MEHMED AKF ERSOY

Safahat ve stiklal Mar airi

KUR'AN-I
KERM
DEN

AYETLER
( Me~l - Tefsir)

ME V' iZELER
(BALKA~ HARBiNDE -MLL MCADELEDE)

Derleyen ve Yayniayan
Avukat SUAT ZHT ZALP
Ankara
Bu kitabn hazrlanmasnda b~yk yardmlarn grdm :
. . -' 1 \ :
Sayn efik K0LAYLI'ya, (M. A;kf'n y~kn ar;kada)

Sayn Feride AKOR'a, (M. Akif'in Kerimeleri)

Sayn Muhiddin AKO~'a, (M. Akif'in damatlar)
' \ 1
Sayn Mahir Z'e (Mualim) (M. Akif'in y~knlarndan)
Sayn Yusuf Ziya KAVAKI'ya, (Avukat, Edebiyat Dr.u)
Beni tevik eden bana destek olan btn nadir dostlarma
halisane teekkrlerimi arzederim.
S.Z..

Her hakk mahfuzdur.

zin alnmadan ksmen dahi iktihas oluna maz.

Birinci bask : 5000 ve 300 zel.

Ankara'da Sevin Matbaasincia i968 de baslmtr.
 SUNARKEN

' BTN ALEMLEIN RABB ULu ' TANRIYA !IAMD vE SE&A, .

AZZ PEYGAMBERMZE SALAT VE SELAM 'ile sunduum, ' Trklin
ve slam'n Byk airi Mehiried Akif Ersoy\ri' bu cildiril d~rieine-
dek'i ' gayemi .arzetmek isterim : .' '. .. .. , , . - .
'. ' '! '. . ' : . ' . ' :~ ' ' ;

:K4r'an- Kerim'in., ve islam'n ler eyi aklla -ualede.: etmemizi

onretmesi, hakikate ulamamzn, deerlendirnelerimi;e dayznak oJa-
ca:k mahade (gzlem)leri, ta:n ve/ kusursuz yapm. olmamza -~al
olduunu gsterir. -Safahat'n eski ve idltasz bir- okuyucusu -nszn-
deki tabide karii- olarak Byk Fikir Adammz AKF hakknda duy-
duun ileri gert ve mahededn uzak baz deerlendirmeler \!Zun - yl
lar beni dndrm:tr. Akif .ne yiiyor ?o, o O'pa neler ..Y,.aktnl--:
yor!. o. .-..< ,, , ,.
Byk airJm:in, sayn- mer Rza ' Dorul tarafndan toplanp '
ekler ve notlar ilavesile 1944'te yayu)lanan Kur'andan AYETLER ve
Nesirler adl cildiimdadma yetiti. o~nu ok. daha ak ve-seik an-
Iamama yardm etti.:
Byuk .dnrn kalerrinden -ikari/' Ayet Mea:I-tercme'leri, . ''i!f-
sirler ve Balkan Harbi ile Milli Mcadele de irad ettii Mev'izeler,
Kur'an- Kerim'in emirlerini ~dosdo~ru anlamamza, slamln zne
nfuz . etri:emize, Safahat' doru : aniayp doru tefsir etmemize ' ge-
ni apta yardnnc olmaktadr. -'
Uzun yJlar AKiFve SAFAHAT konusunda yazlan yazlarda, yaplan
konumalarda szgeen yazlardan pek .<;z bahsedlmitir. _ air'in _ fi-'
khlerinin tefsiriide ok nerrili bir unsur olan kendi i alemine -mm-
kn oldu~u halde- ok az mracaat edilmitir. Bunun hereyden nce
fiili bir durumdan, kitabn mevcudunun bulunmamasndan ileri geldi-
i aik~rdJro .
4

Bu nedenlerle Byk Mtefekkirin kanuni miraslarn arayp bul-

dum. Sz konusu ciltte mevcut yazlardan, Kur'an- Kerim Ayetlerine
ait meal ve tefsir makaleleri ile Mev'izelerin ve bulunacak emsalle-
rinin yeniden derleurnesi ve yaynlamiias fikrimi izah eyledim; byk
miizaheret ve alicenaplklarna mazhar oldum. Tabii ve kanuni olan
murakabeleri, bilgileri tahtnda tarafndan derleme ve yaynlama ii
nin yaplmasnda anlamaya vardk. Sayn varisierin cmlesine tevecch,
itimat ve mzaheretlerinden dolay miiteekkir ve minnettarm.
tiraf etmelidir ki bu saha bir Avukat'n mes'uliyet yklenecei bir
saha deildir. Benim naizane teebbsm, Avukat'n vazifelerinden
tela.kki ettiim tamik-i nazar. tahkiki haber ve metod erevesinde
sadkane bir tertibe gayret gstermekten ibarettir. Buna muvaffak
olabilirsem, Kur'an- Kerim, slam, M. AKF'in ahsiyeti ve fikirle-
ri, ve Safahat zerinde inceleme yapanlar, mellifin metinlerini,der-
li toplu bir ciltte bu1acakiardr.
Kitap iki' ksmdan meydana gelmektedir. .
BRNC KI SIM : Ayetler. Burada 32 tefsir. makalesi yer alr.
M. AKF bu makalelerde, slam'la, toplumla, insanla, dinin z mahi-
yeti. 've mkellefiyetlerile ilgili ayetler ve mefhumlar zerine nem-
le .dikkatimizi ekmektedir .
KN'C KISIM: Mev'izeler (Vaz'lar). Bu ksmda BalkaiJ. Har-
binde ve Milli Mucadele& yapilm ok nemli sekiz konuma var-
dr. '
Her iki ksmn tertip tarz hakknda ba .taraflarna birer 'iot'la
kitabn sonuna bir lugate ve fihristler ilave edilmitir.
Mehmed Akif'in hayat, dnceleri ve ahsiyeti hakknda Safa-
hatn son basmlarnda olduka geni bilgi mevcut bulinduindan
burada tekrarna lzum grmyoruz.
Umarm ki Byk AKiF'in bu yazlar, soi zamanlarda Mslman-
lar arasnda ska rastladmz -yersiz ve mesnetsiz- -ayrlklar inhim
nispette ortadan kaldrarak Dini Vahdetimize, Milli Birlik ve Beraber-
liimize yine yardmc olacaktr.
'Kur'an- 'Kerim'de emrolunan slami esaslarn bir ksmn, Byk
Dnr'mzn bunlara genel adan ve Trk Toplumu asndan
verdii manalar ilgileneceklere ulatrmak amac ile yaptm bu k"
tik almay bir amatr tevazuu ile sunmak, ahsm iin ba]J.tiyar-
lktr. ..
Btn A.Ie:nlerin Rabbi Ulu. Tanr sonsuz minnet ve kran sana!

SUAT ZHT ZALP

Ankara, 9.11.1968 Avukat
BRNC KISIM

AYETLER

MEAL'LER
TEFSRLER
 N ot

Byk Trk-slam dnrnn, tevekkl, kader, azim,

iman, sabr, feragat, tefrika, vahdet v.b. gibi mefhumlar ze-
rinde Safahat'ta mevcut ahsna has tahlil ve izahlarn bu
makalelerde daha ak ve seik olarak bulmak kabildir.
Ayet Meal ve Tefsir Makalelerinden yazl tarihlerini tes ..
pit edemediimiz 14 adedi ba tarafa alnmtr. Dier maka-
leler tarihlerine gre sralanmtr. Akif'in ou yazlar gn-
nn olayiarna d;eindiinden yazl tarihleri nem tar.
Sure ve ayetl~rin sra No. larma ait. dip notlar ile maka
Zelerin yazlm tarihlerini gsteren bu ksmdaki dip notlan-
mn tm tarafmzdan dzenlenmitir. Bu notZara konmas
gerekli (S. Z. ) iaretinin tekrarlanmasna lzum grlme
mitir. ki blmdeki dip notlarndan hibiri Ak if' e ait deil
dir.
Besmele ve ayet klieleri Byk Trk Sanatkar Hafz Os-
man'n hattdr. Bu klieler, Diyanet leri Bakanlmzm
1961 ylnda yaynlad Kur'an- Ker'im ve Trke Meali adl
muhteem eserden alnmtr.
Ayetlerin Trk harflerile okunularnn iaretlenmesi
(transkripsiyan'u), Akif'in dostlarndan Sayn (Muallim) Ma-
hir z'in delaletlerile, talebesi gen din bilginlerimizden, Avu
kat ve Edt;_biyat Doktoru Sayn Yusuf Ziya Kavak tarafn
dan yaplmtr.
Eserlerinden faydalandm Byk Trk Hattat merhum
Hafz Osman'a ve Byk Bilgin ve Yazar merhum mer Rzo
Dorul'a olan minnetlerimi kaydederek kendilerini rahmetle
anmay bor bilirim.

SUAT ZHT ZALP

 . lN.RA H SRES. [ 1]

Bismi'llahi'r- Rahnani'r- Rahim

Elem neral leke sadrek

Ve veda'na anke vizrek
Ellezi. ankada zahrek
Verefa':Q.a.leke zikrek
Feinne maal'usri ysra
nne maal'usri ysra
Feiza ferate fensab
Veila rebbike fergah

[ 1] Kur'an- Kerim'in 94 nc Sresidir. Sekiz ayet'tir.

8

M E A. Li

Biz senin gsn geniletmedik mi? Btlini atrdatan

ykn indirmedik mi? Sonra, ismini ykseklere karmadk
m? yle ise bilmi ol ki gln yannda kolaylk var. Evet
gln -yannda, phesiz, kolaylk var. Ontin iin mcade-
lenin birini bitirince birine atl. Bir de yalniz. Tanndan is-
te.

TEFSR

nirah sresi ekseriyetin k~wline gre Mekki'dir. Duha

suresinin teterna:nesidir ( ekidir). diyenler bile olmutur.

Malumdur ki (erh)
arrnak, geniletmek marnasmadr.
Gsn bykl, vcudun lruvvetini gsterdii iin arap-
larca pek m.kbul idi. Hakikat, geni gs kalp ile cierin ra-
hat rahat ilemesini ternin ederek vcudu lmvvertli tutar.
Kuvvetli kimse ise kendine hcum edenleri ezecei iin hu-
zur iinde yaar. O sebepten sadrm inirah, meserret, inibi-
sat dernek olur.
Aleyhisselat vesselfun efendimiz kavmini delal .iinde,
kfr ve inad iinde grdke ii son (J.erecelerde dc.ralr;
onlar h2ngi yoldan irat edeceini dilntirc.i. Cenab Hak
nebiyyi timhteremine aramakta olduu yolu vahiy ile gs-
terince, kalbindeki stknt birdenbire feraha n:iunb~p oldu,
gs geniledi. .. . .
kinci ayetteki Vizr, yani yk. te maddi - deil manevi
yktr. Ancak ruha verdii eza hakiki :Ykh' verecei yor-
gunluktan daiha acl olduu iin bu kadar iddetli bir su-
rette tasvir buyurulmu.
,~.
 .9

Evet; irk'in, vahetin cehaletin en safil derekelerinde-

ki bir kavmi.; . daha sonra dier bir ok milletleri twhide, in-
sa~iyei~, irfana doru ekip gtren; onlar Cehenern
uurumlarnn kenanndan alani:k cavidani hayat s.a~has.~na
kar~n R~srul Ekremin gs ne kadar genilemi, arka-
sndan ne dehetli. bir yk irurrii olaca m~dand<idr . .
Ref'l zikir den (ismini ykseklere . kanll:aktan)
rnur~d ilahi ise, ehadetleJ:ide, eianlarda, 11utbelerde kelam':ll-
lahn bir ok yerlerinde Jlazreti Peygambetin Alla~h ile lidik
te anlmasdir. Bir isim; daha ne kadar ykselebilir?
Gin yannda kolaylik vardr. kavli eelili Halikn
'ne biiyk bir kanununa ne kat' i bir dsturuna teroman olu-
yor. Usr sz (glksz) Ysr (genilik ve kolaylk) ol-
mayacak; lakin usrr: yannda mutlaka ysrr bulunanacak,
Zimaheri diyorki Ayeti Ierirnede (Ma'a) kelimesi irat buyu-
rulmu. Zira ysr sre o kadar yaknki; adeta aralarnda hi
fasla yok ta ikisi beraber.
Bu alemi hayatta insanlar trl trl skmtlar eker,
trl trl musi:betlere derler. ayet yeis getiriderse al
may brakacaklan iin nalwolup giderler; yok, o skmtdan
kurtulmak, o felaketi yenmek iin uradansa sonunda mu-
vaffak olurlar. , birnneti br~k, azmi salam tutmaktadr.
Ysr Usrln yan bandadr, hakikatn lisan haktan duyan-
lar iin kenali itminan ile- almaktan baka ne kalr? Alla- ""'
hn bu meyyet taJtmini, Kur'ann bu mekket temini beeri
yet iin ne kymetli bir tesellidir!
Zaten Hakkn tevfilkinder midini kesmek; yese, kunuta
dmek haramdr. Sa'ye mcadeleye, azme sarlmak msl-
manln ruhudur. <<Onlar . ki bizim yolunuzda alp aba-
larlar, mutlaka yollanmz bulurlar, Allahn rahnetind~n
sakn midi kesmeyin., Allahn ralmetinden kim midini
keser, meer ki aknlardan ola! gibi daha bir ok emirler,
nehiyler gzmzn nnde dururken bu ruhtan. uzaklaan
lara yaz.klar olsun!
10

Aleyhisselat vesselam Efendimiz Allah tarafndan gn-

derilmi bir Peygamber iken, ne kadar glklere, ne kadar
felake.tlere maruz kald! Ezalar, oefalar, tehditler, lmler
iinde tek bana nasl urat! . Sonradan etrafna toplanan
arkadalarnda:r da ne. byk fedakarlklar grld! Lakin o
muyakk;:.t Usr ne srekli bir. Ysre inkilap ~ttiJ
Mcahedenin birint bitirince birine atl mealincieki
ay~eti kerime ile Allah z.lcelfll Resul gzinine diyor ki:
Madem Usrn sonu Ysrdr; gerek kendine, gerek ro-
netine mfit olacak :iJbadatndan, miicahed:elelerinden birini
bitirince dierine atl, bu uurda yorul. Zira bu yorgunluk
ayni rahattr.

' .
 ASR SRES [2]

Bismi'allahi'r- Rahmani'r- Rahim

Velasi
nnel insane lefi husrin
illel-lezite atnenu ve amilus- salihati ve tevasav bil hak
k ve tevasav his-sabri~

MEALi

Asra kasem ederim ki, insan muhakkak ziyandadr. An-

cak iman olan ~imselerle arnali salihada bulunanlar, bir de
birbirlerine hakk tavsiye edenler, birbirlerine sabr tavsiye
edenler ziyanda deildir.

~ ..
[2] Kur'an- Kerim'in 103 nc Suresidir. U ayet'tir.
M. Akif, bu yazy, Msr Mfts eyh Mehmed Abduh'un tefsi-
rine istinaden yazdrt tasrih etmitir.
12

TEFSR

Mrecceh olan k<wle gre bu sure Mekki' dir ( Hazreti

Peygambere Mekkede bulunduu dervir'de nazil olmutur).
yle rirvayet ederler ki, mam afil : ((Kur'an namna yalnz
bu sure inmi olsayd insanlara e/verirdi, insanlar yalnz bu
sureyi teemml etmi. (derin derin dnm) olsalard on-
lara ktifi gelirdi dermi. Muhakkaktr ki Ashab Kiramn
(Hazreti Peygamberin gzide arkadalarnn) ikisi bir yere
gelince bu srureyi biri dierine okumadan, dieri de ona se-
lam vermeden ayrlmazlarm A!shabn bu adeti, teberrk
iindir ( surtenin yz suyu hrmetine nail olmak iindir)
zannnda bulunanlar yanlyorlar. Zira ibu surei .gzini oku-
maktar maksat iindeki manalar, hususiyle ha'kk, sabr tav-
siyede bulunmay karsndakine hatrlattmaktr. Taki arka-
dandan ayrlmazdan evvel onda bir hayrl vasiyet, na-
sihat varsa onu kendisine oelbetmi olsun.
Hilkat alemindeki eyadan, yahut unu kainattan birine
yeminetmek, Kitabul1h'da cari olan adet muktei2::a:sdr. Bun-
daki maksat ise insanlara o cayi kasem (o yemin vesilesi)
olan eye ezelderberi mevdu olan (emanet edilen) hikmeti
hatrlatmak, ayet insanlar onda bir nevi er tevehil:m et-
milerse, hata etmekte olduklarn; fenaln, errin o eya
da olmayp o eyay kullananlarn, yahut o surette itikad
edenlerin, kendilerinde bulunduunu anlatmaktr.
yle dinler vard ki, onlara sarlanlar gerek bu kai-
natn, gerek onun ihtiva ettii varlklarn klevn fesad (de-
ien bozulan nesne) olduunu, onun iin hakiki bahtiyarhk
peinde koanlar iin bunu hor grmek, bugnrn nimetlerin-
den, zervklerinden, elecelerinden kamak nefislerini bru kev-
n fesad aleminin istnde bir aleme ayrmak ve hasretmek
gerek1eeceini zannederlerdi.
 13.

Kur'an, onlarn bu hususta tamamile yamldklarn ak-.

t;:.n aa hildir!y:or. Mlahn kitabnda varid olan kasemler,
(yeminler) o gibi zanda hulu:nanlarn hatalarn kendilerine
bildirmek iin ~htiyar olunmu usul amlesindendir. Yani bu
eya, hikmeti ilahiyeye na.zha:dye:t bakrmndan _yle bir mer-
tebede bulunuyor ki Cenah~ Hak onunla yemin ediyor, gya
ki Cenah Ha:k:kn tazimine arzi istihkak ediyor. Artk her e
yin haliki olan ve btn varlklarn varl, kendi vcudu
ezelisi ile kaim bulunan Hallak Azimin (Ulu Yara:damn) tazi-
mine mazhariyet kadar byiilk eref olabilir mi?

Asr nedir?

Asr, zamann malfm olan bir cz'dr ki o da konuan

kimsenin ha:k:alarile yaad rt:ddettir. ister bu mddet se-
nelerin saysile takdir olunsun da mesela yiiz sene densin, is-
terse miktar hi tayin olunmasn. Yahut le ile a:kam ani-
sndaki bildiimiz vakittir. Burada her ikisinin ihtiyan, do
n olabilir. nsanlar ewelkine svp saymay adet etmiler~
dlr. Evet, herkes bulunduu asrdan mrtekidr. Sras ge1-
dike bu asr, cehalet asrdr, alaklk, mvruvvetsizli:k asrdr,
der. Hayra dair murad ettii eylerin kaffesini de kendi-
~:inden asrlarca evvel gemi olan zamana. isnad eder. Onun
iin Cenab Hak asr narnma yemin et:n'ek suretile bu
i;tikadn kalpLerden sHinmesir~i, insanlar taraBnda111 hor
grlen bir mali-yyetin tazine layk saylqasn murad edi~
'
yor.
kinci manaya gre ise asr gerek Kureye, gerek sair
kubllelere mensub olan isiz bir takm araplarn Haremde,
yahut sair mahallerde toplanp' gybet ( ded1kduculuk, fas-
~:allk) gibi, tekini berikini tnaskaraya_ almak iin hi
faydas olmayan eylerle urat,klar zaman o1duu i)in,
~i h in lerde bu zamann fena bir zaman olduu, erden baka
14

bir ie yaraanad zanm iyice yer etmiti. ;te Cena!h 'Hak

bu fenaln zamanda olmayp kendilerinde olduunu; yoksa
o zamann yerleri, .gkleri yaratan Halika~ cayi kasem olacak
dreeoelerde eref sahibi bulunduunu, onun iin bu V'akti, o
vaktin anna yak.acak su11ette yaamak; ulvi ilerle geir~'
rnek, kt iler yznden urayacaklar ziyandan bu suretle
kur'tulmak lazm geleceini beyan buyuru:yor.

Hsran nedir?
Asr kelimesi iki rnanadan hangisine alnrsa alnsn, bu-
radaki kasem, Cenab Hakkn bize irad etmi olduu bir ha-
kikati belirtmek iin varid olmutur ki, o hakikat . de insa-
nn bsran iirde bylunmasdr. Bu bir haberdir ki, tekide
rniUhtadr. Zira ha1kn bir ounun z;annna gre bu Surede
istisna edilen a'rnalin, ahvalin haricinde yle i1er vardr ki,
hi de bsran :rqucip deildir. Hatta bunlann inanna gc
re man saadeti. denil~n, fazilet denilen kay:l'tlavdan varestte
ka1fuak; fikir hrriyeti, fiil hrriye:ti narn. altnda hi bir
fenalktan, hi bir fuhutan geri \.almarnak,: ukqada helaki
mu ci b olsa bile, dnyada i~fsin hi bir. hazzn diri etme-,
rnek ile olurmu. Yine bu i.nan~a gre milletler. iinde. yle-
leri varm ki, ferdieri heveslerine kaplmak ihtirasbrna
eSir olmakla ber~ber servet kazanmaa devam ettike kuv-
vet ve kudret sahibi olmak i~n 'her areye ba vurduka
rnes'ud olmaktan geri ka1rnY,orlarm!.. ster bu aldanlar
iman etsi:;ler, ister etmesinler, ister doru drst iler i
lesinler, ister ilemesinler; ister birbirlerine hakk, sabr
tavsiye etsinler ister etmesinler, rniilsavi imi!..
. Bu. ~ann besleyenlerin says her va:kt ve her yerde sa-
ylamyacak derecede oktur .
. :Fakat Kur'an- Kerim'in telakkisine gre bu hatt hare"
ket, bsrandr (ziyandr). Husr lugatda dalal, helak, nok-
 s

san manalarma gelir.. Yapm olduu iin insana getirdii

her er, husurdur. H:sran ve hasaret de bu mariayadr.
Zira insan o iile bir faide peinde kouyrdu. Halbutki neti-
ce byle zuhur etmiyere:k sa'y kendisini istedii:nd<im mah-
rum brakt, bilakis ekindiini bama getirdii iin hs-
rana uruyor. Yani maJkisad.Yo-ltnda dalale ('sapkla) ura
m, nefsinin arzusunu tatmin hususunda nokisanlk gster
nii, fakat peinde koaflken yorgunlua uram oluyor. Sa-
na elem veren seni nahrun brakan, cannlin sikntya u
ramasna, kalbinin ztrap duymasnc: sebep olai her ey
aradn zvek iin bir noksandr.

Sen kaLbe huzur verecek, maietini refaha kavutum

cak bir i iler de ibilakis ztralba der'sen; kasdnda dalala,
sa'yinde hsrana u.ram olursun. Ayetdeki hsran ise -mut-
laktr. Dnyevi veya uhrevi kaydile mukayyed deildir. Su-
rede anlatlan vasflar hah oln1ayan her mkellef iin ge-
rek bu fani hayatta, gerek onu takib edeoek- b~a.ki haya1ta.
hsnindan bir hisse vardr. Zira yukarda sylediimiz gibi
sure Mekkid!r. Mekki surelerdeki hitap ise bir ok ayertler
de umumidiL

man nedir?
Bu suredeki iman da mutLakdr, ve hi bir ey ile my-_
kayyed deildir. Bun.unla beraber mu]ataplarn anlad~
manadadr. man, umuma kar hitaba en, mlayim ekilde
tarif . iin' yle denelidi~: ~an, nefsin hayr ile errin, :fa-
zilot ile reziletin arasndaki fark yakinen anlamas, .bu v.ar-
l.k alemi zerinde hayra .raz olan, laki~ erre raz ~~Lma-,
yan, fazileti is;teyen, l~kin rezileti istemeyen mutlak: bir
vcudun nigehban olduunu yine o itminan . ile bilmes~
mahlukat arasndan dilediini esrar ilahisind:en bazsna
mahrem ederek bu mmtaz in~anlar, sair insanlara do~ru.
f6

yol gSitermek, kalplere fasid hevesierin ve ihtiraslari misli

girebileceini, akllara salam. delillerin her yol ile eriebile
ceini bitdirrnek, vazifesi ile mkellef tUJtmu olmas da o
vaoibl v1cudun ralbrnet eserleriden olduuna itikad et:ne
sidir. Ta iki be:er, o sahih deliilere yndsin. o tarik ile ken-
disine telkin altnari hakikailan iYi karilayarak kabul" eF
sin, kalbinde fasid hevesiere kar ak duran m~nfezleri ka-
pasn, o gibi fasid ihtiraslarn ile:Dde beklenilecek sirayetine
kar -da kat'i ebedi bir aiim ile, mdafaada bulunsun.
Yoksa iman, UffiU.."lliyetle sanld gibi akln vicdann
dalli bulunmakszn srf taklitten ibaret olduU halde ka-
Ql_ olunan ncerred ma,hi:yet deildir. Bu eit iman, pey-
ghl)Jberlerin peygamberliini gerek say:m bir ok millet-
leri hsrandan kurtarama:;tr.
Asl imandan maksat, ruhun itminanna, ruhi kuvvetle-
rin itikadlar benimsernesiine bal olan .imandr. Mminlcr
~cak o kimselerdir. ki Allala ve peygamberine inanm, son-
ra hi .bir vehile pheye dmemi, Allah yol~nda m~llari
le, canlarile savanulardr. te gerek kimseler bunlardr.
ayeti bu hakikati apak anlatyor. nsanlarn, dnya ve ahi-
rette ziyandan kurtuluu bu imana baldr.
nsanlarn babalarndan iite:r:ek: :iendii, bir msl-
man ocuunun manasn, mahiyetini anlaaksz.in diline
dolad, haniyet sevkile mdafaasma kaL.k:'t imana ge-
lince, bunun Allah nezdinde. hi bir deeri y.ktur. nk,
heJ1hangi dine mensup bir kimse, bu ekilde yetiir; Allah
nezdinde ka:bul olunan irn.an, ancak :ruhun o itininandr ki,.
ruh onun sayes.inde ulv'i: bir cevherin iine sindiini his-se-
der. Kalbin o it:ikaddr ki kalp iindeki mevkiini yine kalp
takdir eder. Ruhu, hakiki hayata kavuturan ruhu kemale
ykseltecek her eyi hazrlayan iman, bu trl imand~r.
man olmad halde iman dedikLeri ey ise, ruhlan tahrib
eden, insanlar felakete srkleyen bir ba belasndan ba
ka biT ey deildir.
 11
A'mali saliha nedir?
Sredeki a'mali saliha'ya gelince akli selimin reddetr.e
dii o hayrl ilerdir ki, herkese faydas dokunur, herkesin
menrfaatile1 h:errnahenk olarak yaplr. Bunlarn bir bsm,
btn mahlUik'atma her trl hayr ve iyilii 1tfeden Allaha
karz arz kran ifade eder. Dinin emrettii i!badetler gi-
bi. Bir ksm da hayr yolunda maln feda etmek, muihta
olanlara yardm etmek; yahut verilen hkmim-de adaleti
gzetmek, her hangi bir kimsenin zulme uramasna jm.
kiin vermemek giJ,,i bir takm iyi hareketlerdir. Bir ksm
da emanet gibi iffet gibi, insaf gibi, ihlas ve muhabbet gibi
gzide sfatlarn asl kaynandan sadr olan faziletlerdir.
Demek ki ister bedene bal bir zahiri hareket eklin
de tecelli eden, ister ruha ait bir batni vasf eklinde gze
arpan her ey a'mali saliha cmlesindendir. Nefis mca-
hede ile a'male altrlrsa, a'mali benimser ve bunlar iti-
yad eder. Dinin emrettii hkmler bu a'mal evresi iin-
dedir. Onun iin kendilerine peygamber gnderilmeyen
milletierin akl yolile kefettikleri faziletler de bu a'mal s
rasna girer. A'mali salihann yle esaslan vardr ki, btn
insanlarca kabul edilmi ve hepsi tarafndan tannmtr ve
onun iin bunlar zerinde ihtilff vuku bulmaz. Bu yzden
bu easlar Kur'anda maruf,, diye bahis mevzuu edilir ve
zdlarna da mnker denilir. Yani, maruf olan esaslar ak
li selimin kabrtl. ettikleri, mnker>> olanlar da onun red
ve inkar ile karladklardr.
Tevasnedir?
Tervas, iki ahsdan birinin dierine bir eyi tavsiyede
buluninasdr, Sure:i erife, mminlerin birbirlerine hakk
tavsiye ettiklerinden bahsediyor. Hak, batln mukabilidir.
Manas hemen herkesee malum olmakla berabe;, insanla-
rn ou bu manay cziyata hamlederek yanlrlar. Mese
18

la ilerinden biri kalkarak ba:tl olduu ap aikar olan bir

batl, hak suretinde telakki etmek ister. Eer suredeki hak
kelimesi tavsiy;e eden adamn telakkisine bal olmak la-
zm gelseydi o zaman nana yle oluDdu: Her biri arka-
dana hak olduuna . inand eyi tavsiye eder ve o tav-
. s iye . ettii eyi kabul erilmesini i,s;ter. Halbuki birinin hak
olarak tandn ve tavsriye ettiini bir bakasnn ayni e
kilde tanmas ve onun hak olduuna kail olmas beklenmi-
yeceine gre o takdirde rtevas, mnakaa ve mcadeleye
yol aar. Ayeti keimenin istedii bu de~ldir. Onun is,tedii,
iki ahsd'ln her birinin dierinde, hak olduuna inanm
olduu eyi arat:rmay tavsiye etmesi, onu hakkn delille-
rini bulmaa ve asl hakka varrnak i,in alp abalana
a tevi,k etmesidir. ayet hakik tavsiye eden adam, muhata-
bmm yapt aratm1ada sapttn grrse delil ikame
ederek onu doru yola eviecek, onun istidlalde taksirini an-
larsa onu ikaz edecek, iler:in i yzne nfuz etmeksizin d
yznde kaldn his ederse i yze nfuz etmesini salaya
caktr. Fakat bu vazife yalnz bir tarafa ait deildir, iki taraf
da birbirine .kar ayni vazifelerle n:kelleftirler, ve tevasnn
manas budur.
Hakk tavsiye :
Birbirine hakk tavsiye etmek a'mali saliha evres m
cledir. Onun ayrca adile, sanile zikrolunmasmdan maksat,
hakkm anm ykseltmek, onun bal bana bir kurtulu
osas olduunu anlatmaJkhr.
Hakk tavsiye eden bir a.damn kendi vasiyert ile amel
etmese de bu vazifeyi yapmakla kurtulmu olacan ve
kurtuluun yalnz tevasiye bal olduunu sanmas yanl
tr. nk hakk tavsiye eden kimse den maksat, hak
iizere olan ve hakk tavsiye eden dir. Zaten bakasna bir
eyi tavsiye eden kimsenin, o eyden en byk pay alm
olmas gerektir. Yoiksa bir ii laykile yapmayan ve lay,kile
yapt bir ta,rafndan belli oLmayan kimse nasl olur da
 19

bakalarn o ii yapnaa davet eder, yahut davert etse de

muvaffak olabilir? Kendileri mniker olan eylerden eik'in-
medikleri halde insanlar maruf olan (makbul ve makul
ola.n) eylere sevk etmek isteyenlerin, muvaffak olmalar
yle dursun, insanlar vardrmak .istedikleri gayeden bs.
btn tiksindirirler. Kur'an- Kerim,. ise ziyandan kurtuluu
evvela herkesin hak zerinde olmasna, sonra o hakk tav-
si:ye etmesine balamaktadr ve iin dorusu da budur.
Sabr nedir?
Sabr ise btn gzide ahlakm ana kayna~dr. Kur'an-
Kerimde yetmi yerde zikrohmmas, deerinin bykln
gsteren bir delil olarak irad edilir. Fakat bu sayy ileri
srmek okadar byk bir fayda temin etmez. Bize lazm
olan nokta, Hak Buyuruunun bu fazileti ere:k sabrl
kimselerin mutbka muvaffak olacaklarn, mutlaka mura-
da ereceklerini mjdelemesidir.
Sa'br, ruhun o kudret kaynadr ki hak yolunda cia-
yanlmas g olan btn mihnetlere katlanmak, nefsin ho
lanmad btn meakkaltlere gs germek ancak onun
sayesinde mmkndr. Btn beeri meziyetlerin kemali,
bu meziyete baldr. Bu seeiyeden mahrum olmak, yahut
bu kudret kaynandan istifade e:dememek, bir insan iin
en byk felakettir. Fertled, bu bakndan zaafa uram .o
lan bir milletin, her eyi zayf olur ve btn kuvvet kaynak-
lar tiikenir.
Bunu bir misal ile izah edelim :
Milletierin birine bakyoruz, onu ili:n bakmrdan ge"
ri gryoruz. Sebebi nedir? Cehalet ile penelemekten ve
onu yenerek ilim ile aydnlanmak iin uramaktan yz e
virmektir. ilim sahibi olmak ise uzun uzadiye almaa, bir
ok skntlara gs germee baldr. Bu alma~ ve bt
gayreti gze alamyanlar, yani cehalete kar sava anaa
dayam:n.yanlar, n;kallitHkle iktifa ediyor ve karanlk' iin
de yayorlar. Bunlar sabr faziletinden mahrum insanlar~
10
dr. Bunlar ilim yolunda hi bir meakkate gs gennemi,
hi bir gayret sarf etmemi olduklar halde gemiierin gay-
retlerine kuru sayg gsrter:rnekle, onlarn gece gndz al
m, olduklarrm anrmakla kendi harekertsizliHerinin, gay-
retsizliklerinin kusurunu rtm olacaklarn sanyorilar.
Halbuki bunlar, gemil~rine kar hakiki " sayg beslemi ol-
1

saydlar, onlar kendilerine rehber sayarlar, onlarn tuttuk-

lan yolu tutarlar, aratrma yolunda katlandklar yorgunluk-
lann bir ksmna olsun katlanrlar, elhasl onlar gibi alrlar,
abalarlar, onlarn varamadklar ahikalara rtrmanrlar ve
bylece sabr dediimiz o yksek meziyeti haiz ilcimseler ol-
duklarn isbat ederlerdi.
Milletleri brakarak, fertlere bakalm:
Fertler iinde :)rleleri vardr ki, bir eyler renmek
iin alr ve renir. Fakat rendiini bakalarna ret
mee takat getirmez. Yani sabredemez. Bylesi haroknda
verilecek hkm onun sabr faziletinden ma:hum olduu
dur.
Yahut bir talebe, mektehine bir sene veya iki sene de-
vam eder, sonra tahsil glkleri yz gs:terecek ders~i bra
kr, yahut okuduunu anlamak hususunda geveik davranr,
ya:hut babas tc.vhsil masrafn ksmak isteyer'ek olunu ken-
disi iin daha karl sayd baika bir ie srkler, olu da
ilim peinde komaktan vaz geerek cehalet yoluna dalar.
Bunlarn hepsi sabr ve sehat faziletinin zaafndan ileri ge-
len ktlklerdir.
Tamahkar bir adamn btn ii gi.ic maln tutmak
ve elinden karmamaktr. Bylesi, bir ok hayrl iler kar-
snda kald halde hepsinden yz evirir ve hi birine de
yardm etme:k istemez. Bylece vatarna ve mill~t:ine zul-
n:etml, milletini hor gr:m olur. Bu adamn elini bal
yan sebebi aratracak olursak Sabr ndaniki zaaf derhal
gze arpar. nk bu adam vahimesinde dolap gnn
 21

btrinde zerine kmekle kendisini tehdid eden zatu-

retin korkun hayaline kar duracak derecede bir sabr'a,
bir metanete malik olsayd, kendini bu hrstan kurtarr ve
milletine mutlaka faydal olurdu.
srafa dadanan bir adam, keyfi urunda bir ok eyler
heder eder. Hevesine ba een bir adam, trl trl kepazelik-
lere dalar, nihayet gnn birinde van you biter, hali fenala-
Jr, eskiden itibar sahibi olduu halde sefalete urar. Btn
bunlara uramasnn sebebi, nefsan hava ve heveslerine mu-
kavemet gstermemesi, yani sabredememesi, kendini uurum-
lara ~varlanrtaktan alkoyamamasdr. Bu adam, nefsan te-
mayllerine kar sabr ve metanet gstermi olsayd hem ser-
veti elinden gitmez, hem kendisi de bu felakete dmezdi.
Elhasl btn rezaili saymak, hepsinin asl sebeplerini
aratrmak istemi olsak, ya sabrn zaafnda, yahut yoklu-
unda karar klarz. Btn faziletleri de sayacak ve faziletle-
re kan ve can veren kayna aratracak olursak yine sabr'-<t
varrz.

Mevkii bu derece yksek olan bir fazilet, Hak Buyuru-

unda anlmaa liyakat kazanmaz m ?
Hak, ilmin medar hayatdr. tminan onunla hasl olur.
Ve akl, onunla yakn sahasna varr. Sabr btn faziletleri
faaliyete geirir, btn ktlkleri def eder ve btn iyilik-
lere varlk verir. Bu kadar kymetli iki esas, insanlarm baa
rabilecekleri en deerli iler arasnda, herhalde en fazla ani
maa layktr. nk herkesin dikkatini bunlarn zerinde top-
lamak, ve herkesi bilhassa bu iki esasa tutuninaa tevik et-
mek bu sayede mmkn olur.
***
imdiye kadar verdiimiz bu izahat, Surei celidede bahis
mevzu olan btn esaslar ksaca belirtmi, ve insanlar iin-
, de bsrandan kimlerin kurtulmu olduunu aa vurmutur.
Bizim beyan etmi olduumuz manaya gre iman, insan
22

ruhunun o tavrdr ki insan, bulunduu fena halden kurtul-

mak iin o tavra (o teldmle) ykselmitir.
nsanlarn nefsi, ehvetlere dknlk bakmndan, hay-
\ enlar gibidir. Bir fark, gemiteki bir zevkini hatrlamak,
gznne getirmek, gelecekte cluyaca bir hazz tasavvur ede-
bilmektir. Bu yzden lfet etmi olduu lezzetleri elde etmek,
istikbalde onlar kat kat salamak iin gsterdii hrs, hayvan-
larn hrslarile llmiyecek derecededir. Her nefis, hevesleri-
nin ve hrsiarnn gzettii zevki elde etmek iin kuvvetlerini
kullanr. Beerin her ferdi kendisi iin lezzetli, yahut faydal
tahayyl ettii her eyi elde etmek, naho, yahut muzur say-
d bir eyi mahvetmekten baka bir ey dnmezse, bun-
dan byk bir fenalk tasavvur olunabilir mi ? nk bu tak-
dirde arzu ettii bir eyi bakasnn elinde grnce onu gasb
iin hcum edecek, yahut kendisi iin muzur sayd eyi or-
f[tdan kaldrmak iin saldracak.
Bir saldrgann tecavzn nlemek iin, hcuma urayan
ahsn kuvvetinden baka bir engel yok. lerinden biri de hay-
rm, yahut errin, faziletin yahut reziletin aslna astarna inan-
myor. Herkesin nazarnd(a hazz : ho veya faydal grd
eyden ibaret. Ama o ey bakas iin fena, yahut muzur ol-
mu, kendisince msavi.
Beeriyetn hayr ile erri ayrt edemedii devrini tasvir
eden bu vaziyet, hayr ile erri ayrt edernemenin ne byk
bir mahrumiyet, ve ne byk bir felaket olduunu vuzuh ile
belirtmiyar mu ? Bu vaziyetn en byk hsran olduu aikar
deil midir ?
Hayr ile erri ayrt etmek esasna, uuru lahak olmayan
her ferdin dalaletten, ktlkten hissedar olmas pek tabii ol-
duu gibi fu ferdin dier fertlerle olan muamelatnda haksz
davranaca da muhakkaktr. Ama bu fert hayr il6 erri ayrt
edebilirse vaziyet deiir. Bakasna verecei ezann kendisine
de eza getireceini anlar. Git gide bu yzden vicdan azab duy-
maa balar.
 23

Fakat hayr ile erri ayrt etmek kafi deildir. Beeri'kur

taracak kuvvet, her bir hareket ve her bir amel kendisine mn-
tehi olan o fevkalhayal kudete, o saltanat kahireye iman et-
mektir. nk O'na iman etmeyen, masivann O'na msahher
olduunu anlamayan insann gz kr, basireti aksak,' vehmi
bijyk ve gvendii her ey sarsaktr. Bylesi, karsnda gr-
d kuvvetlerin her birini, mevcudiyetinin kayna sanar,
onun kendi hayat zerinde messir olduuna zahip olur; Se"
bebini anlamad bir er kendisine isabet ederse o karla
t kuvvetlerden birini sebep olarak tahayyl eder, yahut
emei olmakszn kendisine bir hayr isabet edecek olursa va
himesi o hayriin kr krne bir kaynak icad eder. Bu yz-
den nazarnda ilahlar oalr, her eyin sebebini aratrmak
ve bulmak yolu yzne kapanr ve bunun neticesi olarak ha
yatma ait btn ilerde gvenilrnee layk olmayan eylere
giivenir durur. Bu ise putperestliin alabildiine inkiaf etme-
sine, beer aklnn bu yzden bozulduik:a bozulmasna ve in-
sanln bsrandan hsrana uramasna sebebiyet verir.
Fakat grdmz btiin kuvvetlerin bir kuvvetten sadr
olduuna, o kuvvetin de bir iradenin idare etmekte olduu ni-
zama tabi olduuna iman eden kimse, karlaaca haynn,
yahut errin sebebine vakf 0luncaya kadar aratrmalarda
bulunmak ister, yahut ii mukadder esbaba vardrmak her akl
iin vacib 'olduuna itikad eden insan, phe yok ki, bu dala-
lin errindenemin kalr ve kainatta mevcut olan eyann hep-
si de gzne msavi grnr, cmlesinin bir Allaha ait olup
bu hususta hi birinin dierine kar bir imtiyaz olmayaca-
n, ~rada bir fark varsa hususiyeder itibarile olacam ya-
kinen anlar, bu sayede kalbi her bakmdan skunete kavuur,
birti~ne inand Allaha kar itimad antarak a'mal ve efalin-
de .O'nun ezeli. kanununu asmaz, esbab ve msebbibatn tabi
olduu nizarndan ibret alar~k huzur ve itminin iinde yaar,
kudreti la'iye hakknda anlayabilecei. mertebeyi anladktan
~onra hi bir eyden korkmaz olur.
24

Bu yksek hikmetin insanlar arasnda doru yollar gs-

terecek, ek ve phe perdelerini aarak mjdeciler ve p~y
gamberler zuhurunu icap ettireceine inanmayan, o gzide yar-
iklarn peygamberliini teyid eden deliliere kar gz yuman
insan; bu mritlerin iradndan istifade olunmakszn elde
edilmesi g, yahut bsbtn imkansz bir takm bilgilerden.
hakikatlerden mahrum kalr, hayat meselelerin bir ounu
anlayamaz, efalinin ounda doru yolu gremez, hayra a-
lmak isterken erre der, menfaat mid etti~i yerden zarar
grr. Acaba bundan byk bi;r ziyan olur mu ?
Fakat Allaha kar imann, u bizim beyan ettiimiz tarz-
daki imann kaybeden adamn giriftar olaca hsrann ilk
derekesi, kuclret ve azemeti btn varlk alemini sarm olan
Karliri Mutlak'a tam itimattan doan azm kuvvetinden mah-
rum olmasdr. Mahrum olaca nimetin en hafif derecesi de
rlklerle karlat zaman ruhun en byk desteinden
uzak dmesidir. Urayaca ziyann en na.iz mertebesi ise
trl trl hava ve hevesler arasnda akn kalarak ynelece-
i doru yolu gsterecek bir rehber bulamamas, iinden ka
rnayaca karanlklara dmesidir.
Bangi mahrumiyet bundan daha byk olur ?
Fakat bu mahru:piyet fertlere has deildir. nk millet-
let:: de fertler ,gibi bu mahrumiyete urarlar.
A'mali saliha (yararl iler); en ok, salam inana ba
ldr. Bununla beraber halk iinde u zann da besleyenler
var: Gya, iman, ef';tle tesiri olmayan, batnda kalan bir ha-
yali, bir ticerred mahiyeti ifade eder bir kelimedir! Yahut
bir ahsn kendini dierinden ayrt 'etmek zer~ edinmi ol-
d,1u itikaddr. Bir mslmann muvahhid olduuna, Hazre_ti
Muhammeclin mmetinden bulunduuna itikad ederek. sair
diniere bal olan kimselerden kendini ayrd gibi! Yahut
bir .dine mensup olup herkes gibi o dine ait olduu sanlan
her eye itikad etmekle beraber kendini o dinin muktezasnca
 25

harekete mecbur grmemesi gibi ! Bylp bir iman, sahibini

hsrandan kurtaramaz ! phe yok ki bsrandan kurtulmak
iin a'meli salih (yararl i ve hareket) l~zmdr. Bu yararl
i; ve hareketlerin ne olduunu yukarda anlattk Bunlar ih-
mal edenlere, gerek dnyada, gerek ahirette yklenecek ziyan
kadar byk ziyan tasavvur olunamaz. Hsrana bu manay
verdikten sonra, o iman kaybedenierin ve yararl i ve hare-
ketleri terk edenlerin de hsran iinde olduklar tavazzuh eder.
Cnk ayeti kerime mminlerden olmayan ve yararl iler i
lemeyenlerh hsran iinde olduklarn, ap ak bildiriyor.
Bunun ise hangi zamanda, hangi mekanda olursa olsun,
hangi hal zere bulunursa bulunsun, btn beere amil oldu-
~unda phe yoktur.
* * *
Surei celilede milletierin de, fertlerin de ziyandan kurtu-
luunu temin edecek iki esas (iman ve a'mali saliha) zikrolun-
duktan sonra iki esas daha varid olmutur ki, bunlarn her bi-
ri fertlerin .el birliile gerekleir. Bunlar, birbirine hakk tav-
siye etmek, birbirine sabr tavsiye etmek ! Tek fet"t, bunlar
tek bana eda edemez. nk birbirine tavsiye ancak m-
1\;'addit ahslar tarafndan yaplabilir. O halde saylar ne ka
dar ok olursa olsun, milletin fertlerinden her biri .tand
sair fertlere hakk talep ve iltizam ile, her ite sabr ve meta-
net dairesinde hareket ile vasiyette bulunroadka bsrandan
kurtuh yoktur. Eer tek bir ahs bu vazifeyi ,ifa eder ve ba
kasna vasiyette bulunur, lakin bakalar onun ifa ettii bu
\ azifeden geri durursa cmlesine behemehal dnyada hsran
gelecektir. Zira bir milletin en byk ksm haktan, ve herkesi
hakka armaktan yz evirir ve kalplerdeki sabr ve meta-
net zaafa urarsa, phe yok ki, o millet batln istilasna u
rar, o milletin azmi krleir, hali fenalar ve bylece kendisi
izrnihlal uurumunu boylam olur. Dnyada bu byledir. Ahi-
. r ete gelince, orada ziyan, yalnz vazifesini yapamayana, yahut
26

kendisine hak ve sabr tavsiye olunduu halde bu tavsiyeyi

dinlemeyene ve kabu"I etmeyene ait olur. Eer tavsiyede bulu-
na: adam, sznn dinlenmesi iin mhta olduu vastala
n elde etmez de muhatabnn ademi kabul kendisinin nasi-
hat hususunda tuttuu yoldan ileri gelirse, yani o nasihatlar
baka bir suretle anlatt takdirde kabul etmesi mid olu-
nursa o zaman ahiretteki bsrandan onun da hissedar olmas
lazm gelir.
Ktlklerin alabildiine yayldn grdkleri halde az
larn amayan, ktlklerin nn almak iin hi bir hare-
kette bulunmayan bir millet hangi kurtulua layk olabilir.
Ktlkler ise fertlerin bozulmasna ve milletierin kmesine
&ebep olur.
Birbirine hakk tavsiyeye, birbirine sabr tavsiyeye iki
e->as dahil oluyor ki, biri marfu emir, dieri mnkeri nehiy-
dir. (Marufu emir, iyiyi, doru~, gi.i,zeli is,temek, mn:l}eri
nehiy kty, batl, irkini yasak etmek). Zira hak ile vasi-
~ette, hakka davette bulunan adam batldan nehiy etmedike
bu vazifeyi tamamile ifa etmi saylmaz. A'mali salihann (ya:
rad ilerin) glklerine sabr ile tavsiyede bulunan adam
a'mali rezilenin (rezil ve kt ilerin) ktlklerini, gzel i
lerin braklmasndan husule gelerek neticeleri anlarnaclka
ve gstermedike maksada varamaz. Fertlerinden her biri elin-
den geldii derecede bu farz eda etmeyen bir millet iin dn-
ya ve ahirette ziyandan kurtulmaa imkan yoktur.
Hi.lsrandan (ziyandan) lmrtulmak isteyen her millete u
farz eda etmek vacibdir. O da: Hayr tavsiye etmek, erden
korunmak, yahut birbirine hakk, birbirine sabr tavsiye et-
mek. ~-- '

ayet bir millet ahlaka urad alalmalar yznden

hayr namna, hak narnma vuku bulan tavsiyeleri ktmsiyor,
yahut herkesi hayra davet etmek hususunda geveklik gs"
termeyi tercih ediyorsa bu hal o milleti dnyada zillet, esaret
ve izmihlale, ahirette azaba srkler.
 27

Bir millet bu yolda geveklik gsterdii halde onun islah

edilemiyeceine inanarak ortalktaki fenala yalnz kalben
buzetmek suretile, dnyadaki bsrandan olmasa bile, hrev]
I:srandan kurtulacana kail olmak, hi bir kimse iin caiz
olmaz. Geri bugnk mslmanlardan bir ksm, bilhassa din
2limleri buna zahib olmaktadr. Fakat bu zehaplarnda pek
byk hata ediyorlar. nk bunlarn vazifesi, kendilerinden
yz evrilse de, baka m . yaplsa da, halk irad etmek ve zi
yandan kurtulmann yolunu gstermektir. Onun iin bu vazi-
feyi baarnaktan kannaa imkan yoktur. u var ki gerek
Ulemaya, gerek lemadan grneniere bu vazifeyi eda iin ha-
lin, zamann btn icaplarn, her milletin hususiyetlerini na-
7ar dikkate almalar, sz sylemenin usuln renmeleri,
sz syleyebilmeleri iin milletierin tarihini, milletleri yksel-
tm ve alaltan arnillerin mahiyetini.renmeleri, ahlak ilmine,
ruhiyat ilmine vakf olmalar, elhasl batl fikirler akllara na-
sl yol bulur, akl ile hakkn aras nasl bulunur, insanlar er
den nasl korunur, hayra nasl cezbedilir gibi btn incelikle.
ri bellerneleri ve ona gre insanlara hitap etmeleri lazmdr
Bunlar renmeden halka kar sz sylernee teebbs ettik-
leri takdirde halka bir ey retemiyecekleri iin halkn veba-
lini yklenmi olurlar. Bunlarn, aciz oldukillrn sylemeleri
de bir fayda temin etmez. Zira bunlar dedikodu ile, elfaz m-
nakaas ile o kadar vakit kaybediyorlar ki, kayp ettikleri bu
vakit, msbet ilimleri tahsil etmelerine fazlasile kafi gelir.
Bunlar da eski bykler gibi ilim tahsiline alriarsa Allah
da onlara yardm eder. Halbuki byle yapacaklarna lzum-
suz bir takm tahayyllere dalarak vakit kaybediyor, sonra acz
iddia etmekle vebalden kurtutmay umuyorlar. Bunlar maze-
retlerinin kabul olunmasn deil, balarna bir belann gel-
mesini beklemelidirler.
Bi beladan kurtulmak isteyenler, gsterdiimiz tarzda a-
lmal, uramal ve bu srenin anlat<t drt esasa sarlma
ldrlar. nk bu drt esas, insanlarn bahtiyarln tcnine
kafidir.
 //,tt 4/,p 1""" "

~~~~~{~~----------------------~
~/~

. " .
FETIH SURESI'nden [3]
Bismi'IIahi'r-Rahmani'r-Rahim
Huvellezi ersele resulebu hi'lhuda ve dini'l-hakki li yuz.
hirehu ala'ddini kullihi ve kefa bi'llahi ehida.
MEALi
yle bir Hakimi Ezelidir ki: islam btn diniere galip
karmak iin, peygamberini hem irad, hem dini hakk telkin
vazifesite gndermitir. Buna ahit ise, Allah yeter.
TEFSR

Hak dini olan slamn bilaistisna btn diniere galip ge-

!ceini, bir gn gelip, yer yznde mutlak hakim kesilecei
ni, Hazreti Allah, bize bu ayeti celilede vaad ediyor, hem vaad
ile de kalmyor, bu vaadin kat'iyetine, zatl kibriyasn ahit
fi;steriyor.
''
Nr:: byk vaad, ne muazzam teyid!
Mfessirlerden bazlar bu ayeti kerimenin yalnz ~nde
rildii zan~ana bakarak daha Mekkenin fethile bu vaadi lahi
rn tahakkuk etmi olduuna kani oluyariarsa da bizim bu

[3] Kur'an- Kerim'in 48 inci Suresi dir. 29 ayet'tir. Burada 28 inci

ayet'i inceleiimektedir.
 29

kanaate itirakimiz ancak dini hakkn galebesini, lakin kat'i,

kahir bir galebesini grmekle ~kabil olabilir.
Demek: vaadi lahi henz tahakkuk etmemitir. Demek:
slamn mazisiinden daha ok parlak bir ist:ikbal:i olduuna
iman ederek ona gre almak en byk vazifedir. Yoksa hem
bir taraftan Allah vaadinde asla hlf etmez; asla caymaz
ni.ealindeki ayetleri dilden drmemek, hem dier taraftan
byle en kat'i vaadi ilahinin tahakkukundan meyus olmak,
kfrn ve imanszln pek garip ekli olur.
Bir riyazii fatinin dedii gibi Bu din ya vahiddir, yahut
sfrdr. Kesir olmasnn ihtimali yoktur.)) Dinin vahid oldu-
guna iman edenler, byle iki de bir srail oullar gibi :
Yoksa sizler kitabn bir ksmna kar milmin de bir ksm
na kar kafir misiniz?>> itabna i1edef olnamaldrlar.
Mslmanlara ve gerek mminlere den vazife, evvel\\
Allahn vaadine kat'iyetle nanmak, sonra bu vaadin bir an
evvel gereklemesi iin ellerinden gelen h~r hizmeti baar
mak, her eyden nce bakalar iin fazilet rnei olmak, gay-
ret ve ciddiyet nmunesi olmak, elhasl Kur'ann emrettii
btn gzide ahlak yaatmak ve hayatlarnda canlandrmak-
tr.
/
 "'
HUCURA "' .
T SURESI'nden [4]
Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim
Ya eyyhe'n- nas inna halaknakm min zekerin ve nsa
ve cealnakm 'i.ben ve kaballe li te'arefi. inne ekremekm
inde'liahi etkakm inne'llahe a'limn habir.
MEAL
bilmi olunuz ki, Biz sizi bir erkekle bir ka-
Ey insanlar,
dndan yarattk; sonra, tanabilmeniz iin her birinizi aslla
ra, kahHelere ayrdk; Allahtan en ziyade korkannz kim ise,
ite AHal yannda en bynz odur; Allal sizin iinizi, d
mz bilir.>~

TEFSR

Bei vakit namazn

Alery:hisselatt vesselam Efendimizin
arkasnda 'klar,
bu tertibi hi bozmaz, bir siyah kle varm.
Gnn birinde Efendimiz bu kleyi mescidde gremiyerek, ne-
rede olduunu sormu. Hmmadan yatyor. cevabn alnca,
yoklamak iin yanna kadar gitmi. Aradan gn getikten

[4] Kur'an- Kerim'in 49 uncu Suresidir. 18 ayet'tir. Burada 13 nc

ayet'i incelenmektedir.
 31

sonra Resuli Muhterem Efendimiz Hazretleri klenin halini

sordurup son nefese geldiini renince tekrar bulunduu eve
uram. Hastann vefatn mteakip cenazesini kendileri y
l<:am, kendileri defin buyurmu.
Gerek muhacirm, gerek: ensar bu va1kay pek byk bir
ey olarak telakki etmiler. te onun zerine surei Hucura-
ta mensup olan bu ayeti ikerime nazil olmu.
Erkek ile kadndan maksad Adem ile Havva'dr. Herke-
sin dorudan doruya kendi anas, babasdr, diyen mfessir-
Jer de vardr ..
(uub) a'bn cemidir. a'b kelimesini ktk lafzile ter-
cme edebiliriz ki silsile hususunda araplarn sayd alt ta-
bakann mntehasdr. Bu tabakalar aadan yukarya doru
u isimleri alr : Fasile, Fahz, Batn, Amare, Kabile a'b. a'b
hepsinin asldr. Yani Kabile a'bdan, Arnare Kabileden, Batn
Amareden, Fahz Batndan, Fasile Fahzqan, :kyor. Bunu bir
misal ile gstermek lazmgelse denir ki: Abbas Fas>iledir; Ha-
im Fahzdr; Kusay Batndr; Kurey Amaredir; Kinane Kabi-
ledir; Huzeyme a'bdr.
Ayeti kerime sarahaten gsteriyor ki : insanlarn asllara,
kabilelere ayrlmas, nesepleri yekdierine karmamak, her
ahsn hviyeti malum olmak iindir; yoksa babalarla, dede-
kcrle tefahur iin ( nmek iin) deildir !.
Hasebin, nesebin hi bir kymeti olmadn bildiren ala
disi kerime pek oktur. Haccetl vedadaki ihtar Peygamberi,
mmetin kyamete kadar hatrndan kmamaldr.
(Allahtan en ziyade korkammz kimse, ite Allah yaronda
en bynz, en iyiniz odur.) teblii ilahisi Kur'anda; bunu
mfessir olan hadisi eriflerin bir ou meydanda iken hala
tannm bir adamn ahfadndan olmay medar temayz bi-
lenler var!
Ulemayi islam,iyenin en byklerinden olan Knal zade
Ali Efendi merhum diyor ki : nsan, hatta Peygamber slale-
32

sinden olsa, asaZet davasiZe meydan tefahre atlmamaldr.

lira bu davay isbat edebildii takdirde bir ey kazanamya
cok; nki btn an ve eref ceddi muhteremine ait olup ken-
Jisi yabanc mevkiinde kalacak. Asaletini isbat edemedii su-
rette ise; fazla olarak bir de yalanclk reziletini yklenecek.
Ek~biri m;:netten Mevlana ah Nakibende: Silsilei ne-
sehiniz nereye varr? demiler. Silsilei nesebile kimse bir
yere vammaz! cevabn almlar.

'
 ABESE SRES'nden [5]
Bismi'llahi'r-Rahmani'r~Rahim
'Abese ve tevella
En caehu'I-a'ma
Ve ma ydrike le'allehu yezzekka
Ev yezzek)i:eru fetenfe'ahu'z-zikra
Emma men istena
Fe ente lehu tesadda
Ve ma 'aleyke ella yezzekka
Ve emma men caeke yes'a
Ve hve yaha JL)f).'
Fe ente 'anhu telehha.

[5] Kur'an- Kerim'in 80 inci Suresidir. 42 ayet'tir. Burada ilk on

ayt'i incelenmektedir.
34

MEALi
Yanna a'ma geldi diye, yzn hem ekitti, hem evirdi.
Nereden biliyorsun ? O belki salal bulacak; yahut senden
teceini dnecek de bu dnmek kendisine faide verecek.
Kimin gvendii var da ar davranyorsa yzn ona dn-
yorsun; halbuki onun salal bulmamasnda sence bir ey yok.
Dier taraftan, kimin kalbinde Allah korkusu var da sana ko-
a koa geliyorsa ona aldrmyorsun.

TEFSR

Bu sre hazreti Hatice (Radyallah arha) val1idemizin ye-

eni bn Um Mektum hakknda nazil oldu. bn Um Mektumun
. bmi : kavli mehure gre, Kays olu Amr, Um Mektum ise
validesinin lakabdr.
Kays olu Amr a'ma idi; Bazlar anadan byle dodu di-
yorlar; bazlar da sonradan olduunu rivayet ediyorlar. Ken-
disi ilk muhacrlardand:tr.
Aleyhisselat vesselam Efendimiz henz Mekkede idi. Bir
gn Kureyin Utbe, eybe, Ebu Cehil, Abbas, meyye, Velit
gibi ileri gelenleri huzuru Peygamberide bulunuyor, o da bun-
lar imana getirmek iin urap duruyordu. nk bunlarla
beraber bir ok kii dapa mslman olur, midini besliyor-
Ju. Kays oglu Amr, Hazreti Peygamberin tam bunlarla megul
olduu bir srada gelerek, efendimizin szn kesmi : Yare-
sulellah, Allahn sana rettii eylerden bana da ret. de-
mi; hatta karsmdakinin meguliyetinden haberi olmad
iin, bu sz bir ka kerre sylemi idi. yle bir zamanda s-
znn kesilmesi Aleyhisselat vesselam Efendimizin houna
gitmediinden mbarek yznde tabii olarak infial eseri grl-
d; bundan baka Kays ogl':fa arkasn da evirdi. Ayetlerin
sebebi nzull bu vak'adr.
Cenab Hak Nebiyyi Muhteremine itab suretinde ihtar edi-
) or ki : Bu zavall adamn kudretsizlii, yoksulluu sebebile
 35

szn dinlememek, kendisinden yz evirmek doru deildir.

Evot, kendisi fakir, gz alil; lakin kalbi ze:gin, ii uyank.
Senden iitecei hikmeti can kulaile dinliyerek zaptede.:ek;
o sayede cismini btn menahiden (yasak edilen eylerden)
saknacak; ruhunu her trl mlevves batralardan temiz tu-
ta,cak. Yahut o hikmeti hatrlamak mstakbelde de, measiden
(sulardan, gnahlardan) azade kalmasm temin eylemek su-
retile, biarenin iine yarayacak.
Beriki servet, kudret sahiplerine gelince: Bunlarn oun
da o uyank, o hak tanr kalb yok. Bakalarnn isiamma se-
bep olacaklar diye, yani srf mevkileri hatr iin kendilerine
doru dnmek layk olamaz. nsann kudreti hakikatta kalbi-
nin uyank olnasile, bir de hak kendini gsterince ona kar
inat etmiyerek inkiyat etmesiledir. Yoksa, para, mal, hasep,
~esep, kabile, airet, hadem, haem, ta, taht gibi esbab aza-
rnet bu gn var yarn yok, bir takm ireti eylerdir.
Grlyor ki, bu ayat kerime ile Cenab Hak mmete
edep retiyor. Hem yle bir surette ki : Eer biz o adaba sa-
rlm olsaydk, bu gn milletierin en by olurduk. Bu gn
de bize den vazife yine bu edeb ve fazileti benimsernek ve
bu ekilde harekete dikkat etmektir.
 A
UARA SURESI'nden [6]
Bismi'llahi'r~Rahmani'r-Rahim
Ve'-u'arau
yettehi'uhm'l-gaviin. Elem tere ennehm fi
I:.lli
vadin yehimun. Ve ennehm yekflune ma la yef'alfm. il-
le'Ilezine amenu ve 'amilu's-salihati ve zekeru'Ilahe kesiran
ventesaru min ha'di ma zulimu ve seya'Iem'l-Iezine zalemf ey-
ye mnkalehin yenkalihun.
' M E AL

airlerin arkasndan ancak sapklar

gider. Grmyormu-
sun ki, onlar her vadide dolayorlar. Hem yapmadklar ey
Ieri sylyorlar. Yalnz, iman ederek amali salihada bulunan-
[6] Kur'an- Kerim'in 26 nc Suresidir. 227 ayet'tir. Burada son drt
ayet'i incelenmektedir.
 37

Iarla Allah sk sk hatrlayanlar; bir de zulm grdkten son-

a intikam alanlar iin sz yoktur. Zulm edenler ise nasl bir
akibete uradklarn anlayacaklardr.
TEFSR

Bu ayetikerime srei u'arann sonundadr.

Hakikat, her vadiye dalp kan; yalanclktan baka ser-
mayei san'at olmyan; mevzuu tkendike tekinin, berikinin
namusuna hcum eden; herkesin harimi esrarn amak iin
dilini maymuncuk gibi kullanan; bir mazmun, bir kafiye u
runda bin hakikat, bin hikmeti kurban ediveren; bir nkte
hatr iin, hatra gelmiyecek rezaile au aan bu serserilerin
etrafnda daima bir sr kopuk dolar ki, bunlar o herzeve-
killerin kustuklar bezeyanlar nimet itinam eder gibi iltikam
ederlerde gezdikleri yerlere sap dururlar!.
te gerek bu mahiyetteki airler, gerek onlarn yardak
lar, mensup olduklar millet iin birer musibettirler. Evet,
bunlarn says, hsran itimainin en salam ayardr.
Din namna, a4lak namna, Allah korkusu harnma kalbin-
de hi bir his tamayan; zulme, hakszla kar ansamimir-
ruh cua, hurua gelmiyen airler hangi cemaatte mebzul ise,
Allah o cemaatin belasn verecek deil, vermi demektir!.
yle ya, evvela bir milletin ruhu, edebiyatnda, e'arnda
grlr. timai ruhu yksek olan bir milletin sinesinde bu
gibi sefiller, trese de reyemez. Saniyen efrad milletin iti-
mai seviyyesini ykseltmek; bununla beraber, salam fikirleri
beli bir beyann tesiri safirile kalbierde his haline getirmek
ancak airlerin vazifesidir. Bu vazifenin ihmali, milletin izmih-
lalidit.
slam dini iirin temizini makbul, murdarn medhul g-
rr. Aleyhisselat vesselam Efendimiz Hazretleri eshab kirarn
iindeki airlerin neaidini dinledikten baka, devri cahiliyette
yetimi sz erlerini de iirlerinin kynetine gre takdir bu-
yuruyorlard. Hamasetteki mevkii eriilemiyecek kadar yk-
38

sek olan Antara, kendilerinin anilgiyap mazhar istihsan olan

bir airi bahtiyar idi.
Hazreti rnerin hafzasndaki iirler biter, tkenir gibi de-
il idi. Hatta Hazreti bni Abbas (Ali derecesinde kudreti il~
miyesi, mer kadar mahfuzat iriyesi olan adam grmedim.)
derdi.
(ntisar) intikam almak manasmadr ki, burada hem hu-
sus!, hem umumidir. Yani air hcuma, taarruza urayan ah
s masumun intikamn alaca gibi, zulm gren ebnay mil-
letini de seyfi lisanile mdafaa edecektir.
(Zulm edenlerse, nasl bir akibete uradklarn grecek-
lerdir) nazm eelili Kelamullahn en mehip, en edit parala-
rndandr. Teessf olunur ki onu, aslndaki ruhu iddete dair .
bir fikir verebilecek surette nakletmek kabil deildir. Hazreti
Ebubekir abdnamesinin sonunda bu ayeti celileyi irat eylemi
tir. Cervdet paa merhum Ksas Enihiyasnda abdnarneyi ter-
cme etmitir.
 j . . / ':. QL~
/ f -"

~~
ENFAL SRES'nden [7]
Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim
Ya eyyhe'l-lezine amenu'stecibii li'llahi ve l'ir-resiili
za de'akiim li ma yuhyikm va'lemii enne'llahe yehi'tl
beyne'I-ner'i ve kalbihi ve ennehi't ileyhi tuherO.n.

MEALi
Ey iman eden kimseler, Allah ile Peygamberin size hayat
"erecek davetine icabet ediniz; hem iyi hilinizki Allah insann
kendisi ile kalbi arasna girer; u da malumunuz olsun ki siz-
ler onun huzurunda toplanacaksnz.

TEFSR

Ayeti kerime Enfal sresine mensuptur ..

Mslmanlara hayat verecek daveti, ilrne, cihada,. yahut
ahadete hasretmek doru deildir. Zira Evamiri ilahiyenin
kaffesi ya dorudan doruya, yahut dalaysile bizi lmden

[7] Kur'an- Kerim'in 8 inci Sresidir. 75 ayet'tfr. Burada 24 nc

ayet'i incelenmektedir.
40

kurtaracak; hakiki, sermedi bir hayat ile yaatacak mahiyet-

tedir.
Edasna mecbur olduumuz faraizden nam,az gibi, oru
gibi, faidesi yalnz o emri yerine getirenierin ahsna mnha-
sr grnen, bedeni ibadetlerde bile btn cemiyet iin byk
menfaatler vardr. Evet, ebrar mmetin huzuri kamil iinde
klnan n~mazlar yle dursun; fertlerin yalnz erkan zaru-
riyeye riayet ederek ifa edecekleri dini hareketler bile, tabiidir
ki, kendilerini fuhutan, mnkerattan, rezailden ksmen olsun
alkoyar. u hesaba gre efrad namaz klan milletin ahlak
umumisi mazbut olur. Sonra, efrad milletin muayyen zaman-
larda ayni mabetiere giderek hep birden ayni kbleye dnme-
leri; Cenab Hakka ayn lisan huu, ayni etvar huzu ile yal-
varmalar bunlarn arasndaki rabtay alabildiine tahkim
eder.
u basit hikmetleri sayp dkmekten maksadmz lahi
emirlerin hepsinde gerek fertlerimiz, gerek cemaatlerimiz iin
baka yollardan tedariki, telafisi kabil olmyacak -kadar b-
yk nasibei felah olduunu sylemektir.
imdi ayeti kerimeden riyazi bir kat'iyetle u hakikat an-
lalyor ki : biz mslmanlarn, dnyada mevcudiyetimizi kur-
taracak, ukbada selametimizi temin edecek; hasl bize her
manasile hayat verecek olan bu hkmlere sarlmamz bize
en erefli ve en yksek yaay gerekletirecektir.
yz elli milyonluk insan yn nasl oluyor da salam
bir eseri hayat gsteremiyor ? Nasl oluyor da her gn binler-
ce efradnn hakk mevcudiyetine hatime ekiliyor ? Bunu bil-
niyecek ne var ! slam ki dini ftridr; onun alkarn blendi-
ne isyan, ftratn layetegayyer kanuniarna kar isyandr. Bu-
nun cezas ise dnyada haybet, ukbada hsrandr.
Ey mslmanlar Allah size (ilim renin, kuvvet hazr
layn, aln, adaleti dstur ittihaz edin, birbirinize balann,)
diyor. Siz bil'akis eelle reva verir, meskenete der, atalete
 41

.kaphr, zulm adet edinir; birbirinizin gzn oymaa kalk

r, haktan yz evirir, namtenahi frkalara ayrlrsanz bun-
lar sizi izmihlal uurumuna doru gtrr. Ancak bunlardan
saknmak sayesinde felaha kavumak ve hayatta muvaffak ol-
mak mmkndr.
 ~~~~~\
.... , L .. ,

NSA SRESi'nden [8J

Bismi'llahi'r-Rahmfmi'r-Rahim
nne'IIahe ye'mrukm en tedd'l-emanati ila ehliha ve '
iza hakemtm beyne'n-ruisi en tahkmtl bi'l-'adli inne'IIahe
nJ'imma ye'izukm bihi inne'llahe kane semi'an basira.
MEALi
Bilmi olunuz ki : Allah emanetleri ebiine vermenizi, bir
de insanlar beyninde hkmederken adi ile hkm etmenizi si-
ze emr ediyor; Allalm size verdii u nasihat, ne gzel bir na-
sihattr! pheniz olmasn ki, Allah hem iidir, hem grr.

TEFSR

Ayeti celile surei Nisaya mensuptur. Zimaheri diyor ki:

A '

Bu hitap btn emanetler hakknda biit:n insanlara va-

t'it olan umumi bir hitaptr. Bir kavle gre Kal/ei muazzama-
nn perdedar Osman bin Talha iin nazil olmutur. yle ki:

[8] Kur'an- Kerim'in 4 nc Sresidir. 176 ayet'tir. Burada 58 inci

ayet'i incelemektedir.
 43

Aleyhisselat vesselam efendimiz fetih gn Mekkeye grn

ce, Osman Kilbenin kapsn kapad; anahtarn vermek iste
medi.. "Muhammedin gerekten Peygamber olduunu bilsey-
dim o zaman verirdim." dedi. Bunun zerine Hazreti Ali, Os
mann bileini bkp anahtar ald. Kabenitt kapsn at Re
sul Ekrem efendimiz ieri girip iki rekat namaz kld, ktr
O zaman Abbas anahtarn kendisine verilmesini; sikayet, sida-
net, yani sakalk, perdedarlk vazifelerinin kendi tarafndan
ifasna msaade olunmasn istedi. te onun zerine bu ayeti
kerime nazif oldu. Artk AZ.eyhisselat vesselam Efendimiz
anahtar Osman bin Talhaya vermesini; bir de kendisinden
zr dilernesini Hazreti Aliye emretti. Ali ald emri yerine
getirince "Demin Jwlumu incittin. Anahtar zorla elimden al-
dn. imdi de gelmi, gnlm alacaksn yle mi?" itabna he-
def oldu. Bu sz iiden Ali: "Allah senin hakknda Kur'an in-
dirdi" diyerek ayeti celileyi okudu. Osman Kelam lahiyi din-
ledikten sonra hemen imana geldi. Bunun zerine vazifei sida-
ttetin ilelebet evlild Osmana verildii Cenab Hak tarafndan
Hazreti Peygambere vahiy buyuruldu.
Bazlarna gbre de hitap, vazifelerini hakkile eda etme-
dikleri halde i banda bulunanlara aittir.
Grlyor ki ayeti eelilde iki byk emir var; biri ema-
netlerin erbabna tevdii; dieri de adaletin hakkile tatbiki.
(Emanet) hak, vedia, vazife ~ibi bir ok manalara gelir.
Ha:kikat, kimsenin hakkn deri etmemek; her ferde ehliyetd
ne gre vazife tayin eylemek, tabiri dierle, ileri erbabnn
eline vermek bir cemaatn selameti iin. o derecelerde zaruri-
dir ki, bu zarureti kabulde azck dnmek bile haramdr !
(Adil) ise btn faziletleri, btn gzellikleri toplayan fjr
esastr. Hi bir zaman hatrdan kmamaldr ki, ileri ehline
vermiyen, btn muamelatnda adaleti dsturi hareket tan
myan milletler iin yaamak ihtimali yoktur. (Memleket !a-
l ile alnr; laldn adalet ile muhafaza olunur) szn Timur-
lenk gibi bir cihangirin azndan iitmek ne byk ibrettir!.
44

Evet, ie gre adam bulmal; adama gre i vermeli. Zira

ne kadar mkl olursa olsun, bir vazife tasavvur edilemez ki,
ehli aransn da bulunmasn; kezalik kabiliyeti ne derecelerde
dun bulunursa bulunsun, hi bir adam gsterilemez ki, onun
da grebilecei bir i m~vcut olmasn. Ne yalnz aznin byk-
l her meselenin halline kafidir; ne de kabiliyetn kk-
l bsbtn ihmali muktazidir.
Yukardan beri sylenen szler gayet basit bir takm ha-
kikatlerdir. Biz bunu itiraf ederiz. u kadar var ki, kp gi-
den nice nice milletler hep bu gibi basit hakikatlarn ihnall
yznden helak olmulardr.
 Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim
d'u ila sebili rabbike bi'l-hikneti ve'l-mev'izati'l-haseneti
ve cadilhm billeti hiye ahsen; inne rahbeke hve a'lem bi-
men dalle 'an sebllihi ve hve a'lem bi'l-muhtedin.
M E AL

Tanrnn yoluna insanlar hikmetle, gzel gzel nasihat-

le davet et, bir de onlarla mubahase ederken en iyi yol han-
gisi ise onu tut; senin Tanrn yok mu, ite O, yolundan sapan
da bilir;- hidayeti kabul edenleri de bilir.

TEFSR

Ayeti kerime surei Nahlin son sahifesindedir.

phe yoktur ki, Aleyhisselat veSselam Efendimize te-
vecch eden. bu hitab sphani o Peygamberi gzinjn mmeti-

[9] Kur'an- Kerim'in 16 nc Sresidir. 128 ayet'tir. Burada 125 inci

ayet'i incelemektedir.
46

ne de tevecch eder. Ayetteki (Sebil = Yol) dan maksat b-

tn hakikatleri, btn faziletleri cami olan mslmanlktr.
Gayet ft:ri bir din olan; daha dorusu ftra:tn kendisindoo
baka bir ey olmyan islam kabul etmiyenler, ya o dini ila-
hinin ruhundaki srr mbini ve srrndaki ruhu gzini gre-
miyorlar; yahut grdkleri halde, nefsani bir yn sebeplerin
tesiri altmda kalarak grmek istemiyorlar.
imdi, islamn asl esasn, yahut fruundan bir ksmn
kabul etmiyenlere kar bu Emri ilahiye tevfiki hareket olun-
maz da her mutad iddetli davranlrsa, bu iddetle, pek
ma'kus' pek menhus tesirler husule getirilmi olur. Evet, dini
anlayamadklar iin fikirlerine mlayim bulamyanlar byle
bir harekete kar islamn bsbtn dman kesilirler. Ha-
kayiki diniyeden, inatlar saikasile yz evirenler ise, o hain
muameleleri grr grmez, dine de, erbab dine de ilan har-
be kalkrlar. ,
Zaten hiddetler, iddetler, tazyikler, cebirler hep aczin IDe-
imesinden den bir sr malluklardr ki, beeriyet muztar
kalmadka bunlar auu kabulne alamaz; alsa da, mmkn
deil, sevemez. nsanlar rifk ister, mlfyimet ister; iknaiyat-
ta getirilecek delailin hem hakim, hem halim bir azdan k
masn bekler.
Resul Muhterem Efendimiz Hazretleri mucizelerinen ba-
hirini, iddetierin en kabiriini gstermek iktidarmda iken, ba-
knz, insanlar Allah yoluna getirmek iin hangi tariki ihtiyar
etmekle n:emur.
Kemal in dedii gibi ( Fikre galehf1 _yine fikrin anndandr.)
Aykr yahut zt fikirleri devirecek kudreti kendilerinde gre-
miyenler; sebili hakk bulabilmek iin bir hayli mcahede
geirmi olmyanlar mevkii irada kp da ibadullah iziale
kalkmamaldr. Vaizlik, nasihlik, mritlik gayet mkl va-
zifelerdendir.
Szlerini dinietebilip de efkan arkalarndan getiremiyen-
 47

ler cernaati kabili hitap olmamalda thrnetliyerek iin iinden

syrlveriyorlar; asl kabiliyetsizlik ile, aczin kendilerinde ol-
duunu hi hatriarna getirmiyorlar.
mrnde medrese, rnektep grmemi; be uydurma
hadis ile sekiz on eni masaldan baka serrnayei rnarifet edi-
nernemi rnrni vaizlar krsilere tasarruf edelidenberi milleti
nierhurne dini urnac hey'etinde, hazreti Peygamberi de - haa
yenieri aas ftratnda tahayyl etrnee balad! slamn o
pak, o nezih, o ilahi simas bir oumuzun hayalinden silindi
gitti !
Hi, esaseniman olmyanlar cehennemle korkutrnak; ya-
hut, o pek acaip bir kla soktuklar cennetle avutrnak mm-
kn olur mu ?
Ne gariptir ki, derse kacak hoca efendiden icazetnarne-
den baka sk bir imtihan geirmi olmasn isteriz de vaiz
krssne trmanacak rnridi karnilden hite ehliyetnarne
sormayz! Halbuki i aksine olmak lazrngelirdi. yleya, oku-
taca dersi hakkile hilmiyen rnderris esasen tedrise kalk-
~ arnaz. Zira karsndaki talebe ternyiz iktidarnda olduu iin
hocasnn q_czine yarm saat bile dayananaz. Vaizlerin nevkii
ise byle nkil deil; nk cernaatin bir losn din narnma
sylenen her sz dinlemek itiyadndadr!.
debay lemadan Ziya Paa merhum Bizde gayet m-
him iki vazife vardr ki, bilittizam en ehliyetsiz ellere tevdi
olunur: ,Biri Nahiye Mdrl, dieri ocuk lalal. diyor
ki, biz buna bir de vaizlii ilave etmek iin hi dnrnee ha-
cet grmyo:ruz.
Vaizlik, mritlik edecek adamn yalnz sebili hakk ta-
nmas kafi deildir; o caddeye kan yollarn nerelerden sap-
mak ihtimali olduunu da iyice bilmelidir. Bir de yanl yol
tutanlara ( dalalettesin!) demekle i bitmez. Oraya nasl d
m; sahai reada nasl kacak, buralarn tamamile tayin
etneli, sonra biarelerin eline yapnaldr. Hele tekfir, tehdit
48

makamnda ele alnacak silahlardan deildir. Zira bunun ika

edecei mevti maneviyi duyacak hisler pek azald. Onun iin
(Sus! kafir oldun ... ) nidas top gibi patlasa yine kuru sk
telakki olunacak r
 FUSSiLET SRESi'nden [1O]

Bisrii'Ilahi'r-Rahmftni'r-Rahim

Ve la testevi'l-lasenetii ve le's-seyyietii idfe' billeti hiye ah-

sen fe ize'llezi beyneke ve beynebit adavetn ke ennehft ve-
Hyyn hamim.

MEALi
iyilikle ktlk bir olamaz, ktl en biiykiyilik han-
gisi ise onunla karlayarak defet; byle yaparsan aranzda
diismanlk
, bulunan adam adeta sadk dost .. olur.

[10] Kur'an- Kerim'in 41 inci Sresidir. 54 ayet'tir. Burada 34 ncti

ayet'i incelenmektedir,
so
TEFSR

Ayeltii kerime, Fussilet su:resine mensuptur.

Zimaheri diyor ki : yilikle ktlk nefslemirde ayr
ayr eylerdir. Senin nne iki iyilik kt zaman, nisbetle
daha byk olann ihtiyar et de dmanlarnn birinden ge-
len fenal onunla def eyle. Mesela byle bir fenala kar
akla gelecek iyilik onu af etmendir;' lakin en byk iyilik faz-
la olarak kendisine iyilikte bulunmandr: seni zem edeni meth-
etmen; cierpareni ldren adamn olunu lmden kurtar-
man gibi.
Celaleyn'de ise (Hiye ahsen) kavli eelili gazaba kar sa-
br; eelle kar hilim; fenala kar af ile tefsir olunmutur.
Zaten bunu takip eden ayeti kerimede, fenal af evtik:ten ba
ka fazla olarak bir de iyilikte bulunmak bykl ancak sa-
br denilen seciyei mbarekeden gent mikyasta nasip alanlar-
la insanlktan byk pay bulunanlarn kar oLduu musarrah-
tr. u halde biz Celaleyn'in gsterdii miktara da razyz.
Evet, ahlak um,umiyenin dt bir zamanda insanlardan
o kadar byk fedakarhklar, o .kadar necip hareketler bek-
lemek, hi bir ey yaplmamasna rza gstermek deme!Ctir.
Ancak, ho grlebilecek kUlsurlan affetmemekten baka bs-
btn izam He ar surette mukabeleye kalkmay; uhuvve-
ti islamiyeyi unutarak ebedi bir dmandan intikam alr gi-
bi da,vranmay ne insanlk namna doru grrz; ne de mil-
let menfaati hesabna.
Af ile, safh ile muamelede bulunarak dman can, yar-
can etmek ' kabil iken, ufack bir hataya ar ar mukabele-
lerde bulunmak yznden kardelerin ebeciiyen birbirine ha-
sm olmas reva mdr ?
Efrad millete mritlik etmesi lazmgelen, hem de kendi-
lerini o mevkide gsteren zmre, yani mtefekkir tabaka, sz-
lerile, yazlarile, hareketlerile halk yanl bir yola gtrmek-
ten ekinmeli ve halka rehber olmaa. almaldrlar.
 M'MN SRES'nden [ll]
Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Ralifm
Evelem yesiru fi'l-ard fe yenzuri:t keyfe kane 'akibet'lle-
zine min kablihim kanu hm eedde minhm kuvveten ve
asaran fi'l-ardi fe ehazehmu'llah bi znftbilim ve makane
lehm mina'liahi min .vak.
ME AL
Yoksa, yeryznde dolamadlar n ki, kendilerinden ev
vel gelenlerin akbetieri nasl olduunu greler? te yery
znde kuvvete, asar medeniyete kendilerine faik iken g-
nahlar yznden Allah tekileri helak etti; hem onlar Alla-
hn azabJndan bir kurtaran da olmad.

[ll] Kur'an- Kerim'in 40 nc Sresidir. 85 ayet'tir. Burada 21 inci

ayet'i incelenmektedir.
52

TEFSR

Ayeti celile El'mmin sur~s_ine mensup olmakla beraber

(Dnyay dolanz; evvelce'gelip giden milletierin izlerini ara
trnz; onlarn evvela ikbal, sonra izmihlalleri esbabn tetkik
ediniz .. ,) IDealini natk ayeti kerimeye J(itabullahn. byle pir
ok yerinde tesadf olunur;
Hakikat, insan kafa gezdirmemek artile gezer; urad
yerlerde, azn deil, gzn aarsfl pek byk ibretler g-
rr. Hele biz arkllar iin devri alem seyahatine pek o .kadar
hacet yok : Zira niemleketimizin her kesinde byk byk
saltanatlar, koca koca milletler kaynam; topramzn nere-
sini esek, bakyoruz ki, orada bal bana bir cihan umran
gmlm, yatyor !
Vaktile yerin yzn bizden ok, hem kyas kabul etmiye-
cek kadar ok imar eden; kuvvetlerine, satvetlerine, medeni-
yetlerine, samai:larna, servetlerine kyamete kadar ahadet
edebilecek eserler.,b1rakan bu milletler acaba hangi zelzelenin,
hangi tufain, hin~gi kyametin tesirile yeriri dibine gemiler ?
Hangi inkilab elimin kurban bignah olarak bu alemden git
miler?
:Halile vati t olacak bu sua1i halletmek i,in tariLhi karirt
nrsak anlyoruz ki, btn o felaketler, o inkrazhr, o helakltir
Peygamberin gsterdii doru y9lda gitmemekten ileri gel-
mi.
Peygamberler; Allah Zloelal tarafndan insanlara hem
dnyada; 'hem ukbada mesudiyetlerini kafil olacak birer R
zam tebli ediyorlar. Bu alemi hilkatte cari olan Kavanini lla-
hiyeyi kendilerine bildiriyorlar. (te bu kanuilarn mukteza-
sma tevfiki hareket ederseniz dnyada iyi bit hayat ile yaar;
-ukhada ise sermedi nimetiere mazhar olursunuz. Yok, Allahn
emirlerini dinlemezseniz, her iki dnyada da belanz bulursu-
mz.) diyorlar
 53

Milletler bu ilahi tebli~at din1edike; ftratn ezeli, ebe-

di kanuniarna itaatten ayrlmadka; maddi, manevi her tr-
l feyzi, her trl terakkiyi elde ediyorlar. Bilakis, o teblia
tn gerekliine, semaviyetie inanmyacak; o kanunlarn ka-
tiyetinden, istisna kabul eylemiyeceinden zuhul edecek bir
hale 'gelince hsran bataklklarna doru inip gidiyorlar.
Hem o etmirlerin yalnz ilahi olduuna iman etmek b!ir oe-
maati kurtarrpyor; onlara hakkile sarlmak, onlarn gsterdi-
,i yoldan sapmamak icap ediyor. syanlar, tuyanlar, fitneler,
tefrikalar, sefahatler, ataletler, ikaklar, cehaletler musaHat
olduklar milletleri izmihlal uurumuna mutlaka srklyor.
Artk bu belalar ister imanszlk yznden ne'et etsin, ister-
se esasa inanld halde arnale kar mbalatszlktan ileri
gelsin, ayni akpeti elirneyi hazrlamaktan kabil deil geri kal-
myor..

yle ise biz de, gzmz aalm. Tarihi yle masal din-
ler gibi dinlemiyelim. Her vak'adan kendimiz iin ibretler,
hisseler almya al~lm. Gezdiimiz, uraqmz memleket-
terin yalnz havasile suyu hakknda malumat edinmekle kal-
nuyarak daha byk hakikatleri de renmeye gayret edelim.
 BAKARA SRES'nden [12]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Ve iza kile Iehmt~ebiu ma enzela'llah kalu bel nettebi'u

ma elfeyna 'aleyhi abaena evelev kane abahm la ya'kilune
ey' en ve la yehtedun.

MEALi
,,
Hem onlara: "Allah ne gndermi ise ona uyunuz" denil-
dii zaman, "Biz daha iyi, atalanniz mdavim bulduumuz
eylere uyarz" derler; pek ala! ya atalan bir eye akl erdi
rcmemi, doru yolu seememi ise, yine mi uyacaklar?

[12] Kur'an- Kerim'in 2 nci Si'residir. 286 ayet'tir. Burada 170 in_ci
ayet'i incelenmektedir.
 ss
TEFSR

Ayeti kerim,e surei Bakar:aya mensuptur. Bununla bera-

ber, ayni meali tebli eden dier ayetler de vardr.
Tercme ettiin'1iz nazmi edilin slubu hakJimine dikka
olunursa grlr ki : Krkrne taklit edenleri, yani gre- ,
netk denilen o Akaidi batla hul;isasmn kuyru.:una yapp
gidenleri; Allahi.i Zlcelalin lisan Kur'anile, lisan fJJtratile
tebli eyledii hakikatiere kar gzlerini yumup kulaklarn
tkayanlan, Cenab Hak, velev itah ile olsun, hitabna layk gr-
miyar da onlarn halini hikaye suretinde beyan buyuruyor.
Aniayarta bundan byk ibret, grenekiler iin de bu ka-
dar ar hakaret olamaz.
Hakikat, gerek dine, gerek dnyaya ait ilerde Evamiri
laihiyeyi dinler:nemek; kendi aklnn, kendi vicdannn hkm-
nibtal ile bakalarnn evhamma tapnmak kadar sama bir
hareket mutasavver midir ?
Din iini taklit ile kaim bilmeniri seyyiesidir ki, batndan
batna birer ikier bid'at, er beer hurafe miras ola ola bu
gn akaidimiz, taatmz, muamelatmz adeta hurafat mec-
muas, bid'at yn haline gelmi ! Dinin asln kolay kolay ta-
hattur bile edemiyoruz!
Bu gn bir bid'ati seyyieyi dinden karp atmak, dininen
byk .temellerinden birini ykmak demektir; belki ondan zi
yade galeyan mucip olur !
Grenek dinimizi tahrip ettii kadar dnyamz da etmi
tir ... Zaten ite ta:ih meydancia duruyor. Milleti slamiye, slar
miyeti i:sl saffletile muhafaza ettike durmadan vkselmi bir
sr bid'atle bulandrlnca hsrandan hsrana dm.
N~ gariptir ki, arkta, garpta, imalde, cenupta, hasl dn-
yann her tarafnda, milletin avam ksm "Atalarmzdan by
le grdk" velvelei itirazn her niday irada kar en mthi,
en mstahkem bir siper gibi ykseltir durursa; mtefekkir ol-
56

mas icap eden havas tabakas atalarndan grd iyi eyle

ri de mutlaka atmak, hviyeti milliyelerini tepeden trnaa
kadar deitirmek sevciasna derler!
Halbuki, yeniyi iyiliinden, hususile lzumundan dolay
almak; eskiyi de fenal sabit olduu iin atmak gerektir.
Dini taklit, dnyas taklit, adat taklit, kyafeti taklit, se-
lam taklit, kelam taklit, hlasa her eyi taklit olan bir mil-
]etin efrad da insan taldidi demektir ki, kabil deil, hakiki
bir hey'eti itimaiye vcuda getiremez; binaenaleyh yaaya
maz. Onun iin evvel beevvel mukallitlikten ve grenekiere tap-
maktan kurtulmak lazmdr.

'
 ..

YUSUF SRES'nden [13]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Ve keeyyin min ayetin fi's-semavati ve'l-ard yemrrune

'aleyha ve hm 'anha mu'ridun.

MEALi
Hem gklerde, hem yeryznde ne kadar ibretler vardr
ki, yan bandan, balarn te tarafa evirirler de yle geer-
ler!
TEFSR

Ayeti kerime surei Yfsufun, son sayfasndadr. Biz ms-

lmanlar Cenab Hakkn varln, birliini, ezeliyetini, ebedi-
yetini, yakini bir iman ile tammak iin; yerleri gkleri, enf-
s, afak dolduran ayat ilahiyeyi nazar ibretle temaa etme-
liyiz; onl:rn her birinde tecelli eden azameti bakalarnn g-
zile deil, kendi gzmzle grmeliyiz.
(Gklerde ve yerde neler var baknz; Gklerde ve yerde
neltir bulunduuna, Allahn neler yarattna bakmyorlar
'

[ 13] Kur't'ii- Kerim'n12 nci Sresidir. 111 ayet'tir. Burada 105 inci
ayet'i. incelenmektedir.
 58

m?... Ayetlerimizden biri de l olan topra diriltmektir;

gkleri ve yeri yaratmak Allahn ayetlerindendir) gibi nazar
mzda alemi hilkati, un:i insaniyeti, namitenahi b!ir ibre
silsilesli gsterecek ayat kerime o kadar oktur ki, birer bi-
rer irada kalkacak olsak, Kitabullahn hemen hemen yarya
yakn miktarn nakl etmemiz lazmgelir.
Bir zamandanberi, biz mslmanlar, Cenab Hakkn afa-
k azametinde olanca mehabetile, olanca vzuhile parlayan
ayat blendini pek lakayt, pek sersem bir nazarla grrnee
altmz gibi; Kitabullahn yukarda bir ksmna iaret et-
tiimiz o mthi, . o ibmtengiz ihanikalarn da ayri.i basirets:iz~
likle, ayni tedbirsizlikle geivermek itiyad mhlikine pek kor-
kun bir surette musap olduk!
Alemi islam, asrlardan be:;idir, gklerin, yerlerin dilin-
den bir ey anlamaz oldu ! Halbuki, her zerrehin kalbinde
bir manz:umei emsiye mndermi olduunu gren; cemad
larn l;>ile bir devrei teldml geirdiini cemadatn lisann
dan duyan urefas, lemas vard. Desti kudretin kitab kaina-
ta yazd sahifeleri artk okuyamadktan baka; gece gndz
okuduumuz kitab mnzel de neredeyse hi bize sylemiye-
cek bir hale gelecek.
Garbn byklerinden biri : (Mslmanlk iki asr iind~
alemi insaniye te saysz hey'etinas yetitirmi iken, kilisenit
hakim olduu on iki asr zarfnda biz bir hey' etinas bile
karamadk!) diyor.
Nasl,_ oldu da o anl, o irfanl mazi bize veda edip git-
ti ? Ya biz bu inhitatn nne dp anuna kadar gidecek mi-
yiz ? oumuzun sermayei hafzas olan u ayeti kerimeden
olsun ibret alarak gzmz anycak myz ? Halbuki Al-
lahn bu ayetleri bizi ilmin her vadisinde, her ubesinde en
ileri admlar atmaa sevk edecek kuvvet ~e kudrettedir ve
bize gemkleen de bu erefli mervkie bir an evvel ykselmek
tir.
 A'RAF SRES'nden [14]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Ya beni ademe hzu zinetekro inde klli mescidin ve

klU ve'rebu ve la tsrifu innebu la yuhibb'l-msrifin.

MEALi
Ey adem oullar, her namaz yer n temiz libasnz
giyfniniz; bir de yiyiniz, iiniz, yalnz israf etmeyiniz; iyi bili-
niz ki Allah msrifleri sevmez ..

[14] Kur'fm- Kerim'in 7 nci Suresidir. 205 ayet'tir. Burada 30 uncu

ayet'i incelenmektedir.
60

TEFSR
A'raf sresine mensup olan bu ayeti kerimeDin nzulne
sebep olmak zere diyorlar ki, (Bazlar Beytullah plak ta-
vaf ederler; sonra Gnaha girerken zerimizde bulunan li-
bas ile Allahn huzuruna kamayz.}} diye srtlarndaki esvab
mescidin dna brakrlard. Beni Amir kabilesi de hac gn-
lerinde azlarna yal yemek koymaz, hemen lmiyecek ka-
dar bir ey yerlerdi. Mslmanlar onlar taklit etmek istedi-
ler. te bu emir ile nehiy ondan icap etti.)
Allahn kitabna, Peygamberimizin snnetine, mslman-
l dorudan doruya Aleyhisselat vesselam Efendimizden
alan ashabnn siretinc, elhasl sahabeyi k:endiler:ine nnune it
tihaz eden selefi salibin maietine bakacak... lakin dikkat ile
bakacak olursak pek aikar bir surette grrz ki, dinimiz
ifratn, tefritin her nevinden, her eklinden, azadedir; btn
ahkamnda, btn evamirinde kemali itidalden baka bir esas
gzetmemitir.
Hakikat, mslmanlarn erkekleri iin, klk namna, ci-
haz katn gibi donanmak, yahut seyyar bir tuhafiye camekan
klna girmek ne kadar gln ise; din namna, zht nam
na da, eski psk paavralar iine gmlerek hem mslman-
Ian, hem mslmanl terzil etmek o kadar sefil bir hareket-
tir.
Hazreti mer'in ashap arasndaki mevkiini hepimiz biliriz.
Aleyhis,selat vessdam Efendimizden sonra peygamber gel-
mesine im.).<:an olsayd : mer ge:lecekti. te bu sahabei muaz-
zam gnn. birinde Medineyi dola;rken, sokan kenarna e-
kilmi bir adam grd ki, srtna biltizam gayet miis.tekreh
bir paa,vra yn geirmi; zeli.l bir vaziyet ile boynuni yan
tarafa emi; masivay grmekten mteezzi olacak gibi gzle-
rini de kapam, duruyor! Halife bunu grr grmez: (Byle
miskin tavrlarla dinimizi ldrme, hey Allahn kahrna ura
yas!) diye:rek, elindeki krhac herifin omuzuna indivdi.
 61

Zaten Aleyhisselat vesselam Efendimiz de kudreti var-

ken libasna itina etmeyen, bir sahabeye "Cenab Hak, sana
verdii ninetin asann senin srtnda gnnekten holamr."
~ buyurmutu;
Vaka ayeti kerimede (Mescit) kayd vardr ki bundan
mescit hari_cinde libasa itina edilmiyecek gibi bir mana ka
bilir'. Anak alt taraftaki (Allahn kullarna helal kld iiy-
net( kim yasak efti.) nfeitlindeki ayet iin yle oimadn sa-
rahaten gsteriyor.
sraf etmemek artile yiyip imek mes'elesine gelince,
dnyada bu kadar shhi bir kanun olamaz. Bu ayeti kerime ile
(Mi'de, dert kaynadr. Perhiz, dermanlarn badr.) hadisi
erifi tbbn hlasasdr. Nitekim Harunu Reit zamannda
yetien gayr'i mslim bir ta:bip (Mslmanlk Calinusa bir i
brakmami) demitir.
 " //111 " ,..,,. C.J.:,o 4
/ './/-:;::~//
~~'~\:\'!~ "~~~7l::J\\.:
.)J,/:;, ~QY~
/-z_ u:
D UHA SRES [ 15]
Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim
Ve'd-duha. Ve'Ileyli iza seca
Ma vedde'ake rabbkeve ma kala
Ve le'Il-ahiret hayrn leke mine'l-ila
Ve lesevfe y'tike rabbke fe terda
Elem yecidke yetimen fe ava
Ve vecedeke dallen fe heda
Ve vecedeke 'ailen fe ana
Fe emme'I-yetime fe la tekhar
Ve emme's-saile fe la tenher
Ve emma bini'neti rabhike fe haddis.
[15] Kur'an- Kerim'in 93 nc Sresidir. ll ayet'tir.
 63

MEALi
Gndze de, durgun geceye de yemin ederim ki Tanrn
seni brakmad; senden muhabbetini kesmedi; Akbet senin
iin evvelinden daha hayrldr; Hem sana Tannu yle verecek
ki artk honut olacaksn. O seni ksz hulupta barndrnad
m? arm bulupta yol gstennedi mi? Yoksul bulupta zen-
gin etmedi mi? yle ise ksz sen de sakn incitme; Soram,
isteyeni reddetme; Tannnn nimetini ise her zaman ikrar et.
TEFSR
MUJhtelif rivaye:tler u noktada birleiyorlar ki : Bu srel
erifenin nzulne sebep, Aleyhisselat vesselam Efendimize
ivmekte olan 'vahyin bir aralk kesilmesidir. Bunun zerine
Allah Muhammedi brakt, gazabna uratt. zan edenler, ya-
hut yle diyenler bulundu. imdi bizim iin zan, yahut 1nat
sevkile bu sz syliyenlerin kimler olduunu tahkika lzum
yoktur. Muhakkak bir ey varsa o da surei eri:!ienin slubu
semavisinden anlalan u hakikattr ki : Cenab Hak birer bi-
rer saym olduu u nimetleri bu sur'etle tekit ederek Nebiyyi
Muhterem (Sallallahaleyhi Vesellem) Efendimizin ruhu m
takna itminan vermek; hakknda sebkeden o nimetierin srf
fadl ilahi eseri olduunu dndrp gemite kendisinden
inayetini esirgemiyen KeDim Layezalin gelecekte de esirge
miyeceini istidlal ettiflrr!ek mrat ediliyor.
stad mUJhterem eyh Mehmed Abdu diyoTki:
\f)urei erifeni.n tertibinde hitab vaki.den mrilclerin, ya-
hut bakalarnn maksut olabileceini gsterir hi bir iaret
yoktur. Zaten mrikler vahyin seyrekletiini nereden bile-
cekler ki tutsunlar da dedi kodu yapsnlar? in hakikat
Aleyhisselat vesselam Efendimizin vahiydeki zevki lahutiye
olar itiyakdr. Tabiidir ki itiyak, helecan; helecan ise mut-
laka korkuyu tevlit eder. Zira hazreti Peygamber de insandr;
kendisini sair insanlardan ayran imtiyaz yalnz vahiydir. Ni-
 64

tekim (De ki: Hen yalnz sizin gibi bir beerin. Amma, bana
vahiy olunuyor) mealinde ki bir ok ayetler bu hakikat sara-
haten syler.
Demek, Cena;b Hak, Peygamberi1!i, bakalarnn kederine,
yahut sruruna karl deil, pnun kendi itiyakndan, kendi he-
lecanndan dolay teskin ediyor, vahiydeki. fetretin (araln)
yle hatirma gelen sebeplerden olmadn kasem ile temin edi~
yor.
Alemi hakikatteki eyadan, yahut uri ;k'aina;ttan b1rine
yemin etmek Kur'anda cari olan adeti ilaliye muk;tezas.dr.
:Bundaki maksat, o namna kase:m olunan ey'e e::zjelde mevdu
olan hikmcti ihtar etmek; insanlar onda bir nevi er tevehhm
etmilerse hata eylemekte olduklarn, zira fenaln, errin o
gibi eylerde olmayp onlar kullananlarn, yahut o surette
inananlarm kendilerinde olduunu anlatmaktr.
Akbet senin iin evvelinden daha hayrl olacak>> Mealin-
deki ayeti kerime sonradan gelecek vahiylerin evvelkilerinden
-daha hayrl olacan; nk,ri.i eLinin kemali, nimetti lah.iyenin
'tamam onlar saye:sinde kabil ola!bilece:ini tebir edi.yor. Yoksa
Aleyhisselat vesselam Efendimiz iin ahiretin dnyadan daha
iyi olmas pek aikardr. Onun iin ahirete ahiret, tilaya da
dnya manas vermek okadar mlayim gelmiyor. Hakikat,
vahyin balangc ile sonlar arasndaki fark ne byktr ! k
ra bismi Rabbike ... >> ayederindeki icmal nerede, sonralar inen
ayeti celiledeki, o, akaide, ahkama ait tafsil nerede!
Hazreti Peygamberin yetim olup evvela dedesi. Abdlmut-
talihin,'-sonra amcas Ebu .Tal,ibin himayesi altnda yaad
malumdur. Burada tafsile lzum grmyoruz.
Gelelim O seni ksz bulupta barndrnad IDI ayeti
kerimeiSine. Aleyhisselat vesselam Efendimiz daha ocuklu-
unda iken muvahhit idi. (Allahn birliine inanrd.) Allakn
en temizine malik idi; Hi bir sanerne yapmad, hi bir fenalk
-yapmad. O derece ki : Kavmi arasnda doruluun timsali
 tanlr, .herkes tarafndan '<El Emin diye alrd. MJ:1i~1ik
ten, yGthut nefsine malubiyetinden ileri geleek daJal onun :z;at
keriminden dnyalar kadar uzak durur, civar tahirine yak-
lamaktan korkard. Gnderildii millete ahs muhterem g-
rlsn de sz dinlensin, gsterdii yola gidilsin, diye Cenab
Hak onu daha ocukluunda iken mrik.lik, ahlakszlk gibi
iki lekeden tenzih etmiti.
Demek, ayeti kerimedeki dalal bu manaya asla gelemez.
Ancak dalalin dier bir takm nevileri vardr ki biri de insan
iin karsna kan yollardan hangisini tutmak lazm gelece-
inde mtehayyir kalmaktr (armaktr).
Evet, Ale)Thsselat vesselam Efendimiz daha Peygamber
olmazdan evrvel kavmi arasmda.ki mriklerin dinine bakyior,
butlann gryordu. Dier taraftan her ikisi de tevhit dini
olan Nasr~milik ile Yahudilik vard. Acaba gerek kendi, gerek
kavmi iin bu iki dinden birini semek iyi olur mu idi ? Lakin
i.immi olduundan kitap okuyup bu iki dinin ahk;ar::;n tetkik
edemiyordu. u da var ki Yahudilerle Nasranilerin hali m
jlderinkinden pek farkl deildi. Onlarn da akideleri itk ile,
arnelleri fesat ile karm idi.
Sonra, Cenab Peygambe:r:i, asl dala.Iin yani hayretin b-
y, araplarn haline bakt zaman istila ediyordu: tikat
bozukluu seyyiesi olarak evham iinde, hurafat iinde al-
kamp duran bu kavim birbirinin kann itike; tefrikadan
tefribya dtke, bir taraftan Habeilerle Acemlerin, dier
taraftan Romallarn boyunduruu altna. girip helak uuru-
muna yuvarlanmaa mahkum idi.
Evet, bunlar' kurtarmak laznid. Lakin akidelerini dzelt-
nek, cahiliyet adetlerinin tahakkmn kaldrmak iin ne
yapmal idi ? Hangi yoldan gitmeli idi ? te Aleyhisselat
vesselam Efendimizi artan bu idi. Bir de, vaka Cenab Pey-
gamber daha ocukluunda iken muvahhit idi, Allah zlcela-
lin btn alemi yarattn, Ondan bakasnn ibadete asla
66
mstahak olmadn anlam idi. Lakin yaad mriklik
muhhi iinde, vahyi lahi olmakszn, Haltika nasl iLbade:t ede-
bileceini, Onu nasl tenzih etmek, hangi vasf ile tavsH eyle-
mek lazm geleceini kendiliinden nasl bulahilirdi ?
te Cenab Haktan va:hiy inineeye kadar Aleyhisselat
vesselam Efendimizin hali bu idi. Vahyin gelmesinden sonra
ise kavmini, sonra btn cihan kurtarmak, Halikm tenzih
etmek iin turtaea yolu ererek dala1der, yarri hayretten
kurtuldu. Grlyor ki 0 seni arm bulup,ta yol gster-
medi m ayetincieki dal vasf Hazreti Peygamber iin zl de-
il, bilakis ereftir.
Soran, isteyeni reddetme ayeti celilesindeki Sail keli-
mesini mfessirlerin ou dilenci manasma almi iken, mer-
hum Mehmed Abdu dorudan doruya Bilmediini soran
ibaresile tefsir ediyor, delil olarak da diyor ki: Eer sail lafz
sadaka stiyen manasma Dlsayd (seni arm bulupta yol
gstermedi mi) kavli erifine mukabil irat buyrulmazd; belki
(seni yoksul bulupta zengin etmedimi) ayetine m tenazr
olurdu. Bununla beraber bu ikinci ayete de mukabil olmak
asla sahih olamaz. Zira Cenab Peygamber ail, yani fakir idi,
lakin hi bir zaman sail olmamt. (*)

(*) 1 Mart 1328 (14 Mart 1912) de yazlmtr.

 NAZAT SRES'nden [16]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Yes'elfneke
'anni's-sa'ati eyyane mrsaha
Fime ente min zikraha
ila Rabbike mn'tehaha
. nne ma ente mnzir men yahaha
Keennehm yevme yerevneha lem yelbesu illa 'aiyyeten
cv'duhaha.

[ 16] Kur'an- Kerim'in 79 uncu Suresi dir. 46 ayet'tir. Burada 42. 46

nc ayet'leri incelenmektedir.
68

MEALi
Senden kyametin (Saatin) ne zaman kopacain soru-
yorlar. Bunu dnmekten sana ne? Onu bilmek ancak Tanr-
1.1ID iidir. Sen, yalmz, oidan korkana tehlikeleri aniatmakla
memursun. Onlar kyameti grdkleri zaman, dnyada bir
sabah, yahut bir akam kalmlar~ sanacaklar.

TE FS R

(En nazih) surei celileSiinin sonundaki bu ayetler ken-.

dilerinden evvel gelen ayetler gibi Mekkldir. Sebebi' nzul de
udur: Kurey inatlar ikide birde Hair ne za111:an vukua
gelecek? Kyamet ne vakit kopacak? diye Aleyhisselat vesse-
lam Efendimizi skyodard. Bu sual Cenab Peygamber iin
bir ukde (dm) oluyordu; halletmek arzusu bir trl iin-
den l\;myordu. Knrsmdakini doru yola sevk etmek, haki-
kati kail::ule ikna eylemek itiyaknda olanlar iin pek ta:bii
olan u arzu Nebiyyi Muhterem Sallallahaleyhi Vesellem
Efendimize gre de yle idi.
te Cenab Hak ResulUn byle-tahakkuku mmkn ol-
mayacak temenr,ilerden nehyediyor. (Bunlar dnerek va
kit geirmemeyi tavsiye ediyor.) Evet, bu nehiY (BUiu dn
mekten ,sana ne?). ayeti celilesinde grld vehile istifha-
m inkail suretinde irat buyurulmutur.
. Yani sana ,hi taalluku bulunrrii.yan, anlalnasna sence
bh ihtiya olmyan bu meseley1 neden kendine ukde. (kafan
megul eden bir dm) edip duruyorsun ? Bu ebed1 bir sr
dr ki, halli lmi ilahiye dayanr. Senin vazifen kyameti d-
up korkanlar o mthi gnn edaidinden haberdar ede-
rek uyandrmak; yaadklar mddete salal iinde, yaat-
 69

mak suretile o yevmi hesaba hazrlamaktr. ikide birde bu

suali soran erbab inada gelince, onlar kendi haline brak. Zi
ra onlar bu faili cihann arkasndan. ikinci bir cihan baki ge-
leceini, dinen velvelei hayatn yeniden uyanacan bir tr-
l kafalarna sdrarp.yorlar. Onun iin sen de srf seni sk
mak . maksadile ~ileri .srdkleri bu suali kendine dert etme,
bununla rama!
Onlar, kyamet gnn grdkleri vakit zihinlerindeki su-
veri zamaniye bsbtn silinecek de yaraticlklar demden
ba's olduklar zamana kadar geen mddeti tam bir gn ka-
dar bile tasavvur edemiyecekler. Bu zan ise ya evvelce ola
rn byle bir atiye hazrlanm olmamalarndan; yahut gzle-
ri nndeki dehetin karsnda medhu kalmalarndan ileri
gelecek.
Birinci ayetteki (Saat) insanlarn yeniden dirildikleri za-
mandr ki, o da yevmi kyamettir. Zaten (Saate, kyamete a:it
bilgi, Allah nezdindedir.) gibi dier bir ok ayetler de hep ay-
ni manaya gelmitir. (Eyyane Mrsaha) Saatin yani kyarne
tin irsas ne zamandr demek oluyor. rsa: karnet, istikrar,
husul, vuk:L manalarnadr. J (Duhaha) daki za~,idn (Aiyye)
ye rcuu u iki kesri zamannn yani sabah ile akamn ayni
gne ait olduunu gstermek iindir. Dernek ki, zanlanna gc
re bir gn bile tamamile geirernemiler de o gnn ancak
sabah, yahut akam kadar bulunrnular. (*)

('") 29 Mart 1328 (ll Nisan 1912) de yazlmtr.

 ~
'\:\\)
/
. -',
"'
._,'
t\J.:::l.;Y~ o/\~ :.. / ,,. \lli' \
4 .,

.f\.,J~Y;~J.. W ~ .. , ~.J:....~uj~~
')",} }- "

.,-'
... / _...)

,.,/ o /

~~\~)
MUTAFFFN SRES'nden [17]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Veyln li'l-mutaffifin
Elle~ine izektalf 'ale'n-nasi yestevffn
Ve iZa kalhm ev vezenhm yulsirn
Ela yezunnu ulaike ennehm meb'sn
Li yevmin 'azim
Yevme yekmu'n-nas. lirabbi'l-alemin.

[17] Kur'an- Kerim'in 83 nc Suresidir. 36 ayet'tir. Burada 1-6 nc

ayet'leri incelenmektedir.
 71

MEALi

Vay o eksik lenlerin, yanl tartanlarn haline ki: Ba

kalarndan alrken dolu dolu alrlar da vermek iin ler, ya-
hut tartarken aldatrlar ! Acaba bunlar byk bir gn iin,
e~et insanlarn Huzuru Rabbl aleminde duraca bir gn iin
tekrar dirileceklerini hi. akllarna getirmezler mi ?

TEFSR

Mtaff,ifin suresi Mekikidir. Bazlar, Medenidir diyorlar.

kinci iddiada bulunanlar yle syliyorlar: Aleyhisselat ves-
selam Efendimiz Medineye hicret huyurduklar zaman ehrin
ahalisi lp tartmak hususunda pek insafszca gidiyorlard.
Sure, bunlar, yani Medineliler hakknda nazil oldu.
Murad lahi, Allahu alem yle olacak: Gnn birinde
insanlarn Huzuru Rabbl alemine kacan yakinen bilmek
yle dursun, bu hakikat bir zan, bir tahmin, bir ihtimal ola-
rak hatwa getirmek bile bu gibi rezaili irtikaba manidir. y-
le iken bakalarn aldatyoruz da kazanyoruz, zu'mile hqki-
katta alabildiine aldananlar, alabildiine ziyan edenler nasl
oluyor da bu hsrana dyorlar ? Yoksa Ahiret hissinden
bunlar bsbtn m mahrum ?
A'rabinin biri Halife Abdlmelike : Allah, Mutaffifler
haknda ne sylyor iitti n~i? demi.. Dcmek istemi ki
teraziyi, ly bir az eksik tutanlara kar Cenab Hak o
kadar elim bir akibet hazrlarsa, Ya sen ki, kuvvetine, cebe-
r,tuna dayanarak halkn maln, mlkn lsz, hesapsz
olmak artile boazna geiriyorsun, acaba ferday maherde
halin ne olacak? Vay asl senin bana! (*).

(*) 5 Nisan 1328 (18 Nisan 1912) de yazlmtr.

 A

KEVSER SURESI [18]

Bismi'Hahi'r-Rahmani'r-Rahim

nna a'taynake'l-kevser
Fe salli li rabhike ve'nhar
nne anieke hve'l-ebter.

,_
MEALi

}<Biz sana son derece ok verdik. yle ise Tanrn iin na-
maz- kl, kurban . kes. Asl ebter sana buz edenin kendisidir.

[18] Kur'an- Kerim'in 108 inci Sresidir. ayet'tir.

 73

TEF'SR

Surei Ke:vser ayet olup Mekkidir. Sebebd nzul udur :

A hin Vail, UJ~be'b, Ebi Mu'yt, Ebu Leihep g;ibi Kurey
mstehzileri ne zaman Aleyhisselat vesselam Efendimizin
olunu irtihal etmi grrlerse <<Muhammed ebter kald. ya~.
ni n.amm andracak bir evlat brakmad, derlerdi. Hem bu~u
Hazreti Peygamber .iin byk bir kusur sayariard da halk
slam din:ine katlmaktan alkoymak maksadile dadma ileri s-
rerlerdi.
Bundan baka mslmanlarn bidayetteki zaaf, fakirlik-
leri ve azikiar birer istihfaf vesilesi idi. Evet, bunlar dinin
hak olmadna delil sayarlar; ilahi bir din, servetlerin, kuv-
vetlerin sinesinden fkrr, derlerdi. Zaten cehaletin hkm
srd zamanlarn, zeminierin hepsinde beyinsiz kimseler
hakka, hakikata kar ayni tavr taknmtr.
Bu dedi kodular mslmanlar, hususile dine yeni giren-
leri incitiyordu. Bu surei celile erbab iman ferahlandrmak,
eshab kfr ve tuyan mebhut brakmak iin nazil oldu.

(Biz sana kevseri verdik) Kevser kelimesi kesretten m-

balega sig!asdr, 01kluun gayesine varan ey demektir.
(Olu seferden gelen bir arap karsna, ocuun ne getirdi ?
demiler. Ke:vser, yani pek ok, demi.)

Ke:vser kelimesinden maksat ne olduunda pek ok ihtilaf

hasl. olmu. Khni AleyhsselM vesselam Efendiimizin kya
metekadar payidar olan ashap ve ctbadr demi. Kimi Kur'an,
kimi slam:, kimi tevhit, kimi iLim, l<imi hikmet, k~mi dnya ve
ahiret nimetieni olmak zere tefsir etmi.
bni Abbas'a Kevser cemnetteki nehir deil midir? de-
miler. O nehir de Cenab Hakkn Peygamberimize. verdigi
oun iindedit. cevabn vermi.
74

Aslebter sana buz edenin kendisidir.

Ebter ismi, nesli kesilmi manasma kullanlyor. Aleyhis-
selat vesselam Efendimize buz edenler onun ahs mba-
rekine kar bir ey sylemiyorlard. Zira nbvvetten evvel-
ki tarihi de gsteriyor ki ahs herkes nazarnda muhterem,
herkes nazarmda sevimli idi. Bu herifler Cenab Peygamberin
zatna deil, dinine buz ediyorlard. Onun iin kfr, inat
zulmetlerinde kaynayp gittiler. Btn manasile ebter oldular.
nk bu alemde hayrl bir ad brakmadlar. Aleyhisselat
vesselain Efendimiz ise arkalarnda muhalled bir din, nam-
tenahi bir zrriyet, yani koca bir mmet braktlar. (Sallalla-
haley:hi Vesel1e11n) ("')

'

(*) 12 Nisan 1328 (25 Nisan 1912) de yazlmtr.

 /,. .,.,. ~ 1 .41

~~~ ~\~_L ~
~. / / --------------------------~~. /

TAHA SRES'nden [19]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

izheba ila fir'avne innebu taa

Fe kla leh kavlen leyyinen le'allebu yezzekkeru ev yaha.

MEALi

Firavuna gidiniz, o nk azd. Kendisine yumuak sz

syleyiniz; belki akln bana alr, yahut iine korku gelir.

TEFSR

Tala slrei eifesinden naklettiimiz bu ayetlerdeki hitap

Musa ile Harun (Aleyhisselam) a dr. Harun daha beli oldu-

[19] Kur'an- Kerim'in 20 nci Sresidir. 135 ayet'tir. Burada 43 44

nc aye'leri incelenmektedir.
 76

. u iin, Allahn Buyruunu tebli ederken kendisine refik edil-

mesini, Hazreti Musa, Cenab Haktan istemi idi.
Kur' andaki kssalarn her birinde byk byk ib retler
vardr. Dikkatle bakarsak u ikinci ayette iki byk nkte g~
rrz : Allah elbette firavun un tuyandan vaz gemiyeceini,
akimi asla bana almyacan bilirdi. Byle iken Peygamber-
lerine Belki .... diye bir mit veriyor. Siz vazifenizi azimle,
kuvveti kalib ile, itminan ile ,ifaya baknz. Evet, resuln va
zifesi yalnz teblidir. Siz bu tebliin mbin olmas iin al
nz. Karnzdaki yola gelecek, yahut gelmiyecek, onu dn
meyiniz. Bunu dnrseniz yeis i,inde kalrsnz ki, o zaman
vazifei risaleti hakkile eda edemezsiniz, diyor.
Demek ki hakk, hakikat mdafaa edenler, btn dnya
firavun kesilse, hi ftur getirmiyecekler.
kinci nkte - Firavun kfrn, inadn, dalaln canl bir
Hmsali idi. Musa ile Harun ise birer pel)1gamiberdi. ilfrhiye.t
davasna kalkan firavunu yola getirmek iin Cenab Hak bu
iki vcudu mbareki bin hcceti kahire ile gnderebdlirdi. y-
le iken Sert davranmaynz, yumuak syleyiniz, rifk ie mua-
melede bulununuz emrini veriyor. Maksad ilahi phesiz bi-
ze yol gstermektir. Evet biz mdafaa edeceimiz fikre kar
ufack bir itiraz serd olunsa, yumuak sylemek yle dursun,
en sert, en ac hcumlarla bile kanaat etmeyiz de az dolu-
su seriz ! Bazen en temiz bir hakikat en murdar kfrler-
le kabul ettirmek isteriz ! En temiz, en meru bir maksada
byle en n;levves, en rezil bir vasta ile varmaya yelteniriz!
Sgler, dler ancak sefil maksat takip eden reziliere ya-
kr birer silah olabilir.
Kur'ann bize verdii bu gzel derse dikkat edersek elde
edeceimiz istifadeler ok byk olur ve her eyden fazla' az-
mimiz keskinleir ve terbiyemiz ykselir (*)

(*) 19 Nisan 1328 (2 Mays 1912) de yazlmtr.

 ANKEBT SRES'nden [20]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Ve'llezine cahedu fina le nehdiye.nnehm sbulena ve

. inne'llahe lema'al-muhsinin.

ME AL

O kimseler ki bizim urumuzda . almlardr, elbette

kenderine yollarmz gstereceiz; zaten hi phe yoktur
ki Allah iyilerle beraherdir.

TEFSR

. Bu ay:eti kerime Anke:but sresinin sonundadr. .

Burada mcahede mutlaktr; bir mef'ul ile mukayyet ohi.-
rak i:rad. buyrulmamtr. Bir kayi: varsa da 6 da Allah iin,
cyani hayr iin olmasdr.
onra (Allah yolunda mcahede edenlerin Allah yolunu

[20) Kur'fm~ Kerim'in. 29. uncu Sunisidir. 69 ayet'tir. Burada son

ayet'i incelenmektedir.
 78

hulacaklar,) suretindeki vaadi lahi kat'iddr!. Demek, hayr

iin uraanlara, Allah iin alanlara tevfik hazrdr.
hsan, (saet) in zdddr. saet ktlk etmek, ihsan iyi-
lik etmek demektir. Muhsin iyi adam, iyilik eden adamdr.
Ayeti kerime Allahn iyilerle beraber olduunu da gayet kat'i
bir lisanla tebli ediyor.
Ayeti kerime bize unu bildiriyor ki, hangi hayrl mak-
sacia olursa olsun alanlar, abalayanlar; lakin Allah iin
alp abalayanlar, hidayet yolunu, feyz yolunu, saadet yo-
lunu mutlak bulacaklardr.
E,vet, Allalh z.lcelftl feyyaz kerimd1ir. an az:ini iin
-haa- buhl mutasavver deildir. Ancak bir kerre Onun feyzi-
ni kabul edebilecek istidad hazrlamal, yani almal; sonra
da Feyyazn feyzii es,irgemiyeceinden emin olarak hi ftur
getirmenelidir. te, tevekkl diye pek azmzn anlad; ya-
hut oumuzun anlamak istemedii mahiyet budur; yoksa Ar-
mut pi; azma d! gibi miskin temennilerin, tevekklle
hi mnasebeti olamaz. Tevekkl demek, insan i,in mesaisinin,
mcahedatnn evvelce 1k:i skmt gzkse bile, mutlaka so-
nunda tevfika mazhar olacana kar gevemez bir mit, sar-
slmaz bir itminan beslemek demektir.
Hayat mcahede iinde geenler iin mev'ud oLmadk ni-
met; manasz bir tevekkl ile atl yaayanlarn ise mahkum
olmyaca zillet yoktur. Fatr Hakimin kavanini ebedidir, as-
la deimez. Allah o kanunlarn hi birini"n, hi bir noktasm
hi bir m'minin keyfi, hatta btn mslmanlarn hatr e
rifi iin ta dil etmez ! ...
un, hadisat, Kur'andak,i hakikatlar, o bizim bir trl
inanmak istemediimiz hakikatlar olanca dehetile ihtar edip
durmakta iken nasl oluyor da bir trl gzmz amyo
ruz ? Nasl oluyor da meskenetler, ataletler, gayretsizlikler
iinde srklenip duruyoruz? Efrad yz, yz eUi milt
yona varan cemaat msliminin nedir bugnk hali ? slam
 79

say dini, mcahede mesleki, an ve evk~t, eref ve azamet

rehberi iken; o dini mbine intisap davasn gden biz zaval-
llar, dnyann muhtelif iklimlerinde atl, batl, miskin, zelil,
muhakkar, mahkum, iren bir takm ynlar, canl lae y
nlar tekil ediyoruz ! Lahavle vela kuvvete illa billah ! B-
tn bunlardan kurtulmann bir tek aresi vardr. O da dur-
madan almak, daima iyilik iin almaktr. nk ancak
bu sayede yaamak, ve gayeye ermek mmkndr. (*)

(*) 26 Nisan 1328 (9 Mays 1912) de yazlmtr.

 HUCURAT SRES'nden [21]

Bis:ni'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

nneme'l-m'minune ihvetn fe eslihu beyne ehaveykm

ve'tteku'llahe le'allekm trhamun.

MEALi
M'minler birbirinin kardeinden baka bir ey deil~
dirler; onun iin iki kardeinizin arasn bulunuz, Allahtan da
korkunuz ki rahmetine nail olabilesiniz.

TEFSR

Ayeti celile surei Hucurat'a mensuptur.

Zimahseri
' , diyor ki :
(Beyne ihvatikm) kardelerinizin aras, yahut (Beyne
ihvanikm) arkadalarnzn aras suretinde kraatlar olmak-
la beraber kelime tesniye sigasile de olsa kafidir. Zira arala-
rnda dargnlk zuhur eden kimseler, en aa iki kii olur.

[21] Kur'an- Kerim'in 49 uncu Sresidir. 18 ayet'tir. Burada 10 un

cu ayet'i incelenrr:'ektedir.
 81

Azl bartrmak lazun olunca, okluun arasn bulmak el-

bette daha ziyade lazmdr. nki iki adamn bozumas y-
znden husule gelecek fenalk hi bir zaman camaatn yekdi-
erine danlmasndan meydan alacak fesada benzemez. ( Eha-
eyn- ki karde) den murat Ev s ile Hazrac kabileleridir, di-
yenler de vardr.
Evet, hakiki mslmanlar birbirine karde nazarile ba-
karlar. Zaten aradaki rabta bu kuvvette olmazsa mslman-
lk kuru bir unvandan ibaret demektir. Azck dikkat olunur-
sa grlr ki, slam dininin hemen btn ahkam uhuvvet,
vahde:t esasn tahkim eylemekted:ir. Namazlar, haclar, zekat-
lar, ehadetler, orular, ayni kibleye tevecchler, hep, msl-
manlar birbirine balayacak vastalardr.
Resuli Ekrem Sallallahaleyhi Vessellem Efendimiz Haz-
retleri (Mslmanlarn haline aldrmyan mslman deildir.)
buyuruyorlar. u hadisi erife gre, hakiki mslmanlarn
miktarn anlayabilmek iin, nfusu hazradan ne dehetli bir
yekn indirmek lazm gelecek !
Bizler (Hi bir mslmann vcuduna bir diken batmaz
ki onun acsn kendimde duymu olmyaym.) diyen bir Pey-
gamberin mmetiyiz ve bunu hi bir vakit unutmamalyz.
nld birliimiz bu sayede kuvvet bulur ve birliinzin
kuvveti varlmz kat kat salamlar. (*)

('') 7 Mays 1328 (20 Mays 1912) de yazlmtr.

 ENFAL SRES'nden [22]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Ve eti'u'llahe ve resulebu ve la tenaze'u fe tefelu ve tez;

hebe ihukm ve's:hirf. inne'llahe ma'as'sabiin.

MEALi
Hem Allaha, hem Onun Peygamberine muti olunuz; bir-
birinizle uramaynz, yoksa kor}{aklar, kuvvetten ders!
niz; bir de sabrediniz, zira phe yoktur ki Allal sabredeler
le beraberdir.

[22] Kur'an- Kerim'in 8 inci Sresidir. 75 ayet'tir. Burada 46 nc

ayet'i incelenmektedir.
 83

TEFSR

Mslmanlar apak ziyandan kurtulmak isterlerse; yani

dnyada sefil, ahirette rezil olmyalm derlerse, kendileri iin,
surei Enfal'e mensup olan u ayeti celHey:i dsturu hareket
edinmekten baka are yoktur.
,imdiye kadar gelip geen slam milletlerinin tarihi ze-
rinde ksak bir tazar gezdirecek olursak, furkan hakimin
natk olduu u hakikati teyit edecek namtenahi sayfalar,
hem pek ac, pek kanl sayfalar grrz!
Evet, hi bir cemaat slamiye yoktur ki, Allaha itaat et-
sin; Peygamberin gsterdii yolda gitsin; efrad arasnda itti-
hat olsun da o yine evketinden, azametinden mahrum kalsn.
Sonra hi bir cemaat slamiye yoktur ki, Evamiri lahiyeyi
dinlemesin; Resul Muhteremin tebligatna kulak vermesin;
fertleri birbirine dsn de o yine izmihlal uurumlarna yu-
varlanmasn.
Mslmanlarn kaynayp gittii uurumlar hep tefrika
yznden alm; o tefr:ikay
ise btn azgnlklar, Evamiri
lahiyeye mbalatszlklar meydana getirmitir.
slam dini insanlar yalnz ahirete hazrlamaz; onlara dn-
yada insanca yaamann nasl olacan, hem nasl kabil ola-
bileceini gsterir. Vazeyledii kanunlar ise kavanini ftratn
ayndr. Bu alemi hilkat durduka bir noktasnn bile deW,
mesine imkan yoktur.
Tenazu birbirile uramak; tefrikalar, ihtilaflar iinde
alkalanmak manasnadr. Efrad birbirile bouan millet ha-
rice kar mevcudiyetini muhafaza edebilecek maddi kuvvet-
ler~ tedarikine . ne vakit, ne imkan bulamyaca gibi alemde
hi bir eyle telafisi kabil olmyan kuvvei maneviyeden mah-
rum olur ki, bu en mthi bir hsrandr. te (Birbirinizle u
ramaynz. Yoksa korkaklar, kuvvetten de dersiniz.) neh-
yi ilahisi en sarih, en kat',i bir tarzda gs,teriyor ki: ittihattan
84

ayrlan, birbirile uraan milletler evvela ecaat, metanet, iti-

mad nefs g1bi seciy:eler:den cda dyor; sonra da satvetine,
stikialine veda ediyor.
Ayeti kerimedeki (Rih) kuvvet, devlet, azarnet manalar
nadr. Ekabiri mfessirin kelimeyi hep o suretle tefsir buyur-
mulardr.
Yaamak isteyen millet iin ittihadn lzumu, bedihiyat
evveliyedendir. yle efrad birbirine kaynam, heyeti mec-
muas bir bunyan mersus vcude getirmi olan cemaatler
dman topile, tfeile k:olay kolay devrilmezler. (Kale, iin-
den fetbolunur) sz ne byk bir hakikattr.
Ayeti celiledeki sabr her trl gle gs germek; hi
bir dman, hi bir tehlike karsnda metaneti elden brak
mamak manalarnadr; yoksa miskin miskin oturmak, mezel-
lcte, malkurniyete katlanp durmak demek deildir. Tevekkl
gibi sabr da bazlar tarafndan yanl telakki edilmekte oldu-
u iin u ihtara lzum grdk. (*)

,.i'"

'

('') 17 Mays 1328 (30Mays 1912) de yazlmtr.

 SAF SRES'nden [23]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Ya eyyhe'llezine amenu lime tekulune ma la tef'aliin. Ke-

bte makten inda'llahi en tekuiu ma la tef'aliin. inne'llahe yu-
libb'llezine yukatilune fi sebilihi saffen keennehm bnya-
nn mersus.

MEALi
Ey iman eden kimseler, yapamyacanz bir eyi nn
\
sylyorsunuz ? Sizin byle yapamyacanz ii sylemeniz
indeilah ne k~dar irkin oluyor ! Allah o kimseleri sever ki :
paralar birbirine kaynam yekpare binay andnr saflar ha-
linde, Allah yolunda savarlar.

[23] Kur'an- Kerim'in 61 inci Suresidir. 14 ayet' tir. Burada 2- 4 lin

ciY ayet'leri incelenmektedir.
86

TEFSR

Bu ayeti kerime Saf suresine mensuptur. Sebebi nzul

bazlannca yledir: Mslmanlar, daha sava farz olmazdan
evvel, ( Nezdi ilahide en makbul amel hangisidir? bilsek de
o uurda malmz, canmz feda ediversei<) demiler. Yahut,
Cenab Hak Bedir ehitlerinin nail olduu sevab haber. verin-
ce (Bir cihat olursa biz de olanca gcmiiz sarf ederiz.) ah-
dinde bulunmular; (Uhut) ,gazasnda ise szlerini yerine ge-
trmedikleri iin byle bir itaba mstahak olmular.
Bazlarnca da byledir : Adamn biri muharebede ldr-
memi saplamam, vurmam, sehat gstermemi iken (l-
drdm, sapladm, vurdum, sebat ettim.) dermi. Binaenaleyh
tekdir ona raci imi.
Bir takmlarna gre, Suheybin ldrd mrikin kat-
lini kendisine mal etmek stiyen adam hakknda; dierlerinin
reyince de .mnafklar iin inzal buyrulmu.
(Makt) bir adamdan irkin bir i zuhurunu grp o ada-
ma buz eylemektir. Araplar (u heriften ne kadar holannam
bilir misin!) yerinde olarak (Fulanun ma arnkatebu indi!)
derler. Bu ibaredeki makt kelimesi lafzen taaccup sigas ze-
ne gelCU,i gibi Zimaheri'ye gre ayeti kerimedeki (Kebura
makten) de manen, yani, S>igr:s zerine gelmek atile fiili ta-
accptr.
Hakikat, azck dnlrse grlr ki, szn tutmarnak,
aldini yerine getirmernek kadar sevimsiz, bununla beraber
mhlik bi"r itiyat olamaz. Efrad bu nakisa ile malul olan ce-
maat iin hela.k,tan ku~tulu yoktu;, "iki yiiz laf yarm iin
yerini tutmaz!" diyen Firdevsi ne ak bir hikmet sylemi~
tir.!
Hazreti Osman'n bilafeti zamannda valilerdl(n biri ilk
defa olarak hutbe irat etmek zere, minbere km; lakin
bir trl (Elhamd lillah) n arkasn getirememi; nihaye1t:
 87

(Ey cemaati mslimin,. gryorsunuz, ben yle natuk bir

adam deilim. Yalnz, kavval (laf) bir emirden ziyade faal
bir emire muhta olduunuzu unutmaynz) diym-ek minher-
den inmi. Bunu iiden mehur Ehnef (V allahi u minbere. bu
kadar beli bir- hatip ktn grmedim.) demi.
Acaba mslmanlar birbirine balyan rab:ta ne derece-
lerde muhkem o1maldr ki, dmanarna kar hnyan mer-
sus denecek kadar metin saflar vcude getirebilsinler? u ta-
rihi vak'a ite o rabtay bize gsteriyor:
Huzeyfetl Adevi diyor ki :
(Yermuk vak'as gn kimi zi-ruh yatan, kimi bi-ruh se-
ri/en ecsad mslimin arasnda amucamn olunu aryordum.
Yanmda azck su vard. ayet henz lmemise hem bir iki
yudum iiririm, hem de yzn gzn silerim, diyordum.
Nihayet kendisini baygn bir halde buldum. "Su ister misin?"
dedim. Gzlerile "Evet" cevabn verdi. Lakin bu srada te
taraftan bir inilti iidildi. Amucazadem suyu ona gtrmemi
iaret etti. Gittim baktm ki Hiam bin As imi. Tam azna
bir iki yudum su vereceim anda bir az arkadan bir inilti da-
ha duyuldu. Bu sefer de Hiam suyu imekten imtina ederek,
gzlerile ona gtr dedi. Ben o son nefesin geldii yere gittim,
lakin biareyi lm buldum. Hemen koarak Hiamn yan
na geldim, baktm ki lm; amuca zademe kotum. O da l-
m~) ('~)

(*) 24 Mays 1328 (6 Haziran 1912) da yazlmtr.

 RA 'D SRES'nden [24]

Bismi 'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

'
Lehii mu'akkbatn )min beyni yedeyhi ve min halfibi yah-
fezCmehf min emri'liahi inne'llahe la yuayyir ma bikavnin
hatta yuayyirii ma bienfiisihim ve iza erade'llah bi kavmin
silen fe la meredde lehii ve ma lehm min dnibi min val.

[24] Kur'an- Kerim'in 13 nc Slresi dir. 43 ayet'tir. Burada ll inci

ayet'i incelenmektedir.
 89

MEALi
nsann nnde, arkasnda dolaan melekler vardr ki
Allahn emrile onu siyanette bulunurlar; u muhakkaktr ki,
bir kavm kendisinde olan gzide seeiyeleri bozroadka Allah
. onun saadetini bozmaz; bir kerre de Cenab Hak bir kavmin
felaketini isterse, def'ine are olmyaca gibi, kendileri iin
ondan baka sahip de yoktur.

TEFSR

Ayeti celile surei Ra'd'a mensuptur. Ayetteki (Mua'kkibat)

melekler kafileleridir. Bazlar, melaikei syanetin, hatta b-
tn ecsami latifenin vcudunu inkar ediyorlar. ayet bunlar
alemi, bilkati batan baa dolam; ftratn btn zavahirine,
btn serairine mahrem dahilmi iseler ona diyeceimiz yok!
Heyhat, beerin nazar ittlana her an yeni bir cihan alr du-
rurken, idrakimizin ihatas haricinde, hem u grdmz bil-
kati kesifenin fevkinde bir silsilei mahlukat daha olaca aca-
ba hangi delile istinaden inkar edilebilir ?
Gelelim ayeti kerimenin dier ksmna. Cenab Hakkn
gerek fertler, gerek cemaatler zerinde cari bir takm kava-
nini ezeliyesi vardr ki, bir hikmeti beliga zerine mevzu olan
o kanunlar asla deimez. (Bir Millet kendisinde olan gzide
seeiyeleri bozroadka Allah'ta onun saadetini bozmaz.) sure-
tindeki terblii beli de kyamete kadar mer'iyetini nuhafaza
edecek bir kanunu ftrattr .
. Ayat muhkemei Kur'aniye bize gsteriyor ki milletierin
ar izzetten esfelssafilini malkurniyete yuvarlanmas; niha-
yet mevcudiyetlerine bakalar tarafndan hatime ekilme~i
hep o kanunlarn izmi olduu ftrat yolunu brakmalarndan
ileri gelmitir. Yoksa, o yolu takip edenler, hududu lahiyenin
baricine kmyanlar iin byle bir akibet tasavvur olunamaz.
90

Zaten tarihin tekerrrden baka bir ey olmamas da kavani-

ni ft'atn istisna kabul eylememesindendir.
Uzaklara gitmee hacet yok! te efrad yz elli mil-
yona varan mm:eti srlt'tmiye gzmzn nnde duruyor. K-
k bir cemaat iken har:ikalar gsteren, oihana hakim olan
bu mmet, u kesretile beraber, imdi cihanm malkumu bulu-
nuyor! Bu ne musibet:tir! Bu ne felake:ttir! Acaba bu suku-
tun sebebi, bu intihatn illeti ne\olabilir? Cenab Hakkn bize
kar bir ok vaatlar vard. Acaba onlar hakknda manmz
m deitireceiz ? Neuzbilh1h. Acaba rahmeti lahiyeden mi-
di kesecek de (Aldanmz) m diyeceiz ? Maazallah.
Biz bu felaketlerin, bu bsranlarn esbabn hep kendimiz-
de aramal; hep kendi nefsimizi muhasebe altna almalyz.
O zaman grrz ki, biz her ne ekersek kendi arnelimizin
cezas1dr. Evet, ehameti, himmeti, say'i, stk, istikameti, if-
feti, teavn, asabiyeti, gayreti, faaliyeti brakmann mukabi-
li zillet ve mU:hkC.miyettir.
Ayeti celilenin ( Cenab Hak bir kavmin felaketini isterse)
ksmna gelince, Cenab Hak bir kavmin felaketini isterse
demek, yukardan vveri verHen ,izahata gre, o kavim kendi
muamelatile, kendi harekatile felakete istihkak gsterirse de-
n::ktir. c~ )

(*) 31 Mays 1328 (13 Haziran 1912) de yazlmtr.



AL- MRAN SRES'nden [25]

Bismi'IHihi'r-Rahmani'r-Rahim
.
Va'tasimu bi habli'llahi cemi'an ve la teferreku ve'zkr
ni'mete'llahi 'aleykm iz kntm a'daen fe eliefe beyne kulubi
kn fe esbahtn bini'netihi ihvanen ve kntn 'ala efa huf-
ratin mine'n'nari fe enkazekn minha kezalike ybeyyi;t.u'lla
h lekn ayatihi le'allekn tehtedun.

[25] Kur'an. Kerim'in 3 nc Sresidir. 200 ayet'tir. Burada 103 n

c ayet'i incelenmektedir.
 92

MEALi
Hepiniz birden Allahn Kitabna sm sk tutununuz; bir-
birinizden ayrlmaynz; Cenab Hakkn zerinizdeki nimetini
hatrlaynz: Hani, bir zamanlar birbirinize dman idiniz, O
sizin kalbierinizi birletirdi de Omm ltfu sayesinde karde ol-
dunuz; hani, bir zamanlar cehennem uurumunun. kenarnda
idiniz, O sizi oradan kurtard; ite, doru yolu bulasnz diye
Alial ayetlerini size bylece bildiriyor.

TEFSR

' Ayeti celile Al-i rnran suresine rnensuptur.

Allahn kitab, gk yznden yeryzne uzanan }\.llahn
badr. gibi ahadisi.sahihaya baklnca ayeti kerimeeleki Hab-
lullah'n Kur'an olduu anlalr .. "Bundan maksad slamdr"
diyenler de olmutur. Zaten bu iki tevcih birbirinden ayr de-
ildir ki! yleya, Kur'an slamn kitab, slam ise o kitabn
meali rnstetabdr.
Mslmanlarn hem dnyada perian, hem ukbada 'llah-
kurni bsran olmarnalar iin, her ne surette, her ne mahiyet-
te olursa olsun, tefrikay inta edecek btn hareketlerden
hizi nehyeder: ayet yalnz u tercme ettiimizdir, zannna d<;:
miyelim. Bir ok ayat erife iTe namtenahi ahadisi mnife,
hep ya ayni gayei vahdete sevk edecek birer emri, yahut o ga-
yeden uzaklamamak hakknda birer .nehyi tazammun ediyor.
Ne hacet! Bu evamirin, bu nevahinin hi biri olmasa, eela-
sile memur olduumuz faraiz, ta in sudarna yaslanm bir
Moe~ ile ar balkan eteklerinde dolaan bir Arnavut arasn
da en salam bir uhuvvet rabtas vcude getirecek mahiyeti
haiz deil mi ?
Tarihi islama azck vukufu olanlar Ansarn Muhacirine
kar ne byk fedakarlklar gsterdiini bilirler. Evet, 1 sema-
 93

hatin, insan:iyetin bu derecesi o val,;te kadar vukua deil, hat

ra bile gelmemiti ! Halbuki, zaman cahiliyette bunlar birbi-
rinin hasn can idiler. Muhtelif kabileler arasndaki kanl
muharebeler bitmek, tkeornek bilir takmndan deil idi. Ni-
tekim Evs ile Hazrac tam yz yirmi yl birbirini boazlam
tL te asrlarca sren bu -mthi muhasamata hatimeyi ms-
lmanlk verdi. Kabail y~kdierine kar hasn can iken feyzi
slam ile birden!hire yan can oldu. Artk bu ta:karrr eden sul-
hn teesss eden uhuvvetin sayei saadetinde pek bahtiyar bir
hayata nail olan Ceziretl Arap sakinleri putperestlik lev-
snden syrlarak sahai nuranuru tevhide ykselrnek suretile
hayat bakiyelerini de temin eylediler.
te ayeti kerimede bir slubu imtinan ile beyan buyru-
lan; her zaman yade alnmas emir olunan nimet, bu nimeti
uzamadr.
Bu nimet, bu birlik nimeti, dnyada en byk nimettir.
nk, ayrlk bir cehennem uurumudur ve bu cehennem
uunmundan kurtulmak sayesinde yaamak mmkndr. (*)

C') 13 Eyll 1328 (25 Eyll 1912) de yazlmtr.

 ENFAL SRES'nden [26]

Bismi'Uahi'r-Rahmani'r-Rahim

Ve'tteku fitneten la tusibenne'llez.ine zalemu minkn

bassaten ve'lemu enne'llahe edid'l-'ikab.

MEALi

Bir 'de, belann ylesinden saknnz ki, o hibir zaman

yalnz iinizden zalimlere isabet etmez; sonra, bilmi olunuz
ki, Allahn azab yanandr.

[26] Kur'an- Kerim'in 8 inci Sresidir. 75 ayet'tir. Burada 25 inci

ayet'i incelenmektedir
 95

TEFSR
,
Bu ayetikerime (Ey m'minler, Allah ile Peygamberin si-
ze hayat verecek olan davetine icabet ediniz.... ) mealindeki
aybti .kerimenin altmdadr; ikisi de surei Enfal'e mensuptur.
_(Beladan sakmnz) demek, o belay getirecek sebeplerden sa-
knnz ... demektir ki, bu sebeplerinen balcas .fitne lafznn
medluldr.
imdi, bu iki ayeti celileden u hakikat sarahaten anla-
lyor ki, her biri mslmanlar iin sermedi bir hayat olan
Evamiri ilahiye yerine getirilmiyecek; geldii zaman kurunun
yannda ya da yakp kl eden salgn musibetleri nlemenin
aresine baklnyacak olursa helak muhakkaktr.
Ne yapalm, kanuni lahi byle: kurunun yannda ya da
yamyor. ,Be on kiinin uyandrd fitne yangn binlerce, yz
binlerce, milyonlarca hanumann kln havaya savurmaktan
geri kalmyor. Evet, bir namerdin brsna koca bir memleket
kurban oluyor; bir mnafn yznden cemaatler, cemiyet-
ler tar--mar olup gidiyor. Hakim air Ziya Paa merhumun
dedii gibi: Kahhar Zlceldl,
Bir mlk bir harisi sitemkar iin ykar;
Bir kavmi bir mnafk ile tarzmar eder.
Pekala! byle bir, iki, be, on, yirmi, elli, yz ... hatta bin,
hatta bir ka bin sulunun cezay arnelini geride kalan mil-
yonlarca binala ektirmek A:daleti lalhiyeye sar m? Bu
suali UJkdei hatr etmel{ hile haramdr. nk, Hallak Hakim
bu alemi bilkat iin, hi bir zaman deimiyecek, bir takm
kanunlar vaz'etmi; o kanunlarn mahiyetini, ebediyetini b-
tn ~mkellef olan insanlara bildirmi; hem onlarn hayatm
za, bizim selametimize taalluk eden ksmn iyice anlyabilme
miz iin- gay'et basit, gayet vazl bir surette tertip eylemi;
sonra, yine bizim; selametimiz nezdi ralmansinde pek matlup
oldu. iqin (Sakn bu kanunlarn gsterdii yoldan ayrlma-
96

ymz, zira mahvolursunuz.) ilitarn daima tekiarda bulun-

mu ..... Artk biz kalkar da Allahn o emrine kulak vermez;
Allahn gsterdii yolu tutmaz; bilakis bizi, helak uurumlar
La doru gtrmek istiyen fesatlarn bile bile arkasma d~
ersek; Adaleti ilahiye iin bizi te'dip etmemek kabil olur
mu?
(Zalimlere dayanmaynz, yoksa yanarsnz) tehdidi gibi
erbab zulme yaklamay, nehyeden, (Fas.klara uymaynz .. )
ihtar gibi basiret, ihtiyat tavsiyelerinde bulunan ayati kerime
ne kadar oktur !
Onun iin kuru ile beraber yan da yanmasna sebep olan
felaketleri nlemek zere el birlii ile hareket icap eder. n-
k, milli korunmann esas, milletin el birliidit. Ve bu el bir-
lii .::::.:~!!-:ti, her eyden nce bir takm zalimlerin oyunca ol-
maktan, zalimlere oyuncak olmak dalaysile felakete msta-
hak olmaktan korur ve kurtarr. (*)

(*) 20 Eyll 1328 (3 Ekim 1912) de yazimtr.

 MCADELE SRES'nden [27]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

nne'IIezine yuhaddfne'llahe ve resflehf laike fi'l-edal-

lin. Ketebe'llah le elibenne ene ve rsuli inne'llahe kaviyyn
'aziz.

ME AL

yi biliniz ki, Allah ile Onun Peygamberine kar gelen-

ler yok mu, ite onlar en zelil malluklar srasndadr. Ben
de, Peygamberlerim de mutlak onlar malfp edeceiz, diye
Allah ezelde yazd; Allah ise muradndan, kabil deil, dnd-
rlemiyen bir Sadiri Zlcelaldir.

[27] Kur'an- Kerim'ilil 58 inci Sresidir. 22 ayet' tir. Burada 2@ -21

inci ayet'leri incelenmektedir.
98

TEFSR

Mcadele suresine mensup olan u iki ayeti celile Kitabul

lahn ren mrtihi paralarndandr. Ancak, aslndaki ruhi id
dete dair ufack bir fikir verecek kadar olsun, tercmesine
muktedir olamadk. Yoksa, edebiyada uramak sayesinde
arabn selikai beyanna lfet peyda edenler iin, bu meyyet,
bu mekket tehdidi t&hi karsnda tirtir titremernek kabil
olamaz.
Evet, nazarmz maziye doru evirirsek: Cenab Hakkn
gstedii yolu tutmyan, peygamberlerin szne kulak ver-
miyen milletlerin, sonunda ne ar bir zillete mahkun olduk-
larn, ne ackl bir sefalet iinde alkamp gittiklerini grrz.
Hayr hayr ! Mazileri kartrmaya, uzaklara gitmiye ha-
cet yok. Yaadmz devirler de bize namtenahi ibret levha-
lan gsterip duruyor : Hani mslmanlarn eski evketi, es-
ki saadeti ? Hani onlarn eski saman, eski izzeti ?
Bu diyar, bir zamanlar dnyann mltecas iken, ne zil-
lettir ki, bu gn adeta mlteci mevkiinde bulunuyor.! Bir za-
manlar syt evketimiz cihan titretirken, ne tezalettir. ki,
imdi Bulgarlar bile bizi korkutmak midine dyor.
Eer aklmz bamza. almazsak; eer kitabmza drt el-
le sarlmazsak; eer aramzdaki nifaklara, ikaklani hatime
vermezsek; eer mslmanlkta ataletin, meskenetin haram
olduunu anlamak istemezsek; eer bu dini mbinin cehil ile
payidar ,ola,:r..yacana an samimikalb iman etmezseik; eer
btn kuvvetimile dmanlarmzdan daha kuvvetli olmaya
almazsak; eer memleketimize garbiri rezaili yerine fennini,
san'atn sokamazsak .... ne olacaz bilir misiniz ? El'iyaz bil-
lah milletierin maskaras, mslmanln yz karas !
Evet, alnlar o bozgunluk damgasile kararan millet, ne
kadar alsa, bir daha asude bir ehre ile' insaniyetn huzuru-
na kamyor. Biz pek kat'i, pek sarih olan bu vaidi lahinin
 99

bakalar hakknda tahakkukunu grdk. Kitabullahn e.n ak

mucizelerinden biri udur ki, haJkalar dediimiz o ZlavaH
millet eski hatalarn tamir, eski gnahlarn tatbir iin son-
radan alabildiine alm, alabildiine uram iken, kabil
deil, mahkum olduu bsran mebbedden kurtulamad; hem
imkan yok kurtularnyacak

Hner, bu vaziyete dmeden, kalknmak ve vakit geir-

meden, hkm giymeden toplanarak hal ve istikbali kurtar-
maktr. (*)

(*) Mehmet Akif bu yazy Eyll 1328 sonlarnda (Ekim 1912 bala
rnda) Balkan Savana ok yakn gnlerde yazmtr.
 AL- MRAN SRES'nden [28]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Ya eyyhe'llezine amenu'isbirf. ve sabirU. ve rabitti ve'tte

ku'llahe le'allekm tflihun.

MEALi
Ey iman eden kimseler, sehat gsteriniz, hem dman
larnzdan fazla sehat gsteriniz; daima muharebeye hazr bu-
lununuz; bununla beraber, Allahtan her zaman korkunuz ki,
felah bulasnz.
,_
TEFSR

Bu ayeti celHe Al-i mran sftrleSinin sonundadr. (shiru)

emirlerinin ne olduunu iyice anlyabilrnemiz iin
n; ( Sabiru)
sabrn mahiyeti hakikasn dnmemiz icap ediyor.

[28] Kur'an- Kerim'in 3 nc Sresidir. 200 ayet'tir. Burada sonun

cu ayet'i incelenmektedir.
 101

nsan iin en byk fazilet, sabrdr. Ahlaki kuvvetlerin

hi biri bu pek deerli kuvvet ile boy lemez. Onun iin
Kitabullahta sabr kadat ok zikredilen, sabr kadar sk emr
olunan bir seciye daha yoktur. Sah.ahei kir'am (Radiya!llah.
anhm) dan hi bininin Surei Asr' okumadan arkadama ve-
da etmedii malumdur. Bunun hikmeti de insann hsrandan
yakay kurtarabilmesi iin ha,kka, saibra drt elle sarlmatk
tan baka are olmadn birbirine ihtar etmekti.
yi amma sabr nedir ? Biz mslmanlar sabr dediimiz
mukaddes melimein medlLlne salip olmak yle dursun, na
nasma vakf bile deiliz! Evet, sabr lafz andd gibi zihni-
mizi meskenete, mezellete yakn bir mefhum kaplar. Bize g
re sabr mutlak surette (katlanmak) demektir. Neye katlan-
mak? Her eye ... Daha dorusu 'katlanlmyacak eylere! Me-
sela: Zelil olmaya, hakaret grmee, dlmeye, slmeye;
hlasa, insanlk erefimizi lekeyecek musibetlerin hepsine !...
Aman. yarab bi ! Kur'an ne sylyor, biz ne anlyoruz !
Sabr katlanmak deil gs germek demektir. Neye gs
germek? Evet, sonunda katlanlmyacak aclara katlanmak z
drarna mahkum olmama.k >in, nceden her trl gle,
her trl zahmete mertcesine, insancasna gs germek.
Allah yolunda, hak yolunda, din urunda, millet urun
da rahatn,uykusunu, maln, cann feda edivermek yok 'mu ?
~te sabr budur. Yoksa, bu fedakarlklarn semtine yaklan
yarak miskin miskin oturmak; sonra da hissesine decek rs-
val (Kader byle imi! tahamml etmeli.) diye hazma a-
lmak hi bir zaman sa:br ile telif olunamaz.
Ne hacet! Zimaneri gibi ekftlbiri mfessirin, sabra : teka-
lifi diniyeyi hakkile eda etmek manasn veriyorlar. yleya,
teklif klfet maddesinden geldii iin dinin btn tekalifi
ufak, byk bir'er fedakarlk ihtriyarn istHzam eder. Lakin
bir 'Kerre, o fedakarln kabul yznden elde edilecek saade
102

ti; bir kere de terki dolaysile ba gsterecek felaketi d-

nmeli!
slamn en birinc:i ,teklifi ilim deil midir? Pekala! ilim
tahsili iin az fedakarlk, yani az sabr m ister ! Lakin evvela
ilmin, gerek bugnk hayat fanide temin eyledii menfaat-
kri, gerek yarnki mr cavidanide verecei mevkii dnr
sck; sonra, cehaletin hem dnyada, hem ukbada ne byk
bir hecalet, ne yarnan bir rezalet olduunu gzmzn nne
getirirsek: dinin o teklifini mahz klfet olsa bile yine bin can
ile kabul etmemiz lazmgelmez mi ?
te sabr demek ulumu nafiay tahsil iin her trl skn
tya tahamml etmek demektir; yoksa cehaletin srkleyip
getirecei mlevvesat iinde boulup gitmek deildir!. ..
Son zamanlarda mslmanl ya bsbtn ortadan kal-
drmak, yahut tesini beri ederek din nanma bir eyler yap-
mak stiyenler tredi. Biz bu adamlarn sylediklerini iittik;
yaz,dklarn okuduk. "Dini kaldmal" ~diyenlerin dnyadan,
"Dinde teceddt Jusule getirmeli" fikr1i besliyenlerinde din-
den alabildiine gafil olduklarna iman ettik.
Evet, bu adamlar milyonlarca halkn hissiyatna, hareka-
tna hakim olan ruhu ezellyi grmiyecek kadar gaflet gsrter-
neselerdi; dini kaldrmann ne lzumunu, ne de imkann ta-
suvvur edemezlerdi. Kezalik dinin hviyeti hakikasna dair
azck malumat edinmi olsalard; dine yenilik sokmak yle
drusun, onun en eski, yani en sahih ekline rcu etmek ihti-
yac milbremirui gzlerile grrlerdi.
te onlarn bu gafleti, bu cehaleti de hep, demindenberi
anlatmak istedii;_niz seciyei mbarekei sabrn fkdanndan
dr. yleya, demek ki, bu adamlar ne milleti tetkik edecek, ne
de dini anlyacak kadar fedakarlk gstermemiler !
Bir zarnandan beri dir, dilievde (Karakter) sfu dolap
gidiyor. Azim, sehat, seciye, metanet gibi szler ile tercme
edilen bu kelimenin tam rnukabili sabrdr. yle ise artk bu
 103

mmete Alman, ngiliz, Fransz milletlerinin ahlakile mte-

hallik olmay tavs,iyeden vaz geelim de ona maaliyi slari1iye
yi retmee alalm.
En byk, en metin ahlak, hakiki mslmanlarda; en m-
eyyet desatiri ahlakiye ise hakiki mslmanlktadr. (Ve in-
.neke le'ala hlukln azim) (i:) tarzmdakii tekrimi lahiyeye maz-
har olan Resuli Muhterem Efendimiz secayay fazlann bir
timsali fevkelhayali idi. O zat akdes'in mektebi terbiyetine
yetien eshab kiramn da nasl kamil, nasl mkemmel birer
insan olduklar hepimizin malumudur. Bu hakikatlar yalnz
bizim kitaplar yazmyor; frenklerin olduka insafllar da iti-
raf ediyor; (Gndzn btn maln mlkn kapsna gelen
muhtaZara veren Muhammed'in akama tek hurmadan baka
yiyecei kalmamt. Onu da en son ge/en fakire tasadduk
ederek geceyi Ayie (Rd.) ile birlikte a olarak geirdi.) di-
yodar.
Sadedimize dnelim : Ayeti celile bizi sabra davet ediyor;
hem de dmanlarmzn gstereceine kat kat faik bir sabra
davet ediyor. Biz imdiye kadar Kur'andaki o emri ilahiyi din-
lemi, muktezasnca hareket etmi olsaydk, bu gn mazimizi
hasretle yad etmez, namusu dini, namusu milliyi dmann
mrdar ayaklarna inetmezdik; te (Rabitu: harbe hazr
bulununuz), (Dmanlarmza kar gcnz yettii kadar kuv-
vet hazrlaynz.) tarzndaki ak, kati emidere kulak verme-
diimiz iin btn alemi islam bir sahnei ktal oldu.
Evet, kuvvet hazrlamak hayli fedakarlk ihtiyarna mte-
vakkif idi, hala da yledir. Lakin o kuvveti elde etmek iin
ne kadar klfetler, ne kadar zahmetler varsa biz hepsini ik-
tiham. edecek, hepsine gs gerecek idik. Zira Kur' ann em~
rettigi sabr ite o idi. Yoksa vatan islamn u elim felaketi
karsnda kulaklanmz sarktp oturmak deil! (*'~)

("') (Sen en deerli ve en iyi ahlak zeresin)~

(*'') 6 Kanunuuevvel 1328 (19-Aralk 1912) de yazlmtr.
 HA CC SRES'nden [29]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Fe ke~yyin min karyetin ehleknaha ve hiye _zalimetn fe-

hiye haviyetn 'ala 'uruiha ve hi'rin mu'attaletin ve kaslin
meid. Efelem yesiru fi'l-ard fe tekune lehm kuluhn ya'k
lune biha ev azann yesme'une biha fe inneha la ta'me'l-ebsa
ru ve lakin ta'mel-kulub'lleti fi's-sudur.

[29] Kur'an- Kerim'in 22 nci Suresidir. 78 ayet'tir. Burada 45-46 nc

ayet'leri incelenmektedir.
 105

MEALi

Zulme daldklar iin helak ettiimiz ne yurdlar var ki,

st altna gelmi yatyor; ne kuyular var ki, banda, ne yk-
sek kal'alar var ki, iinde kimseler yok! Acaba bunlar yer-
yznde hi dolamyor mu ki, dnecek kalbleri, yahut g-
recek gzleri olsun ? u hakikat iyi bilinmelidir ki, gzler kr
olmaz; lakin asl gslerdeki kalbler kr olur.

TEFSR

Bu ayeti kerime bir tehdidi mehip ile balyan Hac su-

t~sine mensuptur.

Kitabullahn duygusuzlukla, grgszlkle itharn ettii

kruseler dorudan doruya .Mekke mrikleri ise de; gm
. milletierin ciasitan izmihlalini, km memleketlerin. lisan
halinden iidip ibret almak ihtiyac her devrin insanlar iin
pek tabiidir. Zira tarihin bir tekerrri daimiden ibaret oldu-
una, nk kanunu ftratn asla deimediin~ yakin derece-
sinde bir itminan edinebilmek iin, ayni hareketlerin ayni aki-
betler husule getirdiini grmek, fakat gzle grmek, hem
pek ok defalar grmek lazmgelir. Bu ise ancak (Siyru filarz)
fe:man lahisine imtisal ile kabil olabilir.
Lakin heyhat! zamanmzdaki mslmanlar, hatta dn .
yay dolasalar, greceklerinden ne renecekler ki, Asr saa-
dette yaayan mrikler gibi, biarelerin asl kalb gzleri ala-
bildiine kr ! iittiklerinden ne beliiyecekler ki, zavalllarn
asl can kulaklar alabildiine sar !
Hakikat yle! isterse her adm banda bin .i!bretamiz lev-
ha, isterse her zerrei mevcudun yreinden bin dehetengiz
sayha ykselsin .. Nazarlar iin seilmez bir karaldan baka
grg, kafalar iin anlalmaz bir grltden baka duygu
yok!
 106

Yarabbi, u en elim hsranlar, en vahim bulranlar iin-

de alkamp duran slftmn int1iJbah iin tamik nazar, tetkiki
haber devresi ebediyyen gelmiyecek de bu mmetin uyanma-
s sabah mahere mi kalacak?
Ey cemaati mslimin ! artk Allah iin olsun uyanmz;
kalb gzn, can kulan byle sm sk kapamay~nz ! Bir
millet ne hale geliyor da topraklara seriliyor; bir vatan nasl
oluyor da ayaklar altnda kalyor; bunu grnz, anlaynz !
Hala n duygusuzluk? Hala m grgszlk? Etmeyiniz!
Sonra, u bamzdaki felaket yok mu, ite ondan beterine,
hem Allah gsternesin, bin kat beterine maruz kalacaz ! O
zamai, hayat milletten eser kalmyacak; o zaman narnusu s
lam bsbtn mahvolacak; o zaman haremsaray tevhidi en
murdar ayaklar ineyecek; o zaman, slamn o ma'sum nasi-
yesi kfrn nlevves elile yerlerde srklenecek !
Haydi biz, duygusuz mahluklar, bu zilletlerin, bu rezalet-
lerin hepsine katlanalm; ( buuk gnlk hayatn ne dee
ri var ! ) diye kendimize teselli verelim de cemadatn bile da-
yanamyaca haybetler, bsranlar iinde geberip gidelim!
lakin ocuklarmz, torunlarnz dnmiyecek miyiz? Her
halkas bir batndan teekkl edecek o canl silsilei sefaletin
kyamete kadar la'netine hedef olmaya da katlanacak myz ?
Haydi buna da aldrnyalrn, buna da katlanalm ! Hey-
hat! u ( gnlk!) hay,atn arkasnda bitmez tkenmez bir
hayat var ki, bu gidile o, bizim iin namtenahi bir devrei
azaptan baka bir ey olmyacak ! Acaba orada ne yapacaz ?
Dnyada iken, namusu milleti bile bile heder eden biz sefiller
Huzuru ilahiye hangi yzmzle kacaz?
Ey cemaati mslimin ! gryorsunuz ki, duracak zaman
deil : nk zaman durmuyor ! Haydi bakalm, hsran m-
binden kurtularak yaamak, islam da yaatmak ist1iyorsak
durmaynz ! (*)

(*) 13 Kanum1evvel 1328 (26 Aralk 1912) de yazlmtr.

 HiCR SRES'nden [30]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

inna nahnu nezzelne'z.zikre ve -inna lehu le hafizun.

MEALi

Kur'an
Biz indirdik, Biz; onu muhafaza edecekler de el-
bet yine Biziz.

TEFSR

Mslmanlarn istikbali yoktur; mslmanlk guun bi-

rinde yklp gidecektir. diyenler, eer o tasavvur ettikleri
elini akubeti sevine sevine karlayacak bir takm sefil kimse-

[30] Kur'ili-Kerim'in 15 inci Suresidir. 99 ayet'tir. Burada Y uncu

ayet'i incelenmektedir.
108

lerse; kendilerine hi bir ey demeyiz. Yok yle deil de, bu

szler hakiki dindalarmzn hasbalali giryan ise; onlara da
yuk'arki ayeti celileyi tekrar tekrar okuyun deriz.
Gryorsunuz k : Allahu zlcelal Kur' ann ebediyetini en
kavi tekidlerle vaad buyuruyor. Vaadi ilahide hu:lf tasavvuru
kabil midir? Pek ala! Kur'an rmhafaza islam; islam muha-
faza ise mslmanlar muhafaza demek de!~il midir ? Msl-
manlarn yokluunu tasavvur edersek Kur'ann yeryznde
yaamasna imkan dnebilir miyiz ?

O halde yeise sapnaa yer var m ? Bilakis yaplacak i

mslmanlara gayret, ehamet, emel, azim, faaliyet ruhu a
lamaktr.

Yeis, imandaki zaaf, daha dorusu hilii gsterir.

man salam bir mrnin byle bir vaadi ezeli karsrda
nasl olur da Allah' dan midini kesebilir ? Eer bizim o k al
raman es1afmz en byk imt~hanlar karsnda yeise urayan
kimselerden olsaydlar, tadklar din emaneti, elbette bugn
baka ellerde bulunurdu.

Bize yakan,asrlardanberi elimizi kolumuzu kskvrak

balayan mel'un yeisi kalredip kendimizi kurtarmak iin el
ele, babaa vererok almaktr. Biz bu dini ilahiyi, yaata
caz. Bu dini ilahi bizi ebeciiyen yaatacaktr. diyelim de bu
iman ile, bu itmi'nan ile geeeli gndzl uraalm.
Ha vasdan geinenlerimiz avan ataletle, cehaletle, mis-.
' kanaatle, bsbtn rndan km bir tevek-
kincesine bir
kJle itharn ediyodarken kendilerinin de serapa yeis ile allide
dduklarn hi dnmyorlar ! nsaf edilirse, yeisden byk
atalet saik, yeisden yaman zillet rehberi, yeisden fena mes
kenet sebebi olur mu ?
Yeis mi meskenetten dodu, yoksa meskenet mi yeisden
peyda oldu? Suret~ kat'iy:ede kesdirilmezse de asrlardanberi
 109

cemiyetin ruhunu kemiren, 1iliklerini kiurutan itimal hastalJn

yeisten, azmsiziikten ibaret olduu pek sarih olarak grlr.
Milletin, memleketin atisi olmad iin kendini beyhude
zmeyerek vaktini hoa geirmenin yoluna bakmak ... Dnya-
da bundan daha sefil bir dn bulunamaz. Her eyden
. nce bu dnceyi kknden kazmak icabeder. nk yaa
mann, ilk art budur. Bizim Kur'anmz, ebedi olduunu na-
sl ilan ediyorsa ayni ebedi ruhu iimizde tayarak yaama
lyz. (*)

(*) 1 Austos 1329 (14 Austos 1913) de yazlmtr.

 AL- MRAN SRES'nden [31]

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Fe iza 'azamte fe tevekkel 'ala'llah.

MEALi

Bir kere de aznettin mi artk Allaha dayan

TEFSR

Allahu Zlcelal, Nebiyyi Multeremi Aleyhisselat vesse-

lam Efendipize buyuruyor ki : Dnyaya ait ilerde iyi dn,
tan; ashabnla maverede bulun. Bir kere de kararn ver-
din mi, azmi ele aldn m, artk hemen Allaha tevekkl eyle,
o ii yapmaya bak ...

[31] Kur'an Kerim'in 3 nc Sresidir. 200 ayet'tir. Burada 159

uncu ayet'in bir fkras incelenmektedir.
 111

Azim ve tevekkl... ite mslmanln iki azim rkn

(iki byk tem1ei). Bunlar oLmadka islam iin istikrar im-
kim yoktur. uras da unutulmamaldr ki: Ne yalnz bana
<:izim; ne de azim olmakszn tevekkl hi bir zaman kafi de-
ildir.
Mslmanlarn vaktile gsterdikleri harikalar hep bu iki
te,mele sarlnalar sayesinde idi. Evet, seksen seneyi geme-
yen, ~ milletierin hayatna gre pek ksa addolunmak lazm
gelen bir zaman zarfnda, memleketin bir ucu Pirene dala
rna, dier ucu in sudanna dayannt ki bu mthi muvaf-
fakiyetn srr : Mslmanlarm sarslmaz bir azim, yklmaz
bir. tevekkl ile mcehhez, kahraman yrekli kimselerden te-
e.kkl etmi olmasndan baka bir ey deildi.
Tevekkl bir nakisa, daha dorusu bir rezilet addede-
rek .bugnk n.slrmanlar onunla itham etmek kadar ser-
semlik olmaz. nk, evvela tevekkl gayet 'tryk bir seciye-
dir; saniyen bizler o seciyeye veda edeli pek ok oldu! ura
sn da syleyelim ki: biz tevekkln manay hakikisini mu-
rad ediyoruz. O da meru bir gayeye; meru bir maksada
doru yrrken hi ftur getirmemek; tevfiki ilahinin tecel-
lisinden emin olarak muttasl ilerlemektir.
Grlyor ki tevekkl ile atalet ( uyukluk, tembellik)
iki mntehadr. Zaten Cenab Hakkn emrettii tevekkl de
budur (yani ataletin zdddr). eyh Mehmet Abduh'un dedi-
i gibi kaza ve kader akidesi cebrilik enaatinden tecerrd
ederse azim, cr'et, istihkar hayat, ecaat gibi deerli mezi-
yetlerin hepsi bu akidenin etrafnda pervane gibi dnmeye
balar. Estaizbillah: "O mminlere Allah nezdinde byk
ecir var ki : Bir talnm kimseler kendilerine dmanlarmz si-
zin iin kuvvetlerini topladlar, onlardan korkmalsmz de
dikleri zaman bu szler imanlarn artnr da Allahn yardm
bize yeter, ~. ne gzel muhafzdr derler." Ayet,i celilesi tevek-
kln nasl olmak icap edeceini gsteriyor.
112

Ey, bu tekrimi ilahiye mazhar olan, eslafi gzin! Acaba

mezarlarnzn yarklarndan bakp da ahlafmzn bugnk
halini grmyor musunuz ? Ah ! Onlar sizin tuttuunuz yolu
braktlar; Girivei dalale (sapklk kmazna) saptlar; frka
clk, tarafgirlik kavgalar iinde tanmar olup duruyorlar!
yle bir acze, yle bir meskenete, yle bir zillete dtler ki :
yrekler dayanmaz, cierler pare pare olur !
Topranzda bir bakiyyei ruh yok mudur ki huru etsin
de lm kalpleri uyandrsn; dalale sapm fikirleri yola ge-
tirsin. Yarabbi! Bize her eyi olduu gibi gster. (*)

(*) 8 Austos 1329 (21 Austos 1913) da yazlmtr.

 BAKARA SRES;nden [32]

Bismi'llahi'r-Rahmfui'r-Rahlm

Ve la tekulu limen yuktel f.i sebili'llahi~ emvatn bel eh-

yan ve lakin la te'uri.n.

MEALi

<<Allah yolunda ldrlenler (ehit olanlar) n l de

meyiniz; hil'akis onla diridir, lakin siz farknda deilsiniz.

TEFSR

Bu aye1ti kerime suve:i Bakaraya mensuptur. Al-i mran's

resine, ait bir ayeti celilede ise (Bil'akis onlar diridir, Nezdi
ilahide merzuk oluyorlar.) denilmektedir.
Ruhun bedenden ayrldktan sonra payidar olaca erbab
imana gre muhakkak ise de, ervahi heda iin daha yk~
sek, daha mmtaz bir hayat olmak tabiidir. hedaya mev'ud

[32] Ki.r'an- Kerim'in 2 nci Sresidir. 26 ayet'tir. Burada J54 nc

ayet'i incele:mektedir.
114

olan bu hayatn, bu rizkn nasl

bir hayat, nasl bir rzk olma-
s lazmgelecei hakkndaki szler mteaddittir. eyh Meh,
med Abdu'ya gre, bu hayat bir hayat gaybiyyedir ki,. ervah
heda ona mazhariyetle baka ruhlardan seilecek; .o haya1
ile nerzuk, o hayat He mtea'im olacak. Ancak, ne o haya
tn hakikat, ne de o rzkn mahiyeti bilinemiyecei iin, bah-
sedilemez. Bunlar alemi gaybe ait o esrar lahiyedendir ki
vcudne iman olunur, alt taraf Allah Zlcelale braklr.
Hakikat, Hak yolunda, Allah yolunda feciay can edenler
elbette ervah zekkiyeye mev'ud olan gzel hayata yz bin kere
layktrlar. Dnya alretin bir tarlas deil mi? Burada ne eki-
lirse -tede, o biilJ::njyecek mi? O halde, Allah yolunda lenr
lerin, yani bu topraa hayatn ekip kanile sulayanlarn fer-
day cezada biecekleri mahsul, sermedi bir hayat nuranur-
d~m baka ne olabilir ?
Yn yn efrad beer, hayat kendilerince bir gaye bi-
lerek onu elden brakmamak iin, ok zamanlar, insaniyetn
alnn karartacak kadar rezil yaaylara katlanr dururken;
ne mutlu o yksek ftratlara, o pak hilkatlere ki, pek muazzez,
pek mukaddes bir gaye urunda hayatlarn naiz bir vasta
gibi feda ediyorlar !
Sras gelince hayat ishfaf edemiyenler, hedaya mev'-
ud olan safay. cavidaniyi bulmak yle dursun, yaadklar
mddete kabil deil saadet yz gremezler. Servetler, sa-
manlar, refahiyeder insan iin hakiki bir mesudiyet temin
edemiyor. Bir fert yahut bir cemaat iin yaamak, nasl olur-
sa olsun yaamak itiyak yegane emel srasna geerse, sefil,
rezil, namussuz bir hayat anl bir, ltime tercih edilirse; o
ferdin, yahut o cemaatin kyartete kadar nasiyesi esaret, zil-
let damgasndan kurtulamaz.
Eski an ve evketinden cda deli secayay kerimesinin
bir ounu kaybeden; hayr, yanl sylyorum, o secayay
kerimeye veda edeli evketi kadimesinden cda den alemi
 115

sla.mda hala bu seoiyeyi, bu hayat hie saymak, Allah yolun

da feda edivermek sedyeyi dini mbinin bir emaneti kbras
gibi sinesinde tayan cemaatler, meer eksik deil imi. Alla-
ha yz bin kerre hamdler, senalar olsun ki mslmanlarn y-
reinde ruhu ehamet henz lmemi. Biz bu ruhu ldrhe
ihek iin ne lazmsa esirgememeliyiz. Zira btn varlmz
bu ruh ile kaimdir.
te zrhllar ile denizden glleler; tayyarelerile bulutiar-
dan ateler yadran; mstahke:n mevaki arkasndan gece
gndz kurunlar pskren yz binlerce dmana kar yaln
kl, yaln sine ile 1kan anl moahitlerimiz mey;danda du-
ruyor. Biz bunlar iin muvaffakiyet, sair cemaat islamiye iin
de halden ibret temenni ederiz. (*)

~--~-

(*) 10 Mays 1331 (2j.Mays.l915) de yazlmtr.

anakkale Zaferine deiniyor.
'
KNC KISIM

c .. ~ _ , '

MEV'ZEL~ER

! ..

BALKAN HARBiNDE
. . -- . '; . : . ~ . .
A '

MILLI MilCADELEDE
 N ot

Bu ksmda Mehmed Akif'in Balkan Harbi srasLnda irad

ettii 4 mev'ize ( vaz) ile stiklal Sava srasnda irad ettii 4
mev'ize sunulmutur.
Balkan Harbindeki mev'izelerin baz pasajlar Safahattaki
ayn tarihli iirlerle mvazi grlmektedir. N e yazk ki, Byk
Vatan airi bizzat yaad stiklal Destanmz kendisine has
slubu ile dile getiremeden ebediyete intikal etti. Onun can
gnlden katld, canla bala didindii, bu savataki muhte-
em inancn ve gr sesini (BYK STKLAL MARJ. hari)
pek mahdut yazlarnda ve sunduumuz 4 mev'izede ksmen
bulabiliyoruz.
Tarih sras ile sunulan mev'izelerdem yalnz birincisinin
kesin tarihi tespit edilememitir. Dierlerinin tarih ve mahal-
leri belirtilmitir.
Rumi (M all) Takvimle ve Miladi Takvimle gsterilen tarih-
Zerin aralarndaki balantlar ve bu balantlarn geirdii
deiiklikleri gsteren kk bir aklama, metnin sonuna
eklenmitir. .
Bu ksmdaki dip notlarndan ayet meali'ni gsterenler
mer Rza Dorul'un 1944 te Kur'andan AYETLER ve Nesir.
ler ad ile toplayp yaynlad ciltten alnmtr. Kastamonu
Mev'izesine ait iki belge ve takdim yazs (dip notunda da ak
ladmz vehile) keza sz geen eserden alnmtr.
'
Akrama notlarnda (dip notu veya parantez) mevcut Ro-
men rakamlar sz geen Surenin Kur'an- Kerim'in kan
c suresi olduunu gsterir. Bu tarz nu:zaralama, ayet klie
lerimizi aldmz -,::-birinci ksm Not'unda sz geen-
Kur'an- Kerim'in Trke Sure balklarnda da vardr.

SUAT ZHT ZALP

BALKAN HARBiNDE

~,.c\0/'J ..,...,..

~f~~------------~1
~--:::~\~~t~i-:-if@
.. ' '':: ..

MEV'ZE [ 1]

Bisni'Ilahi'r-Rahmani'r-Rahim

Ya eyyhe'llezine amenf. 'aleykm enfsekm ...... [1]

MEALi

Ey lnan edenler, bakalarnn hesahm sizden sormazlar;

siz kendinize baknz.

[1] MADE SRES. (V). Ayet: 105. (Bir ksm)

 120

Me:alini na:klettiimiz hitab ilahi .dbrudan doruya biz

Msliinanlara alit iken, yazklar olsun ki, hi birimiz o em-
ri yerine getirtrniyot; en kymetli zamanlar:nz, o nefsimizi
mura;kabe altinda brulundurrna:kla geecek saatlenimiz, gn-
l:rimiz, hatta mrlerimiz hep bakalarnn ha:ta:sn aratr
makla, bakalarnn fenal:m: sayp dkmekle lheder oLup
gidiyor.
Gerek islam cemiyetinin, gerek o oemiyetten bir ferdin
hayri iin teklif edilen ilere ka:r: (Neme lazm! ne stme
vazife!) cevab miskinanesini , atalar sz gib!i aynen tekrar
ediyoruz; cennetlik vcudumuzu azck yo!1mak yle dursun,
azmz bile amyoruz da mes:ele, Zeyd'in, Amr'n hareket-
lerini nuahezeye gelince olanca faaliyetinizi, olanca talaka-
li,mizi sarf e1;me:kten asla geri durmuy'ruz!
Yer yznn drtte bln kaplyan Mslmanlarn
ylne drtte bl hi bir :eseri hayat gpsrtermiyor. Bu bia
relerin hayat alenne, unu alerne (dinya ilerine) afal afal
bakan gzleri (N e gelenden haberim var, ne gidenden habe-
rimf) meahni ne ak bir beyan ille anlatp duruyor. Geride ka-
lan azln frl frl dnen nazarlan. ise bakalarnn ne:kais:ile
(kusurla:ile, eksikliklerile) ura;maMan ba alp da bir k'e-
redk olsun ,kendi muhitine, k~ndi ;ahsna, dnnyor! Hlasa,
ekser~yet tefr~itin, ekalliyet iffatn kurban olup gidiyor.
Mslmanlk ftri din, ilahi din, hem en son lahi din
o1nak itiba,rile ibir i'tidal elini iken nasl oluyor da bizler hi
mu'tedil bir hatthareket tc.~kip odemiyoruz? Bunun cevab pek
kolaydr: 'nk Mslman nam altndaM cemaatin ou is~
!amin aslndan ve dosdoru eklinden alabildd.ine gafil. Dn-
yada, ukhada bizi insanlarn en mes'udu srasna geiDrneyi
h:afil olan byle bir dfii cehlimize kurban ettik; ha1a da edi-
yoruz. Yaz~klar olsun.
islamiyeti imdiki haline getirice arlt]k l1 birimizde
uyanklktan eser kalmad; Ahlak fazlann (deeri ykse1k ah-
 121
lakn) dsmini bile unutmak derekelerine dtk. Hvet, h:a.ydi
maziden ,ih:ret ~almyoruz; nkii gzmzle grmedi:K. Haydi
zamammzda, fakat baka iiklimle:rde yaayan dindaJlanmzn
felaketine bakarak kendimize gelmi;yoruz; 9nikr zavalllarn
kaynayp gittii a:dem girdapl.an hizim denizlerimizden uzak-
ta bulunuyor. Lakin u bizim kendi gzmzn nnde geen,
kendi bamzn sitnde dnen facialadan olsun ibret amak
y'Oik mu?
Mslmanlar pek iyi bilmel:dirler ki, bizi drt taraftan
oviren felakette her fe:din, evet, bila isti!sna her ferdin bir
mes'uliye:t hissesi vardr. Eer herkes gerek kendi ne:fsire, ge-
rek HaHkma, gerek dindaJlarna, vatandalarna kar ifa ile
mkellef bulunduu vazifeleli ihmal etm~ olmasayd bu mu-
srbetler, bu belalar, kahil deil bamza gelmiye::::e:kti.
Bakalarn muaihaze edivermekle ,Hmse vLodan huzurun-
da mes'ul olmakitan, mahkum olmaktan lmrtulamaz. Biz drt
sere evveline gelinciye kadar geen zaman s.usup oturmakla;
u drt seneyi de oturup muttasl sylemekle heder otti:k. Ef-
radmn btn azas atalete mahkum kalarak yalnz enesi i
liyen bir millet elbette yaayamaz.
Biz sair milletlerden o kadar r;eri kalmz ki, aradaki me-
safeyi t.ay edebilmek iin her fert undesindeki vazifed:on ba
ka birde fedakarlk hissile mtehassis olacalk idi. He:Yhat, biz-
ler o vazifeyi bile klliyen ihmal ettik. Bsk, kriik btn
cfra~n vazifesi muahe:zeye, intikada mJnhasr kald.
Memleketin en hamiye11i, en dirayetli, en doru dnen,
en doru syliyen maJ:dut bir ka ervladna mnhasr kalmak
artile rnuahaze ve intikad mHli selametin ye:gfue aresi ola-
bilirsede bu hak taammm ettii (umum:iletii) gibi o de:va
salgn hir hastalk kadar by:k rarhneler aar. Nitekim att.
imdi hayat milleti kknden sarsan itimai hastalklar iin
de en dehetHsi, mursap olduumuz intik:ad has:taldr. Es.l~rf
Sz ayaa dmesin derler, hem bu sukuttan pek kor kar
122

larm. Ancak onlar bir ok mrrt:efeM{)ir kafalar da ayak sra

snda grrlermi. O iddet pek fazla idi; lakin hiffetin (ha-
fifliin) bu kadar da ayni akibeti husule getirir. Nitekim ge-
tirdi. imdi yaplacak ey bundan byle olsun, azmz deil,
g2lmZ aarak, kusurlanmz yakndan .grerek onlar ik-
male; A1laha, ibadullaha (Allaihn kullarna) kar mkellef
olduumuz vazifelerimizi hakkile ifaya alma:ktr. Ye'sin ma-
nas yolCtur. (*)

'

(*) Tarihini tespit edemediimiz bu mev'izenin -metninde 2 nci Me

rutiyet kastedilerek, drt sene sonra konumann yapld ak
landna gre- Balkan Harbi sralarna ait olmas gerekir.
 MEV'iZE : [ 2]

BAYAZIT KRSSNDE

30/Kanunuevvel/1328 [12/K.Sani(Ocak)/1913] Pazar gn

Bismi'llahi'r-Ralunani'r-Rahim

Ya eyyhe'llezine amenf..'stecibu li'llahi ve li'r-resi'.li iza

de'akm lima yuhyikm va'lemi'. enne'llahe yehf..l beyne'l-
-mer'i ve kalbihi ve ennehu ileyhi tuheri'.n. Ve'tteki fitneten
Ja tusibenne'llezine zalemf.. minkm bassaten va'lemi'. enne'l
Iahe edid'l-'ikab. [2 J

[2] ENFAL SRES. (VIII). Ayet: 24, 25.

124

MEAL
(Ya eyyhe'llezine amenu) Ey camaati mslimin, ey Al-
lahn dinine iman edenler! (htecibu) icabet ediliz: {Li'llahi)
Allaha, Allahn davetine; (Ve li'r-resuli) Allahn Resuine, Re-
suli Muhteremin davetme. (za de'akm lima yuh.yikm)
Evet, onlann sizin iin hayat mahz olan davetine. Allahn,
R~sulnn hakknzcia .mahz ihayat olacak bir ok evamiri
var; ohlan ifa ederseniz gerek bugnk hayat faniyenizde,
gerek yannki hayat Sennediyenizde mes'ut olur, rah~tla,
saadetle yaarsmz. {Va'lemu enne'llahe yehul beyne'I-ill'er'i
ve kalbihi) sonra bilmi olunuz ki, Cenab Hak, insann kalbi
ile kendi arasna girer; yani mallukunun btn esranna
muttali olur. {Ve ennehu ileyhi tuherln); unu da biliniz ki,
yine merciiniz (dnnz) Allah Zlcelaldrir.
(Ve'tteku.fitneten) O musibetten, o fitneden saknmz ki,
(La tusibenne'llezine zalernf minkrn hasseten) O bela, o fe-
lftket hi bir zaman iinizden yalnz sulu olanlara gelmez; bel-
ki umumunuza birden mstevli olur. (Va'lernu enne'llahe e
did'I~ikab.) Bir de gzlerinizi anz; iyi biliiz ki, Allahn
ikab (cezas;) edittir, mthitir.
Bu ild ayet Suvei Enfal' dedir. Allah Zlcelal buyuruyor
ki: Benim btn evamirimde, e~ert, gerek size Kur'an ile bil-
d!irdiirn, gerek Peygamberimin lisanile, srnnetile tebli etti-
im emirlenin hepsinde sizin iin hayat vardw. Hem nasl ha-
yat? Btn manas.He bir haya~t. Mrtfessirini izam buradaki
(Haya:t) ,yalnz maneviyata hasr'eumiyorlar; rnaddiyate de te
rn:il ile ayeti ona gm tefsir ediyorlar. Zaten maneviya~t ile
m;aiddiyat, birbirinden ayrlamaz. Bedensiz mh olmaz, rUJhsuz
beden olltna;di gibi. Demek, Evari:~ri 13hiyenin kaffesinin
z:mnnda biz:irn iin, biz mslmanlar iin, hayat var. T'er~
Mnde ise helak muhakkak.
Artk dnmiye hacet var m? rte g:ryoruz. Alemi s
lamn bana gelen musiibetler, bu ayetin ne kadar kat'i ne ka-
 125

dar sarih, ne kadar doru olduunu gsterdi!. imdiye kadar

muZmahil ofan ne kadar Akvam slami)le var'sa hep Alkarn
Hahiyeyi ]fa etmetrrle:k yruillden mahvoLdular. Vaka Cenaib~
Hak (Maliklmlkm) diyor; Bu alemlde istedii gilbi tasar
ruf eder; dilediinden alr, dilediine verir; istediini _izaz ey-
ler, istediini tezlil eder. phe yok. Fakat hi rbir karvir:n, giS
terilemez k:i, kendisi, zil1ete, esatete, mahkumiytete istihka:k
kesp etmeden inrNiraza gitmi olsun; hi bir millet grlemez
ki; mlkne sahip olmrak isrtridadn kaybetmeden vatan elin-
den rkm bulunsun. Oe:na:b Hakkn rbir takm karvanini, ka-
vanini ezeliyesi varrdr. Evet, o :kanunlar, hem ezelidir, h~m
ebedidir. Hi die derirllez. Cenab Ha:]( btn ha:kayiki bu. ka"
nunlamida birer rbirer gstermri; mteaddit yer'lerde; mte
addit ekille!ide bildirn1itir.
'Gezinii dnyay; arza, semaya baknz; muhtelif ktalar::
daki harc\ibderi rgtuniiz; sizden evvel germi miU<:derin :t'ari~
hiii akuyunuz. . . Greoerk:siniz ki, hrepsi ayni esbaib, ayni' e
rait tahtnda terakrki etmrilei, yine ayni es:bap, ayni er~;~ tah
t'nida marhvlmular. nk ayni sebepler, daima ayni netice
leri .tevlid eder.
Evamiri lah:iye dendi mi, hepsinin: zmnnda hayat var.
Hatta nef'i Hk mizarda srf ahri:ete ait zannolunan bir takm
ibz,detledmiz var ki, onlan da tet;k:ik edesek g,ffirz ki, her
birinde bu dnya iin de pek ok faydalar vardr. Mesela: Na-
maz, mslmanlara. farzdr. insan gnde be defa hahkile ken-
di arasndaki rahtay tecdit ed:iyor. Dnyaya da taalluku b~
yk, f:idesi ok. nk insanlan bir ok ktulklerd:en men-
ediyor; sonra ayni dine tabi milyronlarca beeri a;yni zainan-
da, yilzler ayni kabeye, ayni khleye m:teveccih olm;ak artile
ayni kubbe:le:r altnda ifropluyor. nk islam, dini teiVIhididir,
nkll islam ekmeli edyandr. Dini slam kadar Allahn kuiJa.
rn te:vhk etmi (brirlerfirni) biribirine sndrm bir din
y;oktur. 1 : 1 , 1 1 ', , , 1
 126

Birlirsiniz ki, Hazreti Peygamberin bi'setinden evvel (Evs)

ile (Hazrac) k8Jbileleri arasmda tam yz yirmi sene ihtilal, k
tal devam etmiti; Hicaz haval,1si mezibaha haline gelmiti.
slam geldi; nifak, ikak k:'aldrd.
sl~n <tayin etmi olduu ibadat ile ahkam, ferdler ara-
smda ittihad temin iindir. Byile riken maalesef gryoruz
ki, mslmanlar kadar tefrika iinde kalm; teettt iinde
bunalm bir millet yok! Dem,in syledim, Allahn btn emir
lerinde hayat var. Evamiri ilahiyenin ite en birincisi ittihat-
tr (birleik olmaktr).
Cenab Hak diyoki, "Hepiniz birden habli ilahiye, Kur'a
na sanlnz; -y;ni alkarn Kur'aniyeden ayrlmaynz.- Sa-
kul tefrikaya dmeyiniz; sonra mahvolursunuz. Allahn ze
rinizdeki nimetlerini hatrmza getiriniz. Biliyorsunuzya: hani
aranzda niza'lar, ihtilaflar vard, birbirinize dman idiniz;
slam sayesinde Cenab Hak kalbierinizi tevhit etti; karde ol
dunuz ... Hani ta cehennem uurumunun kenanna kadar gel-
mi idiniz. Allah sizi oradan kurtard. .. "
Filhakika rk, lisam, mUJhiti, adetleri, elhasl her eyi yek-
dierine aykr olan bu ~kadar akvam mslmanlk karda
yapm, hepsini kaynatrm ve bir arada ya atmt. Bu yz-
den muhtelif kavimler arasmda iMilaftan eser gruimiyor.
Cenah Hak "Ve la teferreku" buyuruyor; tefrikaya d
m,eyin, frkalara ayrlmayn, diyor.
- yi amma, btn milletievde bir ok frkalar var. Dn-
yailan da~pek iyi giddyor. Terakki edip duruyorlar. Bu fr:kalar
hi de onarn izmihlaline sebep olmuyor ...
Evet, lakin onlar (Frka) y (Tefrika) manasnda telakki
etmiyorlar. Onlarn fmka hayatn size -latebih- yle temsil
edeyim: Tpk hizdeki mezahip gihi, ben Hanefiyim, sen afii
sin, sana itiraz ediyor mym? ikimiz de ayni Halika ibadet
ediyoruz. kimizin de Kur'anmz, Peyga;rniberimiz ayn... te
onlar da yekdierine kar bu nazarla bakyorlar. Bizde is~
 127

byle mi? Heyhat! Frkaclk te:frikaclkta karar klyor. Bir

birimize dman kesHiyoruz. Her frka dier frkay vatann
dman tanyor, o naz~rla bakyor. Maksat memleketin sela
metidir; filan fka selam1eti u yoldan harekette grm; bi
zim fr~ka da bu tarafa gitmekte, diyor.. te bu tefrikalar, hep
o .yzden oldu. Nihayet memleket uurumun, helak uurumu-
nun ta kenarna kadar geldi. Yuvarlarnnasna pek ozi bir ey
kald. u son nefeste olsun aklmz bamza almazsa;k, yrine
byle gidersek -maa:mllah- mitler bitecek. Ey Cemaati
Mslimin! atk gznz anz, aklnz banza toplaynz;
Biz geri dini emirleri ifa ediyoruz; fakat onlardaki mak-
sad fevt ediyoruz; Mesela bugn u camide toplandk; ayni
kubbenin altnda, ayni imarnn arkasnda namaz kldk, fakat
camiden knca yine bir birimize bigane oluyoruz. Acaba bu
namazlardan Halikin maksad ner idi? Bize b iribirimizi tant
mak; mslmanlardan bir oemaat, bir cemiyet meydana getir-
mek. nk din cemaat1e kaimdir. Cemaatsz din yaamaz.
Dinsiz cemaat belki yaar! slamn cemaata olan rihtiyac ce-
maatn islama olan ihtiyacndan ziyadedir. Aleyhisselat ves-
selan Efendimiz yle buyuruyor. Dinin btn alkamndaki
ruh: cema~te, vahdete sevk etmektir. Biz bugn, ne oluyor biJ-
miyorum, en mteettit :millet olduk. Zahir ahvalle~ine bakar-
sm, yekpare bir ktle. Fakat hakikat halde kalbieri perian.
Gya ki, "Tahsebulm cemi'an ve kulublm etta." ('~) ta-
rifi ilahisi biztm hakkmzda! i'tisam bihablillah (**) bu mu?
Sonra felaketimizin balca esbabndan biri de lafcl
mz oldu. "Ya eyyle'l-lezine amenu lime tekulune mala tef-
'aliin. Kebure makten indallali en tekulu mala tef'aliin.'' (Ey:
erbab iman yapmyacanz eyleri niin sylyorsunuz? Bu,
hareketiniz indallal fevkalade mebguzdur; Rizayi ilahiye kl

(*) Onlar, birleik ve btn sanrsn, fakat kalpleri ayndr. (. R.

Doru!).
(H) AHabn kitabna bablk. (. R. Doru!)
 128

liyen muhaliftir, haramdr.) "Kebure makten indallahi en te

kulu mala tef'alf.n. inne'llahe yuhibbiillezine yukatilne fi se
bilibi saffen kennehm hunyanun mersus." (Allah o kullarn
dan raz olur, o kullarn sever ki, dediklerini filen yaparlar;
ii szde brakmazlar; sonra, onun sebili ilahisinde cihad eder
ler. Hem nasl cihat ederler? Hasnn karsnda btn eczas
yekdierine perin edilmi yekpar~ bir bina gibi dururlar da
yle merdane cihad ederler.)
Apa'p: biz .ne yaptk? Drt ibe: sene erweline gelinciye ka
d:r gecr:: za:manmz sk1t ile geti. u son drt rhuu:k, be
seieyi de mlittasl syl,emekle geidik! Bir millet ki, brtn
d.icudu dumrda yalnz genesi i~ler, elbette y3!amaz. unu bil-
neli ki, mille:t1er1n hayatnda tavafuku.f yoktur. Bir :millet ne
kadar ileri giderse gi'tsin; ne lmdar ykseklere ]karsa ksn;
okllu:u yerde du.rdu mu mahvolur. nk btn insaniyet ala-
bildiine pek: uz;:;]dardaki bir noktaya, bir gay-eye doru kr-
up g:diyor. Beeriyet c10kun ibir sel gi!bi umman terakkiye
atilmak iin alabildiine akyor. Bu selin nne d.rulamaz.
t~ biz de ya boulac.az, ya 10 sd ile beraber gidec:eiz. G-
riiyors:unuz ki, btn akvam insaniye ileriye g1diyor, ya1ni
biz duruyoruz... Bundan on sene, yirmi sene, haitta daha evvel
bu fela:keti kesdirenler, grenler vard. Sylediler, kulak ver-
medi,k'. Adam sende! dedik Ne ise imdi "Maza ma mazd." ( '")
diyelim. Geen gemitir.
Fakat u kalan hayat olsun kmtaralrh.. Olan oldu; diye
yeis getirmek, drt ucunu salver:rrerk . akll ii deildir: Za-
ten m~lmanhkta bu yoktur. "La tey'esu minravhillah" (na
yeti ilahiden me'yus olmaynz; Sakn midinizi kesmeyinh:.)
"LA takiletil min rahmetmah"{**). Yeis hararidr. Oyle ise
bundan sonras iin ne yapmak lazm gelirse yapa:hm, ve el
birliile yapalm.

(*) Geen geti. (. R. Dorul)

(**) Allahn rabm~tinden midi kesmeyiniz. (. R. Dorul)
 129

Peygamber Efend1miz Hazrretlerine biri sordu:

- slam nedir, YamsrulullM? ...
- "El'islam husn'l-huluk." (slam hsn ahlaktan iba-
rettir.) buyurdular.
Yine sordlu :
- Ya ResuluUah, hsn huluk ne dir?
Buyurdular ki:
- "Sana darlan, seninle rabtay~ kat'eden adamla ba-
rmand!r; seni mahrum brrakana bilmrukabele ver.-
mendir; sana zulm edeni ho grp affetmendir."
Artk bundan byle ahlakl o1mya alalnn. riinki ah
Iafusz bir' cemaat yaamaz.. Maza ma maza diyelim, tefdkala-
ra haUme iVerelim. iink akbetini grdk. yi bilmeliyiz ki,
felaketi hazrada heprnn:rizin, e;v~t, hila istisna hepimizin bir
hissei mesuH}'Ieti vardr. Hi k1mse :kendisini dar'aya kar
masn. I111di ih:erKes vicdanna :kar felaketi hazradan me-
sul o1d:uunu; umUJmun mesruLiyeti meyannda kendisininde
hissedar oldiuunru itiraf eder'se o zaman i' bakalar; o za-
man el hirli:ile bastaln aresine baklr. Hkumet, millet,
o:idu ... bizden bir ok fedakarlklar bekliyor. Biz bu feda-
kad dinimizi, vatanmz, kendimiz1i mtJha,faiza iin: ihtiyar
edeceiz. AlimLer ilmirle, zenginler rse:vetile, fakirler glerri
yeutii kadarile, eli silM:: tutanlar k'uvivetile alacak. Bu bir
bovtur. Bundan karnak iharamdr, dine !hiya:nettir. Her eyi
hkumetten helde1111emeli.
nkr mslmanln son midi olan :bu hkumet, artk
hayata ved!a: etmek zere. Di1rmarn me:kezi ihilafetten be al-
t saat tede duruyor. (''') imdiye kadar onlar naJSl a:l.t
Iar, briz ne kadar Iakaryt kaldk, hepimiz biliyoruz. Bununla
heraber daih:a iilmitler ib:sbtn a:nnkati o1namsrtr. Daih:
, slam iim ha~at mewcuttur. almal, hkumeti, orduyu tal(
viye etrneli.
:. ~

(*) Balkan Harbindeki igaller ...

 MEV'ZE : [ 3]

FATH CAMii ERFND'E

25/Kfmunsani/1328 (7/:Ubat/1913) Cuma gn

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Kuli'llahmne maike'l-mlk. Tu'ti'l-mlke men teau ve

tenzi'u'l-mlke nimmen teau ve tui'zzu men teiu ~e titzillu
men teau, biyedilre'l-hayr. nneke'ala klli eyin kadir. [3]

[3] AL- MRAN SRES. (III). Ayeti: 26.

 131

MEALi

(Ya Muhammed!) deki: Ey mlkn sahibi olan Allahmi

Sen mlk dilediine verirsin, Sen mlk dilediinin elinden
abrsn. Sen dilediini aziz klarsm, Sen dilediini zelil eders,in.
Hayr, yalmz Senin elindedir. Sen, hi phe yok ki hereye
kadirsin!

lahi, emrinin avare bir mahkCmudur alem;

Meiyyet Sende, he ey Sende ... hi bir ey deil adem!
Fakat, h:ala voud isbat eder, kendinoe, hey sersem!
Bugn, be kar toprakta varlktan wrukJen dem;
Yarm top~ak kesilmi varlndan fkrr matem!
lahi, (malik-el-mlkm) diyorsun... doru, anenna.
Halkiki bir tasarruf var mdr insan iin? A:s:la!
Eer almllsa bir mille1t, edip bir mLk istila;
Eelr vennise bir millet btn bir mlk ibi - perva;
Alan Sens!in, veren Sensin, Senin hkmndedir dnya.
lahi, en asil akJvam ala1trsn iste:sen;
DHe:1s:en
en zelil e,hasa iZZ!etler verirsin Sen!
Bu heybetler, bu bsranlar btn Senden, btn Senden!
Nasl ta Ara: y:kselmez ki me'yusane bin iven?
Ne yerler dinLiyor; Yarab, ne gkle:r, rthum inlerken!
u sessiz kubbenin ahnda insandan, eser yokimu!
Diyorduk: (Bir ibuuk milyar!) Meer tek bir nefer yokmu!
Bu lissiz topran stnde mazlumine yer yokmu!
Adalet yle du:rsun, byle bir eyden haber yok:mu!
, Btn bolukmu insanlk: ne ister'Sen, meer yok'mu!
ilahi, ah yz bin mslman hivdan lboazland..
Yanan oan, yrtlan ismet, akan seller tbtn ka:d~!
132

Ne masum ihtiyarlar .sngler altnda l(wrand!

Ne b[kes hanumanlar 1ite, yangn
verdiler y:and!
u krHe:mi ynlar hep birer insan, ibirer cand!
Saibah-l-ih~r-i
hrdyet, ilahi, [eyl-i-gun o1du; .
KJaranlk .bir hezimet her rtaraftan runemun oldu!
ehamet gitti; gayret snd; kudretler zeibun oldiu!
O mevcamevc sancaklar ne mthi ser-nign oldu!
Sukutun dehetinden KaLb"i Rahm1elt, belki ihun oldu.!
Ezanlar sustu ... anlar inLetip dmtrnakta afak.
Yazk: akn semasndan Hilalin geti irak'!
Zaman artk saHibin devr-i istiilas, ilhak.
Fakat, yerlede kalm. haklarn ferday ib:kak,
Ne do:rna,z grUrm ey aCiizierin kud11etli Hallak!

lahi, er-i masumur u topraklard son yurdu ...

Nasl:te'yid-i ,kahnn en ezil akvama vutdurdu?
Evet, miUetlerin en kaih1besindea1, leim ordu,
Gelip ta sinemi2dJen vurdu, seyre1t ihem nasl vurdu:
Ki istikbal iin arpan yrekler anszr ddu!
Tecelli etmedin bir kerre, Allahm,, Cemalinle
u yz elli milyon ruhu ldrdn Celalinle!
Oturmu elenirilerkecn senin - haa - revalin1e,
Nedir ilhad imhalin o sarmit infia:Hnle?
Nedir islam tenk1ilin bu mstacel nekalin1e?
Sus ey <:l;ivane, durmaz kainatn seyri mu':tad;
Ne sandn? f1tratn alkarn hi dinler :mi feryad?
Bugn sen l(endi kendinden rn:it et ancak hndad!
EN'e1t, !Sen lk:!endi ikdamnla kaldr g:it de ibidad.
Cihan kanuni sa'yin bak nasl bir hi!sle m,i'kad
Ne yaptr? (Leyse li'l-insani illa ma se'a) (*) vard.
(*) nsana kendi almasnn veriminden kazancndan baka bir
ey yok. (. R. Doru!)
 133
nsan .n ne hu dnyada, ne teki dnyada kendi al
malarnn vedminden, kendi kazancndan bak'a bir ey yok.
nsan ne ~ekerse onu biiyor. Hk:meden bimelk. olmuyor. !te
bu, ft:rat:r: bir kanunu, Allahn bir kanunu, hem de Kur'an
ile 1:elbli edilmi bir kanunudur.
. Demek, o deninki fmyatlarn hepsi beyhude imi!. y-
Leya, kime diuyuracaksn? (Yer pek, gk yksek!). Acizin fi-
ganna kar brtrn lk['dna;t hissiz, brtn mevcudat duygusuzl
ya sen ne istiyo:Pdun? Baksana hem ac:cinden dem VUr1Uyor-
SUil1; hem, kioca kaina!t keyfine ram etmek midine dyor
sun!
Alem, fee.a dediimiz u ucu buca olmyan boluk iin-
de donp duruyor; Allahn ezelde imni olduu hatt hare-
keti ta'kip. ed:ip gidiyor. Hi bir zerre ikendi seyrinden, faali-
yetinden geri duvmuyor. Yer ytrryor; gk yryor; da y
rryor, ta yryor. Hi biri atl deil, hepsi alyor'!. u ca-
mit grdn,fu, u cansz Jdiediimiz toprak yaradrlndan
beri acaba bir lahza olsun bo kalm. m,? Hey!hat! he'giin,
her saat, her saniye bitmez, rtkenmez inkilaplar geiriyor :
bulutlara su: rveriyor; bulutlardan su alyor; snitmcLa otlar,
ekinler, aalar yetitiriyor; karnmda madenler bes.liyor, ta-
baikalar vcudie getiriyor .. Ya rtapraktan do:an ibu. malluk
duruyor mu? Asla! onlar da analar gibi murttasl alyor:.
Mutta:sl bir dmirden dier devre, 1hir halden baka bdr lale
geiyor.
Yer, yani bi:zim dnyam.z byle. Ya gk:?. o bizim dnya-
mz gibi milyarlarca dnyay g!snde 'tayan alem nasl
acaba? Nas.l olacak! O da tpk yer gibi. Ev:et, bizim pek az~
n grebildiimiz, alt tarafn da rtalmin ile bu1duurpuz n:a-
IllJ'i.itenahi alemlerrin .h:epsi ya:rat1dkJlar za:maDJdan itibaren
faaliyete ,girmiler; lamaallah o faaliyeti muhafaza edip gi-
decekler.
Biz tutmu da mahlukaJtitan ba:hsediyoruz. Halik yok nu,
HaUk, it.e O da .keyfiyertini, suretini ta:s.avrvur' edem~yeceimiz
l34

bir faaliyetle kainati idar:e edip duruyor! Allahii Zlcdal her

an bu kainata hayat veriyor; her an bir an, bir ihadJi,se vucu
da getiriyor. Hallak aziman ksa, lakin bizim tahayyl
ederniyeoeim~z kadar bsa bir an iin faaliyetri :braksa rb:tn
varlklar alt st olur.

Cenab Hak, a1emi yalnz bir ,](,er:re yo](,tan var etmedi.

Onun halk' daimidir. EiV'et, Alla:hii Zlcelali iki muhtelif
teoellisi v:ar ki, biri mevrcudat yok etnek,te; dieri ise var et
mek:te. Ancak bu iki tecelli amsmdaki zaman mesafesi bizim
aklmzia llemiyecek kadar ksa da onun iin ne oluyor,
ne bitiyor, farknda oLmuym-uz.
imdi, mademiDi yer aJyor; gk alyor; yerleri, g,k-
leri yaradan Allah Aziman, yaratmaktan bian tari olmu-
yor; sen nasl atl batl oturuyor da hayat umuyorsu? te
btn kainat grdn; hi bir yerde, h~ bir zerrede skun var
m? Atalet var m? yle ise sana emeksizce yaam:ak, alm.ak
szn naili meran olmak hakkn, byle hir midi kim veri-
yor? Mslmanlk galiba? Belki. yleya, Mslmanlar Alla-
hn sevgili kullar11dr'! yi amxna :ite gruyarsun iki, bu alem-
de, bu alemi ftratta, :bu alemi tabiatta ihi ISi!kun yok. Ms-
lmanlk ise ftratn dinidir. Belki ftratn kendisidir. Dini
slam hatemi edyardr. (Dinlerin sonuncus:udur). Bu itibarla
en mkemmeil dindir. Cenah Allah Kur' arda saratihaten bizt
bildiriyor ki, bu din, dini ftddir; dii hakikidir'; dini tahii-
dir. Lakin insaniann ou bilmiyorlar, ou gafildirler de o
pak dintn iine kendHerinder bir takm ftrata miUiga:yr aih
'
kam karit:trn:a:k istiyo:rhr.
Hepimiz biliyoruz, ilk dou sualannda slam ne halde
idi. Hicazn bir k!esinde parlyan o nur yi:rtrnJi be sene iin
de driinyalan 'tllittu. Misli grolmemi oJan bu sratin hikrne-
ti ne idi? phesiz dini hakilki olmas, dini fitri olmas. Hat
ta u hakikat bu gnk g:arp hiikema:smn ird:irde hile m
seUemdir, Onlar da byle sylyovlar. Mstter1kler iinde bir
 135

ok namuslru adamLar var. Diyorlar iki: "Bakyoruz, Msl-

manlar her tarafta atl, her tarafta gafil; almyorlar. Fakat
Afrika'da, in'de Mslmanlk alabildiine ilerliyor. . Bizim
misyonerlerimiz bu kadar altklar halde yine muvaffak
olamyorlar. Dndk, tandk, tBtkik ettik, nihayet anladk
ki Mslmanlk gayet ftr bir din imi."
Fatkat dierleri yl~e sylemiyorlar: "Mslmanlk, insa
niyete, medeniyete aykr bir dindir, diyorla:. ahit istemez.
Hak~kat meydanda. Bu gn yer yznde 350 milyon mslu~
man var. Bunlar muhtelif kt' alar da kme kme oturuyorlar.
Hepsi mahkum, hepsi esir, hepsi cahil. buuk yabanc b:
yk bir lkede ki bu kadar milyon mslman esaret altnda
tutuyor ... Bu, ne haldir? Drt buuk Felemenk Cavada yirmi
milyon mslman istedii gibi kullanyor; ilerinden biri ses
karmyor! ... Eer dininiz hayrl bir din olsayd, haliniz by
le olmazd! ... "
Acaba hang~s~nin dedii doru? Malumya bir dinin lehin
de, aleyhinde sylea:nek iin evvela onu tetkik lazm. Yoksa
yalnz o dine mensup olanlann thaline bakmak kafi deil. Er-
bab insaf Kur'an, hadisi tetkik ediyor. Bu gnk mslman
larm ms1manhk1a alakasn gayet gevek huluyor. Va,ka Y:
le: Mslmanlk narnna birzde anc:ak bir ka gsteri kalm.
Alt taraf bilerek, ibilmiyerek ,kabul o1unmiU bir yn bkt'atl
Ey Cemaati Msliminl Bu din, irfan dini idi; halbuki biz
bu gn mil1etlerin en caihiHyiz! Bu din, eha:inet dini idi; gay
:et dini idi; biz ise u zamanda milletierin en miskiniyiz! 'Eer
d1ni islamn ruhunda Maazallah 1bu gn gzken fenairklar-
dan bir danes[ olsay;d, Mslmanirk bize kadar gelebilir mi
idi? Elbet o byk emanet oktan kaybolur gide:1di. Biz Ms,
lmanlar, ben yle gryoruim, Allah ile pek laubal:iyiz! Zan
nediyoruz ki, Cenab Hak ot:ur:duumuz yerden isteyiNte:mekle
hatrmrz iin lahi kanunlarn deitirir. . . Zavall bizler! Bey
hude yere fecyat edip duruyoruz! Za1t'en Allah gkte, yer:de de
 i36
il; her yerdie hazr, her yerde nazu". :B,izer aih idaanarlanmiZ
dan dlaib:a yakn.
- Peik:aHL Bu dualar nedir? hani bir az evtv:el Selaten
Tncin:> okuduk. Bunlarn asl yok mu? Tesiri yok mu?
.. Hay hay~ var. Fakat dnmeliyiz: D:ua :p.edir? ALlarha d
ntr; ..Yani Allahn emirlerine. Oenarb Hakkn gerek Kur'a
nile, gereik Peygaa:nJbei'inin lisanile, rsrnne>tile, tebli etlt~i emir-
l:eir dair'es1nrde hareket etmemek yznden mutazarrr olan in
sanlar ~tekrar Allaha rucu .edese, Allahn gstecrdii yolu tu
tarsa dua makbul olur. Baka trrl kabulne imkan yok:. Al
1

lah niin islam gnderdi? nk heeriyeitlin saadeti, , maith

bu lahi idi. Bundanervrvel de bir ok edyan v~rd. Fakat oi za
manlar beeriyet henz ocukluk. anda idi. nsaniyet he:iliz
keniale ertrnemiti. Beeriyet bir ark de:virler, biir 10k 1nkilap
lar geirdL Her dievre g,H'! din gn,dermeik lazm geldi. Niha-
yet Cemb Hak Hatemrl Edyan (Dinlerin sonuncusU:) olmak
zere bu dini gnderdi ki, ahk'amna taJbi olanlar, herr, dn:
yada, hem arhirevte sermedi nimetiere maz;har olsunlar. Bvet,
Allah bu dini mbini bu KtJksatla gndevdi. hlam;, say dini-
dir, amel dinidiir, mrcarhede dinidir. Cenarb Hak Kur',au ke~
rimde nerede namaz klnz buyurmusa m[U!tlarka arikas,mdan
zekat veriniz! diye ~emrertmi:tir. Pekala! Zekat k'im verir? El-
bet seweti olan. Ser:vet ne ile :kazanlr? y:a;bi,i almakila. O
halde en byk ibadertri yerine getirmek iin bile say lazm.
Kur' am kerimin: i9dr ok yerinder bize iHihat i1e, itt,ifak; ile, m-
caledre emir , buyruluyor. Kitalbullah, hadis hep bizi ittifa-
ka, mcaihedeye, dhada davet ediyor. B:u em1irer nasl, ne ile
yerine gelecek? phesiz hep say ile. Eer slamiyetin bida
yet1ndekiler> sonmkiler gibi, ibizler gibi oJsalarrd; o muvaffa-
kiyetler, o harikalar vrcut brulahilir miydi? Ne idi .o gayre1tler,
neidi o himmetler? Her tarafa gittiler, ftw fev Ashabi Kiram
btn dnyay ;liola:rtlar, oturmadlftr, durmadlar, altlar.
O ~sayede neler> neler yap.thir!
 -137

Sonra, ne oldu da bu haLe geldi Alemi slam? in'de Hind'-

de, marip~e, marikte, imaJde. cenupta, her :y"erdie gt\l.yorsu~
nuz: Mi.i!s1man1ar durgunlUJk iinde, geveklik iii!de, uyuuk
bir haikl!e! birbirlerini toonna~lar, birbirlerini sevmezler, .u
cemaatin iinde hi birimiz hihr..eyiz. ki, dnyann eresdnde
n.e kadar Ms1rrnan var? Sonra o Mslmanlarn adetleri, ah
lfrk nedir; hatta lisan nedir? Yazklar olsun :b~ze lki, birlbiri
mizi tammak istedi~miz zaman bile yine rfrenlldere, frenik ki
tapla:r:na mrracaaJt meoburiyetinde ikalyoruz! Bru ne byk
zillettir? Anlamal!
Hani Mslmanlk bir uhuwet. husule getirecekti? nere"
de? Bu gn Mslmanlar kadar dank ve ayr bir millet var
m? Her tarafta Mslmanlk cehalet, Mslmanlar ise sefal~t
iinde matl:JViolup gidiyor. te srtgecilerin i.daresindeld
Mslmanlar! Hi nd' de yzlerce milyon nfus var. Bir kS.rn~
mecusi, bir ksm Mslman. kisi de ayn rktan, tikisi de ay-
n uuhit iinde yayorlar. Smr:gec.iler ne yapy10r b.nlara?
M:s1manla,ra diyorlar ki, Kunban Bayramuda kz . kesin.
Halbuki mecusilerce kz mukaddes bir hayvan. Bizim Ms
lmanlar .da yabancarm fesadna karpla:ra,k mecu!siler;e inat
muttasl ik'z kurban ediyorlar. Mecusiler bunu grnce kp~
lere hiniy!Orlar! Yine ayni yabanc tutuyQr, mecus.ileri :kzd!r.p
cc;,milere domuz kafas attryor. Byle, byle mecusi1eri MU.'sr-
lmanlara, Mslmanlar mecusilee tututuruyor. Sonra yok
yere biiibirine dman kesHen her iki taraf hi.i!kCmete, yanh ya
banclara mracaat ediyor; o da ko:up mec:usinin d1e. hakkn
dan geliyor. Mslmann da! Bir aralk Efgan emiri. Hahibul
lah han Hindistana gitmi; hali grdkten sonra Mslmanla
ra demi ki, -Yahu! ne yapyorsunuz? kurban ... evet Hane~
fi:lerce vacip. Fakat mutlak kz m olmak lazm? Kei, deve,
koyun ~k:esseniz olmaz m:? Neye byle budalalk edtp de. ya~
hanclarn ekmeine ya sryorsunuz?
Emir mecusHeye de gitmi, .iin i yrfun anlatm. Bir
dereceye kadar iki f:kann arasn bulmu.
138

in'e git. Orad:ada ayn! Neden? hep cehil yznden. Hi

baka bir eyden deil. nk Nasraniyet ilim ile payidar ola-
maz; Mslmanlk ise cehil ile baka bulamaz. yledir: HPis
tiyanln ilme kar yz yoktur, tahamml yoktur; Msl-
manlk dla ceihalete, ,kabil dejl dayanamaz.
Hepimiz bil1yoruz ki, Mslmanln asr saadete ya:kn
olan zamanlarnda eref, an, eVket alabildiine ileri idi. O
zaman iilimce, fence, o kadar ileride idik ki, calil frenkler tah-
sil iin ta Avrupadan kalkp Badad'a gelirler: ulemay islam-
dan ders alrlard. Endls medmselerinde bir ok krallar,
bir ok papazlar vaktile okurrnulard. yledir, irfan yurdu idi
oras. Sonra cehalet yava yava yayld. Nihayet, biz de bu
haile geldik! Eer elbirliile bu cehaletin izalesine almaz
sak; maihvmz muhakkaktr. Yoksa yarm tedbirlerle i bit-
mez.
Hazreti Mevlanann y1e bir h~kayesi var : Fa:kirin biri-
nin harap bir ev;i varm; oluunu, ocuunu onun ~inde ba-
nndrrm.. Adiamcaz her sa:bah iine gide1:1Ken, eve dermi
ki, "Ey eski y;u:dwn, sakn ibana haber vermeden yklp da
oluu:n~ ocuurJu mahvetmiyesin!" Bir gn gelir, bakarki
ev y:Klmr, ocuunu da e:zmi. Ykk yurdun harebeleri
zerine :kar, bayku gribi 'lmee balar:
- Bana haber venneden neye yikldn da hanumamn
snd:di:n? Ben sana her salbaih yalrvarmam mydm? Bu
kadar vefaszlk olur mu?
Ev de ona derki:
- lileni azarlama, ben sana imdiye kadar binlerce kerre
bu akiibeiti anlattm. Benim artk ayakta duracak lalim kalma-
d, demek: istedim. La!kin ne va:kit . azm 8timsa ,sen hemen
bir avu amur tkadn. DUivarlanmdaki atlaklar ih:ep birer
lisan idi. Fakat bir trL hakikat anlatamad. Beni halime b
rakmadn ki, sana halimi syliiyeyim! ..
Bizim vaziyemiz de ayndr ..Binamzn neres.i atlad.ysa
yamamaya bakt11k: bir avu amur tkad,k; esasa, temele hi
 139

bakmadl:k. Nihayet bir giiin geldi ki: anszn ykld. Teekkr

olunur ki, kamilen yklmad. Fakat y,ine gaflet gsterd:rsek
alt ta~af da yblaca:ktr.
- Ne yapaym?
Yaplacak ey zaman fervt etmeyip alJimaktr; aramzdan
nifa.k:, :kalk :ka1d11mak, hirbirimize sanlp el birliile al
makitr. Yloksa hi bir taraftan yardm bekl~mi:yeliim. Bir za-
manlar Avrupadan sefiirler gel:ir1erdi; cuma selamlnda pa-
diahn :zengisini pmek erefine nail olmak iin aylarca s
tanbu1da dolarlard. Bu gn is:e: ngiltere hari:ciye nazr mec~
lisi m~bu.sandla~ bizim leh~mize bir kelimei tayyibe sarf ede~
cek mi; yaih:ut Fra:nsa bavekili bize kar olan huunetini bi-
raz olsun ;tadil edecek mi diye dr't gzle bakp mitleriyoruz!
Evvel ne idilk, imdi neyiz, anlamal! Fiakat beylhude irrtizar!
Bu gn cihan, khvvetten, servetten baka bir eye boyun e
mez. Onlarn nazarndan hakl, en zengirdir, en kavidir. Ad-
zin feryadm kimse dinlemez. Hak!kna kani deil ki, feryad
m dinLesin!
Msr mfts merhum eyh Mehmed Abduh hikaye edi-
yor. Kend.li,si bir aralk ngiltereye gitmi. ngi1iz hkemasm
dan mehur Spenser, Msrdan Mslmanlarn byk bir ada-
m geldiini haber alm. Gidip grmek istemi. Ukin kendisi
ha:sta inti. Onun iin eyhi arm!. ey4h Melhmed A:bduh da
kalkp gitmi. Srpenser, Aibdruh:'a ok iltifat etmi< biraz gr.
tkten sonra sormu :
- Bizim garb nasl buldun?
Abdv.h demi:;; ki :
- Efendim gm1h bana sonmaynz. Onu ben sizden
renm,ek isterim. Siz bana ark sorarsanz anlatnm.
O vakit Spenser kemali teessrle u szleri sylemi: "Bu.-
1 rada insarniyet ma; alesef hi kalmad. Beeriyet, mede~i bee
riyet hisrten, insaftan bsbtn tecerrt etti. Ben seni hak-
km gaspediyoru:n, nk kaviyim; sen ezilip gidiyorsun, n
l4

k kavi deilsin ... Atiyi pek fena gryorum. Biz byle iste-
medikti. Fakat byle oluyor."
Av:rupa medJeniyeti bir meldleniyeti fa:zla, ibir hakiki me
deniyeti insaniye deil. Faka:t ne yaplr? nne durUilamaz.
Makine lresHm.i herifler; umyorlar, abalyorlar, .maddi
namtenahi teml&iyata nazihar oluyorlar. Sowa. da gelip bizi
eziyorlar, pavalyorlar.
Bin nasihattan bir mJsibet daha 1111i!~ssirdir, derler. Hay-
di verilen nasihatleri dinlemedik ... Lakin umdnnz musi-
hetler bini bile geti. Onun iin bar,i bundan ibyle olsun z,:.;ra
rmz telelfiye ahalm.
Evet alalm. Fakat nasl ahalrm? Bu, g;ayeti mhim
bir meseledir. Bundai). yz sene kadar ev!Vel ayni fe1fuket bir
milletin bana daha gelm:iti. O millet de harp etmi; pek b-
yk ra!hnelere uramt. Sonra ukalas toplandlar; ne yapa-
lm:, u musibetten yakay nasl kurtaralm? diye mravere et-
tHer. Hkemas, siya.siy:unu, itimaiyunu, her bii birer fikir
dermeyan etti. Kimisi: dveli muazz~adian birinin himaye
sine girelin:n; kimis[: ittifak' yapalm; kimisi: ordum 1unu islah
edelim; kinrsi: ticareti bahriyernizi ileti g1relim, dedi.
lerinde ihtiyar bir adam vard. Sz ora geldi. Sen ne dersin?
Dediler. Ma;haille mektepleri yapalm! dedi. Hepsi grldler.
He~ sersem, mahalle mekte:pleri mi bu :f1elak.ete are bula-
cak?!.. diye elendiler. Fakat o adarn syledii sZJi bilocek,
ci:nerek syiei:ni oldluu i.in kalkp makb~adn izah etti.
Efrad arasmda IJ:naar'ifi iptidaiye taammm etmiyen milletin
ne orrdus:u, ne dionarmas, ne ticareti, ne se\"etti olamyaca:n
saatlerc1 arlatt. Fikrini de ,kabul ettirdi. nk balarna ge-
len felaketin, maluibiyetin, snf kend:i rterbiyei ilmiyel.erinin,
kendi rifanlarnn karlarnd:aki drman!dan daiha aa bir
seviyede olmasrdan neet ettiini dela:ilile ~rsterdi.. Bunun
ZeQ'ine el birliile altlar ve murVadifak oLdular.
Maarirf, maarif!... Bizim iin baiik!a are yok; eer. yaa
miak stersek her eyden evvet maarife sarlmahyz. Dnya da
 141

maarifle, din de maaniHe, aihiret die tmaarirf1e ... Hepsi; mr ,ey

maarifle kaim. Bizim dinin cehalete tahammriil yok, dahiHer
eline geince mahvolur.
Kur'andla, hadisi Peygambe:ride namtenahi haik:ayik var.
Onlar nasl me~dana ~kar? lia:nle, irfanla. Bundan d!t
yrz sene evvel ha:k!lcile anla:lamyan ayati oelHeden b~ gn
namtenaihi hkmler zuhur ediyor. Mehul hakikatler bu-
gn inkiaf ediyor. Eer Kur"an u grd:mfu mil1etlerin ibi-
risinin elinide olsaycih; gri.irdinz, neler kerfededer ve nasil
btn dnyayt Mslman yapadard. Kendi batl, muiharref
cilinierini nei'ir iin nasl abyorlar. Sonm biz ne yapyoruz?
Onlarn, Nasraniyeti, noili mdafaa iin, tervi iin sarf et-
tikleri himmetin onda bir'ini biz saf etsek ibugrn mrsLJ!illan~
lar bu halde kalmazd.
Biz, Msliimanhk deyince dinin ekli salihini, devri esha:b-
taki ek1ini kasdediyoruz. u ciham medeniyet, ibmkalm pe~~
gamberi, acaba Bbubekir gibi, acaba mer giibi, acaba, Oso:nan,
Ali gibi, yahut dier Ashab Kimm gibi adam yetitirdi mi Ye-
titirebildi mi? Pek ala, onlar o siyaseti neredle re:ndiler?
Kablelislam hepsi cehalet iinde idiler. Dnyann en cra bir
kesinde oturuyorlard. Onlan Dini slam terbiye etti. Evet,
dini slam, dini s1amn ekli saihi<h:i.
Bu gn dinin ekli sahibine uucu nasl olrur? Ervet 0 da
maarifle, iiimie olur. Cehaletle olmaz.
Bir itiakmlan diyor ki : Bir zamanlar dinler i grebilirdi.
Mesela: Nasraniyet, bundan bin, iki bin sene evvel insaniyet
iin belki mfit olabilirdi; fakat artk bu gn muzrdr. Sizin
Mslmanlnz da byle. Bundan bin yz sene evvel ie
yarayabilirdi; fakat bugn manii terakkidir.
Buna cevap ok: Eviet, sizin Nasraniyetiniz hakH~a:ten ma-
nii terakkidir. Nirtekim siz Hri:stiyanla vieda etmeden te:ak
ki edemediniz. Biz ise aksine: mslmanla veda e1tikten son-
ra tedenLITiye baladk. Gitgide ibru ~nk!i..i hale geldik. '
142

Mslmanln ahkam, ftratn ahkfumdr. Hi deimez.

Fikri beerin terakkisi alemi fitratta yeni bir ok haik:ikatler
bulduu gilbi ayni terakk;i ile dini MUJhammed:i iinde, yeni ye-
ni bir ok ineeliider griilr, anlalr. Ne ile g:lr, ne ile
anlalr? ilim ile, i:nfan ile. Btiin itimaiyatlar ary;orlar,
tanyorlar, bizim inih:ita:tNmz, inkirazmz hep i:fanszlmz
da, i1imsizliimiZ~de huluy:orlar.
Eviadmza evvela milli terbiye vermeli; sonra asnn ulu-
mu nafiasm, fnunu sahihasn retmeliyiz. Hem terbiyeye
ailelerden balamalyz, bunun iin de evvela kendimizi terbi-
ye etmeliyiz.
Birbirirncize kar mna:sebetsiz harc.'lket1eri, kaibal, hu-
uneti brakmaly1z. Ayya bir herifin halk me:uibat kruliye-
den tmene1mesi, hevesatmdan vaz gemiyen ibir va:izin ihal:k
te1kvaya davet etmesi ne kadar gln olur, ne kadar maskara
olur! E>vvela ,kendimiz terbiye o1malytz, sonra ervladmza din
hakknda bir f1kri sahih vererek ok,U:tmalyz. ,Witekim bizden
yz .sene evrvel ayni akibeti geiren millet okumruk sayesinde
bu gn btn dnya siyasetine hakim oldu.
Mslmanlk bize dnya hesabna iyi bir hayat vaad edi-
yordu. Neye ve:medi? te vermed,i? te hep bizim ceha:leti-
miz yrziinden. imdiye kadar birbirimizi anlamad11k, hala da
anlamyoruz. te bu hal, u menhus felaketi ( *) bamza ge-
tirdi. nk mslmanlarn hepsi cahil. Herpirniz ivaata ka-
plyoruz. Asrlar geti biz hala bir araya gelip de bir i gre-
medik. ~ilakis :ayr ayr hareket ederek memleketin her tara-
fmda sudler, :6esatlar kardk. Hkume:t, ordu bu fitneleri
hastrmalda yoruldu, hitap dt. llerifler beynimize bindiler.
Donanma iin herkes bard: Bir iki gemi alalm. Al-
mazsak Bal1kan Hkumetleri ittifak edecekler. Bir ka gemi
bu ittifaka mani olur. Yunanllar olsun ittifaka giremez ...

('"') Balkan Harbindeki igaller. ..

 143

Adam sende! dedik; hi Bulgarlar Yunanllar bir yere

gelir mi? Evet senin mantna bakarsak geLmernek icap ede-
l'Ck ... LMdn geldi! Herm bu geliinden bamza bu ,kadar fe-
Utket geldi.
A!hrvalden hecr kime ikay'et etsek; cevap hazir: Ah ben
1

fe yapabilirim? Ben dinimin evamirine itaat ediyorum. Na-

mazm klyorum, istifar... bol bol. Zekat... onu da ite
liylei er'iye ile filan yoluna ko yduk. Hac ... vaka gideme-
dim, fakat bizim sakay bedel gnderdim. Gitti, geldi. Allah
kabul etsin. Evin kapsn geende en koyu yeile boyattm.
Vaktim olduka Mslmanlarn. haline acyorum. Eh kader
hyle imi. lml dnya ...
te hiziJm sofular hy le syl,iyor. Bu doru mu? Haydi
1

lml dnya byle gideceik; ya ahirettie ne ola:cak? Elbet

bu skmtlarn mkafa:tn greceiz, yani cennete gideceiz.
Belki. Fakat Allah byle sylemiyor, Kur'an byle bir ey
den haber venniyor, hele hadiis :hi byle demiyor.
Baknz Kur'an ne diyor: "Cenab Hak sizi sk imtilan
lara elonedike, siz de sabr ve sehat gstermedike cennete
gireriz mi zannediyorsunuz? Yanl." Sonra Hazreti Peygam-
ber Sallallahaleyhi vesellem buyurdu ki," "iman olmadka
cennete giremezsiniz ... " Malum. Fakat alt taraf var: "Birhi-
lnizi sevnedike de m'min olamazsanz." Lakin ben btn
M!':.lmadar seviyorum. Kalbirnde din kardalanma kar
hi buz, nefret yok:. yi amma muhabbet, efkat gibi eyler
hep umuru batniyedendir. Vcuduna hiik:m olunmak iin
hari'te asan, tecelliyat grlmek lazm. Yalnz hissiyat kal-
hiye kafi olsayd, Cernab Hak bu namazlar, bu orulan, bu
ibadetleri emre:tmezdi. KaLben beni tanyn, bu kadar kafi!
derdi. Halbuki byle deil. Allal bHe ::hrva:li ka'Lbiyemizi, ah-
vali viadaniyemizi harici ekal ve a'mal ile grmek i!sltiyor ...
'0 Alilah ki, gizli aikar her eyi bilir.
Naklettiimiz hadisi erif gsteriyor ki, biz Mslman-
lar ihvan dinimizi sevmezsek imanrmz tam oLmaz. man-
144

mz t:a:m oLmaynca da oennet yok! DeliDek dunya olmad

gibi, alhiret te y01k. Hem burada hsran, hem orada hsran.
te neuzihillah hsran mhin budur.
Mslmanlar byle perian m yaayacaklard? Hani m'-
minler karda idi? hani Mslmanlar hasma kar bnyani
marsus olacaklard? Aleyhisselat Vesselam Efiendimiz buyu-
ruyor ki : "Dnyadaki Miislmanlarm hepsi bir vcudun. aza-
y muhtelifesi gibidir. Birisine bir elem isabet etti mi, dierle
ri de duyacaklar." Aleyhisselat vesselam Efendimiz: "Dnya-
nn br ucundaki bir Mslmana diken batsa ben onun ac
sn kalbirnde duyanm." buyuruyor.
te Dini slam nazarnda medeniyet bu, baka deil. Biz
ceha1etimiz yznden dini bu: hale getirdik. Din de hizi bu
hale getirdi. hlam meskenet dini oldu.
Kana:ati, terv:ekkl, sabr, hepsini yanl anladk. Siyretl
Resuli, Siyreti A:shab gzetmez olduk. Aslab Kirarn nasl a-
h:yorlard? Dini yks.~Ltmek ~in ne kadar mcahedede. bu-
lunuyorlard? Hazreti Omerin Islamdald mevki:i malum: Ikin-
ci hal:ife. Hazreti Peygamberin o kadar iltifatna mazhar ol-
mu M : "Benden sonra Peygamber gelseydi Omer gelirdi,"
buyurmular. te o ha:zret bir gn Medinedie dolamken bak-
m: bir adam yntk prt;J( elhise iide, boynunu bir tarafa
bkm, sklm, piilklm duruyor. Hemen ,kamy herifin
omuwna indirtm:i; demi ki: "Miskin herif! Bizim dinimizi
byle l ekline koyma. Allah seni kahretsin." Bu din mes-
kenet di::i deil, yoksulluk dini die;il.
Hele teve:k!kl. . . hi bizim anladmz mahiyette mi? Te-
vekkl, Kur'ann gsterdii, Hadisin gsterdii tevekkl, b-
tn e:shaha sanldktan sonra ol:a tevekkldr. Ne gzeldir
Sa'di'nin u hi,kaye:si:
Adamcazn biri geceyi krda geirmek mechuriyetinde
kalm. Lakiin yrtc hayvanlardan korktuu iin byk bir
a:<wa ikmL. Bakm, a;aen dibinde: ~k!trm :bir tilki yat-
 145
yor. Bu sakat tilki acaba ne yiyor, p.e' 'iiyor? driye merak et-
mi:.Bir arahk uczaktan ibir . arslan gru~m. Aznda bir
ceylan varm. Arslan aacn dibjne gelmi, ceylan parala-
m; yiyecei kadar yemi, savumu. Derken, tilki de srne
srne g~tmi, ceylamn bakiyeyi iVCUJdrunU yerri>i~; 'ii:ine e-
kilmi.
Ya! demek ki, Cen:abr Hak arnelmanda bir mail:lukun bile
rzkn ayana gnderiyor. te ktfu1m ibir tHki! fakat. yine
a kalmyor. yle ise ben de artk oraya buraya ba vurmak"
dansa bir Jceye ekilip mtev:ekkil olaym. . . Herif aatan
iner, biraz gider, yolun ilierinde bir maara bulur. ine gi-
rer. Bir gn bek1er, iki gn bekler, .gelen giden yoik. nc
gn alk bia:enin iliine, damarna kadar ilemi; hitap
dm, uymnlll:. Ryasndla: biri geLmi; demi ki: "Ey bu.-
dala, kailk! ne yatyorsun? vcudun sapsalam iken hu mes-
kenet ne? nasl oluyor da kendini ,sakat bir tHki menziline in-
diriyorsun? Git arslan ol da bakiyei ikarnla bakalar gein-
s,in!;'
Sonra yanl anladmz hakikatierin bir~ de: Sabr. Biz
zannediyoruz ki, sab,r zillete tahamm1dr. Halbuki sabr,
katlanmak deil, hayatn glklerine gs germektir. Ku-
r' an diyor ki : sabrediniz, hem de sabrda dmaniannzla
msabaka ediniz, Onlardan fazla glidere gs geriniz.
Kur'anm bu ha:Hkatlerini ne ile anlyacaz? ilim ile, ir-
fan ile. Biz anlamadan gidiyoruz. Bari ocuklarrm.z anlasn:
Demek felakebi hazrann eshaham tefrikada bruldlll:k. Tefri-
l{ann esas ise oehalet imi.
Ey Cemaati Mslimin! Biliyorsunuz ki : bu gn harp
var, (*) hali harpteyiz, karldelerimiz, evlatlarmz dman
karsnda can feda ediy:orlar. Hkmetin mi.izayka:s ise ma-
/ lum. Hei1kes elinden geldii ka:drar gazilerimrize muavenette

(1') Ballan Harbi.

146

bulunnal. Zeng,i.nler ok verrnee k.yamad. Fulmra az ver-

mekten sk1d. . .
Onun iin im!ddye kaldar hi hir ey olmad.
aneye az ok' herkes itirak etrnelidir. On paa da verHir, on
lira da verilir. Hi kimse driri etmesin. Namusu ,sJarm mu-
hafaza etmek iin herkes elinden gelen fedakarl. yapsn.
Duracak:, dnecek zamanda deiLiz.
 MEV'ZE [ 4]

SLEYMANiYE KRSSNDE
Balkan hezimeti zerine

(7 ubat 1328 - 20 ubat 1913)

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Ve'llezine caledi'. fina le nehdiyennehiim sbulena ve in-

ne'llahe lema'a:l-muhsinin. [ 4]

MEALi

Allah huyuruyor ki: (Ve'llezine) o kimseler ki (cwhedl)

mcadele ederler, alrlar, abalarlar ... (Fina), bizim uru
muzda. Allahu Zlcelal yle sylyor: Benim urumda alan
lar, beim iin alan, abalaya:n, mcaihedede bulunanlar ...
ne olacak?, (le nehdiyennehm) biz onlan mutlaka mazhar
hidayet edeceiz; hi phe yok, edeceiz. { Sbulena) kendi
/ sbuli ilahi.:mze, kendi yollarunZa. Yani benim iin alan

[4] ANKEBUT SRES. (XXIX). Ayet: 69. (Srenin son ayeti).

148
Ian, benim urumda mcadele edenleri ben mutlaka mazhar
tevfik edecehn. Hem (le nehdiyennehm) sigas tekiddir:
Mutlak edeceim, phe yok, o mcahit kullarm hi bir za-
man mlahruniyet iinde ldrmiyeceim. (ve !nne'llahe leaal
muhsinin) ey Mslmanlar, bunu bilmi olunuz ki: Allah iyi-
lerle ~raberdir. Muhsin yalnz ihsan eden ,para veren de-
mek deildir; iyi demektir, iyiHki eden demektir. Yani m-
si'nin ktlk edenin zdd.
te ayeti celiledeki va,a:di lahi ka:t'idir, sarihdir. phe
ye a1sla maih:al yok. Cenab Hakkn vaadi ilahisi hulrf kabul
etmez. Kurann bir ok yederinde musarrah:. Cenaib ha:kkn
vaadinde hi hulrf yoktur. Allahn va@di, vaaldi ltfu hi hulrf
kabul etmez; vaidi, yani vaadi ,k.ahr :byle deil; dilerse, bel-
ki afrfeder rfaka:t vaadini he:rhalde1 drfa buyurur.
Pekala! Madem yledir, madem ayeti -l<Jerime: Hak yo-
lunda alanlarn Allahu Zlcelal tarafndan hi bir zaman
mahrum bra:klmyacam bdiriyor; o halde nedir Msl-
manlarn bu hali 350 milyon mu, 400 milyon mu, ellianda bu
kadar Mslman var; arkta var, garpta var... imalde var,
cenupta var... !hepsi hir:man iinde yayorlar. Nereye gitti
Cenab Hakkn vaadi suphanisi? (lenehdiyennehm subulena)
ne oldu? hemen hemen Mslmanlar bu vaadi lahinin tah!a(k-
kukundan midi kesecekler. Hatta bir ktsm kestiler Nedir
Alemi slamn banda dnen bu felaketler?
Hani sen Allah vaadinde hulrf etmez, diyordun? Pekala,
Allah ne buyuruyor: Bizim urqmuzda mcahede edenleri bii
mazhan. tevfik edeceiz. imdi u 350, yahut 400 milyon Ms-
lmann hepsinin vicdanna dehaletle sorarm: Hangi'si byle
bir mcahedede bulundu? Mslmanlk yainz keHmei aha
det ile, yalnz be vakit namaz1a, yalnz ribadeti bedeniyet ile
deildir. Ben bu sz akl:mdan, cebimden sylemiyorun1; ba--
knz, Peyg:a:mberimd.z Aleyhisselat Vesselam Efendimiz ne
buyuruyor: Bir adam ki Mslmanlarn derdile dertlenmez;
 149
mslmaniann felaketinden mteessir olmaz; oruarn imda-
dma komaz; o adam hi bir vakit Mslman olamaz. M:s
lnanlk yalnz lafz ile deildir. Somrm: arkt~ki Msl-
man garptekinin imdadma kotu mu? imaldeki Mslman,
oenuptaki din J<:a:deinin halinden mteesrsir o1du mu? Lcl-
vallah olmad. yle ise Alemi islam felaket stne felaket
greceine, birinden kurtulur kurtulmaz bakasna uraya
cana phe etmesin!
Geende de syledim. Biz Mslmanlar birbtirimizi, bir-
birimizin ahlakn, adatm Freni< kitapJanndan reniyoruz;
birbirimizden anerak bu vasta ile haberdar olabiliyoruz. De
rnek Frenklerin himmeti olmasa bir iklimdeki Mslmanlar
br iklimdeki Mslmanlar iin yok hkmnde kalacak!
Baknz u bizdeki himmetsizlie, u bizdeki gayretsizlie!
Sonra da utanmadan, sklmadan Allahtan tevfik istiyoruz?
Acaba byle bir talep iin yzmz var m? Biz diyoruz ki:
Mslmanz, o halde Allah bize tevfik vermelidir. Demek sen
Mslmanlnla Allah minnet altnda bwakmak istiyorsun?
Ne .kadar cr'et, ne kadar hamakat! Bak Allalu. Zloelal ne
buyuruyor: Estaizulbillah (yemunni.ne 'aleyke en eslemi.)
ya Muhammed, geliyorlar, bir takmlar: Mslmanz diye
seni nnnet altnda brakmak istiyorlar. yle mi? (Kul la
ternunnit 'aleyye islamekm) habiJbim, onlara de ki: hey ser-
semler, biz Mslmari olduk diye bana minnet yklerneye
kalkmaynz. (Belillahu yemunnu 'aleykm) bilakis siz, Alla-
ha kar minnet'tarsnz. Zira bu nimeti, bu nimeti islam size
vermi. yle ya! Bir nimet~i veren mi n?.innet ahmda kalr,
yoksa o lllimete mazhar olan m?
Ye'se dmeye kimin haktk var? Kim ne yapm ki m
kalatn ,bekliyor? Hangimiz ne yapt? Karmzdaki mille,tler,
vazife hissinden baka bir de fedakarhk ihiss:ile mrteharsrsis ol-
/ dular. Gece gndz altlar hem. de cansiparane alrtlar.
Bizde hani say, hani mcahede, hani azim? Hi biri yok; hi
bir ey yoik:! Dnya dumuyor, beeriyet dunmuyor, btn mil-
 so

letler alabild:i:ine gidiyor! Biz uyur'ken onlar uyamktlar! Biz

oturuken onlar ~oe.li gndlzl ahytHdlular.
Bamza gelen bru felaketler evvelce grtlmez bir ey mi
idi? Valiahi deildi. Vallahri hepdniz biliyoflduk. O kadar ba-
rd:k, afldk: din gidiyor, vatan gidiyor, dedik. kim. din-
ledi: Hi rb~rimiz aman gitmesin, rtutahm, diye el uzat:t:uk m?
Uzatmadk Felaketi h~radan hepimiz mes'ulz; Evet, hem
indallah, hem :indennas mes'u1z. imizde mes'ul olr..ya
cak ferd yok. Bakalarn muaheze ile kendim~zi kurtarm
olmayz. Cenalb Hak: "Bakalann muahezeden ne kar? Ken-
dinize bakmz." diyor.
Herkes kendini, nefsini muaheze etsin; herkes kendi nef-
sini mrakabe altmda bu1undursun. Herkes k!endinden mes'ul.
Dorusu hi birimiz vazifesh1i hakidie ifa edemedi. Eer herkes
alsayd, va:zifiesini i:Ea etseydi, vatan byle perian m olur-
du? Biz akln hkmn tatil ettik; Allaihn en1:1ini tutr.adk ...
Zaten akl ile din baka baka eyler deil ki. U:nirhalde bile
yle denmiyor mu? Efali mkellefin, akili bali olanlar iin
deil midir? Tekalifi lahiye, btn akl banda olanlaradr.
Aleyhisselat Vesselfun Efendimiz buyuruyorlar ki: insann
dini aklndan ibarettir; akl olmayann dini de yoktur. Ha-
disi sahih bu! Dier bir hadis de yledir. Bir adamn ms-
lmanln sakn .ceffelkalem beenivenieyiniz; Evvell dere
cei aklm yoklaymz, bakalm. Daha bir ka hadisi erif var
ki, :barei erifesini aynen nakledea:niyeceim; mealierini sy-
leyeyim., Kyamet gn herkesin nezdi iliHudeki mertebesi
ald nikdannda olacaktr. Halk, arneli layrda bulunur;
(hayJ.rh iler yapar) lakin Cenab Hak sevab kullarnn akl
na gre verir.
yi
ama akla bu kadar hrmet neden? nk ebab akhn
imanile senin brenim imanm bir mi ya? Sen, bren babamzdan
grdk; yani hazr dine klonduk. Akl sahipleri ise byle deil;
Kafalarnda her gn binlerce kyamet kopuyor. pheler za"
vaJlllann imanma 1111UJt1taJsl hcum ediyor. Urayor, birisini
deviriyor, biri daha peyda oluyor. Onti da ykyor, nc!si
:kyor. Hasl ibiarenin mr micahedle ile geiyor, bertf ai-
nnn terile Mslman oluyor. 'I'abiidir k.ri ferday kyamette
onun, Allabi indiindeki, Peygamberimiz indindek:i mevkii sen-
den, henden ok ykse!k olacak:. Hi lbenim imanm; ile mesela
Gaza1inin iman biir olur mu? Elbet olmaz. Ben haz:ra. kon-
muum. O hazret ise, mrn :mcahede ile gei:runi!

Vaziyet bu merkezde olduu hallde biz hakikat dos do

ru grecei.m,W, rfelakertimizin asl .sebeplerini bularak rkendi-
mi:zi kurtam:~a bakacamza, kabahati una buna yk:lemek- .
le, unu bunu muaheze etmekle megul oluyoruz, vaktimizi bo
bouna israf ediyoruz. Arada koskoca Rumeli'yi kaybettik.
1

Bu ne mtihi ik<I(Ylptr. Fakat biz hala sen,. ben diyip duru-

yoruz. Ne oldu bize?
Bizde his kalma:rru, bizde duygu kalmam m? Hani
herifin k'na w.rriu;lar, aa mahallede daVU!l alyorlar
die.i:ni; sonra kafasna vurmular, davul gaHba bizim mahal-
leye geldi demi. Biz de imdi tpk byleyiz! yangn hacam
za sard, biz hala uyuyornz! Sadinin ne gzel bir hikayesi
var:
Bir gece kervan halkna karm, gayet vasi bir ldei
geiyordum. Pek yorgun olduum iin bir kenarda yattm,
uyudum. Deveci geldi: Kalk, dedi, kervan geti, gitti. Sen ne
yapyorsun? Benim de senin gibi uykum var; Ben de senin
gibi yorgunum. Ka gecedir gzme uyku girdiJi yok. Fakat
nasl yatarm? l tehlikeli. Sada, solda, arkGda namtentt-
hi mehalik var. Kalk, gzn a, bak: Yolda kervandan ese'r
var m? ..
So'nra kalktm, koarak kervana yeti tim ... Nihaye~
hazreti Sa'di diyor iki: Yolda uyuyanlar gzlerini atklar
zaman kervan gm bulurlar; yolda kimseyi grm~~
ler!
152
Hikayeyi bizim haLimize ~ta:tbi:k ,edJesek: glr::z ki: Ker-
van:' Milletler, l de: Bu mazi atalettir. Madem ki dnyada
bulunuyoruz, bu l geip gitmek meciburiyetin!deyiz. SJJkn
tya k:atlanacaz. Ka:tlanmazsak arkadan gelenler yolda uyu-
yanlar ezer, geerler. Kanunu hayat !byledir: Duranilar iin
halcin hayat yok. Beerdye:t durmuyor. Durursan mhakka.K
ezilirsini
Tarihten misal aramaya ihacet va,r m? Dnk alhanlar
adam oldular cia bizi e:?~diler. :Su h!erifler .otuz se:ne e!V'Vel say
biLmezlerdil Otuza ikadar, o da parmakla, g saya;bilirlerdi!
I;Iesab yze kadar ibii'i de kararna0d! Fakat ibiilign bakn
11~ hale geidi:ler! Askeri as:kerimizi peri:an etti; siyasileri si-
Y~iilerim~zi bastrd. Muarllimleri ibizb m:ualll::Jerimizden
fa~la y;radk gsterdi. . Malup olan yalnz ordumuz. deil.
Evet, sen ibu memlekette hangi mevkide isen, kendi nemleke
tiJ:lde senin mevkiini igal eden dman sana gailip. Bakn,
']:,:~~;lar otuz .e:le iinde bu ,;ale geldiler. Dn bir vilayet iken
puglln kral oldular; metbularm ineidiler, getiler. nk
al~tla:r. O. sayede ~nsaniyete katldilar. Biz ise etraf grnie-
dik, .yu~a.>K ist:edl.k, onun iin ine:ndiik. ' .
' . n izde v:azi~fe hissi yok. Onlar ise vazifelerini 'Lfa eUikten
baka fedakarrl~k da g,sit!et.rdiler. Benim ~ewelce Edd:rne vilayec
tl 'dahilinde memuiyetim, va:d. Ara sra Bu:lgatis1tan' a geer~
dh).; ~kylerde heriflerin ne:. kadar altklarn gzrole gr-
dm. Hatta bir ikere kyn tbirinde ankl, kepetli bir bulgar
grdm. oban zannettim; lakin azc:k konutuktan sonra he-
:dfi pek,. yamtn buldum. Sonra bir mrnaseibetler Darlfnun
mez1md ~lduunu rendim. Baknz tahsili ali grm bir he-
rif oban kyafetirie giriyor da, k}rlile,ri irad ediyor!
te dmanlarmz bye altlar. Biz ne yaptk? Hi bir
ey. Bundan s:onra da yapmazsak yaamak yok.
Bizi kurtaracak yegane a:re - geendie de sylemit,im
maa;i,ftir; salan maa:riftir, il:aldkf maariftir . Memlekete bu-
nu so:Karsaik: kurtuluruz, fakat maanirf hala memlekete girme-
 153

di. Avam bson hi okuanuyor, yazmyor. Okuyup yatZam.lar ise

ne dnyaya, ne ahirete' yarar bir yn n~ariyat ile urayor~
lar. Eer el birliile ahnlarsa eminim ki kurtulacaz, yok-
sa kurtulmak Lmkan yok.
Evet, din de maarifle kaim, dnya da~ Dnyann rnaarifle
kaim. olduu ko1ayJk1a anlalr. Faikat din nasl maa:rifle kaim
ola!bilir? O da pek tabii. nk insmiyet d!ur:rruy:or. G:nden
gne teaili eJdip gidiyor. Mslrmanhktan evvel bir. ok :Lirle.r
vard. Bugn onlar me!ll:suhdur. Fakat rn:azil olduklan zarnan o
valkit ki isanlar iin kafa idi. Sonra dievirler dieiti, insanlar
terakki .etti. Onun iin her din yerl.ni k:endisden daiha m:-
kemmd bir dine btakt, ekildi. Ta Mslmanla kadar hal
byle idf. MsLmanlk hatenledyandr (dinlerin sonuncusu-
dur). Bundan sonra bir Dini lahi daha gelmiyecektir.
P:ekala! Nasl olur da Mslmanhik kyarrnete kadar gelip
gidecek insaniann ihtiyacma ,Jiafi gelebilecek? Elbet. nk
Allalm kita:bmda, R:esulullahn szlerinde her devrede yaa
yacak insanlarn ihtiyacn 1::emine kafi hakiJkatiler var~ Yalmz
o hakika:tler ilimle meydana kar. Kur'an, Ayetullah deil mi?
Arz da sema da birer Ayetullah'dr. Bizim gibi geri milletlerr
topraktan sade ekin alr; tbir az daiha gayret ederSie su kanr.
Medemi milletler ise anaden karr. Biz sudan yalnz deirmen
yapyoruz. Onlar elek'trik istihsal ediyor. Biz ibulu:ttan yanur
topluyoruz; onlar yldnan bile arvlyorl
Maddi:yat byle olduu gibi maneviyat da byle. Mterak
ki milletler nasl bu alemi hilkatten, bizJden ok, hem kyas
katbul etmiyecek kadar ok msrtefid oluyorlarsa alim bir Ms-
lmnn da Kitabu.Uaht!an ahadi:si iNeheviyeden, imdiki cahil
mslmanlara nisbetle namtenahi hakaik karabilir. Yoksa
vaktile icab
'
kwdar tefsir yazlms,
, elv:erir diyem~yeceiz. Eslaf
almlar, Allah kendile:rinden raz olsun, bir ok eserler v-
/ cude getirmiler, fakat dememiler kii: bu eserlerimiz kyame
te kadar size elvedr; siz artk almayn da, yalnz bizim ki
taplar okuyunuz! ..
154

Bilakis demiler ki: siz de ahacaksmz: hem bunlar

okuyacaksmz, hem de kendi fikrinizi ilave ederek, zamannza
gre yeni yeni eserler vcude getireceksiniz. Byle byle sonu-
na kaldar g:decek.
HaLk haynn, errind. ibilmiy:or. nk bshtn cahil. Biz
oklur yazar ta!baka da ~avalllan hshtn makus yollara sevk
edip duruy1orue.! Drt senedir ayaklanan, nihayet bamza bu
fel:aiketi getirenierin kartm okluik:lar isyanlarn sebebi ney~
di?
Hep cehaletleri! Kkrttlar. Onlar da ne yapsn, hakikati
hali fa:rik: edemedikleri iin, lrer rfesad!a kapldlar. te Arna-
wtlar.! Bakiillz ne lale geldiler! Bizi de ne hale\ geti:qd:i.Ielr!
Bu da pek tabii:dir. Byle g1desek eliyazbillruh a:kvam saire
dJe ayni hale gelecek. Herkes felrulreti grsrn, a;kheti dnn
de ona gre aln. Artk nifaklan, ikaklar gmell:n. Eski
yarailan bir daiha demiyelim. rttmz mezarlan tekrar
em1iyelim. stikba1den midi !kesmiyelim. Meyus olmyalrm.
Zira yeis hara:mdr; zira yeis en byk lmdr.
 MLL MCADELEDE

MEV'ZE [5]

BALIKESR'DE ZAGANOS PAA CAMii ERiFiNDE

Cuma gn, 6 ubat 1336 (1920)

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim

Va'tesinu bihabli'llahi cemi'an ve la teferrekU ve'zkrii

ni'mete'llAhi 'aleykm iz kntm a'daen fe ellefe beyne kulft
/ bikm fe esbahtm bini'metihi ihvanen ve kntm 'ala efi
hufratin mine'n-nari fe ankazekro minhil. [ 5]
[5] AL- MRAN SRES. (III). Ayet: 103. (Bir ksm)
156

MEALi

Hepiniz birden Allahn bana swk s.<trlnz. Sakn ara-

nza ayrlk, gayrlk girmesine meydan brakmaynz. Allahn
hakknzdaki nimetini dnnz. Hani sizler, birbirinize d
mandnz. Cenab Hak kalplerinizi birletirdi de Onun nime-
ti .sayesinde k:arde oldunuz. Hani sizler bir zaman ate uku-
mnun ta kenarna kadar gelmitiniz de Cenab Hak sizi oradan
k:urtanmt!

Ey Musl:man!
Cihan alt S!t olurlCen seyre baktn, yle durdm da,
Bugn bir sersedsin, derbedersin k.endi yudunda!
Hayat elbetJte hakkn ... Lakin, ettir haykrp irhkak;
Savdr ku:blbeler, bir S!es duyar: davay istiihikak

Bu milyarlarca davadan ki inler dalar, enginler;

Oturmu alayan avare ,bir masUiffiu rkim dinller?

Emekler:Ken sabi tavrile topraklarda sen hala;

Beer dorulmu etmi, bir de baktn oevvri istila;

Yanar dalar uurmu gezdirir beyninde dnyann;

CeihenneimLer ibatrn yzdrtir rkal:binde deryann;
Deler arfak, bir eyler sezer esrar kudretten;
Eer a'mak, izler kefeder edvar h:ilkatten.
'
Zemin maihkumu olmtur, zama,n malkumu olmakta;
O, heyihat, istiyor hakim kesi1me:K bu'di mutlaka!
Tarbia~ bi:
elik bazuya sahipken, clz :bir kol
.N~ k~?ir saltanat srmektedir! bak bak da hayran ol!

Hayr, bir kol deil, bineree, milyonlarca :kollardr,

Yekahenk olmu iler, rku birlemelde muztardr:
 157

Bu:gn ferdi mesainin btn mahsulr ibir hs.ran,

Birer beyihude ya:tr rdamlayan efradn alnindan!
Ciihan artk deimi, infiradn yoktur imkfu,
Gp :inamurelerden boyla:san, hatta, ibeyaiban:
Yaanmaz b:ynle tek tek, devri hazr: devri cemiyet;
Gebermek fstemezsen, yoksa izmihal iin niyet.
u vahdet tanmar olsun diyip saldrma islama;
Uzaklasan da iri:mndan, oemaatten uzaklamal
.
it;
bir hkm kat'i var ,Id istinafa yok meydan:
Cemaatten iUZaklamak, uza:klamaktr Allahtan.
Nedir irrari kadar ykselterek alak bir ilhad,
Perian eylemek zaten perian o1mu ahad?

Nasl yekpare milletller var etrafnda 1bir seyr et,

Nas;l teivhidi ahenk ey!iyorlar; bak da al ibret.
Gebermek istiyorsan<baka. ~. lakin, korkarm, yandn.
Ya sen mahkum iken, salk, lr:n hakkn mdr sandn?

Zfunamn hangi ellerdeyse arbk. onlarnsi sen;

Behimi bir tahamml varlndan en byk hissen!
Ezilmek', inlea:nek, yatmak, silrunmek var ki adettir;
lran1 dnyada mahkumine en son :bir saadettir.
Desen bin kere <<insanm))) o, kanma:z; hem niin kansn?
Ya sen hrriJetlit, ihakkn a:nasrun ldUik'a insansni
Bu hrriyet, bu hak bizden bugn &hengi sa'y ister;
Deil drt ahndan, hep alnlardam boansn ter.

Evet, biz Mslmanlar cihan alrken, d1dinir.ken, u:ra

,rken, nam:tenahi temkikiler, narrn:Litenaihi ihi:ldlaplar geirir.:
kei uzaktan seyirci sfa,tile baktk. Bilhassa u sion sene:!erde
bamiza lbir ok felaketler yagd1; El'an ilemizi do1durmadl!k.
 158

Sebebi? Hep seyi~ci kalnamz., din ilednde olduu gibi, dn-

ya ilerine kar da bilgane du:m 1amzdr.
Hayat, henkesin hakkdr. E:vet, Allahn btn yarattkla
r, hayat hakkma maliktir. O halde Allahn dier mahllkla:r
arasnda biz de yaamakta ihaklyz. Lakin bilirsiniz ,ki hakl
olmak baka, hakl JJk!rnak yine bakadr! Herihangi iha:k olur-
sa olsun ihka:k olunmadl!k!a (hak olarak yaatlmadl!ka) sa-
hibine hi bir menrfaat temin etmez. BUign hangi milletin
mahkemei adaletine kosanz elinizde kuwetiniz :vasa rderdi-
nizi duyurabilirsiniz. Yok, byle yapmaz da alarsanz; onun
insanllC mssine, medeniyet hissine ilticaya kaLkrsamz hs
randan baka bir netice elde edemezsiniz. istihkak da:va:sm
ykseltelbiHr misrin, herlangi ma.hJkemeye gitsen hakhsn. Yok-
sa milyonlarca, miilyarlaroa maihluk:
- Yaamak hakiknndr, bu hakk benden kimse alamaz!..
Diye haykrpdururken senin, ibenim gibi bir mliskin, bir
kede alam., inlemi, merhamet dilenmi ... ihi tesiri ol-
maz, hatta duyulmaz. ocuk yrmezden 'erviVIel bilirs~niz ki
emekler. Biz Mslmanlar da tpk henz dorulamayan, y-
i.iyeneyen sabiler gibi yerlerde emekler duru:1kien bir de g-
zmz a:t:k, grdk ki eWafmz,dlaki milletler gklede uu-
yorlar. Gelip Ldeki masurrnlarn tepesine ateler :ycadryor
Iar. Biz Bandrma'dan srtanbula kadar adam akll :vapur i
letemezken herifler Bahri Muhiti altndan geiyorlar. Nev-
yorktaa: daly:orlar, Hanburg'rtan kyorlar ki aradald. mesafe
bizim -v:apurla:rn a:ya:ile bir aylilC yoldur. Berlinden uuyor-
lar, Trabona konuyor1ar. Biz ise .hala yer yznde yrmeyi
temin edemedik. Tabiart brh elik bazuya sah:ipken insann bir
clz kolu nasl 1kainata hakilm oluyror? Nasl bu kadar trubil
kUIV!vetleri hkm altna alyoll'? Hayr, yanln var. Bu kadar
ileri gren bir rkol deil, binle:;ce, mily-onlarca koldur. Bun-
la:nn hepsi bir araya gelmi, 1teriki mesai etmiler, geeeli gn
dzl .alyorlar, uray:orlar. nk aalamlar ki birle-
 159

meseler kendilerini her <taraftan kuatan tcllikelere kar du-

ramyacakilar. Dem:~k hirlemek'te zaruret var~ Bu ztrar ol-
masayd, hirlemelei de mmkn olmazd.

te biz imdi derdimizin ban :bulduk. Bal}alar zaru-

reti grnce hirlemiler, biz ise o zarureti grmediimiz iin
bu birlii viicude getirer:nern:iiz, yahut grdmz hakle bir-
lii temin etmek dhetine yanamamz. Bugnk hayatn,
maietin, hUigiink ihtiyalarn ald ta'l'Z itibarHe bir insan
tek bana bir i gremiyor. Btn iler irketler, cemiyetler,
milletler tarafndan meydana getiriliyor. Ne fa:brikalar, ne de
mir yollar,' ne vapurlar, ne limanlar, ne hastahaneler, ne ca-
miler, ne mektepler, ne ticaretleT, ne de din ve vatan lll.ij:dafaa
edecek toplar, 1tfeikler, cephaneler ... elhasl hi bir ey ferdin
sayi ile, yani tek bana alnakla kabil alamyor. Bugn ha-
yat yle bir ekil alm -ki tek' bana alan bir adamn alnn
dan damlayan terler, tpk gz ya gibi dklp gidiyor, ihi
bir fayda temin etmiyor. Ne Ziaman bir yere gelmi binlocce
alin birden 'terleDse ite O Vakit bu say'in yer yznde bir ese-
ri, bir izi glebiliy~or.
***
Madem ki tekibana &arf olunan mesann ikymeti yok.
tur, biz de aramzda vaihdeti teJm.in ederek topluca almaya
koyulmalyz. Cemaatsiz yaamaya, cemaatten aynimaya gel-
mez, Cerr..a:ati slamiyenin kesafet peyda etmesi iin almal
yz. Ufak sebeplede birbiiine ksmemeli. Biliyorsunuz ki ya-
banclar asrlar:danberi tefdka tohumlanin aramza serp~t'iler.
Bir hayli de mahsul aldlar. Biz gzrrnrz asaydk bugn al-
tnda inim inim iniediimiz u felaike:tleri eLbette grmeyecek
tik. ReT ne ise gem;ie esetfin fa)'1das yoktur. Maziden yalnz
ibret alnr. Eer Mslmanlar yaamak istiyorlansa cemaat
a;a:snda nibka, ika:ka, dargnla, ksknle, ayrla, gray
rla meydan aab<ilecek en ufa::K szlerden, en ehenmiyetsiz
grnen hareketlerden bile ekin:rnelidirler. Yok, yaa:rnaik is-
 160

temezlerse ona diyecek y01k. Ancak bu hal ile insan gbi yaa
mak elde olmad gibi ya:amam:ak ta e1de deildir. nk biz
maazallah hakk hayatmz k'ayibettiimiz g;n mah:kfuniyet fe-
laketine deriz ki hizi taha:k!kmleri altna alanlarn nazarn
da hayvandan farkmz.kalmaz. Hayvan gibi bizikendi hesap-
. larna i'letirler; sn'tmzdan rrnernfaatlerini Itremin ederler. Dn-
yann yedi iklim drt kesinden sr sr, ordu ordu getir-il-
mi, renk renk mahkum r:nrirlletlerin ne halde bulunduklarn
gz:m:zle grdk. Maazallah sonra ibiz de onlar gibi oluruz.
Biz . srlanmz, be~girlerimizi narsl 'kullanyorsak onlar da
bizi ylece kullanrlar.
* **
Acaba biz Mslmanlar niin bu hale dtk? Bunur:. il-
letini ben y1e ,gryorum: Doduumuz gnden itjiQaren ba-
b;larmz, analanm'z,, hocalanmz, siyasilerimiz, ediblerimiz,
airle:~.niz, muharrirlerimiZ bize isti;kbal iin , mid .verecek
bir ey sylt)mediler. Ben ocukLuumdanberi :
- Biz yaamayz. Avrupallar terakki eylemi. Siz ok fe-
na gnler grecek'siniz!..
Na:karatndan baka bir ey iirtmedim:
- ocuklar, Siiz geeeli gndful alnz ki bu memleket
kurtuisuri ...
Diye bizleri sa'ye, m:cahed~ye sev,k edecekleri yerde rast
gelen adaau ruhlarmza, kalplerimize yeis mayas alad.
Garbin te:akkilerinden bahsederlerken diyeceklea:di ki :
'
'-'--- Evlatlar, gryorsunuz ya, Avrupallada bizim aramz-
da ok m:esafe var. Bu mesafeyi telafi edecek surette al
uz. Yoksa daha geride kalr, m,ahvolursunuz. Sakn azniriize
fiitur getirmeyiniz!; ..
Evet, byle diyeceklerdL Lrukin demediler. Bilakis yz. bine.
ler1ce halk bu devletin lbatacana k'ail idi. Bit taraftan Avru-
pallarn terftlkkileri .gzle;:dmizi kama~t:d. Dier taraftan mu;
 161

bitilmizin bt. giJbi - inakus telkinler:i sinirlerimizi uyuturdu.

1

Onn iin 'ileri gidemetdHc: Hala o yeis ruhlatmZJda hkm~

'andr. Hi' biz Kita:bullah dnmedik O Kitabullail: ki bir
ok ayeti celi1esile mmeti islamiyeyi yeisden, azinisizHkten
saknmaa tdavet ediy:or.

Estaizuhillah "ya beniyye'zhebu fetehassesi't mh Yusufe

ve ehihi ve la. tey' esu min ravhi'llahi innehu la yey'esu min
ravhi'llahi ille'l-kavmu'l-kafiriin" yani. "Oullanm, gidimz, Yu-
sufla kardieim ara.tnnz, sakn Allahin inayetiniden midini-
zi kesmeyiiii; Zira. unu iyi hilill:iz ki kafiderden bakas Al-
lahn inayetinden nlidini kesmei/'
Demek: ki bir msLman in Alhiihn inayetindJen, mer-
hametinden midi kesm~:k kfrdr.
Sonra su~ei l:Lioirde "Kale ve .men yakna.tu min rahmati
rabbihi ille'd-dallui" bruyruluyor. Bu ayeti lcerime Hazreti ib-
mhimin Hsanndan varid olmutur. Melekler: Allah sana ha-
lini selim, hayd bir oul ihsa edecektir'. dediiler. o da ben
artk doksan yana geldiim. Bundan sonr:a ocuum olur .mu?''
diyince hizim sana vediimiz mjde haktr, dorudur. Sa-
kn bu saadetin husrul bulacandan midiini kesme. Allahn
ina;yett!nden yeise dtime die:diler. Bunun fu:.e:rine Hazreti b
rahim: ~<Ha~; Cenab Hakkn inayetinden, kereminden ancak
dalale denler midi kesebilir, yeise d,ebilir. buyurdular.
Erbab i~nan_ iin ye'se dmek imkan yoktur. Elhasl
=n~~:ari Islfu{da AJlahtan '!nici kesrnek .haramdr. Haram da
deil, kfrdr, irktir. Anoak Mevlann nerhametine bel
balayarak emrettii yolu tutmamak tarbii caiz olmaz. Allahn
inayetini 1tiemenni ii'; elbette :o inayete velev crz'i olsvn is-
tihk:a:k lazm: Allahn feyz:i holdur. u rvar ki o fieyze isrtidad
arttlr.-.

Kitabru:llah' da "Ve'llezine cahedft fina lenehdiyennehm S

bulima ve inne'llahe lema'al-muhsiiin" buyuru1uyor. Bvet bu
162

ayeti kerime saralten gsteriyor Iki Allah yolunda, hak yolun-

da mcahede edenler iin tevfik, hidayet mev'uddur, muhak
kaktr.>> O halde daha ne ,istiyoruz? Niin bu feyze, bu inayete
kabi1iyet gsterebilmek iin almyoruz?
Bu drnyada hi bir eye gvenilmez. Ne servete, tl:e sh
hate, ne alkla, ne ilme, ne ahlaka, elliasl hi bir eye dayanl
maz. Bakarsmz: milyonlarca servet rnf(ll}wolur, en metin sl
hatler hir an iinde devrilir; en temiz huylar deiir, kirlenir.
Hlasa maddi, manevi, nhani, cismani, ne varsa hi biri iin
beka. tasav:vur edilmez. En salam yapl hkCmetler ker.
Dnyaya meydan okuyan saltanatlar, bakarsnz, yklr gider.
Dnyalar huzurunda titreten kudretler bir vam bir yakmu
srasna girer. Gvenerek, dayanacak: bir ey vardr ki o da an-
cak AHahn merhameti, A11ahn inayetklir. A.llahn en~rlerine
inkyad etmeli. Onun yaprnaynz dedii eyleden saknmal,
Cemaati slamiye el ele vermeli, almal. Evet, vahdet lazm
dr: dnya iin de, ahiret iin de.

slam bundan bin yz u ~kadar sene ewel dnyann en

cra bir kesinde karanlklar arasndan bir kandil gibi parla-
d. Pek az zaman iinde o 'kandil byd, ~bedir oldu. Daha b-
yd, gne oldu. Nuru btn alew.i kaplad. Yinnibe sene
zarfnda yirm~be bin seneJik bir tealiye mazhar oldu. Bu naz
bariyetin sm A:sha'bi Kiran ( ndvanullah aleyh:in oornain) ha-
zeratnn el birliile ~almalar ~idi. slamdan evvel aralarnda
senelerce, hatta asrlarca sren bir ok kanl muharebeleri in-
tae eden, ne kadar kabile giirltleri, airet kavgalar varsa
hepsini unuttular.
Bilirsiniz ki, Asha:b Kirarn ,iki ksmdr: Ansa:r, Muhaci
rin .. Bu isimler Cenab Hak tarafndan kendilerine verilmi
ti ... Ansar esasen Medinede bulunanlardr. Muhacirin ev~
velce Mekkeli olup da mniJkJerin eza ve cefasn~ dolay
Aleyihisselat Vesselam Bfenclimizin akasndian Merlineye lk
ret edenlerdir. Bu Ansarn Mulhacrlara ::Kar yaptklar feda-
 163

karlklarn tarihi alemde hi bir misli grlmem~tir. Ansar

Kirarn (Ev<s) ile (Haz:rec) kabilesine mensuptur. Bu iki kabile
esasen amca ocukjardr. Lakin mruru zaman ile Evsilik
Hazredlik meselesi bu iki kabileyi binbirine dman yapt.
Deil akvam iptidaiye, en terakki etmi milletlerde bile, asa-
biyet grilltleri en mthi muhasamata sebebiyet verir.
te bunlarn beyinlerindeki muhambe yz seneden fazla devam
etti. Hatta Hicretten bir sene evvel de ayni harp tazelenmiti.
Bunlar eniii islam ile merref olunca islam onlar. bartr
d. Karde oldular. Peygamber AleyisseH1ma destek oldular.
islam ner iin feday can etmeye ba;;ladlar.

***
Ashah Kiramn giyd:tkleri liha:slar neresrinden eskirdi, bi-
lir m.dsiniz? Oimuzlarndan. nik daima cemaa11e kldkiar
narnazda saflar adeta sabun kalplan giJbi idi. O ayr ayr vii
cutlar yekpare birer duvar kesilirdi. Aralarndan su szrnaz,
hava gemezdi. Gryorsunuz ya, Aleyhissel;M Ves:selam Efen-
dimizin saflan dzeltmeye Clltf huyurduklar ehemmiyet neden
dolay imi. Hep camaati arasmdaki birlii salamloonak!

***
Fakat Mslmanlarn bu hali o zaman Medine'de bulu-
nan yahudilerin J:i houna gitmiyoi'du. Hatta gnn birinde
yle bir va:k'a oldu: ihtiyar yahudinin b1ri bakt ki Ansari Ki-
ramdan bir ka gen bir arada oturmular, tasarvvur edilenii-
yecek bir samirniyetle konuuyorlar, ffil;lsahebe ediyorlar. He-
rif bunu grnce slamn atisinden kendi hesabna rkt. i
gckland.
- Ne olacak bu, dedi; bir az daha byle giderse bize ek
rnek kalmayacak: ...
Bunun zerine bir delikanl yahudi buldu.
- Git, unlara E:vs ile Hazrec arasndaki vukua:t hatr
lat, ge!
164

De:di. O da gitti. Her iNi tarafa ait airle:rin vaktile olup

bi:ten maceralar musavvir olmak rzere sylemi oLduklar i
irleri okudu. Bunun zerine gten\)lik saikasHe iher ~ki rtarafn
kaihadayhk damarlar galeyana geldi. Her biri kendi ka'brile-
sinin kahramanl'n sa~p dkmeye halad. i alevloodi. Hat-
ta biri:
- srers:eniz o gemi vak'alar tazele:ye:bilir:iz.
Szin ortaya att; Bunun :zedne teik:iler:
- Hay hay! Si~den ne korkumuz 'Var?
Dediler. Hepsi ayaklandla:r. S~laihlarn alp Medine hari-
cindeki talk bir vardiye .k:tlar. Muihareibe balamak zere
iken vakadan haiberdar olan Aleyhis:sala:t Vesselam Efendimiz
hemen oraya ko:tular. Haz,reti Peygamberi g.r!iince: her iki ta-
raf durdu. Aleyhissalat Ves:se:lam Efendimiz yk;sekce bir ye-
re karak :
-Ey mslmanlar! Allahtan korkunuz, Allahtan korku
nuz! Aklnz banza alnz, daha ben sa iken, henz araruz
da bulunurken cahiliyet davalarile mi ayaklaruyorsunuz? Bu
hareketlerinizin akiheti nereye varaca11:1 dnmyor musu-
nuz? ..
Mealinde gayet mes:s:ir, gayet ibeli ve muhtasar bir hut-
be irad bruyu.vdular. Bunun zerine: her 1ki tarafn akl bana
geldi. Yaptklarndan nadim olamk alaa alaa sarma:p
bartlar.
te bru vak'ay mteakip u ayeti celile nazil oldu ki: "Ya
eyyuhJlezine amenft in tuti'ft ferikan minellezine ... le'allekiirt
tehtedun" Bu ayetlerin meali ke:imi yledir :
Ey Mslnanlar, kendilerine sizden evvel kitap gnde-
rilenlerden bir ksmna uyacak olursanz siz erefei i.nan ile
merref olmuken onlar sizi yeniden kfre sokarlar. Ya siz
henz aranzda Cenab Hakkn ayati celilesi okunup dururken,
Altlahn Peygamberi iinizde yayorken, nasl bu suretle kfr
yolunu tutarsanz? Kim Allahn gnderdii rabtaya snsk
 165
sanlacak olursa doru yolu bulmu olur; Ey Mslnanlar,
Allahtan nasl korkrtak icab ,ederse ylece korkunui! Ve an
cak Mslman olarak Mslmanlkta can veriniz. Sonra, he
piniz birden hahli ilahiye smsk sarlma. Sakm aranZa ay
rlk gayrlk ginnesine meydan brakmaymz. Allahn hakk
nzdaki nimetini dnnz~ Ham sizler birbirinize dman
idiniz; Cenah Hak kalpleriDizi :IJeyzi slam ile birletirdi de
onun sayei nimetinde karde oldunuz. Ham sizler bir zaman
ate ukurunun. ta kenarna kadar gelmitiniz de Cenab. Hak
sizi oradan kurtarmt. te, belki .tariki hidayeti bulursinuz,
diye, Cenab Hak ayati celilesini size byle sarih olarak teb
li buyuruyor ... >>
te bin yiiz bu kadar sene eMvel nazil olan bru aya:ti ce-
lilenin hkm ~kyamete kadar rbakidiir. S~b~bi nuzuli olan
vak'a maalesef tekerrr edip duruyor. BinaenaLeyh Mslman-
lar aralannda ayrl: gayrl mudb olaeak en UJfak hadise:
lerden, darg:nh intac edecek en hafif hareketlerden, szler-
den kat'iyen elkinmdidir. Frkachk, komitaclk ... Bunlar ar~
tlC s:usmah. El birliile bugn vatan mrdafaa e1Jmeli. Asla
meyus olmamal. Emin olma.rlyz ki canla bala alarak, ara-
dak:i 'tefrik:a seberpler:ini katdmcak ol:ursak vatan kurtarrz.
nallah bundan sonra ALemi ts13:m1 hakkmdla:ki ~tecelliyd. ceJal,
cemale iiJikila.p edecektir. nmzde hamdolsun bir ok bea
retler var. Bugn b:trn Mslmanlar uyand. Gerek d.nyay1,
gerefk k'e[]dilerinin dnyadaki mevkilerini arhk anlamaya ba
la&. Sonra gzleri bsbtn ald. Mslmanlar kendi ba
larn kurtarmaya, kendi hakk hayatlarn :ii:hilmk etmeye al
maziarsa kyamete 1kadar zillet iinde, meskenet iindie kala-
caklarn anlad,1ar. Ona gre ahmaya baladlar. Bakalann
dan merhamet, adalet dilenmenin, mrvvet, insaniyet beklew
menin pek heyih:ude olduunu bilfiil grdler; Asrlardanbe(ti
dalm oldukiar uykudian artk s.iLkin:iy:orlar. nallah ibru inti-
bah devam edeoek, htn Cihani hlama yaylacak, yakn za-
manda bir gn gelecek ki isirum :asrlardanberi ,ka,yibettii ev-
 166

ketini, kudr:;:tini,
azametini yine iSitirdad edecektir. Btn
aleyhimizdeki ceJ:1y'anlar bir az -deimi, eskisinden bir az da-
ha ,iyilemi grnyor'sa, emin olunuz ikii ibu inkilap hep va
tan mdafaa yolunda ma:sruf olan bu mcahedelerinizle Ale:.
mi slamn Jehimizdeki galeyanlan, rteza:hrleri sayesindedir.
* * *
Ey ern1aati Mslimin! Memleketlerinizi kurtarmak iin
devam eden mcahedatnzda bir noktaya s10n dierece dikkat
etmelisiniz! Bru harek'etlerin, bu himr:i~tlerin srf n.dabi din
ve vatan gayesine mteveccih olduu yar ve ayar nazannda
tama:mile. anlalmaldr. Frkaclk, menfaatcilik, ,komite:cilik
g1bi hislerden klliyen mberra olduuna yakndakilere uzak
takilere tamamile kanaat gelmelidir. Bu kanaat zerre: ik:adar
sarsacak bir harekete, bir sze k:imse tarafndan meydan ve-
rilmemelidir. Husus! emeller, hususi iltihadlar, ~e hususi
olarak sahiplerinin kafasnda, kalbinde kalmahdr. nk ga
ye birdir. Efrad tarafndan o mterek gayey~ kar gsterile
cek ufack bir inhiraf son derece: muhta olduumuz vahdeti
termelinden sarsmaya kafidir. Onun iin bundan son derecede
saknmal dr.
***
Cemaat iinde herkesin uhdesine den bir vazifei vata-
niye, bir feriza:i diniye vardr ki onu ifa hususunda zerre ka
dar ihmal gstermek caiz deildir. Bu hususta hi bir fert ke
nam ekilerek seyirci kalamaz. rk dman kaplarmza ka-
dar dayanm, onu ,knp ieri girmek, harimi namus ve erefi
mizi inemek istiyor. Bu nanerd taarruza kar ik:o:ymak kadn,
erkek, oluk ocuk, gen, ihtiyar ... her fert iin farz ayn oldu-
u, bir lahza hatrdan kanlmamaldr. Bu~n henkes varn
younu sarf ile ml<.elleftir. Osmanl sal;tanatm iyla iin Ka
resi nin, bu kahraman islam m:UJhitinin vaktile ne ooyk feda
karlklar gsterdii herkesin malumudur. Rumeli'yi ba:tan
baa fetJeden hep bu topraktan yertien baba yiitlertlii. O kah
ra~an ecdadn torunlar olduunuzu isbat etmelisiniz: Anada~
 167

luyu mdafaa hususunda dier vilayetlere n ayak olmak e

refini siz ihraz ettiniz." Sa'yiriz a:n.ekdr. nallah bu anu
eref kyamete kadar artar gider. nallah vatanmzm haysi
ye>ti, istiklali, saadeti, refah, mran dnyalar durduka ma
sun ve mahfuz kalr. (*)

(*) [0 gn btn memlekef halk Uanos .Paa Camiine komutu;

cami kalabal alamami dariara hasrlar serilrriitL.. stadn
_ mevizesi galeyanl ruhlar bir o kadar cua getirmiti ... 28. K~
nunusani 1337. (28. Ocak 1921) tarihinde Sebilur Read'a yazlan
ve bu mecmuann 24. ubat. 1337 nushasnda neredilen B~lkesir
mektubundan.] (. R. Doru!. sz geen basm 1944. s: 193.)
 MEV'ZE [6]

NASRULLAH KRSSNDEN
Trk Milletine hitap

Kastamonu 19 Terinisani 1336 { 1920)

Cuma gn
' Bismi'llahi'r-Rahmfui'r-Rahim

Ya eyyuhe'llezine anenu la tettehizU bitaneten min dftni

kun:l li! ye'lilnekll111 lahaleti, veddu. ma 'anittlln, k~ bed~
ti'l-badau min ef:vahihlm. ve ma tU:hft sudurqhu:m ekber, kad
beyyenna lekml-ayaU in kntm ta'kilun. [ 6]

[6] AL- MRAN SRES. (III). Ayet: 11&.

 169

> (Ya eyyuhe'llezine amenu la tettehizu bitaneten min dil~

nikum) ey. iman etmi olanlar, ey mslmanlar, iinizden ol,
mayanlardan, s,ize yabanc kimselerden. dost ittihaz. etmeyini;..
Ayeti celiledeki ( bitane) i1i dh grlen, kendisine her
trl srlar emanet edilen samimi dost, yancan arkada, mah-
;emi es~ar manalannadr. yle bitane ki (la ye'lunekum ha-
balen) sizlere kar mazarrat ika etmekten, aramza fitneler;
fesadlar sokmaktan hi bir vakit geri dur:nazlar. Ellerinden
gelen fealklann hi birini sizden esirgemezler. { veddu ma
'atittum) sizin skntlara, musibetlere felaketieTe uramam
z isterler. (Kadbedeti'l-.badau min efvahiil:m) gnnyr u
sunuz, hakknzda besledikleri dmanlk azlarmdan tap
dklyor. Eve ma tuhfi suduruhum ekber) bununla beraber
yreklerinde, sinelerinde gizlemekte olduklan kinler, garez;.,
ler, husumetler, o bir trl zabtedemeyip de azlarmdan ka-
rmakta olduklar adavetten ok byktr, ok iddetlidir.
(Kad be~enna lekml-ayati in krntm ta'kililn) bizler size
her biri ayni hiknet, mahz ibret olan ayetlerimizi byle sa
rih bir surette bildirdik Eer sizler ak karadan, iyiyi ktden
seer, haynn, errini dnr akl bamda adamlarsanz bu
hikmetlerin, bu ibretlerin muk:tezasmca hareket ederek hem
dnyada, hem ukbada felah bulursunuz.
Ey Miislmanlar, siz~in iin bu ayeti celileye ittt1badan ba
ka selamet yoLu yoktur. Takib edilecek hatt hare~et, dsturu
siy~set tcn:nam:ile bu ayeti celilede mndet:nitir. Binaenaleyh
mea.1i ulvisini bir kere de toplayp ifade edelim. Cenab Hak
buyuruyor ki :
- Ey niminler, size ellerinden gelen fenal yapmak.
tan ekinmeyen,bu hususta hi bir frsat kannyan, dini~
niZe yabanc kimseleri kendinize mahremi esrar dost, arkada
ittihaz etmeyiniz. Bunlarn sureti hakdan grnerek size gtt.
ler yz gstermelerine, hayrnz ister gibi tavrlar takn:na~
 .170

larna asla kapln,ynz. Onlarn gece gndz isteyip durduk-

lar sizin felaketinizden, izmihlalinizden, esaretinizden baka
bir ey deildir. Baksanza, size kar kalplerinde besledikleri
dmanlk o kadar dehetli ki bir trl zabtedemiyorlar da
azlarndan karyorlar. Halbuki yreklerinde kk salm olan
husunet, azlarndan taan ile kabili kyas deildir, ondan
ok fazladr, ok iddetlidir. ite btn hakikatleri, ayat celi
lemizle sizlere aktan aa tebli ediyoruz, bildiriyoruz. E~
akl bamda insanlarsanz, eer dareynde zelil olmak, hsran,
da kalmak istemezseniz bizim ayat celilemizin gereince ha
reket ederek felah bulursunuz.
Bu ayeti celile surei AI-i mrandadr. Surei Tvhede de:
Ey Mslmanlar, Cenab Hak iinizden hak yolunda mca
hedede bulunanlan, Allah ile onun Resuli Muhtereminden, bir
de mminlerden kendisine dost ittihaz eyleyenleri grmedik
e sizler yle ba bo braklacak msnz, zannediyorsunuz? >~
Bu iki ayeti edileden baka dier ayat kerime daha vardr ki
hep ayni ruhtadr.
***
Ey Ce.maati Mslimin! tnsan iin kendi aleyline bile ksa
haklk, hakikat sylemek lazmdr. Ben de hti.r zamanlar Kita
bullah tilarvet ederiken bu gibi ayat celileye geldike acaba
sair milletiere 'kar bir az iduetli davranlm:yor mu? Yaban
clar hakknda daha nerhametli olmak icab etmez mi idi?
gibi diincelere dalardm. Vaka bu batralann s:f eytan]
veSIVesele:rden baka bdr ey olmadn hilirdim. Lakin velev
eytani ~olsun, o dnceleri iimden skp atncaya kadar
hayli mcadelelere mecbur kal:dm. A:caba: bu veSvesenin
rnenei ne idi? Bumsn aratracakolursak ii hir az ,tabii g
rrz. yle ya, gzmz atk, Avrupa medemyeti, Avrupa ir
f-:an, Avrupa adaleti, Avrupa efikar umumiyesi nakaratndan
baka bir ey iitmedik Kiminin adaleti, kimJ.nin ha:miyeti,
kiminin dehas, kiminin terakkiyat :lmlaklan:m:z doldurdu.
Lisan bilenlerimiz dorudan doruya bu heriflerin eserlerini,
 171

bilmeyenlerimiz tercmelerini ok'uduk. Edebiyatlan, hele ede

biyatlanmn ahh.lki, 'insani, itimai mevzulan pek houmuza
gitti. Melliflerin kymeti ahlakiye ve insaniyelerini, ~eserlerile
lneye kalkdk te bu mukayeseden itibaren a1danmaya,.
hatad:an ha:t~a dtneye baladk. Bu adarniann szlerile z
leri arasnda asla mna,sebet, mabeihet olamyacan bir
trl drnemedik. te okuyup yazanlarmzn ouna arz
olan bu hata bir zamanlar bana da musaUat oLdu. Bereiret v:er
sin ki yam ilerledi, tecrbe:n a11tt; hususile A'Vl"Upay, Asya
y, Afdk'ay dolaarak Avrupal ,dediimiz milietlenin esaret al
tma, tahakkrn altna aldklar biare insanlara kar reva
grdkleri zulm, gadn, hakareti gzmle grnce artk akl
m bama aldm. Demin sylediim eytani rvesveselere kapl
m oLduumdan dolay Cenab Hakka tvbeler ettim.
Dnyada Avrupallan bihakkn anlayan ve anladn da
iki cmle ile hlasa edebilen bir Mslman varsa o da eazimi
mmetiten fazl mafur Hersekli hoca Kadri efendi merhum,-
dur. Alemi islamn en fedakar, en faziletli erkanndan Msrl
prens Abbas Halim paa bir gn m:usahabe esnasnda demiti
ki :
"Hoca Kadri efendiyi zaten Msr'dan tanrm. irfanna,
uluvvi cenabna hayran olurdum. Bir aralk Fransa'ya ura
mstm. Paris'te ilk isim bu muhterem Mslman' ziyaret ol-
du: Kendisite bir az ho beden sonra de:dim ki :
- Hocam! senelerdenberi burada oturuyorsun. arkn;
garbn ulUmuna, fununa cidden vakf bir nadirei ftratsn.
Yakinen grdn eyler tabiidir ki tecrbeni, grgn, art.
trmtr. renmek isterim, Avrupallar nasl buldun?
- Paa! Bu adamlarn gzel eyleri vardr. Evet pek ok
gzel eyleri vardr. Lakin unu bilmelidir ki o gzel eylerin
hepsi, evet hepsi yalnz kitaplarndadr!''
Hakikat, Hoca merhumun dedii gibi Avrupallann ilim~.
leri, irlanlan, medeniyetteki, sanayideki temkik:Heri inkar olu
nur ey deildir. Ancak insaniyetlerini, insanlara kar olan
172

muameLelerini kiendilerinin maddiyatdalill bu te:rarokiledle l

rnek kat'iyen doru de:iLdir. Herirflerin ilimlerirni, fenleJ:"ini
almal; fakat !kiendilerine asla irnanmamal, asla kaplmamal
dr.
Bunlarn brtrn insanlara, bilhassa mr:siliirrna.nlara rka::
yle kinleri, yle nusumederi vard~r ki, hi bir suretle teskin
edilmek irrr:kan yoktur. Sureta dirnsiz geinirler. H~iyeti vic
dan diye kainat aldatp dururlar. Hele biz rt1!slmanlan, :biz
arkillan taa:s:subla itharn ederler dururlar Heyibat. Dnyada
bir m1eassib millet varsa Avrupalladr, Amerikallardr. Ta
assuibdian hi ha:beri olmayan bir millet isterseniz o da bizle-
riz.

Ey Cemaabi MsH:r.:i Bilirim ki

bu szlerim sizin sene
lerdenberi avutulmu, uyu:tulmu fikirlerini:w bir az aykn ge-
lecektir. Onrun iin bir ~ki m i:stail g~tirmek ioab ediyor :
1

Bilirsiniz k'i bizim Habi Umumiye girmemizden en ok

mJstefid olan bir millet va11sa o da Almanlard. unu ilitar
edeym ki hen bu :krsde Ha~bi Umum:iye girrnek mi lazmd,
girm emek 'mi evla idi, girmedern dumbrilir mi idiik, ibir a:z daha
1

ge mi girmemiz muvafk idi ?.. gibi nieselelerin hi birini

mevzuUJbahis edeoek deilim. O benim sadedimin, salaliyet:i
min haricirrdedir. Ortada bir vak'a var ki biz Almanlada bir
likde olara:k harbe girdik. Yzbinlerce eihi:t ve:dik. yoobin
lerce hanrrnan snd. Milyonlarea sfuan kaynad gitti; imdi
ALnlanlar iin ne lazm geliyordu? Ne y:apacaklai1d[.? phesiz
btn dn[Yann, btn dnyadaki milletterin 1kiendiledne ila
n harp et1tikleri bir zamanda byle yegane mr:ttefikleri olan
bizleri sinelerine basacaklar, btn gazete1er:ile, btiin kitapla
rile, brtrn edip1eri1e, bi.hn muiharrirlerile bizi alk:u, teekkr
tufanlanna boa:caklard. Heylat.. Bu Um1umi Harbin ilk
senesinde hen mhim bir vazifie ile Beriine gitmitim. O ara
bk Almanya hkumeti bize dedii iki :
 173

__,_ Bizim meclisi meb'ursa:mm~daki ibilhassa katoJik :meb'

usiar kyamet koparyorlar: A!Imanlar gibi mterrreddin, mrte-
fennin bir miUet nasl oluyor da Mr:slmanlar g~bi, Tir.kleOC'
gibi vahilerle ittifak ediyorlar? Bu, ibizim iin zl deil mi-
dir? ... diyorlar. Aman, makaleler yazmz, eserler yaz~nz, biz
onlar almancaya ter:crone ettirelim. Taki mslmanln da
bir din, Mslmanlarn da ,insan olduu bunlarn nazarnda
taayyn etSiin!
Aimanya hrk1meti hakl idi. nk Alman milleti naza
rmda Mslmanhk va:het:ten, Mslmanlarsa vahilerden ba"
ka bir ey deildi. Onlarn gazetecileri, r:omanclar; hele ms
teriik dlenil:ip rde ark lisanlarna, aDk ulumu fnununa, ark
ahlak ve adatma vakf geinen adamlar meDJs:up oldluklar
milletin .efkarm asrlardanber:i ihizim aleyhimize okadar mit
h~ bir surette zehidemi.lel1di :k'i, arada bir anlama, bir ba-
r:ma husulne imkan yoktu. Biz o srada kendimizi onlara
tzmtmak iin talbii elden ~geldii rkad!ar altk. U1kin ta:ma
mile m:uva:Efa:k olduumuzu asla id!dia edlemem. Heriflerin t:aas-
subu yaman! Kklemi bir rtakm kanaatler hakk grmelei'i
ne mani oluyor.
Harp esnasnda bilirsiniz ki Almanya imparatoru stan
bul'a gelmit'. Biz safde'un Mslmanla1r halifenin mttefiki
sfa:tile () onisafie kar nasl hrmetite, nasl ikra:mrda ibulu
nrucaimz a:tdk. Bu a1kmliDda 6' kadar ileri gittik ki da-
rlhila:fenin, yani stanbul'uo:, minarelerini .kandil rgecesri im1
gibi kandillerle donattk. Alman dostluk yurdu binas kurula
oak denirldi, bol keseden bir kru oamimiziheriflerer peike ek
tik Ha! Gelelim bizirt ibu gibi .feda:karl:klarm:za kar grd-
mz mUikaheleye! Dmanlar Kds rbizi:m elimizden gas~
beuik:leri zaman hu ~elaket Haribi Umumi zerine byk bir te-
sir ika ~etmiti. Yani Filistin cephesinin bozulmas muhaterbe
terazi~:ni du:manlarm.zm ta!]1afna epeyce edirmiti. B1na
enaleyh mttefiki:miz olan Almanlarla yine Almandan baka
bir ey o[mayan Avusturyallarn lbu i,ten bizim krud!ar mte
'174

essir olmalar icab ederdi. Ey Cemaati Mslimin! e bakn ki

Kuds, velevki ngilizlerin eline gemi olSIU.n, velevki bu
memleketin dman eline gemesi, bu cephenin bozulmas y-
znden muharebe bizim hesabmza kaybolsun, tek Mslman-
larn elinde, Trklerin elinde ik(lllmasn da hasmmz da olsa
dindamz olan ngilizlerin eline gesin, diyerek Viyanallar
ehr ayin yaptlar. Evierini donattlar. Bu maskaral men
edip yaklan elektrik fenerlerini sndrnceye kadar Avus-
turya hkU:nietinin gbei atlad. Artk taassubun langi ta-
rafta, hrriyetin, mli.isama:hakaxln hangi rtarafta o1duum.u
bu misallerle de anlamazsanz kyamete kadar anlayacanz
yoktur.
***
Avrupallar, Anerik:allan dinsiz derler. Size hir haki-
kat daha syleyim mi? Dnyada din ile en az mukayyed olan
bir memleket (\narsa o da bizim mern~eketim~zdir. Bugn cu-
ma olduu halde Kastamonu'nun en erefli bir camHnde, g-
ryorsunuz ya, ka saflk cemaat bulunuyor! Dnyann en ma-
mur, en yeni memlek'eti olan Berlin'de pazar gn byk ki-
liseler hncahn dolar. Hem kiliseleri dolduran cema~ti avam-
. dan ibaret zannetmeyiniz. Btiln zenginler, milletin mnevver
dediimiz taJbakasma mensup adamlar, temiz teniz giyinmi
. halk bu cemaati tekil eder. ngiltere'ye gitti.iniz tak:dirde a
yet cumartesi gnnden etinizi, ekineinizi tedarik etmezse-
niz pazar gn a kalrsnz. nk kyamet kopsa dini bir gn
olan pazar gn hi bir dk,kan atramazsnz. ngi:lizler du-
asz sofraya atunnazlar, duasz sofradan ka1kmazlar.
Rumeli :z;enginlerinden hir adam tanrm li ziraat tahsili
iin bir olunu Amedkaya gndermiti. ocuun Jrerndi azn
dan iittim. Diyor ki :
- Memleketin acemisiyim. Lisanlarn layikile bilmiyo-
rum. New-York'ta bir otelde bulunuyorum. Gece canm skl
d. Oturduum odada bir piyano vard. Azck tngrdataym
 '175
dedim. Sazn perdeleri zerinde parmaklarm hafife gezdiri-
yordum. Aradan iki dakika henz gememiti ki odann ka-
psna yumruk inmeye balad. Ne oluyoruz? diye kapy a-
tm. Bir de baktm ki otelcinin kars hiddetinden ate kesil-
mi, bana alabildiine syordu. Kar benim ne barbarl
m, ne saygszlm, ne ahlakszl m, hltisa hi tutar bir
yerimi brakmad. Meer o gece Hristiyanlarn eizzesinden,
yani velilerinden birisinin gecesi imi. Geceyi o veliye hrme-
ten ibadetle geirmek icab edermi! Piyano almak maazallah
kfr derecesinde gnahm! Artk karya memleketin acemisi
olduumu, bu hatann benden kasdm oZmakszm sadr oldu-
unu anlatncaya kadar akla karay setim.
Ey Cemaati Mslitmin! Bizim diyada cuma namaz -kl
nmken tavla akrtlar, 1sarho naralar duyulduu nadir vak'a-
lardan deildir, zannederim.
Gryorsunuz, herifler dinlerine nalSl sarlmlar, asabi
yeti diniye meselesinde ne kadar i.ileri gitmiler Bu da sebep-
siz deil. nk onlarn doar domaz beikte, bir az by-
ynce eikte dini, milli telkirrat ile kulaklan dolar. Yabanc
larakar husumet, adavet hisleri her frsattan bilistifade ken-
dilerine verilir. Kendi cinslerinden, kendi dinlerinden, kendi
renklerindeb olmayan marhlukat beeriyenin insan saylam
yaca, ibunlann kafalann:a iyice yer1erilir. O sebepten bun-
larn, bir arkly, hele bir Mslman sevrr..esine imkan yok-
tur. Ressamlar, meydana gertirctilkleri tr trl resimlerle,
airleri iirlerle; h:ikayeci1eri gayet meharetle yazlm roman-
lada, -siyasileri gazetelerle hep onlarn bu-hislerini canlandrr
dururlar.

Anlyorsunuz ya, bJz nasl yeti-iyoruz, onlar nasl yeti:ti

riliyor? Bu heri:l:ilere kar olan duygumuzu hi 1bir vakit on-
larn -ilimleine, san'atlarna sra~tm~malyz. nk medeni-
yetin-bu ksrrlarnda onlara uymazsak yaamamza, milleti-
mizi yaatmamza imkan yok.
176

Biz Mslmanlar bin tarihinden itibaren almay brak

dk. Atalete, ahlakszla dkldk. Avrupallar ise gzlerini
atlar, alabildiine terakki ettiler. Gryorsutriz ki denizie-
rin dibinde gemi yzdry:odar. Havalarda ordular dolatn
yorlar. Madem ki vatann mdafaas farz ayndr, bu farzn
mtevakkf olduu eshah dde etmek farzdr; O halde onla-
nil kuvvet narnma neleri varsa hepsini elde etmek iin al
mak hepimize far'z ayndr. Ne haoet! (Ve e'iddit lehm me
steta'tum min kuvvetin = Dmaniara kar ne kadar kuv-
vet tedarik etmeye, hazrlamaya imkan bulursauz derhal ha-
zrlaynz) Emri ilahisi sarihtir. pheye:, dnmeye, tan
maya ma~hal yoktur. O halde ne yapacaJ.z? Aramza sokulan
Htneleri, fesad!lar, fmkaclklar, .korrnriteoiliklleri, daiha bin tr-
l ayrlk gayrlik sebeplerini ebediyen ineyerek el ele, ba
baa ve:eceiz. Biriden alaca,z. nk h1.11gn dnyann,
dinyadakri ihayatn tarz ibSJbtn deia:ni. Yalmz brana a-
h:makla bir ey yapamazsn. Tpla,r, tfekler, zrhhhr, imen
ditferler, limanlar, yollar, ta,yyareler, varprurlar, e:Lhasl dman
lar bize stn karan, yann milyar Mslmarnn bir ka mil-
yon frenge e:sir olmasn ~temin eden esiba;b ve v:esait anoak ce-
miyetler, iDlmt1er tarafmdan meryidlana getii1ehilir. Demek,
mslmanlar Allahn, Kitahullaihn; Resuluilahn emrettii,
tavsib ettii vahdete:, bidie, cem:aate sarlmadrka <l!hiretleri-
ni olduu gjlbi dnyalarn da kurtaraJma:Jlar. Her eyden ev-
vel vahdet, cema:at, teavn. Bir :kere ibrun:u e1de edelim, alt .ta-
raf AHaihn inayemile kolaylar.
Bununla beraber icabmda Avrupallada ibidesebiliriz. An-
cak bu birlemek bize hi bir vakit orlarn i y:zn utut
turtrnamahdr. Yani vatanmzn, dininizin menfaati, ticarerti-
mizin, se:rvetimizin, refahmzn terakkisi narnma icaib ederse,
mmkn olursa mtekabil, m.te:rek inentfiaatler zerine bun-
larla ekie 9eile pazarlk ederek ittifa;k' ederiz. Ancak bu pa-
zarhklarda son dereede ark gzl bulunmamz lazm gelir.
 Biz Mslmanlar ise maalesef gerek tiimizdeki, gerek d
mzdaroi yabanclarn szne kanyoruz da bibtidmize iti-
mad etmiyoruz. Onlardan giydiimiz klalu kendi dindalar
mza, kendi kardeletrimize giydirmek iin umyor.uz. Cena-
b Hak, ( inneme'l-m'minune ihv1etun = Mminler, .hirhirle-
r.inin kardeinden baka bir ey deildir) huyuruyo:ken yazk
lar olsun ki biz, o kardelikten ok uzakta hulnnuyoruz. An-
cak ayda, alemde bir kere camiye geliyoruz. Huzuru lahi de
birleiyoruz. Fakat namaz bitirip papulanmz koltuklaya-
rak darya frlaynoa biribirimize kar derhal ya hasm, ya.
hut ihi olmazsa bigane kesiliyoruz. Ayati 1kerime var, nam-
tenahi ehadis,i erife var. Bunlava gre: Mslmanlardan biri
dier dindaiarn ikendi z ka:dei bilmedilke, onlarn meser-
retHe mes:rur, musilbetile, matemile malzun olmadka tam
Mslman olamaz. mann kemali Cemaati Mslmine smsk
sarlmakla ka:imdir. Mslmanlann derdim, kendine dert et-
meyen Mslman deildir. huyuran Resuli Hakim ( Sallalla
haleyhi Vesellem Efendimiz Hazrederi) dier hadisi erif
. lerinde buyuruyor ki: Dnyann br ucundaki bir msl-
mann ayana bir diken batacak olsa ben onun acsn ken-
dimde duyanm. Btn mslmanlar bir araya gelerek tek bir
vcudu meydana getiren muht,elif uzuvlara benzerler, insann.
bir uzvuna bir hastalk, bir ac isabet etse dier uzuvlarn kaf
fesi o las,ta uzvun elemine ortak olduklar gibi bir Mslman
da dier dindalannn acsma, musibetine, matemine kabil
deil Mgane kalamaz. Kalabiliyorsa demek ki Mslman de
il..

<eEl-mu'tniiu li'l-mu'mini ke'l(bun~ai yeudd ha' duhu

ba'dan>) :::: Bir mminin dier mmine kar vaziyeti yekpa
re bir duvan vcude getiren pernlemi kayalarn birbirine
kar ald vaziyet gibidir. yle. olacaktr. yle olmaldr.u
Hadiis,i erifini elbette iitmiinizdir. Ashabi K:ira:m hazerat
arasndaki vahde1t, muhabbet, teavn cmleniin malumudur.
1.78

Bu din ulular, bu Allahn en sevgili kullar Huzuru laliye ce-

maatle dudu:kLar zaman saflar adeta -- maruf 'tabir vehi
Je- sabun kahb ihalini alrd. Birhirle::ile okadar :ittisal ha-
sl ederlerdi !ki zerlerindeki libaslar daima omuz balanndan
eskirdi. O muazzam s:ad.ilar, mselsel yekpare bir da gibi k'
yam eder, yle rkua varr, yle secdeye kapanrd. Vahdetin
r.amazda:ki bu tezahr namaz haricinde de bylece devam
eder @derdi. O sayededir ki slam, Aleyhissalatr Vesselarn
Efendimizin risaleti oe1ilelerinden itibaren yirmi 1ptuz sene
zafnda dnyay kuatrmt.
Hadis kitaplarn, siyer kitaplarn, Tarihi islam sayfala-
rn gzden geirince Ashab Kiram am1sndaki birlie hayran
olmamak elden gelmiyor. Eiddau 'alel kuffari nhemau bey-
nehm (Kafirlere kar sert, birbirine kar merhamedi,) vas-
f lahisile tasvir huyurulan o kahraman fitret1er hakikat bdr"'"
birleri hakknda ne kadar me:hametli, ne derecelerde rikkatli
idiler, dmanarna kar ise nasl edid idiler ( ezllleten 'alel
mu'minin, eizzeten 'alel kafirio = mninlere kar mtevaz1..,
halim, selim, efik, rahim, kafidere kar ise vakur, metin, me
kin, edid) olmak slamn husu:siyetlerindendrir'. Yazklar ol
sun, biz bu hususiyetlerden, bu meziyetlerden, byklkler-
den mahrum olduk. Dinimizden alimayanlara kar yapmad
mz mdahane, gste:nmediimriz nezaket kalmyor. Binbiri-
mizi ise bir :kak suda bomak istiyoruz. Cesaretimiz, katbar
dayltmz, asclmz, kesiciliimiz hep kendi aramzda.
(Be'suhm beynehm edidun, tahsebuln cemi'an ve kulu-
buhm etta), = kendi kendilerine kar oldu mu hcumlan
dehetlidir. Zahir hallerine baksan toplu bir cemaat zameder
sin. Halbuki hepsinin yrei baka baka hislerle arpyor.
mealincieki ayeti celile, ki mnafklar v:asfndadr, bugn ta-
mamile bizim halimizi g,sterir oldu. Bundan ne kadar skl
mamz icab eder, artk onu siz takdir ediniz .
.,, * *
Ey Cemaati Msliminl Kur'an- Kerim tilavet ederken bir
 J79

ok yerlerde snnet lafzi eeliline tesadf edersiniz. evet me-

sela ( Snnetellahi'lleti kad halet fi'ihadih - Sftnnetellahi fil-
lezine halev min kabl- ve len tecide li-snneti'llahi tal;vila
-snnete men kad erselena) gibi daha bir ok ayat kerime
de hep bu snnet kelimesini okursnnuz. KitabullaJ:daki sn-
net, Resulallahn snneti deildir. Peygaimber~mi?;in snneti
cmlemizin malumu, Kur'amn snneti ise Cenab Hakikn
ezeU ve ebedi olan kanunu demektir. Evet, Allahu Zlcelalin
bu alem hakknda c:ar:i bi.r ok kanunlar var. Cemadatta, ne
batatta, hayvanatta, yldzlarda, aylarda, gne1e:de, dalarda,
denizle:de, yerlerde, gklerde, elliasl biz:Lm hi1diimiz, bilme-
diimiz ne kadar mallukat vasa bunlann hepsinde ayr ayr
kanunlar caridir. Bu kanunlar vaz' lahi olduu iin insan-
larm tertib ettikleri kanunlar g~bi mrsrz deildir. Ta ezel-
de meiyyeti ilahi mukteza:snca ibda olunan bu hkmlerin,
bu kanunlarn hi bir maddeSii, hatta hi bir kelimesi,. hi bir
r..oktas de~mez. Bunun byle olduunu Kita:bullah da bize
sarahaten bild:iriyor. imdi dier mahlikatta, dier alemlerde
haMm olan Sneni lahiyi, yani Cenab Hakkn ezeli ve ebedi
kanunLatm bir tarafa brakahm da yalnz insan kmeleri, be-
er ynlar demek olan milletler, mmetler zerinde hkm
sren Kanunu ilahiyi tetkik edelim. Evet milletlerde cari o,lan
bu kanunun mahiyetini biz MsLmanlar dorudan doruya
Cenab Haktan, yani onun bize gnderdii Kitab Hakiminden
reniyoruz: mmeti islamiyenin dnyada, ukhada felahn,
necatn, saade1ini, refahn, samann temin eden emirler yok
mu, ite onlarn her biri, Allahn bir snneti, yani bir kanunu-
dur. "ve la teferreki." tefrikadan, ayrlik gayrlk hislerinden
uzak olunuz, "ve la tenaze'u" ey Mslmanlar birbir:inize gir-
meyiniz, sonra kalplerinize meskenet, oebanet, aciz, ftur -
ker de devletiniz, sa1tanatmz, ervketiriz, roudretiniz, kuvveti-
niz, hepSI dinizden gider "ves'biri.-" sebatdan, azimden katli-
yen aynlmaymz. te iburl~ar g'ibi bir ok tler, bir ok
emirler var ki milleti yaatmak, dini yaatmak istersek bun-
180

larn llllUkitezas,na tevlfiki hareket 'etmekliim1z. zaruridir. De-

m~k. miilletlerin hayat, bekas, istiklali, selameti iln, arala-
rmda ~amdlet hkm ferma olmas Lzumu bir Kanunu 1lahi
..
m. '
Ey Cemaaiti Ms:Hmin! MilLetler 'topla, trlJekle, z]jhl ordu-
lada, tayyarelade ylnlmyor, ve yblmaz. Mtilletl~ mroak ara-
larndaki rabr.talar rz:lertiek henfues kendi bann dwdine,
kendi havasna, klendi menfaatini temin etmek sevdiasma d
tu: zainan ylilolr. A:talanmzn kale iinden al~nr sz
kadiar ibryk sr: soylerrmemitir. Evet, dnyadia bu ~adar
sa1an, bu kadar a:maz bir drstur yoiktur. slam tarilmni y
le bir g:znfud!en geirecek o1ur:sak cenupta, a:rkta, iina1de,
garpta yetien ne kadar, Mslman hkumetleri varsa hepsi-
nin tefrik:a yznden, aralannda lh:adis olan :fitnele,r, fesadlar,
nifaklar, ikaklar yznden istiklaller1ne veda ettiklerini, ba?-
ka milletierin esareti ahna girdikleritlli gri'z. EmevHer,
Alblba:ser, Batmiler, Endl:slmer, Gazneviler, Moollar, Sel-
ukiler, Mar:irbiler, raniler, FaiSil11ar, Tunuslular, OezairHler ...
hep but ayrbk gayrirk hislerine klipldklar iin saltanatlar
n .kaybettiler. Biz T:1kiye Mslmanlar dny;ann byk
kt'asma hak!irnd~k. I~oca A:kdeniz, koca KamiLeniz hkmfuniiz
altnda bulunan C!estn cesim memlekelerin ontasHllda birer
gl ~ibi kalmlit. Ordularmz Viyana nler.inde ge:zevdi. Do~
nanmalarliillilz Hind okyanl.llsLanndla ~erdi. M:slmanhk; ra-
btas, rk, ik}im,i, lisan, adatt, aihlak bshtn baka olan bir
ok milletleri yekdierine smsk balalilll.t. Bonak Slavl
n, Arnavut Latinliini, Pomak Bu1garln... elhasl' her ka-
vim kendi ~avmiyetini bir t:Jarafa atarak islam c3Jmias etrafn
da topl<anm, Kelimettillah iyla iin cann, kann, btn va-
nn .gle gle, koa kba .feda etmdti. Fakat sonralar araJmza
A:vrupahlar tara:fmdan trl trl ekiller, trl trl isimler
altnda ekilen .fitne, tefrika, fesad tohrum1a.r ibi:z;im il::iaJblerimiz
bdle olmadan fiHzienmee, daUanmaa, brudaklanmaa balad.
O demin ~syledi.im crabta gevedi. Art]k eski kuiVIVeti, esiki rte~
 s

siri J.almad. ~alemizin iineilen sarslmaya [Y!iiz tu:ttu,unu PJ

ren dmanlar kendi aralarmda birleerek, yani biz Msl
manlarm memur olduurmuz vahdeti onlar vtrude getirerek
birer hcumJdla yur:dlumuzun . ~birer byk: parlas:n elirn~zden
ahv:erdiler. Bugn bizi Asyann ibir ulfak paratsnda !bile ya:a
yamayacark ih:ale getirdiler.
Size bir vak'a anlataym : M]sr lry~aidia. dlo1a:~;yoridlum..
Orada akl bamda bir Mslmanla grWm. Bahsimiz siya~
set~ intdkal etti. Dedim ki :
- ayorum. Onbe milylon1uk k!oca M11srda yabanc
asker olarak az kUJV'Vet gdwn. Nasl oluyor da bu ilmdarck
kuwetle k.oca bir iklim muhafaza edHebiliyor?
Bu sua:lim zerine o zat ded~ iki :
- O yabanc devletirn ricalinden birile samimi grtm.
Sizin aklnza geleni ben de dnm de, demitim ki: G-
nn, yahut senenin birinde mesela Osmanl hkumeti krk el-
li bin kiilik bir ordu hazrlayarak Msr'a servk edecek olursa
siz ne yaparsnz?" "Hi bir ey yapmayz. Mdafaa imkan ol-
mad iin Msrlarn kendilerine teslim eder karz. Yalnz
urasn iyi biZiniz ki biz hi bir zaman Osmanllarn Msra
krkbin kii deil, krk kii sevk edebilecek derecede yakalar
n, paalarn toplamalarna meydan brakmayz. Memleketle-
rinde bitmez tkenmez meseleler karrz. Onlar birbirlerile
uramaktan gz aamazlar ki bir kere olsun Msra dnp
bakmaa vakit bulabilsinler."
E:Y Cem:a:ati MsHmin! Gznz amz, ibret alnz. Bi-
zim hani senelerdenbe:i kanmz, iliimizi kurutan daihili me-
seleler yoik mu, Havran meselesi, Y~men. m~selesi, am mese-
lesi, Arnavutluk meselesi, ibilmea:n 'ne meselesi ... Btinlann hep-
si dman parmaile karlm meselelerdir. Onlar yle ol-
dluu g~hibugnk Adapazar, Dzce, Yozgad, Boikr, Biga,
Gnen, Konya isyanlar da herp o me'lun dman[ar i:1dir. Ar~
tk kime hiZilTiet ,euiimizi, kimin heS'aibna bitbirimizin ~lrt-
lana sarldrruz anlamak zaman zannediyorum Jci gelmi~
tir. Allah nzas iin olsill!n aiklmz ibamza 1Jorplaryal:rn. n-
k byle dman ,hesa~bma ahara~k e1:imiz;de kalan u bir
aNU topr'a da verecek olursak, ekilip gitmek: iin arka ta-
rafta bir kar yerimiz yoktur. imd~e kadar diJI!.Iana kap-
trdrmz k10ca rlmca metm~leket1evin halk hicvet edecek yer
bulabHmiLe:di Neuri.ibillah biz yle bir aki:hete mahiktom
olur'Sak bamz sokacak hir delik bul<amayz.

SEVR MUAHEDES
Za:ten drmanJanmzn tevbiJb ettikleri suLh arar bizim
iin dnya yznde hayat ha:kkJ, hayat imrk:am br:akmilyor.
Bu sefer Ana:dolunun bir hayli ksmn yeniden dolatm, hal
kn fikrini yokladnn .. Baktm ki zavalllann bir eyden ba:be'"
ri yok Vaha niS1betle havas geinen takm, ibu rartlarn pek
ar olduunu biliyor, Hkin ilimleri son derecede demalt Avan
ise thi bir eryden haberdar deiL Zannediyorlar ki memleke-
tin kenarlan, yani Hicaz gibi, Badad g:~bi, bir iki yer elimiz-
den: kmaikla i olup bHecek; RumeH, istanbul, Anadolu Su-
riye yine ibizdle ka1acak, artk ifti iftile ubuile; esnaf san'-
atile, drkikanile; lema nedresesile, mektebrile; tacar alile,
veriile megul olacwkl Heyhatl Dr:manlarmz bazi ne bale
getirmek iin geoeli gndzl alyorlar, biz ise hala ne gibi
h1yalarla kendimizi avutuyoruz!... Allah rizas: iin olsun, u
muahederamen:in bizim hakknnzdaikii maddelerini okuyunuz.
Okumak bilnayorsanz birisine okutunuz da dinleyiniz.
Maazalla:h onu karbul ettiimiz gn aoaJba nemiz kalyor?
Bir ,kere Rumelinde hi bir alakamz kalmryor. atalca istih
karnat da dahil olduu halde denizin br yakasndaki mem-
lek'etler kamilen gidiyor. Halife diye htan;buJ'da bir eyler b
raklyor. Lfk!in !<,endisine yalnz - tipk Roma'daiki Papa gi-
bi- yediyz asker bulundun:nak hakk veriliyor. Vaka Ms-
lmanlar stanbul'dan bu sefer koulmuyor. Fakat Yunanllar
 183

atalca istihk:arnatna sahip olacaklar. iin rtab1idir ki, ek-

mece c:ivarmdla istedikleri kadar asiirer yarlar, Avrupada bir
karllkl:k zuhu:r ettii gilhi staribul'u ahveirler.
&mdi ibir sual varld olacak: :
-Neden ngilizler. ~stanbul'u do.Udan doruya kendi
sine almasn da Yuna:nlilara rver1sdn? ...
ngilizletin bu kadar ihymesi, mtteilliilclerinin LIOO gel-
miyor. Bdnaena:leyh pay]ta!htmz d~ clacak olursa aralar b:s-
btn alacak. Ancak: hem Rumeli'yi, hem Aydm v.ilayetiri
elinde tutabilmek iin Yunanllar ilruvvetli bir donrunmaya
muhtatr. Bwu ise aresiz ngi[[zlerden tedarilk: edecek ... An-
lald ya, btaa:~bul'un Yrm an elinde huhmmas demek, dai:ina
dbnamasna mwhta olduu ngHizierin eldnde bulunm1ak de-
i:nektir. Rumelinin, istanbul'un, Aydn vilayetinin Yunanllar
elinde ibulunmas ne demektir, biliyor mUJSQl[luz? Oralarda tek
. bir Trk Mslman kalmamas demektir. Vaktile eski Yuha
nistanla Moradaki haLkn yars rum ise yans da Mslman
d. Bugn o havaHde tek bir dindamz ikalmanutr. Bu m-
salaha mucibince verilecek memleketlerde de bir mddet son-
ra ayni hal ruhura gelecektir. Evet, Mslman ahali katliam
ile korikutulacaK, hicrete mecbur edilecektir.

*' * *
Bu m1uahedenin takib ettii illakisat udur : Diirnanlar,
biziden mii:nikn olduu kadar fazla adam 1drtmek:, kendi-
sinden son. derecede az Linsan ha:rc etmek istiyorlar. O 'oobep
ten, bir tararEtan Rum, Ermeni eteleri 1tekil edecek; bunlara
para, silaJh diatarak, Trkler arasmda :k'a:t1iam yaptracak .
.Dier taraftan da Msliimanlar, Trkler arasndan para ile,
yaihut .ifal ile adamlar buLarak, hizi hir!bidanize doratacak
tr; ki bu zaten olup duruyor. te dtann, Anadolrmrm i
.taraflarnda kartt isyanlar bastrmak ~in.hiz :mn~r, Ba-
.. lkesir cepheleindeki klJIVIV'etimizi 'azahmaa rrrOObur olduk da
.Yunarlar bu:nwnuzun dibine kadar sokuldular.
iM
Noozbillah muahedeyi ~abule meobur olduk mu, Anado-
luda as~ker beslreyemi)>1ece~iz. Yalnz ibir a:niktar jandama !lm'V-
Vieti bulundurabi1eceiz. Bu j anckirma~ar iinde !kllriyetli mik-
tarda Rum, Exrneni, Yahudi bulunracruk. Z:abitlerin yzde 0'11-
bei, ki tabii hep )lliksek .rtbeli1er olaoak:t:r, ecmehiden gele-
cek!tir. AnadoJu rintlika mnhk~ ayrlp her rnmtka bir ecuebi
zabitin elil:e Vierilooek:tir.
Mesela Karadeniz .se'Vahili mntikasmdaki ngiLiz zabiti
btn inzibat kuvvetle:rine kt:m:andia edecelk; o zaman ~tedi~i
g1bi Rum, Ermeni 'ejtieleri moodie getirerek Msilma11arm
;z;e1ne saldraeaktr. Netekinn. bu usu1 ngilizler Kar!s'da,
Ardahan'da; Franszlar Adana'da, Mara'da pek gzel tatibik
ettiler.
Bilirsiniz d Anadolu'nun iik:i l11Jiiil:im isik:'e1esi vardr: Biri
stanbul, ibiri zmir. Bhmizdeki buuik: imendrfer hatt bu
ikti H:nanda nihayet buluyor. imdi sitanbul szde ihjze b.rak
lyorsa da orann idaresi, gmkler,i, rver!gi1ed, zab::tas .k;aani-
len baika ellerde, yani ibizi:n dalhil olmadm.z bir ikoroisyo
nun elinde bulunuyor. Bu lwrnisyonda tabil, dmanlar h~
ki:m olduundan bizim ihracatmrza, Mha1artmza istedii g.ibi
mklat rk!aracak. Gmruk tarifursini, imendfier tarifesini,
Hman tarifesini ona gre terti.Jb ederek Anadolu'daki Msl-
man .tccar tamamile iflas e11Ji:ecek. Zaten mrtarekJedenbe'ri
s:tmhul'daki Ms:lrmanlarn tkaretine el altndan \hep byle
glkler karLmtr. Bundan ma:ksat ise Ms1manlar fa-
kir, sefil brakmaktr.
***
Bu mua:hede mucibince devletimizin brt~esi ngiiliz, Frain
sz, talyan murahiJ:aslarndan mrerok:ep bir kornJ,s~on \tara-
fndan tetiJb o[unacaktr. Bu :lmmis:yond!a bdzden. ibir adam
bulunacaksa da vey sahibi olamayacaktr, yaili diman ibu ko
mis~onda istediini yaptracaktr. O J:a1de :vediim1iz. vergi-
ler hep Ru'mlarn, Ermerrilerin m~nfaa:tine saf olunacaktr.
 185

Onlarn: aourklar bizim paramzl,a mekitep1<:tr alip okuyaca:k:

Jar, aidam; olaca:kla:r. Sanat, tii!ca11eti, ziraati kiarniLen elleiline
alaca~klar. Bizden yalrtz. wgad yetirieihileoek.

* **
. Gelelim uhud meselesine: Ey Oema;:ti Mrslimin; .Fa:-enke
bir keldrn:e var: Kapitla,syon! Mana~s: bizim hile~ek bihniye-
rek, keyfi yahut strar,i, ecnebilere verdiimiz eski imtiyazlar
dr. Bookim bir :klsm adliyeye a~ttir. Mesel& tiimizde y~a
yan ecne:bi :tab'a:sndta biri ne yapa:sa yapsm ibkumetimiz
tanifndan tevkif ohnmaz .. Caniyti ywkiala:ma'K iin mutlaka
mensurp o1duu: seifaretin adam ihazr olm.al. Tevkiif olunduk-
tan sonra sefai1etine tesl,im edilmeili. Binaenaleyth eco:ebi1er bru
mruhaebe:dien ewel hizim :i,im.izde al1i:kran kesilmiti. Adam
dverler, adam 'vururlar, adaim ldrler, tekinin ibecikinin
emlak .ve arazi:sini gas:bed!erler. Btn yaptklar yanl,anna
kalrd. Biz bu imtiyazlar ha:ribin ibidayetindle kal.dmn,tk.
imdi sull eraiJtini k'aib:ul ettiimiz giJbi bunlar yine avde<t
edeceik. Hem nasl avdet edecek, biliyor musunuz? Avrupa dev-
letleri teb'asma mnha:sr olan o !imtiyazlar imdi Rumlara,
Ermenilere, Ywhudilee verilecek.. At:rk bunun ne demek ol-
duunu ma:tuihlar ibile ana.ar.
Gelelim bru irn.tiyazlaDn iJktisadi hsmna: EotJebi tab1 as
temett, 'belediye ve saire gibi rvergileden m:suesnaidrlar.
imdi, Rumlar, Yahudiler, Ermeniler de mstesna olacaktr.
Akas btn paray Mslmanlar vereceJ.der, btn parsay
iimizdeki gayn lilli:slimler toplayacak!
'i;:**
Ya gmrkler meselesi. . . O da ibir afet! Biz baka mem
lek:etler gibi g:mrklerimize saihip deiliz. Memlek:etimize so~
ku1an eyadan istediimiz g:nrii.l alamayz. HaLkmzn . fa~
kir d:mesine en ibi:rind seibep ibuidur. Bunu bir az izah ede-
lim,. Evvela z:iraatimizi ele alalm . Rusya. giibi, Romanya: g~bi,
Amerika gibi topra zengin memlekeerde ~ekin pek ucuza
:nal o1uyor. Hetriflerin vapu.rlar, imendrtferleri de ok oldu-
186

urrdan dnyann h~r tarafna kolayhkla arpa, buda:y/ gnde"

riyodar. Binaenaleyh bu memlekietler istan:brul piyasasna
dk:!tkleri ekini bizden, yani Anadolu'dan daha ucuza mal
edebilirler. B~im iftilerimiz .ise maln zmir, stanbul gibi
byk: ethirlerde kurtarahileook para He satamayacandan
hem ekemrez, hem\ fakir der. Buna kar ne are olaibilir?
Evet, are hariten ge1eceik ekin ve sa:ir yiyecek eylere yle
bir g:mruk ik:o!Yffiatktr ki, ibu g:mx :verecek ecnebi tccar
piyasada maln Anadoludan .gidecek maldan daha parhalya
sa:tma:k meoburiyetinde kalsn. te Fransa gibi, Alnanya g~bi
top,ra ok zengin olmayan hkU:netler kendi kyllerini hep
bill: usul sayesinde kurtarabilmitir. Bizde ise bu areye m-
racaat timbil olamayacandan muarhedeyi ka~bul ertti;imiz gibi
iftimiz tbtitecekitk
Gelelim sanayie: BiHrsiniz ki meunleketimizde rbir ok ham
eya yetiir: keten, kenevir, pamuk, yn, tiftik, deri; sonra
trl 'trl madenleT. Biz bunlardan istifade edemiyoruz.. Me-
sela. bir dokuma fabri~as, yahut demir fa!b:ikas amaya kal-
ksak, Avrupa'nn Amerika'nn fabrikalarile baa lrnm,ayz.
O halde ne yapmalyz. Bizim sanayimiz de onlarn sanayi de-
recesini buluncaya k:adar hariten gelecek mamulat zerine
milasip bir gmriik :k'oyabilmeliyiz. Koyam:admz gibi hi
bir mesresemiz, hi bir fabdkamz bir sene bile yaayamaz.
-Bili11siniz ki kendimize mahsus tezgruhlarmz, bezlerimiz var
dr. Bunlar memleketlnizin her tarafnda satlyordu. Ahali
mize de bir ok menfaat tem~n ediyordu. Ha:llbruki ecnebi fa:b-
r1kalarile rekalbet edemediinden dolay ezildi gitti. u halde
halkmz ziraatini, sanayiini ileri rgtremez, ticaretini de gay-
ri mslimle11in vegi vermemesi yt:znden haa karamazsa
ta!biidir ki sefil olur, perian olur. Haydutluktan ha;ka yapa
cak bir i bulamaz.
* * *
imdi ibir mhim m~sele var. Onu tetki.k edelim: Neden
dmanlar bizim mahvmz temin iin bu kadar urayodar?
 187

Ev:e:t, bunlar llarbi Umuminin bidayetinde biz ib:tn mdJ,letle-

in istiiklaLi iin iharhediyonuz! tek!edemesini muttas.l teik!rar
edip durduklan iin maihkfm::1iyetleJ1i altmdJa bulunan yz mil-
yon Mslimana da istiklal sevdas geldi. Msr' da, Hind'de bir"
biri a:dnoa isya:l,ar balad. Vaika onlar bu s:vanlar kendi-
lerine mahsus olan mitih:i bir vaihetle lba:strld. L:lkin bunla-
rn bir daha ba kaldramamalar iin dnyada hi bir Msl-
moo memlek~in mistakil ikia1mamias laznd. Mtarekeden
sonra ise mstakil olarak :iki MsLman hkumet kalant ki
biri bizdik. Die~i de ran idi. -Biliyorsunuz ki ran Hkumeti
isl:lniyesin:in icab:a baktlar. Himayelerini 1a:et halkas gi-
bi Acemkrin boynuna geirdiler. O halde yalnz biz kaldk.
Ey Cemaati Mslimin! Biz ise asrlavda:beri Alemi islamn ba-
nda olarak ehli salible arpyomz. Dnyann btn Ms-
lmanlar selametlerini, neca:tlarm, ylla:da:beri mtak: ol-
duklar isklalleri:i kurtarma:]( iin bizde1D1 rnek: alyodar.
"Yzlerce milyon MsJrilna:na ni<sbetle :bizim hir avtu mersa-
besinde olan halkmiZin ne eihemmli:yeti Vardr?" 'demeyiniz.
yi hiliniz ki bu bir avu halkn !btn ALemi isl<amda pek ib-
yk mevk~i, pek byk itibar vardr. Btn Mslmanlar bi-
lirler ki maazallah Trk Milletinin devriLmesi btn ellian
iman s:arsaca~ktr. B'l:n Miislman yurtlarn 'en mthi zel-
zeldere !tutuLmu gibi hasara U:ratacaktr. Mtarekeyi mtea-
kip M:sr'da, Hi:d'de hart:ta daiha dn elimizide iken bugn i
gal altnda bulunan Irak'da, Suiye'de zuhur eden ihtilaller, is-
yanlar, kryarnlar gsteriyor ki, biz Trikiye Mslmranlar yle
slamn ve dolayrsile dmanlarmzn JakayJit kalabilecei bir
lciime deiliz. O 'sehepten dmanlar bizi lbiis!btn mahvetme-
ye ne ladar alsalar lredi menvaatleri namna o kadar hak~
ldrlar. Armi diyeceksiniz k,i:
- Bugn btn dnyaya hakim olan dman satveti kar-
snda bizim ne ehemrniyetimiz olur ki iher:rifler senin dediin
gibi bizim grnrn birinde byyeceimizden kor'ksun.lar da bu
kadar ihtiyatlara lzum grsnler?
 Yanlyo:r1sunm:. ~le deil. Avrupallar yalnz bug;n,
bu:gnk iladiiSat seyretnek1e .J.~almazlar. Onlar yarn, ~elecek:
s:eneyi, haitta gelecek asr, hatta bir ika asJ.r sonrasn taihmin
etmek, hes:ab etmek ffisteder. Herirflerin siyaseti m!ithirtir.
te o miihi stiy:aset 'sayesinde kendileri ne oldular, bizi ne hale
getirdiler, gruyorsunuz. Binaena1eyh ~elev ibir ka vilayetten
ibaret bir Anadblu hkumetinin kalmasma brile Jrendi iibtiyar
larile, yani muztar kalmadk1a, kabil deil, !J:1az olamazlar.
- Pekala! Ne yapabili~siniz? Uzun zamanlardanberi de.
vam eden dahili hai1ici muhareheler, bilhassa BaLkan Mulare~
besile u Harhd. Umumi, bi:zde can ib:akmad, kan ihrakrnad,
para brakmad, hi bir ey ibra:kmad. Drman iise ibu :kadar
kuvvetli. eraiti sulhiy:eyi ar naar kabul edeceiz. Bu tpk
S!ilahscz bir adamn da 1banda misellahJ ihaydwtlar .tarafn
dan ikuatlmasma benzer. fster istemez eJ<:iyann e:nrine bo
yun egeceik! ...
Peik doru! Y.ah11z 1ki nokta VM. Bir kiere -::, msellah hay-
durolar ortalarna aldl!klan ibiareden parasn isrteseler, ze-
vindeki el:oosesini isteseler, ayamdiwki patbucunu, lbatnd!aki
kl~hn iste'Sieler ibiz de vermesini tasvib ede:cl.ik. LMdn bu-
nunla: kanaat etmiyorlar ki. Biae ihed:liin koHarn, ba:cakla
nn keStikrten soura :
- BoyTilunu ru:zat! Kafan dev'ir! diyiorlar. Maldem ki tek-
lif bu kradar adr. ArtJJk ibrunu ihi kimsre k:abul edemez, :Us
ter .isrtemez diile, t:Jmaile lllirar, abalar, nefsini imkann
son derecesine kadar m!dafaayta ba;kar. .
Ey Cemaat'i Mslimin! te ibru:gn bizden istedikleri, ne
filan viilayet, ne filan sanoaktr, dorudan drorutYa bamzdr,
bioynumuzdur, J::iayatmzd'r, varhunzdr, devl,etimi~dir, dini-
Jmizd:ir, ,imanmzdr.
*' * *
Bir de o msellah rolduiunu kabul etti,imiz haydutlarn
balar l?'eik bo dje1il. Kmk1Juiklar:; tehlikelelf var. Biz zaruri
 189

olan mdafaai !hayat vazifes,indie ibir az daha seibat e:dece:K oJur-

sak emin olunuz ki cehennem olup gidecekler. Galiiba maksat
anlalmad. Biraz iza;h edelim.
KuMderinin kud~etlerinin rpek byk olduunu bildii
miz dmanlarm:zn nnde ibug!ni iki tniitihi t,e)J:like 'Var :
Biri onlarn kendi tabiri v:ehile slam tehlikesi, dieri kom-
nistlik :tehJ.i\klesi! isla:n 1tehHkesdni berirfLer olktanberi hesaba
almlad da ona ;gne ellerinden gelen. t~dbdri tatbikten geri
durmam.lard . Ul:kin ah yed!i senedleniberi ;:i(eiVIa:n eden bu
harp ioor 01k l:!ets:aplan alt !st etti. Bir ok rta:h:ninler yanl
:ikJt. Brugi.in dmanlar art1Jk mstemlekelerirdeki insanlar-
dan eislk!isli giJbi emin olam[YK>rlar. Beeriyetin g:z ald. Mah-
kum milletleT kendilerinin hakim milletler elinde ne byk
bir k:uvJV'eri ol:cluunu bu sefer gzlerHe gd1er. Kanlarn,
canlarn kitm1erin !hesabma d6k:tklerini anLad;lar. Harbin her
trl sarfaJhatrd!a bulu.DJdular. Hi.iJcum nedir, md~rfaa nasl
olur? En son icad olunmu silah1aii', !bombalar nasd kullanlr?
Hepsini bHfi:i!l rendiler. Hele tahakkrnleri, esaretleri altn
da ya:ad:klar Avrupallarn .J.~endile:ini hanbe sr:klerk:en
v:erd1k1eri vaadierin hi birinin 'Jsh rfash olmad:na, bu gjdi
le kyarnete kadar kendileri iin ihrriyet, refah, rahait yz
grmek nas:ip olamyacan:a iyke yakin lasl ettiler. Bugn
dhan eslki cilian deiL Hele As~a hi o bi:Ldiimiz haLde bulun-
m:uyor. Bilurmum a.nkta:, :bilhass:a M:s.ltimanla:rda byk bir
irJtibah, bir uyamkbk: mevout . .As~a'nn i:mal iksmrda y:aaL.
yar dind!alarmz karnilen denilecek derebeld!e msellaih, m-
tehaki!si die ibir taraftan :Siilahlamyor, fikirler gitti~e deiiyor.
istiklal :Sietvdalan heryerde uyanyor. te btn ibru hareketler
rslam tcl1ikesi narn altmda 'torplanaraJk diJmanlarm,z :titre;.
tiyor.
tkinci tehlikeye g1elince: Komnistlik denilen ibu hareket
Avrupann d!orudian doruya kaLbine evrilmi bir silahtr.
Setnelwd:enberi sosyalistl~k nan: altmda i:in iin kaynayarak
A'vrupa hi.i!kumetileini kiitlp duran bru harek!et bUign art.k.
190

yanar dalar g:ibi alevler samaya balad. Bu yangmn kv1l

cnnlan Paris, L011dra, Roma ufuklarna d!a;lr, oralarda yer
yer yangnlar karr olrdu. nk bklnetleri ne kadar u
;rasa, ne kadar abalasa buna kar geleniyor. Zaten byle
bir yangn iin Avrupann her tarafmda istiidad va:d, hazr
lik vard. Senn1aye sahJiplerile amele arasmdaki ger:g:}nlik son
senelerde, bHhassa bu muih:arebe esnas:ndia son dereceyi bul-
mutu. Ruslar n ayak olarak ar, arl, aslzadele!rlin bit-
mez tkenmez imtiyazlarm, seve~tlerini, s:frmanlarn, hl'l!k ile
yeksan edli.noe; Avrupa'daki sos:y<alistler de ayaa.-:Ianmaya az
rnet,ti. Bu aldamilar diyor ki:
--,- Bu harp, bu yedi senedenberi devam eden afet lrk,
elli milyon beerin dorudan doruya harp meydanlarnda he-
.lakine sebep oldu. Bir o kaidar insan da bu snen hayatlarn
ai1kasnda bik:es, perian ibir ihalde ibrakt, manevi bir lme
rnahkUrn ~etti. Netice ne oldu? Bir ka zalim htik!rrnet istibda-
dn atrd. Milyarlarca servet sah:iibi hir ka muihtiekkin hazi-
nelerint kasalarn doldurdu. Fuikara tabakasmn, ii tabaka
snin sefaletiini artk t~aharnml ddji_;Lmeyecek derecelere getir-
di. Ahlruk namna, haya namna, rz narrnna, maysiyet namna,
insaf narnma bir 1ey rhmkmad. Hepsini s>ildi sprrd. Kim-
senin kimseye emniyeti, itimad kalmad. Alemi beeriyet her
trl insanlk duygulanndan syrlarak yrtc hayvanlar der'e-
kesine idi. O halde biz k:imin iin arprn:, hangi gayeye hiz-
met etmi olduk? Bununla beraber sulh eraiti diye ortaya
atlan hezeyannameler bundan byle m111etlere asla rahat hu-
zur :temin etmiyocektir. Bilaids 1bunlarn aralarmdaki iJ;tilaf
lar, husumetleri, reka:betleri, kinleri, intikam hisleDini :Osib-
tn ~krkleyecektir. Artk heeriyet buna tahamml edemez.
Artrk sefil maihiyetleri btn 1plakl 11e meydana kan b-
1Jn bu teldlat, btn bu mesSJesat ykmal, yerine yenileri-
ni koymal~d.r ...
te bunlarn mlahazalar aa yukar bu merkezcLedir.
Garbin ukaH\cs, hkernas oktanberi byle bir ak:hetin zuhu-
 191

runu bekliyorla.rd. D gzlere pek parlak grnen medeniye

ti hazrann iinden ri:rrlieiye yz tuttuunu, gnn ib~rinde
pa1dr kUldr yklacan sy:leyip duruyorla1:1d. Benim bu
krsden syleyeoek: btitr szm va1:1sa, o da garp medeniyeti
deldiimiz o rezil a1Cit11in bir an ewel hak ile yelk:san olmasn
temenniden iJbarettir.
Ey Ce:naati Mslimin! Sakn bu szlerimden benim ilim
dman, maarif dman, :terakki dman okLuuma zahip
olnaynz. Benim btn insanlar hesabna bilhas.sa dindali.
rm narnma isrteddim ibir meideniyet varsa, o da her mahasile
pek yksek, namus lu, vekarl bir medeniyettir, yani bir mede-
niyeti f.iaz::lad1r. Garp medeniyeti maddiyattC~~k,i temkkisini ma-
neviyyat sahasnda kat'iyyen gsteremedi. Bililkis o dheti bs-
btn ihmal etti. Hayr iihmal etmedi; brile bile payimal etti.
Avrupallarn ne mal oLduklarn anlayamayanlar zannederim
ki bu ,sefer a:t1toc gzlerile greek hatalann tashih etmiler
dir.
Avrupa hkumetlerini rtitreten komnizm tehlikesi de bu-
dur. Btn smrgeci devletler, bu tehHke karsnda ar
dlar ve git.t:ke aknlvklar arvaaaktr.

Ah, s.iz o smgeciler elinden z<wall Asya'nn neler ek-

tiini tbiliyor
musunuz? Smrgeciler tarafdan idare olunan
hangi memleketin bir ehrine gitseniz :Jki maihalle giirsnz
ki biri smrgedlere, dieri ye:dilere aiittir. Hi hir'Yerli !iin
yabanC:larn cemiyerine girerbilmek kabil dei1dir. Bir yerli
temiz giyinmek istese, verrgi vermeye meabur 'tutulur. i~n
diferlere binseniz grr1snz ki yerliler iin ayr vagonlac
vardr. Hastaillanelere gidiniz, ayr koular vardr. Biareler
o vagonlara binmeye, o koula:rda yatmaya -moob~rdur. S-
mrgecilere:
- Niin bu bria:relere insan muamelesi etmiyorsunuz?
Diye soranl;;ra:
192

- Maymunlar a~da.m olur, bunla:r a:dam olmaz cervabn

verirler.
Bir sm:rJgeK::i, yerliyd. ~~stedii g,iibi dver; ceza lazm gel.
rnez. aye1J 1dlrrse pek hafif bir cezay na~kdii ile kurtulur.
Yerlinin k:azancmn yzdie tamam al mn hkJ.met tarafmdan
alnarak: smrgecilerin ihtiyalarna ~sarf olunur. Yerli nfu-
sun te ibi:inderi hzlas karnn dlayurmrurotan aeizdir .. Bu se-
falet gittike BJrtlyor. Hunda:n !bir "asr evVIeil hesab etmilerdi:
S~ksen sene zafnda onsekiz milyon. yeJ1li al:ktan lmu. Bu
son as:rn iLk: onalt senesi zafnda ise ayni sebep;ten helak
o1an1ann mi!klt1an yirmi milyonu ibu1mu. Yet:ni sene e'V'Vel
bi!r yerli, :g;nde bizim; paa iLe krk rp:ara kazanrken, bug[iin
bu kazan onbe paraya inmitir. Bununla beraber zavall yer-
li sm.igeddien kat fazla vergi verilr. Pek.i, ibu ;vergiler ne
olur, bilir misilniz? SmiirgeK:ilenin hazinelerine. toplanp ms-
temleik:at .ahaHs,i arasnda nilfaik ka!I1maya, fesald karmaya
sarf edilir. Bvet, son yz sene zarfndar Asyann ib.i lkesi va
rida:tmdan tamam yz milyon ingiliz li:as mrstemlek!atta se-
fer yapmak iin harcolunmutur. Smiirgedler buradaki ku-
ma rt:ezglhlarn yok etmek iin ustalarn iba rparmaklarn
kesanekten bile ekinmemilerdk.- Bunlar yerli :sanay:ii mah-
vetmek iin hi bir mel'anetten geri durmazlar. Sreksen milyon
mi.is.L::rnan yerli iin lise derecesi bir 'tek m~kiterp var. Smr-
geciler bu me:ktebe son der'bcede d.mandrlar. Bit yerli en
ufak sH.fuh bile tayamaz. Bycek ak tayanlar klde:tli ce-
zaya arplr. Mtarekeden'beri kasnplarn hak1at, berherle-
rin usturatan akarn~ar polis karak10llarna \tesli!m e:dil[yor.
,Gelin bir 'az da Afrikaya geelim. Cezair'de, Tunusda, 'Fas'
da M:s1:ianlara, smiirgeciLer tarafndan hayvan muamele-
si edilir. O:1adiaki Hristiyanlar, Yahudiler a'ar gibi, anam
g~hi ve:gj.lerin hi birini venn~rzler. Mslrfunanla:ra gelinoe, bi-
zim zarmanmzidan kaJma vergiler!in hepsini :verdihen baka,
smrgecilerin vaz'ettti.k:leri kap, pencere vegilerini de .ver'ir-
ler. Bunun iin' ibiar,e Mslmanlar topvaklarn, akarlarn 1
 hayvanlann mu~azaa s:uretHe 90k zaman Hristiyanlarn, ya-
hut Yahudilerin ze:rine evirmeye mecbur olurlar. Bu mecbu-
riyet yznden ikrlHyetli para verdikleri gibi ekseriya malla-
rn da: kaybededer. Srf Mslmi:mlann vergisile yaayan be-
lediyelevde, hi ibir Mslman aza bulunamaz. ayet bu1unur-
sa l'ey sahibi olamaz. Gerek Cezaitr' de, gert:k Tunus'dia kabile-
Ierin mi1te:rek mer'alar vardr . Lakin bu mer'alar muttasrl
sm11gedler ta:rafmdan bedava ga,sbedildii Iiin hiare Ms-
lmanlar hayvanlarn geindiremiyorlar. Zaruri ola:raik cenu-
ba, yani tle doru eikiliyorlar. Sm:gedler Afr'ilka'daki ms
tettnlekeler,ine k'endi milletleri iin ky tekil edecekleri ZJaman,
Araplarn elindeki araziyi bedava alrlar. Bununla kaimayarak,
o yeni kye lazm olan suyu cirva:daki Mslman kyler:inden
getirip, M:slmanlar' susuz brakrlar. Bu s:uretle vtiicude ge-
tirilen her Hristiyan kyne varid!at bulmak' iin yine Msl-
man k:y,lerine ulla:nrlar. Onlavdan alacaklar ibelediye rs:U-
mile o Hristiyan kyn rerfah iinde yaatdar. Bir smrge-
ci, Mslnan aleyhinde ikamei dava etmez. nku lzum gr-
mez. Onu isterSJe der, isterse ldtrr.
Ey Cemaati Mrslimin! Zaman, zemin msait olsa size s~
mrgeci adaletinden (!), sm::tigeai medeniyetinden, (!) bir
ok parlak nmunder daha gsteri:rdim. Mamadli :i'bret alacak-
h::.r iin bu kadar da yetiir zannederim. te sefaletierinin
de:recesini ksaca anlat:tm o za!Vall dindaJa:rm.zn, hi ol-
maZ/sa dii,tikJeri felakete diimeanek :iin art1k g/zrmz a
malyz. Dmannnzn bizi de .onlann haline getirmek iin
bugJiin elindie :i!ki v:asta var. Ziya:de yok, nk hadd:i zatnda
gerek keyfiyet, gerrek kemdyert itibari:le mihi:n olan kuvvetleri
ni datmtr.
Bu iki kuvvetin birincisi Yunan ordusu, ikincisi memle
keti:mizde karaca, daha dorusu kar:mmkta olduu nifak!
Zaten bu ikinci kuvvet olmasa birinc:isinin hi ehemmiyeti
yoktu. Biz aklmz bamza alarak el ele verdiimiz gn ina-
yeti Hakla memleketimizi, istiklalimizi kurtarmaklimz mu
 194

hakkaktr. te viiayati arkiye ahalisi gznzn nnde du-

ruyor. B,unlar dman istilas ne demek olduunu gzlerile
grdkievi iin, bu serfer dman ifalatma ikaplmadlar. Ani-
larnda te:frika ::k'masna, n~:fak JJkmasma meydan brakm:a
dlar. Can cana, ba baa vei'diler; yurtlarn [nemek, kendi-
lerini esraret altmi almak iin hudut boyundia frsat gzetip
duran dman tanmar ettiler. K:ars gibi en msrtahkem bir
kaleye bayra::mz dikerrek i:leriye doru yrd1er, gilttiler.
ena:b Hak o kalraman mcaihiitlerimize tevfikler ili:san bu
yursun; Anadolumuzun garbindeki bu sefil dman da Errne-
nilerin bihakkn uradklar akibete uratsn! ...
-Amin! ...
Bizi mahv iin tertib edilen muahedei sulhiye paavras
n mcahitlerimiz ark tarafndan yrtnaya baladlar. imdi
beri taraftaki dindalarmza, kardelerinize den vazife
Anadolumuzun dier ellietlerindeki dmanlan denize dke-
rek o murdar paavray bsbtn paralamaktr. Zira o par
alanroadka islam iin, Trk iin bu diyarda beka imkan
yoktur.
Ey Cemaati Mslimin! Hepir:iz bilirsiniz M bulranlar iin-
de .arpnp duan bu dini IIl!ibin, :bU mbarek yurt bizle!ie ve-
cltiatullahtr. Kalraman eodadinz hu suphani vediay siyanet
urunda canlarn feda etrniler, :kanlarn seller gibi aktm
lar, muharebe meydanlarmda ehit dmler; Rayeti islam
yerlere dmrem:iler. Mbarek naalarn inetmiler; yur-
dun hq,rimi pakine yabanc ayak bastrmamlar. Babadan ev
]3Jda, as:dan a:sra intikal ede ede bize kadar gelen bu emane-
ti kbraya hiyanet kadar. zillet ta:sa:vvur olunabilir mi? Yoksa
bizler o muazzam ecda:dm afihad deil miyiz? Ayar el.ine ge-
en Mslman yurtlarnn hali bizim iin en messir bir lev-
hai ibrettir. Endls diyann gznzn nrne getidn. Ci:ha-
:un hu en mamur, en medem, en mterfennin i'klirnti vaktile
sinesinde on milyon Mslman banndrrken bugn batan
 1.95

baa rdolasanJ.z, tek dind;mza rast

gelemezs:iniz. Allahn
va:hdaniyetini gathn. afa:kma yetitiren o hinle:ce minarenin
yerlerindeki an lk:ulelerinden bugn teslis velrveleleri aksediyor.
evketin, medeniyetin, irfann, iimrann mntehasna varm
ken hirbirlerine derek vatanlarn buUik spanyola i\<:arr
mdafaadan aciz kalan bu zavall dinda:larn.:zdan oJsun. ib-
ret alalm da slamn son mltleca:s ol'ar bu gzel toprakiar
dman istilas altnda bra:kmayalm. Ye'si, meskeneti, ihti.
ras, tef:ikay ibiisibtn atalrm, azme, mcahedeye, vahdete
sanlalm. Cenab Kihriya Hak yolunda mcahed.~ iin nwyda-
na atlan azim ve iman sahiplerile beraiberdir.
Ya lahi bize tevfikini gnder!
-Amin!
Doru yol hangisidir, millete gs1t:er!
- Amin!
Ruhi islam edaid stkyor, ldrecek.
Zulm teldrb iiSei :n:ak:srudi mehilbin gerek,.
Nare yansn m heraber bu kadar mazluniri?
Bignahz oumuz, yakma ilahi!
-Amin!
Bou:yor Alemi islam bir azgn fitne;
Kt'alar kaynayava:k gitti o girdap iine.
Maihvolan aileler bir sr ma:surnnndur;
~<;alan arvarelerin hali de malumundur.
Nasl olmaz ki :tezelzl veriyor ara enin?
Dinsin artk bu hazin velvele yamb!
-Amin!
Mslman yurdunu her yerde ,fielaket vur:du;
B:ir bu toprak ,kalyor dininiizin son yudu.
O da: inendi mi, inendi deillek dini mbin;
Hakisa:r eyLeme yara:b onu olsun!
- A.min!,
V'elhamd'llillahi'r-Rabbilalemin. .--<:i ~,r
 196
BYK VAAZ'LA LGL BAZI BELGELER (*)

Merhum s,tad Akifin Kastamonu'da Nasrullah camili kur-

ssnden T/rk milletine illi'taben irad ettii ve her hakikati
btn plakl ile aydnlatt bu ' m<fY'ize, o zaimJan memle-
ketin her tarafnda, her cam~inde okunmu, mii!eaddidl defa
lar baslarak her yere ,gnderilmit!ir.
u vesika, mev'izenin nasl karianm olduunu vuzuh
ile gste~iyor :
Elcezire cephesi kmandan Niihat paadan Mehm~d Akif'e
te1graf:
Nasrullah Camii erifinde irad huyurduunuz mev'izeyi
havi meomuanzn ancak bir nshas elde edilebilmitir. Diyar-
bekirin camii kebirinde Cuma namazndan sonra kraat edi-
lerek m'minini hazra envari maneviyesinden hisseyabi te-
nevvr ve tefeyyz olmulardr. Fakat bu istifade pek mahdut
kalacandan cephe mntkasn tekil eden Eldziz, Diyarbekir,
Bitlis Van vilayetlerile civar mstak.il mutasarrflklar halk
da nasibedar edilmek. ve erefile hukuku. dorudan doftruya
zat dlini:ze ait olmak zre Diyarbekir matbaasnda tab ve tek-
sir ettirilerek btn cepheye tevzi edilmitir. Cenab Hakkn
mesaii diyanet ve vatan perverinizi mekur eylemesi temenni-
sile ~htiramatm takdim eylerim.
Elcezi:re K. Nihat
10/2/337
Mehmed Akif de u ce:\'lab vemitir :
Diyarbekir'de Elcezire Kumandan N~hat Paa Hazretle
rine;
Hakk acizanemdeki tevecchati devletlerine an samimil-
kalb teekkrler ederim. Nasrullah krssndeki mev'izenin
o havalide ve o cephedeki btn dindalarmza tebliine him-
(*) . R. Dortf. Sz geeri basm 1944. s: 320, 321'den aynen aln-
mtr.
 197

met ve delalet, cidden sezavari minnettir. Cenab Hak, pek ky.

mettar bir rkn bulunduunuz kahraman ordumuzu zafer-
den zafere isa! ve mmeti islamiyede belirmee balayan in
tibah mzdad buyursun. Amin.
16 ubat 337
Mehmed A.kif
O zaman Ankarada intiar etmekte olan Sehilu~r-Read
da 314 nc (17 ubat 1337) .saysnda u malumat veri.yor:
Nasrullah krssndeki mev'izayi ihtiva eden nshamz
ikirnci defa baslmsa da ksm kllisi garp ordusuna gnde
rildii ciketle o da bitmitir. Msait bir zamanda nc bir
defa. h'aslacaktr.
:B:tn bu mallmat, m~rhum Mehmed Akifi: .NasruUah
krssnde irad ettigi me:v'izenin btn millete okunmu,
dinlenmi, ok iy;i karlanm ve herkese haki:kat retmek
hususunda son der~e mressir omu olduunu vuzuh ile gs
teriyor. (mer Rza Doru!)
 MEV'ZE : [ 7]

KASTAMONU KAZALARlNDA

Cuma gn 10 Kanunevvel 1336 (1920)

- '

Hadisi erif

Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Ralim

. . Seyusii:;u ummeti dau'l-umem: El-Eeru ve'l-bataru ve't

tekasftr ve't-teahunu fid-dunya ve't-tebaudu ve't-tehasd
~llll11e ;yekU:IJ'l-bayu, smme yeki'tn'l-haracu
,. 'J. '

' ~. ~.

MEALi

Peygamberimiz buyuruyor ki : Benim mnetim de dier

mmetierin uram olduklan hastala urayacaktr ki, bu
hastalk nankrlk, manklk, soysopla vnmek, dnya iin
birbirile boumak, birbirinden nefret etmek, birbirini ks
kanmak belasdr. Bu belalara tutulduktan sonra haddi aa
cak ve bu taknln arkasndan sebebi mehul bir kital zu
hura gelecektir.
'
Peygamiber Efendimizin bu hadisini ira:d ettikten sonra
dier bir hadisi erifinin mealini nakledelin. Buyururlar iki :
Hi phe yok ki sizler de, sizlerden evvelki milletierin tut
mu olduu yolu tutacaksanz, bunlarn izini kar kan, arn
arn takib edeceksiniz. Bu uysallkta o kadar ifrata varacak-
snz. ki, onlar bir kertenkele de liine girmi olsalar siz de ar
kalanndan gireceksiniz.
 199

u naklettiimiz d!ki hadisi erif bir noktada birleiya:r ki

bizler gerek i!htiyarrmz1a, yani bilerek, gerek gafLetirrniz y-
nden, yani bilmeyerek baka miUetlerin urad:tklar felaket~
urayacakmz; onlarn bizi sriik1emek istedikle;:i uuruma
yurvarlanacakmz.

Aleyhisselat Vesselam Efendimiz bu ikinci hadisi bu:-

yurd'uk.lan zaman Ashah Kiran (ndvanui.Iahi aleyhim .~
in) efendileimiZI :
- Ya Resulullah! gnn birinde byle arkalarma dece-.
imiz mmetler Yahudilerle Hristiyanlar mdr?: diye sormu-
lar. Resul Ek"~em Efendim,iz de oevaben : .
- Ya kimler olacak? .. :buyurmular.
mmeti slamiyenin son zamanlarda taknd tavr, tur-
tugu meslei, urad aikibeti dnrsek, bizi izmihlal uuru-
munun ikenanna kadar getiren ~sebepleri gzmz , .nnden
geirisek giriiz ki Ne:biyyi Muazzam ( SallaUahaleyhi Ve-
sellem) Efendimiz tarafndan bdn yz u kadar sene' evvel
bamza gel,ecei haber verilen ahval tamamile zUJhura gelmi'
tir. Fahri Alem Efendimizin namtenahi mucizelerinden biri
de hadi,si sahiha kitaplarmda senetlerile, raviledle birlik,te mu-
sarrah olan, rivayet edHen u iki habe::i sadktJ.r. Evet, bu m-
meti merhUiire Allalun Kitabna, Resulallahn snnetine sanl-
maktan :vaz geeli hasiret nim~tinden malrum kald. Ha::v.r.n~,
errini farik edemez ha:le geldi. Diyanet, ka:vmiyet, ~klim, lisap:,
muhit, ahi~.acfut, an'ani.t jtibarile kel}disine hi he_v;emey,OO,
bilalds . bsbtn yabffi}C olan milletleri kr korline taklide
balad. Aleyhissalat. Vesselam . Efendimizin buyurdiklar gi-
bi arkasna dt milletk:;r kertenkele 'deliine; y,Jan inine
sokul~alar o da arkalarndan girri:ee ye:ltend:i. Ara ~ra .= .
-- Yahu! Nereye gidiyorsunuz? Bu t,uttuumuz yolun <iZ,i
hangi ak11bete doru sr::ldeyeceinihiliyor musunuz? (y~ - ~
ne Jaza sriiti mustekimen fettebi'uh vela tettebi'u-s-subple fe
tefertaka. bikm 'an sebilihi)., yapi, te b Benhr~ . yolum#Hr
 200

ki dos dorudur, hi anak bilmez. Siz ancak bu yolu /tutu

:nuz; saa sola: sapan dier yollara uynaynz. Sonra Cenab
Hakkn yolundan aynlm olursunuz. tarzndaki ihtar illa-
liyi UI1uH<Unuz mu?
Diyenler oldu ise de hi kulak asan olmad. Arap airinin
dedij gibi "Lekad esm/te lev nadeyete hayyeri - ve lakl.n
la hayate limen tnad[" rkimsede can k:almam, kan kal-
mann, id:rak kalmam1r ki sylenen :sz iitsin, dnsn de
hak ise l(abrul ta11afma yana:;sn. MaaJ:1i ib ibeytinde diyor ki:
"Eer karsndaki diri bir malluk olayd ferya;dn duyumbi-
lirdin. Va es:efa ki haykrdn adamda hayat denilen. devletli-
den eser yok!"
yle ya, millelti islamiye histen, hareketten mahrum ol-
masayd asrlardanberi almakta olduu felaket desl~rirrden
mtenebbiJ: olmaz m idi? ..Akln bana toplayarak kendisini
her rtaraftan kuatan esaret, srefa,let zincirleri;:i krp .atm,az .n
icld? .Malanmzn ne kymetli szleri vardr: Kvk nasih~tten
bir musibet ye,dir, derler. Biz rb1r musibet deil, binlerce mu-
s~bet grdik Meerse gerek fertler iin, ge!l1ek rn1il[etler iin
dnyada en bryk rnu:sirbet varsa o da urad rmusibetlerden
ibret alamayaea1k kadar duygusuz olmk imi!

Ey Cemaati Mslimin! Hale ibakmz, marziy:i yle ibir g-

znzn nnden geiriniz. ayet dnyann ,dier taraflarnda,
Afdkalarda, Asyann ilerinde, Filipin adalarnda, daha bil-
mem nerelerde yaamakta olan Mslmanlarn ne zelil, ne se~
fil, ne, hakir bir mr geirmekte olduklarn; bunlarn smir-
geciler taarfrndap. ne gibi mezalime mraruz biulunduklatin bil-
miyorsanz bari Anadolu'daki, RulileJli'deki :kard!elerih:tizin brei-
ndan mtemadiyen g~eip durmakta olan felak:etleri dil.n
nz. Evet, s:izin uzak yaayan Msln::anlara ait malumatnz
yoktur. iink ')nlada meigul deilsiniz. nik} ilminiz yok.
nk sizler Mii.slmanl hir iki farz, o da . yanm ya:t11alak
olmak suretile. eda e:tmekten 1baret zaniJJe~diyovsunuz. Zaten
 201

btn dnya yzndeki Mslmanlarm felaketine be:lli bal

bir sebep va11sa, o dia slfuniyetin ibir kl oldu:unu, yani bir
ok evamir ve a:hkam!dan rrnteekkil bulundu:unu, hinaena
leyh Mslman nam altnda yaayan bir adamn ben Ms
lmanm diy:ebilmesi iin slamri ne kadar artlar, farzlar
Narsa hepsini birden eda etm:es;i lazm geleceini ihi ihatrla
rna getirmemeleridir. Evet, bir yere gidersin1z; oradaki Ms-
lmantla:ddia yalnz namaz grrsnz. Miilkell:efiyert ana va-
ran efra:d mmetin hepsini musaili bulursunuz. lerinde bi-
namaz pek mahdutt'ur. Lakin bakarsnz ki namaz kadar ehem,
miyeti bulunan farizai zekat hi tkimse eda etmiyor. Yine o
memle"k!ette oa:mile:deki cemaat kadar, meyhanelerde enlk
grrsnz. Dier bir Mslman. yurduna. urai'snz, orada
bilfarz yalnz namazla oruca ehemm~yet verildiini, halb'l.llki
Cerr.aatf Ms.limjn amsmda hkm sriirmesi iicab eden vahdet-
ten, ,teavdian, efkat, me11hamet hislerinden eser oilmadn
anlar~snz. Diyar slamn bak1a bir k,esine gidersiniz, ahali-
nin hemen kaHesini hac merakls bulursunuz. Aralarmda teK-
rar Hicaza gitmemi olanlara nadir t,e:s:adf edersiniz. Bunun
la beraber o haclar' memleketinde Mslmanlkla hi bir va-
kit birh0meyece:k yn yn bid'a:tler, alay alay enaatler, sr
srr rezil adetleT g11erek h_ayi1etler iinde, dehetler iinde
kalr~mz.
***
Ey Cemaati Mslimin! BeHd iitmisinizdir. Hazreti Ayie
( Radyallail:u anha) validemize, Peygamberimiz ( Sallallah
deyhi Vesellem) Efendimizin ahlak seniyyelerini hiasaten
beyan buyurmalarm rica etmiler. mmelmminin efendimiz
de:
- Kur'an ofuuduunuz yok mu? te o Nebiyyi Muazza-
mn ahlak ba,tan baaKur'an idi ...
Buyurnular. Yani Peygambevimi:n biirt1n harek:M,l, se-
kenati, tamamile Khabullaha uygundu. Ona zerre kadar ayk
r decek hi bir tavr, hi bir hali g'rlmemi.ti, yoktu. m-
met iin p,eygaa::nberini mukteda tanmak; onun siyretini,
onun mesleini kendisine rn~k edinmek, lazm deil midir?
Elbette lazmdr. O halde bizler [Efetu'minune biba'di'l-kitaH
v'e tekfurU.ne biba'din = Yoksa sizler Kitabullahn bir ksm
na iman ediyorsunuz da dier ks:nn inkar m ediyorsunuz?]
tarzndaki ita:b ilahiye hedef oll:ma:nak iin aklmz bamza
almalyz. Demin dediimiz ,gi!bi dinin bir kUl olduunu ve bu
kll datp iki cz'ne sarlmakla rtan Mslman olama-
yacarmz ;kafalarmza iyice yerletirmeliyiz.
Namazlar, zekatlar, orular, haclar, teavnler, Vatan is-
lam mdafaa iin hazrlklar, cihadlar; tefrikadan ekavetten
ekinmeler; vahdetler, uhuvvetler; birbirine kar merhamet
ler, efikatler, fisebilillah infaklat... hepsi ayr ayr farzdr,
ayr ayr bortur. Namaz klnakla zekat sak:t olmaz. Hacca
gitmekle cihad borcu denmez. Mslmanlar arasnda tefri-
kalar, ikaklar ]karan bir adam iin verdii zekat hi bir va
kit Allahn azabna kar fidyei necat (kurtulu bedeli) ola
maz. Elhasl biz takatimiz yettii kadar alacaz. Ma:r.afih
bu szler de fazladr. nk slarrin hi bir teklifi yoktur ki,
mala yutak olsun, yani takat getivilemiyecek derecelerde ar
bulunsun. Evet, slam ysr dinidir, kolayhk dinidir. Aley-
hiS'srelat Vesselam Efendimiz [inne haze'ddine ysrn == hi
phe yoktur ki, bu din srf kolaylktr] buyuruyorlar. mme
ti merhumenin mkellef olduu gerek mali gerek bedeni, b-
tn ibadetler tetkik edilse grlr ki hep onun menfaatine,
kendi hayrnadr. Yoksa Cenab Hak ganiyyn anU aleniclir;
(*) Senin, benim, unun bunun ibadetimizden, taatmzdan
klliyen mstanidir. Biz o ibadetlere, o taatlara muhtacz. Her
gn tekrar tekrar Surei ihlas okurZ, (Allahus-samed) de:iz.
Saried ne demektir, biliyo;r musunuz? Kendisi 1btn kainat

(*) Btn tHemlerden mstenidir, bir kimseden karlk beklemez.

(. R. Dorul.)
 203

tan, mJstiani; hi bir hususta kiruseye m,uhta d~il; ibtn

kaina:t her hususta ona muhta, ona mftekir.
ihtimal ahdestler, gusuller, namazlar, orular, halar, ze-
katlar, teavnler, sayler, mcahedeler sana ar geliyor, sana
gi.il gel,iyor da keke din srf vicdani bir akideden iJbaet ol-
sayd hi byle bir takm teklifler bulunmasayd! diyorsun.
Acaba bu emirlerin znnndaki menbatleri diinyor mu-
sun? Acaba kendi shihatini, kendi hayatn, kendi safveti vic-
dann, kendi rahatm, kendi huzuru:u, hlasa kendi insanl
n ve dolayrsile !btn cemaatin saadetini, selametini temin
iin bu ilahi teklifleri yerine getirmekten mstani kalabile
cekmisin? yice bilmelisin ki senin\insan olman iin, insanca
lp gitmen iin hakiki Mslman olmandan baka are yok-
tur.
Veledetke ummuka yeibne ademe bakiyen
Vennasu havleke yadihaJmne surura
F1eched linefs:1ke en tekune iza beJ<:ev
Fi yevmi :n,evtike daihiken mesrura
diyen air, byk bir hikmet syle:mitir. Henz berhayat olan
pek kymetli bir stadmz bu k11t',ay u suretle ter:cme et-
miti:

Yadmda m doduun zamanlar

Sen alar idin, glerdi alem? .
Bir yle mr geir ki: olsun
Mevtin sana hande, halka matem.
Rabkat yledir. Bir ocuk dnyaya geldii zaman ferya-
da balar. Evet, anas, babas, kavdeleri, amca:lar, days, ko-
nusu komusu ise sevinirler, glerler. imdi byyp akl ba-
na gelince o ocUJk iin nasl yaamak, nasl mr geirmek
lazm imi? ldr zaman kendisi Allalma gl e grle, sevine
sevine gidecek, arkada kalanlar da pek namuslu, pek hayrl
bir vcut kaybettik! diye aiatacak bir surette yaamak icab
ediyormu, yoksa:
 204

Ne kendi eyledi rahat, ne halka verdi huzur

Y11kld gitti oihandan, dayans:n ehli kubur!
dedirtmek deil.

Ey Cemaati Mslimin! te a:irin u drt satrla iaret et-

tii meslekij hayat nedir, biliyor musunuz? Bizim dinimiz!.
Kim :bu dinin gsterdii yol:dan giderse lmlerrin en .m:esudu
ile lerek kya1rnete kadlat ra.ihmetlle anhr. Yoksa dnyada, ttk
bada rezil olur ki ibunun adna neruzubillah <d:scran :.n:tiJbin>>
derler. Allah cmlenizi byle yaanan bir akiibet'ten masln bru
yursun .
***
-Amin! ...
Ey Cem:aati Ms1imin! Byle yalnz dua ile i ibitmez. y-
le olsayd, Aleyhissalat Vesselfun Efendimiz AS1habi Kiramn
toplar, slamn selameti, saadeti nanna ne yaplmak lazmsa
hepsini Cenabi Haktan niyaz ederek onlara da amin dedirt
tiri:rdi. Halbuki byle yapmad. Allaihn en sevgili ku1u, en son
ve.en muhterem peygamberi olan o Neibiyyi Mazzam dini, ke-
limetu~llah .i'yla! (yk:seltmek) iin hi bir an mcahe~iden,
f.edakarl11kJt1an geri durma:d. mr saadetleri ibadet iinde, ta
at iinde, moahede iinde, hareketler ii:nJde; faaliyetler iin
de geti. Medinei Mnervrvere~ dinan hcumundan kurt,a:r
mak iir kazlan hendee ilk: kaznay vuran kendileri olmu
tu. Ashaib gzin efendilerimiz iinde yalnz ibana o zamanki
ordular dbnatabilecek kadar zenginler va:ken ve bu: z,engi.nlef
rin her biri Peygamberimizin urunda malnn s10n habbesinr
kadar feda etm,eyi cana minnet bilirken o ResUli MuhteTen
kimseden bir ey is,temedi. Elirideldni, avucund:akini muhta:
la::a: vererek ketndis,inin ezvac taihirat ile beniher a yattkla
r ok zamanlar vaki olmutu. Geceleri srabahiara kadar huzu-
ru laliden aynl'mayan, 'tehecrotten ~ari olmayan Peyganiber
gndzleri btn mmetin mersalihile, mruamelat1ile uratk
tan baka Medinenin en 'cTa yerindeki fakir bir hastann aya
 20.5

na gider, hatrn sorar, hir ihtiyac varsa1 def'etmeye al

rd. Hul,efayi Ra~idinin siyretleri, reslekler.i az. ok cmleni-
zin malUmdur. Yazklar olsun bizlere ki dinin ruhunu,. Aley
hiss:alat V:esselam Efendimizin ahlak hmayununu, Sahabei
Kiramn mesl,eiri, siyasetini k:lliyen unutmuuz. Hi ibir kere
olsun hatrmz:a getirmiyoruz. Fa:hri Alem Efendimiz mme~
tile bu kadar m~!g:ul iken her birine kar bu derecele1:1dle ala-
ka:dar, bu derecelerde eftk, ibu derecelerde rahim ikert bi:zJer
bUign bunun bsibrtr .aksine olaralk yekdierimizden klli
yer ayn, klliyen hihaiber, biribirimize kar bsbtn yaban:
c bullunuyoruz; Avrupallar olmasa: dnyann rerelerindie ne
kadar Mslman olduunu da bi1emiyeoeiz. Dnyann baka
taraflann brakalm, Konyal Arkarahd:an, Ankaral Kasta-
monU:ludan, Kastamonulu Sivashdan, Siva:sh Erzurumludan,
Erzurumlu Diyarbakrhdan acaba hi habe:dar m? Yahut
ha:berdar olmak lzumunu bir kerre olsun duymu mu:?
tebirbirimize kar irtikab ettiimiz bu duygusuzluk,
bu kaytszlk
neticesidir ki dman silahile, dman parasile
donatlan yunan eteleri, koca Aydn vilayetini, koca Bursa
vilayetini yakarak, ykarak Anadolunun gbeine doru soku
luyor da beri taraftaki Mslmanlarflan halife ordusu geU"
yonnu diye istikbale hazrlanmak i~teyen sersemler bile bu
lunuyor! Dorusu, dnya dnya olal gafletin, cehaletin, kr
ln, sarln bu mertebesi ne giilm, ne de iitilmitir.
stanbul'un dman elinde, dman esareti altmda bulundu
unu biare stanbul halknn sefaletin, Zl,llmn, tahakkmrn
dayandamayacak ekall altmda inim inim inlediini btn
dnya biliyor da
bizler bilmiyoruz. Dorusu, cehlin bu dere
cesi de mutlaka, tahsil ile elde emlmek laznn gelecek/
imizden bazilan va~iyeti Ibenden daha iyi kavram, an.
cak bilmiyor giibi grnyor. nk: bildiini sylese kendi-
sinden bir v:azif1e, bir' fe:dakarl11k ist.eneceini 'd@-nyor. Byle
bir d:rcedle bulunanlara :soralm: Maazallaih dmann isti
206

las devam etse, ilerlese, elimize kalEm be vilayet de i

nense, hlasa iS!tika1imize hatime ekilse acaba bizler yalnz
esir olmakla, mahkum olmakla kalacakmyz? zannediyoriar.
Eer b~le bir zanda ibulunuyrorlarsa pek yanlyorlar. Salta-
natlarn, hakirmiyetlerini kaybetmi olan dier MsLman
memlleketlerini grmyor musunuz? O biareler iba:lannda:ki
zalim hklmetle!iden hi hir insan muamelesi grmemekle be-
raber hangi rtekliften miistesna tutuluyorlar? Asker mi vermi-
yorlar? Trl trl namlada altndan kalk~amayacak kadar
vergiler mi dea:niyorlar? Hem onlarn verdik;leri a:sker k~min
hesabna feciay can ediyor? dedrkleri vergHer ne gjbi mak-
s-atlar urunda akp gidiyor, dnyor musunuz? Alt, yedi
senedenberi devam ederek dnyay birbi;ine katan bu mthi
nUJharebeyi sonunda dmanlarmz kazand. Uuki}l nasl ka-
za:nd? te hep esaretleri altmda inlemekte olan mahkum mil-
letleri, bdlhassa Afrika ve Asya Mslmanlarn sr sr, mil
yon milyon toplayp cephelee, hem de en ndeki safiara sr-
inekle kazand. Benimle beraber Almanya' da ibulunsaydnz da
Hind, Cezair, Tunrus, Fas diyarrdan; Rus arnn da Sihirya
o:valarndan, Volga sahillerinden, Kafikasya dalarndan kr
balat.la, snglerle toplayp sevk ettikleri din kardelerimizin
halini grseydiniz! Ben bu zavalllar Almanya'da grdn.
Kendilerile konutum, grtm dorusU ya, mr:mde okadar
~ckl' manzaraya tesadf e<t:memitim. miimde o limdar ya-
nk hasbihaller dinlem 1enitim. Alnaniann eline den bu bi-
areler yurtlanndan ayrlan mervcutllarm yzde arcak hei
imi. l\4titebakisi kamilen helak olmugi tmi, D>iyorlavd ki :
- Evvela bizi ifal ettiler: Sizin halifenizle mttefikiz,
onun dman olan almanlarla harb ediyoruz. O halde sizin
de halifenize yardm etmeniz dinen borcunuzdur. dediler.
Sonra hakikat meydana knca cebre, iddete mracaat etti-
ler. Askere gitmemek isteyenlerin a,nasn babasn hapi!iler,
ikenceler altn.a inlettiler. Evini, barkm yaktlar. Bundan
ba-ka. ayet, muhare~de,_kanmzn .son ,damlasn 4kmeyecek
 207

olursak ailelerimizi perian edeceklerini tekrar tekrar syle-

diler. Bizim memleketimizdeki analarmz, babalarmz, o-
cuklarmz bugn o kafirlerin elinde rehimdir. Artk ne halde
olduklarn Allahtan baka kimse bilmez. Bizi daima en nce
ki safZara veriyorlar. nmzde Almanlarn cehennemler ya
dran toplar, arkada bizimkilerin ateleri bulunuyor. Ne iler-
lemee imkan var, ne de geri dnmee takati Hele bu cehen-
neme niin girdiimizi dndke beynimiz tutuuyordu.
Evet, insan cann feda eder. Lakin bu da dnya iin, ahiret
iin, muazzez bir gaye olur. Biz biareler ise srf dmanmzr
zerimizdeki zulmn, tahakkmn devam ettirmek iin lii
yorduk. Bizi bu cehenneme srkleyenler ise lmemizi de,
ldrmemizi de kendileri iin bir kazan bilerek ona gre dav-
ranyorlar. Ey Trk mslmanlari Allah akna bizim dt
mz mahkumiyete sakn sizler de dmeyiniz. Hakimiyetini-
zin, istiklalinizin kymetini biliniz. nk dnyada onsuz ya-
amak, nieerse yaamak deilmi. Biz bunu pek ac pek uzun
tecrbelerden sonra anladk. nallah siz o tecrbeZere maruz
kalmazsnz ..
Biare Tunuslunun alaya a:laya &yledii bu szler ara-
dan be alt sene gerriken, hala yreimin en hassas, en ra-
klik damarlann inletip durmaktadr. Hem o za;va~ll btn vet-
tandalarile beraber u:ad felaketin yalnz fani ksmn,
yani bu gnlk dnry'aya ait olan tarafn dnyordu. Ah,
musi:betin en yaman bir ciheti var ki, onu dnmyord;u.
Kffar askerile beraber olarak kffar saflarnda har:betmek;
dolaysiile bir taraftan kfr, zulmr, fisk, fcuru yer yzn
de idameye, dier taraftan yarm milyara yakn ehli imann
mebbeden mahkum, mazlum kalmasn temine almak, bu
uurcia kann dkmek, hayatn vermek, :aazallah hiisrani
ebedidir, hrsran mhindir.
Ne milletin erefiyin, ne kendi ann iin;
Feday can edeceksin aduvvi cann iirtl
Geber ki sen, ha:ba yur:dun, hariminamusun.
208

Yabanc kder altmda inenip dursun!

***
On sene kadar oluyor, Hindistandaki din kardelerimizden
bir muhanide mlak'i olmutUJk. Kendisinden bize al.e:mi is-
lam hakknda mal-Cmat vermes:ini r1oa ettiik.. Bu rieam1z kie-
mali minne:tle kiabul buyurdu, saatle'rce sren hir ~ok ac ha-
ki!katlar syledi. Bir ok ac::kl manzaraLar tasvir etti. Sonun-
da dedli ki:
- Ey Trk kardelerimiz! Bilmi olunuz ki Mslman
diyarn kasp kavuran dman nazarnda Alemi slamn d
nr kafas Msrdr; Hisseden kalbi Hindistan'dr; alan, a
balayan eli, kolu da Trkiye'dir. Adalet perdesi, adalet na
mesi altvnda irtikab etmedii zulm kalmayan bu dman ne
diyor bilir misiniz? Biz Mslmanlarn gsne ullandk.
Kafasn demir penemiz iine aldk. imdi sra bu vcudun
abalamakta olan elini, kolunu kskvrak balamaya geldi. Zi-
ra bu el, bu kol hareket kabiliyetini muhafaza ettik~ biz is-
tikbalden pek o kadar emin olamayz. Ey Trk kardelerim!
Sakn dmana kaplmayn. Sakn bunlardan insaniyet, ada-
let, merhamet, aticenablk, mertlik gibi eyler beklemeyin. Si-
ze imdi asl ihtar etmek istediim bir nokta var ki o da u
dur: Alemi slamn elini kolunu balamak, yani sizi~ istiklali-
nize, hakimiyetinize hatime ekmek iin dman dorudan
doruya cebre, iddete, harbe mracaat etmiyecektir. Bir ta-
raftan memleketinizde bitmez. tkenmez nifaklar, fesatlar, is-
yanlar, fdtaller kartacak, dier taraftan etrafndaki hku-
metleri sizin aleyhinize kaldrarak kannz, iliinizi kurutmak
isteyecek tir. Drt be aydanberidir, iinizde dolayorum. Ha-
linizi kemali dikkatle tetkik ediyorum. Trl isimler, trl e
killer altnda meydan almaya balayan bir ok tefrika esb,ab
gryorum ki bunlarn hepsinde dman parman hissediyo-
rum. Dnyada istiklaline sahip bir Hkumeti slamiye var ki
o da sizsiniz. Aman aranzdaki vahdeti sarsacak en ufak bir
 209

harekete bile meydan vermeyiniz. Sonra btn Mslmanlarn

akibeti pek vahim olur.
Ey Cemaati Msliinin! Bu Hindli kardeimizin szleri biz-
ler iin dstur olac:aik kadar kymetlidir. Aradan on ~sene ge-
ti, bir ok hadiseler zuhura geLdi. Adamcazn vuiku bulaca-
-n haber verdii eylerin ounu gzmzl:e grdk. Lakin
gemie ~teessufn hi bir faydas yoktur, maz~den yalnz ibret
alnr. Hamdolsun bugn Mslnanlk aleminde byk bir
intibah baladL Artk dnyann her tarafndaki din kardele
rim~zle bir ok yerlerde birleiyoruz, dert1eiyoruz. El birlii
le kyam ederek asrlardan beri Msliimanl kuatm olan
.esaret zincirlerini krmak areleini dunebiliriz. Bu urak ibir
mazhariyet deildir. aktali kahraman mcahitlerimizin gs-
tedii fed:akarl bu cephelerde gstermeye mu:vaffak oldu-
umuz gn islam iin en hayrl bir g:n olacaktr. nallah o
hayrl gn peik yakndr.

)
 MEV'ZE [8]

KASTAMONU KAZALARlNDA

28 Mart 1337 (1921). Cuma gn

Bismi'llahi'r-tahmani'r-Rahin

- Ya beniyye'zhebu fe tehassesu min Yusufe ve ehihi

ve la tey'esl min ravhi'Ilahi, innebu la yey'esu min ravhi'IIahi
ille'l-kavmu'l-kafirn. (Yusuf Su resi. (XII.) Ayet: 87.}

MEALi

- O~llanm, gidiniz, Yusufla kardeini aratnmz.

Bir de sakn Allahn inayetinden, rahmetinden, tevfikinden
midi kesmeyiniz. Zira iyi bilmi olunuz ki kafirlerden baka
s iin Cenab Hakkn inayetinden, rahnetinden, tevfikinden
midhi kesmek, ye'se dmek kabil deildir.
 Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim
2 - Kale ve men yaknatu min rahmeti rabbihi .ille'ddal
Itin. (Hicr Silrest (XV.) Ayet: 56.) '
M E AL
2 - brahim dedi ki: dalala dm olanlardan baka
kim Tannsnn rahmetid~n midini kesebilir.

, .::'\~ , -:,..
~\~~f~.-
~""". -----~~ , !-

-'-"'- , / ~ ' ,, ;) ,; .

oo.~)~#.\
. Bismi'llahi'r-Rahinani'r~-Rahinf
3 .~ Kul ya 'ibadilye'lleziie esrefU 'ala enfusihim la takna
tu min.~ti'llahi, ll.Qe'llahe yafirn'z-zqnube cemi'an, ~
hti huv~~:~fiirp'r-rahi~. (Z~ne< '$'lresi .. {{CX~IX.). Ayet:, 53.)
212

MEALi

3 - Ya Muhammed de ki : Ey nefislerine zulnetmi olan

Allahn kullar: Cenab Hakkn merhametinden midi, asla
kesmeyiniz! Allah, btn griablan balar. ID phe yoktur
ki o balaycdr, esirgeyicidir.

4 -- La yes'emu'l-insanu min dt'ai'l-hayri ve iza messe-

hu'-erru fe yei'.sun kani'.t. (Fussilet Suresi. {XLI.) Ayet: 49.)

MEALi

4 - Allah tanunayan insan, nenfaat talebinden bkmaz,

usanmaz, kendisine bir zarar dokundu mu, hemen ye'se d
er, midini keser.

Acaba neden dolay yeisten bu derece iddetle ve israrla

nehiy ediliyor? Neden yeis, dalal ile, kfr He bir tutuluyor?
Bu noktay biraz tetkik edelim. Evet, uzun uzadiye dnme
ye hacet yok. Bir Mslman ye'se dt gibi Cenab Hak-
kn fii sebillah alanlara vaad buyurmu olduu necat;sela"
me1i, nuvaffakiyeti, nusreti tnkar etmi o;1uyor! Hi. bir suret-
 :213
haa yakn kmasna imkan tasavvur edile-
le hulf etmesl.ne;
meyen Vaadi lahi ye. inanmamak acaba Mslmanhkla . te'lif
edilebilir mi? yle ya! Hergn namazla11da, :riyazlarda [innal.
laha a yuhlifu'l-mi'a. ineke a tuhlifu'l-mi'adi = Allahu Z~
celal asla vaadinde hulf etmez; Yarabbi sen hi bir zaman va~
dinde hulf etmezsin,] diyen dini btn bir Mslttan nasl
olur da ba sklnak1a, ii bir az fena gidive:rnekle ye'se d
er? Ya:ri Allahn va'dine olan imann; itmJinann biir taraf~
brakr?
Ey Cenaati Mslimin! Bu alemder hi bir kuwete; hi: bir
kudrtete, hi hir servete; hi bir cemaate gvenilmez! Dnya-
y yeTinde!ll oynatlari kuvvetler bakarsmz ki bir inkilap .ile
devrilmi gitni., milyonlarca halk esir eden kudretLer bir
vatmii, bir yokmu -diye dillerde destan olmu; en korkun
saltanatlar ayak.lar altnda s:rnyor; bitmez t:ke:rmez zan-
nolunan servetler bir an iinde ib.ie iniyor; dn btn kainata
meydcn okuyan ihk:retler, ce;:i::at1er bugn btn kaill'atn
ayaldar .altnda ineniyor! . ~ . '
.. ::Ju dnyc,tda gvenileook, ;dayanlacak, ihi bir hadise .e,
hi bir inlglap ~h~ zerre kadar sar~dmayacak, mliteesir ol.na
ya:ak bir ey varsa o da Cena!bL flaklkn inayet ve merhane
tidir". Demek Tanrnn kapsndan da yrun erv:irenler, dier
kaplar gibi onun da yzlerine Kapanacam zann~denler .hi
fa:;k1na varmaidklar haJde Allalm ezeli ve ebedf olan a.Z.ame~
tini inkar et'mri ol~yorlar. J>ekal~!. Dnyada bu kadar kor-
kun bir sapklk olabilir mi?

***
Gl'(YoJ1U!trl. ki ~latlanmz:r, kardelerimizin bir ksm
muhteHf cepJ:erlerde, muhtelif dlll1anlara kar- slamn :u eli-
mizde kalan son yurdunu mdafaa iin canlarn veriyor, k:an-
lann dikyor. Halb111ki o cephelevin ~rkasnda. bulunanlardan
bir ,k:sa:n da.ellerini kiollarn balam, her tvl muvaffaki-
yetten midini kesmi, hissiz hareketsiz en yaman, en ackl
aki:ootleri bekleyip duruyor. Zaten yeis bundan baka bir ne-
tice ve.nez .kil. Dikkat olunursa meyus olmak demek atalete,
meskenere, meru bir eWil vermek demektir. Ruha yeis deni
len o mel'un hastalk kt m artk vcu:tta hareket imkan,
say imkan, mcahede imkan kalmaz. o ze:hrin maneviya-
t sarsmasna, yrekteki iman sarsmasna meydan verm,emek-
tedir. Evvela azim ile, sonra tevekkl ile memur olan Msl,-
manlar iin yeis dediimiz o mihJik afete kaplmak naazallah
~ dinin, hem dnyann eldien gitmesine hadi olur ki byle
hir 'akibete hs:an mhin deder. Felaketin bu derecesinden
Cenab Hak bu mmeti mehuneyi siyanet buyursun -Amin!

***
Ey Cerriaati Mslimin! imdi size Mslmanlarn azim ile,
tevekkl ile memur olduundan bahsettim. Evet .Cenab Hak
Resuli Muhteremine buyuruyor ki: Fe'fu anh~m vesteg-fir le-
hum ve ilvirhun filemri feiza 'azemte feteve.kkel 'alalUh :=
Onlann (yani ashab kiramn) kusurlarn ho gnr. Kendileri
iin mafiret talebinde bulun, dnya ilerinde onlarla ma
vere et. Bir kerre de aznettin mi artk Allaha dayan. Bu hitap
her ne kadar dorudan doruya Nehiyyi Ekrem SallalH'th
aleyhi Vesellem Efendimize ise de bizlerin de ayni o emir ile
mkellef olduumazda phe yoktur .
. AZim ne 'demektir? Azim bir ii baa karabilmek iin
ona canla bala sarlmaya karar vermek demektir. Tevekkl
ise o iin husul iin mmkI). olan esba:hn hepsini tedarik
ettikten sonra Cenab Hakka bel balamak, onun tevfikini
eskgemiyeceine yrekten inanmak, demektir. Tevekkl biz
Mslmanlar pek yanl anlyoruz. Bu hatamz dorultmak
iin geliniz yine Kitabullaha mracat edelim. Allahu Zlcelal:
[o:nminler iin indallah ecri azim vardr ki bir takmlan
gelip.de,bunlara: "dmanlarnz sizi mahviin btn kuvvet
terini toplanl~rdr, onlardan korkutl.tz:'' dedikleri zaman;
bu sz onlan korkutmak yle dursin, Allaha, Allahn ,nUre
tine olan lnanlarn artnr da. "Allah bize kafidir, bi~ Oia da~
yanrz. Ona bel ba~larz, O, ne gzel bel balanacak bir kadir
dir" derler.]
te Aleyhisselat Vesselfun Efendimizin. erefi sohbetine
nail olan, adab ve ahlak slfuniyeyi doruda~ doruya o Mr~
idi Bkmelden renen Ash.ab I(tiram efendilerimizin u .ayeti
celile ile tasvir huyurulan hali, rtevekkln en beli bir m,isa-
lldir. Tedbir biter, tevekkl balar. Kul esbaba t:eebhs ede-
rek tevfild, Allatltan bekler. AllaJ:un da bu tevfiki kendisinden
diri etimiyeceine nutmain olarak ona gre azrtb!den dn-
mez, mesaisinde, mcahedatnda kerrrali hietanetle . Glevam
eder, gider. ,-
Ye'se kapLmayarak alan bir Mslman iin al~aya
cak mani, vanlamayacak gaye meveut. deildir. Azrre, tevek-
kle sarlmak sun~ le her matksp t dde edilir, insann al~
mak.la ykselemiyecei ancak iki mertebe vardr: Bir:i Allah
Zlcelala has olan Tanrlk mertebesi, dieri de Hateml ~~
biyadan sonra kimseye veri1miyecek olan nbvvet p.;e:rtebe;
sidir, bu_ iki mertebeden baka hi bir mertebe yoktur ki a-
lan bir Mslman iin ona varmak kabil olma~n. . _
O halde ye'sin manas varmdr? alanlara, .All~h yo-
lunda mcahede edenlere mev'ud olan nusreti istihfaf m ede-
ceiz? Allahn yardmna liyakat kazanmak _iin hi. bir h.a're~
ket, hi bir faaliyet gste:rmeyecek miyiz,? Bir ~anlar A~n:
yaya hakim iken bundan sonra ebediyen malkurniyet aLtmda
m, yaayacaz? Zillet iinde, sefalet iinde, yumruk altnda;
hakaret altnda srnrnek de yaamale mdr? .
Bastn haki siyahtan tutma.aiak nefsini;
Sabit ol azminde dehr1i bi sebatn ranuna~
Hake yz srmekle kaimse yer stnde hayat,
htiyar et altn hakin, hayatn ramna.
 Ey Cemaati M:slimin! nayeti lahiye kaplar kapanma-
mtr, henz aktr; bizin iin o kaplara dorulmaktan ba
kaJ hir ey lazrm deil. Nusmt ii2garlar ba1armzn ze~
I1inde esip duruyor; Allahn bu ezeli ve ebedi nefhasn tenef-
fs etmekten baka bir ha:ekete ihtiya yok. Ne dur:uyorsl\l
nuz? Sizler byle ye'se dalarsanz; artJk islam iin bir halas
aresi kalmamtr, artk dinin son yurdu. olan bu topraklar
da mutlaka bizim elimizden kacaktr. diye ktrmler gibi
elleri tk:ollarbal durursanz halrimiz ne olur? Hi dnm
yor musunuz?
Size bu krsden ecdadnzn kahramanlklann hikaye
edecek deilim. nk ibreti maziden gste:mektense .l1alden
misaller . getirmek daha kestirme olacak. te Mar'' a, v:e Ada
na havalsindeki bir avu kahraman dindamz bir senedir
franszlarn <toplanna gs geriyorlar. Etraftan ciddi bir im
dad alamadklar, ehermriyetli bir yardm gremedikleri hal
de dmann en mthi silahlarlq. msellah bulunan ordula-
rna kar duruyorlar. Yamur .gibi yaan kurunlar, yldrm
gibi inen glleler bunlarn aznini sarsmyor. islam sonuna
kadar mdafaa iin vermi olduklar ahde can kaygusu, lm
korkusu gibi e~lerin zerre kadar tesiri o~muyor.
te evvela ngj}izlerin, sonra Franszlarn hcumuna g'
s geren; bundan baka ngiliz, Fransz silahlarile teslih edi
len Er'menilerin de trl trl mel'anetlerine, hiyanetlerine
maruz kalan u bir avu Mslman ye'se kaplnad. Azme sa
rld. Bulabildii kuvvetle, s:ilahla mcahede meydanna atld.
"Ve in:Qe cundena lehumu'l-alibun" (*) huyuran Allahu Zl-
celalin vaadi ezelisine kalbinin btn samirniyetile inand. Ya
ni tevekkln btn manasile Cenab Hakka mtevekkil ol
du. Bu sayededir ki o merv'ud olan nus.~eti kazand. Allaihu Zl-
celal bizim peygamber olarak gnderdiimiz kullarmza u
, yolda bir vaadimiz sebk ethitir: Hi phe yoktur ki nusre

(*) Muhakkak ki bizim ordularmz galib gelir. (. R. Dorul)

 217

timize mazhar olacak olanlar ancak kendileridir. Ve muhak

kaktr ki galebe edecek olanlar ancak bizim ordularmzdr.>>
Madem ,ki fisebililJa.h mcahede meydanna alan n
min:lere Allahn nusreti mev'uddur; madem ki Tanr'nn ina
yetinden, merhametinden midi keser1ek ye'se dmek, kfr-
den baka bir ey deildir; o haLde bu meskenetin, bu ye'sd.n,
bu ataletin hi :bir suretle tevili kalbil olur mu? Zaten yer y-
zndeki yarm milyara yakn Mslmann asrlandanber1i esa-
ret atinda inlemesine bundan baka bir sebep aransa buluna-
bilir mi? Dnyanm hangi tarafna gitseniz, akvam islamiye-
den hangis:iriin :ruhunu, :ka~bini dinleserriz hep o mel'un ye.is
hastal ille malul olduunu girrsnrz. mmeti menhume-
ye bu zaaf iman nasl olmu ta nstevli olnu? Nasl olmu
ta bu kadar azm bir kiit1enin umu:mu birden kttrmler gibi
histen, hareketten mahrum kalm? Biz imdi hu .kiirsiiden
onu tetkik edecek deiliz. Biz yalnz Msli.im:anlara k!en ye'-
s,in her iki alemde bsran cellbedece:k ibir fufiet oLduunu bil
meyenlere. anlatarak Cemaati Muslimini byle bir akbetten
tahzir edeceiz;
***
Ey Cemaati MsHnin! Ta alemi ervahta ikrar verdiimiz
bu dini mbin, izzet dinidir, azarnet dini:dir, saadet dinidir.
Zillet dini deildir, meskenet dini deildir, sefalet dini deil.
dir. Kelimetullah' i'la iin dnyann arkna, garbna, imali
ne, cenubuna koan, nne dikilrnek isteyen trlr trl engel-
Ieri, mez:aihimi y1kp geen ,eodadnzdan olsun sklmaz ms
nz? O kahraman mrslmanlar size dnyalar kadar va,si bir
memleket, drnyala:r titreten hir saltanaJtla tar,i!hler dolusu me-
fahir bmktlar. Y.a sizler evladnza, ahfadnza miraJs olarak
aoaba ne brakp gideceksiniz? Her kan topranda. binlere~
ehidin hissei ayias bulunan namtenahi Mslman yurt-
larn e!limiz:den rkara 1kara bugn yle bir hale ge1dik ki
artk maazallah yeni bir ric',aJte imkfm yok! imkan olduunu
 fari etSielk !neydan yok! nmzdeki dinani srp karnaze
sak, arkam:zda dini, iman; rz, namusu, revlad, ayali harnd
racak bir kar yer kalmamtr. Bunu hi bir zaman hatrnz
dan karmaymz. Anadolunun kyne :kadar sokulmak iste
yen dman maazallah bir az daha ilerleyecek olsa ne yapa
caksnz, nereye gideceks:iniz? Kaacak yer olmad iin ka
zaya nza diyerek olduunuz yerde kalacaksnz, yle mi? He
nz haldmiyetim,ize, istildalimize hatime ekilmemiken o
mel'un, o vahi dmanlarm . eline geen. yurtlarmzdaki din
dalarmzn ne gibi muamele grdklerini hi mi iitmediniz?
Ben buna imkan vermiyorum. nk hatra, hayale gelmez ca-
navarlklarla trl trl ikenoeler altnda ldrlen biare
lerin ferya:d gklere kadar kt. Seller gib[ akan masum, kan
lannn aksile ufuklar ~kp kzl kesildi. En kat yrekleri mer
hamete getiren o muhrik figanlar, o ackl eninleri sarlar
duydu. Siz duymadnz m? Hlagnun Badat'ta, spanyol
Iann Endls'te vcude getirdii feci menazn andran o vah
et nmunelerini, o e.iaat leVIhalann krler grd. Siz gr-
mediniz mi? Yanbanzdaki din kardelerinizin matenine,
felaketine kar bu dereceleHe lakayt kalmak, Allah iin ol~
sun syleyiniz, revay Hak mdr? Mslmanlarn derdhi ken-
dine dert etmeyen mslman deildir diyen Peygamberin hu-
zuruna acaba hangi yzle kacaksmz?
Geliniz, Allahn inayetinden ye' se dmek sureti1e bilerek,
bilmiyerek daldmz dalalet girdabndan silkinip kalm. Ce-
nab Hakkn kJudretine, azametine, vaadi ilahisinin hulf aibe
sinden heraatine olan manmz teodid ede,Jim barigahi mer;
' . 1

hametine. smaln. Yzlerce senedenberi kahnndan, celalin

den baka bir tecellisini grmedii iin hisran bucaklarnda
kalan, haybet ve hrman karanlklannda bunalan u drtyz
milyon felatketzedeye a.rtk nuri cemalile tecelli etmesini Hak
tan niyaz edel<im.
 219

O nuru gnder, llahi, asrlar oldu, yeter!

Bunald :inilletin afak,. bir sabah ister.
inayetinle halas et ki; dalga dalga zalam
inde kaynamasn arpn:p duran islam!
Bu secdegaha kapanm yanan y:ekler iin!
Btn soluklan feryad olan u maler iin;
Harimi Kaben iin, en byk Kitabn iin;
AvaHmindeki ayati bi hisabm iin;
Nasibi daimi hsran kesilmi mmet iin;
O bikes mmete vaad ettriin saadet iin;
Yegane ~~e m~hrem siraci sermed iin;
Resuli muhteremin, sevgilin Muhammed iin;
Bir az ufuklar glsn cihan islamn!
Hududu yok mu bu bitmez, tkerrmez alann?
O, bir zamanlar, ilahi, zemine hakim i~en,
Nedense git gide mahrum olunca azminden,
Bsaretin ne kadar ekli varsa katland_ ...
Vatanlannda garip oldu kendi evlad!
O azmi sen vereceksin ki eylesh, seyran,
Soluk benizlel'e kan, inleyen gslere can.
O ruhu ver "ki, ilahi, kyam edip dinin,
Zemine feyzini yaysn hayat mazinin ...

. Ve'elhand'llillahi' Rabbilalemin
 Rumi (Mali) Takvim ile Miladi Takvim
zerinde ksa bir aklama :

Rumi (Mali) Takvim ile Milad Takvim ara:sdaki gn,

ay ve seneba farklar 2 nci Merutiyet devrinde ve ihan
Harbinin sonlarna doru giderilmitir. Kabul edilen bir ka-
nunla: . .
On gnlk fark;
iki takvim arasndaki 13 gnlk farkn giderilmesi iin:
15 ubat 1332 gnn (28 ubat 1917~Ye tekabl eder) Takib-
eden gnn 16 ubat 1332 saylmayarak, (aradaki 13 gilnliik
farkn giderilmesi iin) 1 Mart 1333 saylmas kabul edilmi
tir.
iki aylk fark;
iki takv~min ylbalarndaki iki aylk farklln giderilne
si iin: 1333 senesinin son iki ay ( 1 Martta baladina gre
11 ve 12 nci aylar Kanunusani ve ubat aylardr.) Yok say
larak 31 Kanunuevvel 1333' takibede,n gnn 1 Kanunusani
1334 saylmas kabul edilmitir. 1 Kanunusani 1334'te 1 Ocak
1918'e tekabl ettiinden bu tarihten itibaren her iki takvimin
gn ay ve senebalar tamamen birbirine uymutur.
Baz mev'izelerde rasianacak ( ) parantez iindeki miladi
takvim yl bu bakmdan ayn tarihin milad ifadesini de gs-
terir.
Cumhuriyet devrinde 2. Kanunuevvel 1341 de ( 1925) ka-
bul edifen 698 Sayl Kanunun 2 nci maddesi: 1341 senesi Ka-
nunuevvelinin 31 inci gnn takip eden gn 1926;senesi Ka-
nunusanisinin 1 inci gndr hkm ile Rumi (Mal) takvi-
mi terkederken, pratik bakmdan yrrliikteki takvimin sade-
ce yl ksm deimitir. Takvim ay gn ve ylba ynnden
bir deiiklik arzetmemitir.
SUAT ZHT ZALP
 LGATE (*)

A Bikes :.._ Kmsesiz

Bi'set '-- Bir peygamber gndere-
<\hadis-i mnife - Yksek hadis-
rek halkn dind :arlmas
ler
Buhl - Hasislik
~hlaf - Art kuaklar, ardallar,
Blend - Yksek, ali
Akaid _;_ Akideler, inanlar
Bnyan- mersus - Tulalar bir
Allaln alem - Allah en iyi bi-
birine pernlemi duvar
lendir-.
Allde - Bulam, brnm c
Anilgiyap ~ Gyabnda, yoklu-
Cavidani - Daimi, ebedi, skrek
unda, arkasndan li .
Aisamim-ir-ruh- Tam ruh ak
Cayi Kasem-Yemin yeri (Ko-
l
ile
nusu)
Ansamim-l-kalp - Tam kalp
Cihan- baki - Sonsuz bir hayat
akl ile
alemi, Srekli (kalc) dn
Ansar - Peygamberimize ve ar-
ya
kadalarna yardmda bulu-
Cilan Umran - Bayndrlm
nan rnuslman Medineli-
(mamur) dnya
ler
Cu - Kaynama, coma
B
Bahir - Ak, parlak D
:Qakiyye-i ruh - Ruh art Dalal - Sapkhk, doru yoldan
Bakiye-i ikar - Av art kmak (mec. armak)
Bakiye-i vcut - Gvde art Dareyn - Dnya ve Aliret, iki
Ba's - lmden sonra dirili dnya
Bid'at - Hz. Peygamberden son- Dasitan- izmihlU - k des-
ra dine yaplan katk tanlar

('') Bu lgatenin hazrlanmasnda deerli yardmlarn ltfeden, Yar

gtay (1 inci snf) Hakimlerimizden (limBakmndan slamiyet)
. yazar Sayn M. Zerrin Akgn'e halisane teekkrlerimi sunarm.
Lgate 1944 basml ciltte mevcut . R. Doril'a ait dip not~
larndan da faydalanlarak ve szcklerin, ounlukla metinlerde
kast edilen manalar ile yetinilerek dzenlenmitir. Bu gr so-
nucu bazan kelimeler yerine iki kelimelik terkipler manalandrl-
.. mtr.
M. Akif'in metinde -parantez iinde- manasn verdii kelime-
leri tekrar lgateye alnamaa altk.
(Suat Zht zalp)
 222
Dehetengiz sayha - Dehet ve-
rici haykr
Desatiri ahlakiye - Ahlaki pren-
. sipler
Din-i Mbin - Apak din
Diri etmemek - Esirgememek
E Hamd - Tanrya,
Ebnayi .millet - Millet evlatlar
Ebrar- z sz dorular (ken-
dilerinden- ziyade topluma
-hizmet edenler)
Ecir __..:. Sevap, bedel
Edyan -:c- Dinler
Efrad - Kiiler (Ferd'ler)
Ekmel"i edyan - Dinlerin en ka-
mili, (yetk~ni)
Erbab inad - inatlar
Eshab Kirarn - Hz. Peygambe-
rin yksek arkadalar
Eshab v.e Etba' - Hazreti pey-
gamberin mslim dostlar,
taraftarlar ve onlardan
sonra gelen nesiller
Eslaf - Atalar
Evamiri ilahiye - Tanrsal buy-
ruklar
F
Fadl ilahi - Tanrsal erdem
Felilh - Kurtulma
Feyyaz k~rim - lsan ok ge-
ni ok, verimli olan
Fkdan Yokluk
Ftrat- Yaradil
Furkan - Hakk batldan ayran
(Kur'ann isimlerinden bi-
ri"dir)
Ftr - Geveklik, yeis
G
Gayei v@hdet -'- Birlik lks
H
Haden - Hizmet edici
Haib - Mahrum, uram bo-
a giden
Hakayk - Hakikatler (gerek-
ler)
kretmek
(Tanrya senada bulun
mak)
Hanman - Ev, hark, ocak
llaremsaray - Mekkede maruf
oian yer (Harem)
Harim-i esrar - En gizli srlar
Hasep- Soy, ecdat yannda olan
eref, n
Hasir - Zarara ziyana urayan
Haa - Tanry kk dr
mekten azade klmak anla-
mna gelen nlem
Haem - Bir kimseye-dnianla
rna hm gsterecek de-
recede- bal olanlar
Hateml enbiya - Peygamber-
lerin sonuncusu (Hz. Mu-
. hammed)
Havas-Toplumda yksek tab-
. ka (avamn kart)
Haybet --'- Mahrum, mP-yus ol-
ma (Mahrumiuk)
Hikmet-i beliga ..;_. Etkileyici ne
denler
Hufre - Kazlm, ukur
Hulf - Verilen sz yerine getir-
memek
Hiru -'- kmak, k .
Huru - amata, grlt, coma
. Hsn ahlak - Gzel huy
Hiicceti kahire - Su gtrmez
deiller eziei biirhanlar
Hiisran - Zarar, ziyan, meyusi
yet
 223
Hsnln: itimai ,_ Sosyal zarar, stilzam tap etmek, gerek-
soysal ziyan rnek
Hsran- mbin - Apak bs- had "'"'" Tank getirmek
ran, katmerli ziyan rak - Domak
tninan - Skun, emniyet

ttla - Haberdar olma, -
Istrar Zorluk renme
zlal (dlal - Sapkla dr
mek, Sapkla drlmek
badullah - Allahn kullar zmilHH - kmek, yklmak
bram - Usan getirecek kadar
srekli istekte bulunmak K
tinam - Ganimet olarak al- Kabail - Kabileler
mak KabJel islam -'-- slamiyetten ey,
va~t - faller, kandrmalar vel
ltlyiac- Mbrim - Kesin ihti- Kavli Celil - Byk, etkileyici
ya sz
lvan- dinimiz - Din kardele- Kelammullah - Tanr buyruu
rimiz Kerim- Uiyezal - hsan ve y-
kdam - Gayret ve sebat ile celiin sonsuz olan (mak-
. almak sat Tanrdr)
ktilat etmek - Zorlayp ge- Kbleye teveccller - Ynelme-
rnek ler
'la ...:.. Ykseltmek Ktal - Toptan ldrme
lhad - Sapk inan Kunut - Meyusiyet, mitsizlik,
ltikam - Yutmak, yutulmak mit ke.sme
mtisal - Gerei gibi davran- L
ma, alman emre uyarak Lafz -- Sz
davranma. Lalak - Kudretsiz, kuvvetsiz
nayet - zenerek iyilik etme gsz
ndennas - nsanlar nezdinde Layetegayyer - Asla deimez
nlitat - Aralma Lein - irkin, fena
nkiraz - Varln kaybetmek Levs - Pislik
nkiyat - Boyun eme Leyl-i g1n - Gece rengi, karan-
intibal - Uyanma lk
nzal - indirmek, ndirilmek
rad - Doru yol gstermek M
stidlal - Delil getirmek Maaliyi slaniye - slam yk-
istilfaf edeniyenler - Hor gre- sekiilieri
miyenler Maarif-i iptidaiye - lk retim
stilkar -, Hor grmek, horla- Malizi Klfet - Batan. baa
mak (srf) klfet 1 zalur!et
224
Maliklmlk - Btn blkn Munkalip - Dnen, deien
sahibi Musap - Musibete uram
Manii terakki - ilerlemeye en- Mutaffifler - Eksik tartanlar
gel Muttasl- Bitiik, kavuan
Ma'reke - Sava yaplacak yer Muvahhit - Tanrnn birliine
Masiva - Gayr olan ey, baka inanan, Tanry birleyen
ey (Mesela: Masiva'ul Mbalatszlk - Kaytszlk,gev-
lah=Allahn gayrs) eklik aldn* etmezlik
Mazhar- istilsa.n - vlerek be- Mbi - Ak ve vazl
enilen Mekket - Tekid olunmu tek-
Mazhariyet - Bireyin grnrne- rarlanm
si, zuhur etmes Meyyet - Desteklenmi, doru
Mebguz - Sevilmemi lanm
Medbul - Kendisine bir ey gir- Mfessiri izam - Byk mfes-
mi olan sirler
MedlCl - Delil getirilmi ey, is- Mhlik - Helak eden, yok eden
pat iin ne srlen ey Mn'kad - taat eden, boyun
Mehabet - Ululuk, byklk, eyen
heyb et Mnkati - Kesilmi
Mehip - Ulu, byk Msabher - Gz balanm, el-
!\fel'abe . - Oyuncak de edilmi, itaate getirilmi
Menhus - Uursuz Mstehab - Gzel ve iyi
Merzuk - Rzklanm, doyurul- Mtak - stekli, arzulu
m Mteezzi - ncinen, eza duyan
Meserret - Sevin, esenlik Mtehallik - Ahlaklam, ah-
Meskenet - Durgunluk, tenbel- laklanan
lik, hareketsizlik Mtena'im - Nimet iinde bulu-
Mevdu - Verilmi narak rahat eden
Mev'ud - Vaad olunmu
N
Meyyit- l
Mezellet - .Horluk, zelillik Naiz - ok kk, nemsiz
Muhacirin - slamiyet uruna Nagah - Birdenbire, anszn
Mek<eden g edenler Nasibe-i felah - Kurtulu pay,
Muhakkar - Kakarete uram, Kurtulu yolu
borlanm Nasihlik- Nasihat eden
Muhalled - Srekli olarak otur- Nasiye - Aln
tulmu, lmsz Nazm- Celil - Byk, etkileyici
Muhasamata hatime - Dman szler
lklara son Nehyi iahi - Yaplmas, ilen.
Muhtazar - lme pek ziyade mesi Tanr tarafndan y;;.
yaklaan saklanm, men edilmi
Mukteda - rnek Nekal = A;ap, ikence
 225
Nevahi - Yasaklar Saraya-y fazla - Yksek, fazi-
Nifak - ki yzllk, aray a- letli huylar
mak Secayay kerimesinin - ok de-
Nigehban- muhafz erli meziyetlerinin
Nimeti uzama - En byk ni- Seeiye-i mbarek e - Verimli. se-
met ciye, mbarek
Nisyan- Unutmak Semahat - Cmertlik, geni y-
reklilik

Sena - Medih, vne
mr cavidani - Ebedi hayat Selika- Soyulmu, giderilmi
R Seren cam - Baa gelen ders
almacak olan
Rahim - Esirgeyen, acyan ba- Sermedi - Srekli, daimi
layan
Sernigin - Baaa tersine dn-
Ra~ - Esirgeyen, koruyan, m, talihsiz
esirgemesi bol Seyf.,i lisan - dil klc
Rahmet - Esirgeme, merhamet, Seylabe ~ Sel, su
yamur
Seyyie - Ktlk, su, ktll<
Rifk - Yumuaklk, iddetsizlik karl ekilen sknt
Runemun - Yz gsterici, zu- Syt- evketimiz - Kuvvet ve
hur eden kudretimizin n
s Siyret-i Eshab - Peygamberin
yry, gidii; arkadala
Sabah- maler - Kyamet sa-
rnn yolu
bah
Siyr-u filarz - Yeryznde gezip
Sabah-m hayr-i hrriyet - Hr-
dola n
riyetin hayrl sabah
Sitre-ierife-Kur'an- Kerim'in
Safh - Yz evirme, su ba
114 blmnden her biri
lama
Suver-i medhu - rktc k
Safi! - Aa, alak lklar, ekiller, grntler
Sahabe-i Kirarn - Peygamberin Suver-i zamaniye - Zaman ve
arkadalar
mekan iinde yaamann
Sahlr - Byler gibi etki yapan zihinde brakt suretler
gzel
Salah iinde - En gzel ve en

temiz ahlak iinde edaid - Belalar, musibetler

Sanem - Heykel, put ehanet- Yrklilik, korkmaz-
Satvet - kertici, iktidar, yk- lk
c gllk ekil-i salibi - Asl doru ekli
Sayha - Haykr, titreyi enaat - irkin. bir ktlk
Sebil-i hak - Hak yolu eni - irkin, kt
Sebkeden - leri geen ia: - Adet, alarnet
226

ikak - Anlamazlk, uyumaz Tuyan mebhut - Takn ve

lk, bozuma akn
iraze - Ba, l
irk - Tanrya e komak
u
iiun-i k~Hnat - Acunda olup bi- Uhuvvet, Vahdet - Kardelik ve
tenler birlik
T Ukba- Alret
Ukde-i hanr - Gnl dm
Taat ~ Tanrnn buyruklarn
Ulun-u nafia - msbet ilimler,
yerine getrmek yararl fenler
Tahkik-i haber - Verilen bilgi-
yi incelemek
Tamik-i nazar - Gr derin- lfet - Yaklk, dostluk
le~irmek mmel mninin - Mminlerin
Tasadduk - Sadaka vermek validesi
Tatbir - Temizlemek slubu imtinan- Minnet ve k
Tay edebilmek - Uar gibi sr'- ran ifade eden slup ile
atle geebilmek V
Tazim - Byklemek, ululamak
Teannro etmeyen- Yaylma
Vacibul vcud - Ceneb- Hak
m bulunan
(Allah)
Teavnler - Yardmlamalar Vaidi lahi - Tanrnn tehdidi
Tedenniye - Gerilernee ve al- Varid - Gelen
almaa
Vazifei risalet .- Peygamberlik
Tefrika - Ayrlk vazifesi, irad vazifesi
Tekalifi diniye - Dini mkellefi Vediatullah - Allahn emaneti
yetler Velvelei hayal: - Hayat grl-
Tekfir - Katirliine hkmetmek ts
y
Tekrim - Byltmek
Telif olunamaz - Uygun d Yevmi hesab-Hesap gn
rlemez z
Tenkil - Bakasna korku vere- Zat akdes - En mukaddes zat
cek i b ret olacak ekilde Zekkiye (ze!dyye) ..,.. Temiz, ha-
muamele lis
Terzil - Rezil etmek, aalat Zevki lahuti - Madde st ve
mak ruhani zevk
Teeddt iinde - Danklk Zerrei mevcud - Varlk zerresi
iinde Zi-ruh - Canl
Tetkiki haber - Verilen Bilgiyi Zhd - Dnyaya rabet gster-
incelemek nemek perhizkarlk
Tevhid - Birlik (Allahn bir- Zlcelal - Sonsuz bykle sa;
lii) hib olan
 NDEKLER

Sayfa
Sunarken 3

BRNC KISIM

AYETLER

N~ 6
1- NRAH SRES (XCIV) 7
2 ~ ASR SRES (C III) 11
3 - FETiH Suresinden (XLVI) -Ayet: 28 28
4 - HUCUMT Suresinden (XLIX) -Ayet: 13 30
5 - ABESE Suresinden (LXXX) -Ayet: 1-10 33
6 - U ARA Suresinden (XXVI) - Ayet : 224- 227 36
7 - ENFAL Suresinden (VIII) -Ayet: 24 39
8 - NSA Suresinden (IV) - Ayet : 58 42
9 -,- NAHL Suresinden (XVI) -Ayet: 125 45
10 -:- FUSSLET Suresinden (XLI) - Ayet : 34 49
228

Sayfa
11 - M'MN Suresinden (XL) - Ayet : 21 Sl
12 - BAKARA Suresinden (II)- Ayet: 170 S4
13 - YSUF Suresinden (XII) -Ayet: lOS S7
14 - A'RAF Suresinden (VII) -Ayet: 30 S9
lS - DUHA SRES (XCIII) 62
16 - NAZAT Suresinden (LXXIX) -Ayet: 42-46 67
17 - MUTAFFFN Suresinden (LXXXIII) - Ayet: 1-6 70
18- KEVSER SRES (CVIII) 72
19 - TAHA Suresinden (XX) - Ayet: 43- 44 7S
20 - ANKEBT Suresinden (XXIX)- Ayet : 69 77
21 - HUCURAT Suresinden (XLIX) -Ayet: 10 80
22 - ENFAL Suresinden (VIII) -Ayet: 46 82
23 - SAF Suresinden (LXI) --,- Ayet : 2 - 4 8S
24 - RA'D Suresinden (XIII) -Ayet: U 88
2S - AL- MRAN Suresinden (III) -Ayet: 103 91
26 - ENFALSuresinden (VIII)- Ayet: 2S 94
27 - MCADELE Suresinden (LVIII) - Ayet: 20-21 97
'
28 - AL- MRAN Suresinden (III) . .,...- Ayet: 200 100
29 - HACC Suresinden (XXII) - Ayet : 4S - 46 104
30 - HCR Sresinden (XV) - Ayet : 9 107
31 - AL- MRAN Suresinden (III) -,.- Ayet : 1S9 110
32 - BAKARA Slresinden (II) - Ayet : 1S4 113
 229

KNC KlSlM

M E V ' z' E L E R

Sayfa
BA~KAN HARBiNDE :

Not 118

Mev'ize: 1
MAiDE SRES (V) Ayet : 105 (Bir ksm) 119
Mev'ize: 2
BAYAZIT KRSSNDE
30/K.Evvel/1328 (12/K.Sani/1913) Pazar gn
ENFAL SRES, (VIII) Ayet : 24- 25 123
Mev'ize: 3
FAT H CA M . ER F N D E
25/ K.Sani/1328 (7/ubat/1913) Cuma gn
AL- iMRAN SRES (III) Ayet : 26 130
Mev'ize: 4
SLEYMANiYE KRSSNDE
7.ubat.1328 (20.ubat.1913)
ANKEBT SRES (XXIX) Ayet : 69 147

MLL MCADELEDE :

Mev'ize: S
BALIKESR'DE ZAGANOS PAA CAMERFNDE
6/ubat/1336 (1920) Cuma gn
ALA MRAN SRES (III) Ayet: 103 (Bir ksm) 155
230
Sayfa
Mev'ize: 6
N A S R U L L A H K R S S N D E N
Trk Milletine hitap
Kastamonu 19/Terinisani/1336 (1920) Cuma gn
AL- MAAN SRES (III) Ayet : 118 168
BYK VAAZ'la ilgili baz belgeler ' 196
Mev'ize: 7
KASTAMONU KAZALARlNDA
10/Kanunuevvel/1336 (1920) Cuma gn
Hadisi erif 198
Mev'ize: 8
KASTAMONU KAZALARlNDA
28/Mart/1337 (1921) Cuma gn
YSUF SRES (XII) Ayet : 87 210
HCR SRES (XV) Ayet: 56 211
ZMER SRES (XXXIX) Ayet: 53 211
FUSSLET SRES (XLI) Ayet: 49 212

EKLER KlSMI

Rumi (Mali) Takvim ile Miladi Takvim zerinde

aklama 220
L G AT E 221
. '
N D E K L E R 227
SRE ADI ALFABE Sras ile FHRST 231
SRE (KUR'AN-1 KERM) Sra No. su FHRST'i 235
Birinci bask tamamlanrken 238
DA GIT I M 239
 Bu kitapta mevcut
SRELERN ADLARlNI, Aklan~ AYETLERN
Kitapta bulunduklan SAYFALARI Gsterir

ALFABE SIRASI ile Dzenlenmi

F.HRST
\ __ /

SRENiN: Aklanan. AYET'N

Kur'an- Kerim'deki Srenin Kanc Kitaptaki
ADI: Sra No: AYET'i Olduu Sayfa No:
----------
ABESE 80 . 10 33

AL- MRAN 3 26 130

AL- iMRAN 3 103 91, 1.55

AL- iMRAN 3 118 168

AL- MRAN 3 159 110

AL- iMRAN 3 200 100

-232
ALFABE SIRASI ile Dzenlenmi FHRST (devam)
SRENN: Aklanan AYET'N
Kur'an- Kerim'deki Srenin Kanc Kitap~aki
ADI: Sra No: AYET'i Olduu Sayfa, No:

ANKEBT 29 69 77,147

A'RAF 7 30 59

ASR 103 1-3 ll

(Srenin tm)

BAKARA 2 154 113

BAKARA 2 170 54

DUHA 93 . ll 62
(Srenin tm)

ENFAL 8 24 39, 123

ENFAL 8 25 94, 123 .

'
ENFAL 8 46 82

FETH 48 28 28

FUSSLET 41 34 49
 233
ALFABE SIRASI ile Dzenlenmi FHRST (devam)
S R E N N.: Aklanan AYET'N
Kur'an- Kerim'deki Srenin Kanc Kitaptaki
ADI : Sra No : AYET'i Olduu Sayfa No:

. FUSSLET 41 49 212

HACC 22 45, 46 104

HRC 15 9 107

HRC 15 56 211

HUCURAT 49 10 80

HUCURAT 49 13 30

NRAH 94 1- 7
(Slrenin tm)

KEVSER 108 1-~ 72

(Slrenin tm)

MADE 5 lOS 119

MUTAFFFN 83 1. 6 70
234

ALFABE SIRASI ile Dzenlenmi FHRST (devam)

SRENiN: Aklanan AYET'N
Kur'an- Kerim'deki Surenin Kanc Kitaptaki
ADI: Sra No: AYET'i Olduu Sayfa No:

MCADELE 58 20, 21 97

M'MN 40 21 s

NAHL 16 125 45

NAZAT 79 42-46. 67

NSA 4 58 42

RA'D 13 ll 88

SAF 61 2-4 85

UARA 26 224-227 36

TAHA 20 43, 44 75
'
YSUF 12 87 210

YSUF 12 105 57

ZMER 39 53 211
 Bu kitapta mevcut
SRELERN KUR'AN-I KERM'D'EK SIRALARINI

Aklanan AYETLERN

Kitapta bulunduklan SAYFALARI Gsterir

SRE SIRA No. su ile Dzenlenmi

FHRST

!)RENN: Akl~nan AYET'N

Sra No: ADI: Sra No: Kitap Sayfa No :

2 BAKARA 154 113

2 BAKARA 170 54

3 AL- MRAN 26 130

3 AL- MRAN 103 91, 155

3 AL- MRAN 118 168

3 AL- MRAN 159 110

3 AL- MRAN 200 100

4 NSA 58 42
236

SRE SIRA No. su ile Dzenlenmi FHRST (devam)

S UR E N N~ Aklanan AYET'N
Sra No: ADI~ Sra- No: Kitap Sayfa No :

s MAiDE os- 119

7 A'RAF 30 59

8 ENFAL 24 39, 23

8 ENFAL 25 94, 23

8 ENFAL 46 82

2 YSUF 87 210

2 YSUF lOS 57

13 RA'D ll 88

s HCR ~ 107

s HCR 56 211

6 NAHL 12S 4S

20 lAHA 43,44 7S

22 HACC 4S,46 o4

26 UARA 224-227 36

29 ANKEBT 69 77, 147

 237

SRE SIRA No. su ile Dzenlenmi FHRST (devam)

SREN N: Aklanan AYET'N
~ra No: ADI: Sra No: Kitap Sayfa No :

.39 ZMER 53 211

40 M'MN 21 s

41 FUSSLET 34 49
41 FUSSLET 49 212
48 FET H 28 28
4~ HUCURAT 10 80
49 HUCURAT 13 30
58 MCADELE 20,21 97
61 SAF 2-4 85
79 NAZiAT 42 -46 67

80 ABESE 1 -10 33

83 MUTAFFFN 1-6 70

93 DUHA (Tm). 1-11 62

94 NRAH (Tm) 1-8 7

103 ASR (Tm) 1-3 11

108 KEVSER (Tm) 1-3 72

Birinci Bask Tamamlanrken :

Mevzuun ihtiam ve yazarnn ltirarn nnde elden gelen gayreti

deerli yardmclarmla birlikte esirgemediimiz halde, maalesef klie
lerde 1 - 2 nokta silinmesi, tartipte birka harf hatas ve imiada baz
blmler arasnda birlik gzden kamtr.
Kolayca anlalan bu hatalar iin yanl - doru cetveli eklemedim.
Okuyucunun dikkatine ve balamasna iltica ederim.

Kapak kompozisyonumuzu son anlarda ele alp derin ve ince g-

r ile bezeyen gen mitlerimizden Behi SMEN'e sevgi dolu te-
ekkrler.
Kitabn uzun sre devam eden basks srasnda elden gelen dikkat
ve yardm esirgemeyen EGEMEN KLE messesesine, SEVN
MATBAASININ gle yzl sahibi Bahri BAKAN'la deerli uzman
Remzi YANANGNL'e ve matbaann btn alkan elemaniarna te-
ekkr ederim.

Btn alemierin RABB ULU TANRI sonsuz minnet ve. KRAN SANA.

SUAT ZHT ZALP

 DAGITIM:
1 - Kitap btn yurtta kitaplarla kitab evlerine peyder-
pey gnderilmektedir. Aranmas; delalet etmek isteyen kitap:
larn bilgi istemeleri, rica olunur.

2 - ANKARA'da :
(Anafartalar P. Kutusu: 22. Ankara) veya:
(Anafartalar Cad. Vakf han 119-120 S. Z. . Ankara)
adreslerine mektupla, veya :
(Ankara Tel : ll 2155 e) not ettirllerck, adres ve miktar
bildirilirse DEMEL GNDERLR.
demeli gndermelerde 15 T.L. na posta gideri veya bakaca
masraf eklenmez. Giderler tarafmzdan denir.
(Kitabevleri'nin iskontolar tabiidir)
3 - STANBUL'da:
Btn kitabevlerine tevzi edilmektedir. Ayrca: (Sirkeci,
YALIKK Cad. MHRDARZADE Han Kat: 3, No: 327 st.)
adresinden toptan veya tek tek temin edilebilir. Bu adrese mek-
tupla, veya (st.: Tel: 22 08 98'e) not ettirerek adres ve miktar
bildirildii takdirde yukardaki (2 nci maddedeki) artlarla
DEMELi gnderilir.
4 - DiGER YERLER'de :
Yukardaki imkanlardan baka;
Mahalli ZRAAT BANKASI UBESi delaletile,
EMNiYET SANDIGI ANKARA UBESi 20946-0 hesaba
veya
EMNiYET SANDIGI Ank. YENEHR UBESi 723- 7
hesaba
- S. Z. ZALP adna 15 TL. gnderildii takdirde
Gnderen'in BANKAYA BLDRECEG ADRESiNE
- bakaca mektupla veya sair bir bildirime hacet kalmakszn .
kitap teaahhtl olarak postalanr, durum mektupla teyid edilir.
Bankaya adresierin doru, ak ve tam bildirilmesi rica olunur.

SUAT ZHT ZALP