa pare ( primarni );
2. Drugi stepen pregrijaa pare (sekundarni); 3. Regulacioni ventil; 4. Brzi termoelement; 5. Mjesto odvodnog impulsa; 6.
Tendencijski termoelement u zidu cijevi; 7. Tendencijski termoelement u zidu cijevi; 8. Obini termoelement
119
11. OPREMA KOTLA
Svaki parni kotao prema propisima mora imati najmanje dvije napojne pumpe
nezavisnog pogona. Ako se radi o kotlovnici sa vise kotlova prikljucenih na jedan
sabirnik pare, onda se oni mogao racunati kao jedan kotao. Svaka od napojnih pumpi
mora imati kapacitet od najmanje 1,25 1,6 kapaciteta svih prikljucenih kotlova. Ako
ima vise ureaja za napajanje, onda se svi ureaji za napajanje koji daju trazeni kapacitet
smatraju jednim ureajem.
Pumpe mogu biti zapreminske ili strujne. Zapreminske su obicno klipne, a struje su ili
aksijalne ili radijalne pumpe ili injektori kod pokretnih kotlova.
Pumpama se obicno voda dovodi sa odreene visine, da ne bi usisavala vazduh. Na
napojnom cjevovodu se postavlja nepovratni ventil za napajanje, kao i ventil za
regulaciju protoka, a izmeu i dodatni zaporni ventil. Ulaz vode u bubanj isparivaca treba
biti ne vise od 50 mm ispod nivoa vode, da propustanjem nekog zapornog organa ne bi
doslo do praznjenja kotla.
Dijelovi ureaja za napajanje kotla su fina armatura. Fina armatura se uglavnom sastoji
od :
- ventila i zasuna
- nepovratnih ventila
- zapornih ventila
- regulacionih ventila
- sigurnosnih ventila
- pokazivaca vodostaja
- manometra
Slika 11.1 Ventil sigurnosti sa tegom
120
Slika 11.2 Ventil sigurnosti sa oprugom
U ureaje za pripremu i dovod goriva spadaju :

- mlinovi
- ubacivaci
- resetke
- gorionici
- susaci
Mlinski ureaji se mogu podijeliti na ureaje :

- sa direktnim ubacivanjem ugljenog praha
- sa meuskladistenjem ugljenog praha
Slika 11.3 Ventilatorski mlin
121
Slika 11.4 Brzohodni mlin sa ekiima
Slika 11.5 Sporohodni mlin za ugalj sa tanjirom i valjcima
Osnovne elemente ureaja za pripremu i dovod goriva u loziste za sagorijevanja u letu

su :
- mlinovi sa pogonskim elementima
- dodavaci goriva
- kanali zraka i recirkulacionih gasova
122
- kanali mjesavine praha uglja i vazduha
Prema nacinu mijesanja goriva praha gorionici mogu biti :

- vihorni
- mlazni
- registarski
- odbojni
Slika 11.6 Registarski gorionik
Slika 11.7 Poloaj gorionika u loitu
Slika 11.8 Mlazni gorionik
123
Slika 11.9 Vihorni gorionik
Zadatak ureaja za ventilaciju kotla je da osigura potrebnu i dovoljnu kolicinu vazduha

za sagorijevanje, da je dopremi na odreeno mjesto i da produkte sagorijevanja nakon
izlaska iz kotla dovede na odreeno mjesto, pripremi ih za izbacivanje i izbaci u
atmosferu.
Dimnjak u sklopu postrojenja parnog kotla ima dvostruku zadacu :

- odvod dimnih plinova iz kotla u okolni prostor i stvaranje prirodne promaje za
savladavanje otpora strujanja u lozistu;
- dimnjak mora osigurati rasprostiranje dimnih plinova s cesticama pepela na sto
je moguce veci okolni prostor pa se grade visoki dimnjaci iako se otpori
strujanja pokrivaju umjetnom promajom ( ugradnja ventilatora )
Oprema za ciscenje dimnih plinova moze biti izvedena na osnovi mehanickog odvajanja
cestica pepela i balastnih materijala, ili kao elektrofilteri na osnovi djelovanja
elektrostatickog elektriciteta. Izvedbe ovih ureaja se dijela na cetri skupine :
- mehanicki - suhi cistaci dimnih plinova
- mehanicki vlazni filteri
- elektrosuhi filteri
- elektrovlazni filteri
124
Literatura
[1] V. uric - Parni kotlovi Sveska 1 Teorijske osnove
[2] N. Stosic - Kotlovi
[3] E. Huremovic, H. Ibrahimovic - Termodinamicke tablice i dijagrami
[4] . Kozic, V. Bekavac - Prirucnik za termodinamiku
[5] B. Kraut - Strojarski prirucnik
125

Kotlovi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kotlovi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVEREZITET U TUZLI

Slika 0.1. Slika planirane TE Banovii

Za zadato gorivo izraunati donju i gornju toplotnu mo pomou VD obrasca, izraditi

Slika 1.1 Grafiki prikaz sastava goriva

Karakteristian osnovni kotlovski element je loite. U njemu se deavaju sloeni

1.1.1. Loita za sagorijevanje u sloju

Slika 1.2 Slikoviti prikaz izgaranja goriva u sloju

i za ovakva loita iznosi od 500- 1000 dok je volumensko optereenje loita

I za ovakva loita iznosi 150- 400 kW/m3

Pokretne ravne (puzajue) reetke se ugrauju u kotlove malog, odnosno srednjeg

Slika 1.4 Loite sa ravnom pominom reetkom

Slika 1.5 Principijelna ema loita sa ravnom pominom reetkom

<1 zato to gorivo ide sporije nego reetka

Slika 1.7 Principijelna ema loita za izgaranje u letu

Slika 1.8 ema loita za izgaranje u letu sa osnovnim elementima

Slika 1.9 Raspodjela temperatura po loitu za izgaranje u letu

Slika 1.10 Uprotena ema smjera plamena iz gorionika

Slika 1.11 Bager pumpe za teni transport ljake i pepela do odlagalita

1.1.6. Loita sa fluidiziranim slojem

1- Parni kotao; 2- postrojenje za smanjivanje Nox emisija; 3- zagrija zraka; 4-ventilator; 5-

Slika 1.13 Principijelna ema rada loita sa izgaranjem u fluidiziranom sloju

Slika 1.14 Dijagram smanjenja CO2 emisije

Za razliku od statike sagorijevanja, koja odreuje sastav reaktanata i produkata

2.1. Proraun toplotne moi goriva

Dato gorivo ima sledee karakteristike:

Tabela 1.2 Sastav goriva po komponentama

Slika 1.15 Dijagram 1 Slikoviti prikaz sastava datog uglja

Mora biti ispunjen uslov da je:

2.2. Proraun koliine vazduha potrebnog za sagorijevanje

Sagorijevanje se u praksi nikada ne moe ostvariti uz teoretsku koliinu potrebnog

Minimalna koliina vazduha potrebna za sagorijevanje 1 kg goriva se rauna:

I za nae gorivo ona iznosi:

(kof. viska vazduha) VL (Stvarno potrebna kolicina

2.3.1. Proraun koliine suhih produkata sagorijevanja

Minimalna teoretska koliina suhih produkata sagorijevanja se rauna prema izrazu:

= 1,867 + 0,7 + 0,8 + 0,79 (19)

Minimalna teoretska koliina vlanih produkata sagorijevanja data je izrazom

Iz ovog dijagrama jasno se vidi da su prirataji stvarno potrebne koliine vazduha

2.4. Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja

Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja se rauna preko izraza:

-1 Vlmin VO2 Vrijednosti pojedinih komponenti u produktima

0,4 2,602760952 0,21863192

-1 (CO2)S (CO2)W (H2O)W (O2)S (O2)W

Te na osnovu izraunatih vrijednosti dobijamo sljedei dijagram (3)

(CO2)S (CO2)W (H2O)W (O2)S (O2)W

2.5. Trougao sagorijevanja za dati ugalj (Ostwaldov trougao)

2.5.1. Kontrola procesa sagorijevanja

Proces sagorijevanja u loitu kotla treba da se odvija potpuno i uz odreeni

Slika 1.18 Orsat-Fischer-ov analizator gasa

Ako se za sagorijevanje dovodi vie vazduha nego to je potrebno, onda e

Ako se sva koliina vazduha potrebna za potpuno sagorijevanje utroi na nepotpuno

Pri tome se u produktima sagorijevanja javlja sadraj kiseonika:

U sluaju da je koeficijent vika vazduha beskonaan, udio kiseonika u produktima

Slika 1.19 Ostwald-ov trougao sagorijevanja za dato gorivo

Entalpija produkata sagorijevanja rauna se prema sljedeem izrazu:

U loitu se hemijska energija goriva pretvara u toplotnu energiju dimnih gasova.

3.1. Izbor loita

Viak vazduha Prirataj

Nominalni reim Maksimalni reim

Tabela 3.3 Tabelarni prikaz kotlovskih gubitaka za usvojeno loite

RB Gubitak NRR MRR

- u1 gubitak usljed propadanja goriva kroz reetku

33077 [KJ/kg] toplotna mo sagorivog u propadu (koks)

Ukoliko se ne raspolae s It dijagramom, ve poznatim elementarnim sastavom