UNIVERSITETI ALEKSANDR MOISIU DURRS

FAKULTETI I BIZNESIT

FAKTORT Q NDIKOJN N RRITJEN E CILSIS S

SISTEMIT T INFORMACIONIT KONTABL .
RASTI BISNESEVE N SHQIPRI

Udhheqs Shkencor Disertant

Prof. Dr. Bahri Musabelliu Doc.Msc. Hysen Hoda

Shkurt 2015

i
 Copyright
i
Hysen HODA
2015

ii
Udhheqsi i Hysen HODA vrteton se ky sht versioni i miratuar i disertacionit t
mposhtm:

FAKTORT Q NDIKOJN N RRITJEN E CILSIS S SISTEMIT T

INFORMACIONIT KONTABL .
RASTI BISNESEVE N SHQIPRI

Prof.Dr. Bahri Musabelliu

__________________

iii
FAKTORT Q NDIKOJN N RRITJEN E CILSIS S SISTEMIT
INFORMACIONIT KONTABL (SIK).
RASTI I BISNESEVE N SHQIPRI.

Prgatitur nga Doc. MBA Hysen HODA.

Disertacion i prgatitur n
Fakultetin e Biznesit
Universiteti Aleksandr Moisiu Durrs.

Universiteti Aleksandr Moisiu Durrs

Shkurt 2015

iv
Familjes time..
..dhe kujtimit t babait tim

v
 Mirnjohje
Realizimi i nj punimi n nivelin doktorat krkon edhe mbshtetje nga njerz t tjer.
Prandaj sht nj knaqsi e madhe t falenderoj t paktn disa prej tyre, t cilt m
mundsuan kt ndihm deri n momentin prmbylls. Nj falenderim i veant shkon
pr Prof. Dr. Bahri Musabelliu, drejtuesin e tems sime t disertacionit. Pa ndihmn,
ekspertizn dhe orientimet e tij shkencore nuk do e kisha t mundur mbylljen me sukses
t puns sime krkimore.
Shpreh falenderimet e mia edhe pr Profesort e Shkolls s Doktorats, n veanti:
Prof. Dr. Mithat MEMA, Prof. Dr.Bardhyl Ceku Prof. Dr. Agim KUKELI, prof. Dr.
Esmeralda Oruci (pas vdekjes), Dr. Olivier Brenninkmejier, Prof. Dr. Fejzi Kolaneci, t
cilt me punn e tyre t palodhur ndihmuan n vazhdimsin e formimit tim akademik
dhe profesional.
Nj falenderim dhe mirnjohje e madhe shkon edhe pr kolegt dhe miqt e mi, t cilt
m kan qndruar pran gjat ktyre vite t krkimit, n veanti Prof. Dr. Kristaq Kume,
Prof. Dr. Afrim Hoti , Dekanin e Fakultetit Prof.As. Dr. Ilir Hoti, Prof.As.Dr.Bajram
Korsita, Dr. Azeta Tartaraj per prkrahjen q m kan dhn pr prmbylljen me sukses
t ktij disertacioni.
Pr ndihmn e dhn me dashamirsi dhe sinqeritet falenderoj, miqt e mi PhD
Candidate Llambi Prendi, Dr. Ervin Myftaraj ndihma e t cilve ka qen e muar pr
mua. diskutimet e t cilve gjithmon kan qen produktive dhe n mbshtetje t krkimit
tim. Pa ndihmn e tyre, prpunimi dhe rezultatet e ktij krkimi nuk do t ishin kaq t
sakta.
S fundi, dhe njkohsisht falenderimi m i madh, shkon pr familjen time. Pa sakrificn
e tyre nuk do ta arrija kurr kt moment. Bashkshortes sime, Natashs, e cila sht
personi q qndron pas meje n do sekond, pa ndihmn dhe inkurajimin e s cils nuk
do mund ta prfundoja kt krkim. Djalit tim, Florencit dhe vajzs sime Lediana,
ndihma e s cils ka qen evidente n kt punim.

Faleminderit

vi
 Deklarat mbi origjinalitetin

Hysen Hoda
Deklaroj se kjo tez prfaqson punn time origjinale dhe nuk kam prdorur burime t
tjera, prve atyre t shkruajtura nprmjet citimeve.
T gjitha t dhnat, tabelat, figurat dhe citimet n tekst, t cilat jan riprodhuar prej
ndonj burimi tjetr, duke prfshir edhe internetin, jan pranuar n mnyr eksplicite si
t tilla.
Jam i vetdijshm se n rast t mosprputhjeve, Kshilli i Profesorve t UAMD-s sht
i ngarkuar t m revokoj gradn Doktor, q m sht dhn mbi bazn e ksaj teze, n
prputhje me Rregulloren e programeve t studimit t ciklit t tret (Doktorat) t
UAMD-s, neni 33, miratuar prej Senatit Akademik t UAMD-s me Vendimin nr____,
dat ________

Durrs, m 01 shkurt 2015 Firma

vii
 Deklarat e punimeve
Ky punim disertacioni sht nj krkim i realizuar n vijmsi prej m shum se 5 vitesh
nga Hysen Hoda. Disa prej materialeve t prdorura n kt disertacion jan tashm t
publikuara ose n proces publikimi, n revista dhe konferenca ndrkombtare, brenda dhe
jasht vendit
A- Revista autor i par
1- Hoda.H, Hoda N, Mamo.J Accounting profession and stress..Konferenca 4te
Economic policy and EU integration.April,20-21 2012
2- Hoda.H , Matja.L Factors of critical success in Destination marketing-
Albania.Journal of studies on economics & society. Vol.1. No1/2010
3- Hoda H. Myftaraj E., Evaluation of Relationship Marketing, Economy and
transition, number 5, December, 2009.QSHKE
4- Hoda.H Vendimmarja ne zgjedhjen e universitetit nga studentet. marketing-
Ekonomia dh e tranzicioni 2008 QSHKE

B- Bashkautor

1- Hoda.N, Hoda. H, Role of technology in accounting. The case of Albania.

Journal of studies on economics & societyVol.3. No1/2011
2- Hoti.I, Aliaj.A, Hoda. H Basel II, IRFS Stress testing and risk exposure impakt
of banking.. Albania.Journal of studies on economics & society. Vol.2. No1/2010
3- Matja.L Hoda.H Development of sustainable tourism in Albania-Present and
Future challenges Toward a sustainable economy((Co-autor) Albania.Journal of
studies on economics & society. Vol.1. No2/2010

C-Konferenca
1- Hoda.H, Hoda N, Mamo.J Accounting profession and stress.. . International
scientific conference economic policy and eu integration, Durrs, Albania,
2012.
2- Hoda.N, Hoda. H, Role of technology in accounting. The case of Albania.
International scientific conference economic policy and eu integration, Durrs,
Albania, April 8-9, 2011.
3- Hoti.I, Aliaj.A, Hoda. H Basel II, IRFS Stress testing and risk exposure impakt
of banking.. Albania. International scientific conference economic policy and eu
integration, Durrs, Albania, 2010.
4- Mema.F, Hoda. H, Tabaku.J Economik education in Albania and labour Market
challenges. Education and economic development Preveza Greqi, 2006
5- -Hoda.H , Matja.L Factors of critical success in Destination marketing-
Albania. International scientific conference economic policy and eu integration,
Durrs, Albania, 2009.
6- Matja.L Hoda.H Development of sustainable tourism in Albania-Present and
Future challenges Toward a sustainable economy. International scientific
conference economic policy and eu integration, Durrs, Albania, 2009.

viii
 Prmbledhje
T gjith ne prdorim informacionin pr t na ndihmuar n marrjen e vendimeve, qofshin
ato vendime personale apo edhe vendime biznesi. Informacioni prfshin fakte, ide dhe
koncepte q na ndihmojne pr t kuptuar botn. Pr t prdorur informacionin, ne duhet
t jemi t aft ta interpretojm at dhe t kuptojm kufizimet e tij. Informacioni i varfr
apo prdorimi jo i drejt i informacionit shpesh on n marrjen e vendimeve t dobta
dhe jo t drejta.Informacioni sht br element i pashmangshm dhe vendimtar n
procesin e analizs dhe marrjes s vendimeve n t gjitha fushat e veprimtaris njerzore.
Nj karakteristik e shoqris s sotme sht pikrisht varsia e saj nga informacioni, i
cili sht nj mall tepr i kushtueshm dhe i krkueshm. Organizatat e sotme zotrojn
informacione t shumta, t cilat mund t kthehen n baza t dhnash me interes t madh
pr publikun. Por kto informacione ende jan t izoluara dhe t paprdorshme. Edhe n
sektorin privat firmat e specializuara n bazat e te dhnave pothuajse se mungojn.
Sistemi informacioni kontabl (SIK) ndihmon n marrjen e vendimeve rreth bizneseve.
Ato ndihmojn vendimmarrsit t prcaktojn ku jan, ku sht dashur t jen dhe ku
jan duke shkuar. Shfrytzuesit primar t jashtm t sistemit informacionit kontabl jan
kreditort, investitort, menaxheret si dhe individ dhe organizata t tjera t interesuara
pr at informacion kontabl. Sistemi Informacionit kontabl sht informacioni i cili
jepet mbi rrjedhat kontabile ose nga rrjedhat kontable, ku n rastin e dyt ky informacion
ndihmon n marrjen e vendimeve rreth biznesit. Nisur nga rndsia e SIK n kt punim
do t trajtoj cilt jan faktort q ndikojn n rritjen e cilsis s sistemit informacionit
kontabl (SIK) n bizneset ne Shqipri Zhvillimi i teknologjive dhe stileve t menaxhimit
n shoqri, dhe rrjedhimisht n botn e biznesit, jan t shumta dhe kan nevoj t
kuptohen dhe analizohen n lidhje me njra-tjetrn, pr t kuptuar plotsisht shtrirjen e
tyre dhe mundsit q ato ofrojn. Disertacioni, q po paraqes pr mbrojtjen e Grads
Doktor, propozon nj model q shpjegon faktort q ndikojn n rritjen e cilsis s
sistemit t informacionit kontabl, rasti i bisneseve shqiptare. Duke kuptuar shum mir
variablat q ndikojn n kt ndrvprim, s pari, shikohet, a sht i rndsishm si
faktor dhe s dyti shikohet se si lidhet n korelacion me cilsin e SIK n mnyr t
veant dhe n bashkveprim me njri-tjetrin., ndikim q on n rritjen cilsis s
informacionit i cili pa dyshim reflekton n performancn e kompanis dhe n sfidn e
vazhdueshme t saj, pr rritjen e fitimeve t kompanive n realitetin shqiptar. Hipotezat
kryesore t ngritura jan pes ku H1: ka lidhje me egzistencn e ndikimit t t gjitha
faktorve t marra si variabla, te cilt jan t grupuara n katr variabla kryesore dhe
secila e grupuar n konstruktet kryesore: 1- marrdhnia e krijuar ndrmjet variablave t
mjedisit (MjJ) t dhe SIK (6 nnhipoteza); 2- marrdhnia e krijuar ndrmjet variablave
t mjedissit t brndshm (MjB) dhe SIK (5 nnhipoteza); 3- marrdhnia e krijuar
ndrmjet variablave t Informatizimit t dhnave (IDH) dhe proceseve dhe SIK (5
nnhipoteza); 4- marrdhnia e krijuar ndrmjet variablave t formimit profesional (FP)
dhe SIK (8 nnhipoteza). Hipotezat u testuan duke prdorur prqasjen e modelimit t
ekuacioneve strukturore. Duke par rezultatet e ktij krkimi, menaxhert do t jen m
t qart pr rndsin e njohjes s ktyre faktorve, q ndikojn n rritjen e cilsis s
SIK, i cili sht nj avanatazh konkurues dhe shum i rndsishm pr suksesin e
kompanive n tregun e biznesit n Shqipri, n kt treg gjithmon edhe m shum
konkurrencial, q dalngadal, po del nga ekonomia informale dhe po futet n shinat e
ekonomis tregut me konkurenc t pastr. N kt konteks trajtimi i sistemit

ix
informacionit t kontabilitetit menaxherial merr nj rndsi t veant, n kushtet e
ekonomis tregut , kur konkurenca sa vjen dhe bhet m egr dhe ekonomia shqiptare po
del pak nga pak nga informaliteti. N kushtet e Shqiprise q po ngel n shkallt e fundit
n Europn Juglindore, pr luftimin e zhdukjen e korupsionit trajtimi i SIK sht tepr
aktual, pasi ai rrit transparencn, ul informalitetin, rrit eficiencn. Efektiviteti i SIK rritet
kur ai sht cilsor, pasi cilsia e tij pasqyrohet n procesin e vendimmarjes, e cila ndikon
n performancn e kompanive.

x
 Summary
We all use information in decision making, both in personal and business area. The
information includes facts, ideas and concepts that help us to understand the world. To
use the information we need to be able to interpret it and understand its limitations. Poor
information or improper use of information often leads to poor and wrong decisions.
Information has become inevitable and crucial element in the process of analysis and
decision making in all areas of human activity. Nowadays, society is characterized by its
dependence on information, which is a very expensive and searchable commodity.
Organizations today possess a lot of information, which can be returned to databases of
great interest to the public. But this information still is isolated and unusable. Even in
private sector, the specialized firms in databases are missing. Accounting information
system (SIK) helps in decisions making in business. They help decision makers to
determine where they are, where they should be and where they are going.
The primary users of accounting information out of the companies are creditors,
investors, managers, and other individuals and organizations interested in it. The
accounting information system is the information which is given on accounting flow or
accounting flow standards. In the second case this information helps in decisions making
about the business. Given the importance of SIK in this paper, I will treat the factors
affecting the growth of the quality of Accounting Information System (SIK) in businesses
in Albania. Development of technologies and management styles in society, and
consequently in the business world are numerous and need to be understood and analyzed
in relation to each other, in order to fully understand the extent and the possibilities they
offer.
This dissertation, which is present to protect the Degree of "Doctor", proposes a model
that explains the factors that affect the growth of the quality of Accounting Information
System,(AIS) the case of Albanian companies. Understanding the variables that affect
this intercommunion, first, we see, if they are important as a factor, and second, we see
how they are correlated with the quality of SIK in separate way and in connection with
each other, the influence that leads to increased information quality which no doubt
reflects the company's performance and its continuous challenge to increase the profits of
companies in the Albanian reality.
There are five main hypotheses raised, where H1 is related to the existence of the impact
of all the factors taken as variables, which are grouped into four main variables and each
grouped into this main constructs: (1) relationship created between environmental
variables (MJJ) and SIK (6 sub-hypotheses ); (2) relationship created between internal
environmental variables (MJB) and SIK (5 sub-hypotheses); (3) relationship created
between computerized data variables (FDI) and SIK processes (5 sub-hypotheses); (4)
relationship established between the variables of Education Vocational Training (FP)
and AIS (8 sub-hypotheses). The hypotheses were tested using the SEM approach.
Looking at the results of this research, managers will be more aware about the
importance of knowing these factors, that affect the growth of the quality of SIK, and is a
competitive advantage and very important to the success of companies in Albania
business market, market that is always more competitive, and slowly is emerging from
the informal economy into the formal market with pure competition. In this context the
study of managerial accounting information system takes a special importance in terms of
market economy, where competition is very hard and that Albanian economy is emerging

xi
little by little from informality. In a time, when Albania is ranked in the end of the list of
the Southeastern Europe countries in the fight against corruption, further study of SIK is
very important as it increases transparency and efficiency, and reduces informality. SIK
effectiveness increases when it is qualitative, because its quality is reflected in the
decision-making process, which affects the performance of companies.

xii
 PRMBAJTJA E LNDS
Copyright
Mirnjohje dhe falenderime
Deklarat mbi origjinalitetin
Deklarat e punimeve
Prmbledhje
Prmbajtja
Figurat, tabelat dhe grafiket
Lista e shkurtimeve

KAPITULLI I
1- HYRJE...............................................................................................................1
1.1. Parathnie .................................................................................................................................1
1.1.1. Sistemi i informacionit kontabl dhe efektiviteti..........................................................1
1.1.2. Ndikim profesional i kontabilistit n SIK....................................................................4
1.1.3. SIK dhe konkurrenca n treg ..............................................................................................4
1.1.4.Sistemi i informacionit kontabl dhe zhvillimi i teknologjis .............................................5
1.2 . Historiku i krkimit .................................................................................................................6
1.2.1.Pse i studjojm sistemet e informacionit kontabl?.............................................................6
1.2.2 . New economy dhe teknologjia. ......................................................................................7
1.2.5 Kontabiliteti vs pasqyra e flukseve monetare : ..................................................................10
1.2.7.Roli i tregut t kapitalit .....................................................................................................11
1.3. Problemi i krkimit.................................................................................................................12
1.4. Konteksti i studimit ................................................................................................................13
1.5. Qllimi dhe objektivat e krkimit...........................................................................................14
1.5.1. Qllimi i krkimit .............................................................................................................14
1.5.2. Objektivat e krkimit ........................................................................................................15
1.6. Metodologjia e hulumtimit .....................................................................................................15
1.7. Organizimi i punimit ..............................................................................................................16

KAPITULLI II
2-RISHIKIMI I LITERATURS .............................................................................18
2.1.Mbi teorin e sistemit informacionit kontabl dhe rishikimi literaturs.....18
2.1.1 Prkufizimi i sistemit informacionit kontabl (SIK) .........................................................20
2.2. T dhnat dhe informacioni....................................................................................................24
2.2.1. Koncepti i cilsis s t dhnave......................................................................................25
2.3. Kostot dhe vlera e informacionit....28
2.4 Karakteristikat e sistemit informacionit kontabl.................................................................32
2.5 Sistemet e informacionit t menaxhimit (MIS) ....................................................................34
2.5.1 Qllimi dhe funksionet e MIS............................................................................................34
2.5.2 Inputet e sistemit t informacionit t menaxhimit .........................................................34
2.5.3 Struktura e MIS..................................................................................................................35
2.5.4 Sistemet e mbshttjes s vendimeve (DSS) ..................................................................36

xiii
 2.5.5 Sistemi i mbshtetjes s ekzekutivit ..................................................................................37
2.5.6 Inteligjenca artificiale ......................................................................................................38
2.5.7 Sistemet ekspert .................................................................................................................40
2.5.8 Realiteti virtual .................................................................................................................43
2.6 SIK dhe SME-t ......................................................................................................................43
2.7. far sht nj sistem informacini (SI)? ................................................................................44
2.7.1 Processing..........................................................................................................................44
2.7.2 Output .................................................................................................................................44
2.7.3 Feedback ............................................................................................................................45
2.7.4 SIK i kompjuterizuar dhe manual .....................................................................................45
2.7.5 Zgjedhja e SIK...................................................................................................................48
2.8. Zhvillimi i Sistemeve ............................................................................................................48
2.8.1. Pjesmarrsit n zhvillimin e sistemeve .......................................................................48
2.8.2 Faktort kritik t suksesit ..............................................................................................49
2.8.3 Objektivat e performancs ..............................................................................................50
2.8.4 Cikli i jets SIK .................................................................................................................50
2.8.5 Prototipet ...........................................................................................................................51
2.8.6 Prdorimi i procesit formal t siguris s cilsis.............................................................52
2.8.7 Rndsia e suportit nga ana e shitsave ose projektuesve. ...........................................54
2.8.8 Vlersimi dhe zgjedhja e alternativave n projektimin e .............................................55
2.8.9 Ngrirja" e specifikimeve t projektit................................................................................56
2.8.10 Kontrata dhe prshtatja me pajisjet harduerike............................................................56
2.8.11 Raporti i projektit...........................................................................................................56
2.8.12 Implementimi i SIK .........................................................................................................57
2.9. Vlersimi i performancs dhe SIK dhe kultura e organizats ...............................................58
2.10. SIK dhe produktiviteti .........................................................................................................59
2.11 Karakteristikat e cilsis s SIK ............................................................................................60
2.11.1 Informacioni ....................................................................................................................60
2.11.2 Informacioni Kontabl....................................................................................................61
2.11.3 SIKM dhe strategjia.........................................................................................................65
2.11.4 SIKM dhe Teoria e pasiguris ........................................................................................66

KAPITULLI III
3-METODOLOGJIA E STUDIMIT DHE INSTRUMENTAT E PRDORURA ................68
3.1. Zhvillimi i modeleve dhe vlefshmria e tyre..........................................................................68
3.1.1. Parathnie .........................................................................................................................68
3.1.2. Pak fjal mbi SIK historin e Enron dhe informacioni..................................................69
3.1.3. Mjedisi i jashtm dhe roli i tij n cilsin e SIK. ...............................................................73
3.1.3 Mjedisi i brendshm .........................................................................................................75
3.1.4 Varsia e SIK ndaj zhvillimit t teknologjis informacionit. ..........................................76
3.1.4. Varsia e variablit t edukimit dhe formimit profesional t aktorve dhe SIK. ...............77
3.1.5 Varsia e edukimit t kontabilistve n universitet ndaj SIK ...........................................78
3.1.6. Hipotezat e ngritura ..........................................................................................................78

xiv
 3.2. Strategjia e studimit................................................................................................................80
3.3. Metodologjia e mbledhjes e t dhnave dhe kndvshtrimi i saj ...........................................82
3.4. Dizenjimi i krkimit ...............................................................................................................83
3.5. Intervistat................................................................................................................................85
3.6. Instrumenti i vrojtimit.............................................................................................................88
3.6.1 Anketa ..................................................................................................................................88
3.6.2. Arsyeja kryesore pse prdorim instrumentin e vrojtimit ..................................................88
3.6.3. Projektimi i pyetsorit......................................................................................................90
3.6.4. Przgjedhja e pyetjeve dhe ndrtimi i pyetsorit ..............................................................92
3.6.5. Rendi i pyetjeve t instrumentit t ankets .......................................................................95
3.7. Zgjedhja..................................................................................................................................96
3.7.1 Mbulimi dhe gabimet e mbulimit ......................................................................................96
3.7.3 Gabimet e prgjigjes dhe mosprgjigjes............................................................................97
3.7.4 Mostra e zgjedhjes ............................................................................................................97
3.7.1. Prcaktimi i popullsis......................................................................................................98
3.7.2. Madhsia e mostrs...........................................................................................................98
3.8. Metodat e krkimit .................................................................................................................99
3.8.1. Analiza dhe prpunimi i t dhnave. ................................................................................99
3.8.2. Metodat cilsore..............................................................................................................100
3.8.3 Teknika e incidentit kritik (CIT)......................................................................................102
3.8.4. Analiza e regresionit me variablat kategorik (RADV) ...................................................102
3.8.5. Nxjerrja statistikisht e rndsis (Metoda indirekte........................................................103
3.8.5. Prdorimi i metodat statistikore pr matjen e lidhjes midis faktorve dhe cilsis SIK.103
3.9. Studimi Pilot.........................................................................................................................106
3.9.1 Avantazhet e studimit pilot..............................................................................................106
3.10. Probleme n lidhje me mbledhjen e t dhnave .................................................................108
3.11. Konsideratat etike...............................................................................................................109

KAPITULLI IV
4-ANALIZA E T DHNAVE DHE GJETJET ........................................................110
4.1. Analiza e t dhnave dytsore ..............................................................................................110
4.2 Variablat e pavarur q ndikojn n cilsin e SIK ...............................................................113
4.2.1 Mjedisi i jashtm.............................................................................................................113
4.2. 2 Ambjenti i brendshm dhe ndikimi i tij n cilsin e SIK. .............................................117
4.2.3 Informatizimi i t dhnave dhe proceseve sht i rndsishm n SIK...........................120
4.2.4 Edukimi dhe formimi profesional....................................................................................124
4.3. Vlersimi i normalitetit.........................................................................................................125
4.4. Linearitetit, kolinearitetit dhe multikolineariteti ..................................................................125
4.4.1 Probleme t prdorimit t modelit SEM .........................................................................127
4.5. Modelimi i ekuacioneve strukturore (SEM )........................................................................127
4.6. Analiza prshkruese..............................................................................................................128
4.7. Analiza konfirmuese faktoriale ............................................................................................139
4.8 Vlefshmria dhe. Besueshmria ............................................................................................140

xv
 4.9. Gjetjet kryesore ....................................................................................................................141
4.9.1. Gjetja e variablave m t rndsishme ...........................................................................141
4.9.2. Gjetjet prmbledhs t shpjegimit t lidhjes midis variablave t pavarur dhe SIK ......142
4.9.3 Gjetjet prmbledhs t shpjegimit t lidhjes midis variablit t MJ B dhe SIK ..............143
4.9.4 Gjetjet prmbledhs t shpjegimit t lidhjes midis variablit t E&FP dhe SIK.............143
4.9.5 Gjetjet prmbledhs t shpjegimit t lidhjes midis variablit t IDH dhe SIK................144
4.9.5 Gjetjet pr nnhipotezat...................................................................................................145
4.9.5.1 Nnhipotezat e hipotezs 5 (Edukimi &Formimi profesional)........................................146

KAPITULLI V
5-DISKUTIMI I REZULTATEVE KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET...........150
5.1.Hyrje n diskutimin e rezultateve..........................................................................................150
5.2. Diskutimi pr rezultatet e modelit dhe t hipotezave ...........................................................150
5.2.1 Nnhipotezat e hipotezs 2 (Mjedisi jashtm) .................................................................153
5.2.2 Nnhipotezat e hipotezs 3 (Mjedisi brendshm)............................................................158
5.2.3. Nnhipotezat e hipotezs 4 (Informatizimi i t dhnave dhe i proceseve ) ....................162
5.2.4 Nnhipotezat e hipotezs 5 (Edukimi dhe formimi profesional ) ....................................165
5.2. Konkluzione .........................................................................................................................169
5.2.1. Konkluzione mbi krkimin .............................................................................................169
5.2.2 . Konkluzionet teorike t studimit...................................................................................172
5.3. Rekomandime.......................................................................................................................173
5.3.1. Kontributet praktike t studimit......................................................................................173
5.3.2. Kontributet teorike t studimit........................................................................................174
5.4. Kufizime t studimit .............................................................................................................174
6. BIBLIOGRAFIA.......................................................................................................................... 174
7.APPENDIX...................................................................................................................................190

TABELA GRAFIKET DHE FIGURAT

Figura 1.1 Pulti komandimit robotit 10

Figura 1.2: Modeli konceptual i krkimit.15
Figura 2.1. Modeli konceptual i punimit..................20
Figura 2.2 Sistemi informacionit kontabl .........................................................................21
Figura 2.3 Sistemi infomacionit kontabl .......................................................................... 22
Figura 2.4 Nnsistemet e SIK .............................................................................................23
Figura 2.5 Komponentt e SIK ............................................................................................24
Figura 2.6 Rrjedhja e t dhnave n nj biznes.....................................................................26
Figura 2.7. Lidhja e t dhnave me SIK ... 27
Figura 2.8 Ndarja e SIK n dy nndarje t mdha................................................................29
Figura 2.9 Konflikti dhe bashkimi i kontabilistit, prdoruesit dhe organizata.......................31
Figura 2.10 Sistemi informacionit kontabl....... 33
Figura 2.11 Sistemi informacionit Kontabl dhe cikli kontabl.............................................35
Figura 2.12 Procesi i transformimit t t dhns n informacion..........................................38
Figura 2.13 Karakteristikat e TPS prodhimit........43
Figura 2.14. Struktura e AI ............48

xvi
Figura 2.15. Pjesmarrsit e sistemit ekspert ... 52
Figura 2.16. Komponentt e nj sistemi informacioni.......54
Figura 2.17. Menaxhimi cilsis s SIK. ...........56
Figura 2.18. Pamje prgjithshme e zhvillimit t SIK 59
Figura 2.18 .Hierarkia e cilsive t kontabilitetit ...74
Figura 2.19 Kriteret pr analizen e SIK cilsor. ......................................................................80
Figura 3.1. Procesi i modelit.................................................................................................... .85
Figura 3.2 Lidhja e variablave t Mjedisit jashtm me SIK......................................................89
Figura 3.3 Mjedisi i brendshem dhe SIK...................................................................................92
Figura 3.4. Varsia e SIK ndaj IT..94
Figura 3.5 Varsia e SIK ndaj edukimit dhe formimit profesional t aktorve ........95
Figura 3.6 Hipotezat kryesore t krkimit.... 97
Figura 3.7. Etapat e mbledhjes s t dhnave..........................................................................103
Figura 3.8. Hapat pr implementimin e krkimit....................................................................106
Figura 3.10 Procesi pr intervistimit. ......................................................................................110
Figura 3.11 Guri themelit sondazhit te krkimit....123
Figura 3.12. Modeli i krkimit cilsor.....130
Figura 3.13 . Cilsia e Informacionit........................................................................................137
Figura 4.1 Modeli konceptual i krkimit ................................................................................146
Grafiku 2.1 Kostoja dhe vlera e informacionit..36
Grafiku 2.2 Cikli i jets SIK..50
Grafiku 4.1 Vlersimi i cilsis s edukimit .136
Grafiku 4.2 Edukimi dhe formimi profesional i studentve dhe teknologjia...137
Grafiku 4.3 Tregu i puns dhe universiteti..137
Grafiku 4.4 Cilsia e prurjes s maturanteve n degn e kontabilitetit138
Grafiku 4.5 Informimi i maturantve pr karriern e kontabilistit138
Grafiku 4.6 Pjesmarrja e aktivizimi i studentve n orn e msimit...139
Grafiku 4.7 Pritshmria dhe arritjet e rezultateve.139
Grafiku 4.8 Departamentet e kontabilitetit dhe pritshmrit e biznesit 140
Grafiku 4.9 Shkalla e shprblimit t profesionit kontabl.......140
Tabela 1.1 Tipet e t dhnave .....27
Tabela 2.2: Faktort q ndikojn n cilsin e t dhnave .............40
Tabela 3.1. Kodimi i variablave...87
Tabela 3.2 Tabela e SEM : ....106
Tabela 4.2. Korrelimi ndrmjet konstrukteve............................................................................132
Tabela 4.3. Konstruktet e ndrtuara nga SEM.......133
Tabela 4.4 Shprndarja gjeografike e t anketuarve... .... 133
Tabela 4.5 Frekuenca e gjinis...134
Tabela 4.6 Tabela e frekuencs s grup moshave ....134
Tabela 4.7 Arsimimi dhe kualifikimi pasuniversitar. ..135
Tabela 4.8 Statusi i punsimit pr t anketuarit ....................135
Tabela 4.9 Pozicioni i puns suaj .. 136
Tabela 4.10 Vjetrsia n pun ...... 136
Tabela 4.11 Profili i puns tuaj .. 137
Tabela 4.12 Lidhje me SIK.... 137
Tabela 4.13 Prvoja juaj n lidhje me SIK ....1 38
Tabela 4.14 Madhsia e asteve t kompanis tuaj.. 138
Tabela 4.15. Madhsia e t ardhurave t kompanis ......139
Tabela 4.16 Nr i punonjsve n kompani .......................139
Tabela 4.17 Vlersimet e parametrit R2 pr lidhjen e variablave t pavarur dhe SIK....140
Tabela 4.18 Prmbledhesja e Modelit..... 140

xvii
Tabela 4.19 ANOVA...`...141
Tabela 4.20 Tabela e koeficientve.... 141
Tabela 4.21 Prmbledhsja e modelit (MJB-SIK).... 141
Tabela 4.22 Tabela e Koeficientve (MJB-SIK).... 142
Tabla 4.23 Prmbledhse e Modelit (E&FP-SIK) 143
Tabela 4.24 Tabela e Koeficientve(FP-SIK) 143
Tabela 4.25 Prmbledhsja e Modelit (IDH-SIK) 144
Tabela 4.26 Tabela e koeficentve (IDH-SIK).. 144
Tabela 4.27 Prmbledhesja e Modelit (MjJ-SIK)..... 145
Tabela 4.28 Tabela e Koeficientve (MjJ-SIK) 145
Tabela 4.29 Korelacioni i variablave t mjedisit t jashtm me SIK... 146
Tabela 4.30 . Rezultatet e nnhipotezave, t mjedisit jashtm . 146
Tabela 4.31 Rezultatet e nnhipotezave, t mjedisit brendshm . 147
Tabela 4.32 . Rezultatet e nnhipotezave, t Informatizimit t dhnave.. 147
Tabela 4.33 Korelacioni midis edukimi & formimi profesional dhe SIK .. 148
Tabela 4.34 Rezultatet e nnhipotezave, edukimi dhe formimi profesional. ... 149
Tabela 4.35 Korelacioni midis variablave t Mjedisit t Brendshm dhe SIK 150
Tabela 4.36 Korelacioni i variablave Informatizimit i t dhnave me SIK 150
Tabela 5.1 Korrelacione ... 152
Tabela 5.2 Prmbedhse e modelit.... 153
Tabela 5.3 ANOVA. 153
Tabela 5.3. Tabela lidhjes vendit ushtrimit aktivitetit dhe cilsis s SIK... 154
Tabela 5.4 Koeficient(Dislokimi dhe SIK)............ 154
Tabela 5.5 Zhvillimi i teknologjis dhe SIK.......... 155
Tabela 5.6 Coefficients Teknologjia dhe SIK........ 156
Tabela 5.7 Tabela prmbledhse e politikat stimuluese t qeveris........... 156
Tabela 5.8 Tabela e koeficenteve t politiks stimuluese dhe SIK........ 157
Tabela 5.9 Tabela prmbledhse e ndikimit t legjislacionit.......... 157
Tabela 5.10 Tabela e koeficentve Legjislacion dhe SIK......... 158
Tabela 5.11 Tabela prmbledhse e ndikimit t konlkurencs......... 158
Tabela 5.12 Tabelae koeficienteve ndikimi konkurencs......... 159
Tabela 5.13 Tabela prmbledhse e IHD...... 159
Tabela 5.14 Tabela e koeficienteve t IHD....... 159
Tabela 5.15 Tabela prmbledhse Madhsia e kompanis..... 160
Tabela 5.16 Tabelae koeficentve t ndikimit t madhsis s kompanis...... 160
Tabela 5.17 Tabela prmbledhse e modelit Struktura organizative (Dep.kontabilitetit). 161
Tabela 5.18 Tabela e koeficientve Struktura organizative (Dep.kontabilitetit)... 161
Tabela 5.19 Tabela prmbledhse e modelit kultura organizats SIK.. 162
Tabela 5.20 Tabela koeficientve e kultura organizats dhe SIK ... 162
Tabela 5.21 Tabela struktura e kontrollit t brendshm. 163
Tabela 5.22 Tabela e koeficientve struktura e kontrollit t brendshm. 163
Tabela 5.23 Tabela e permbledhese e motivimi i punonjsve... 164
Tabela 5.24 Tabela e koeficientve motivimi i punonjsve... 164
Tabela 5..25 Tabela e prmbledhjes modelit shkalla e informatizimit... 165
Tabela 5.26 Tabela e koeficientve shkalla e informatizimit.. 165
Tabela 5.27 Tabela prmbledhse e cilsis dhnave .... 166
Tabela 5.28 Tabela e koeficientve cilsis dhnave. 166
Figura 5.29 Tabela prmbledhse e Modelit cikli i jets.... 166
Figura 5.30 Tabela permbledhse e Modelit Informatizim i i ngjarjeve. 167
Tabela 5.31 Tabela prmbledhese e Modelit informatizimi i procesit t prodhimit... 167
Tabela 5.32 Tabela koeficienteve informatizimi i procesit t prodhimit... 167

xviii
Tabela 5.33 Tabela prmbledhese e modelit ), profili i kontabilistit.. 167
Tabela 5.34 Tabela prmbledhes e modelit eksperienca profesionale e kontabilistit. 168
Tabela 5.35 Tabela prmbledhse e modeli profili profesional i auditit. 168
Tabela 5.36 Tabela prmbledhs e modeli eksperienca n vite e specialistve t IT.. 168
Tabela 5.37 Tabela prmbledhs e modeli.. 169
Tabela 5.38 Tabela prmbledhs e modeli trajnimi i punonjesve... 169
Tabela 5.39 Korelacioni midis edukimi & formimi profesional dhe SIK 169

LISTA E SHKURTIMEVE
MjJ-Mjedidi i jashtm

BD-Baza e t dhnave PASH-Pasqyra e Ardhurave dhe

CBS-Sistemet e bazuar ne kompjuter
CFA - Faktor Analizues Konfirmues
CIT Teknika e Incidenteve Kritike
DAT Database (baza e t dhnave)
DCF -Discounted Cash Flow
DSS-Sistemet e mbeshtetjes se
vendimeve
ECR - Konsumator efient n
prgjigje
EDI- Kembimit Elektronik t t
Dhnave
Shpenzimeve
PF - Programet e frekuencs
RADV - Analiza e Regresionit me
Variablat Dummy Kategorik
SEM - Modelimi Strukturor i Ekuacionit
SE-Sistemi ekspert
SI- Sistemi Informacionit
SIKM-Sistemi Informacionit
Kontabilitetit Menaxherial
SIK-Sistemi Informacionit Kontabl
SOI-Sasin Optimale t Informacionit

EI-Eficencea e investimeve SRF-Sistemi raportimit Financiar

ERP-Enterprise Resource Planning SRM-Sistemi Raportimit Menaxhimit

ESS-executive support system TAM - Modeli i Pranimit t

IDH-Informatizimi te dhnave dhe
Proceseve
KKK-Kshilli Kombtar i Kontabilitetit
MIS-Sistemi Informacionit Menaxhimit
MjB-Mjedisi i brendshm
Teknologjis
TI- Teknologjia e Informacionit
TPS-Sistemi procesimit te transaksionit
XBRL-eXtensible Business Reporting
Language(Gjuha e zgjeruar e raportimit
biznesit)
ZQK-Zyra e Qeveris t Kontabilitetit

xix
 KAPITULLI I
1- HYRJE
1.1.Parathnie
N kushtet e nj ekonomie globale, njsit ekonomike t nj vendi, pra edhe t
Shqipris, ballafaqohen me nj presion n rritje t konkurrencs, si nga operatort e
tregjeve t vendit ashtu edhe nga operatort e tregjeve ndrkombtare. Pr t mundsuar
rritjen e qndrueshme t njsive ekonomike n nj treg konkurrues sht shum jetike
zotrimi i nj informacioni t plot, t sakt n koh dhe me integritet, informacion i cili
sigurohet nga sistemet kontabl t informacionit (SIK). T gjith ne prdorim
informacionin pr t na ndihmuar n marrjen e vendimeve, qofshin ato vendime
personale, apo edhe vendime biznesi. Informacioni prfshin fakte, ide dhe koncepte q
na ndihmojn pr t kuptuar botn. Pr t prdorur informacionin, ne duhet t jemi t
aft ta interpretojm at dhe t kuptojm kufizimet e tij. Informacioni i varfr apo
prdorimi jo i drejt i informacionit shpesh on n marrjen e vendimeve t dobta dhe jo
t drejta. Informacioni sht br element i pashmangshm dhe vendimtar n procesin e
analizs dhe marrjes s vendimeve n t gjitha fushat e veprimtaris njerzore. Nj
karakteristik e shoqris s sotme sht pikrisht varsia e saj nga informacioni, i cili
sht nj mall tepr i kushtueshm dhe i krkueshm. Organizatat e sotme zotrojn
informacione t shumta t cilat mund t kthehen n baza t dhnash me interes t madh
pr publikun, por kto informacione ende jan t izoluara dhe t paprdorshme. Edhe n
sektorin privat firmat e specializuara n bazat e t dhnave pothuajse mungojn.
Sistemi informacioni kontabl (SIK) ndihmon n marrjen e vendimeve rreth bizneseve.
Ato ndihmojn vendimmarrsit t prcaktojn gjndjen ku jan, ku jan duke shkuar dhe
synimet ku kan dashur t shkojn. Prdoruesit primar t jashtm t sistemit t
informacionit kontabl jan kreditort, investitort, menaxheret si dhe individ dhe
organizata t tjera t interesuara pr kt informacion kontabl.
Sistemi i informacionit kontabl sht informacioni i cili jepet mbi rrjedhat kontabile ose
nga rrjedhat kontable, ku n rastin e dyt ky informacion ndihmon n marrjen e
vendimeve rreth biznesit.
Nisur nga rndsia e SIK n kt punim do t trajtohet cilt jan faktort q ndikojn n
rritjen e cilsis s sistemit t informacionit kontabl (SIK)

1.1.1. Sistemi i informacionit kontabl dhe efektiviteti

Otley (1980, fq. 413) argumenton se sistemi i informacionit kontabl sht pjes e
rndsishme e jets organizative dhe duhet t vlersohet n kontekstin e tyre m t gjer
menaxherial, organizativ dhe t mjedisit. Prandaj, efektiviteti i sistemeve t informacionit
kontabl varet jo vetm nga qllime t sistemeve t tilla, por gjithashtu varet nga faktor
t pasiguris n do organizat. Sistemi i informacionit kontabl sht efektiv kur
informacioni i dhn prej tij i shrben gjersisht krkesave t prdoruersve t sistemit.
Sistemi efektiv duhet sistematikisht t jap informacion me efekte t dukshme n
procesin e vendimmarrjes (Ives B., Olson H., Baroudi J., 1983, fq. 588). Edhe pse
informacioni i krijuar nga nj sistem informacioni kontabl mund t jet efektiv n
procedurn e vendimmarrjes, blerja, instalimi dhe prdorimi i nj sistemi t till jan t
dobishme, kur prfitimet tejkalojn kostot e tij. Prfitimet e sistemit t informacionit t

1
kontabilitetit mund t vlersohen nga ndikimet e tij n prmirsimin e procesit t
vendimmarrjes, cilsin e informacionit kontabl, vlersimin e performancs, kontrollin e
brendshm dhe lehtsimin e transaksioneve t kompanis. SIK sht prcaktuar si nj
sistem i bazuar kompjuterik (SBK) q prpunon t dhnat financiare dhe mbshtet
vendimmarjen n kuadrin e koordinimit dhe kontrollit t aktiviteteve organizative.
Nj punonjs n departamentin e pagave, n nj universitet amerikan, kishte mundur t
prfitonte mijra dollar duke arritur t aksesohej n sistemin e t dhnave t studentve
t punsuar n departament dhe t manipulonte pagat e tyre. Kur studentt linin punn ai
vononte inputimin e pagave t tyre (pr punn e pakryer pra q nuk i takonte). Kur
studentt largoheshin nga puna dhe nuk ktheheshin m ai merrte kartat n emr t tyre,
onte listen e pagave dhe i trhiqte ato, tashm t gjeneruar nga sistemi. Ajo u kap vetm
kur nj student u ankua se formulari tatimor tregoi se ai kishte fituar m shum para sesa
ai ishte pagur n t vrtet. Auditort pas ekzaminimit t t dhnave t tij, dhe
ekzekutimit t pagave arritn t zbulonin mashtrimin.
Roli i informacionit n drejtimin e nj sistemi ekonomik sht padyshim shum i madh.
N kt kuadr kontabiliteti dhe informacioni q ai siguron sht i nevojshm pr t
gjitha nivelet e drejtimit ekonomik, pr t gjith personat fizik dhe juridik q kryejn nj
aktivitet t caktuar ekonomik. T gjith ata, q kan lidhje me jetn e nj njsie
ekonomike, pronart (aksionert), furnitort, bankat, shteti etj., dshirojn t ken nj
kuadr t prpikt dhe t prditsuar t ecuris s njsis ekonomike. Kjo krkes
plotsohet prej kontabilitetit nprmjet regjistrimit besnik dhe rigoroz t t gjitha
ngjarjeve ekonomike me t cilat njsia ekonomike sht e lidhur. T dhnat e
kontabilitetit jan pr m tepr t nj rndsie shum t madhe n procesin e marrjes s
vendimeve t drejtimit t njsis ekonomike. Detyra e nj sistemi kontabiliteti sht t
prpunoj t dhnat ekonomike nga veprimet e kryera n njsin ekonomike. Ai mund t
konsiderohet si sistem prpunimi t dhnash, e kryer kjo me dor apo me ndihmn e
kompjuterve. Gjithashtu, kontabiliteti sht nj pjes e rndsishme e kontrolleve t
brendshme t njsis ekonomike. Ai organizohet edhe pr t siguruar informacion n
lidhje me realizimin e procesit t kontrolleve t brendshme t njsis ekonomike.
Sistemet e informacionit kontabl mbledhin dhe prpunojn t dhna nga veprimet dhe
ngjarjet, i organizojn ato n forma t nevojshme (dobishme) dhe i komunikojn
rezultatet tek vendimmarrsit. Kto sisteme jan jetsore pr vendime efektive si pr
prdoruesit e jashtm ashtu dhe pr prdoruesit e brendshm t informacionit. Aktualisht
me rritjen e kompleksitetit t operacioneve t biznesit dhe rritjes s nevojave pr
informim, sistemet e informacionit kontabl bhen dhe jan m t rndsishm se m
par. Aktualisht, t gjith vendimmarrsit kan nevoj t ken njohurit baz sesi
funksionon sistemi i informacionit kontabl. Kto njohuri i japin vendim-marrsve nj
avantazh konkurues, sepse ata kuptojn m mir kufizimet e informacionit, matjen e
kufizimeve dhe zbatimin potencial t tij.
Shum autor kan analizuar rolin q ka luajtur kontabiliteti gjat krizs dhe kan ber
rekomandimet pr t forcuar standartet e kontabilitetit si dhe pr t konsoliduar procesin
e implemetimit t tyre. Megjithse kontabiliteti si sistem informacioni nuk sht
konsideruar si shkaktar i krizs financiare, n qndr t debateve kan qn prdorimi i
disa masave t tilla si vlera e drejt e tregut pr t vlersuar shkalln e likujditetit t
instrumentave financiare apo modelet e rivleresimit t huave apo t borxheve n formn e
letrave me vler etj. Pra duke iu adresuar prsri aspekteve t rregullimit kontabl,

2
theksohet rndsia e prmirsimit dhe zbatimit t standardeve pr prpiluesit e pasqyrave
financiare, prdoruesve dhe rregullatorve, e cila sht edhe nj nga sfidat pr kt
priudh t zhvillimit t ekonomis ndrkombtare, por jo vetm, Shqipria nuk mund t
prbej kurrsesi prjashtim. Gjithashtu, historit e mashtrimeve dhe skandalet e ndodhura
vitet e fundit me firmat e kontabilitetit si psh. rastet e Enron 2001, Imclone 2001, Arthur
Andersen 2001, Merrill Lynch 2002, Tyco 2002 , Adelphia 2002 , Global Crossing 2002,
Parmalat 2003, NYSE 2003, WorldCom 2003, HealthSouth 2003 (Simkin M, Bagranoff
N. Norman C., 2005, fq 33-34), solln n qndr t debatit rolin q kan deformimet e
raportimeve financiare n mirfunksionimet e tregjeve jo vetem financiare, por edhe m
gjer. Deformimi i informacionit t sistemit kontabl sht konsideruar nga shum autor
si shembulli klasik i dritshkurtsis apo si miopia e menaxherve pasi duke rendur pas
fitimeve afat-shkurta dmtojne vlern e firms n priudhat afat gjata. Mbi bazn e
gjetjeve empirike si dhe t argumenteve teorike jan evidentuar efektet e tregjeve
konkurruese pr disiplinimin e menaxherve kundr ndrhyrjes dhe manipulimit t
informacionit kontabl t pasqyruar nprmjet pasqyrave financiare.
shte gjersisht e pranuar se informacioni q gjeneron sistemi kontabl i informacionit
mundson ndrmarrjen e masave pr rritjen e eficiencs s kostove t transaksioneve,
realizimin e marrveshjeve t bashkimeve apo blerjeve, menaxhimin e cilsis, zhvillimin
e sistemeve t informacioneve dhe menaxhimin e tatimeve dhe taksave. N kt
kndvshtrim, sht pothuajse fakt i pakundrshtueshm se kontabiliteti n vetvete mund
t konsiderohet edhe si nj sistem rregullatori n ekonomi ndrmjet:
a) hartimit, zhvillimit dhe aplikimit t standarteve, t cilat duhet t jen t kuptueshme
dhe t detyrueshme pr tu zbatuar, n interes t publikut pr nj informacion kontabl
cilsor, transparent dhe t krahasueshm., si dhe
b) promovimin e prdorimit dhe t aplikimit rigoroz t standardeve, pr m tepr kthimi
n nj filozofi pune.
Informacioni i gjeneruar nga sistemi i informacionit kontabl sht nj instrument jetik
pr nj funksionim sa m t mir t tregut t brendshm (RAK e 2002 (paragrafi 2). Pr
m tepr, ky informacion luan nj rol vendimtar pr rritjen e eficiencs s tregjeve t
kapitalit dhe eficiencn e prdorimit t inputeve. Por n nj plan m t prgjithshm con
n uljen e kostove t transaksioneve, si elementi baze i funksionimit t do njsie
ekonomike. Efektet e raportimit t gabuar dhe t deformuar kan qn objekt studimi i
disa studjuesve t cilt kan argumentuar se kto efekte jan shum dimensionale dhe
kan efektin e reaksionit zinxhir. M konkretisht sht argumentuar se efekti zinxhir i
cilsis s sistemit t informacionit kontabl (SIK), sht pasqyrim real i gjendjes
pasurore t firms, n aspektet e mposhtme:
1- Eficenca n investime przgjedhja e projektit t duhur t investimit par kjo nga
kndvshtrimi i investitorit
2- Asimetria e infomacionit ekziston kontradita midis agjensis dhe efekteve
zinxhir jo vetm n tregjet financiare, por edhe n qndrimin e kreditorve.
3- Vendimet mbi investimet e njsive t tjera ekonomike. Njsia ekonomike q
mashtron me t dhnat financiare mund t ket nj bum krkesash pr investime
duke cuar n nj deformim t krkess dhe oferts nga pikepamja e firms, pra
pr rrjedhoj nj proces t vendimeve pr financime prtej kapaciteteve
prthithse t saj ( shembulli i Enron).
4- Matja e performancs s menaxherve si dhe kompesimin e tyre mbi bazen e

3
 rezultateve.
5- Ulja e eficencs s prdorimit dhe t shprndarjes s burimeve t firms si dhe t
investitorve duke shkaktuar n kt mnyr rritjen e kostos s transaksioneve,
rnien e likujditetit, si dhe ndikon n uljen e vlers s firms n treg
6- Dmtimi i konsumatorve - si prfitues t drejtprdrejt konsumatort dmtohen
nga njra an nga tregu konkurrues dhe nga ana tjetr si taksapagues.

1.1.2. Ndikim profesional i kontabilistit n SIK.

Sot m shum se kurr po diskutohet pr sfidat e s ardhmes. Ekonomia globale sht
br m e hapur, m e ndrlidhur dhe m konkuruese. Mundsia pr tu zhvilluar
kushtzohet gjithnj e m shum nga cilsia e kapitalit njrzor. Vlerat humane, virtytet
njrzore, cilsit njrzore dhe profesionale prcaktojn fatin e do familje, kompanie,
vendi dhe do kombi. Me zhvillimin e teknologjis, sot do menaxher mund t ket t
aksesueshme do t dhn apo informacion pas do veprimi kontabl n do vend t
bots, n do koh t dits dhe me koston m t ult. Por t gjitha kto avantazhe
teknologjike kan rezultuar t pamjaftueshme pr t parandaluar dhe eleminuar krizat e
rnda t ndodhura n disa kompani t mdha. Raste t novacioneve t deformuara jan
vn re edhe n kontabilitetin e shteteve t vecanta, psh fshehja e prkohshme e krizs s
Greqis.
N kt kndvshtrim del nevoja pr nj pun akoma m intensive me organizatat ku
aderojn t licensuarit e profesionit t kontabilistit t miratuar dhe t ekspertit kontabl.
Duke u konsideruar nj nga instrumentat ky n qasjen e sistemit n t ardhmen duhet
operuar fort n mnyr q kto organizma t rritin ndrgjegjsimin e tyre, pr demin
ekonomik dhe ndikimin q ka neglizhenca profesionale n mir funksionimin e tregjeve
si dhe n uljen e mirqnies konsumatore.
Profesioni i Kontabilistit sht shum jetik jo vetm pr firmen por pr gjith shoqrin.
N kt kndvshtrim duhet t merren n konsiderat se prfitimet q realizohen nga t
ardhurat individuale e personale nuk arrijn t ken at rezultat q do t kishin nse tregu
do t funksiononte n kushtet e nj konkurrence reale. Prandaj kontabilistt jan edhe
faktor t sistemit t informacionit kontabl por edhe mund t vuajn pasojat e nj tregu t
deformuar (Delone, W. H. and Mclean, E. R., 1992, fq. 80). Meqnse edukimi n
kontabilitet hedh bazat pr t ardhmen e ktij profesioni, menduam se do t ishte me
vler, t trajtojm kt tem, me qllim q t jemi m largpams n lidhje me faktin se si
do t jet e ardhmja pr kontabilitetin.
sht e vrtet se edukimi n kontabilitet dhe profesioni kontabl ka evoluar me kalimin
e viteve, por a i bn kjo studentt m t prirur pr t zgjedhur kontabilitetin si profesion?
Sa t informuar jan studentt lidhur me oportunitetet q ofron kjo fush studimi? Kto
jan disa nga pyetjet q do t marrin prgjigje gjat trajtimit t rezultateve.

1.1.3. SIK dhe konkurrenca n treg

Sistemi i informacionit kontabl eficient sht nj vler e shtuar n organizat
(Chenhall, 1986, fq. 21) Vitet e fundit gjithnj e me tepr koncepti i konkurrencs sht
kthyer n nj paradigme n zhvillimin ekonomike si pr vendet e zhvilluara ashtu edhe
pr vendet n zhvillim. Koncepti i konkurrueshmris prfshin dhe vendos n vmendje
si kufizimet ashtu edhe sfidat q shtron konkurrenca globale, marrja n konsiderat e
ndikimit t kufizimeve buxhetore n reformat e ndrmarra nga qeverit si dhe barrierra

4
me t cilat ballafaqohet sektori privat duke konkurruar n tregun kombtar dhe n at
ndrkombtar (Lati, 2012, fq 71). World Economic Forum (WEF) sht institucioni
ndrkombetar q ka hartuar indeksin e konkurrencs, si dhe mundson matje t
krahasueshme n mnyr periodike duke mundsuar krahasimin e tij pr t gjitha vendet
e bots dhe paraqitjen e tij n Global Competitiveness Report (GCR). Ky institucion ka
prkufizuar konkurrueshmrin si nj bashkim i faktorve, politikave dhe institucioneve
q prcaktojn nivelin e produktivitetit t nj vendi.
N planin teorik dhe empirik sht pranuar se konkurrueshmria shpreh aftsin e nj
njsie ekonomike pr t prballuar konkurrencn n mnyr t qndrueshme. N kushtet
e nj ekonomie gjithnj e m globale, konkurrueshmria gjithashtu bhet globale dhe pr
rrjedhoj, njsit ekonomike duhet t ballafaqohen si me konkurrencn n tregjet e
brendshme ashtu edhe me tregjet ndrkombtare. Stabiliteti i konkurrencs sht provuar
se ka nj korrelacion n nj nivel t rndsishm me ambjentin konkurrues t vendit.
Gjithashtu, sht e provuar teorikisht dhe nga t dhnat empirike se ka nj korrelacion t
qndrueshm midis nivelit t konkurrencs, produktivitetit, konkurrueshmris dhe rritjes
ekonomike. (Chenhall, 1986, fq. 141) Niveli i konkurrencs reflektohet n mnyr t
drejtprdrejt tek produktiviteti, si n WEF, The Global Competitiveness Report 2009-
2010, p. 3 prmirsimin teknik e teknologjik t prodhimit, ashtu edhe n nivelin e
kulaifikimit t kapitalit human dhe organizimin e prodhimit.
Nj nga qllimet e sistemit kontabl sht sigurimi i informacionit pr palt e interesuara,
t cilat kryesisht nuk kan akses t plot t informacionit kontabl, i dosmodoshm ky
pr vendimmarrjet e tyre ekonomike. N kt mnyr ata jan n disavantazh pr t
realizuar nj vendimmarrje sa m optimale dhe pr t prdorur me eficens burimet e
tyre, ky disavantazh i madh sht asimetria e informacionit q ata zotrojn. Prandaj
rregullimi shkon prtej prmbajtjes s informacionit kontabl, pra shtrihet deri tek
hartuesit e raporteve q gjeneron sistemi kontabl i informacionit. Pra, rregullimi ka
gjithashtu si objekt t vet kompetencen profesionale t zotruesve t profesionit (t
kontabilistit dhe t audituesit), t cilt duhet t jen shum t aft t mundsojn
paraqitjen e informacioneve financiare apo t mbikqyrin plotsimin e kushteve pr nj
informacion t besueshem, t drejt e t vrtet.

1.1.4.Sistemi i informacionit kontabl dhe zhvillimi i teknologjis

Zhvillimi i teknologjis s informacionit sot ka krijuar nj avantazh konkurrues pr
botn e biznesit. N disa dekada, jan arritur disa revolucione teknologjike( Wang, Wei;
Hsieh, J., Po-An; Butler, John E.; and Hsu, Sheng-Hsun. 2008, fq. 32), t tilla si:
1- teknologjia e informacionit,
2- teknologjia e prodhimit,
3- teknologjia e transportit
4- teknologjia e komunikimit.
Nga katr llojet e teknologjis n zhvillim t shpejt, realiteti thot se teknologjia e informacionit ka
efektin m dominuese n mjedisin e biznesit. Sot mund t drejtohet dhe punohet edhe kur
drejtuesi sht mijra kilometra larg zyrs. Ai mund t firmos n mnyr dixhitale, (Account
Authority Digital Signature) (Hoti, 2014) pa qn nevoja t jet i pranishm CEO, pran organizats
ai siglon pagesn, urdhrin e posam e veprime t tjera drejtimi pa qn i pranishm.
Prdorimi i teknologjive moderrne, pajisjeve informatike, t telekomunikimit, internetit
dhe sidomos pjess aplikative me t ndjeshme t tij ashtu si sht Web-i, jan nj sfid
5
me t cilat prballen shum nga organizatat, pa t cilat nuk mund t flisnim pr SIK. SIK
dhe teknologjia e informacionit jan t lidhura si vllezrrit siamez. Ndrtimi i rrjeteve
kompjuterike krijon mundsin e lidhjes s kompjuterave t veant si dhe transmetimin
e t dhnave dhe informacionit nga nj pik n tjetrn. Kjo gj on n nj komunikim m
t mir, n nj eficenc m t lart n prpunimin e t dhnave, n nj shpndarje m t
mir t shpejt t informacionit kontabl, n nj efektivitet m t lart t puns s
kontabilistit n prgjithsi dhe n nj performanc m t lart t menaxhimit.
N kushtet e sotme t globalizimit t ekonomis dhe transformimit t organizatave n
firma dixhitale, suksesi i organizatave t biznesit sht i lidhur me sistemet e
informacionit kontabl. Prdorimi i SIK me efektivitet krkon nj kuptim t drejt t
organizimit, menaxhimit t teknologjis s informacionit (sistemet e informacionit jan
sisteme socio-teknik.( Hasan, Bassam, 2007, fq. 79). Rndsi t veant merr mbledhja
dhe prpunimi i t dhnave n mnyr q t sigurohet nj informacion i vlefshm. N
suksesin e SIK, rndsi merr zgjedhja e hardwerve dhe softwerve t prshtatshm, q
ti prgjigjet jo vetm nevojave t momentit por edhe nj t ardhmeje sa m t gjat, pasi
dihet q kto komponente zhvlersohen shum shpejt me kohn. Ndrtimi i bazave t
t dhnave dhe sistemet e menaxhimit t bazave t dhnav jan pjesa m e rndsishme
e m e vlefshme. Ndrtimi i programeve n formn e moduleve lehtson aksesin e t
dhnave, manipulimin, modifikimin apo ruajtjen e tyre si dhe gjenerimin e raporteve t
ndryshme. Bazat e t dhnave do t jen t shoqruara me imazhe, audio, video, etj. Ato
do t sigurojn fshehtsin dhe sigurin e informacionit (Montgomery M, 1992 fq 26).
Ndrtimi i rrjetave kompjuterike, shihet si nj domosdoshmri jo vetm pr qarkullimin
on-line t informacionit n pika t ndryshme, por edhe pr t patur mundsi aksesi t t
dhnave nga prdorues t ndryshm. i domosdoshm bhet ruajtja e informacionit nga
persona apo faktor t ndryshm, n mnyr q t kemi nj sistem informacioni kontabl
sa m t sigurt. Masat e siguris dhe t kontrollit prfshijn marrjen e e t gjitha masave
pr ruajtjen fizike si dhe pr ruajtjen nprmjet programeve t ndryshme (backup, Anti-
Virus, Firewall, etj). Ato po i kthejn kto organizata drejt dixhitalizimit t tyre, si
rezultat i implementimit me shum sukses t sistemeve t informacionit t computer-
based information systems (CBIS) (Georghiou, Rossner 2000, fq. 659). Nj sistem
informacioni bazuar n kompjutr (SIBK) sht nj bashksi e harduerve, softuerve,
bazash t dhnash, telekomunikimesh, njerzish dhe procedurash t konfiguruara pr t
mbledhur, manipuluar, ruajtur dhe prpunuar t dhnat q ato t kthehen n informacion.

1.2 . Historiku i krkimit

1.2.1.Pse i studjojm sistemet e informacionit kontabl?

Prfshirja e menaxherve dhe e vendimmarrsve n t gjitha aspektet e sistemeve
kontabl sht nj faktor kryesor pr suksesin e organizats, duke prfshir rritjen e
fitimit dhe uljen e kostos. Njohja e sistemeve kontabl nga t gjith punonjsit e
organizats i ndihmon ata t japin nj kontribut n punn e tyre. Gjithashtu, i ndihmon
ata n avancimin e mtejshm n kariern e tyre. Menaxhert presin t identifikojn
mundsit e sistemeve t informacionit kontabl n menyr q t prmirsojn
performancn e biznesit t tyre. Gjithashtu, ata prpiqen t jen t aft t udhheqin
projektet e reja t sistemeve informacionit n fushat e tyre t biznesit. Sistemet e
informacionit kontabl luajn rol themelor, i cili po shtrihet gjithnj e m shum n

6
organizatat e biznesit. Nj kuptim m i mir i sistemeve t informacionit kontabl do t
na ndihmonte t orientoheshim, adaptoheshim dhe t ecnim prpara n kt ambient
sfidues.
Pavarsisht nga fusha apo organizata e zgjedhur pr t punuar, t gjith do t prdorni
sistemet e informacionit kontabl. Prse i studjojm sistemet e informacionit kontabl?
Nj, njohje e SIK do t onte n avancimin e karriers suaj, t zgjidhni probleme, t
realizoni mundsit dhe arrini qllimet tuaja personale.

1.2.2 . New economy dhe teknologjia.

Sipas New Economy, autostradat informatike i kan ofruar kapitalizmit mundsin pr
tu zhvilluar pa ndrprerje, duke eliminuar kshtu ciklet ekonomike. Produktiviteti sht
n rritje n saj t prdorimit t kompjuterit n proceset prodhuese, ndrsa New Economy
merr jet. New Economy sht forma e re e ekonomis e lidhur me botn e kompjuterit
dhe t rrjetave t mdha: gjithcka mund t blihet, t shitet, tregtohet nprmjet ktyre
rrjeteve duke hapur kshtu mundsi t mdha zhvillimi. New Economy krijon n fakt
profesione t reja, pasuri t madhe dhe mbi t gjitha sht nj fenomen demokratik dhe
transversal (Grigoryan A, 2005, p. 82). Globalizimi dhe New Economy jan dy fenomene
q kryqzohen dhe determinojn nj seri ndryshimesh, t papara ndonjher m par. N
siprfaqen e ngjarjeve, kjo sht sigurisht e vrtet, por ka nj debat t vogl mbi faktin
q ekonomia botrore po kompaktsohet n terma t produktit dhe tregjeve t kapitalit
apo IT po ndryshon thellsisht mnyrn se si bizneset dhe individt po ndrveprojn
(Gordon, Robert J. 2000 fq 61). Por kriza i rrzoi t gjitha kto teori. Megjithat, far ka
mbetur nga New Economy? Pavarsisht nga t gjitha idet e gabuara dhe ekzagjerime,
ndryshimet teknologjike t viteve 1990 ende kan efekte t rndsishme sot. Historia
ekonomike tregon se revolucionet teknologjike kan tendenc t krijojn kriza t thella
ekonomike dhe sociale para se nj gjndje e prkohshme e ekuilibrit sht arritur (Erber
G dhe Hagemann H, 2005, fq 142). Tregjet financiare jan ende n rrmuj. far mund
t vrehet, megjithat, sht se ekonomit kombtare jan t pozicionuar m mir pr t
trajtuar krizn se sa t tjert.

1.2.3 Historia e SIK

Sistemet e informacionit kontabl jan zhvilluar kryesisht "in hause", si trashgimi e
sistemeve. Sot, SIK-et shiten zakonisht si paketa software t paraprgatitura nga shitsit
t tilla si Microsoft, Sage Group, PSA dhe Oracle, ku SIK sht e konfiguruar dhe t
prshtatur pr proceset e biznesit t organizats. Si nevoja pr lidhjen dhe konsolidimin
n mes t sistemeve t tjera t biznesit jan rritur, SIK bashkjeton me sistemet m t
centralizuara t njohura si planifikimit burimeve t ndrmarrjes (ERP) (Romney MB,
Steinbart PJ (2009), fq. 328). N ERP, nj sistem i till si sistemi i informacionit kontabl
sht ndrtuar si nj modul t integruar n nj suit t aplikacioneve t cilat mund t
prfshijn prodhimin, zinxhirin e furnizimit, burimeve njrzore. Kto module jan t
integruara s bashku dhe jan n gjendje pr t hyr n t dhnat e njjta dhe do t
zbatojn proceset komplekse t biznesit (sistemet m t centralizuara t njohura si
planifikimit burimeve t ndrmarrjes (ERP) (Romney MB, et al (2009), fq 333). Me
globalizimin e ERP pr bizneset, termi "sistemi informacionit kontabl", ka br shum
pak n lidhje me kontabilitetin financiar dhe sidomos pr at menaxherial), dhe m

7
shum n lidhje me ndjekjen e proceseve n t gjitha fushat e biznesit (sistemet m t
centralizuara t njohura si planifikimit burimeve t ndrmarrjes (ERP) (Romney MB,
Steinbart PJ (2009), fq 343).

1.2.3.1 Zhvillimet dhe aplikimet n harduer dhe softuer

Sistemet kompjuterike kan prshkuar tre faza kryesore t zhvillmit:
Fillimet e tyre jan n universitetet dhe industrit e mbrojtjes n vitet 1940 t
dominuar nga problemet harduerike, dhe kan zgjatur deri n mesin e viteve
1960;
Faza e dyt zgjati nga mesi i viteve 1960 deri n fillim t viteve 1980, dhe
dominohej nga zhvillimi i softuereve; dhe
S treti, faza korrente q sht prqndruar n marrdhniet me prdoruesin.
Flitet pr nj faz t katrt, q mund t fokusohet n shprthimin e fuqishm t
teknologjis s re, dhe mund t realizohet prmes ndrtimit t rrjetave kompjuterike q
lidhin njrzit dhe organizatat n koh dhe hapsir (Stair R, Reynolds G , 2002 fq 133).
Teknologjia e re sht me nj fleksibilitet t lindur, dhe q ktej lejon nj numr t madh
zgjedhjesh n lidhje me si, dhe pr cilat qllime prdoret n organizat n kuptimin e
shtjeve t tilla si praktikat e puns, aftsia dhe kontrolli, dhe projekti i puns. Ky
fleksibilitet sipas Star R dhe Reynolds G. (2002) vihet re n katr tiparet kryesore:
1 kompaktsite e saj (duke krahasuar nj kompjuter t vjetr mainframe t nj
teknologjie jo t re t viteve 1960 q z shum vend n hapesir, dhe akoma ka nj
fuqi prpunimi shum m t vogl se nj mikrokompjuter modern desk-top);
2 energji e ult prdorimi dhe si rrjedhim kosto t ult ekzekutimi;
3 kosto n rnie n lidhje me (rritjen) e fuqis s prpunimit;
4 softuer q, natyrisht, mund t editohen dhe riprogramohen, duke siguruar kshtu
fleksibilitet t aplikimit.
N nj kuptim bashkkohor organizacional, ku nj numr organizatash po adaptojn nj
arkitektur sistemesh t hapura dhe po largohen nga qnia t mbyllur n
prodhues/furnizues t veant kompjuteri, fleksibiliteti arrihet gjithashtu nga prdorimi i
telekomunikacioneve pr t lidhur s bashku kompjutera t markave dhe modeleve t
ndryshme, njkohsisht brenda dhe prmes t njjts organizat si dhe midis organizatave
t ndryshme. Zhvillimet e fundit n IT (Information Technology) dhe teknologjin e
internetit kan thjeshtuar gjithashtu fenomene t tilla si telekomutimi (shkmbimi i t
dhnave) dhe t ashtuquajturn organizat virtuale (Stair R , Reynolds G, 2002 fq. 139)

1.2.3.1.1 EDI- Kmbimi elektronik i t dhnave

EDI- Kmbimi elektronik i t dhnave (`Electronic Data Interchange (EDI), komunikimi
direkt kompjuter-me-kompjuter me prpjekje minimale njrzore q krkohet ( Mittman,
B, 1988, fq.32). Kjo ndihmon psh. Kompanit e automobilave t kontrollojn kostot,
cilsin dhe furnizimin e artikjuve dhe materialeve.

1.2.3.1.2 XBRL-eXtensible Business Reporting Language

XBRL-eXtensible Business Reporting Language (Gjuha e zgjeruar e raportimit biznesit)
Revolucionarlizimi i procesit t raportimit dhe prafrimi i kontabilistve me specialistt e
IT.(Dizenjuesit e SIK). Edhe pse pasqyrat financiare pasqyrohen n forme elektronike

8
formate te ndryshme, shprndarja e tyre ka qn e vshtir dhe joeficente ( Hoffman Ch ,
1990, fq 54). Marrsit e informacionit (SEC, IRS, etj.) krkonin informacionin n
formate t ndryshme gj q konsumonte shum koh Gjithashtu krijonte mundsi pr
gabime meq ndonjher ishte e nevojshme ripostim informacioni. Problem: Mungesa e
standardeve pr identifikimin e prmbajtjes s t dhnave. Zgjidhja: Gjuha e zgjeruar e
raportimit te biznesit (Extens Business Reporting Language - XBRL) Nj variant i XML i
dizenjuar posarisht pr t komunikuar prmbajtjen e t dhnave financiare. Ajo krijon
etiketa pr do t dhn pak a shum si etiketat HTML (Cagle K., 2009, fq. 87), ku emrat
e etiketave specifikojn do z n pasqyrat financiare dhe fusha t tjera ku etiketat
ofrojn informacion si vitin, njsi matse, etj.
Kompani t mdha programimi po zhvillojn mjete t tjera q gjenerojn automatikisht
kodet XBRL q kontabilistt t mos ken nevoj t shkruajn kodin. XBRL ofron dy
benefite kryesore:
1- Organizatat mund t publikojn pasqyrat e tyre financiare n koh dhe n nj
format q mund t prdoret nga t gjith.
2- Marrsit e informacionit nuk do t ken nevoj t ripostojn t dhnat manualisht,
pasi informacioni merret elektronikisht dhe mjetet e tyre t vendimmarrjes mund
t analizojn.
Kjo do t thot q krkimi n internet pr t dhnat bhet me eficent dhe m i sakt.
Prfitimiet e XBRL aplikohen si n shkmbimin e informacionit financiar brnda ashtu
dhe jasht. XBRL sht nj shembull i mir se si kontabilistt (Farewell, S. & Pinsker, R.
2005, fq. 69) mund t marrin pjes aktivisht n zhvillimin e IT, meq ishte profesioni i
kontabilitetit q e udhhoqi kt zhvillim.

1.2.3.1.3 Inteligjenca Artificiale (IA)

Inteligjenca Artificiale (IA) Fusha e inteligjencs artificiale (Ruseti B, Sevrani K, 2005,
fq. 209) prfshin disa nnfusha duke prfshir robotikn, sistemet vizuale, prpunimin e
gjuhve natyrale, sistemet e t msuarit, rrjetat neurale dhe sistemet ekspert. Robotika
sht nj zon IA n t cilat makinat kryejn detyra komplekse, rutin ose t mrzitshme
si psh asemblimi i komponentve t nj kompjuteri (Koram Y., 2003, fq, 12),.

Figura 1.1 Pulti komandimit robotit, Botimi Gootheart-Willcox.Co. Inc (2013), fq. 31
Sistemet vizuale i lejojn robott dhe njsit e tjera pr t patur nj "pamje", pr t
ruajtur dhe pr t prpunuar imazhe vizuale (Corke P., 1996, fq. 154). Prpunimi i
gjuhve natyrale prfshin aftsine e kompjuterave pr t kuptuar dhe pr t vepruar
sipas komandave verbale ose te shkruara n anglisht, spanjisht apo gjuh t tjera.

9
Sistemet e t msuarit u japin kompjuterave aftsin t msojn nga e kaluara dhe
eksprienca, si pr shembull luajtja e lojrave apo marrja e vendimeve n biznes, ndrsa
rrjetat neurale jan nj deg e IT q i lejon kompjuterat t njohin dhe veprojn sipas
prototipeve ose tendencave. Sistemet ekspert i bjn kompjuterat t aft q t
sugjestionojn dhe t sillen si ekspert t nj fushe t caktuar (Ruseti B, Sevrani K, 2005,
fq. 209). Sistemet ekspert mund t prdoren n do disiplin apo fush.

1.2.4 Kontabiliteti dhe dhnia e informacioneve

Debati aktual mbi prshtatshmrin e kontabilitetit n SHBA lidhet jo vetm me Enron ,
por me rrzimin e WorldCom, Global Crossing dhe Tyco si dhe disa t tjer. Por Enron
ishte i pari dhe , ndoshta , m i rndsishmi dhe kompleksi. Reja e zez Enron ka krijuar
tani streh mbi t gjitha korporatat amerikane (Leuz Ch.; Nanda D.;. Wysocki P., 2003,
fq. 509). Prandaj, t fillojm duke analizuar gabimet e Enron: Fushat kryesore n t cilat
Enron ka mashtruar investitort mund t ndahen n katr kategori, shumica e t cilave u
prkasin aktiviteteteve t tregut t energjis t kompanis (Nanda D., dhe Wysocki P.,
2003, fq. 522)
. Tregti vajtje-ardhje: Kto jan transaksione n t cilat nuk ka pal tjetr reale .
Kryesisht n tregjet e energjis elektrike, Enron duket se ka qn n thelb " tregtar me
veten " n nj numr t madh t rasteve , me sa duket pr t fryr t ardhurat e tij dhe
mundsisht vlerat e tij t aseteve pa gjenerimin e prfitimeve t prekshme ekonomike
Mark-to Market : T paktn n disa raste, Enron aplikoi n mnyr t parregullt
parimet e pranuara t kontabilitetit duke nxjer pasqyra t pasakta kontabl. Kjo teknik
bazohet n vlerat e tregut t aktiveve duke ln mnjan teknikat e tjera t vlersimit q
mund t ishin m reale
Njohja e t ardhurave: Enron i njohu t ardhurat e shumics s transaksioneve q n
momentin q lidhej marrveshja pa i ndar fitimet prgjat priudhs .
Njsi ekonomike pr qllime t veanta (SPE): Enron duket q ka prdorur kto lloje
t strukturave jasht aktiviteti (Leuz, Nanda, 2007, fq. 506) te saj t energjis pr t
fshehur borxhin e saj dhe pr t fryr vlern ne aseteve .

1.2.5 Kontabiliteti vs pasqyra e flukseve monetare :

Kontabiliteti nuk sht nj shkenc ekzakte . Standardet aktuale t kontabilitetit jan nj
kombinim i rregullave dhe udhzimeve q s bashku formojn mijra faqje . M tepr
art se sa shkenc. Kompani t ndryshme kan nevoja t ndryshme dhe si rezultat,
rregullat e kontabilitetit nuk mund t t aplikohen n t njjtn mnyr n t gjitha
firmat.
Kjo sht arsyeja pse rregullat ne SHBA njihen si parime prgjithsisht t pranuara.Pr
shembull, rregulli q t gjitha asetet fikse duhet t amortizohen mbi 10 vjet nuk do t'i
prshtatej nj fabrike t elikut pr t ciln 20 vjet mund t jen m t pranueshme
(Wysock , Leuz, Nanda, and Peter 2007, fq. 519), ndrsa pr kompjuterat m shum se
10 vjet nuk kan kuptim.
Nga nj pikpamje ekonomike, amortizimi sht nj fluks jo monetar dhe nuk ndikon n
cash flo, ndrsa nga nj pikpamje kontrabl cash flow sht nj element i mir pr t
ndikuar n rezultatet e periudhs.

10
Teknikat e amortizimit jan shembull i nj fushe n t ciln kompanit dhe praktikuesit
kontabl kan mundsin t bjn gjykime t ndryshme q ndikojn mbi fitimet por nuk
mund t ndikojn mbi pasqyrat e cash flo.
Nj shprehje n vitet 1890 thot : T ardhurat jan nj opinion , flukset monetare jan
nj fakt. Shumica e parimeve dhe standarteve u japin mundsi menaxherve dhe
audituesve pr t br gjykime , dhe disa prej ktyre gjykimeve jan t bazuara n
supozime pr t ardhmen, pr shembull rezultatet e shtjeve gjyqsore, shndetit dhe
pensioneve, shpenzimet e mjedisit. Kto supozime gjithmon jan cituar n shnimet e
raporteve vjetore.
Pr dekada me radh jan prdorur tregues afatshkurtr si (P/E); fitimi pr aksion (EPS);
t ardhurat para interesave, taksave dhe amortizimi ( EBITDA ) etj .

1.2.6 . Financa e Koorporatave dhe Analiza e Skontimit t Cash Flow

Parashikimet gjithmon krkojn gjykime , dhe disa njrz jan m t mir n parashikim
se t tjert . Analiza DCF (discounted cash flow) sht nj analiz e mir pr vendimet e
investimit. Nj analiz e DCF krkon dy kushte: Krijimin e kornizs financiare pr
analiz dhe gjenerimin e inputeve pr t mbushur kt korniz: Krijimi i kornizs
krkon:
identifikimin sa m t prafrt t flukseve t ardhshme monetare
vlersimin e nj norme t prshtatshme kthimi
zgjedhjen e nj horizonti parashikimi
zgjedhjen e strukturs s kapitalit duke e optimizuar at
Arti i analizs prqndrohet n parashikimin e shitjeve, kostove fikse dhe variabl si dhe
investimeve kapitale dhe taksave .
Disa nga prfundimet q nxorn analistt pr Enron n 2000-2001 ishin:
1. Vlera e 9 miliard $ n asetet e listuara si " Aktive nga menaxhimi i riskut t
mimeve " mund t ket qn i ekzagjeruar pr m shum se 25 %.
2. Nj pjes e madhe e aktiveve ishin vlersuar me teknikn mark to market dhe
shumica e aktiveve ishin jolikuide
3. S treti, Enron kishte rezervuar 3.500.000.000 $ si " Emri i mir " , i cili trajtohet
m tepr si koncept i rrem.
Pavarsisht fakteve se n Shtetet e Bashkuara pjesmarrsit n transaksionet e
koorporatave mund ta listojn emrin e mir n bilancin e tyre si nj aktiv ,
menaxhert e Enron , WorldCom , dhe Global Crossing menduan qartsisht se kjo frynte
bilancet e tyre. Megjithat, ndrsa kontabilistt , rregullatort , dhe agjencit e vlersimit
kujdesen shum pr kt , tregjet nuk kushtojn shum vmendje pr kto shifra .

1.2.7.Roli i tregut t kapitalit

N 14 gusht 2001, tregu i kapitalit t Enron kishte rn me gati 40 pr qind nga 62
miliard $ pr $ 38 miliard . Nga ana tjetr , rezervat e tjera n sektorin e energjis n
SHBA ngeln t pandryshuara. Gjat gjith 2001 investitort e Enron duket se kan
qn t shqtsuar pr perspektivat e ardhshme t firms dhe t ardhmen e rezultateve
Enron vazhdonte t deklaronte fitime dhe EPS n rritje por vlera e aksioneve vinte n
rnie.
Shqtsimi vinte prej ktyre fakteve:

11
 Pozicioni cash - negativ i firms , pavarsisht raportimit t rritjes s fitimeve me shifra
dyshifrore nga Enron.
Rnie n marzhet e fitimit nga shitjet nga 5 pr qind n 1 pr qind gjat viteve t fundit
Mbimimi i mundshm i disa aseteve n bilancin e Enron dhe argumenta se borxhi
sht nnvlersuar ;
Mundsia e konfliktit t interesave, shtje me SPE t firms (njsit e vecanta q i
prmendm m sipr);
karakteristika t prgjithshme t riskut/kthimit t biznesit, duke pasur parasysh
dshtimet n tregjet e fibrave optike (Wysocki D., 2006, fq 112), duke nxjerr
prfundimin se firma realizonte kthim m t ult t investimeve se kosto e tij e kapitalit
Reagimi politik dhe " Reforma e Korporates "
A ka nj problem sistematik n Shtetet e Bashkuara? Nocioni se paprgjegjshmria e
korporatave n SHBA sht relativisht m e prhapur se sa diku tjetr sht e bazuar m
shum n pohime se sa n ndonj dshmi komplekse empirike .N t vrtet , shum
vzhgues i konsiderojn ligjet amerikane shum konservatore n krahasim me vende t
tjera. Nj studim i kohve t fundit, i cili ekzaminoi llogarit e m shum se 70.000
kompani nga 31 vende 1990-1999, pr t vlersuar marrdhniet midis praktikave t
kontabilitetit, mbrojtjes ligjore, si dhe cilsis s mbrojtjes s investitorve arriti n
prfundimin se Shtetet e Bashkuara dhe Britania e Madhe kan prjetuar devijimet m t
ulta mes flukseve t mjeteve monetare t korporatave dhe fitimeve t raportuara .
Vullnetarizmi prkundrejt prgjegjsis politike
Prpjekjet legjislative ose rregullatore t aktit " m shum prgjegjsi nga koorporatat,"
natyrisht, nuk jan e vetmja mnyr pr t rikthyer besimin n koorporatat amerikane.
Disa avantazhe t dukshme jan:
Akti do t zvogloj cilsin e raporteve n favor t rritjes s sasis. Pr shkak se
kontabiliteti nuk sht nj shkenc ekzakte, gjykimet do t jen kontradiktore dhe
informacioni do t jet vshtirsisht i kuptueshm pr prdoruesit mesatar t
informacionit
Legjislacioni do t prkeqsoj konfliktin mes menaxherve dhe aksionerve.
Menaxhert mund t jen te detyruar t veprojn sipas intersave t aksionerve duke u
larguar prfundimisht nga roli i tyre si menaxher
Organi i ri i mbikqyrjes t kontabilitetit do t imponoj kosto t tjera shtes direkte dhe
indirekte pr kompanit amerikane.
Gjithashtu ky akt ndikon dhe n standartet e sjelljes s organeve kryesore t
kontabilitetit duke i vendosur nn presion t vazhdueshm.
N ndjekje t objektivave afatshkurtr kontabl, drejtuesit Enron dmtuan tregjet me
shumic t energjis, dmtuan besueshmrin e tregjeve t derivateve, dhe ndikuan n
krijimin e reformave t ashpra politike kundrejt koorporatave.
Enron penalizoi tregun e energjis n SHBA, duke penguar inisiativn vendase dhe duke
rritur varsin nga tregu i jashtm energjitik, duke ndikuar rrjedhimisht dhe n mime m
t larta pr konsumatort.

1.3. Problemi i krkimit

Zhvillimi i teknologjise informacionit padyshim sht nj trend i shekullit t 21 dhe
padyshim s bashku me t si nj bashkudhtare besnike edhe sistemi i informacionit
kontabl po ndjek t njjtin trend. Sot organizatat dhe kompanit shqiptare jan n kufirin

12
e daljes nga informaliteti e si rrjedhim pr t qn sa me kompetitiv n tregun global
duhet t rrisin performancn e tyre, e si rrjedhim, ky nivel krkon rritjen e cilsis n
procesin e vendimmarjes.
Tre pyetje hulumtuese q ky disertacion prpiqet pr t'iu prgjigjur:
1. Cila sht marrdhnia midis variablave (faktorve) dhe sistemit t
informacionit kontabl?
2. Cila sht rndsia e bashkveprimit t ktyre faktorve dhe sa sht ndikimi i
secilit prej tyre n modelin statistikor dhe ku duhet t fokusohet biznesi,
universitetet dhe instuticionet tatimore pr t garantuara kt cilsi?
3. Cili sht avantazhi konkurrues q arrihet n sistemin e informacionit kontabl
nprmjet variablave t marra n studim?

1.4. Konteksti i studimit

Puna krkimore bazohet n ndikimin e faktorve: mjedisi i jashtm, mjedisi i brendshm,
informatizimi i t dhnave dhe proceseve dhe edukimi dhe formimi profesional, q ka t
bj me formimin e profesionit t kontabilistit, auditin e brendshm dhe t jashtm,
specialistt e IT si dizenjues t SIK dhe cilsis s SIK.
Modeli konceptual sht treguar n figurn 1.1. Modeli i vlerson cilsit e variablave t
(faktorve) nga dy kndvshtrime: lidhja e variablave dhe rndsia e tyre. Kshtu, ajo
sugjeron se ka nj marrdhnie dinamike (asimetrike dhe jo-lineare) mes performancs s
variablave dhe rndsis s tyre. Me fjal t tjera, rndsia e variablave sht funksioni i
performancs s variablave. Studimi sugjeron gjithashtu, nj mekanizm pr t qartsuar
sjelljen e ktyre variablave, n baz t ndikimit t tyre n sistemin e informacionit
kontabl.

Figura 1.2: Modeli konceptual i krkimit

13
1.5. Qllimi dhe objektivat e krkimit

1.5.1. Qllimi i krkimit

Qllimi i ktij krkimi sht t propozoj nj model q shpjegon ndikimin e faktorve
n cilsin e SIK, duke marr n konsiderat disa variabla shpjeguese si: mjedisi i
brendshm , mjedisi i jashtm, zhvillimi i teknologjis dhe burimet njrzore, n
realitetin e ekonomis shqipatre. Pr t dshmuar konceptet teorike, sht prdorur
studimi pilot i FAFsha (kompani me aktivitet mikrokredi). Duke kuptuar shum mir
variablat q ndikojn n kt variabl t varur, do t paraqesim si dhe sa ndikojn kta
faktor n cilsin e SIK. T gjitha kto, n kuadr t rritjes s performancs s
kompanive, si nj sfid e vazhdueshme pr rritjen e fitimeve t tyre, por nga ana tjetr
kompanit duhet t konsiderojn SIK si nj vler e shtuar e tyre n botn e konkurencs.
Shum krkues kan trajtuar faktort q ndikojn n nj SIK cilsor, sipas Xu (2002, fq.
212) Informacione t dobishme jan t dhnat cilsore q jan prpunuar n mnyr
q ato mund t prdoret si baz pr marrjen e vendimit t drejt. Informacioni sht
shum e rndsishme pr organizatn. N thelb informacioni sht i rndsishm si
burime t tjera, t tilla si pajisje, materiale, prsonelin, etj. Cilsia e informacionit sht
nj avantazh konkurrues n nj organizate (Xu H. & Al-Hakim L., 2002, fq. 129). N
sistemin e informacionit t kontabl, cilsia e t dhnave sht thelbsore pr suksesin e
sistemit. Kompjuterizimi i bazave t t dhnave vazhdon t shtohet, dhe organizatat
vazhdojn t bhen gjithnj e m t varur nga bazat e t dhnave t tyre pr t mbshtetur
procesin e biznesit dhe vendimmarrjes, numri i gabimeve n t dhnat e ruajtura dhe
ndikimi organizativ nga kto gabime ka t ngjar t rritet T dhnat e pasakta dhe jo t
plota mund t ndikoj negativisht n suksesin konkurrues t nj organizate. N t vrtet,
cilsia e dobt e informacionit mund t ket ndikime t rndsishme sociale dhe t
biznesit. Pr shembull, NBC News raportoi se "njrzit e vdekur ende ushqehen!" Pr
shkak t informacionit t vjetruar n bazat e t dhnave t qeveris amerikane, paketat
ushqimore vazhduan t drgohen edhe pasi ata kishin koh q kishin vdekur. Mashtrimi u
kushton taksapaguesve amerikan miliarda dollar. (Goodhart Ch, Huang H, 1999, fq.
45). Hulumtimet e mparshme kan treguar se sistemet e informacionit kontabl (SIK)
jan nj mjet i cili, n qoft se prfshihet n fushn e sistemet e informacionit dhe
teknologji (IT), jan t dizajnuara pr t ndihmuar n menaxhimin dhe kontrollin e
termave n lidhje me organizatn. SIK sipas Willkinson, (2005, fq. 254) sht jetike pr
t gjitha organizatat q operojn n nj treg konkurues dhe ndoshta, do organizat t
orientuar si fitimiprurse ose jo fitimprurse kan nevoj pr nj SIK cilsor (Wilkinson,
2000, fq. 4). Nga ana tjetr, SIK sht trsia e komponentve t lidhura q
bashkveprojn s bashku pr t mbledhur informacione, t dhna t paprpunuara apo t
dhnave t zakonshme dhe transformimin e tyre n informacione cilsore pr qllime t
raportimit t tyre pr vendimmarrsit. S pari, n literatur dokumentohet se kontabiliteti
mund t identifikohet n tre komponent, prkatsisht sistemit t informacionit, "gjuhn e
biznesit "dhe burimi i informacionit financiar (Wilkinson, 1993). S dyti, informacioni
sht nj e dhn e vlefshme e prpunimit q ofron nj baz pr marrjen e vendimeve,
duke marr masa dhe prmbushjen e detyrimit ligjor. S fundi, sistemi sht nj njsi
ekonomike e integruar, ku kuadri sht i prqndruar n nj sr objektivash (Bhatt,
2001, Thomas dhe Kleiner, 1995). Literatura e kontabilitet argumenton se suksesi
strategjik konsiderohet nj rezultat i sistemit informacionit t kontabl (SIK) projektimit

14
(Langfield-Smith, 1997). Disa studime kan analizuar rolin e SIK n menaxhimin
strategjik, shqyrtimin e atributet e SIK sipas prparsive t ndryshme strategjike
(Abernethy, Vagnoni, (2004): fq 213.). Ky sistem kombinon metodologjit, kontrollet
dhe teknikat e kontabilitetit me teknologjin e industris IT n transaksionet dhe t
siguroj t dhna t raportimit t brendshme ( pr menaxheret), q sherbejne ne procesin
e vendimmarjes dhe t dhnat e jashtme t raportimit q shrbejn pr pasqyrimin e
performancs te prdoruesit e jashtm , si dhe analizimin e trendeve q t ndikojn n
ecurin organizative .
Pse sht e domosdoshme njohja e SIK?
a) Rndsia e madhe e SIK n aspektin social dhe ekonomik.
b) Filozofia e re e menaxhimit bashkkohor krkon padyshim dhe rritjen e cilsis s
SIK,
c) Informatizimi i sektorit t kontabilitetit, tatim-taksave, doganave padyshim q do
t jen shtysa t fuqishme pr rritjen e cilsis SIK.
d) Prvoja mbi 27 vjeare n sektorin e kontabilitetit dhe 10 vjeare n at t
msimdhnies s kontabilitetit m bn m t angazhuar n studimin e thell t
ksaj teme.
e) fare e pengon t diplomuarin n kontabilitet, q t jet atraktiv n tregun e
puns?
f) Roli i ri i kontabilistit n procesin e dizenjimit t SIK
g) Cilat jan arritjet e sotme t SIK me XBRL (extensible Business Reporting
Language)?
h) Duke pretenduar q gjetjet e ktij disertacioni t orientojn bizneset dhe
institucionet shtetrore t ndrgjegjsohen n rritjen e investimeve n fushn e
teknologjis s informacionit pr t qn sa me kompetitiv n tregun global
i) N kushtet kur n Shqipri nuk ekziston asnj studim i thelluar n kt fushe, ky
disertacion do t jap sado pak ndihme modeste n ndrgjegjsimin e aktorve t
siprprmendur.

1.5.2. Objektivat e krkimit

Objektivi i ktij disertacioni sht q t sjell fakte/shifra n lidhje me kndvshtrimet
alternative t ndrlidhura me faktort q ndikojn n rritjen e cilsis s Sistemit
Informacionit Kontabl, nprmjet objektivave:
1- Realizimi i nj diagnoze t gjndjes aktuale t sistemit t informacionit kontabl
t bizneseve n Shqipri.
2- Identifikimi i problematikave kryesore q cnojn cilsin e ktij sistemit
informacioni kontabl .
3- Gjetja e faktorve kryesor q kane lidhje me cilsine e SIK.
4- Rndsia e secilit prej faktorve n rritjen e cilsis s sistemit t informacionit
kontabl.

1.6. Metodologjia e hulumtimit

Hulumtimi sht prshkrues dhe shpjegues n lidhje me variablat dhe ndrton nj tablo t
gjer t sistemit informacionit kontabl, informacionit n prgjithsi, t t msuarit n
kontabilitet. Pr t arritur objektivin 1, teza shqyrton teorit e SIK, IT, teknologjis
informacionit, studimi i mjedisit t brendshm dhe t jashtm, etj. Nj nga rolet e

15
rndsishme t sistemit t informacionit t kontabilitetit menaxherial (SIKM) sht t
siguroj informacion pr njrzit e duhur, n mnyr t drejt n kohn e duhur pr t rritur
aftsin e menaxhimit pr t kuptuar rrethanat rreth tij, n mnyr q t identifikojn
aktivitetet prkatse n mnyr t prshtatshme. Po cili sht roli i SIKM si nj variabl
q ndrmjetson efektin e teknologjis s informacionit dhe ndrvarsin e performancs
menaxheriale e t punsuarve n kompani ose pushtetin lokal dhe institucionet financiare dhe
cilat jan problemet ne Shqipri.
Pr t arritur objektivin e dyt, studimi i tezs fokusohet n variablat e marra n studim,
duke vzhguar sjelljen dhe ndryshimin e tyre nga zhvillimi teknologjik dhe cilat jan
problematikat e rastit t Shqipris. Pr t paraqitur nj tablo sa m t gjer t ktij
objektivi, fokusohemi edhe n zhvillimin e elementeve t SIK( Inputet, proceset dhe
autputet). Objektivi i tret arrihet duke nxjerr t dhna pr variablat e pavarura si dhe
SIK si nj variabl i varur, nga nj kombinim i shqyrtimit t literaturs, anketave dhe
intervistave, prmes studimit pilot. Pr mbledhjen e t dhnave jan realizuar intervista
dhe pyetsor. T dhnat jan analizuar duke prdorur metoda t ndryshme statistikore,
si: regresioni i shumfisht, analiza e regresionit me variabla dummy, regresioni logjistik,
regresioni logjistik me variabla dummy dhe modelimi i ekuacionit strukturor (SEM), pr
t testuar variablat dhe konstruktet. S fundi, pr t arritur objektivin 4, pr t provuar
ose hedhur posht hipotezn kryesore t modelit konceptual, kjo arrihet prmes testimit t
hipotezave.

1.7. Organizimi i punimit

Ky punim disertacioni prbhet nga 5 kapituj, t grupuara n dy pjes. N pjesn e par
realizohet nj vlersim i literaturs ekzistuese, metodologjis, instrumentave t prdorura
dhe modeleve t ngritura (kapitujt 2 dhe 3). N pjesn e dyt jan paraqitur dhe testuar
modelet e propozuara dhe jan diskutuar konkluzionet e punimit e kontributet e saj n
shoqrin shqiptare dhe m gjer (kapitujt 4, 5). Kapitulli 2: Rishikimi i literaturs
N kapitullin 2 sht shqyrtuar literatura analitike n SIK, variablave prbrse t mjedist
brendshm, mjedisit jashtm, zhvillimin e teknologjis informacionit, edukimin dhe
formimin profesional t specialisteve te kontabilitetit dhe literatura prkatse e rastit t
studimit. Variablat e trajtuara jan:
- Mjedisi i brendshm
- Mjedisi i jashtem
- Zhvillimi i teknologjis dhe roli i tij n cilsin e SIK
- Edukimi dhe formimi profesional i Specialisteve kontabl n univerisitete dhe trajnimi i
tyre gjat gjith jets. Kapitulli 3: Metodologjia e studimit dhe instrumentat e prdorura
n kt kapitull diskutohen qasjet krkimore, metodat e ndrmarra n kt punim dhe
instrumentat e prdorura, jepen t dhnat e studimit kryesor, t cilat kompromentojn
komponentt krkimore t ktij disertacioni, duke prfshir instrumentat krkimore,
mjetet analitike, mostrat krkimore, grumbullimin e t dhnave, etj. Si rezultat,
propozohen teknika t ndryshme t modelimit pr t paraqitur raportin reciprok shkak-
pasoj ndrmjet variablave t sjelljes n kt model. N pjesn e fundit shqyrtohen
studimet empirike t kryera pr nxjerrjen e variablave kryesore . N kt pjes, sigurohet
besueshmria dhe vlefshmria e t dhnave. Kapitulli 4: Analiza e rezultateve dhe gjetjet
ku kapitulli jep mnyrn e testimit t t dhnave nga metodat statistikore, t prdorura
n kt tez. Ky kapitull prmban faktort e analizs dhe bhet nj analiz e literaturs s

16
gjetur edhe nga burimet dytsore t prdorura. Gjithashtu, zhvillohet nj analiz e
hollsishme e t dhnave. Nprmjet prdorimit t programeve statistikore, prpunohen
t dhnat dhe identifikohen treguesit e rndsishm statistikor t modelit. Gjetjet
konfirmojn vlefshmrin dhe besueshmrin e modelit konceptual t propozuar dhe
sigurojn rezultatet e krkimit. Kapitulli 5: Diskutimi i rezultateve, konkluzionet dhe
rekomandimet Diskutohen nj prmbledhje e hulumtimit n kt mikrotez, diskutohen
rezultatet, si dhe konkluzionet e nxjerra nga gjetjet, t cilat pasqyrohen n kt kapitull.
Rezultatet e testimit t t gjitha hipotezave t modelit jan gjithashtu objekt i ktij
kapitulli. Ky kapitull vlerson kontributet teorike dhe praktike t ktij punimi, nxjerr n
pah kufizimet e tij dhe diskuton potencialin pr krkime t mtejshme.

17
 KAPITULLI II

2- RISHIKIMI I LITERATURS

N mjedisin e sotm t biznesit jan katr faktor t fuqishm q kan sjell ndryshime
n t: nevoja pr nj ekonomi globale, transformimi i ekonomive industriale dhe
shoqrive bazuar n njohuri dhe informacion, transformimi i ndrmarrjeve t biznesit,
nevoja pr firma dixhitale. Suksesi i firmave sot dhe sidomos n t ardhmen varet n
aftsin e tyre pr t operuar n mnyr globale, pr t kryer kt transformim organizatat
duhet t mbshteten fuqishm tek informacioni. Pr t qn pjesmarrs kompetitiv n
tregun global firmat kan nevoj pr sisteme informacioni kontabl . Kshtu, Sistemet e
Informacionit kontabl po prballen me nevojn e optimizimit t qarkullimit t
informacionit dhe njohurive brenda organizatave, duke ndihmuar menaxhimin q t
maksimizojn burimet e njohurive t tyre n procesin e vendimmarjes. N kt dinamik
t vazhdueshme ndryshimesh globale, organizatat shqiptare t biznesit apo jo, private apo
shtetrore, jan ato q me historin e tyre t afrt kan rregjistruar m shum ekuilibr
dhe disi oroditje. Po roli i shtetit n kt epok t informacionit, a ka ndihmuar politika
e qeverive n kt betej? oroditja q ka ardhur nga kombinimi i situatave, mjeteve,
teknikave dhe mendsive sht nj cilsi q i karakterizon organizatat shqiptare duke i
vn ato prpara alternativs s krijimit t nj identiteti. N nj mjedis t till sfida m e
madhe e drejtuesve shqiptar sht krijimi i nj koncepti bashkkohor dhe m realist pr
organizimin dhe proceset q e realizojn at.
Ky kapitull prmbledh dhe diskuton literaturn kryesore t ktij krkimi, duke u
fokusuar si tek njohja e faktorve, ndikimi i faktorve ne rastin e Shqiprise n sistemin e
informacionit kontabl .
N fillim shqyrtohet literatura e sistemit t informacionit kontabl (SIK), cila sht
historia e zhvillimit t tij n bot dhe n Shqipri. Padyshim do t shqyrtohet n dy plane
si pr kontabilitetin, ashtu dhe pr IT si shtylla kryesore teorike t ktij punimi. Kapitulli
vijon duke trajtuar literaturn e rolit t SIK n organizat, shoqri etj. Karaketristikat e
SIK dhe roli i burimeve njerzore t prfaqsuar nga kontabilistt, specialistt e IT,
auditet, t jashtm dhe t brendshm, punonjsit e sistemit tatim-taksa, dhe padyshim roli
i CEO n organizatat shqiptare zn nj vend t rndsishm n shqyrtimin e literaturs
n kt punim.
Shqyrtimi i literaturs z nj pesh t rndsishme n edukimin dhe formimin profesional
t kontabilistve, edukimi n auditore, n trajnim dhe cili sht roli i universitetit pr t
prputhur sa m mir dijet n shkoll dhe tregu i puns. Cili sht sot n Shqipri roli i
kontabilistve dhe profesionet q lidhn me t?
Edukimi dhe formimi profesional i specialistve t IT si dizenjatort e SIK, roli i tyre n
ndrtimin e strukturs arkitektonike, prsosjen e mtejshme t tij, mirmbajtjen e SIK
gjat gjith ciklit t jets, kto jan trajtuar hap pas hapi n sipas studimit pilot n FAF
sha, KESH sha.

18
2.1.Mbi teorin e sistemit informacionit kontabl dhe rishikimi
literaturs.
Nisur nga modeli konceptual i krkimit pr t folur pr teorin dhe rishikimin e literaturs
do t fillojm me sistemet e informacionit kontabl.

Figura 2.1. Modeli konceptual i disertacionit

Sistemi informacionit kontabl (SIK) ka pa diskutim nj rol shum i madh n drejtimin e
nj sistemi ekonomik. T gjith ata q kan lidhje me jetn e nj njsie ekonomike,
aksionert, furnitort, bankat, shteti, etj. dshirojn t ken nj kuadr t prpikt dhe t
prditsuar t ecuris s njsis ekonomike. Aksionert krkojn t din mbi situatn
financiare dhe performancn e njsis ekonomike me qllim q t marrin vendime n
lidhje me investimin e tyre n kt njsi. Furnitort dhe kreditort kan nevoj t ken
informacion n lidhje me faktin nse njsia ekonomike do t jet e aft q t shlyej
detyrimet ndaj tyre apo jo. Shteti ka nevoj pr informacion n lidhje me rezultatet e
njsis ekonomike dhe llogaritjen e detyrimeve tatimore t saj ndaj shtetit. Pr informacion
n prgjithsi ka nevoj dokush pr t marr vendime ekonomike n lidhje me burimet
q zotron ose do t ket dhe burimet e sigurimit t tyre, si dhe me prdorimin e ktyre
burimeve. Pr kt qllim ndrtohen sistemet e informacionit kontabl, t cilat sigurojn
dhe informacionin e nevojshm pr marrjen e vendimeve. N kt sistem informacioni
kontabiliteti ka nj rol t rndsishm pr t plotsuar krkesat pr informacion. Kjo
realizohet prej kontabilitetit nprmjet regjistrimit besnik dhe rigoroz t t gjitha
ngjarjeve ekonomike me t cilat njsia ekonomike sht e lidhur dhe sa her q krkohet por
zakonisht n fund t nj priudhe apo cikli t caktuar kontabiliteti ofron pr prdoruesit e
informacionit kontabl pasqyra apo raporte t veanta mjaft t rndsishme pr t
kuptuar mbi situatn dhe gjndjen shndetsore t njsis ekonomike. T dhnat e
kontabilitetit jan pr m tepr t nj rndsie shum t madhe n procesin e marrjes s
vendimeve t drejtimit t njsis ekonomike. N kt kuadr kontabiliteti dhe
informacioni q ai siguron sht i nevojshm pr t gjitha nivelet e drejtimit ekonomik,

19
pr t gjith personat fizik apo juridik q kryejn nj aktivitet t caktuar ekonomik.
Detyra e nj sistemi kontabiliteti sht t prpunoj t dhnat ekonomike nga veprimet e
kryera n njsin ekonomike. Ai mund t konsiderohet si sistem prpunimi t dhnash,
e kryer kjo me dor apo me ndihmn e kompjuterve. Gjithashtu, kontabiliteti sht
nj pjes e rndsishme e kontrolleve t brendshme t njsis ekonomike. Ai
organizohet edhe pr t siguruar informacion n lidhje me realizimin e procesit t
kontrolleve t brendshme t njsis ekonomike. Sistemet e informacionit kontabl
mbledhin dhe prpunojn t dhna nga veprimet dhe ngjarjet, i organizojn ato n
forma t nevojshme (dobishme) dhe i komunikojn rezultatet tek vendimmarrsit.
Kto sisteme jan jetsore pr vendime efektive si pr prdoruesit e jashtm ashtu dhe pr
prdoruesit e brendshm t informacionit. Aktualisht me rritjen e kompleksitetit t
operacioneve t biznesit dhe rritjes s nevojave pr informim, sistemet e informacionit
kontabl bhen dhe jan m t rndsishm se m par. Aktualisht, t gjith vendim-
marrsit kan nevoj t ken njohurit baz sesi funksionon sistemi i informacionit
kontabl. Kto njohuri i japin vendim-marrsve nj avantazh konkurues, sepse ata
kuptojn m mir kufizimet e informacionit, matjen e kufizimeve dhe zbatimin potencial
t tij.

2.1.1 Prkufizimi i sistemit informacionit kontabl (SIK)

Nga autor t huaj dhe vendas ka shum prkufizime pr SIK, por n prgjithsi pjesa
m e madhe e tyre, n kto prkufizime e v m shum theksin tek roli i SIK n procesin
e vendimmarjes. Disa studiues anojn m shum nga qllimi i SIK disa nga elementt
prbers psh. Nga autort e vendas, Sistemi i informacionit kontabl, (SIK) sht
quajtur nj sistem informacioni q shrben pr mbledhjen, prpunimin dhe komunikimin
e t dhnave me qllimin raportimin dhe realizimin e proeseve t marrjes s vendimeve
sa m optimale, n prputhje me qllimet dhe objektivat kryesore t njsis
ekonomike.(Lati-Nao 2010 , fq. 43).

Figura 2.2 Sistemi informacionit kontabl . Burimi .Wood, 2007

20
Nj sistemi informacionit kontabl (SIK) sht nj sistem q mbledh, regjistron, ruan,
dhe proceson t dhna pr t prodhuar informacion pr vendimmarrsit (Binaj A., 2012)

Figura 2.3 Sistemi informacionit kontabl Burimi Binaj A, 2012

Ekzistojn prkufizime t ndryshme t SIK, i cili sht par si nj nnsistem i nj
sistemeve t informacionit t menaxhimit, dhe funksioni i tij kryesor sht t procesit t
transaksioneve financiare, si dhe transaksionet jofinanciare q ndikojn drejtprdrejt n
prpunimin e transaksioneve financiare (Hall A., 1998, fq. 9 ).
Prkufizimi:Sistem informacioni kontabl sht nj mbledhje e t dhnave dhe procedura
t prpunimit q krijon informacion t nevojshme pr prdoruesit e tij. (Simkin M.,
Bagranoff N., Norman C., 2005, fq. 45).
" Sistemi informacionit kontabl (Sipas Konferencs s Roms, shtator 2012) sht nj
sistem kompleks, i prbr nga element, t ndrlidhura n mnyr rigoroze t tilla si t
dhna informacioni, burimet njerzore, mjete IT, modele dhe procedura kontabl, q
prfshijn n thelb mbledhjen, klasifikimin, prpunimin, regjistrimin dhe ruajtjen e t
dhnave t kontabilitetit.
Nj SIK prbhet nga katr nnsisteme t mdha t cilat jan (Hall A., 1998, fq. 13):
Sistemi i procesimit t transaksionit, (TPS) e cila mbshtet opracionet e prditshme t
biznesit me dokumente t shumta dhe mesazhe pr prdoruesit n t gjith organizatn;
Sistemi i raportimit financiar, (SRF)e cila prodhon pasqyra financiare tradicionale, t
tilla si deklaratat e t ardhurave, bilancet, deklaratat e flukseve t mjeteve monetare,
kthimin e taksave, si dhe raportet e tjera t krkuara nga ligji;
Sistemi i aseteve fikse, (SAF) t cilat proceset e transaksioneve q kan t bjn me
blerjen, mirmbajtjen, dhe asgjsimin e aseteve fikse.
Sistemi i raportimit t menaxhimit, i cili siguron menaxhimin e brendshm me raportet
me qllim t veant financiare dhe informacioneve t nevojshme pr marrjen e
vendimeve, t tilla si buxhetet, raportet specifike q u nevojiten vendimmarsve (Hall A.,
1998, fq. 9),etj .

21
Figura 2.4 .Nnsistemet e SIK Burimi Prpunuar nga autori
Nj system informacioni kontabl sht: Nj grup komponentsh t ndrlidhur,
q bashkpunojn pr t arritur nj qllim (A. Binaj, 2012)

Figura 2.5 Komponentt e SIK Burimi Binaj A., 2012

Kontabilistt profesionist kan qen t shqetsuar me matjen e cilsis s t dhnave pr
disa koh (Strong M., Lee W., & Wang Y., 1997, fq. 107).

22
Mjedisi global i biznesit dhe sfidat e reja t e menaxhimit strategjik po ndryshon, si dhe
sfidat e menaxhimit t informacionit kontabl. Zyra e Qeveris t Kontabilitetit (GAO)
prcakton informacionin e menaxhimit si:
-Informacioni strategjik sht nj pjes kritike dhe e integruar e do kuadri t
prgjithshm t menaxhimit - Organizatat moderne jan br gradualisht t varur nga
teknologjit e informacionit, ajo sht br nj objektiv i domosdoshm prmes t cilit
pr t par vendimet m vitale t menaxhimit t prgjithshm.
Strategjik menaxhimit Informacionit zakonisht prfshin prcaktimin e nj misioni t
bazuar n segmente dhe nevojat e konsumatorve, vendosjen e proceseve thelbsore q t
prmbushin misionin; kuptimin e vendimeve kryesore q udhheqin proceset (Wang, R.
Y. & Strong, M., 1996, fq. 16) e duke mbshtetur ato vendime me informacionin e duhur
n dispozicion pr njrzit e duhur , kohn e duhur; dhe duke prdorur teknologji pr t
mbledhur, prpunuar dhe shprndar informacion n mnyra q prmirsojn ofrimin e
produkteve, mallrave dhe shrbimeve pr klientt (Shtetet e Bashkuara Zyra e Qeveris
Kontabilitet GOA).
Nj prpjekje shum e hert n matjen e cilsis s t dhnave SIK ishte nj qasje
statistikore pr matur gabimet n rezultatet e sistemeve t kontrollit t brendshm (Yu S.
dhe Neter J., 1973, fq. 351). Modeli matematik i sistemit kontabl dhe kontrollit t
brendshm sht zhvilluar nga Cushing (1974, fq. 26). M von studiuesit u zhvendos
pr n drejtimte e cilsis s t dhnave si ajo lidhet me popullsin e auditimit (Groomer,
S. M. dhe Murthy U., 1989, fq. 57). Modele t tjer paraqitn e procesin e kontrollit t
brendshm q u prgjigjet udhzimeve dhe rregulloreve pr auditort pr t vlersuar
prpjekje e menaxhimit pr t siguruar q t dhnat e kontabilitetit ishte t sakta (Hamlen
S., 1980, fq. 588.;Stratton O., 1981, fq. 64). Nj model i kontrollit t brendshm nga nj
sondazh i t dhnave t auditimit sht zhvilluar nga (Ford E.,& Nichols W., (1987). fq.
98). Disa studiues kan paraqitur nj rishikim t krkimit t sistemeve t informacionit si
ajo aplikohet pr kontabilitetin dhe t auditimin (Johnson, J. R., Leitch, R. A. & Neter, J.
1981, fq. 287). T tjert kan zhvilluar nj metodologji e cili siguron menaxhimin me nj
mas sasiore pr prcaktimin e cilsis s t dhnave n sistemet e informacionit
(Paradice, D. B. & Fuerst, W. L. 1991, fq. 218). Hulumtuesit kan prdorur edhe nj
sistem t mbshtetjes te vendim, qasje e kombinuar midis gjykimit njerzor dhe modeli
me baz procedurat. Kontabiliteti menaxherial brenda SIK sht par si i prfshir ne
projektimin dhe oprimin e sistemeve t kshillimit dhe informacionit financiare n
mjediset organizative (Birkett 1986, fq. 78).
Tre faktor ndikojn cilsin e kontabilitetit menaxherial (Xu, 2002):
pajtueshmria , e cila fokusohet n projektimin dhe funksionimin e sistemeve n fjal
n pajtim me rregulloret teknike dhe krkesat e raportimin e jashtm;
kontrolli, e cila sht pr t mbshtetur sistemet e menaxhimit t burimeve dhe t
kontrollit duke prfshir koston standarde dhe analiza e variancs, buxhetim fleksibl,
prgjegjsi kontabiliteti dhe masa t performancs s kontabilitetit;
Mbshtetja antikonkurruese , q sht sigurimi i shrbimeve financiare t ekipit
menaxhues pr t prmirsuar aftsin konkurruese t firms. Funksioni i kontabilitetit
sht par si nj nga prodhimet e shrbimeve financiare, e cila shton vler, dhe ekipi
menaxhues sht par si nj konsumator i ktyre shrbimeve (Birkett 1986, fq. 79).
Informacioni do t jet termi q ne do t hasim m tepr se cilido tjetr n kt punim.
Nj drejtues q t ket efektivitet n do fush t biznesit, para s gjithash, duhet t

23
kuptoj q informacioni sht burimi m me vler dhe m i rndsishm, n menaxhimin
e biznesit. Megjithat, ky koncept ngatrohet shpesh me konceptin e t dhnave.
Prkufizimi i SIK krkon q t kuptohen veorit e informacionit kontabl, t proesit
t prcaktimit t mnyrs s vlersimit dhe t komunikimit t informacionit.
Fillimisht duhet t prcaktohen konceptet baz t teoris s informacionit, t
prcaktohen se duhet t kuptohet me shprehjen informacion.Ka nj ndryshim
midis informacionit dhe t dhnave.

2.2. T dhnat dhe informacioni.

T dhnat paraqesin fakte t do lloji, ndrsa informacioni mund t prcaktohet m
ngusht, - si nj paraqitje e t dhnave e shoqruar me informacion cilsor si dhe me
mendime konkrete mbi situatn. Informacioni mund t merret nga vzhgimi i
drejtprdrejt ose nga komunikimi. Normalisht, drejtuesit marrin informacion
nprmjet komunikimit me vartsit apo me nivelet paralele t drejtimit, sepse nuk
sht e mundur q ata t ndrmarrin prsonlisht vzhgime t drejtprdrejta mbi t
gjitha veprimtarit pr t cilat mbajn prgjegjsi. Drejtuesit marrin informacion
nprmjet bashkbisedimit me vartsit e tyre ose nprmjet prmbajtjes q prcjellin
raportet zyrtare, disa prej t cilave prgatiten nga kontabilistt.
T dhnat kundrejt informacionit T dhnat jan nj sr faktesh si pr shembull
emri i nj punonjsi dhe numri i detaleve gjat nj periudhe t caktuar kohe
(zakonisht nj muaj), numri i inventarit dhe porosit e shitjes, (Ruseti B., Sevrani K.,
2005, fq 2) etj. Sic shihet n tabel tipe t ndryshme te dhnash, mund t prdoren pr t
paraqitur kto fakte. Njsia ekonomike mbledh t dhnat rreth:

Figura 2.6 e rrjedhjes s t dhnave n nj Biznes (Irwin/McGraw-Hill Company 1999

Ngjarjeve q ndodhin
Burimeve q preken nga ato ngjarje
Agjentt q marrin pjes n ngjarje

24
 Kur kto organizohen apo vendosen n nj far mnyre ato kthehen n
informacione. Informacioni sht nj koleksion faktesh t organizuara n at mnyr
q t mund ket vler t shtuar mbi vlern e vet fakteve

2.2.1. Koncepti i cilsis s t dhnave.

Tradicionalisht, cilsia e t dhnave shpesh ka qn prshkruar nga perspektiva e
saktsis. N ditt e sotme, krkimi dhe praktika tregon se cilsia e t dhnave duhet
t prcaktohet m tej saktsis dhe sht identifikuar se prfshin dimensione t shumta.
Megjithat, nuk ka prkufizim standart pr cilsin e t dhnave, t cilat jan pranuar
n kt fush (Klein, D., 1998, fq. 23.). T dhnat cilsore paraqisin botn reale, ato
mund t ken ndonjher vler t vogl, por duke vendosur disa relacione midis tyre
ato mund t marrin vler. Informacioni sht me shum se kaq. Rregulla dhe relacione
mund t vendosen pr t organizuar dhe pr t marr nj informacion t vlefshm dhe
t prdorshm. Shum dimensione t cilsis s t dhnave sipas (Xo H., 2002, fq 32)
jan identifikuar dimensionet cilsis s t dhnave jan: saktsia, e cila ndodh kur
vlera sht regjistruar n prputhje me vlern aktuale; timeliness, i cili ndodh kur vlera
e regjistruar sht brenda afatit kohor; plotsin, e cila ndodh kur t gjitha vlerat pr
nj variabl t caktuar jan t regjistruar, dhe qndrueshmri, e cila ndodh kur
prfaqsimi i vlerave t t dhnave, sht e njjt n t gjitha rastet. (Ballou, 1993
cituar nga Xo H., 2002, fq 33)
Tipet e t dhnave t krijuara varen nga relacionet e prcaktura nga ato
ekzistuese. Ato jan:

T dhnat Paraqiten nga

Alfanumerike Numra, grma dhe karaktere t tjera
Imazhe Imazhe grafik dhe piktura, fotografi .
Audio Tinguj, zhurma, tone
Video Pamje filmike ose fotografish

Tab. 1.1 Tipet e t dhnave

25
Figura 2.7. Lidhja e t dhnave me SIK Burimi Ballou (1982)
T gjitha burimet e t dhnave nga brenda dhe nga jasht kompanis t mbledhura s bashku
do t ruhen n nj baz t dhnash. Pas ksaj t gjitha t dhnat q kan formuar bazn e t
dhnave, ndryshuan duke prdorur softare n nj informacion m t dobishm pr t gjith
shfrytzuesit e informacionit. Ather t dhnat q kan qn konvertuar n informacionin e
dorzuar pr t gjith prdoruesit, q kan nevoj, si menaxhert ashtu edhe prdoruesit e
jashtm t kompanis. Sistemi informacionit kontabl gjeneron informacion q mund t
ndahet, prkatsisht:- Informacion i kontabilitetit financiar, informacion n formn e
pasqyrave financiare, bilanci vjetor me anekset e tij, pasqyra cash flowt, Pasqyra e
Ardhurave dhe Shpenzimeve (PASH), pasqyra e lvizjes s kapitalit. Marrja e vendimeve
ekonomike t sukseseshme varet n nj mas t madhe nga cilsia dhe niveli i
informacionit q zotron. Informacioni cilsor dhe i besueshm q merret nga pasqyrat
financiare t prgatitura nga kontabiliteti financiar sht shum i rndsishm pr marrjen
e vendimeve t sukseshm (Dhamo, 2010) dhe pr zhvillimin ekonomik t nj vendi, pr
zhvillimin e tregjeve financiare, pr nxitjen e hyrjes s investimeve t huaja dhe pr
stabilitetin ekonomik t nj vendi. Informacion i kontabilitet t menaxhimit (ose si
thrritet rndomt kosto-drejtimit ose menaxherial), informacione t dobishme pr
marrjen e vendimeve nga ana e menaxhimit kompetent pr kt proces.

26
Figura 2.8 Ndarja e SI n dy nndarje t mdha. Burimi autori punimit.
Dallimi kryesor i sistemit t informacionit kontabl dhe sistemin informacionit n
menaxhim (MIS) qndron n plotsin domethn sistemi informacionit t menaxhimit
mbulon t gjitha t dhnat e prmbajtura n organizat, t gjitha aktivitetet e prpunuara
dhe t prodhuara n organizat dhe shpesh informacioni sht prdorur nga njerzit n
organizat. Sistemi informacionit kontabl mbulon vetm lloje t caktuara t inputeve
dhe outputeve (Informacioni). Me fjal t tjera, sistemi i informacionit kontabl sht nj
nnsistem i informacionit t menaxhimit brenda nj organizate.
Teknologjia dhe SIK
Teknologjia sht nj komponent i prhapur dhe me rritje n lidhje me kontabilitetin dhe
ka treguar se ka ndryshuar rrnjsisht proceset e puns.
Krkimet e ndryshme n SIK e njohin n mnyr eksplicite kt faktor determinant .
Aktualisht, krkime t shumta jan duke u punuar n mnyr t dyfisht pr problemet
SIK -Kontabilitetit. Kjo sht veanrisht e dukshme n kontabilitetin menaxherial, ku ka
ndrlidhje ndrmjet detyrave menaxheriale dhe dizenjimit dhe prdorimit t SIK.
Faktort teknologjik, organizativ dhe njohja e pasiguris ndikojn n performancn e
organizats (Mauldin dhe Ruchala 1999, fq. 328)
Sistem informacionit kontabl sht nj nnsistem i informacionit m t rndsishm dhe
m i organizuar n menaxhimin e kompanis.
Sistemi informacionit kontabl dhe aktort
Informacioni kontabl prgatitet nga kontabilistt dhe organizata i krijon kushtet atij t
puns dhe ajo i plotson nevojat pr vete dhe krkesat e prdoruesve.

27
Figura 2.9 Konflikti dhe bashkimi i Kontabilistit, Prdoruesit dhe Organizata n (SIK)
Burimi : Malciu L., 1998, fq. 47
N kt fush pasqyrohen konfliktet e interesit q mund t lindin dhe ka katr qasje (L.
Malciu, 1998, fq. 56): Qasja e par ka si tem qndrore firmn dhe informacionin q ajo
dshiron t dij. Nse ne shikojm n tabeln e msiprme, kjo do t thot se rrethi
organizata sht fikse, dhe rrethi i kontabilistve paraqet dhe ndryshimin midis rrethit
prdoruesve dhe organizats. Qasja e dyt konsideron se rrethi i kontabilistve sht fiks
dhe ndryshimet e t tjerve n raport me t do t thot q kontabilisti sht ai q siguron
vllimin dhe cilsia e informacionit t dhn pr prdoruesit nga firmat. Qasja e tret ka
pr qllim pr t mbajtur konstant e rrethin e prdoruesve dhe "lvizja" e t tjerve n
lidhje me t. Qasja e fundit sht m e rndsishme, sepse ajo ka prioritet krkesa pr
informacionin kontabl nga konsumatort dhe sipas ksaj, ajo drejton ofertn pr
informacionin kontabl. N shum organizata, sistemi i informacionit kontabl sht i
vetmi sistem informacioni i krijuar zyrtarisht. Nga ana tjetr kontabiliteti sht gjuha e
komunikimit t informacionit ekonomik pr personat q kan interes mbi nj njsi
ekonomike, - (drejtuesit, aksionert, investituesit potencial, kreditort, sindikatat dhe
aparatet qeveritare, etj). Objektivi i kontabilitetit sht sigurimi i informacionit t
mjaftueshm pr plotsimin e nevojave t prdoruesve t ndryshm me kosto sa m t
ult. Me fjal t tjera, prfitimi q rrjedh nga prdorimi i sistemit t informacionit
duhet t jet m i madh se kostoja e funksionimit t sistemit t informacionit.Qllimi i
sistemit kontabl sht sigurimi i informacionit t duhur pr drejtuesit pr t
ndrmarr t gjitha llojet e vendimeve apo pr realizimin e funksioneve t tyre
drejtuese n prgjithsi. Sistemi i informacionit kontabl prbhet kryesisht nga
(output) nga pasqyrat financiare, raportet e drejtimit, pasqyrat e taksave e tatimeve,
raporte speciale etj

28
Figura 2.10. Sistemi informacionit kontabl Burimi Hoda, Hoxha, 2010
Ne t gjith ndrveprojme me sistemet e informacionit qoft personalisht, qoft
profesionalisht. Ne prdorim makinat automatike, punonjsit skanojn produktet
duke prdorur skanerat dhe bar codet, ne aksesojm informacione n internet, ne
marrim informacione nga ekranet me prekje n pika t ndryshme, si n
universitete, aeroprte, e t tjer. Edhe n t ardhmen, ne "do t varemi" akoma m
shum nga informacioni. Duke ditur ndikimin potencial t sistemeve t
informacionit si dhe duke qn t aft t fusim kto njohuri n pun, kjo do t rezultoj
n nj karrier t sukseshme personale, organizata q prmbushin qllimet e tyre dhe ne
t kemi nj cilsi m t lart jetese. Kompjuterat dhe sistemet e informacionit po e
ndryshojn n mnyr t vazhdueshme mnyrn se si organizatat bjn biznesin e tyre.
Ne sot jetojm n nj ekonomi informacioni. Nga ana e tij informacioni ka vler dhe
tregtia shpesh prfshin kmbimin e informacionit. Sistemet e bazuara n kompjuter
(CBS) (Botimi McGrew Hill, Ruseti B, Sevrani K., 2005, fq. 28) po prdoren
gjithnj e m shum pr t krijuar, ruajtur dhe transferuar informacion. Investuesit po
prdorin sistemet e informacionit pr t marr vendime disa miliona dollarshe,
institutet financiare po i prdorin pr t transferuar n mnyr elektronike biliona
dollar n mbar botn dhe prodhuesit po i prdorin pr t porositur furnizimet dhe pr
t shprndar mallrat shum m shpejt se ndonjher, kompjuterat dhe sistemet e
informacionit po ndryshojn shoqrin ton, biznesin ton, jetn ton. SIK sht i lidhur
pazgjidhshmrisht me ciklin e kontabilitetit figura e mposhtme e tregon m s qarti kt
lidhje.

29
Fig 2.11 Sistemi informacionit kontabl dhe cikli kontabl Burimi Botimi
Irwin/McGrew-Hill 1999.

2.3.Kostot dhe vlera e informacionit

Kontabilistt synojn t sigurojn informacionin e duhur pr personat e duhur n
sasin e duhur, n kohn e duhur dhe me nj kosto minimale. Kjo shtron pyetjen se
far do t kuptohet me shpejtsin, saktsin, prmbajtjen, dhe sasin optimale t
informacionit (SOI). Alternativat kan vler dhe kosto t ndryshme. sht e qart se
kontabilistt do ti ken parasysh kto elemente gjat proesit t grumbullimit dhe t
paraqitjes s informacionit kontabl. Psh., vendimet me cilsi m t mir mund t
ndrmerren duke vonuar afatin e marrjes s vendimit deri n momentin e disponimit
t informacionit t mjaftueshm dhe m t sakt.Vendimet mund t jen nxitse n
qoft se ato kan ndikim mbi t ardhmen. Pra, ka nj zon ndarse midis shpejtsis
s sigurimit t informacionit nga njra an dhe saktsis e cilsis s tij nga ana
tjetr.Prandaj, duhet krahasuar kostot e prmirsimit t informacionit me fitimin
potencial. Marrdhniet midis kostos dhe vlers t informacionit prfaqsohet nga
sasia optimale e informacionit dhe kosto minimale paraqiten n figurn e mposhtme
SOI)

30
Grafiku 2.1 Kostoja dhe vlera e informacionit Lati.L., dhe Naco M., 2010, fq. 24
Diagrama e msiprme shpreh faktin se kostoja e sigurimit t informacionit rritet me
nj ritm m t lart se sa rritja e sasis, prmbajtjes, saktsis dhe shpejtsis s
prcelljes s informacionit. Vlera e informacionit ulet pr shkak t rritjes s nivelit t
mbingarkimit t informacionit. Sasia, prmbajtja, saktsia dhe shpejtsia optimale e
transmetimit t informacionit pasqyrohet nga vija e ndrprer vertikale, ku diferenca
midis vlers dhe kostos s informacionit t transmetuar sht m e madhe.
Informacionet nga kontabiliteti do t rekomandoheshin t siguroheshin vetm n qoft
se vlersohet se prfitimi nga prdorimi i informacionit e tejkalon koston e
grumbullimit t tij. Pr t prcaktuar vlern e prfitimit nga sigurimi i informacionit,
n teori, duhet t vlersojm pasojat e ndrmarrjes s vendimeve nse disponohet nj
sasi e dhn e informacionit dhe t krahasojm pasojat q do t kt procesi i
vendimarrjes nse nuk disponohet ky informacion. N kt mnyr, vlersojm
pasojat e marrjes s vendimeve kur sht i vlefshm informacioni dhe prdorim
diferencn midis ktyre dy shifrave si matse e vlers s informacionit. Nqoftse kjo
vler sht m e madhe se kostoja, ather ky informacion duhet t sigurohet. Sistemi
informacionit i kontabl (SIK) si nj nga sistemet m t rndsishme n organizat ka
ndryshuar edhe mnyrn e saj, jo vetm mbi grumbullimn, edhe por prpunimin,
magazinimin dhe shprndarjen e informacionit. N ditt e sotme, gjithnj e m shum
informacioni dixhital dhe on-line sht shfrytzuar n sistemet e informacionit kontabl.
Organizatat duhet t ket nj qasje q vn sistemin informacionit kontabl, t lidhur
ngushtesisht me rolin e njeriut dhe e konsiderojn at faktor kritik n cilsin e
informacionit. Ata duhet t prqndrohen n faktort kritik nse ata jan pr t pasur nj
sistem informacioni kontabl me cilsi t lart. Cilsia e dobt informacionit mund t
ket efekte negative n vendimmarrje (Huang T., Lee W. & Wang Y., 1999).
Procesi transformimit t t dhnave n informacion. Kthimi i t dhnave n
informacion sht nj proces ose nj bashksi detyrash logjike t lidhura midis tyre
pr t arritur nj rezultat (outcome) t prcaktuar. Procesi i prcaktimit t relacioneve
n mnyr q t dhnat t kthehen n informacione' t vlefshme krkojn disa njohuri.
Njohuria sht nj dije dhe nj kuptim i bashksis s informacionit dhe mnyrave q

31
ky informacion t bhet i prdorshm, pr te mbshtetur nj detyr t caktuar ose arritjen
e nj vendimi.
N disa raste, e dhna organizohet dhe prpunohet mendrisht ose me dor. N raste t
tjera, prdoret kompjuteri. Pr shembull, nj menaxher mund t llogaris me dor shumn
e shitjeve t donjerit prej shitsve, ose kompjuteri mund t llogaris kt shum.
Ajo 'ka sht e rndsishme sht jo aq se nga vijn t dhnat apo si ato
prpunohen, por sa i prdorshm dhe me vler jan rezultatet. Pra, informacioni mund
t konsiderohet si e dhn q bhet m e vlefshme nprmjet aplikmit t njohurive.
Procesi i transformimit t t dhns n informacion tregohet n Figurn 2.12 .

Figurn 2.12 Procesi i transformimit t t dhns n informacion.Burmi Autori

2.4 Karakteristikat e sistemit informacionit kontabl

Q t jet i vlefshm pr menaxhert dhe marrsit e vendimeve, informacioni duhet t ket
karakteristikat. Kto karakteristika e bjn informacionin m t vlefshm pr
organizatn. N qoft se informacioni nuk sht i sakt ose i plot, mund t merren
vendime q do t'i kushtojn qindra apo mijra dollar organizats ose do t investoj aty
ku nuk sht e nevojshme pr t. Pr m tepr, nse informacioni nuk sht i lidhur me
situatn, nuk ohet tek marrsit e vendimeve n kohn e duhur apo sht -shum
kompleks pr t'u kuptuar, ai mund t humbas efikasitetin.
Karakteristikat e SIK
Karaktristikat q e bjn SIK t dobishm:
Saktsia Sistemi informacionit kontabl (SIK) i sakt do t thot pa gabime. Shpesh,
informacion i pasakt merret si rezultat i futjes s t dhnave t pasakta n procesin e
transformimit (njihet shpesh si GIGO (garbage in, out) GIGO sht nj koncept t
prbashkt pr shkenca kompjuterike dhe matematik: cilsia e prodhimit prcaktohet
nga cilsia e inputeve, n qoft se t dhnat jan t pasakta dhe jan imputuar n nj
program, athere dhe informacioni ( outputi ) do t jet i pasakt (Brooks D, Becker B,
and . Marlatt J, 1981, fq 250)
Kuptueshmria Informacioni prezantohet n nj mnyr q mund t prdoret (Binaj A.,
2012) Sistemi informacionit kontabl (SIK) duhet t paraqitet n mnyr t till q ai t
jet informues dhe pa ekuivok, pr ata prdorues t pasqyrave financiare q kan njohuri
t mjaftueshme n fushn e financs, pr t kuptuar pasqyrat financiare. Nse nj
informacion i t njjtit transaksion shpjegohet n pjes t veanta t pasqyrave financiare,
ather sistemi informacionit kontabl (SIK) duhet t prmbajn referencat prkatse
(Hoda H., dhe Hoxha H., 2010, fq. 13).

32
Rndsia. Zvoglon pasigurin duke ndihmuar n parashikimin e asaj q do t ndodh
ose konfirmon far ka ndodhur tashm (Binaj A., 2012 ). Sistemi informacionit kontabl
(SIK) paraqet t gjith informacionin material q ndikon n gjndjen financiare,
performancn financiare dhe fluksin e paras s njsis ekonomike raportuese.
Informacioni n kto pasqyra konsiderohet material, nse mungesa ose pasaktsia n
prezantimin e tij do t ndikonte n vendimet ekonomike t prdoruesve t pasqyrave
financiare.
Besueshmria. SIK shte i besueshm ose pa gabime dhe paragjykime si dhe pasqyron
n mnyr t vrtet ngjarjet dhe aktivitetet. (Binaj A., 2012) Pr shembull, nse baza
ligjore apo shuma e nj krkese pr zhdmtim n nj proces gjyqsor sht e
diskutueshme, ather nuk do t ishte e drejt q nj njsi ekonomike raportuese ta njihte
shumn e plot t dmit n bilanc, (Dhamo S., 2010)
Verifikueshmria. Nj koncept konsesual natyra e informacionit sht e till q njrz.t ndryshrn
tentojn t prodhojn t njjtin rezultat.
Lehtsia e prdorimit. Mund t merret kur nevojitet dhe n nj format q mund t prdoret.
Plotsisa Nuk l jasht asgj q sht e rndsishme Sistemi informacionit kontabl
(SIK) duhet ta japin t gjith informacionin e nevojshm pr t paraqitur nj pamje t
vrtet e t drejt t pozicionit financiar, performancs financiare dhe flukseve t paras
t njsis ekonomike raportuese.
Bowe n
Yu 1973 1993
Wa ng Cus hi ng Johns o
Sa ra ph Engl i s h Fi rth 1998 Se ge v Zhu Bi rke tt 1974 n 1981
Factors 1989 1999 1996 1996 1995 1986 Fi e l ds
1986
Hua ng Ni chol s Groom
1999 1987 e r 1989
Roli top manaxherit po po po po po po
Cilesiai e sherbimeve dhe
standartet po po po
Roli dhe manaxhimi i
cilesisie po po po po po po
Trainimi po po po po
Strukturar organizacionale po po
Natyra e dizenjimit
produkt/sherbim po po
Qasjet (kontroll dhe
prmirsim) Menaxhimi i po po po po
Mardheni
punonjes/personel po po po
Menaxhimit t cilsis
Furnizuesi po po po
Vlersimi i performancs
dhe shprblimet
(prgjegjsi pr DQ) po po po
Manaxhimi ndryshimit po
Faktoret e jashtem po
Vleresimi kosto perfitim po po
Kontrollii po
Auditimit
brendshem(Sistem,
proces) po
Kontrolli inputit po
Fokusimi nga konsumatori po
Sigurimi vazhdimsise po
Tabela 2.2: Faktort q ndikojn n cilsin e t dhnave Burimi Xu, 2002

33
2.5 Sistemet e informacionit t menaxhimit (MIS)
Sistemet e informacionit t menaxhimit (MIS) u japin kompanive avantazhe konkurues
duke ju ofruar informacionin e duhur, tek prsoni i duhur, n formn e duhur dhe n
kohn e duhur.

2.5.1 Qllimi dhe funksionet e MIS

Qllimi kryesor i nj MIS sht t ndihmoj nj organizat t prmbush qllimet e saj
duke br q menaxhert t interesohen gjithnj e m shum pr operacionet e
organizats, n mnyr q ata t mund t kontrollojn, t organizojn dhe t planifikojn
n mnyr me efektive dhe me efiente. Shkurtimisht, nj MIS ju ufron menaxherve
informacionin dhe suportin pr marrjen vendimive efektive si dhe ju ofron feedback n
lidhje me operacionet ditore. Kshtu, nj MIS ju shton vler proceseve n
organizat. Pr shembull, nj MIS prodhimi sht nj bashksi sistemesh t integruar do
MIS sht nj bashksi e integruar nnsistemesh, t cilat prgjithsisht jan t
organizuara nprmjet linjave funksionale brenda nj organizate. Kshtu, nj MIS
financiar prfshin nnsistemet q kan t bjn me raportet financiar, analizn e fitimit
dhe t humbjes, analizn e kostos dhe prdorimin dhe menaxhimin e fondeve. Shumica e
nnsistemeve funksional ndajn disa burime harduerike, t dhnat dhe nganjher dhe
prsonelin. Edhe pse rritja e eficencs s MIS sht e rndsishme, t gjith
menaxhert (duke prfshir dhe menaxhert e SIK) duhet t vlersojn q nj nga
rolet m t rndsishme t MIS sht prmirsimi i efektivitetit duke ofruar
informacionin e duhur, tek prsoni i duhur, n mnyrn e duhur, n kohn e duhur.

2.5.2 Inputet e sistemit t informacionit t menaxhimit

T dhnat q futen n MIS e kan origjinn nga burimet e brendshme dhe ato t
jashtme. Burimi i brendshm m i rndsishm i t dhnave pr nj MIS jan TPS-t e
ndryshme t organizats. Nj nga aktivitetet m t mdha t TPS sht t mbledh dhe t
ruaj t dhnat q dalin si rezultat i transaksioneve t biznesit. N do transaksion
biznesi, aplikimet e TPS te ndryshme bjn ndryshime dhe azhornojn bazat e t dhnave
t organizats. Pr shembull, aplikimi q ka t bj me faturat ndihmon t azhornoj
bazn e t dhnave t pagesave q duhet t' i bhen kompanis, n mnyr q menaxhert
t din se kush i ka borxh kompanis. Kto baza t dhnash t azhornuara jan burimet
kryesore t brendshme pr SIK.

34
Figura 2.13 Karakteristikat e TPS prodhimit:Botimi Irwin/McGrew-Hill 1999
Kompanit q kan implementuar nj sistem ERP (Enterprise Resource Planning),
bashksia e bazave t t dhnave q ju shoqrohen ktyre sistemeve jan nj burim i
brendshm i rndsishm i t dhnave pr MIS-in. Burime t tjera t brendshme t
organizats jan ato q vijn nga zonat e ndryshme funksionale t firms. Burimet e
jashtme t t dhnave prfshijn ato t dhna q prfshijn klientt, furnitort,
konkurentt dhe stockholders-at, si dhe burime t tjera, ashtu si sht psh. interneti. Pr
m tepr, shum kompani kan implementuar extranetet, q i lidhin ato me kto njsi
dhe i lejon ata t kmbejn t dhna dhe informacione. Prodhon raporte"hard-copy" ose
"soft-copy". Disa raporte MIS-i printohen n letr dhe konsiderohen raporte "hard-
copy". Shumica e raporteve afishohen n ekranet e kompjuterave dhe n kt rast
konsiderohen raporte "soft-copy". Prdoren t dhna t brendshme q jan t
vndosura n sistemin kompjuterik. Raportet e MIS prdorin pik s pari t dhnat e
brendshme q gjnden n bazn e t dhnave n kompjutr. Lejon "end-users" t
hartojn raportet e tyre t personalizuara. Edhe pse n ndrtimin e raporteve dhe
implemetimin e raporteve komplekse t MIS prfshihen analistt dhe programistt, t
cilt mbledhin t dhna nga shum burime, "end users" ndrtojn gjithnj e m shum
raportet e tyre, t cilat prodhohen mbi bazn e kushteve (query) n bazat e t dhnave
dhe duke prodhuar kshtu raportet baz. Nevojitet krkes nga ana e prdoruesve pr
raportet e prodhuara nga prsoneli i sistemit. Kur prsoneli i sistemeve t
informacionit ndrton dhe implementon raporte t MIS, nevojitet nj krkes formale
n departamentin e sistemeve t informacionit.

2.5.3 Struktura e MIS

Shum organizata strukturohen n zona ose linja funksionale. Kjo struktur funksionale
paraqitet prgjithsisht nprmjet nj grafiku, i cili tregon zakonisht, nnpresidentt t
vendosur nn presidentin. Disa nga zonat funksionale tradicionale jan kontabiliteti,
financa, marketingu, prsoneli, projektimi dhe krkimet shkencore, shrbimet legale,
menaxhimi opracione/produkt dhe sistemet e informacionit MIS-i mund t ndahet
n kto linja funksionale pr t prodhuar raporte t adaptueshme sipas funsioneve t
vecanta . Nj MIS Finance ofron informacione financiare jo vetm pr ekzekutivt,

35
por edhe pr nj bashksi njerzish q ju duhet t marrin vendimet m t mira bazuar
n aktivitetet e dits.(Ruseti B., Sevrani K., 2005, fq 43). Pra, MIS financiar sht nj
sistem informacioni q ofron informacione financiare t gjith menaxherve financiare
brenda nj organizate Nn-sistemet e MIS financiar (FMISs) (Diamond J., and Khemani
P., 2006, fq. 98) jan: parashikimet financiare, sistemet e fitim/humbje dhe ato t
kostos, prdorimi dhe menaxhimi i fondeve, auditimi MIS i burimeve njerzore, i
quajtur ndryshe dhe MIS i personelit (Al-Mashari M., Zairi M., 2000 fq, 297) sht nj
sistem informacioni q ka t bj me aktivitetet q lidhen me punonjsit si dhe me
punonjsit e mundshm t organizats (Blackburn R., & Rosen B., 1993, fq. 55). Meq
funksionet e prsonelit lidhen me t gjitha funksionet e zonave t tjera n nj biznes, MIS
i burimeve njerzore luan nj rol t rndsishm n sigurimin e suksesit t organizats.
Nn-sistemet prfshijn:
planifikimin e burimeve njrzore
seleksionimin dhe punsimin e personelit
trajnimet dhe aftsimin e tyre
prcaktimin e detyrave dhe skedulimet
administrimin e pags baz dhe t t ardhurave.
Sistemet e informacionit gjeografik
Gjithnj e m shum sht rritur numri i menaxherve q duan t'i shohin t dhnat n
nj form grafike. Nj sistem informacioni gjeografik (geographic information systems
GIS) sht nj sistem kompjuterik i aft t mbledhi, t ruaj, t manipuloj dhe t
afishoj gjeografikisht informacionin, q do t thot q t dhnat t identifikohen nga
vendndodhja e tyre. Nj GIS i lejon prdoruesit t iftzoj hartat e paravizatuara ose
hartat q do t vizatohen me t dhna tabulare q prshkruajn aspekte t nj zone t
caktuar gjeografike.

2.5.4 Sistemet e mbshttjes s vendimeve (DSS)

Nj DSS sht nj bashksi e organizuar njrzish, procedurash, softuersh, baza t
dhnash dhe pajisjesh q prdoren pr t mbshttur marrjen e vendimeve pr probleme
specifike si dhe zgjidhjen e ktyre problemeve. Fokusi i nj DSS (Asemi, A., Safari,
A. & Zavareh A., 2011, fq. 168) sht efektiviteti i vendimmarrjes kur ndeshet me
probleme t pastrukturuara ose gjysm t strukturuara t biznesit. DSS ofron potencialin
pr t patur fitim m t madh, kosto m t ulta si dhe produkte dhe shrbime m t mira.
Psh., nj organizate shndetsore prdor DSS-t pr t regjistruar dhe reduktuar kostot.
Ashtu si pr nj TPS dhe nj MIS, (Al-Mashari M., & Zairi M., 2000, fq. 299) edhe
nj DSS ndrtohet, zhvillohet dhe prdoret pr t ndihmuar organizatn n
prmbushjen e objektivave dhe qllimeve t saj.

2.5.4.1 Karakteristikat e DSS

DSS kan nj trsi karakteristikash q i lejon ato t jen nj mjet mbshttes menaxhimi
efektiv. N prgjithsi, nj sistem i mbshtetjes s vendimeve mund t kryej funksionet e
mposhtme:
Mban nj sasi t madhe t dhnash t marra nga burime t ndryshme. Psh.,
sistemet e avancuara t menaxhimit t bazave t t dhnave dhe magazinat e t dhnave i
lejojn marrsve t vendimeve t krijojn informacione n bazat e t dhnave nprmjet

36
prdorimit t DSS, ofron raporte dhe paraqitje fleksibl. Menaxhert mund t marrin
informacionet q duan n formate q ata kan nevoj. Ofron si tekste ashtu dhe paraqitje
grafike. Ai mund t shoh kostot e nj projekti dhe mund t "grmoj"dhe t
shoh kostot pr do faz, aktivitet dhe detyr t projektit. Kryen analiz komplekse, t
sofistikuar dhe krahasime, duke prdorur paketa softuersh t avancuara. Mbshtt
metodat "optimization", Duke mbshttur t gjitha tipet e metodave t marrjes s
vendimeve, nj DSS u jep vendimmarrsve q t prdorin kompjuterin pr aktivitetet
e vendim-marrjes. Disa nga aftsit kryesore t DSS-ve prfshijn: (Asemi, A., Safari, A.
& Zavareh, A., 2011, fq. 171)
Mbshttje pr fazat e zgjidhjes s problemit.
Mbshtetje pr frekuenca t ndryshme t vendimit.
Mbshttje pr struktura t ndryshme t problemeve.
Mbshtetje pr nivelet e ndryshme vendimmarrjes.

2.5.4.2 Sistemet e mbshttjes s vendimeve n grup

Metodat e DSS kan rezultuar si m t mirat n vendimmarrjen e t gjitha niveleve t
prdoruesve t veant. Megjithat, shum nga teknikat dhe metodat e DSS nuk jan t
prshtatshme pr nj ambjent vendimmarrsish n grup. Menaxher kan nevoj pr
metoda efektive q t'u asistojn n marrjen e vendimeve ne grup. Nj sistem i mbshtetjes
s vendimeve n grup (group decision support systems-DOSS), i quajtur ndryshe
sistemi i mbshtetjes s grupit apo nj sistem i kompjuterizuar i puns n grup, konsiston
n shumicn e elementve q prbejn DSS, plus software t GDSS q nevojiten pr t
ofruar nj suport efektiv n vendimmarrjen n grup.

2.5.5 Sistemi i mbshtetjes s ekzekutivit

Meq ekzekutivet e nivelit m t lart shpesh kan nevoj pr suport t specializuar kur
duhet t marrin vendime strategjike, shum kompani kan ndrtuar sisteme q ju asistojn
ktyre vendimmarrsve t ekzekutivit. Ky tip sistemi, i quajtur sistemi i mbshtetjes s
ekzekutivit (executive support system-ESS), sht nj DSS e specializuar q prfshin
gjith harduert, softuert, t dhnat, procedurat dhe njrzit q prdoren pr t asistuar
ekzekutivet e nivelit m t lart brenda nj organizate. N disa raste, nj ESS, e quajtur
ndryshe sistemi i informacionit t ekzekutivit (executive information system-ESI)
(Jones W., & McLeod R., 1986, fq. 231) mbshtt veprimet e antarve t bordit t
drejtorve, t cilt jan prgjegjs prpara aksionerve. Nj ESS sht nj tip special i
DSS dhe ashtu si nj DSS, nj ESS sht ndrtuar pr t mbshtetur vendimmarrjen e
nivelit m t lart t organizats. Megjithat, t dy sistemet kan ndryshime t
rndsishme. DSS-t ofrojn nj sr analizash dhe modelimesh q i lejon
prdoruesit t bjn analizn e problemit, pra, i lejon prdoruesit t'u prgjigjen
pyetjeve. ESS-t paraqesin informacione t strukturuara n lidhje me aspektet
e organizates e q ekzekutivt i vlersojn si t rndsishm, pra, me fjal t tjera,
ato i lejojn prdoruesit t pyesin drejt, t krkojn pyetjet e drejta. Nj ESS efektive
duhet t ket aftsit t mbshtes marrsit e vendimeve t ekzekutiv: n lidhje me
organizimin dhe planifikimin strategjik, menaxhimin e krizave, e t tjera. Mbshtetje
pr prcaktimin e nj vizioni m t plot. Mbshtetje pr planifikimin strategjik.
ESS mbshtt gjithashtu planifikimin strategjik. Planifikimi strategjik prfshin
prcaktimin e objektivave afatgjata, duke analizuar pikat e forta dhe t dobta t
37
organizats, duke predikuar tendencat n t ardhmen dhe duke projektuar zhvillimin e
linjave t reja t produkteve. Gjithashtu, ai prfshin planifikimin e blerjeve t pajisjeve
t reja, analizn e bashkimeve t mundshme si dhe marrjen e vendimeve t vshtira n
lidhje me reduktimin e numrit punonjsve (pr t ulur kostot) dhe pr t shitur asetet
nse sht e nevojshme n kushte t pafavorshme ekonomike.
Mbshtetje pr organizimin strategjik dhe punsimin e njerzve. Ekzekutivet e
nivelit m t lart shqetsohen pr strukturn organizative. Pr shembull, vendimet
n lidhje me krijimin e nj departamenti t ri apo reduktimin e numrit t punonjsve
merren nga menaxhert e nivelit m t lart. A duhet t departament i sistemeve t
informacionit t ket nj shef tjetr? A duhet departamenti i kontabilitetit t
bashkohen nn varsin e nj nn-presidenti t ri nga shrbimet financiare? A duhet
departamenti i marketingut t ndahet sipas dy linjave kryesore t produkteve? Kto
dhe pyetje t tjera lidhn thellsisht me efektivitetin e t organizats dhe duhen t
mbshteten nga ESS. Marrja e vendimeve pr punsimin e stafit dhe pr nj
komunikim efektiv me punonjsit jan ndr vendimet m kryesore pr ekzekutivet.
Menaxhert e nivelit t mesm dhe atij m t ult marrin vendime pr stafin, por
vendimet e prgjithshme n lidhje me tipet dhe numrin e punonjsve n departamente
t ndryshme n organizat prcaktohen nga ekzekutivet e nivelit t lart. Prvec
ksaj, menaxhert e nivelit m t lart jan prgjegjs pr negocimet e punsimit.
Kshtu, ESS ndihmon n prcaktimin e vendimeve n lidhje me stafin,
prcaktimin e pagave t tyre, ndryshimet, prfitimet e punonjsve, si dhe
rregullat e reja t puns.
Mbshtetje pr kontrollon strategjik. Nj tjetr tip i vendimeve t ekzekutivve
lidhet me kontrollin strategjik, i cili prfshin monitorimin dhe menaxhimin e
tr opracioneve t organizats. Analiza "Goal seeking" mund t bhet pr do
zon kryesore pr t prcaktuar cfar performance kan nevoj kto zona pr t
plotsuar at cka pret organizata. Nj ESS efektive ndihmon menaxhert e nivelit t
lart t ken maksimumin e burimeve ekzistuese dhe kontrollin e t gjitha
aspekteve t organizats.
Mbshtetje pr menaxhimin e krizave. Edhe kur ka nj planifikim t kujdesshm
strategjik, mund t ndodh nj kriz. Shkatrrimet kryesore, duke prshir furtunat,
rrshqitjet e toks, trmetet, zjarret dhe sabotazhet, mund t "fikin" pjest kryesore
t nj organizate. Mbajtja e emergjencs n gadishmri sht nj tjetr prgjegjsi pr
ekzekutivt e nivelit m t lart. N shumicn e rasteve, planet strategjike t
emergjencs mund t realizohen me ndihmn e nj ESS. Kto kontigjente planesh
ndihmojn organizatat t mbulojn me shpejtsi rastet e emergjencs kur ndodh
nj kriz.

2.5.6 Inteligjenca artificiale

Disa filma dhe dokumentar shkencor jan realizuar mbi bazn e skenarve q kan t
bjn me sistemet kompjuterike dhe makinat inteligjente duke "intriguar" gjith
botn. Edhe pse ato jan treguar pr t krijuar efekte n film, ne shohim nj sr
aplikimesh reale t shum sistemeve t kompjuterave q prdorin konceptin e AI.
(Russell S., and Norvig P., 1995 fq. 8) Kto sisteme ndihmojn n prcaktimin e
diagnozave mjeksore, n zbulimin e burimeve natyrore, prcaktojn se cilat pajisje
mekanike nuk punojn apo projektojn dhe zhvillojn sisteme t tjera kompjuterash.

38
2.5.6.1 Inteligjenca Artificiale n perspesktiv
Sistemet e Inteligjencs Artificiale prfshijn njerzit, proedurat, harduert,
softuert, t dhnat dhe njohurit q nevojiten pr t krijuar sisteme kompjuterike dhe
makineri q demonstrojn karakteristikat e inteligjencs. Ktu prfshihen krkuesit,
shkenctart dhe ekspertt n lidhje me menyrn se si mendojn njrzit. Objektivi i
sistemeve AI bashkkohore nuk sht t zvendsoj krejtsisht marrjen e vendimeve
njrzore, por t replikoj pr disa probleme t mir-prcaktuara. Ashtu si dhe sistemet
e tjera t informacionit, qllimi kryesor i aplikimeve t inteligjencs artificiale n biznes
sht t ndihmoj organizatn t prmbushi qllimet e saj.
Duke filluar nga hapat e para t AI, krkimet n kt fush u fokusuan n zvoglimin
e makinave me sjellje inteligjente.

Figura 2.14. Struktura e AI Burimi (Russell S., and Norvig P., 1995 , fq. 32)
Disa nga karaktersitikat e sjelljes inteligjente prfshijn aftsin pr t vepruar si m
posht: Mso nga eksperienca dhe apliko njohurit e marra nga eksperienca. T
qnurit n gjndje t msosh nga situatat dhe ngjarjet e kaluara sht nj komponent i
rndsishm i sjelljes n mnyre inteligjente ,nj aftsi e qnieve njrzore, t cilt
msojn nga testimet dhe gabimet. T msuarit nga eksperienca nuk sht natyrale
pr kompjuterat por ata mund te programohen pr ta kryer kt aftsi. Sot, krkuesit
po zhvillojn sisteme kompjuterike q e prmbajn kt aftsi. Pr shembull, lojrat e
shahut t AI t kompjuterizuar mund t msojn pr t prmirsuar lojn e tyre kur
lujan me konkurentt njrzor. (Ruseti B., Sevrani K.,.2005, fq. 201) Prve t
msuarit nga eksperienca, njerzit aplikojn at q ata kan msuar n kushte dhe
situata t reja. Shpesh, individt marrin at 'ka ata kan msuar dhe prfituar nga nj
"aventur" dhe e aplikojn n nj rast tjetr. Nse kjo aftsi sht karakteristike pr
qniet njrzore, sht mjaft e vshtir pr t'u automatizuar tek kompjuterat. Akoma

39
sht e vshtir t ndrtohen programe q t'i lejojn kompjuterat q t aplikojn at
'ka ato kan msuar.
T dish t sillesh n nj situat komplekse. N biznes, ekzekutivet dhe
menaxhert e nivelit t lart ndeshen me tregje komplekse, me konkurent t
vshtir e sfidues, me rregulla qeveritare t komplikuara dhe me krkesn pr
forca pune. Edhe ekspertet njerzor bjn gabime kur ndeshen me situata t tilla.
Ndrtimi i kompjuterave q t sillen n situata komplekse krkojn nj planifikim
dhe nj programim t kujdesshm n kompjuter.
Te zgjidhsh problemin edhe n munges t .nj informacioni t rndsishm..
Ju mund te keni par filma ku kompjuterat ju prgjigjen komandave njrzore
me fjali si "Does not compute" (nuk e kryen nj llogaritje) ose "Insufficient
information" (informacion i pamjaftueshm). Sot, sistemet AI mund t kryejn
llogaritje t rndsishme, krahasime dhe t marrin vendime edhe n munges
t informacionit.
T prcaktosh se far sht e rndsishme. T njohsh se far sht vrtet e
rndsishme ndikon direkt n nj vendimmarrje t mir. do dit
"bombardohemi" me fakte dhe duhet t prpunojm nj "mal" me t dhna.
Prcaktimi se cilt element jan t rndsishm bn dallimin midis
vendimeve t mira dhe atyre q jan t destinuara t dshtojn.
T kuptosh imazhet vizuale. T qnurit i aft pr t kuptuar dhe interpretuar
korrektsisht imazhet vizuale sht nj proces kompleks pr sistemet e
kompjuterave. Makinat kan nevoj pr nj zgjerim t t kuptuarit t imazheve
vizuale, t quajtur sistem perceptiv. Ky sistem i lejon kompjuterat t "shohin" e t
"dgjojn" si njrzit dhe t "ndjejn" objektet.
T prpunosh dhe manipulosh simbolet. Njerzit shohin, manipulojn
dhe prpunojn simbole do dit. Imazhet vizuale i ofrojn nj tuf informacionesh
trurit ton. N t kundrt, kompjuterat e kan t vshtir t trajtojn prpunimin dhe
arsyetimin e simboleve. Edhe pse kompjuterat jan t shklqyer n llogaritjt
numrik, ata nuk jan aq t mir n prpunimin e simboleve dhe objekteve tre-
dimensionale. Megjithat, kompjuterat e sotme prpunojn dhe manipulojn
simbole deri n nj far baz (t kufizuar).

2.5.7 Sistemet ekspert

Sistemet ekspert t kompjuterizuar jan zhvilluar pr t diagnostikuar problemet, pr
t parashikuar ngjarjet n t: ardhmen dhe pr t zgjidhur problemet.
(Krishnamoorthy C.;. Rajeev S., 1996 fq. 23) Gjithashtu, ato jan prdorur pr t
projektuar produkte dhe sisteme t rinj, pr t rritur cilsin e mjeksis, etj.
Gjithashtu, sistemet eksperte jan prdorur pr t prcaktuar limitet e kreditit pr kartat
e kreditit.

2.5.7.1 Karakteristikat e nj sistemi ekspert (ES)

Nj ES ka disa karakteristika dhe aftsi( Ruseti B., Sevrani K., 2005. fq. 201 dhe
Krishnamoorthy C.; Rajeev S., 1996, fq 38), q prfshijn si m posht:
Mund t shpjegoj mnyrn e tyre t t arsyetuarit apo t sugjestionoj
vendime.. Nj ES mund t shpjegoj mnyrn e t arsyetuarit sipas s cils
arrihet n nj konluzion pr t aprovuar dhnien e nj aplikimi kredie t vecant.
40
 Tregon sjellje "inteligjente". Duke marr n konsiderat nj bashksi t dhnash,
nj sistem ekspert mund t propozoj ide apo metoda t reja pr zgjidhjen e
problemeve.
Projekton konkluzione nga relacione komplekse. ES mund t vleresojn relacione
komplekse pr t arritur konkluzione dhe pr t zgjidhur probleme. Pr shembull,
nj sistem ekspert i propozuar do t punoj me nj sistem prodhimi fleksibl pr t
prcaktuar prdorimin m t mir t mjeteve
Ofron njohuri t transportueshme. Nj nga aftsit e ES sht q ato mund t
prdoren pr t mbledhur dhe ruajtur ekspertizat njrzore, t cilat edhe mund t
humbasin.
Punon edhe n kushtet e paqartsis. Kto sisteme punojn nprmjet prdorimit
t probabilitetit, statistikave dhe heuristic-ave. Edhe pse kto karakteristika t
sistemeve ekspert jan "impresionuese", disa karakteristika t tjera kufizojn
prdorimin me suskses t tyre. Shumica e ktyre karakteristikave jan t
lidhura me problemet e kostos, kontrollit dhe kompleksitetit. Disa prej ktyre
karakteristikave jan:
Nuk prdoren gjersisht ose nuk jan t testuara. Edhe pse sistemet ekspert
po bhen t sukseshme, ato nuk jan t prdorshme n nj numr organizatash.
Me fjal t tjera, ato nuk jan ende t testura n kushtet e korporatave.
T vshtira pr t'u prdorur. Disa nga sistemet ekspert jan t vshtira pr
t'u prdorur dhe kontrolluar. N shum raste, krkohet asistenca e personelit
dhe e personave q punojn me kompjutera e t trajnuar n prdorimin e
sistemve ekspert, pr t ndihmuar prdoruesit q t prfitojn sa m shum
nga kto sisteme.
T kufizuar kryesisht n probleme prshkrues. Nj sistem ekspert i projektuar pr t
ofruar se si t riparohet nj makin, pr shmbull, nuk sht n gjndje q t
asistoj n vendimet n lidhje me at se ku dhe kur duhet t riparohet ajo. N
prgjithsi, sa m prshkrues t jet problemi, aq m i leht sht
implementimi nj sistemi ekspert pr t zgjidhur at.
Nuk jan "t gatshm" t punojn me njohuri "t prziera". Sistemet ekspert nuk
mund t punojn lehtsisht me njohuri baz q kan nj paraqitje mikse.
Njohurit duhet t paraqiten nprmjet rregullash t prcaktuara, nprmjet
karahasimit me raste t ngjashme apo dhe n mnyra t tjera t ndryshme.
Mundsi pr gabime. Edhe pse disa sisteme ekspert kan aftsi t kufizuara pr t
msuar nga eksperienca, burimi kryesor i njohurive sht nj ekspert human.
Nuk mund t levrojn njohurit e veta baz. Nj programues duhet t'i ofroj
sistemit instruksionet q i prcaktojn atij se si t msoj nga eksperienca
Gjithashtu, disa sisteme ekspert nuk mund t lvrojn njohurit e tyre baz, si
pr shembull, eliminimin e rregullave kontradiktore apo t teprta.
T vshtir pr t'u mirmbajtur. Prsa u tha dhe m sipr, sistemet ekspert jan t
vshtir pr t'u prditsuar. Disa prej tyre nuk jan adaptive apo q t'u prgjigjen
ndryshimeve t situatave. Shtimi i njohurive t reja apo ndryshimi i relacioneve
komplekse mund t krkoj aftsi programimi t sofistikuar.

41
 Kan kosto t larta ndrtimi. Sistemet ekspert kan kosto t larta pr t'u ndrtuar
kur prdorin gjuh programimi tradicional. Shum kompani kan filluar vetm
koht e fundit t prdorin SE.
Ndrtimi i SE sht prpjekje e nj ekipi, por sht e madhe krkesa pr prsonel dhe
prdorues me eksprienc brnda organizats. Ndrtimi i SE krkon nga disa muaj
n disa vite, ndrsa kostoja e marrjes s konsulentve pr ndrtimin e sistemit sht e
lart. N fakt, sht shum e rndsishme t gjenden dhe t bashkohen njrzit e
duhur q do t asistojn n ndrtimin e sistemit ekspert. Pjesmarrsit n ndrtimin dhe
prdorimin e sistemit ekspert prgjithsisht jan disa njerzit e prfshir n ndrtimin
dhe prdorimin e sistemit ekspert

Figura 2.15. Pjesmarrsit e sistemit ekspert (Ruseti B., Sevrani K., 2005. fq 206)
Eksperti i fushs (domain expert). Pr shkak t kohs dhe prpjekjeve t prfshirjes n
detyr, nj sistem ekspert ndrtohet pr t'iu drejtuar nj fushe specifike t njohuris. Kjo
fush e njohuris quhet domain. Domain expert sht nj individ ose nj grup
ekspertsh q mbledh njohurit n nj sistem ekspert. N shumicn e rasteve, eksperti i
fushs sht nj grup ekspertsh njrzor. Eksperti i fushs (individ ose grup) ka disa
nga aftsit e mposhtme:
Njeh problemin real.
Ndrton nj korniz t prgjithshme pr zgjidhjen e problemit
Formulon teorit n lidhje me situatn
Ndrton dhe prdor rregulla t prgjithshme pr zgjidhjen e problemit
Di kur duhen prishur rregullat ose principet e prgjithshme
Zgjidh problemin shpejt dhe me eficenc
Mson nga eksperienca e kaluar
Di se cfar sht e rndsishme dhe jo e rndsishme n zgjidhjen e problemit
Shpjegon situatn dhe zgjidhjen e problemit t tjerve
Inxhinieri i njohurive dhe prdoruesit e njohurive. Nj inxhinier njohurish
(knowledge engineer) sht nj individ q sht i trajnuar apo ka eksperienc
projektimin, ndrtimin, implementimin dhe mirmbajtjen e nj sistemi ekspert
Prdoruesi i njohurive (knowledge user) sht nj individ ose nj grup q prdor,
prfiton nga sistemet ekpsert. Prdoruesit e njohurive nuk kan nevoj pr ndonj
trajnim t mparshm n kompjutera apo n sistemet ekspert.

42
2.5.8 Realiteti virtual
Termi realitet virtual (virtual reality) sht prdorur mjaft von, n vitin 1989. n
fillim, ky term i referohej realitetit krejtsisht virtual (immersive virtual reality), n t
ciln prdoruesi zhytej krejtsisht n nj bote artificiale tre dimensionale e gjeneruar
krejtsisht nga nj kompjuter. Nj sistem realiteti virtual bn q nj ose disa
prdorues t lvizin apo t veprojn n nj ambjent t simuluar nga kompjuteri.
Simulimet e realitetit virtual krkojn paisje speciale q transmetojn pamje,
tingujt dhe ndjesit e nj bote t simuluar tek prdoruesi. Gjithashtu, kto paisje
mund t regjistrojn fjalt dhe lvizjet e pjesmarsve n programin e simulimit
Kshtu, prdoruesit jan n gjndje t ndjejn dhe t manipulojn objektet
virtuale ashtu sikur t ishin objekte reale. Ky stil natyral i ndrveprimit i jep
pjesmarsve ndjenjn e t qnurit t zhytur n nj bot t simuluar.
Disa aplikime t realitetit virtual
Ka me qindra aplikime te realitetit virtual, t cilt sa vijn e rriten n nj koh
kostoja e harduereve dhe e softuereve po bie dhe imagjinatat e njerezve jan t
hapura ndaj potencialit te realitetit virtual. Disa nga aplikimet m interesante t
realitetit virtual jan:
Mjeksi
Arsim
Tregu i "real estate"
Imazhe t gjeneruara me kompjuter etj.

2.6 SIK dhe SME-t

Sic thekson dhe King dhe Ismail (2007) n punimin e tyre se n shum studime sht
theksuar nevoja pr nj prshtatje ndrmjet strategjis s biznesit dhe teknologjis s
informacionit (IT). Megjithat, shum firma luftojn pr t arritur harmonizimin deri m
sot, ka pasur relativisht pak studime t harmonizimit dhe n veanti faktort q ndikojn
n harmonizimin n firmat e vogla dhe t mesme (SME). Rishikimet e literaturs mbi
sistemin e informacionit kontabl tregojn se shum studime kan analizuar
harmonizimin n mes faktorve t pasiguris dhe t dizenjimit t sistemit informacionit
kontabl (SIK) (Chong, V., 1996, fq. 434 ; Chenhall H., 1986, fq 20 Langfield-Smith
1997, fq. 225) ose harmonizimit midis faktorve t pasiguris dhe sofistikimi veanrisht
n mesin e firmave t mdha. Chang dhe Jevons Lee (1992) argumentuan se efektet e
ktyre faktorve mund t maten nga shkalla e krkesave t informacionit t nj firme, e
cila do t vihet n dispozicion nga firmat investuese n nj sistem m t sofistikuar t
prpunimit t informacionit. Megjithat, shum studime fokusohen mbi harminizimin
midis krkesave t informacionit dhe kapaciteteve t prpunimit t informacionit jan
shum t rralla, veanrisht n kontekstin e SME-ve. E njjta situat egziston edhe n
realitetin e firmave n Shqipr. Gjat punimit t kapitujve t gjetjeve do t vrtetohen
edhe n bizneset shqiptare . Mitchell (2000), argumenton se sistemi informacionit
kontabl mund t ndihmoj SME-t pr t menaxhuar problemet afatshkurtra n fusha t
tilla si koston, shpenzimet dhe rrjedhn e parave, duke siguruar informacion pr t
mbshtetur monitorimin dhe kontrollin. Shum studjues sugjerojn se SME-t kan
informacion t pakt t dobt pr menaxhimin dhe kontrollin dhe se vendimmarrja sht
kryesisht ad hoc (Marriot & Marriot 2000).

43
McMahon (2001), pr shembull, sugjeroi se kontabiliteti financiar ka mbetur burimi
kryesor i informacionit pr menaxhimin e brendshm n SME-t. Marriot & Marriot
(2000) gjithashtu sugjeroi se ndrgjegjsimi n mesin e menaxherve t SME-ve
ndryshon shum dhe q edhe me prdorimin e kompjuterve pr prgatitjen e
informacioneve t kontabilitetit t menaxhimit nuk sht n potencialin e saj t plot.

2.7. far sht nj sistem informacini (SI)?

Nj sistem informacioni (SI) sht nj tip i specializuar sistemi, q mund ta prkufizojm n
mnyra t ndryshme. Ashtu si u tha m lart; SI sht nj trsi komponentsh ose
elementsh t ndrlidhur q mbledhin (input), manipulojn (process) dhe afishojn
(output) dhe informacionet si dhe parashikon mekanizmin e feedback-ut pr arritjen e
nj objektivi: figura. 2.16)
Input
N nj sistem informacioni, input sht aktiviteti i marrjes dhe mbledhjes s t
dhnave psh pr t prgatitur pagesn e do punonjsi, duhet m par t dihet numri i
orve (diteve) t tij. Inputi mund t jet manual ose i automatizuar. Duke i marr nga
dokumenta baz, t dhnat merren nga kohshnuesit, faturat, mandate arktimet, konfermat
bankare, etj. Duke i ekuar direkt ose postuar nga regjistrimi i t dhnave nga karta e
punonjsit, shitjet nga njsia, nga arktimi i cashit, nga pagesa online e furnitorit, skaneri i
barkodit t hyrjeve daljeve etj

-
Figura 2.16. Komponentt e nj sistemi informacioni.
Feedback-u sht nj faktor pr suksesin operacional t nj sistemi.

2.7.1 Processing
N nj sistem informacioni, processing (prpunimi) ka t bj me konvertimin ose
transformimin e t dhnave n nj output t prdorshm. Prpunimi prfshin
kryerjen e llogaritjeve matematike, brjen e krahasimeve dhe marrjen n
konsiderat t aksioneve alterantive, si dhe ruajtjen e t dhnave pr prdorim t
mtejshm.

2.7.2 Output
N nj sistem informacioni, outputi ka t bj me prodhimin e informacionit t
prdorshm, zakonisht n formn e dokumentave dhe raporteve. Outpute jan
raportet finnaciare, (Bilancet, PASH, pasqyra e cash flow, lvizja e kapitalit)
(Hoda, Hoxha, 2010) ose borderot e pagave t punonjsve, raportet q ju drejtohen

44
menaxherve mbi kostot , devijimet e kostove nga kostot standarte, apo informacione q
ju jepen aksionerve, tatim taksave, bankave, agjencive qeveritare apo grupeve t tjera.
N disa raste, output-i i nj sistemi mund t jet input pr nj sistem tjetr. Pr
shembull outputi nga nj sistem q prpunon porosit e shitjes mund t prdoret si
input pr nj sistem q ka t bj me faturat e klientve. Shpesh her outputi nga nj
sistem mund t prdoret pr t kontrolluar sisteme apo njsi t tjera.. Harduere dhe
softuere kompjuterike t specializuar prdoren pr t krijuar projekte origjinale dhe
pr t'i modifikuar lehtsisht ato. Sapo kopja prfundimtare e projektit sht aprovuar,
softuert e projekteve krijojn faturn e materialeve, t cilat i kalojn prodhimit pr
t br porosit.
Outputet mund t prodhohen n forma t ndryshme. Pr nj kompjuter, printerat
dhe ekranet jan njsit m t zakonshme t outputeve. Gjithashtu, outputet mund t
jen grafik, tabela, dhe raporte ose dokumenta t ndryshme specifike.

2.7.3 Feedback
N nj sistem inforrnacioni, feedback sht outputi q prdoret pr t br ndryshime n
input ose n aktivitetet e prpunimit. Pr shembull, gabimet ose problemet mund t
bjn t nevojshme korrigjimin e t dhnave input ose t ndryshojn nj prpunim.
Feedbacku sht gjithashtu shum i rndsishm pr menaxhert dhe marrsit e
vendimeve. Pr shembull, outputi nga nj sistem informacioni mund t tregoj q
nivelet e shitjeve ditore po bien. N kt rast, feedbacku reagon pr nj problem
ekzistues dhe sinjalizon menaxherin q ka problem q duhet zgjidhur. Pr m tepr, nj
kompjuter mund t jet gjithashtu proaktiv duke parashikuar ngjarjet e mvonshme, n
mnyr q t mos ket m probleme. Ky koncept shpesh quhet parashikim (forecasting)

2.7.4 SIK i kompjuterizuar dhe manual

Ashtu si u tha m lart, nj sistem informacioni mund t jet manual ose i
kompjuterizuar , shmbull, disa analist investimesh mund t vizatojn me dor grafik
apo linja q t'i ndihmojn ata n marrjen e vendimeve pr investimet. Mbajtja e t
dhnave t stoqve (input) pr muajt e fundit ose pr vitet e fundit, bn q analistt t
ndrtojn mbi letr (prpunimi) e q i ndihmon ata t prcaktojn se cfar cmimesh te
stoqve kemi n ditt apo javt e ardhshme (output). Por gjithashtu, sisteme t
kompjuterizuar informacioni q jan t shklqyer pr kt gj. Pr sisteme t shumt
kompjuterash jan ndrtuar pr t ndjekur indekset e stoqve dhe pr t sugjeruar kur
duhen bler apo shitur sasira t tra stoqesh (programe tendencash) n mnyr q t
ken avantazhe n lvizjet e tregut. Shum sisteme informacioni filluan si sisteme
manuale dhe pastaj u kompjuterizuan. Megjithat, kompjuterizimi i sistemeve
manuale jo gjithmone do te thot performanc e sistemit. Nse nj sistem
informacioni manual dshton, kompjuterizimi i ktij sistemi vetm sa e "prefeksionon"
dshtimin e tij.

2.7.4.1 Sistemet e Informacionit t bazuar n kompjuter

Nj sistem informacioni bazuar n kompjuter (SIBK) sht nj bashksi e hardueri,
softueri, bazash t dhnash, telekomunikimesh, njerzish dhe procedurash q jan t
konfiguruara pr t mbledhur, manipuluar, ruajtur dhe prpunuar t dhnat q ato t
kthehen n informacion. Pr shembull, sistemi i borderos s nj kompanie, sistemi i
45
hyrjeve t porosive dhe sistemi i kontrollit t inventarit jan shembuj t SIBK.
Komponentt SIBK. Infrastruktura e teknologjis s nj biznesi prfshin harduert,
softuert, bazat e t dhnave, telekomunikimet, njrzit dhe procedurat q jan
konfiguruarar pr t mbledhur, manipuluar, ruajtur dhe prpunuar t dhnat q ato t
kthehen n informacion. Kjo infrastruktur sht bashksia e burimeve t ndara t
SI q formojn bazn e do SIBK individuale.

2.7.4.1.1 Harduert
Hardueri konsiston n pajisje kompjuterike q prdoren pr t kryer veprimin e
inputit, prpunimit dhe outputit. Njsit harduere prfshijn tastierat, njsit e skanimit
autor pajisjet q mund t lexojn karaktert magnetike t bojs si dhe shum pajisje t
tjera. Njsit e prpunimt prfshijne njsin qndrore t prpunimit dhe kujtesn
kryesore. Njsit e daljes jan t shumta dhe prfshijn njsit e kujtesave
sekondare, printerat dhe ekranin e kompjuterave.

2.7.4.1.2 Softuert
Softueret jan programe kompjuterash q qeverisin operacionet e kompjuterit.
Kto programe i lejojn kompjuterit, pr shembull t prpunoj ngjarjet ekonomike t
trupzuara n nj dokument baz, si fatur, flet dalje, mandate-arktimi, etj
Menaxhimi i cilsis s informacionit
Menaxhimi i cilsis s informacionit (IQM) luan nj rol jetik n procesin e
prshtatshmris s sistemit t informacionit kontabl (SIK) n organizat.
Informacioni cilsor po shfaqet si nj problem n bizneset e organizatave moderne sot
n bot. N mnyr t veant, niveli i cilsis s informacionit sht kritik pr t
gjith proceset e ciklit kontabl dhe ka nj ndikim t rndsishm n marrjen e
vendimeve t biznesit. Duhet t theksohet se organizatat moderne mbshteten n
prdorimin e sistemeve t informacionit kontabl pr proceset e kontabilitetit. Ekziston
nj nevoj n rritje pr krkime pr t ofruar njohuri n shtjet dhe zgjidhjet e lidhura
me IQM n miratimin SIK. N ditt e sotme, informacioni sht nj nga burimet
kryesore t prdorura dhe t aplikuara n organizata. Zhvillim informacion sht
esenciale pr prmirsimin ose zhvillimin e konteksteve t reja n mbshtetje t
menaxhimit, strategjis dhe marrjen e vendimeve (Wang, R. Y., Lee, Y. W., Pipino, L.
L. & Strong, D. M. 1998, fq. 105). Pr m tepr, menaxhimi informacionit sht i
rndsishm n organizatat q krkojn informacion cilsor t prmirsuar efikas dhe
efektiv n operacionet t tyre pr fitime m t larta dhe rritjen e produktivitetit. Pr t
marr vendime t rndsishme t biznesit, informacioni duhet t merret n konsiderat
pr do organizat q dshiron t kryej nj sr detyrash sa m mir. Cilsia e
informacionit fillon me cilsin e t dhnave dhe t jet i aft pr prdorimin e tyre me
efikasitet t lart. Sot sht nj dshmi e fort se shtjet e IQM jan br nj shqetsim
kritik pr organizatat (Lee, Strong et al 2002; 15). Aktualisht, prdoruesit krkojn
informacion me cilsi t lart e cila sht baz e krkesave t aktivitetit t biznesit dhe
t tregoj nj pun m cilsore me performance t lart n lidhje me partneritetin n
mes furnizuesit dhe konsumatorit. Sipas Lee, Strong (2002), rritja e sasis s t dhnave
ka rritur nevojn pr t dhna cilsore pr organizatat n mnyr q t kryhet mir
ruajtja e tyre, pr t pasur avantazhin konkurrues, dhe mbijetuar n ekonomin e sotme
globale. Kshtu, menaxhimi i t dhnave sht i rndsishm n organizatat, n mnyr

46
q t mbshtesin dhe zhvillojn departamente t ndryshme n korporatat nga duke br
t mundur proeset e puns t t gjitha llojeve, si dhe vendimmarrjen. Problemet e
cilsis s informacionit mund t ndikojn n operacionet, rritjen e kostos dhe uljen e
paknaqsis n pun duke rritur paknaqsine e klientit. N nj bot moderne, cilsia e
informacionit sht nj fuqi pr at q drejton biznesin drejt s ardhmes. Kjo sht pr
shkak informacioni cilsor mund t oj n sukses ndrsa informacioni jocilsor mund
t oj n dshtimin e biznesit (Redman C., 1998, fq. 2). Si pasoj , kriteret e cilesis s
informacionit kan konsiderata t rndsishme pr do organizat q dshiron t kryej
nj shumllojshmri t proceseve mir. N veanti, kontabiliteti I menaxhimit dhe
vendimmarrja jan t preokupuar \me prshtatshmrin e SIK pr krkesat e organizats
pr komunikimin dhe kontrollin e informacionit (Gordon dhe Miller 1976; fq. 65).
Argumenti prapa ksaj qndron se sistemet e informacionit kontabl shpesh nuk kan t
dhna me cilsi t lart. Po kshtu, Ismail dhe King (2005) tregojn se organizatave
mund tu mungojn njohurit dhe vizioni pr t prfshir sistemet e informacionit
kontabl; prve ksaj, atje ka ende probleme n procesin e zbatimit t kontabilitetit.
Megjithat, biznesi duhet t shihet si nj sistem q, duke prdorur informacion kontabl
t mir, krkon cilsi t dhna n organizatat pr t pasur performanc t lart, pr t
pasur avantazhin konkurrues dhe t mbijetoj n ekonomin e sotme globale. Kto jan
faktor kritik n nj kompani t mirorganizuar, pr t menaxhuar dhe operuar me
efikasitet t gjitha proeset n t gjith strukturat e saj. Pr m tepr, struktura
organizative sht e rndsishme pr t prmirsuar apo prshtatur sistemet SIK. Nj
sistem kontabl i mirprojektuar dhe mirmenaxhuar, mund t prmirsoj
performancn e puns dhe t rris efikasitetin e aktiviteteve n prgjegjsi n
kontabilitet. Gjetjet nga literatura tregojn se nj SIK sht nj aplikim specifik softwari
(Programi) dhe procesi i menaxhimit. Kaplan (1998) tregon se kontabiliteti i
menaxhimit n ndrmarrje duhet t veprojn jasht sistemit ERP pr shkak se i njjti
sistem nuk mund jap informacion pr kontabilitetit financiar. Pr m tepr,
marrdhnia n mes t sistemeve ERP dhe teknikave t kontabilitetit t menaxhimit nuk
ka ndryshime thelbsore. Megjithat, sistemet ERP jan konsideruar t jen burime t
rndsishme t dhnave pr praktika t reja n kontabilitet, por ato nuk jan nj nxitje
pr prshtatje pr teknikat e sistemit kontabl. Karakteristikat e teknikave kontabl jan
t ndryshme n numrin e elementeve. Pr m tepr, disa autor t tjer si Rom dhe
Rohde tregojn se integrimi i t dhnave n kontabilitet duhet t studiohet shum
ngusht (Rom A. & Rohde C. (2007, fq. 46). Te tjer autor Davila, Foster et al,
(2004); Ismail, (2009); Romney dhe Steinbart, (2009) shprehen se brenda organizatave
duhet t ket vmendje n standardet e kontabilitetit dhe ligjet e do vendi. Koht e
fundit, kur duke prshtatur SIK, disa organizata shitse t SIK kan br prshtatjen
sistemeve t kontabl duke marr parasysh prshtatjen me SNRFS deri n zgjidhjen
prfundimtare ligjore t tyre.

47
Figura 2.17. Menaxhimi cilsis s SIK. Burimi Manirath, Gao, 2011

2.7.5 Zgjedhja e SIK

N zgjedhjen e SIK-ut sipas studimit pilot n FAF sha ka kaluar n disa etapa
Etapa e par e procesit t zgjidhjes se problemit sht etapa e inteligjencs. Gjat ksaj
etape, prcaktohen problemet dhe mundsit potenciale. Informacioni mblidhet n lidhje
me shkakun dhe shtrirjen e problemit. Gjat ksaj etape, investigohen burimet dhe
kufizimet e mjedisit. N etapn e projektimit, hartohen zgjidhjet alternative t problemit.
N etapn e fundit t marrjes s vendimeve, etapa e zgjedhjes, krkohet t zgjidhet
njra prej alternativave t msiprme dhe q do t vihet n zbatim. N fakt, mund t jen
disa faktort q ndikojn n kt zgjedhje; edhe pse n dukje kjo zgjedhje duket nj
veprim i lehte, shpesh nuk rezulton e till. Zgjidhja e problemit prfshin marrjen e
vendimit dhe me tej. Ajo prfshin, gjithashtu, etapen e implementimit, n t ciln bhet
efektive zgjidhja. Etapa e fundit e procesit t zgjidhjes s problemit sht etapa e
monitorimit. N kt etap, marrsit e vendimeve vlersojn implementimin, duke
prcaktuar. se cila nga rezultatet e pritura u arritn dhe cilat procese duhen modifikuar
n kuadrin e nj informacioni t ri.
2.8. Zhvillimi i Sistemeve
T kuptosh zhvillimin e sistemeve sht e rndsishme pr t gjith, jo vetm pr
njrzit q jan t fushs s sistemeve t informacionit. N bizneset e sotme, punonjsit
dhe menaxhert n t gjitha zonat funksionale punojn sbashku dhe prdorin sistemet
e informacionit t biznesit. Si rezultat, prdoruesit e t gjith tipeve ndihmojn n
zhvillimin dhe n vlersimin e proceseve t zhvillimit t sistemeve.

2.8.1. Pjesmarrsit n zhvillimin e sistemeve

Zhvillimi i sistemeve efektive krkon prpjekjen e nj ekipi. Ekipi zakonisht prbhet
nga aksionert, prdoruesit, menaxhert, specialistt e zhvillimit t sistemit si dhe
personeli tjetr suport. Ky ekip, i quajtur ekipi i zhvillimit, sht prgjegjs pr prcaktimin
e objektivave t sistemeve t informacionit dhe t nj sistemi q shprndan kto objektiva
n organizat. N konteksin e zhvillimit t sistemit, aksionert (stakeholders) jan
individt t cilt prfitojn nga projekti i zhvillimit te sistemit, qoft nga ata vet, qoft
nprmjet zons funksionale q ata prfaqsojn. Prdoruesit (users) jan individt q
ndrveprojn me sistemin rregullisht. Ata mund t jen punonjs, menaxher, klient

48
apo furnitor. Pr projekte t mdha t zhvillimit t sistemeve, ku investimet dhe vlera e
sistemit sht shum e madhe, zakonisht prfshihen si pjes e ekipit edhe menaxhert
e nivelit m t lart, si presidenti i kompanise si dhe nnpresidentt funksional (t
financs, t marketingut, e kshtu me rradh).
N vartsi nga natyra e projektit t sistemit, ekipi mund t prfshij gjithashtu analistt
e sistemit dhe programuesit. Nj analist sistemi (system analyst) sht nj profesionist
i specializuar n analizn dhe projektimin e sistemeve t biznesit. Analistt e sistemit
luajn nj rol mjaft t madh kur ndrveprojn me aksionert dhe prdoruesit, me
menaxhimin, me shitsit dhe furnitort, me kompanit e jashtme, me programuesit e
softuereve, dhe prsonelin tjetr t SIK. Ashtu si nj arkitekt projekton nj ndrtes t re,
nj analist sistemi zhvillon nj plan t detajuar pr sistemin e ri ose at t
modifikuar. Programuesi (programmer) sht prgjegjs pr modifikimin ose hartimin e
programeve q t plotsoj krkesat e prdoruesve. Ashtu si nj konstruktor bn
konstruksionin e nj ndrtese t re ose rinovon nj ekzistuese, programisti merr planin
e analizs nga analisti dhe ndrton ose modifikon softueret e nevojshm.

Figura 2.18. Pamje prgjithshme zhvillimit t SIK Burimi: Ruseti, Sevrani (2005)

2.8.2 Faktort kritik t suksesit

Faktort kritik t suksesit (critical success factors-CSFs) jan faktor q jan
esencial pr suksesin e disa zonave funksionale t organizats. Kto CSF do t
konvertohen n objektiva specifike pr nj sistem mirmbajtje t pajisjeve t nj plani
t propozuar. Nj objektiv specifik mund t jet ai q "alarmon" planifikuesit e
mirmbajtjes kur nj pjes e pajisjes duhet t'i nnshtrohet nj mirmbajtje rutine
preventive (psh., pr pastrim apo lubrifikim). Nj tjetr objektiv mund t jet ai q
"alarmon" planifikuesit e mirmbajtjes kur nj material pastrues i nevojshm, vaj
lubrifikues apo niveli i inventarit i nj pjese ndrrimi bie posht nj limiti t

49
specifikuar. Pavarsisht nga prpjekjet pr zhvillimin e sistemeve t vecant, procesi i
zhvillimit duhet t prcaktoj nj sistem me objektiva performance dhe kostoje
specifike.

2.8.3 Objektivat e performancs

Shkalla n t ciln nj sistem funksionon ashtu si duhet matet nprmjet objektivave
t saj t performancs. Performanca e sistemit zakonisht prcaktohet nga faktor si m
posht:
- Cilsia ose vlefshmria e outputeve
- Cilsia ose vlefshmria e formateve t outputeve
- Shpejtsia me t ciln gjenerohet outputi

2.8.3.1 Objektivat e kostos

Prfitimi nga plotsimi i qllimeve n lidhje me performancn mund t balancohet
nga kostot e sistemit, duke prfshir:
Kostot e zhvillimit
Kostot e lidhura me nj aplikim sistemi t vetm
Investimet fikse n harduere dhe n pajisje t lidhura me t
Kostot operative t sistemit (kosto pr prsonelin, softueret, furnitort si dhe t
burimeve si psh. elektriciteti etj.)
Kostot e sistemit korent ose t metods s zgjidhjes s problemit zbriten nga
kostot q shoqrojn nj nivel t dhn performance, kontrolli dhe kompleksiteti n nj
sistem t ri apo t modifikuar. Balancimi i objektivave t performancs dhe t kostos
sht nj sfid pr qllimet e organizats.

2.8.4 Cikli i jets SIK

Procesi i zhvillimit t SIK quhet gjithashtu cikli i jets s zhvillimit s tij, (Gordon,
L. A. & Miller, D. (1976) pr shkak te aktiviteteve q i shoqrohen atij. Ashtu si do
sistem q duhet t ndrtohet, projekti ka kohn e puns dhe afatet, derisa SIK t
filloj t instalohet dhe pranohet. Jeta e sistemit vazhdon derisa lind nevoja t
mirmbahet dhe te rishikohet. Nse sistemi ka nevoj pr prmirsime sinjifikative q
vijn si rezultat i mirmbajtjes, nse ai duhet zvendsuar pr shkak t nj gjenerate t
re t teknologjis ose nse SIK ka nevoj pr ndryshime t mdha organizacionale,
duhet t iniciohet nj projekt i ri dhe cikli fillon nga e para. Nj fakt i rndsishm n
zhvillimin e sistemeve sht ai q sa m von t zbulohet nj gabim n SDLC, aq m i
kushtueshm sht korrigjimi i tij. SDLC m t zakonshme jan: tradicionale,
prototipi, zhvillimi i aplikimeve t shpejta (rapid application development RAD)
dhe "end-user development") (Xu H., 2009). Ne disa kompani, kto metoda jan
formalizuar dhe dokumentuar, kshtu q ndrtuesit e sistemit e kan mir t
prcaktuar se far duhet t bjn; n kompani te tjera prdoren metoda m pak
t formalizuara. N fazn e investigimit, (Al-Hiyari, Hamood , AL-Mashregy, 2013 fq.
29) problemet potenciale dhe oportuniteteve identifikohen dhe konsiderohen n dritn
e qllimeve t biznesit. Investigimi i sistemit prpiqt t'i jape prgjigje pyetjes: "Cili sht
problemi dhe cila sht zgjidhja m e vlefshme?" Rezultati kryesor i ksaj faze sht
prcaktimi i projektit t sistemit t informacionit pr t cilin jan krijuar problemet, duke
mar parasysh dhe oportunitetet, cilat jan burimet e pashfrytzuara t organizats dhe
50
cila sht analiza e sistemit q do t rekomandohet. Analiza e sistemit (Markus, M. L.
and Pfeffer, J., 1983 fq. 215).prpiqet t'i prgjigjet pyetjes "fare rfoli ka sistemi i
informacionit pr t zgjidhur problemin?" Kjo faz prfshin studimin e sistemit
ekzistues dhe proceset e puns, n mnyr q t identifikohen kufizimet, dobsit dhe
oportunitetet pr prmirsim. Rezultati kryesor i ksaj faze sht nj list me krkesa
dhe prioritete. Projektimi i sistemit (Abernethy, M.A.; Guthrie, C.H. 1994: 59).
prpiqet t'i prgjigjet pyetjes "far duhet t bj sistemi informacionit q t marr
zgjidhjen e problemit?" Rezultati kryesor i ksaj sht projektimi teknik q prshkruan
qoft sistemin e ri, qoft sistemin ekzistues . Projektimi i sistemit prshkruan n
mnyr t detajuar outputet e sistemit inputet dhe prdoruesit; specifikon hardueret,
softueret, bazat e t dhnave t telekomunikimit, prsonelin dhe procedurat; si dhe
tregon si kto komponente jan ndrlidhur me njeri-tjetrin. Implementimi i
sistemit(Abernethy, M.A.; Guthrie, C.H. 1994, fq. 55), prfshin krijimin dhe blerjen
e komponenteve t reja t sistemit, t detajuar n fazn e projektimit. Nj detyr e
rndsishme n kt faz sht trajnimi i prdoruesve. Rezultati i implementimit t
sistemit sht nj sistem informal operacional, i instaluar, q prmbush nevojat e biznesit,
pr t cilin ai sht ndrtuar. Qllimi mirmbajtjes dhe rishikimit t sistemit sht t
siguroj q sistemi punon apo do modifikoj at n menyr q t vazhdoj t
plotsoj nevojat n ndryshim t biznesit. sic tregohet n figuren 2., nj sistem n
zhvillim kalon nga njra faz n tjetrn

Grafiku 2.2 Cikli i jets SIK

2.8.5 Prototipet
Sipas prvojs n FAF sha, KESHH sha, MADA t studjuara n studimin pilot para
drejtuesve shtroheshin dy alternative:
T blejm nj program SIK-u t gatshm n treg dhe t njohur apo t porositim nj
prototip. Csht prototipi? Prototipi sht nj metod interaktive pr procesin e
zhvillimit t sistemit. Gjat do interacioni, identifikohen dhe analizohen (Romney M,
Steinbart J 2009 fq, 336) krkesat dhe alternativat e zgjidhjes s problemit, projektohen
zgjidhjet e reja si dhe implementohet nj pjes e sistemit. Prototipi fillon me krijimin e

51
modeleve t thjeshta e nnsistemeve m t mdha ose si nj version i nj shkallzimi t
mposhtm t tr sistemit. Pr shembull, nj prototip mund t ndrtohet pr t treguar
nj shembull formati raporti apo nj ekran pr futjen e t dhnave. Pasi sht ndrtuar dhe
detajuar, prototipi i raporteve dhe i ekranit t t dhnave prdoren si modele pr sistemin
aktual, i cili mund t ndrtohet duke prdorur gjith programimin. Modeli i par m i
thjesht ridetajohet duke formuar modelet e brezit t dyt e t tret, (Romney M,
Steinbart J., 2009, fq. 344) e kshtu me rradh derisa t ndrtohet komplet sistemi.
Nj faktor kryesor q ndikon cilsine e zhvillimit t SIK sht shkalla e ndryshimit q
shoqron projektin. Kjo prfshin q nga implementimi i prmirsimeve t vogla t nj
SIK ekzistues deri tek ri-inxhinieria. (Romney M, Steinbart J 2009 fq. 354) Ekipi i
projektit duhet t dij ku jan ata n kt spektr.

2.8.5.1 Prmirsimi i vazhdueshm kundrejt Ri-inxhinieris

Projekti i prmirsimit t vazhdueshm nuk krkon procese biznesi sinjifikative apo
ndryshime t sistemit t informacionit kontabl, as ritrajnimin e individeve; kshtu, kemi
nj shkall t lart t suksesit. Prgjithsisht, nga prmirsimet e vazhdueshme prfshijn
prmirsime t vogla, ato kan gjithashtu prfitime relativisht modeste. Nga ana tjetr, ri-
inxhinieria prfshin ndryshime thelbsore n mnyrn se si nj organizat kryen nj
biznes apo si i kryen detyrat. Faktort q lidhn me nj ri-inxhinieri t sukseshme jan po
ato q lidhn me do prpjekje t br pr t zhvilluar sisteme, duke prfshir
mbshtetjen nga ana e menaxherve t nivelit t lart, prcaktimin e qart t qllimeve t
organizats si dhe objektivat e zhvillimit t sistemeve, si dhe nj menaxhim t
kujdesshm t ndryshimeve. Projektet ri-inxhinierike t mdha tentojn t ken nj
shkall t lart rrisku, por gjithashtu kan nj potencial t lart pr prfitime t mdha n
biznes. Aftsia pr t menaxhuar ndryshime sht kritike pr suksesin e zhvillimit t
SIK . Sistemet e krijuara gjat zhvillimit t sistemeve shkaktojn ndryshime n
mnyr t paevitueshme. Pr shembull, ambienti i puns dhe sjellja e njerezve jan
n mnyr t pandryshueshme t ndikuara nga zhvillimi i nj sistemi informacioni t
ri. Menaxhimi i ndryshimeve krkon aftsin pr t njohur problemet ekzistuese dhe
potencialet (sidomos ato q kan t bjn me prdoruesit) dhe t ndaj me to
mundsin pr t patur sukses nga sistemi i modifikuar apo i ri. Disa nga problemet m t
zakonshme q lindin nga nj sistem i modifikuar apo nj sistem i ri jan:
Frika se mos punonjsit humbasin punn e tyre, fuqin apo influencn brenda
organizats
Besojn se sistemi i propozuar mund t hapi m shum pun se sa t'i eliminoj ato
Paknaqsia pr t punuar me "njerzit e kompjuterave"
Ankthi se mos sistemi i propozuar do t ndikoj negativisht n alternimin e strukturs
s organizats
Besojn se problemet e reja q do t hasen do t jen m t mdha sesa ato q
zgjidh sistemi i propozuar ose q sistemi sht zhvilluar nga njerz te cilt nuk jan
familjar me problemet
Mungesa e dshirs pr t msuar metoda apo proedura t reja

2.8.6 Prdorimi i procesit formal t siguris s cilsis

Zhvillimi i SIK krkon (studimi pilot FAF sha) nj kmbim konstant t kostos dh
skedulave drejt cilsis. Historikisht, zhvillimi i softuerve aplikative i mshojn m

52
shum skedulimit dhe kostove duke dmtuar n nj far mnyre cilsin. Teknika t tilla
ashtu si sht standarti ISO 9000 jan ndrtuar pr t prmirsuar cilsin e sistemeve t
informacionit. ISO 9000 jan Standarte Ndrkombtare t Cilsis (1987), q
ndihmojn bizneset t prcaktojn dhe dokumentojn proedurat e tyre t cilsis
pr produktet dhe shrbimet. Ato mund t prdoren n do tip biznesi dhe jan t
pranuara nga e gjith bota pr t konfirmuar cilsin e sistemeve t informacionit. Shum
organizata me IS kan inkorporuar ISO 9000, menaxhimin total t cilsis (total quality
managment) si dhe principe t kontrollit statistikor t proceseve pr t prodhuar
softuert e tyre. Shpesh, pr t siguruar cilsin e proceseve t zhvillimit t sistemeve dhe
t produkteve t prfunduara, organizatat me IS formojn grupet e tyre t puns q merren
me sigurimin e cilsis e q punojn me ekipin e projektit, duke i inkurajuar ata q t
vendosin standarte. Konsiderata n lidhje me projektimin special t sistemeve. Nj numr
karakteristikash sistemesh speciale duhen marr n konsiderat gjat projektimit logjik
dhe atij fizik. Kto karakteristika prfshijn procedurat e regjistrimit (sign-on),
prpunimet interaktive, dialogun interaktiv, parandalimin e gabimeve dhe zbulimin e tyre
si dhe procedurat alternative t emergjencs.

2.8.6.1 Procedurat e regjistrimit

Gjate projektimit t sistemit vendosen metodat e kontrollit t sistemit (studimi pilot FAF
sha.). Pr mbrojtjen e sistemeve nga shum probleme, si pr shembull vjedhjen e t
dhnave konfidenciale, prdoren metoda t ndryshme t lufts kundr ktyre problemeve.
Ndr m t prhapurat sht procedura e sign-on, q konsiston n identifikimin e
numrave, fjalkalimeve si dhe procedura t tjera q nj individ sht i detyruar t kryej
pr t aksesuar burimet e kompjuterit. Sistemi sign-on, sht nj proedur q i lejon
prdoruesit t ket akses n sistemin kompjuterik. Aplikimi sign-on sht nj proedur
q i lejon prdoruesit t startoj dhe prdor nj aplikim t veant. (studimi pilot FAF
sha.) Kto procedura mundsojn sigurin q vetm individt e autorizuar t mund t
aksesojn nj aplikim apo nj sistem t vecant. Identifikimi nnkupton identifikimin nga
ana e kompjuterit vlefshmrin e prdoruesit. Kur prdorim nj numr identifikimi apo
nj fjalkalim kemi kaluar nprmjet procedurs s identifikimit. Verifikimi prfshin
futjen e nj kodi shtes prpara se t jepet aksesi. S fundi, autorizimi i lejon prdoruesit
q t ket akses n pjes t caktuara t nj sistemi apo t nj aplikimi.

2.8.6.2-Prpunimi interaktiv.
Sot, shumica e sistemeve t kompjuterve lejojn prpunimin interaktiv. (studimi pilot
FAF sha.) Nprmjet ktij tip sistemi, njerzit ndrveprojn direkt me componentt e
prpunimit t sistemit nprmjet terminaleve apo PC-ve t lidhura n rrjet. Sistemi dhe
prdoruesi i prgjigjen njeri-tjetrit n koh reale, q do t thot "n pun sekonde".
Prpunimi interaktiv n koh reale nnkupton prdorimin e nj sistemi me karakteristika
projektimi speciale pr prdorim t leht, si pr shembull nj sistem me menu, komanda
ndihm ("help"), ristartimi programi, etj. Elementt e mposhtm sigurojn nj dialog
t mir interaktiv gjat fazs s projektimit t sistemit:
Qartsia. Sistemi i kompjuterit duhet t ket nj gjuh q t prdoret dhe
kuptohet lehtsisht nga prdoruesi.
Koha e prgjigjes. Do t ishte ideale q sistemi i kompjuterit t kishte nj
koh prgjigjeje normale, t prafrt me at q do t jepte nj njeri pr t

53
 njjtin lloj dialogu.
Qndrueshmria. Sistemi duhet t prdor komanda, fraza, fjal dhe tasta
funksionesh t njjta pr t gjitha aplikimet.
Formati. Sistemi duhet t prdor nj format atraktiv dhe paraqitje terheqse
t ekranit. (ngjyrave, ndricimeve si dhe pozicioni i informacionit n ekran
duhet konsideruar me shum kujdes).
Zhargoni. do dialog duhet t shkruhet me terma lehtsisht t kuptueshm. Lejohet
vetem "zhargon" i specialistve t SIK.
Respekti. T gjith dialogt duhet t ndrtohen profesionalisht dhe me respekt.
Nuk duhet t lejohen dialog t till si "Ju keni br nj gabim fatal."

2.8.6.3 Parandalimi, zbulimi dhe korrigjimi i gabimeve

Koha m e mir pr t dalluar gabimet sht n fazn e projektimit ose testimit.
Gjat instalimit apo pasi sht vn n pun sistemi, sht me e kushtueshme dhe
harxhon m shum koh q t gjnden gabimet si dhe problemet me t cilat ato
lidhen. Kontrolli i inputeve ruan integritetin dhe sigurin e t dhnave. Disa kontrolle
t inputeve prfshijn njerzit q prdorin sistemin; t tjera kontrolle prfshijn
njrzit q lidhn me t dhnat. Qllimi kryesor sht zvoglimi i gabimeve, duke
mbrojtur kompjuterat nga inputi i t dhnave t padshirueshme. (studimi pilot FAF
sha.). Kontrollet e prpunimit kan t bjn me aspekte t prpunimit dhe t ruajtjes.
Kontrollet e outputeve. Kto kontrolle zhvillohen pr t siguruar q outputet jan marr
korrekt. Ne shum raste, outputet e gjeneruara nga sistemi kompjuterik regjistrohen
n nj skedar q tregon raportet dhe dokumentat e gjeneruara, kohn e krijimit si dhe
destinacionin e tyre fundor. Kontrollet e bazave t t dhnave kan t bjn me sigurimin
q nj baz t dhnash t jet efiente dhe efektive. Kto kontrolle prfshijn
prdorimin e nnskemave, numrat identifikues dhe fjalkalimet, pa t cilat nj
prdorues i ndalohet aksesi i disa t dhnave dhe informacioneve. Shum prej ktyre
kontrolleve ofrohen nga sistemi i menaxhimit t bazave t t dhnave. Kontrollet e
telekomunikimeve ndrtohen pr t siguruar nj transferim t kujdesshm dhe t
besueshm t t dhnave dhe informacioneve nga sistemi. Disa kontrolle t tilla
prfshijn harduere dhe softuere si dhe pajisje t tjera q sigurojn komunikimin
korrekt, ndrkoh q eliminojn mundsin pr mashtrime apo krime. Pajisjet dhe
sistemet ekspert q prdoren pr t mbrojtur nj rrjet nga aksesimi i paautorizuar,
jan shembuj t ktyre kontrolleve. Kontrolle t ndryshme pr personelin
ndrtohen dhe implementohen n mnyr q t sigurohet q vetem personeli i
autorizuar t ket akses n pjes t sistemit. Kontrollet e personelit prfshijn
prdorimin e numrave t identifikimit dhe fjalkalimeve q i lejon nj numr t caktuar
njrzish t aksesojn t dhne apo informacion. Pajisje sigurie apo t identifikimit
((studimi pilot FAF sha.) ndalojn hyrjen e personave t paautorizuar n ambjentet
ku gjenden facilitetet e sistemeve t informacionit. Pasi ndrtohen kontrollet e
msiprme, ato dokumentohen n nj numr manualesh standarte, q tregojn se
si kontrollet do t implementohen.

2.8.7 Rndsia e suportit nga ana e shitsave ose projektuesve.

Kur nj individ blen nj kompjuter personal apo kur nj kompani (studimi pilot FAF
sha.) me eksperienc do t blej nj kompjuter t shtrenjt, sistemi duhet t mbahet

54
nga nj ose disa shitsa. N disa raste, shitsi ofron vetm harduert dhe softuert. Ne
raste t tjera, shitsi ofron shrbime shtes, si pr shmbull, n lidhje me projektimin,
instalimin dhe mirmbajtjen e sistemit. Disa nga faktort q duhen marr n
konsiderat pr zgjedhjen e shitsit ose prodhuesve t SIK-ut jan:
Besueshmria dhe stabiliteti financiar i shitsit
Tipi i shrbimit t ofruar pas shitjes
Mallrat dhe shrbimet e ofruara prej tij si dhe gjndja e stokut
Dshira e shitsit pr t treguar produktet e tij
Aftsia e shitsit pr t riparuar harduert
Aftsia e shitsit pr te modifikuar softueret e tij
Aftsia e shitsit pr t ofruar trajnime pr personelin e SIK dhe prdoruesit e
sistemit
Vlersimet pr shitsin nga organizatat e ndryshme

2.8.8 Vlersimi dhe zgjedhja e alternativave n projektimin e

SIK-u
Hapi fundit n projektimin e nj SIK-u sht vlersimi i alternativave t ndryshme si
dhe zgjedhja e asaj alternative q do t japi zgjidhjen m t mir pr qllimet e
organizats. Vleresimi paraprak (studimi pilot FAF sha.) fillon pasi jan par gjith
propozimet e bra. Qllimi i ktij vleresimi sht q t hiqet dor nga propozimet e
padshiruara. Disa shits mund t eliminohen duke investiguar propozimet e tyre si
dhe duke i krahasuar ato me kriterin origjinal. Ato q duken t favorshme, krkohet
t bjn nj prezantim formal ekipit t analizs. Vlersimi prfundimtar fillon me nj
investigim t detajuar t propozimeve t ofruara ng shitsit e mbetur pas zgjedhjes
s par. Shitsve duhet t'ju krkohet q t bjn nj prezantim prfundimtar si
dhe demostrim t plot t sistemit. Demostrimi duhet t jet mundsisht sa me
gjer me kushtet aktuale te operimit. Aplikime t tilla si borderoja, kontrolli inventarit,
faturat, duhet t merren parasysh duke prdorur nj volum t madh t dhnave Pas
prezantimit final dhe demostrimit, organizata bn vlersimin dhe
seleksionimin prfundimtar. Duhen marr n konsiderat faktor t till si
krahasimet e kostove performanca e harduereve, data e drgimit, mimi,
fleksibiliteti, lehtsirat pr backup mundsia e trajnimeve n lidhje me softuert,
si dhe mirmbajtja. Do t ishte mir t krahasoheshin shpejtsit e kompjuterave,
kapacitetet e ruajtjes si dhe karakteristika t tjera t ngjashme, por sht e
nevojshme gjithashtu q t analizoheshin me shum kujdes karakteristikat e
SIK t propozuara nse plotsojn objektivat e organizats. Edhe pse prdoren
procedura ekzakte pr t br vleresimin prfundimtar si dhe zgjedhjen nga
organizatat, egzistojn dhe disa teknika t tjera ashtu si jan: konsensusi i grupit,
analiza kosto/fitim, testet e "benchmark"-ut. N konsensusin e grupit, caktohet nj
grup vendimmarrs dhe i jepet prgjegjsia pr t marr vendimin prfundimtar
dhe pr te br zgjedhjen. Prgjithsisht, n kt grup bjn pjes ata q marrin
pjes n analizn dhe ndrtimin e sistemit. Analiza kosto/fitim Analiza kosto/fitim
sht nj teknik q liston kostot dhe fitimet e do sistemi t propozuar. E shprehur
n vlera monetare, t gjitha kostot krahasohen me t gjitha fitimet. Kjo teknik
prdoret pr t vlersuar opsionet n lidhje me kostot, pr t zgjedhur m tej se cilin
shits hardueresh dhe softueresh do te zgjidhni. Test i "benchmark"-et (studimi pilot

55
 FAF sha.) sht nj egzaminim q krahason t operuarit e SIK nn t njtat kushte.
Edhe pse shum kompani publikojn testet e tyre t "benchmarket"-it, mnyra m e
mir pr do organizat sht t ndrtoj testet e saj dhe pastaj t'i prdor ato pr t'i
krahasuar pajisjet q i duhen.

2.8.9 Ngrirja" e specifikimeve t projektit.

Nga fundi i fazs s projektimit, (studimi pilot FAF sha.) nj organizat ndalon
ndryshimet e mtejshme n projektimin e SIK. Specifikimet n lidhje me
projektin, ather thuhen se jan "t ngrira". Ngrirje e specifikimeve t projektit t
SIK do t thot q prdoruesi mendon se projekti sht i pranueshm Nj problem q
shpesh lind nga implementimi i do projekti madhor sht "dredhimi i sistemit".
Meq prdoruesit e kuptojn m shpejt si SIK do t punoje si dhe cilat jan nevojat
e tyre, ata fillojn t krkojn ndryshime nga projekti origjinal. do ndryshim
mund t jet relativisht i vogl, prandaj ekipi i projektit tenton t zgjeroj fushn e
projektit dhe t inkorporoj ndryshimet e krkuara. Megjithat, bashkimi i t gjitha
ndryshimeve t vogla mund t jet sinjifikativ; implementimi i gjith
ndryshimeve t vogla mund t vonoj projektin apo/ose t rris kostot n mnyr t
ndjeshme. Nj shmbull i zakonshm sht ai i krkimit t nj raporti t ri q nuk
sht parashikuar n projektin origjinal. Por kjo krkes mund t shoqrohet me nj
krkes pr nj tjetr raport, e kshtu me rradh. Menaxhert me eksperienc t
projektit vendosin kontrolle formale n lidhje me fushn e projektit. Nj komponent i
rndsishm i ktij procesi sht marrja n konsiderat e kostove dhe skedulimeve pr
do ndryshim t krkuar; s'ka rndsi se sa i vogl sht ndryshimi apo kur duhet
br. Shpesh, prdoruesit dhe ekipi i projektit bashkpunojn derisa vendosin
prioritetet n lidhje me t gjitha ndryshimet e krkuara.

2.8.10 Kontrata dhe prshtatja me pajisjet harduerike.

Nj nga hapat m t rndsishm (studimi pilot FAF sha.) n implementimin e SIK
sht hartimi i nj kontrate t mir. Shumica e shitsve ofrojn kontrata standarte;
sidoqoft, kto kontrata hartohen pr t mbrojtur interesat e shitsve dhe jo
domosdoshmrisht nevojat e organizatave n blerjen e pajisjeve kompjuterike.
Gjithnj e m shum, organizatat po prdorin konsulentt e jashtm dhe firmat ligjore
pr t'i ndihmuar ata n hartimin e kontratave t tyre. Kto kontrata saktsojn se
far presin ekzaktsisht nga shitsi i SIK dhe far ndrveprimi do t ket midis
shitsit dhe organizats. Aty vendosn t gjitha specifikimet n lidhje me pajisjet,
softueret, trajnimet, instalimin, mirmbajtjen e t tjera. Pr m tepr, kontrata cilson
afatet kohore pr seciln etap si dhe fazat e instalimit dhe t implementimit, po
ashtu dhe far ndodh nse shitsi kalon afatet apo hasen probleme. Disa
organizata prfshijn vendosjen e klauzolave ndshkimore n rast se shitsi nuk
sht n gjndje t'i prgjigjet detyrimeve n datn e specifikuar n kontrat si dhe
detyrimet e mirmbajtjes dhe backup-in.

2.8.11 Raporti i projektit

Specifikimet e SIK jan rezultatet prfundimtare t projektimit t tij. Ato prfshijn
nj prshkrim teknik, i cili detajon outputet, inputet dhe ndrfaqsin e prdoruesit t
sistemit, po ashtu komponentet harduere, softuere, bazat e t dhnave,

56
 telekomunikimet, personelin dhe procedurat si dhe mnyrn se si kto
komponente jan t lidhura me njra tjetrn. Specifikimet prmblidhen n nj
raport t projektit, i cili sht rezultati kryesor i projektimit t sistemit. Raporti i
projektit reflekton vendimet e marra pr projektimin e sistemit dhe prgatitjen e
mnyrs s implementimit.

2.8.12 Implementimi i SIK

Pasi sistemi i informacionit kontabl dizenjohet, nj sr detyrash duhet t kryhen
prpara se sistemi t instalohet dhe t jet gati pr t punuar. Ky proces, i quajtur
implementim i SIK, prfshin blerjen, blerjen ose ndrtimin e tyre, prgatitjen e
personelit, punsimin dhe trajnimin e personelit, prgatitjen e t dhnave dhe t
vendit ku do t vendoset serveri, instalimin, testimin, start-up dhe pranimin nga ana e
prdoruesit (FAF sha). Pr t patur komponentt e nj SIK, organizatat mund t
blejn n qoftse nuk i disponojn harduert kompjuterike si dhe burimet e tjera(
Mir sht q kur bhet porosia e softuerit duhet t kihet parasysh edhe kostua e
harduerve si dhe pajisjeve t domosdoshme pr instalimin e sistemit. Gjat
implementimit, organizatat duhet t identifikojn dhe zgjedhin nj ose m shum
shitsa sistemi informacionesh. Nj shits SIK sht nj kompani q ofron harduere,
softuere, sisteme telekomunikimi, baza t dhnash, prsoneli sisteme
informacioni dhe/ose burime t tjera t lidhura kompjuterash. Tipet e shitsave t
sistemeve t informacionit mund t prfshijn dhe shitsit e kompjuterave dhe
aksesorve t tjer
T blesh apo t ndrtosh vet nj Softuer?
Ashtu si me harduert, softuert mund t merren n mnyra t ndryshme. Sic tham
m par ato mund t blihen nga shitsa t ndryshm apo t ndrtohen nga vet
organizata. Ky vendim shpesh quhet vendimi t bsh apo t blesh. N disa raste,
organizatat prdorin przierje, softueresh nga burime te brendshme dhe t jashtme.
Kjo do t thot q pjes t programeve softuerike t personalizohen apo t
modifikohen nga vet organizata.(Studimi pilot MADA)
Zhvillimi i softuerve nga jasht organizats
Disa nga arsyet q nj kompani merr me qera apo blen softuere t ndrtuar jasht
organizats jan kostot m t ulta, risk m i vogl n lidhje me karakteristikat dhe
performancs e paketave si dhe instalimi m i leht. Nse kompania vendos ta
ndrtoj vet, asaj do t'i duhen muaj, ndoshta dhe disa vite, si dhe kur ta implementoj,
sistemi mund t mos prmbush m nevojat e organizats.
Rishikimin e nevojave dhe krkesave. sht e rndsishme t analizohen
aftsit e programeve pr t plotsuar krkesat e prdoruesve dhe nevojat e
organizats.
Blerjen e softuerit. Duhen marr n konsiderat shum nga shtjet e trajtuara m
sipr, duke prfshir propozimet, analizat financiare si dhe negocimin e kontratave t
softuerve.

57
 Modifikimin ose personalizimin e softuereve. Ndrtuesit e programeve duhet t marrin
n konsiderat modifikimin ose plotsimin e prdoruesve, si dhe nevojat
organizacionale.
Testimin dhe pranimin e softuerit. Programet e ndrtura jasht organizats duhet
t testohen plotsisht nga prdoruesit n ambjentin n t cilin ai do t ekzekutohet,
prpara se ai t pranohet.
Mirmbajtja e softuereve dhe brja e modifikimeve t mundshme. N shumicn
e aplikimeve softuerike, ndryshime t mundshme bhen me kalimin e kohs. Ky
aspekt duhet marr n konsiderat q m par, pasi shum nga shitsat nuk
lejojn modifikimin e softuerve t tyre.
Ndrtimi i softuerve brenda organizats
Nj opsion tjetr sht ndrtimi ose hartimi i softuerve nga brenda organizats. Kjo
krkon q personeli i brendshm i kompanis t jet prgjegjse pr t gjitha
aspektet e ndrtimit t softuerit.(KESH sha) Disa nga avantazhet e ndrtimit t
softuerit nga brenda organizats sht takimi me prdoruesit dhe krkesat e organizats
si dhe mundsia pr t patur me fleksibilitet n lidhje me personalizimin dhe
ndryshimet. Gjithashtu, ndrtimi i softuerve nga brenda organizats prbn nj
avantazh i konsiderueshm konkurenc, sepse nuk mund t duplikohen lehtsisht nga
konkurentt. Nga ana tjetr, nj kompani mund t shes softuerin e tij kompanive t
tjera t ngjashme me t.(MADA porosit si FSHZH)
Cikli i jets s SIK
Ndrtimi i softuerit brenda organizats krkon nj sasi t rndsishme
detajimesh n planifikim. Nj seri hapash dhe aktivitetesh t planifikuara mund t
maksimizojn ndrtimin e nj softueri t mir. Kto faza prbjn ciklin e jets s
programimit
Investigimi, analiza dhe projektimi i sistemeve tashm ka prfunduar.
Zgjedhja e gjuhs prfshin prcaktimin e gjuhs m t mir t programimit pr aplikim.
Kodimi i programit sht procesi i shkrimit t instruksioneve n gjuhn e zgjedhur
pr zgjidhjen e problemit. Ashtu si nj konstruktor ndrton nj godin, programuesi
ndjek ecurin e planeve dhe dokumentave t hartuara n hapat e mparshme.
Vemendje e vecant i kushtohet sigurimit t softuerit q prmbush aktualisht
rezultatin e deshiruar.Megjithat, prdorimi i tepruar i ktyre mjeteve
mund dobsoj cilsin e bashkveprimit n mes t puntorve dhe konsumatorve
me nj reduktim konsekuent n produktivitet. Prandaj, ka autor q e mbrojn nevojn
pr nj ndryshim t thell n kulturn e firms organizative pr t br kto instalimet
produktive (Asaro, 2000; Gallivan dhe Sprite, 2005; McGrath, 2006; Nicolau dhe
Bhattacharya, 2006).

2.9. Vlersimi i performancs dhe SIK dhe kultura e organizats

Literatura ekzistuese ofron dshmi t pakta t marrdhnieve n mes SIK dhe
vlersimit t performancs; sht e rndsishme pr t nxjerr n pah studimin e br
nga (Ismail dhe King , 2005) t cilt zbuluan nj lidhje pozitive midis prshtatjes SIK
dhe matjes s performancs dhe t strategjise s SME-ve. N rastin e Spanjs, Naranjo-
Gil (2004) parashtron nj marrdhnie t drejtprdrejt n mes t SIK dhe performancs
s firms nprmjet strategjive t ndryshme q mund t jen t miratuara nga
kompanit. Investimi n SIK krijon lehtsi dhe knaqsi n pun , hapsira pr veprim

58
sht zgjeruar, duke kursyer koh, kjo redukton shpenzimet e firms. Produktiviteti
rritet kur kto risi jan prdorur ashtu si duhet. Prderisa kultura e firms sht e hapur
pr futjen e sistemeve t reja t informacionit kontabl, kjo do t oj n nj pamje m
t plot t tij dhe t ket fleksibilitet m t madh dhe dinamizmi organizative n krkim
pr rezultate t prmirsuara. Pavarsisht nga disa autor t cilt kan postulat se
drejtimi i marrdhnie shkak-pasoj sht vetm q kompanit t arrijn nj
performanc t lart, kur ata mund t prballoj realizimin e zhvillimeve t caktuara
teknologjike (Damanpour dhe Gopalakrishnan, 2001). T tjer tregojn se performanca
firms bie vetm pas zbatimit, duke marr disa vjet pr t realizuar prfitimet nga IT
(Wah, 2000). Ka disa punime krkimore, t cilat, n kuptimin m t gjer, kan studiuar
marrdhniet ndrmjet treguesve t performancs dhe teknologjise informacionit dhe si
IT ndikon mbi performancn e firms n arritjen e rezultateve vendimtare. Ka studime
q marrin nj marrdhnie pozitive midis investimeve n IT dhe rentabiliteti ekonomik,
rentabiliteti financiar dhe vlera e shtuar (Menachemi et al, 2006.; Huang dhe Liu, 2005;
Ravichandran dhe Lertwongsatien, 2005; Verhees dhe Meulenberg, 2004; Brynjolfsson
dhe Hitt, 2003; Santhanam dhe Hartono, 2003; Bharadwaj, 2000; Li dhe Ye, 1999;
Powell dhe Dent-Micallef, 1997; Barua et al, 1995.; Dos Santos dhe Peffers, 1995). Te
tjera krkime tregojn se nuk ekziston marrdhnie e qart mes ktij lloji t
investimeve dhe treguesit e performancs. (Dibrell et al, 2008;.. Bharadwaj, et al, 1999;.
Rai et al, 1996). Autort e tyre argumentojn se, aktualisht, IT sht e gatshme dhe
prdorimi e tyre jep avantazh konkurrues pr arritjen e rezultateve t prmirsuara
(Pauell dhe Dent- Micallef, 1997). N mnyr t ngjashme, ata thon se shum firma
kan investuar n IT, por ata nuk e bjn qe t ken sukses n arritjen e synimeve t
prcaktuara t performancs. Edhe pse hulumtimet n raportet e IT, performanca sht
m e plot n ndrmarrje t mdha, analiza e ndikimi n ato m t vogla t mesme bhet
veanrisht e rndsishme pr shkak se investimet n kto teknologji mund tu jap atyre
nj avantazh konkurrues dhe shansin q t pozicionohen pr t arritur rezultate m t
mira pasi q ata jan m fleksibile dhe kan aftsi m te mir pr prgjigje (Prez et al,
2010;. Tanabe dhe Watanbe, 2005; Izushi, 2003; Larsen dhe Lomi, 2002). N Spanj,
n shumicn e sektorve, nuk sht nj mendim i prgjithsuar se duke prdorur
teknologjin e informacionit ka br vendimtar n zgjerimin e tregut t biznesit dhe n
shptimin nga kostot e menaxhimit komerciale. Duke pasur parasysh se SIK jan nj
komponent themelor q rrjedhin nga teknologjit n prgjithsi, shtja kryesore sht
nse zbatimin e Sistemet e informacionit kontabl kontribuon n firm pr prmirsuar
rezultatet e tyre.

2.10. SIK dhe produktiviteti

Pas shqyrtimit t literaturs , u vu re se ka krkime mbi marrdhniet n mes t SIK
dhe produktivitetit. Ka shum botime q kan t bjn me produktivitetin dhe IT,
pothuajse t gjitha studimet kan mbshtetur teorin se prdorimi i duhur i tyre rrit
produktivitetin e firms dhe n kt mnyr, kishte nj ndikim vendimtar mbi pasurin
dhe rritjen n nj kompani (Hitt dhe Brynjolfsson, 1996; Lpez- Snchez, 2004;
Dozier dhe Chang, 2006). Ka studime q analizojn ndikimin e IT n produktivitetin e
kompanis dhe t marr rezultatet q kan uar n t ashtuquajtur productivity
paradoks (Brynjolfsson dhe Hitt, 1996). Sipas OECD (OECD, 2000), vendet q
investojn n kto teknologji jan edhe lidert n rritjen e produktivitetit. Megjithat,

59
 n rastin e Spanja, edhe pse roli i IT n produktivitetin e biznesit sht e provuar,
Raporti i SME-ve 2008 (Maroto, 2008) botuar nga ministria e industris n furnizimin
dhe prdorimin e teknologjit e informacionit n SME-t spanjolle konfirmon
performanc t ult n kt faktor. N vitet e fundit, vlera dhe evolucioni i
produktivitetit ka qn m i ult sht e nevojshme t theksoj se treguesit kan qn
t zgjedhur pr t studiuar efektet e shkalls n t ciln sistemet t kontabilitetit t
kompjuterizuara jan ngritur. Kta tregues jan t produktivitetit, kthimi ekonomik
dhe financiar n prputhje me studimet e (Brynjolfsson dhe Hitt, 2003; Bharadwaj,
2000; Tam, 1998; Rai et al, 1996 pr ROA dhe ROE dhe i Dozier dhe Chang, 2006.;
Lpez- Snchez, 2004; Zi dhe Lynch, 2001) pr produktivitet. Prkufizimet e
raporteve t prdorura n prputhje me bazn e t dhnave t prdorura (Sabi, 2009)
jan si vijon:ROA dhe ROE (q korrespondon me inicialet e anglo-saksone Return Of
Assets si dhe n prputhje me inicialet e termit anglo-saksone Return on Ekuiteti).

2.11 Karakteristikat e cilsis s SIK

2.11.1 Informacioni
Sipas (Considine, Parkes, Olesen, Speer, dhe Lee 2010), informacion sht ose
prfaqson te dhnat apo fakte t cilat jan t prpunuara n nj form kuptimplot
Sipas Romney dhe Steinbart (2012), informacioni sht ose prfaqson t dhna t
prpunuara q prdoren n vendim-marrje ose n funksion t saj. Romney dhe Steinbart
(2012) gjithashtu deklaroi se prfitimet e informacionit ndihmojn ne reduktimin e
pasiguris; prmirsimin e vendimeve;prmirsimin e planifikimit; dhe pr t
prmirsuar skedulimin.
Karakteristikat e domosdoshme/t pashmangshme t informacionit jan:
1. Relevante: "Kapaciteti i informacionit pr t br nj ndryshim n nj vendim
duke ndihmuar prdoruesit pr t formular parashikime pr rezultatet e kaluara, t
tashme, dhe ngjarje t ardhshme ose pr t konfirmuar pritjet e sakta/korrekte paraprake.
2. I besueshem: "Cilsia e informacionit siguron/bn q informacioni t jet n
mnyr t arsyeshme i lir nga gabimet dhe paragjykimet dhe besnikrisht prfaqson at
q synon t prfaqsoj."
3. I plot: "Prfshirja n informacionin e raportuar t do materiali q sht i
nevojshem pr prfaqsim besnik i fenomeneve prkatse pra t fenomenit q studiohet ."
4. N kohn e duhur: "Shfrytzimi n koh i informacionin e disponueshm pr
marjen e nj vendim para se informacioni t humbs aftsin e tij pr t ndikuar n
vendime pra informacioni t shfrytezohet n kohn e duhur ."
5. I kuptueshm: "Informacioni t jet i kuptueshm dhe cilsor q mundson
prdoruesit t shohin ose t prekin rndsin e tij."
6. I verifikueshm: " Informacioni duhet t jet lehtsisht i verifikueshm , aftsia
prmes konsensusit pr t siguruar q informacioni i marr prfaqson ashtu si paraqitet
pr t prfaqsuar ose se metoda e zgjedhur e matjes sht prdorur pa gabim ose
paragjykim".
7. I arritshm/ i aksesushm: T jet n dispozicion kur sht e nevojshme (t shihet
n koh) dhe n nj format t dobishm (i kuptueshm) (Rommey & Steinbart, 2012)

60
2.11.2 Informacioni Kontabl
(Warren, et al, 2005) kan prkufizuar kontabilitetin si sistem informacioni q prodhon
raporte pr palt e interesuar rreth aktiviteteve ekonomike dhe gjndjen e kompanis.
Objektivi kryesor i kontabilitetit sht q t siguroj informacion q sht i dobishm pr
qllime t vendimmarrjes. Kjo do t thot se kontabiliteti sht nj informacion q rrjedh
nga veprimatria ekonomike apo aktiviteti I kompanise dhe sht n funksion t ketij
aktiviteti.Warren, (2005) ka deklaruar gjithashtu se objektivi i kontabilitetit sht thjesht
pr t prodhuar informacion i cili prdoret nga menaxhert pr t drejtuar veprimtarin e
kompanis. Kontabiliteti gjithashtu jep informacion interesant rreth ecuris/performancs
dhe gjndjes ekonomike. Sipas Considine, (2010), roli i kontabilitetit sht t mbledh
t dhna rreth nj aktiviteteti biznesi, ai sht nj mjet pr sigurimin, ruajtjen dhe
prpunimin e t dhnave, dhe pastaj konvertimin e ktyre t dhnave n informacione t
dobishme pr marrje vendimesh. Nj sistem kontabl prbhet prej personelit,
proedurave, teknologjis dhe t rekordeve/ regjistrimeve t prdorura nga nj organizat,
s pari, pr t zhvilluar informacionin kontabl dhe s dyti, pr t komunikuar kt
informacion pr vendimmarrsit (Williams, et al, 2008). Informacioni kontabl sht
renditja e t dhnave sipas transaksioneve ekonomike q jan shndrruar n numra
financiar dhe q mund t prdoren nga vendimmarrsit (Jones, Verner, dhe Doran,
1996). Jones (1996) ka deklaruar gjithashtu se informacionit kontabl sht njohuri apo
lajmi n lidhje me nj llogari t shtjeve financiare. Informacioni kontabl sht n
qndr t aktiviteteve t ndryshme brnda dhe jasht organizats (Considine, 2010).
Informacioni kontabl sht thelbsor pr operacionet e biznesit. Sipas (Williams. 2008),
llojet e informacionit kontabl q nj kompani prdor apo zhvillon ndryshojn n varsi
t faktorve t till: si madhsia e organizats, pronsia pra nse ajo sht n pronsi
publike apo private , dhe nevojat e menaxhimit pr informacion. Llojet e informacionit
kontabl q krkohen varet nga llojet e vendimit t biznesit t bra nga menaxhimi. Kjo
do t thot se roli i informacionit kontabl sht t ndihmoj nj menaxher n marrjen e
vendimeve t biznesit. Fiorelli, Zifaro (2008) Handayani (2011), e klasifikojne
informacionin kontabilitel n t tri llojeve t ndryshme sipas prfitimeve pr prdoruesit:
Informacioni kontabl sht informacion q prgatitet n prputhje me rregullat
ekzistuese.
Informacioni buxhetor sht informacioni i kontabilitetit i paraqitur n formn e
buxhetit q sht i dobishm pr planifikimin e brendshm, vlersimin dhe
vendimmarrjen.
Informacione shtes kontabl, jan informacione t tjera kontabl t prgatitur
nga kompania n mnyr q t rris efektivitetin e vendimarrjes.
N menyr q t kryhen me sukses nj sr detyrash biznesi dhe t merren vendime
racionale n biznes, informacioni cilsor sht i nevojshm. Informacioni sht duke u
njohur gjithnj e m shum si elsi i burimeve ekonomike dhe si nj nga asetet m t
rndsishme t firms (Moody, 2013). Sipas Gazer, firmat q integrojn n mnyr t
sukseseshme nj strategji teknologjie informacioni me strategjin e biznesit t tyre e
bjn kt duke u fokusuar n vet informacionin dhe jo n teknologjin, si mbajtsin e
vrtet t vlers dhe burimit t avantazheve t konkurimit (Glazaer, 1993). Informacioni i
mundson aftsin pr t ofruar shrbime, pr t marr vendime m efikase, pr t
prmirsuar performancn, pr t patur avantazhet e konkurencs dhe gjithashtu mund t
shitet direkt si nj produkt me te drejtn e vet. (Moody, 2013) Jan br prpjekje t

61
shumta krkimore pr vlersimin e cilesis s informacionit, dhe si rezultat shum
modele n informacion dhe sistemet e informacionit jan zhvilluar. Nj nga modelet e
para ka qn modeli i komunikimit i Shanon (1948), n t cilin ai przgjati teorin e
prgjithshme t komunikimit duke prfshir nj sr aktorsh, n veanti efektin e
zhurms n kanalet e komunikimi dhe kursimet e mundshme pr shkak t strukturs s
statistikave t mesazhit original dhe pr shkak t natyrs s destinacionit final t
informacionit (Shannon, 1948). Mason zhvilloi nj struktur konceptuale pr t matur
prodhimin e sistemit t informacionit , dhe bazuar n teorin e komunikimit ai zhvilloi
katr qasjet pr matjen e prodhimit: niveli teknik i prodhimit, niveli semantik i
prodhimit, prodhimi funksional dhe influenca e nivelit t prodhimit pragmatik (Mason,
1978). Bazuar ne teorit e informacionit semantik, duke prfshir dhe sistemin semantik
t informacionit t Dreteske, teoria info e Devlinit, semiotikt organizativ t
Stamperit, dhe prkufizimi i rishikuar standart i informacionit i Floridisit, Hu dhe Feng
kane krijuar nj model cilsor t dhnave t informacionit n baz t nj strukture
burimi informacioni (S)- mbarts informacioni (B) marrs informacioni (R) (Hu,
Feng.2005). Pas shqyrtimit t gjer t studimeve konceptuale dhe empirike mbi sistemet e
informacionit, DeLone dhe McLean arritn n prfundimin se ka shum masa suksesi t
sistemeve t informacionit kontabl, t cilat bien t gjitha n nj nga gjasht kategorit e
ndrlidhura dhe t ndrvarura. Kto kategori jan cilsia e sistemit, cilsia informacionit,
prdorimi, knqsia e prdoruesit, impakti individual dhe impakti organizativ (DeLone,
McLean.1992). Wang dhe Strong zhvilluan nj struktur bazuar n aspektet e cilsis s
t dhnave t rndsishme pr konsumatort e t dhnave. Ata prmendin saktsi,
objektivitet, besueshmri, reputacion, vlera t shtuara, lidhje, prjetsi, plotsi, nj sasi t
dhnash e mjaftueshme, interpretim, shtje mirkuptimi, prfaqsim i qndrueshm,
prfaqsim konciz, qasja dhe siguria hyrjes si veorit m t rndsishme t t dhnave
(Wang, Strong, 1996). Shum cilsi informacioni dhe modele t cilsis s sistemit t
informacionit jan paraqitur n studime t tjera t rndsishme. Studiuesit tregojn se
cilsia e informacionit dhe cilsia e sistemit t informacionit nuk mund t prcaktohen n
mnyr unike pasi ato jan koncepte shumdimensionale. N prputhje me rrethanat,
struktura e cilsis s informacionit prmban disa dimensione cilsore ose kategori t
derivuara normalisht t bazuara mbi disa metoda krkimore n nj fush t caktuar me
nj grup metrics, kritereve, komponentve, artikujve apo atributeve t cilsis.
Efektiviteti i nj organizate sht i varur nga cilsia e informacionit t tij, i cili sigurohet
n kuadr t sistemit t informacionit kontabl n ndrrmarje. Prgjithsisht, sistemi i
informacionit sht bashksi e procedurave formale prej t cilave mblidhen t dhnat,
prpunohen n informacion dhe u shprndahen prdoruesve. Cilsia e sistemit t
informacionit kontabl mund t menaxhohet dhe mirmbahet vetm nse cilsia e gjith
komponentve t saj (njerz, t dhna, informacion, teknologji dhe praktika pune) sht
ruajtur (Hellens, 1997). Dy klasa t gjra t sistemeve dalin nga zbrthimi: sistemi i
informacionit kontabl (SIK) dhe menaxhimi i sistemit t informacionit ( MIS), t cilat
jan integruar pr t arritur efienc operacionale (Hall, 2010). Dallimi midis SIK dhe
MIS prqndrohet n konceptin e nj transaksioni. Nnsistemet e SIK prpunojn
transaksione financiare dhe jo financiare q ndikojn drejtprdrejt prpunimin e
transaksioneve financiare . MIS prpunon transaksione jo financiare q normalisht nuk
prpunohen nga SIK-u tradicional (Hall,2010). Piksynimi kryesor i SIK sht t
gjeneroj informacion pr pozitn financiare dhe performancen e biznesit t kompanive.

62
N mnyre q informacioni kontabl t bhet i dobishm n procesin e vendimmarrjes ,
pritet informacion q knaq disa karakteristika t cilsis. Faktort q kan impakte n
cilsin e t dhnave t sistemit t informacionit kontabl jan t ngjashm me ato t
faktorve t sistemit t informacionit n prgjithsi (Xu, 2009). Cilsia e informacionit
sht zakonisht e njohur prmes saktsis s saj (Xu, 2003). Gjithsesi, jan edhe shum
matje t tjera t cilsis s informacionit, t cilat jan treguar paraprakitsht. Nuk ka vetm
nj qndrim prsa i prket prcaktuesit t cilsis s informacionit kontabl. Ka disa
karakteristika q jan t njohura, nga ligjvns apo ekspert, si karakteristika t cilsis
s informacionit. Sipas Strukturs s Standartve t Raporteve Financiare informacioni
sht i prdorshm kur sht i prshtatshm dhe prfaqson me besnikri at q synon t
prfaqsoj. N kt kontekst Kshilli Standarteve Ndrkombtare t Kontabilitetit
nnvizon se dobia e informacionit financiar perforcohet nse sht i krahasueshm,
variable, n koh dhe ikuptueshm. Rndsia dhe prfaqsimi besnik jan karakteristikat
themelore t nj informacioni financiar t dobishm .Nga ana tjetr, organi i dyt m i
rndsishm rregullator n kontabilitet Bordi i Standarteve t Kontabilitetit Financiar
(FASB) tregon karakteristikat cilsore primare dhe sekondare. Ashtu si tregon figura 2.15
FASB prcakton cilsi primare si rndsia dhe besueshmria

Figura 2.15 .Hierarkia e cilsive t kontabilitetit sipas FASB.

Kundrejt hierarkis s cilsive t kontabilitetit FASB, SIK cilsor duhet t gjeneroj
informacion t besueshme dhe relevante (prshtatshm). Sot SIK i cili mbshtetet ashtu si
duhet nga IT sht n gjndje t gjeneroj nj gam t gjer t informacionit n nj afat t
shkurtr. Megjithat, siguria e informacionit shpesh lihet pas dore, pavarsisht se
informacioni i sigurt ka besim n SIK, sht e nevojshme t thuhet sa e rndsishme
sht informacioni i besueshm pr marrjen e vendimeve dhe pr menaxhimin e biznesit.
S dyti, cilsit e kontabilitetit jan neutraliteti dhe krahasueshmria. Vetm informacioni
neutral pa favorizime mund t kontribuoj n vendimarrjen e biznesit. Informcioni

63
kontabl krahasues ndihmon prdoruesit t zbulojn ngjashmrit dhe ndryshimet n
pozicionet financiare dhe performancn e biznesit mes kompanive. Matja e cilsis s
informacionit kontabl varet nga matja e cilsis s SIK pr faktin se informacioni
kontabl sht nj prodhim i sistemit t informacionit kontabl. Si pasoj cilsia e
sistemit kontabl varet nga cilsia e sistemit t informacionit jo kontabl (nnsistemet e
informacionit statistikor dhe operative). Literatura nuk mundson nj qasje egzakte sesi t
masim cilsin e sistemit t informacionit. Modeli matematik baz pr matjen e cilsis
s informacionit kontabl mer n konsiderat prfitimet e informacionit kontabl dhe
koston e prodhimit :
Ky model , ku cilsia informacionit kontabl sht informacion, prfitimet e t cilit jan
m t mdha se kostoja e prodhimit, sht nj model baz i matjes s cilsis s
informacionit kontabl . M tej , ky model mund t plotsohet me tregues t ndryshm t
prfitimit dhe kostos. Prfitimet e informacionit kontabl jan t vshtir pr tu
prcaktuar sasin, por mund t maten me prdorueshmrin e informacionit pr
prdoruesit, investitoret, kreditoret, autoritet tatimore etj. Kostot prfaqsojne kohn dhe
resurset q nevojiten pr t mbledhur dokumentet, prpunimin e t dhnave, printimin
dhe dorzimin e raporteve prdoruesve q do t marrin vendimet. Praktikisht sht shum
e vshtir t identifikosh dhe t prcaktosh sasin e gjith kostove t lidhura pr
prodhimin e nj informacioni kontabl. Pr shembull kto kosto jan kosto t
hardwerve, softwerve t kontabilitetit, pagesa e kontabilistve, disa shpenzime t tjera
(kosto arsimi, t dhna kontabilitetit dhe siguri informacioni, akses internet etj). Kto
shpenzime shtes nuk mund t lidhen menjher me prodhimin e sistemit t informacionit
kontabl. Karakteristika t brendshme dhe t jashtme t cilsis s SIK jan t nj
rndsie t madhe pr matjen e prfitimeve t informacionit kontabl . disa nga kriteret
jan treguar n tabeln e mposhtme.

Figura 2.18 . Kriteret pr analizen e SIK cilsor. Burimi Xu.

Pra, cilsia e sistemit t informacionit kontabl sht sistemi kontabl i cili plotson
nevojat e prdoruesve t jashtm dhe t brendshm. N mnyr q ky piksynim t
prmbushet , sistemi i informacionit kontabl duhet t operoj n mnyr q ti prshtatet
sistemeve te tjera. Niveli i integrimit t SIK me sisteme t tjera informacionit prcakton
cilsin e tij. SIK prbehet nga hardware, software, njerz, komunikim dhe rrjet, zgjidhje
organizative dhe t dhna. Cilesia e SIK mund t arrihet me kusht q do segment i

64
sistemit t operoj ashtu si duhet. Pr m tepr, cilsia e SIK sht kontigjent mbi
egzistencn dhe cilsin e implementimit t kontrollit t brendshm. Sistemi i kontrollit
t brendshm sht nj kusht paraprak pr prodhimin e informacionit kontabl t
besueshm. Xu, (2009) Jan evidentuar tre faktor kritik pr sigurimin e cilsis s t
dhnave n SIK :
- prkushtim total i menaxhimit,
- arsimimi dhe trajnimi ,
- natyra e sistemit t informacionit kontabl (Xu, 2003). Prve tipareve t prmendura
m par shum tipare t tjera ndikojn n cilsin e SIK. Kto jan tipare normative
(ligji dhe standartet), metoda dhe parime t kontabilitetit, kontrolli i sistemi t
informacionit, nevojat e prdoruesve, struktura organizative dhe shum t tjera. Kto
tipare duhet t merren n konsiderat kur kompania kujdeset pr cilsin e sistemit t
informacionit kontabl.

2.11.3 SIKM dhe strategjia

Informacioni mundson menaxhimin pr t zbatuar strategjin dhe pr t br aktivitetin
operacional i cili sht i nevojshm pr t arritur objektivin organizative si nj e tr.
Disa studime t sistemit informacionit t kontabilitetit menaxherial (SIKM) prdorin
metodn e pasiguris pr t vlersuar faktort e jashtm organizative (p.sh. intensiteti i
konkurrencn e tregut, ndryshimi teknologji organizative dhe pasiguri t mjedisit) at q
sht parashikuar mund t shkaktoj SIKM bhen m efektive (Gul, 1991 ). Disa
hulumtime jan provuar m par pr t identifikuar variabla kontekstuale, t tilla si
pasiguria e perceptuar e mjedisit (PEU) (Gul, 1991;Gul dhe Chia 1994), pasiguria e
detyrs (Chong 1996), strategjia dhe PEU (Chong & Chong, 1997), intensiteti i
konkurrencs n treg (Mia dhe Clarke, 1999; Ikhsan, 2006; Susanto dhe Gudono 2007),
pasiguria mjedisore dhe struktura organizative (Supardiyono 1999), strategjia e biznesit
dhe pasiguria e mjedisit, detyra dhe pasiguria (Azmi 2003), PEU (Agbejule 2005),
pasiguri dhe kultura organizats (Nurnaluri, 2005) intensiteti i konkurrencs s tregut,
strategjia dhe PEU (Faisal, 2006), marrdhnia midis SIKM, performancs dhe
knaqsis n pun. Arsyet e prdorimit t intensitetin e konkurrencs n treg jan: s
pari, konkurrenca e tregut ka krijuar turbulenca, presion, rreziku pasiguris n kompani.
S dyti, t arrij kulmin e krkesn n kompanit q iu prgjigjen t gjitha krcnimeve
dhe mundeson n mjedisin e konkurrencs pr t hartuar dhe t prdorur sakt kontrollin
e sistemit me qllim pr t arritur objektivat . Ka disa t dhna empirike mbshtetse t
efektit t intensitetit t konkurrencs s tregut mbi marrdhniet n mes t prdoruesve .
Bromwich (1990) argumentoi se SIKM ndihmon kompanin pr t sfiduar tregun
konkurrues duke u fokusuar n prmirsimin e shoqris vlern e shtuar q tejkalon
konkurrencn. Sipas SIKM krkesat e vendimmarsve do t prmirsojn cilsin e
vendimit t marra dhe n fund do t prmirsojn performancn e njsive ekonomike.
(Mia, 1999) Clarke shpreh n studimin e tij se dobin e SIKM mund ndihmoj
kompanin pr zbatimin e planeve t tyre n prgjigje t konkurrues mjedisit. Ndrsa
studimi tjetr duke prdorur intensitetin e tregut konkurrenca n kontekst tjetr, sht
(Chong et al. 2001) argumentonte se intensiteti i konkurrencn e tregut t ndikoj n
marrdhniet n mes t pjesmarrjes buxhetore dhe performancs menaxheriale dhe
knaqsis n puns. Rezultati i studimeve t mparshme tregoi se intensiteti i
konkurrencs s tregut prfaqsojn faktor t jashtm t kompanise q mund t ndikoj

65
n marrdhniet mes dobis e SIKM dhe performancs njsis ekonomike dhe
knaqsis n pun.

2.11.4 SIKM dhe teoria e pasiguris

Qasja e pasiguris n sistemet e informacionit t kontabilitetit t menaxhimit sipas
premiss s prbashkt se nuk kishte asnj sistem apo koncept q ishte universale te
kontabiliteti i menaxhimit (kudo ose n nj gjendje t do lloji), mund t prdoret n nj
organizat n mnyr efektive; nj koncept i menaxhimit t kontabilitetit vetm sipas ose
n prputhje (prshtatje) me kontekstin dhe gjndjen e vetm t caktuar (Riyanto
1999). Simons (1987) identifikoi kt marrdhnie si t nevojshme pr t zhvilluar teorin
e dizajnit t SIKM . N shum studime ka qen aplikuar teoria e pasiguris pr t
analizuar dhe hartuar sistemin e kontrollit (Otley 1980) posarisht n fushn e SIKM e
cila ishte dhn me variablat kontekstuale, t tilla si pasiguri mjedisore (Gordon dhe
Narayanan 1984), teknologji komplekse (Chenhall dhe Morris 1986), Strategji e biznesit
(Simons 1987, Abernethy dhe Guthrie 1994, Chong, 1997), perceptim mjedisor, Pasiguri
mendore (PEU) (Gul 1991), detyr pasigurie (Chong 1996), tensionim i konkurrencs s
tregut (Mia dhe Clarke 1999), dhe pasiguri strategjike (Riyanto 2003). Qasja e pasiguris
sht br nga shum studiues, ata duan t din nse niveli i besueshmris SIKM
gjithmon do t ket nj efekt t barabart me performancn n do gjendje apo jo anson
et al. (1995) argumentonte se rendimentet e informacionit t kontabilitetit t menaxhimit
jan t dobishme pr t ndihmuar menaxhert n procesin e vendimmarrjes. Sistemi
informacionit t kontabilitetit t menaxhimit (SIKM) sht dominuar nga financimi n
rritje t informacionit, por jo t financave (Banker et al. 2000) dhe t prcaktoj
informacionin kompetent pr t prmirsuar t kuptuarit e problemeve q kan ndodhur
dhe pr t t reduktuar pasigurin sepse dallimi n mes t informacionit t krkuar dhe n
dispozicion sht vn n balanc n procesin e vendimmarrjes, aty shikohet sa
informacioni i paraprin ktij procesi (Galbraith 1973, Agbejule 2005). Sistemi
informacionit t kontabilitetit menaxherial (SIKM ) nga studiues t ndryshm sht
definuar si nj sistem formal i projektuar pr dhnien e informacionit pr t lehtsuar
vendimmarrjen dhe vlersimin e veprimtaris menaxheriale (Chenhall 2003). Chenhall
dhe Morris (1986), kan gjetur t dhna empirike rreth karakteristikave t SIKM, si
informacioni i dobishm, ishte gjithprfshirja (plotsia), afatet kohore, agregimi
(grumbullimi) dhe integrimi. Intensiteti i konkurrencs s tregut dhe strategjia e njsis
t biznesit (SBU) bjn t mundur q n marrdhniet midis SIKM dhe Performancs
(Gordon dhe Narayan 1984), SIKM ka rol t rndsishm pr vendimmarrjen, sepse ajo
sht e lidhur me gjndjen e pasiguris s mjedisit.(Chenhall dhe Morris 1986). SIKM
mund t ndikoj n aftsin menaxherve pr t marr vendime m t sakta pr shkak
sepse menaxheri duke prdorur SIKM sht n gjendje t analizoj t gjith veprimtarin
e SBU dhe t mjedisit ku operon ajo. Intensiteti i konkurrencs s tregut ka qn nj prej
faktorve t pasiguris s mjedisit (Gul 1991). Me m shum e konkurrenc intensive n
treg, organizata duhet prmirsoj diferencimin e produktit ose shrbimit n treg , do t
prmirsoj e ndjeshmrin ndaj tregut, dhe pr t prmirsuar performancn e saj.
(Rolfe 1992). Ndryshimi i br sht sfid konkurruese, kshtu q SBU duhet t adaptoj
nj strategji q prfshin diferencim e produktit, shrbimit dhe mimit (Linn 1994). Mia
dhe Clarke (1999) ka thn se konkurrenca e tregut ndikon n prdorimin e SIKM e
cilat mund t rris performancn SBU. Dallimi i llojit t konkurrencs (mimin, kanal t

66
marketingut, dhe produkt) ka ndikim t diferencuar n sistemin e kontrollit dhe pr
vendimmarrje t organizats e menaxheri q prdor SIKM. Kjo sht n lidhje me
produktin mimi, parashikimi krkesa e tregut, t planifikimit t tregut, blerjen e material
paprpunuara, planifikimi produkt dhe prmirsimi i infrastrukturs organizats .

67
 KAPITULLI III

3-METODOLOGJIA E STUDIMIT DHE INSTRUMENTAT

E PRDORURA
3.1. Zhvillimi i modeleve dhe vlefshmria e tyre
3.1.1. Parathnie
N kryerjen e studimit, hulumtuesit mund t zgjedhin metodologji t ndryshme.
Metodologjia sht kombinim i veant q prfshin strategji, fushat dhe teknikat e
prdorura pr t zhvilluar nj teori (induksion) ose teori test (deduksion) (Buckley, 1976).
Metodologjia duhet t jet e lidhur ngusht me procedurat, mjetet, si edhe dizajnin e
hulumtimit. Fjal pr fjal, metodologjia sht nj prshkrim i sistemit t mbledhjes s t
dhnave e cila shrben pr t lehtsuar zbatimin e nj aktiviteti pr t arritur objektivat e
specifikuar. Metodologjia e ksaj teze prfshin fazat e aktivitetit, zbatimi i puns
prgatitore, mbledhjen e t dhnave, t prpunimit dhe analizs t dhna dhe diskutim.
Bota e biznesit sot po ndryshon me nj shpejtsi shum m t madhe s m par.
Globalizimi, konkurenca, manaxhimi i ndryshimeve dhe i situatave t veanta po bhen
sfida dominuese t manaxherve t shekullit t 21. N prpjekje pr tiu prgjigjur ktyre
sfidave e n t njjtn koh pr t mbetur t suksshm si n drejtim t sigurimit t fitimit
por edhe t qndrueshmrise s rritjes ekonomike t kompanis, cilsia dhe menaxhimi i
saj po konsiderohen gjithnj e m shum si elsa t suksesit dhe t arritjes s
performancs. N mjaft studime empirike, koncepti i cilsis sht trajtuar i lidhur
kryesisht me aspektet teknologjike-inxhinjerike dhe me pak me ato menaxheriale t nj
veprimtarie ekonomike. Ky fakt sht i lidhur edhe me ndryshimin e konceptimit t
cilsis n vite, dinamiken e zhvillimit t SBU dhe krkesave t tregtis globale. E par
n kontekstin e nj ndrmarrje q krkon t siguroj nj rritje t qndrueshme ekonomike,
ose t rris tregun drejt eksportit, njohja e prceptimi i drejt dhe njohja e cilsis se SIK
nga ana e drejtuesve t saj, prbn jo vetm nj nevoj, por nj domosdoshmri. N
kryerjen e studimit, hulumtuesit mund t zgjidhni metodologji te ndryshme. Metodologjia
sht kombinim i veant q prfshin strategji, fushat dhe teknikat e prdorura pr t
zhvilluar nj teori (induksion) ose teori test (deduksion). (Buckley, 1976) Metodologjia
duhet t jet i lidhur ngusht me procedurat, mjetet,si edhe dizajn krkimit q prdoret.
Sipas citimit t Ary D et al, t Crawford (1928) metodologjin e krkimit e ka n ndar
n 14 lloje q mund t grupohen si m posht:- metod historike, - Metoda Prshkruese/
Sondazhi:- metodat e hulumtimit, - metod prshkruese,-Metoda studim rasti,-Metodat
dhe aktivitetet e analizs t puns,-Metoda studim krahasuese,-metod kohs dhe lvizjes
- metodat eksperimentale etj. Fjal pr fjal, metodologjia sht nj prshkrim i sistemit
t mbledhjes s t dhnave e cila shrben pr t lehtsuar zbatimin e nj aktiviteti pr t
arritur objektivat e specifikuar. Metodologjia e ksaj teze prfshin fazat e aktivitetit
Zbatimi i puns prgatitore, mbledhjen e t dhnave, t prpunimit dhe analizs t dhna
dhe diskutim. Njkohsisht, krahas trajtimit teorik, nj vmendje e veante i sht
kushtuar edhe evidentimit t disa problemeve konkrete q doln nga intervistimi i nj
grupi. N momentin, q organizatat e kuptojn se informacioni sht i rndsishm se nj
pron, sepse ajo mund t shtoj vlern pr organizatat. Ajo ndihmon organizatat pr t
mbijetuar n mesin e konkurrencs intensive. Prandaj, organizats i duhet informacion

68
pr menaxhimin. Veanrisht, informacioni duhet t jet nj sistem pr zbatim pr t
shtuar vlern e organizatave. E natyrisht, ky rol u rrit shum n kohen e ngjarjeve te
mdha q tronditen boten modern n hyrje te shekullit te ri, shekullit te New
economy, t shekullit t teknologjise informacionit dhe sundimit t hapesires kozmike.
do organizat jo vetem duhet ta ket kt informacion por ajo edhe duhet ta menaxhoj
at me sukses, duke e mbledhur sistematikisht duke e drguar at sistematikisht dhe t
bej analizimin e informacionit sistematikisht tek prdoruesit e interesuar. Sistemi
Informacionit kontabl lindi athere kur ndryshoj dhe klima e biznesit t orientuar nga
tregu, athere kur teknologjia e informacionit u zhvillua, athere kur roli i SIK fitoi
cilsin, q ka prqndrim afatgjat t brendshm mbi sistemin e menaxhimit, politikn e
organizats n nj klime intensive t konkurences, knaqsise s punonjsve dhe
konsumatorve, mardhniet me furnitort dhe me kryesorja zhvillimi i teknologjis
informacionit me influenc t rndsishme. Duke krijuar kto marrdhnie, kompanit
jan duke zgjeruar pikpamjet e tyre n influencn e ndryshme t nevojave dhe dshirave
t tregut dhe si rezultat, t arrijn nj kuptim m t thell, kshtu q ato mund ti
shrbejn ktyre tregjeve m mir dhe n fund t fundit, ti mbajn ato. Gjithashti Sistemi
informacionit kontabl pr nj organizat q e prdore me efikasitet, mund ti sigurojn
avantazhe t veanta t gjitha palve dhe kan potencialin e udhheqjes drejt nj
avantazhi konkurrues t pandrprer pr kompanin. Kjo sht karakterizuar si nj
model fitues (Dowling dhe Uncles, 1997; Gummesson, 1999, citimi i Myftaraj, 2014). E
padyshim se nj rol t rndsishm n kto mardhnie ka Sistemi informacionit kontabl
i cili n ekonomin e tregut sht nj avatazh konkurues sepse i jep nj els t
rndsishm n vendimmarje sa m efektive dhe e bn kompanin t aft t konkuroj
denjsisht n tregjet e reja dhe t konsolidohet n tregjet egzistuese n prputhje me
strategjin e njsise se bisnesit (SBU) organizative (p.sh. intensiteti i konkurrencn e
tregut, ndryshimi teknologji organizative dhe pasiguri t mjedisit)

3.1.2 Pak fjal mbi SIK historin e Enron dhe informacioni.

Pse studjojme historin?
Pr t identifikuar pasojat e veprimeve dhe vendimeve, pr t parandaluar prsritjen e
gabimeve t s kaluars, pr t kuptuar t tashmen dhe marrdhniet e saj me t
kaluarn, pr tu njohur me rrnjt tona dhe t sigurojm vazhdimsin dhe n fund t
marrin n konsiderat nevojat pr zhvillimin e sistemit informacionit kontabl n t
ardhmen.
Pr t folur pr historin e studimeve t sistemit informacionit kontabl (SIK) duhet t
fillojm me historin e kontabilitetit, historin e informacionit e pastaj t flasim pr
nocionet e mvonshm q lidhn ngushtsis me sistemin e informacionit kontabl e
faktort q ndikojn n rritjen e cilsis s informacionit kontabl q n kemi marr n
kt studim. E megjithat nuk mund t flasim pr historin e studimit t SIK pa
prmendur dhe historin e zhvillimit t teknologjis informacionit n bot dhe n
Shqipri (Hoda N.,& Hoda H., 2011). E padyshim n kt histori t lavdishme do t
prmendim edhe dshtimet e mdha t kompanive t cilat hyn n historin e ekonomis
botrore si dshtim por edhe si sukses i tregut Enroni ka vrtetuar pr t qn vitrina e
problemeve t nxitsave/stimuluesve q rrjedhin jo dhe aq shum nga mungesa e
kontrolleve sesa nga matsat e diskutueshm pr t anashkaluar kontrollet q ishin
vendosur. Pr n tepr, disa zyrtar t Enron, t prgjegjshm pr monitorimin u

69
prpoqn pr t sjell konflikte t intersit dhe probleme t tjera n vmendjen e
menaxhimit t lart, por ishin kundrshtuar n mnyr t dukshme.
Dy shembuj do t demostrojn problemet q rezultuan nga konflikti i motivuesve t
zakonshme n strukturn e Enron. Q t dyja prfshijn transaksionet me njsit pr
qllime t veanta (SPE), t cilat Enroni dukshm i vendosi "pr t hyr n transaksione
n t cilat ai nuk mund t, ose nuk do ti bnte me njsi t tjera tregtare t palidhura".
Shembulli i par ka lidhje me nj SPE t quajtur Chewco, e cila n formn origjinale
ishte vendosur pr t bler interesin e nj investitiori t jashtm n nj partnership
investimi joint venture (marrveshje e prbashkt) t njohur si Joint Energy Development
Investment (JEDI) Limited Partner (investim i prbashkt i zhvillimit t energjis
partneritet i limituar). N mnyr pr t mnjanuar konsolidimin e partnershipit me
Enronin, shefi i financs i Enron Andrew Fastow vendosi nj punonjs t tij, Michael
Kopper, pr t menaxhuar Chewco. N kohn e mbajtjes s JEDI jasht bilancit, rezultati
ishte nj konflikt agjensie ndrmjet t dy roleve t Kopper-it si agjent i Enron dhe pronar
i Chewco. Raporti i fuqive (Powers Report) citon nj shembull t konfliktit. "Gjat
negociatave fillestare mbi mardhnien e Chewco me Enron, Fastow bri presion mbi
negociatorin e Enron (i cili gjithashtu raportonte tek Fastow) pr t rn dakord termat q
negociatori mendon se ishin n mnyr t panevojshme t favorshme pr Chewco".
Gjat kohs q Chewco ishte i padmtuar, Kopper kishte marr nj fitim jo t zakonshm
- $ 2 milion n taksa t menaxhimit, mbi $ 10 milion kthim n nj investim $ 125,000,
dhe pages dmshprblyese e taksave prej $ 2.6 milion- i cilat raporti i fuqive e
prshkruarn se ishin jasht proporcionit/raportit/prqindjes t ndonj pun t dukshme t
realizuar ose t ndonj rrisku t ndrmarr. Shembulli tjetr prfshin nj transasksion t
strukturuar n 1999 pr t mbrojtur ndryshueshmrin e mmeve t nj investimi n
Rythms Net Connetions (RNC), nj sigurues i shrbimit t inrternetit q shkoi n ofert
publike fillestare gjat atij viti. Ashtu si t gjith investimet e tij tregtare, Enroni e
vlersoi pozicionin e tij tek RNC me vleren e tregut, dhe Enroni ishte e kushtzuar pr
shitjen e RNC deri n fund t vitit 1999. N thelb, mbrojtja e RNC-s prfshinte
vendosjen nj SPE t quajtur Swap Sub, duke e kapitalizuar at me aksionet e ENRON t
kufizuar, dhe detyrimi pr t nnshkruar nj opsion pr blerje pr Enronin n aksionet e
RNC-s. Ashtu si sht shpjeguar n apendiks, transaksioni nuk ishte nj mbrojts n
thelbin ekonomik pr shkak se ai nuk e transferonte rriskun, por ishin edhe probleme t
tjera me transasksionin. Jo shum gjat pasi ai ishte formuar, Sop Sub ishte i padmtuar
n tema q i jepnin nj fitim t papritur/pamerituar pr LJM1, SPE-ja q zotronte Sop
Sub. N mny specifike, Sop Sub i ktheu aksionet e kufizuara t Enron tek Enron n
vlern e tyre t pa kufizuar, t ciln Enron nuk do ta kishte br me pal t palidhura m
nj transasion t paanshm. Raporti i fuqive tregon se Artur Andersen, i cili ishte
audituesi i Enron, krkoi q transaksionet e mvonshme t jen jo dmtuese duke
prdorur vlern e kufizuar t aksioneve; nuk sht e qart pse ato e lejuan mimin e
pakufizuar q t prdorej n shprshtjellimin e RNC-s.
Problemet e kontrollit t Enron jan prmbledhur mir nga raporti i fuqive n
prmbushjen tashm t nj seti t tret s strukturave, partnershipet 'LJM'. E meta m
thelbsore e kontrollit t menaxhimit ishte mungesa e ndarjes midis prsonelit t LJM
dhe t Enroit dhe dshtimi pr t njohur se konfliktin natyror ishte i qndrueshm dhe i
pamenaxhueshm. Fastow si CFO (shefi i financs ), e dinte se far asetesh njsit e
biznesit t ENRON donin t shitnin, me rrezik dhe sa shpejt ato donin q ti shisnin ato,

70
dhe nse ato kishin blers alternativ. Ai ishte n nj pozicion pr t ushtruar presion t
lart dhe influenc, direkt dhe indirekt, n personelin e Enron t cilt ishin duke
negociuar me LJM. Ne na jane treguar rrethanat n t cilat ai e prdorte at presion pr
tu prpjekur pr t prftuar terma m t mir pr LJM, dhe kishte njrz duke raportuar
pr njsit e biznesit t tij t udhzuara q LJM-ja do t ishte blersi t aseteve q ato
donin t shisnin. N prmbushje t nj marveshje shrbimi midis LJM dhe Enron,
punonjsit e Enron punonin pr LJM-n ndrkoh q akoma ishin t ulur n zyrat e Enron
krahprkrah me njrzit q po veproni n emrr t Enron. E thn m thjesht ishte n
ndarje dhe pavarsi e vogl pr tju krijuar mundsim punonjsve t Enron pr t
negociuar n mnyr efektive prkundrejt LJM2. N shum raste mbrojtja q krkon se
nj transaksion duhet t negociohet n prkatsi t Enron vetm nga punonjs q nuk
raportonin tek Fastow ishte injoruar (Powers Report, fq. 166). far sht habitse pr
dshtimin e qverisjes s Enron ishte natyra e tyre kryesore. Secili ishte serioz dhe oi n
pasoja shkatrruese, por aspak t lidhura me natyrn e derivativve apo me strukturn e
kontrolleve q jan vendosur prreth pjesmarrsve te tregjeve aktive t derivativve,
veanrisht n dritn e msimevee t marra nga dshtimi i Enron. Si t gjitha bizneset,
dilerat dhe prdoruesit prfundimtar t derivativve shfaqin mundsi potenciale t
konfliktit t interesit n drejtimin e biznesit, dhe si t gjitha bizneset duhet q t msojn
pr t njohur dhe menaxhuar ato. Por hilerat e swop-eve jan nn nj presion veanrisht
t fort pr t menaxhuar m mnyr efektive konfliktin e mundshm pr shkak t
rndsis s reputacionit pr t mbijetuar. Reputacioni, bashk me aspekteve t tjera t
disiplins s tregut q sigurojn prpjekje pr instituaione q t vendosur dhe
miermbajn qverisje efektive, sht kryefjala e SIK dhe e menaxhimit te tij. Gjate
punimit te rishikimit te literatures dhe teoria e SIK n kapitullin II u arrita n nj
konkluzion se: se pari, krkimet n fushn e SIK megjithse jan te shumte n numur
krkimet jan mbshttur kryesisht tek roli i IT n SIK, roli i SIK n menaxhimin e SBU,
faktort kritik t suksesit cilsis s t dhnave q ndikojn n SIK, roli i sistemit
informacionit t kontabilitetit t menaxhimit (SIKM) n procesin e vendimmarjes dhe
rolin e ndersjellt t SIKM menaxhimit dhe performancs s menaxhimit n SBU,
gjithashtu jan analizuar karakteristikat e SIK dhe SIKM dhe roli i tyre n procesin e
drejtimit n organizat. Roli i edukimit n kontabilitet z nj vend t rndsishm n
krkimet e studjuesve t ndryshem sidomos ata australian, amerikan, japonez etj., ku sot
ka nj problem shoqror t rolit t kontabilistit n menaxhimin e organizates. S dyti,
megjithse ka nj shumllojshmeri punimesh dhe teorish mbi SIK nuk ka nj trajtim
gjithprfshirse pr t modeluar faktort q ndikojn n cilsin e sistemit informacionit
kontabl, padiskutim edhe n krkimet n Shqipri nuk kam hasur punimeve q t
trajtojn problemin e fokusuar n kt disertacion, ku shumica e studimeve n kt fush
jan fokusuar vetm n disa aspekte diskrete t kuadrit konceptual. Prandaj n kt
kapitull, kam pr qllim t shqyrtoj faktort q ndikojn cilsin SIK dhe gjetja e
faktorve kryesor q kan lidhje me cilsin e SIK, rndesia e secilit prej faktorve n
rritjen e cilsis s sistemit informacionit kontabl. Cili sht avantazhi konkurrues q
arrihet n sistemin e informacionit kontabl nprmjet variablave t marra n studim?
Cila sht marrdhnia midis variablave (faktorve), dhe sistemit t informacionit
kontabl? Cila sht fuqia e bashkveprimit t ktyre faktorve dhe sa ponderohet secila
prej tyre dhe ku duhet t fokusohet biznesi dhe instuticionet tatimore pr t garantuara
kt cilsi etj ? Literatura e t cilave sht diskutuar n kapitullin e mparshem, ku ishin

71
fokusuar studjuesit e tjer t fushs s SIK t lidhja midis variablave t mjedist jashtm
me SIK, e lidhja midis variablave t mjedisit t brendshm e SIK , te lidhja midis
variablit t edukimit dhe formimit profesional e SIK, tek lidhja e faktorit t zhvillimit t
teknologjise informacionit dhe SIK. Gjitashtu a kan lidhje me njeri tjetrin kta variabla .
N kt kapitull do t diskutohen dhe do t prezantohen dhe hipotezat m t rndsishme
dhe nnhipotezat e tyre..

Figura 3.1. Procesi i modelit
N kt disertacion do t trajtojm lidhjen midis variablave t pavarur si mjedisi i
jashtm, mjedisi brendshm, edukimi dhe formimi profesional i burimeve njerzve,
(studentve, kontabilistve, specialistve t IT, punonjsit e tatim taksave, ekspertve
kontabl ) si dhe zhvillimi i teknologjis informacionit duke prfshir ktu dhe sistemet
kontabile(softueret ose programet kompjuterike te dedikuara apo t blera) dhe nga ana
tjetr cilsia e sistemit informacionit kontabl i cili sht variabl i varuar. N kt
kapitull do t trajtojm varsin e SIK ndaj katr faktorve(variablave t pavarur) s
bashku dhe pr secilin faktor do t analizojm nj pr nj varsin brenda variablit.

72
Tabela 3.1. Kodimi i variablave

3.1.3. Mjedisi i jashtm dhe roli i tij n cilsin e SIK.

Ndrfaktort q luajn rol n cilsin e SIK sht dhe mjedisi i jashtm. Kompania ka
nevoj pr informacion me cilsi t lart, n koh dhe t sakt pr t marr nj reagim t
duhur prej stimujve t mjedisit t jashtm dhe pr t marr nj pozicion t sakt pr t
marr vendime t drejta. Fakt shum i rndsishm sht se sistemi informacionit
kontabl supozohet q t identifikohet me kushtet n t cilat sht vendosur ndrmarrja i
cili sht mjedisi i jashtm, ku hyjn konkurentt. Sistemi i informacionit prbhet nga
nnsistemet e ndryshme t cilat jan t ndrlidhura me njra tjetrn n mnyr t
ndrsjellt. Kontabiliteti sht m i rndsishmi nga t gjitha nnsistemet. Informacioni
kontabl kombinon nnsistemet e ndryshme dhe informacioni importohet m tej
menaxhimit. Sistemi informacionit kontabl me cilsi t lart sht shum i rndsishm
dhe duhet t jet i qart, i leht, i kuptueshm pr prdoruesit t cilt punojn me
programin. do gj q lind zhvillohet dhe vdes ka nevoj dhe nuk ka kuptim pa mjedisin
q e rrethon, sepse, ai identifikon egzistencn e tij, zhvillimin dhe n fund ai kontribuon
n marjen fund t tij. Egzistojn nj sr forcash, faktorsh q n bashkveprim me njeri
tjetrin krijojn kushtet e prshtatshme t krijimit t nj biznesi. Trsia e forcave dhe
faktorve q ndikojn n marjen e vendimeve manaxheriale prbejn ate q quhet mjedis
manaxherial t organizats. (Kume V. 2002, fq. 39) Mjedisi i organizatave t biznesit
ndryshon nga shtrirja gjeografike e vendeve n t cilat organizatat ushtrojn aktivitetin e
tyre. Si mund ti prshtatemi ose ta prshtatim mjedisim n funksion t arritjeve t
objektivave. Pr t ndikuar sa me mir dhe me efektivitet mbi mjedisin q t kemi prej tij
nj reagim favorizues duhet ta njohim at dhe pjest prbrse t tij. Kshtu mjedisi q
rrethon dhe nga i cili sht e kushtzuar nj organizat biznesi sht i prbr nga dy
pjes: Mjedisi i jashtm dhe ai i brendshm.
Mjedisi i jashtm manaxherial n kuadrin e organizates s biznesit inkludon trsin e
faktorve q prcaktohen jasht kufijve t nj organizat dhe ndikojn mbi operacionet e

73
saj. Ky mjedis ka nj ndikim t fort, sepse sht gjithka jasht saj, q ndikon ose ka
efekt mbi t.Jashte saj do t thot q organizata nuk mund t ndikoj mbi kta faktor
ose prcaktohet prej tyre. Megjthat kufiri q ndan organizatn me mjedisin e jashtm
nuk sht gjithmon i qart dhe i sakt, n nj kuptim p.sh aksionert kryejn nj
funksion organizativ po n nj kuptim tjetr ajo jan faktor t mjedisit t jashtm.
Mjedisi jashtm sht i prbr nga dy pjes, mjedisi i prgjithshm (Megamjedisi) dhe
mjedisi operacional (Mikromjedisi).
Megamjedisi prbn trsin e faktorve dhe forcave t mjedisit t jashtm q ka ndikim
m t madh n organizimin e biznesit. Ata element domosdoshmrisht duhen shkrir
brenda organizimit specifik me qllim q ai t jet efektiv, me vler pr arritjen e
objektivave. N megamjedis inkludohen makrofaktor si: faktort politiko-ligjore,
ekonomik, social-kulturore, teknologjik, ekologjik (PESTE) dhe mund te ndikojn mbi te.
Mjedisi i industris Trsia e influencave t cilat jan t afrta dhe mbi t cilat
organizata mund t ndikoj n mnyr t drejtprdrejt , prbejn mjedisin e industris
(konkuruese).
a- Faktort politiko -ligjore
Trsia e kuadrit ligjor dhe qeveritarve prbn faktorin politiko-ligjore. Me politikat e
tyre qeverit mund t ndikojn pozitivisht ose mund t pengojn bizneset p.sh nj qeveri
q ndjek politikn e taksave t larta ajo kontribuon n demoralizimin e organizatave t
biznesit dhe jo n mbshttjen q normalisht duhet tu jape.
b- Faktort ekonomik
Faktort ekonomik prbjn trsin e shprehsve monetar t situatave dhe t ngjarjeve
t cilat ndikojn mbi organizatn me procesin e manaxhimit apo ushtrimin e aktivitetit t
saj. N kt grup prfshihen nj trsi faktorsh si: IHD jan nj tregues q tregon
politikat nxitse t qeveris.
c- Faktort teknologjike
Jan nj tjetr dimension i mjedisit t prgjithshm i cili inkludon procesin e
transformimit te inputeve n produkte dhe shrbime. Menyra e transformimit t inputeve
n autpute varet nga mjetet q prdoren, aftsit dhe teknika.
d- Faktort social-kulturor
Faktort sociale-kulturor jan faktor q jan t lidhur ngusht me natyrn e shoqris,
jan karakteristika t shoqrive dhe si t tilla duhet t njihen nga organizata e biznesit pr
nj sr arsyesh, me qllim q, ajo t jet sa m efektive n shoqrin ku vepron ose
ushtron aktivitetin e saj. Ndr faktort social-kulturor mund t pr mendim: normat
kulturor, vlerat kulturore, zakonet, sjelljen etj.

74
Figura 3.2 Lidhja e variablave t mjedisit t jashtm me SIK. Autori
e- Faktort ekologjik
Faktort ekologjik kan rndsi n zhvillimin e degve t ndryshme t industris, pasi
qeverit vendosin taksa t larta ose jo n mbrojtje t mjedisit. Marrveshjet kombtare
dhe ndrkombtare pr mbrojtjen e mjedisit, kan influencuar n marrjen prsipr t
prgjegjsis nga ana e kompanis dhe t nj reagimi pozitiv duke instaluar pajisje
teknologjike t cilat i prmbahen normave t ndotjes. Mikromjedisi prbn trsin e
elmentve me t cilt organizata bashkvepron gjat ushtrimin t aktivitetit t saj.
Konsumatort, konkurentt, furnitort, fuqia puntore, sindikatat, partnert

3.1.4 Mjedisi i brendshm

Organizata e biznesit prbn nj bashksi burimesh humane t cilat bashkveprojn
midis tyre n kuadrin e realizimit t objektivave dhe synimeve q prbejn shtjen
kryesore t egzistencs s saj. Si e till organizata sht nj mjedis m vete ku ndrthuren
veprimet dhe operacionet ndrindividuale t cilat kan nj histori t prcaktuar qart,
kshtu ndr faktort kryesor t mjedisit t brendshm jan: bordi drejtues, punonjsit dhe

75
Figura 3.3 Mjedisi i brendshem dhe SIK
kultura organizative. Rndsia e ktyre faktorve ndryshojn n varsi t llojit dhe tipit t
organizats

3.1.5 Varsia e SIK ndaj zhvillimit t teknologjis informacionit.

Varsia e zhvillimit teknologjis informacionit pr SIK sht determinante nnfaktort e
zhvillimit teknologjis informacionit jan :shkalla e informatizimit, cilsia e t dhnave t
inputuara, edukimi dhe formimi profesional i specialistve t IT, Cikli i jets SIK,
informatizimi i ngjarjeve ekonomike, informatizimi i proceseve operacional. Gjithashtu
prve peshs q zky variabl tek variabli i varur SIK, do t japim edhe informacionin
pr rndsin e secilit nnvariabl tek variabli kryesor.

76
Figura 3.4. Varsia e SIK ndaj IT

3.1.6. Varsia e variablit t edukimit dhe formimit profesional t

aktorve dhe SIK.
N kt varsi do t studjojm dhe do t konkludojm mbi rendsin q ka edukimi dhe
formimi profesional i specialisteve kontabl si prodhues t SIK, specialistve t IT si
dizenjues t SIK, specialistve t tatim taksave si prdorues t SIK, ekspertve kontabl
si prdorues t SIK dhe njkohsisht si nxites t rritjes s cilsis s SIK. N kt aspekt
n jo vetm do t merremi me rndsin por edhe m problemin q ka sot edukimi dhe
formimi profesional i kontabilistve dhe specialistve t IT, si dhe ndikimin e
eksperiencs si dhe trajnimi gjat gjith jets.

77
Figura 3.5 Varsia e SIK ndaj edukimit dhe formimit profesional t aktorve.

3.1.7 Varsia e edukimit t kontabilistve n universitet ndaj SIK

Ky diskutim sht sot i rndsishm pasi n universitete krijohet armata e
kontabilistve t ardhshm. Sot nga diskutimet n intervistat dhe pyetsort e br pr
kt studim vum re se ka nj trendi drejt diskutimit se sht krijuar nj hendek midis
edukimit dhe formimit profesional t kontabilsitve dhe tregut t puns. Padyshim se
konkluzionet dhe rekomandimet e dala nga ky punim do t hedhin pak m shum
informacion mbi problemet q ka sot edukimi dhe formimi i profesionistve kontabl sot
n Shqipri.

3.1.8. Hipotezat e ngritura

Ashtu si sht diskutuar gjat trajtimit t literaturs, marrdhniet mes katr faktorve
(variabla t pavarur) dhe cilsis s SIK (variabl i varuar) dhe jan krijuar kto pes
hipoteza kryesore q jan dhn n varsi t figurs 3.7. Pr t br nj klasifikim m t
mirt t variablave, do t operojm me hipoteza dhe nnhipotezat e mposhtme:
H1: Mjedisi i jashtm , mjedisi i brendshm, informatizimi i t dhnave dhe proceseve
dhe edukimi dhe formimi profesional ndikojn n rritjen e cilsis s sistemit
informacionit kontabl
H2: Mjedisi i jashtm sht i rndsishm dhe ndikon n cilsin e sistemit e
informacionit kontabl.

78
H3: Mjedisi i brendshm i biznesit sht i rndsishm dhe ndikon n cilsin sistemit e
informacionit Kontabl
H4: Informatizimi i t dhnave sht i rndsishm dhe ndikon n cilsin e sistemit e
Informacionit Kontabl.
H5: Edukimi dhe formimi profesional sht i rndsishm dhe ndikon n cilsin e
Sistemit e informacionit kontabl.

Figura 3.7 Hipotezat kryesore t krkimit

Hipoteza 2 .
H:2 Mjedisi i jashtm sht i rndsishm dhe ndikon n rritjen e cilsis s Sistemit
Informacionit Kontabl.

H:2.1 :Egziston lidhje midis vendit t ushtrimit t veprimtaris s biznesit (qytetit)

dhe cilsis s SIK
H:2.2 :Zhvillimi dhe modernizimi teknologjis ka lidhje t ngusht me cilsin e
SIK
H:2.3 :Ndikojn politika stimuluese t qeveris n rritjen e cilsis s SIK
H:2.4 :A ndikon legjislacioni n rritjen e cilsis s SIK
H:2.5 :Konkurenca ndikon n rritjen e cilsise s SIK
H:2.6 :HD n Shqipri ndikojn n rritjen e cilsise SIK
Hipoteza 3
H3: Mjedisi i brendshm i biznesit sht i rndsishm dhe ndikon n rritjen e
cilsis s Sistemit Informacionit Kontabl

H:3.1: Madhsia e kompanis ndikon n cilsin e SIK.

H:3.2: Struktura organizative (t paturit e nj departamenti kontabiliteti) ka
lidhje me cilsin se SIK

79
 H 3.3: Ka lidhje midis kulturs s organizats dhe cilsis s SIK
H 3.4:Struktura e kontrollit t brendshm ndikon n rritjen e cilsis s SIK
H 3.5:Ndikimi i motivimit t punonjsve rrit cilsin e SIK

Hipoteza 4
H4: Informatizimi i t dhnave sht i rndsishm dhe ndikon n cilsin Sistemin e
Informacionit Kontabl.

H4.1:Shkalla e informatizimit ndikon n cilsin e SIK.

H4.2: Cilsia e te dhnave t inputuara ndikon n t paturit e nj sistemi
informacioni kontabl cilsor.
H4.3 :Cikli i jetes se SIK ndikon n cilsin e tij
H4.4:Informatizimi i ngjarjeve ekonomike rrit cilsin e SIK
H4.5:Informatizimi i procesit t prodhimit rrit cilsin e SIK

Hipoteza 5
H5: Edukimi dhe formimi profesional sht i rndsishm dhe ndikon n cilsin
Sistemin e Informacionit Kontabl.

H5.1. Universiteti sot nxjerr studentet te kualifikuar n SIK

H5.2: Profili profesional i kontabilesteve ndikon n krijimin dhe menaxhimin e nj
sistemin kontabl cilsor.
H5.3: Profili profesional i inspektorit tatimor ndikon n krijimin dhe menaxhimin
e nj SIK cilsor
H5.4:Eksperienca profesionale n vite e kontabilistit ndikon n cilsin e SIK.
H5.5:Profili profesional i audituesve t brendshm ndikon n krijimin dhe
menaxhimin e nj sistemin kontabl cilsor.
H5.6:Eksperienca n vite i specialisteve t IT ndikon n nj SIK cilsor
H5.7:Eksperienca e punonjsve q merren me hartimin e te dokumentave baz
ndikon n rritjen e cilsis se SIK
H5.8:Trajnimi i punonjsve gjat gjith kohs rrit cilsin e SIK

3.2. Strategjia e studimit

Zgjedhja e metodologjive t prshtatshme q jepet n kt kapitull jep argumentet pr,
modelimin dhe analizimin e rndsis faktorve q ndikojn n cilsin e sistemit
informacionit kontabl (SIK). N kt kapitull jan paraqitur teknikat prkatse q kan
t bjn me metodat matematikore, statistikore dhe ekonometrike, jan paraqitur pr
arsyetimin e trajtimit q do t prdoren. Duke u prpjekur q t testojm teorit e
prmendura dhe shpjeguara n analizn e literaturs, n lidhje me variablat e marra n
trajtim, duke prdorur nj strategji deduktive. Ndrkoh, do t prdoret nj metod m
induktive dhe investiguese pr t kuptuar kt ndikim t variablave. Pr kt arsye,
metodologjia do t jet nj triangulim ndrmjet strategjive cilsore dhe atyre sasiore. Tani
sipas Beijaard et al, (2004, fq, 127), q krkimi cilsor ka krijuar vendin e vet n krkime
sidomos n at t edukimit (Silverman D, 1997, fq. 57), e krkuar pr procedura m t
ndrlikuara pr t siguruar objektivitetin n ktij lloj krkimi sht n rritje. Dy shtje
kritike n lidhje me objektivitet jan besueshmria dhe vrtetsia. Metoda e triangules

80
rrit vlefshmrin e brendshme t hulumtimit cilsor. Me konceptin "vlefshmria e
brendshme", duke ndjekur Miles dhe Huberman (1994), q theksonin se vlefshmria e
brendshme ka t bj me pyetje t tilla si "A kan kuptim gjetjet e studimit? A jan t
besueshme pr njrzit q studiojn dhe pr lexuesit tan? A kemi ne nj pamje autentike
t asaj q ne ishim duke krkuar? Gliner (1994) e prshkroi trekndzimin
(triangulation) si nj metod e prioritetit t lart n prcaktimin e vlefshmris
brendshme n krkimin cilsor. Triangulation sht metod q e ka origjinn nga
matjet n gjeometri. N krkimet e shkencs shoqrore, koncepti i triangulation sht
prdorur metaforikisht; ajo ka kuptime t ndryshme dhe prfshin shum procedura
prkatse. N thelb, triangulation n krkimin shkencor social i referohet nj procesi, n
t cilin nj studiues dshiron pr t verifikuar gjetjen duke treguar se matjet e pavarura t
saj pajtohen me ose t paktn, nuk e kundrshtojn at (Miles dhe Huberman, 1994).
Sidomos n studimet rreth fenomene komplekse, t tilla si njohurit praktike t
msimdhnsve, kombinimi sistematik i llojeve t ndryshme t t dhnave sht nj
aspekt i rndsishm. Miles dhe Huberman (1994) prshkuajn pes llojet e triangulation
n krkimet cilsore:
metoda triangulation nga burimi i t t dhnave (t dhnat e mbledhura nga
persona t ndryshm, ose n koht e ndryshme, apo nga vende t ndryshme);
metoda triangulation nga metoda (vzhgimit, intervista, dokumente, etj);
metoda triangulation nga studiuesi (e krahasueshme me besueshmrin n
metodat sasiore);
metoda triangulation nga teoria (duke prdorur teori t ndryshme, pr shembull,
pr t shpjeguar rezultatet );
metoda triangulation sipas llojit t t dhnave (p.sh. duke kombinuar t dhnat
sasiore dhe cilsore).
Lloji i triangulation i zgjedhur varet nga qllimi i nj studimi. N t njjtn studim
sigurisht, mund t prdoren m shum se nj tip triangulation. Analiza e t dhnave
mund t trajtohet n mnyra t ndryshme. (Smaling, 1987) prshkroi tri qasje pr
analizn e t dhnave cilsore, secila prej t cilave mund t aplikohen pr t
multimetodn triangulation. E para sht nj qasje intuitive: nj stujues n mnyr
intuitive lidh me njeri-tjetrin t dhnat me instrumente t ndryshme. Cilsia e ksaj
qasjeje varet nga cilsia e intuitive e krkuesit dhe ajo shpesh nuk sht e mundur pr t
replikuar n studim . Nj qasje e dyt t triangulation e t dhnave cilsore sht nj
qasje procedurale: fokusi sht n dokumentimin e do hapi q sht marr n metodn
triangulation - n mnyr q t bj at transparent dhe t replikueshme. Qasja e tret
sht qasja intersubjective n t ciln nj grup i studiuesve prpiqt pr t arritur
marrveshje n lidhje me hapat q do t ndrmerren n procedurn e metods
triangulation. Nj vshtrim t prgjithshm t metodologjis s krkimit ofrohet n kt
kapitull, i cili v n pun instrumente t ndryshme pr mbledhjen e t dhnave, pr
testimin e sugjerimeve dhe zgjidhjen e problemeve krkimore empirike. Metodologjia e
krkimit prshkruan tre instrumente t mbledhjes s t dhnave: t dhnat dytsore,
intervistat me menaxhert/punonjsit dhe vrojtimi nprmjet anketimit. Prshkrimi
prfshin metodat e administrimit, qllimin, natyrn dhe sht mbshtetur nga arsyetimet e
duhura.
Mbledhja e t dhnave fillon nga analizimi i t dhnave dytsore, t cilat prfaqsojn
informacionin fillestar rreth studimeve t mparshme t ksaj disiplin. M pas, kapitulli

81
trajton mnyrn se si jan prcaktuar faktort e studimit pr hartimin e instrumentit t
krkimit, i cili sht prdorur pr t dhnat te anketuarve dhe ruajtja e t dhnave t tyre.
Proceset e hartimit, testimit dhe vlersimit t instrumentit t vrojtimit dhe faktort e saj,
do t jen t vzhguar n fazn e studimit pilot. Gjithashtu do t jepen shpjegime
suplementare mbi popullsin, madhsin e mostrs, shkalln e dizajnit, konsideratat etike
t lidhura me krkimin, metodat statistikore/ekonometrike t prdorura dhe problemet e
hasura.

3.3. Metodologjia e mbledhjes e t dhnave dhe kndvshtrimi i saj

N kapitullin e par sht br identifikimi dhe krkimi i problemeve t patrajtuara deri
tani, gjithashtu dhe objektivat e propozuara, jan diskutuar me hollsi. Qllimi sht t
jap nj interpretim t prshtatshm t faktorve kryesor q ndikojn n cilsin e SIK
dhe roli i teknologjise informacionit n zhvillimin e modernizimin e SIK, me qllim q
SIK t jet nj avantazh konkurues pr BU (Shelly, Cashman and Vermaat; 1999).
Zakonisht, pyetjet e krkimit prcaktonin prqasjet dhe teknikn e mbledhjes s t
dhnave metodologjike, t cilat kan qn t prdorura n kuadr specifik, me prejardhje
filozofike teorike. Nga Silverman (1997), sht deklaruar se nuk ka metodologji t vrtet
apo t rreme, por vetm pak a shum t dobishme. N shkencn sociale, dijetart
ndonjher kan dyshime kur duhet t zgjedhin midis modeleve pozitive apo shpjeguese.
Pozitivizmi prfaqson iden se bota sociale ekziston dhe do shtje e lidhur me t duhet
t matet me an t teknikave objektive, n vend q t nxirret me an t reflektimit,
ndjesis dhe intuits (Easterby-Smith, 2002, n citimin e Klaus Moser 2007). Modeli
pozitiv sht br funksional, n mnyr q t veprohet pr t krkuar pr fakte apo
shkaqt e fenomeneve shoqrore nga pikpamja sasiore. Bazuar n kt metod, bazat e
shpjegimit jan t ndryshme dhe kan pr qllim t parashikojn paraqitjen e fenomeneve
sociale, duke krijuar nj marrdhnie shkaksore ndrmjet shum ndryshueshmrive t
parashikuara, pr t hetuar praktikisht pranin e tyre, duke mbledhur t dhna specifike
pr t shpjeguar nj fenomen t zakonshm. Realiteti prcaktohet nga njrzit dhe n
baz t vlersimit t faktorve t jashtm. Idea nuk sht t mbledhsh fakte ose t`i
krahasosh ato, por t shprehsh shpjegime t prshtatshme pr fenomene specifike
sociale, bazuar n eksperiencn e njerzve dhe mbshttur nga shkaqt e jashtme. Me
qllim q t sigurohen t dhna t rndsishme nga aktort kryesor n SIK, jan t
nevojshme mjete t sakta.
Kshtu, krkimi i nj fenomeni t veant social, do t jap interpretime t ndryshme, n
varsi nga baza t ndryshme t krkimit, t cilat ndryshojn nga nj krkues n nj tjetr
Gjithashtu n librin e tyre (Rabinow dhe Sullivan, 1979) Interpretues Shkencave
Sociale, n t cilin parashikoi rritjen e prdorimit n qasjet interpretuese n shkencat
shoqrore, me nj model t bazuar n shkencat natyrore. Pra, si mund t jen analizuar
dhe interpretuar fenomenet sociale (p.sh knaqsia n pun e kontabilistve, stresi i
kontabilistve etj.( Hoda H, Mamo J., 2012)

82
Figura 3.7. Etapat e mbledhjes s t dhnave.

3.4. Dizenjimi i krkimit

N mnyr q t krkohet, sht e nevojshme t aplikohet mnyra e prshtatshme e
metodologjis s krkimit, e cila prdor instrumente t prshtatshme pr t ndihmuar n
mbledhjen e t dhnave t nevojshme q reflektojn aktoret si kontabilistet si prodhues te
informacionit, specialistt e IT si dizenjues t SIK q prodhon informacionin, menaxhert
e lart dhe te mesem, ekspertt kontabl, punonjsit e tatim-taksave etj si prdorues t
autputeve t SIK.
Krkimi sht prcaktuar si proces sistematik n mbledhjen dhe analizimin e
informacionit, n mnyr q t rritet kuptimi yn pr fenomenin rreth t cilit jemi t
shqetsuar ose t interesuar (Leedy dhe Ormrod, 2005, fq. 4). Pikat kye n kt
prkufizim jan hapat sistematike dhe mnyrat logjike prej mbledhjes dhe analizimit s t
dhnave studimore, t cilat prfaqsojn hapat kryesore t hulumtimit q jan t
prcaktuara nga metodologjia.
Metodologjia sht prshkruar si: "hapat q do t ndrmerren, n mnyr q t japin
prgjigje t besueshme dhe t vlefshme n ato pyetje dhe prcakton prshtatshmrin n
nj mjet t caktuar krkimor (Ellis and Levy, 2008).
N kt mnyr, kto teza hetojn problemin e cilsis s sistemit informacionit kontabl
duke prdorur nj krkim t organizuar, sistematik dhe t justifikuar t t dhnave, t
bazuara n nj kuadr teorik t besueshm, pr t ndihmuar n gjetjen e nj zgjidhjeje t
prshtatshme.

83
Figura 3.8. Hapat pr implementimin e krkimit

Modeli teorike, ashtu si sht theksuar dhe nga (Kerlinger, 1979) si: nj grup strukturash
t ndrlidhura (koncepteve), prkufizimesh dhe propozimesh q paraqesin nj pamje
sistematike t fenomeneve, duke specifikuar marrdhniet midis variablave, me qllim
shpjegimin dhe parashikimin e fenomenit". Struktura e aplikuar teorike q sht zgjedhur
pr t studiuar ndikimin e faktorve n cilsin e SIK n kt studim . do sistem nuk do
t jet efektive n praktik, prve nse nj kontabilist do t jet n gjndje t dij
nevojat e njerzve t prfshir n sistem.
Kontabilisti nuk mund t jet psikolog, por nga ana tjetr duhet t kuptoj mjaftueshm
se si t motivoj njerzit drejt ecuris pozitive t kompanis.
Prve ksaj, nj kontabilist duhet t kuptoj se t gjith kan perceptime t ndryshme n
marrjen e nj informacion, n mnyr q informacioni q do t ofrohen mund t jet
projektuar dhe t komunikohet n prputhje me sjelljen e vendimmarrsve. Modeli i
Sjelljeve Perspektive (Arboleda, Escobar, 2011).
Kjo analiz lejon identifikimin e logjikshm dhe dobsit metodologjike n kuadr t
qasjes, duke qn veanrisht i spikatur n prdorimin e termit prforcimi prtej
prdorimit t saj t ligjshm n analizn e sjelljes, mosprputhje n analizn e kostove t
transaksionit dhe lineariteti e cila nuk lejon nj analiz historike t bashkveprimit.
Me kto gjetje ne propozojm nj riformulim t modelit pr t kaprcyer vshtirsit e
specifikuara, si dhe inkorporimi i gjetjeve t ndryshme nga terreni nga disiplina t tjera.

84
Ky hulumtim sht kryer duke mbledhur t dhna t t dy mnyrave (parsore dhe
dytsore), duke prdorur metoda sasiore dhe cilsore t krkimit pr studimin e cilsis se
sistemit informacionit kontabl n funksion t performancs s kompanis, knaqsis n
pun t kontabilistve dhe prdoruesve t SIK. T dyja metodat e mbledhjes s t
dhnave, jan prdorur n nj model triangulacioni metodologjie. Denzin (1978) e
prcakton termin e triangulacionit si: "kombinim t metodologjive n studimin e t njjtit
fenomen". N prputhje me rrethanat, metodat e prziera teorike dhe qasja empirike, jan
angazhuar pr t`iu adresuar pyetjeve krkimore.
N kt studim t dhnat jan mbledhur duke prdorur shum hapa. Jan realizuar shum
intervista me kontabilist, ish-student, pronar, menaxher, dizenjues t SIK, ekspert
kontabl, specialist t tatim taksave, etj pr t zbuluar mendimet e tyre lidhur me
shrbimin q ata ofrojn, zbatimin e teknikave t IT, mbi llojet e softeve financiar t
integruar apo jo, t prodhuar apo t bler, pr t rritur cilsin e autputeve t SIK, duke
marre parasysh, s pari cilsin e t dhnave t inputuara, zhvillimin e teknologjis
informacionit, etj. Kur krkuesit kan mbledhur t dhnat parsore pr faktort kryesor
t studimit, t cilt mbulojn dimensione t ndryshme, duke aplikuar teorin, ekzekutohet
nj studim pilot dhe t dhnat primare mblidhn duke prdorur rreth 250 pyetsor.
Procesi i hartimit, shqyrtimit dhe vlersimit t krkimeve kryesore pr mbledhjen e t
dhnave (sondazh), sht ilustruar gjersisht hap pas hapi. Gjithashtu kemi shpjeguar (me
posht ) rrjedhn e mbledhjes s t dhnave e analizave dhe teknikat q jan prdorur pr
t nxjerr elementt kryesore t faktorve t studimit nga prodhuesit, dizenjuesit dhe
prdoruesve t SIK, t cilat jan mbshtetur nga intervistat me aktort e prmendur me
lart. Pr ta prmbledhur me pak fjal, hulumtimi i dizajnit tregon se jan prdorur dy
metoda pr t prcaktuar ndryshimet n cilsin e sistemit informacionit kontabl para
dhe pas prdorimti t informatizimit. N hapin e par, studiuesi analizon SIK i mbajtur n
kushtet e metodes klasike duke prdorur nj teknik t analizs s prmbajtjes dhe
karakteristikave t SIK. N hapin e dyt, zhvillohen nj numr intervistash me aktort,
pr t marr opinionet e tyre n lidhje me disa prcaktues t informatizimit t SIK. N
fazn prfundimtare, element t cilt u mblodhn direkt nga analizat e t dhnave
dytsore t studiuara, u prdoren pr studim, n mnyr q t identifikohen faktort t
cilt ndikojn n cilsin e SIK.

3.5. Intervistat
Sistemi i nformacionit kontabl dhe performanca e menaxherve sht nj ndrveprim me
dy drejtime, ku do pjes ndikon n tjetrn. Shum sondazhe t popullsis s ekonomive
familjare n nj vendi, rajoni apo qytet jan kryer duke prdorur ball pr ball (Laiho
dhe Lynn, 1999) dhe n shtpin e t anketuarve. Pr shembull, zyrat statistikore
kombtare kan kryer sondazhe pr krahun e puns dhe sondazhe n kt mnyr. Mostra
sht zgjedhur zakonisht nga nj list ose persona ose adresa (p.sh., nj regjistr i
popullsis, nj list e adresave postare, ose nj list e adresave t hartuara n fushn si
pjes e fazs prgatitore studim) dhe detyra e par e t intervistuesve sht pr t gjetur
do adres e zgjedhur. ata duhet pastaj t bj kontakt me banort, t konfirmoj nse
ndonj banor ka t drejt pr anket, ndoshta t bj nj przgjedhje e rastsishme e nj
personi pr t intervistuar, kontaktoni personin e przgjedhur, e pr t bindur personin q
intervistohet, pajtohen apo jo, zgjedhja e kohs s dhe vendit t prshtatshm pr
intervist, administrimi intervists dhe t transmetimi i t dhnave n zyrn e ankets. N

85
do faz, mosprgjigjes mund t ndodh pr secilin prej disa arsye. Pr t ilustruar kt,
merrni parasysh shembullin e anketave t individve n Mbretrin e Bashkuar, ku nj
mostr e adresave sht zgjedhur nga lista e Zyrs Postare, dhe nj person sht zgjedhur
m pas pr intervist n do adres. Faza e par e procesit sht me mail nj letr krkes
(ose letr pronotimi) pr secilin adresn t przgjedhur. Kjo njofton banort se nj
intervistues do t vizitoj s shpejti, ofron disa informacione themelore pr studim dhe
ofron t dhnat e kontaktit pr organizatn q kryen studimin n rast se marrsi ka pyetje
apo shqtsime. Duke marr kt letr, disa nga antart mostr kontaktonin organizatn
pr t treguar se ata nuk dshironin t merrnin pjes n kt studim. Kur sht e mundur,
organizata prpiqet t bind kta antar pr t lejuar intervistuesin pr t vizituar dhe
pr t shpjeguar studimin n m shum detaje, duke theksuar se ata ende do t ken
mundsi pr t marr pjes n at faz, nse ata dshirojn. Por kjo nuk sht gjithmon e
suksesshme; disa antar mostr kmbngulin se ata nuk duan q intervistuesi ti vizitoj
(Lynn, 2008).

Figura 3.10 Procesi pr intervistimit. Burimi ( Laiho dhe Lynn (1999).

Bizneset prpiqen t ken avantazhet konkuruese n treg pr t qen nga njra an me
performanc t lart dhe nga ana tjetr t ndikojn n kt treg konkurues edhe n
shtjet e mjedisit. Pr kt ata prpiqn q n te gjitha aktivitetet e tyre pr t promovuar
"biznesin dhe produktet ose shrbimet e tyre t prdorin emrin e mir n treg dhe rolin
n ruajtjen e mjedisit duke qen se sot shoqria ka nj ndjeshmri t lart ndaj ruajtjes s
mjedisit. Zhvillimi i teknologjis s informacionit sot ka krijuar nj avantazh konkurrues
pr botn e biznesit. Brenda disa dekadave, zhvillimi katr teknologjive, si teknologjia e

86
informacionit, teknologjia e prodhimit, teknologjia e transportit dhe teknologjia e
komunikimit. Nga katr llojet e teknologjis q evoluan me shpejtsi, n realitet
teknologjia e informacionit ka efektin m dominuese n mjedisin e biznesit. Teknologjia
e informacionit e bn t leht pr aktivitetet e biznesit dhe mjedisin jan t mbushura
gjithnj me pasiguri. Roli i teknologjis s informacionit si nj mjet n vendim marrje t
biznesit n funksione t ndryshme dhe nivelin menaxherial, n dika q sht shum e
rndsishme pr menaxhert e biznesit n mnyr t veant n prmirsimin e
performancs financiare t nj kompanie. Kontributi i teknologjis s informacionit n
krijimin e vlers s shtuar pr kompanin sht nj shtje e diskutueshme n fushn e
ekonomis e teknologjis informacionit, madje edhe n deklarata n ekstrem se
teknologjia e informacionit sht br nj "domosdoshmri strategjike", ose nj mall i
thjesht, nj burim i prparsis konkurruese. N lidhje me performancn financiare t
kompanis, teknologjia e informacionit ofron komoditet, lehtsin e prpunimit,
menaxhimin dhe prezantimin e informacionit financiar, me mbshtetjen e nj sistemi
informacioni. Nga t dhnave e mbledhura , do t prpunohen dhe paraqiten n nj form
t informacionit financiar q sht prdorur pr vendimmarje nga ana e menaxhimit. Nga
prshkrimi, ajo mund t jet nj prkufizim, q teknologjia e informacionit sht pjes e
nj sistemi informacioni dhe sht nj form e teknologjis q sht aplikuar pr t
procesit dhe t prcjell informacion n form elektronike (Lucas, 2000, n citimin e
Pirolli P., 2007). Tregtia e lir ka uar n rritjen e konkurrencs n mes t kompanive.
Kjo sht pr shkak se prballen n nj mjedis biznesi t pasiguris s lart. N kt
mnyr kompanit e ktij lloji n kt mjedis biznes e kan t nevojshme q vazhdimisht
t krkojn mnyra t reja dhe te prdorin metoda pr t mbijetuar dhe pr ti paraprir
gjithmon konkurrencs. SIK do t sjell kompanin n nj gjendje t favorshme dhe
krijon lehtsi pr hyrjen n treg, diferencim t produktit, dhe efikasitetin e kostos
(Kettinger et al, 1994). Pra, prdorimi strategjik i SIK do t jet n gjndje t sjell n
kompani rritjen e rentabilitetit i cili sht nj tregues i performancs. Clemons (1993)
thekson se teknologjia e informacionit ka aftsin pr t ulur koston e koordinimit n mes
t kompanive pa rritur rrezikun e transaksionit prkats. SIK mund t prmirsoj
monitorimin dhe reduktimin e specifikimeve t marrdhnieve n koordinim t qart,
kshtu q kompania do t investoj n teknologjin e informacionit pr t koordinuar
brenda kompanis pa shqetsimin nga prezenca e transaksioneve me rrezik t lart. N
kt tez, kryerja e anketimit n formn e intervistave me menaxhert/punonjsit sht
ndrmarr n nj shkall m t vogl se sa idea q imazhi i faktorve te SIK sht
krkuar kryesisht nga perspektiva e performancs s lart Sistemet e informacionit
kontabl (SIK) kan nj rol t rndsishm n menaxhim, ashtu si thekson Bodnar dhe
Hopwood, (2012) dhe duke shpjeguar se si SIK shrben pr t siguruar informacion pr
vendimmarrsit. do kompani sht prballur me problemin e vendimmarrjes.
Informacioni i prshtatshm (vlera t sakta, plotsia, n koh dhe i prshtatshm) sht
nj zgjidhje q sht prodhuar prgjithsisht nga sistemi informacionit bazuar
kompjuter.(SIBK) Faktori njerzor sht i rndsishm n zhvillimin e sistemit dhe
prcakton suksesin e zbatimit t nj SIK cilsor. Prandaj, sht e rndsishme q t
marrim n konsiderat faktort kulturore n pranimin dhe prdorimin e SIK, sepse
kultura ka nj ndikim t madh n sjelljen dhe praktikat e njeriut n kryerjen e aktiviteteve
t saj. sht pranuar nga autor t ndryshm q faktort kulturor jan faktor t
rndsishm n kontekstin e formsimit e shfrytzimit t teknologjis dhe t

87
performancs. Besohet gjersisht se kultura ka nj ndikim t madh n sjelljen dhe
praktikat e individve npr bot. Nj nga dimensionet kulturore t Hofstede:
individualizmi-kolektivizm ndikojn tek njrzit n formn e besimit q mund t
ndikojn n gatishmrin e njerzve pr t besuar n t cilsin e SIK. Vlerat kulturore
mund t ndikojn n karakteristikat dhe besimet n lidhje me IT. Modeli Delone dhe
McLean dhe Modelet e Pranimit Teknologjis (TAM) krahasur me njeri-tjetrin kan
treguar rezultate kontradiktore n lidhje me matjen e suksesit t SIK. Kultura lokale sht
nj kultur q mund t ndikoj n prdorimin e SIK qoft drejtprdrejt ose trthorazi
prmes vetbesimit n nj kompjuter, perceptimet e dobis dhe perceptimi i lehtsis s
prdorimit, prandaj interivista merr nj rndsi t vecant n kt krkim sepse vetem me
ann e intervistes mund t arrijm t marrim konsideratat personale t individve pr
karakteristikat e msiprme .
Suksesi i SIK cilsor ilustrohet me knaqsin e ndjer nga prdoruesit e SIK, ose mund
t prshkruhet me prdorimin e SIK nga prdoruesit n mnyr t vazhdueshme . N kt
krkim ashtu si ato t e mparshmet pr t arritur qllimin e studimit sht zbatuar nj
metodologji cilsore me intervista teknike, pr t mbledhur t dhna nga
menaxhert/punonjsit. Objektivat kryesore t intervistave me menaxhert apo punonjsit
jan pr t par nse problemet q jan ngritur nga ana e prdoruesve qndrojn dhe pr
t identifikuar elementt e duhura q m pas trajtohen n vrojtimet e konsumatorve.
3.6. Instrumenti i vrojtimit
3.6.1 Anketa
Metoda e ankets sht nj mjet sasior hulumtimi q ka aplikim t gjer dhe zbatim n
studime t ndryshme t biznesit. Ajo sht prshkruar nga Sekran (2000), si nj grup
pyetjesh t para formuluara me shkrim, pr t cilat t anketuarit prgjigjen, zakonisht
brenda alternativave t prcaktuara paraprakisht. Nga disa autor t tjer sht prshkruar
si nj metodologji pozitive, ku sht hartuar dhe studiuar nga popullsia, nj mostr e
subjekteve pr t br konkluzione n lidhje me popullsin. Studimi i faktorve q
ndikojn n rritjen e cilsis se SIK, duke prdorur nj studim krkimor si metoda e
mbledhjes s t dhnave kryesore sht ndrmarr nga shum studiues, n kontekste t
ndryshme t ndikimit. Kjo pjes studion instrumentin kryesor, t prdorur pr t
mbledhur t dhnat primare nga aktort e pyetur n lidhje me faktort q ndikojn n
rritjen e cilsis se SIK. N kt pjes, jan shpjeguar shum dimensione. Nj seksion
paraprak jep nj ide t prgjithshme t instrumentit t ankets dhe se si ajo lidhet me
sistemin e informacionit kontabl, teknologjin e informacionit, n studimet e edukimit n
kontabilitet.

3.6.2. Arsyeja kryesore pse prdorim instrumentin e vrojtimit

Studimi sht kryer me qllim pr t arritur zhvillimin teorik t objektit t studimit duke
njohur me pare literaturn e fushs s krkimit dhe pr aritur n prfundime se si
ndikojn faktort n rritjen e cilsis n SIK n rastin Shqipris. Rastet ku jan br
vrojtimet jan zgjedhur n baze t tre dimensioneve: llojin e industris, madhsia dhe
lloji i organizats, dhe ndikimi i pronsis. Lidhur me dimensionin e par, ka lloje t
ndryshme t biznesit (Sipas punsimit ): n sektorin shtetror, N sektorin privat
prodhim, n sektorin privat shrbime, n sektorin financiar/mikrofinance, n sektorin
ndertimit, n sektor t tjer

88
Dimensioni i dyt ka t bj me formn e pronsise s organizats. Dimensioni i tret
fokusohet n madhsit e ndryshme t organizatave, sipas te ardhurave sipas madhsis
s asteteve, sipas numurit t puntorve etj.
N kt hulumtim, karakteristikat e SIK jan identifikuar si rndsia, besueshmria,
krahasueshmria, kuptueshmria, disponueshmrin, efektivitetit, efikasitetit, konfiden-
cialiteti, qasja, integriteti, pajtueshmria, saktsia, objektiviteti, siguria, plotsia, dhe
afatet kohore, si t identifikuara nga literatura. N studimet e shumta karakteristika e
cilsis sht e rndsishme pr t t dhnat, n procesin e menaxhimit e t prshtatjes t
SIK me proceset e organizats
Anketa n kt tez synon t mbledh t dhnat e krkuara primare dhe faktike n lidhje
me gjykimin e faktorve (pra kemi te bjm me gjykim subjektiv), duke zhvilluar dhe
administrimin e grupeve t standardizuara t pyetjeve, brenda nj pyetsori t nj mostre
t prdoruesve t SIK, dizenjuesve prodhuesve dhe audituesve. Fillimisht, metoda e
vrojtimit sht zgjedhur pr shkak se ajo sht par si nj nga mekanizmat m t
efektshme t mbledhjes s t dhnave. Me kt metod krkuesit din se si t merren me
t dhe si t testojn ndryshueshmrin e interesave. Prve ksaj, kjo metod ofron disa
prfitime: ajo sht e lir, mund t shprndahet dhe grumbullohet shpejt, prodhon nj
norm t arsyeshme prgjigjesh, sht e leht t strukturohet dhe organizohet. Njsia e
analizs pr ann e konsumatorit,, sht do n rastin e studimit jan Kontabilist ,
Informaticien t cilt jan prodhues t SIK, dizenjues t SIK, prdorues t SIK ose
auditues, i cili ka kt pozicion n lidhje me rolin e tij n implementimin e SIK si:
o Kam punuar n krkesat q duhet t plotsoj SIK n organizat
o Kam punuar dizenjimin e SIK
o Kam punuar n implementimin e SIK
o Kam dhn mendim n lidhje me autputet e SIK
o Kam trajnuar punonjsit e tjer
o Jam trajnuar nga punonjs t tjer

T anketuarit jan marr nga t gjitha ndrmarjet e ndrtimit, shrbimit, hoteleri turizmi,
ndrmarjet e energjitiks (KESH sha), Operatori i Transmetimit (OT), OSHEE, sistemi i
mikrofinancs etj, sipas nj shprndarjeje demografike t moshs, gjinis, arsimit, rajonit
gjeografik, etj. Collis dhe Hussey (2003, fq. 15 ), nj njsi studimi e prshkruajn si lloji i
rastit pr t cilat referohen variablat, fenomeni nn hetim dhe problemi i hulumtimit.
Duke prdorur nj pyetsor n kt studim, synohet arritja e shum qllimeve, t cilat
mbshtesin vlefshmrin e studimit n nj numr t dimensioneve. Prparsit e metods
s vrojtimit jan: lehtsia e shprndarjes, aftsia pr t analizuar rezultatet, prdorimi i
softwareve t ndryshme statistikore dhe pasja e nj kostoje-efektive, si metod e
mbledhjes s t dhnave, veanrisht pr studime q krkojn nj madhsi t madhe t
mostrs. Sekaran, (2000) thekson se nga pikpamja e t paditurit, nj pyetsor sht nj
metod e zakonshme e mbledhjes s t dhnave dhe shumica e njerzve jan t njohur me
t. Kur nj pjesmarrs merr nj pyetsor, ai ose ajo ndjehet e lir pr t prfunduar at,
sa her q i jepet shansi, pa asnj ndrprerje q mund t ndodh me metoda t tjera, t
tilla si intervista telefonike (Jahoda, 1962). Megjithat, nj pyetsor i shkruar nuk sht
nj metod e prshtatshme e mbledhjes se t dhnave pr njrz pak t arsimuar.
Paragjykimi i t anketuarve sht n nivelin e tij minimal me pyetsort me shkrim, sepse
t gjith pjesmarrsit marrin t njjtat grupe uniforme t pyetjeve dhe q t mos
ndikohen nga t dhnat verbale apo vizuale t intervistuesit kur iu prgjigjen pyetjeve, e

89
cila shpesh mund t ndodh n intervistat drejtprdrejt. Kjo pikpamje sht konfirmuar
nga Dohrenwend et al, (1968) (cituar nga Humphrey J, Schmalleger F, 2011, fq. 52) t
cilt pretenduan se veprimet e intervistuesit, si mnyra e qndrimit dhe dridhje e zrit,
mund t ndikojn te abonentt. Megjithat, mungesa e nj intervistuesi minimizon
shansin pr t zbuluar prgjigje specifike, sidomos ato q lidhn me qllimin e sjelljes.
Sipas tyre , nj pyetsor i strukturuar me shkrim e humbet shijen e reagimit, pr shkak se
pjesmarrsit, zakonisht duan t sqarojn pikpamjet e tyre cilsore kur iu prgjigjen
pyetjeve specifike. Disa studiues hasen me kt mangsi, duke lejuar nj hapsir, ku t
anketuarit t regjistrojn komentet e tyre n disa fusha t diskutueshme. Ky studim prdor
nj pyetsor t ndrtuar nga vet autori, i cili sht shprndar dhe mbledhur n harkun
kohor mars korrik 2014, n Tiran dhe Durrs dhe n rrethe te tjera ku e kam par t
arsyeshme dhe kam pasur mundsi t shprndaja dhe t mblidhja pyetsort. Autori
prdori kt proces sepse vlefshmria e studimit rritet kur nj studiues sht i sigurt se
personi q iu prgjigj pyetsorit sht nj shnjestr.

3.6.3. Projektimi i pyetsorit

N kt kndveshtrim, duke pasur parasysh burimet e mundshme t t dhnave t
krkuara, si edhe llojin e vlersimit t nevojshm pr sistemin e informacionit kontabl ;
pyetsori u prdorur si instrumenti kryesor. Pyetsori sht instrumenti kryesor i
prdorur n mbledhjen e t dhnave mbi Sistemin e Informacionit Kontabl. Gjithashtu,
sht e qart nga natyra e krkimit, se nj pyetsor i vetm nuk mund t prdoret pr t
nxjerre informacion, nga t gjith aktort e rndsishm t SIK. Ky pyetsor krkon t
nxjerr t dhna t rndsishme mbi SIK n lidhje me aspekte t ndryshme t cilat kan
nj lidhje t drejtprdrejte me SIK. Analizimi i informacionit t nxjerre, na jep edhe
shkalln e prgjithshme t njohjes me konceptin e SIK. Nj element primar n krijimin e
pyetsorit, t prdorur pr t nxjerr t dhna nga ndrmarrjet e biznesit dhe ato
shtetrore sht prfshirja e t dyjave shtjeve, si teknike edhe t prgjithshme. Pr sa i
prket formulimit t pyetsorit, n jemi drejtuar nga argumentet teorike dhe praktikat me
t mira, n shtje t tilla si: gjatsia e pyetsorit, prshtatshmria e pyetjeve individuale
pr t analizuar shtjet prkatse t SIK, dhe elemente t tjer teknike mbi pyetsorin.
Informacioni i mbledhur, na jep mundsi pr t vlersuar performancn e siprmarrjes n
raport me SIK dhe zhvillimin e tij n Shqipri. Formulimi i pyetjeve ndikon direkt n
cilsin e informacionit t marre. Pyetje t formuluara keq, mund t ojn n prgjigje t
gabuara ose n munges prgjigjesh (Dohrenwend et al, (1968) (cituar nga Humphrey J,
Schmalleger F, 2011, fq. 53). N formulimin e tyre sht mbajtur parasysh fakti q, ato
duhet t jen t thjeshta, t qarta dhe neutrale. Nj rishikim sistematik i formulimit t
pyetjeve nga nj numr personash profesionist, ka siguruar q kto kritere t
realizoheshin. Pr ti br prgjigjet t prshtatshme, pr analizimet sasiore, duheshin
krijuar shkallzime (indekse) q lejojn t vendosen statuset e sasis mbi ato t cilsis.
Pyetjet u formuluan n lidhje me kriteret e mposhtme t pyetsorit:
Mat, sa m sakt dhe direkt, faktorin prkats (prgjegjs)
Mbshtet gjykimet cilsore gjat vlersimit t faktorve cilsor
Mbulim i t gjith fushs s prgjigjeve t mundshme
Pyetje t thjeshta pr tu kuptuar dhe pr tu prgjigjur;
Prdorimi i nj ndarje sasiore korrekte q mund t aplikohet n ndarjen cilsore t
shkallzimit n analiz.

90
Nga kto kritere del n pah nj dilem tipike n formulimin e pyetsorit. Metodat e
analizs q do t aplikohen, krkojne t dhna sasiore, shumica e faktorve merren me
shtjet cilsore, t cilat jan t vshtira pr ti prkthyer n shtje sasiore. Ky pyetsor
u mundua t zgjidh dilemn duke prdorur: Lloji i pare, i pyetjes, prdor nj shkalle
matjeje t zakonshme pr prgjigjet, ku personi q prgjigjet prballet me 5 opsione, dhe
ku ai shpreh nj opinion. Kjo lloj paraqitjeje prdoret pr t shprehur shkalln e
rndsis, e pohimit etj, si n pyetjen e mposhtme: SIK sht i rndsishme pr
organizatn tuaj pr procesin e menaxhimit, n nj shkall nga 1 n 5, ku 1 sht Nuk jam
aspak dakort dhe 5 sht Jam Shum Dakort? Vlersimi lidh prgjigjet me nj shkall t
zakonshme nga nj n pes, ku njshi qndron pr shkalln m t ult dhe pesa pr
shkalln m t lart. Nj mesatare m e lart se tre qndron pr nj prgjigje neutrale ose
indiferente. E dyta, pyetjet ku prgjigjet jan t dhna sasiore t veanta, si: Sa raporte
prodhon do muaj SIK i kompanis suaj? Ose madhsia e asteve t kompanis suaj (n
lek), Madhsia e ardhurave t kompanis tuaj (n lek), numri i punonjsve n
kompanin tuaj. Ose pyetje q tregojne situat n e punsimit si:
I punsuar n sektorin shtetror.
I punsuar n sektorin privat - prodhim
I punsuar n sektorin privat shrbime
I punesuar sektorin financiar/mikrofinanc
I punesuar sektorin ndrtimit
I punesuar sektor t tjer(Shnoni sektorin)
U prdorn t gjith pyetsort e formuluar dhe mjetet e tjera, pr t mbledhur t dhnat
nga aktort e caktuar n sistemin e informacionit kontabl. Organizimi qe i till q t
paksonte kohn e intervists dhe koston n prgjithsi.
T dhnat pas grumbullimit u prpunuan pr t prgatitur trsin e informacionit. N
prgjithsi, analiza ka shrbyer si baz pr t nxjerr prgjithsime (konkluzionet dhe
rekomandimet) rreth faktorve q ndikojn n cilsine e SIK t vendit ton. Nj pyetsor
sht nj instrument hulumtimi, i prcaktuar nga De Vaus (2002, cituar n Myftaraj,
2014) si: "t gjitha teknikat e mbledhjes s t dhnave, n t cilin do prson sht
krkuar q t prgjigjet pr t njjtat pyetje, n nj mnyr t paracaktuar". Z. Francis
Galton ishte personi i par q aplikoi metoda statistikore (pyetsor) pr t mbledhur t
dhna nga komunitetet e rajonit. N pjesn m t madhe t studiuesve, problemet lindin
nga dobsit n fazn e hartimit dhe t mbledhjes s t dhnave. Qllimi kryesor n
krkimin sasior sht sigurua q projektimi i nj pyetsori t mir sht planifikuar dhe
zbatuar pr t arritur objektivat (Dohrenwend et al, 1968, cituar nga Humphrey J,
Schmalleger F., 2011, fq. 49). Kjo nuk mund t ndodh pa br prpjekje t mdha n
zhvillimin e fazave t ndryshme t instrumentit t ankets ashtu si duhet, n mnyr q t
intervistuarit t ken interes dhe ta prfundojn at. Pr t arritur kto qllime, autori
mori n konsiderat shum rekomandime q ndihmojn n prgatitjen e nj pyetsori t
projektuar mir. Pr qllimet e ktij studimi sht zhvilluar nj pyetsor i veant.
Pyetsori i zhvilluar kaloi npr shum faza, ku shpjegohet dhe udhhiqet nga
rekomandimet e Delerue "s (2005) cituar nga Hovers E., Brau D,. 2009, fq. 128 ).
S pari, duke rishikuar literaturn, t shpjeguar n kapitullin dy, disa pyetje t pyetsorit
jan marr direkt nga studimet e mparshme n t njjtn fush, t tilla si aspektet
demografike t t anketuarve. S dyti, disa pyetje jan zhvilluar posarisht pr kt
studim, kto pyetje jan nxjerr dhe kontrolluar me an t intervistave fillestare t

91
kontabilistve, ekspertve kontabl, specialistve t IT etj dhe nga diskutimet me grupet e
stakholdersave. S treti, nj grup i vogl i ish-studentve e pedagogve, si dhe me koleg
t disiplinave statistike, ekonometri, etj., kan shqyrtuar versionin paraprak t pyetsorit,
pr vlersimin e vlefshmris s pyetjeve t saj t zgjedhura dhe pr t siguruar q
alternativat e prgjigjeve pasqyrojn dimensionet dhe faktort studimore. Disa pyetje
krkimore, jan shqyrtuar dhe rishikuar n prputhje me rrethanat. Draft pyetsort jan
prgatitur nga nj numr kolegsh dhe jan para-testuar me grupe t ndryshme t
potencialit t mostrs, pr t vlersuar nse pyetjet ishin t prshtatshme pr t katr
faktort kryesor prfaqsues dhe t hartojn opsionet e mundshme pr pyetjet e
sondazhit. Prve ksaj, sht shtuar nj titull i shkurtr dhe i thjesht n pyetsorin e
studimit, pr t rritur besueshmrin e saj me t anketuarit (Hovers E., Brau D,. 2009, fq.
129). Nuk jan prdorur sqarime pr t anketuarit n pyetsor pasi kam qen i
vetdijshm se t gjith t pyeturit ishin ne gjendje t njihnin natyrn e pyetjes dhe
prmbajtjen e saj. Hyrja sht shkruar duke prdorur fjali t thjeshta dhe t shkurtra, t
cilat e bjn pyetsorin t duket m i leht pr tu prfunduar dhe t siguroj disa stimuj
pr t anketuarit q t fillojn ta plotsojn at. Gjithashtu, pyetjet e ankets jan
projektuar duke prdorur gjuh t thjesht dhe t drejtprdrejt. N t njjtn mnyr,
fjalt e pyetjeve jan t thjeshta dhe t drejtprdrejta, n mnyr q t nxjerrin prgjigje t
sakta dhe te prshtatshme , ashtu si sht shpjeguar nga Hovers E., Brau D,. 2009, fq.
123

3.6.4. Przgjedhja e pyetjeve dhe ndrtimi i pyetsorit

Objektivi kryesor i ktij studimi sht t investigoj. Pr t prcaktuar kto ivestigime,
pikat e studimit jan prcaktuar sipas komponentve t ktij shrbimi. N baz t
shpjegimit t msiprm, rreth 35 pyetje prfaqsojn bazn teorike t pyetsorit. Pyetjet e
studimit jan shqyrtuar dhe testuar para fillimit t procesit t shprndarjes. Procesi i
shqyrtimit t pyetsorit kaloi npr tre faza, pr t kontrolluar ashtu si duhet faktort e
marr n studim. Intervistat jan analizuar n mnyr pr t shtuar ose hequr faktort
studimore, ku sht e mundur, ashtu si rekomandohet nga pjesmarrsit q prfaqsojn
si ann prodhuesve dhe prdoruesve t SIK, ashtu dhe at t dizenjuesve specialistve t
IT. Drafti i par i pyetsorit sht prgatitur sipas ktyre pyetjeve Nga ana e faktorve t
rndsishm t marre m par nga rishikimi i literaturs, faza e par e zgjedhjes s
pyetjeve t pyetsorit, t nxjerra nga njohja e faktorve t SIK, prmban analiza t cilat
jan diskutuar m n detaje n shtjet e mposhtme. N kushtet e ndrtimit, nj pyetsor
paraqet nj koleksion t mir t pyetjeve t formuluara, q kan pr qllim gjenerimin e
t dhnave t sakta dhe jan n shnjestr pr t zgjidhur shtjen e menaxhimit (Hovers
E., Brau D,. 2009, fq. 128). Nj pyetsor hulumtimi duhet t ndrtohet n mnyr q t
prkthej objektivat e hulumtimit, sipas teoris s prdorur, dhe i ndan ato n pyetje
specifike brenda seksioneve t ndryshme q duhet t ndjekin nj rend normal. Pyetsori i
realizuar, sht i ndar n shtat pjes. I pari sht seksioni pr t dhnat demografike t
t anketuarit, i cili ka trembdhjet pyetje. Kjo pjes ka pr qllim mbledhjen e t
dhnave kryesore pr individin q anktohet, duke grumbulluar t dhnat demografike t
t anketuarit si: mosha, gjinia, arsimi, rajoni, statusi i punsimit dhe pozicioni i puns,
pozicioni i punes ne lidhje me SIK etj. Pjesa e dyt sht seksioni i pyetjeve rreth njohjes
s SIK nga aktort e intervistuar dhe ktu kemi hartuar 14 pyetje. Pjesa e tret sht
hartuar me nj grup pyetjesh t cilat prcaktojn mjedisin e jashtm, ktu kemi hartuar

92
shtat pyetje. Pjesa e katrt sht hartuar me nj grup pyetjesh t cilat prcaktojn
mjedisin e brendshm, ktu kemi hartuar tet pyetje. Ne pjesn e pest nisur nga prballja
e pjesmarrsve me probleme n lidhje me zhvillimin e IT si me bazen kompjuterike dhe
me at t softuerve, t cilat mund t ndikojn n rritjen e cilsis s SIK n kushtet e
sotme t biznesve n Shqipri ktu kemi hartuar gjasht pyetje. N pjesn e gjasht
trajtohen pyetjet q nxjerrin n pah arsimimin dhe formimin profesional t studentve si
kontabilistt dhe specialistt e IT t ardhshm. Ky seksion prbhet nga 10 pyetje. Nj
numr i konsiderueshm pyetjesh kan t bjn m komunikimin e drejtprdrejt dhe
dialogun q krijohet n kt marrdhnie. N kt seksion trajtohen variablat e
drejtprdrejt q kan t bjn me variablat q kane lidhje me variablat kryesor. Drafti
prfundimtar i pyetsorit, i cili sht shprndar n maj 2014 dhe jepet n shtojcn
Tabela nr.1 . N kt hap, pyetsori sht projektuar pr t nxjerr disa prgjigje kryesore
nga lidhja midis faktorve dhe SIK. Procesi i hartimit t pyetsorit ka qn subjekt i
shum konsideratave t prgjithshme q jan identifikuar nga Collis dhe Hussey (2003,
fq 21). N hartimin studimit t pyetsorit jan prdorur tre llojet kryesore t pyetjeve.
Lloji i par jan pyetje t hapura dhe t mbyllura. Pyetjet e hapura jan prdorur pr t
pyetur t anketuarit n lidhje me mendimet e tyre personale. Qllimi i prdorimit t
ktyre llojeve t pyetjeve sht ti bj t anketuarit t shprehin mendimet e tyre. Pyetjet
e mbyllura jan prdorur pr ti br kandidatt e mostrs t zgjedhin midis nj numri
opsionesh t paracaktuara. Ato jan nj metod e prshtatshme pr mbledhjen e t
dhnave, n nj mnyr q sht konsideruar e leht pr t analizuar nj gam t veant
t alternativave (Wolcott, 1994). Nj shembull i pyetjeve t mbyllura sht me zgjedhje
t shum prgjigjeje, t cilat jan prdorur n kt studim pr t br aktort t zgjedhin
nga nj list e paracaktuar e kategorive. Lloji i dyt jan pyetje klasifikimi, t cilat kan
pr qllim mbledhjen e t dhnave faktike pr t prshkruar studimin e mostrs, t tilla si:
mosha, gjinia dhe profesioni. Lloji i tret ka pyetje n shkall t vlersimit, t prdorura
pr t mbledhur t dhna nga t anketuarit, duke i br ata t zgjedhin nga nj numr i
vlerave t cilat prbjn nj shkall t opinioneve. Metoda m e famshme e pyetjeve t
vlersimit sht metoda Shkalla e 5-LIKERT (nuk jam aspak dakord, nuk jam dakord,
indiferent, dakord dhe shum dakord), e cila lejon t anketuarit t tregoj nivelin e tyre t
miratimit ose mos miratimit, duke ndar nj vler pr do deklarat.
Pyetjet m t rndsishme t njohjes s SIK:
Un njoh shum mir SIK
SIK sht shum i rndsishm n vlersimin e organizats
SIK ka nevoje pr prmirsim n funksion t menaxhimit
Rritja e efektivitetit t SIK rrit performancn
Drejtuesit duhet ti kushtojn m shum rndsi SIK
Ndikimi i kostos s lart i SIK ka penguar informatizimin e disa proceseve n
organizat
Raportet q prodhon SIK kan ndikuar n rritjen e cilsis vendimmarrjes
Cilsia e SIK ndikon n lehtsimin e auditimit t brendshm n organizat
SIK rrit cilsine e raporteve financiare
SIK standartizon raportet financiare
SIK lehtson proceset e transaksioneve financiare
Cilsia e t dhnave ndikon n SIK
SIK ul kostot e inventareve t mallrave

93
 SIK cilsor sht nj vler e shtuar pr organizatn
Jan prcaktuar brenda grup pyetjeve prkatse. Faza e dyt prfshin intervista me
mjedisin e jashtm dhe pyetjet jan:
Egziston lidhje midis vendit t ushtrimit t veprimtarise s biznesit (qytetit) dhe
cilsis s SIK
Ka lidhje mes universitetit t diplomimit t kontabilistit dhe cilsis s SIK
Zhvillimi dhe modernizimi teknologjise ka lidhje t ngushte me cilsin e SIK
Ndikojn politika stimuluese t qverise n rritjen e cilsis s SIK
A ndikon legjislacioni n rritjen e cilsis s SIK
Konkurenca ndikon n rritjen e cilsis s SIK
IHD n Shqipri ndikojn ne rritjen e cilsis SIK
Pr faktort e brendshm q ndikojn n rritjen e cilsis s SIK jan:
Madhsia e kompanis ndikon n cilsin e SIK.
Egziston lidhje mes forms s pronsise dhe cilsis s SIK?
Struktura organizative (t paturit e nj departamenti kontabiliteti) ka lidhje me
cilsin e SIK
Ka lidhje mes profesionit t CEO dhe cilsis s sistemit informacionit kontabl.
Ka lidhje midis kulturs s organizats dhe cilsis s SIK
Struktura e kontrollit t brendshm ndikon n rritjen e cilsis s SIK
Ndikimi i motivimit t punonjsve rrit cilsin e SIK
Shtrirja gjeografike e organizates ka ndikim n cilsin e SIK
Pyetjet e mposhtme prcaktojn ndikimin e Informatizimit i te dhnave n SIK
Shkalla e informatizimit ndikon n cilsin e SIK.
Cilsia e t dhnave t inputuara ndikon n t paturit e nj sistemi informacioni
kontabl cilsor.
Profili profesional i specialisteve t IT ndikon n krijimin dhe menaxhimin e nj
SIK cilsor.
Cikli i jets s SIK ndikon n cilsin e tij
Informatizimi i ngjarjeve ekonomike rrit cilsine e SIK
Informatizimi i procesit t prodhimit rrit cilsin e SIK
Pyetjet e mposhtme prcaktojn ndikimin Formimit profesional t punonjsve q
punojn n SIK n cilsine tij
Universiteti sot nxjerr studntet t kualifikuar n SIK
Profili profesional i kontabilistve ndikon n krijimin dhe menaxhimin e nj SIK
cilsor..
Profili profesional i inspektorit tatimor ndikon n krijimin dhe menaxhimin e nj
SIK cilsor.
Profili profesional iaudituesve te brendshm ndikon ne krijimin dhe menaxhimin
e nj SIK cilsor.
Profili profesional i eksperteve kontabl ndikon ne krijimin dhe menaxhimin e nj
SIK cilsor
Eksperienca profesionale ne vite e kontabilistit ndikon ne cilsine e SIK
Profili i specialisteve te IT ndikon ne nj SIK cilsor
Eksperienca ne vite i specialisteve te IT ndikon ne nj SIK cilsor

94
 Eksperienca e punonjsve q merren me hartimin e te dokumentave baze ndikon
ne rritjen e cilsis se SIK
Trajnimi i punonjsve gjat gjith kohs rrit cilsin e SIK
Gjithashtu duke qne se ne kt punim zn nj vend t veant edukimi dhe formimi
profesional i prospekteve kontabilist kam hartuar dhe nj pyetsor me problematikn e
rolit t universitetit sot n krijimin dhe formimin e kontabilisteve t ardhshm q
shoqrohet me pyetsorin e mposhtm t prbr nga 10 pyetje.
Pyetjet e mposhtme prcaktojn ndikimin e prospekteve t SIK(Formimi me njohuri te
studenteve)
A do t prshkruanit evoluimin e edukimit n kontabilitet dhe profesionit kontabl
mbas viteve90 shum te mir.
A do t vlersonit ndikimin e teknologjis, globalizimit n evoluimin e edukimit n
kontabilitet dhe profesionit kontabl, shum mir
A do t vlersonit hendekun midis prgatitjes gjat shkollimit dhe tregut t
puns, shum mir
A ka ndryshuar ne rritje numri i studentve cilsor q zgjedhin t diplomohen
pr kontabilitet krahasuar para viteve90
A jan t informuar studentt mjaftueshem pr mundsit q ofron profesioni
kontabilistit
A do ta vlersonit interesin e studentve gjat orve t leksioneve dhe seminareve
shum mir
A jan realizuar pritshmrit tuaja n lidhje me arritjet dhe rezultatet e
studentve
A i plotson mjaftueshm departamanti i kontabilitetit pritshmrit dhe krkesat e
biznesit pr studentt si kontabilist t ardhshm
Mendoni se programi i departimentit t kontabilitetit sht n t njtn linj me
tregun e puns
Do ta vlersonit shkalln e shprblimit t profesionit kontabl shum te mir
shtje t tjera t administrimit t pyetsorit do t diskutohen m posht, duke prfshir:
ndrtimin e pyetsorit, rendin e pyetjeve t ankets, instrumentet e hulumtimit,
besueshmrin dhe vlefshmrin, shkalln e dizajnit, dizajnin e mostrs dhe studimin
pilot.

3.6.5. Rendi i pyetjeve t instrumentit t ankets

Anketa e pyetsorit sht konsideruar si nj nga metodat kryesore t mbledhjes s t
dhnave n disa krkime q jan br pr studimin e sistemeve informacionit kontabl, si
roli i IT ne SIK, karakteristikat e SIK, etj. Mnyra e administrimit t pyetsorit dhe
projektimit mund t ket nj ndikim serioz n cilsin e t dhnave n mnyra t
ndryshme, t tilla si: mnyrn e kontaktimit t t anketuarit dhe mnyrn e administrimit
t pyetsorit dhe pyetjeve n anket (Bowling, 2005 cituar nga Lee S, 2009, ). Shum
autor i kan kushtuar vmendje t madhe caktimit t pyetjeve t pyetsorit, sepse ata
besojn se kjo mund t ndikoj n prgjigjet e pjesmarrsit (Shuman dhe Presser, 1981).
N lidhje me kt, Miller et al (1976), rekomanduan q pyetsori duhet t filloj me nj
prgjigje t leht t disa pyetjeve, pr t inkurajuar t paarsimuarit n prfundimin e t
gjitha pyetjeve t sondazhit. Gjithashtu, pyetjet e pyetsorit jan grupuar n seksione, t

95
cilat jan t lidhura logjikisht me njeri-tjetrin, n mnyr q t bj m t leht
finalizimin dhe marrjen e nj formati t ngjashm prgjigje (Dillman D., 2008). Nj
studim i kryer nga Lee S, (2009) raporton se sht e nevojshme futja e pyetjeve specifike,
pr t shmangur shtrmbrimet e prgjigjeve, para pyetjeve t prgjithshme. Kjo mnyr
prdoret sepse pjesmarrsit kan tendenc t ushtrojn m shum prpjekje dhe t
shfaqin m shum interes n pyetjet e prgjithshme, nse ato vijojn pas atyre specifike
(Kaplan, C., Hilton, J., Park-Tanjasiri, P., Perez-Stable, E. (2001), fq .465).

3.7. Zgjedhja
3.7.1 Mbulimi dhe gabimet e mbulimit
Kur bjm nj studim kemi nj target grup t caktuar n mndje. Pr t trhequr nj
mostr nga target grupi i caktuar , sht e nevojshme t trheqim nj mostr model . Kjo
mund t jet nj list e antarve t popullats target, pr shembull, nj list t t gjith
antar t nj organizate t caktuar, apo regjistri i t gjith banorve t nj zone t caktuar
(Dillman, 2008)
Gabimi n marrjen e mostrave mund ndodh sepse vetm nj mostr e popullsis sht
zgjedhur n vend t t gjith popullsis. Marrja e mostrave dhe marrja e mostrave gabim
trajtohet nga Lohr, 2009. N baz t vlerave pr variablat, vlera pr popullsin llogaritet
duke prdorur teorin statistikore. Kur n marrjen e mostrave sht prdorur rasti i
thjesht dhe teknikat standarde statistikore mund t prdoren m thjesht ; megjithat, kur
kemi skemat m t komplikuara t mostrave t prdorura, teknikat standarde statistikore
nuk japin vlera t sakta dhe intervalet e besimit dhe teknika m t komplikuara
statistikore duhet t prdoren m t ndrlikuara. Metodat komplekse pr analizn e
studimit jan diskutuar nga Chang Ch., Butan F., (2012). Gabimi n marrjen e mostrave
mund t kontrollohet me an t mostrave q jan t mdha e t mjaftueshme pr t pasur
rezultate n saktsin e krkuar. Numri i t anketuarve q nevojiten pr prqindjet e
vlersuar llogaritet me nj precision t specifikuar (Chang Ch., Butan F., 2012)

Figura 3.11 Guri themelit sondazhit te krkimit burimi Dillman, et al 2008

96
Figura e msiprme ofron nj pamje grafike t metafors guri themelit vetm kur kto
themele jan t gurta, t dhna me cilsi t lart jan t mbledhura, t cilat mund t
prdoren n prpunimin dhe analiza t mtejshme.

3.7.3 Gabimet e prgjigjes dhe mosprgjigjes

Mosprgjigje sht paaftsia pr t marr t dhna pr t gjitha njsit e t gjitha
pyetjeve. Ka dy lloje t mosprgjigjes n anketat: mosprgjigje dhe mosprgjigje t
pikave. Mosprgjigjia sht dshtimi pr t marr ndonj informacion nga nj mostr.
Mosprgjigje mund t jet rezultat i moskontaktit ose refuzim. (Lahio, Lynn (1999) ofron
nj pasqyr t gjer mbi mosprgjigjet dhe gabimet e mosprgjigjeve; gabimi i
mosprgjigjes n studime ndr-kulturor ndeshet me shum , shih de Leeuw et al (2003);
pr rregullime statistikore kane punuar shum studjues.

3.7.4 Mostra e zgjedhjes

Mostra sht konsideruar si nj nga elementet kryesore n hartimin e metodologjis s
hulumtimit t studimit. Kjo pr shkak se ajo sht prshkruar si: "nj pjes e popullats s
synuar dhe e zgjedhur me kujdes pr t prfaqsuar gjith popullatn" (Blumberg B;
Cooper D.; Schindler, 2005). Ndrkoh, Berger et al (2006) sigurojn nj prkufizim t
prgjithshm pr nj kampion, si: "nj njsi e grupit, prqindja e materialit, vzhgime t
marra nga nj koleksion i madh i njsive, sasit e materialeve apo vzhgimet q
shrbejn pr t dhn informacion, t cilat mund t prdoren si baz pr marrjen e nj
vendimi n lidhje me sasi m t mdha". Kshtu, arsyetimi dhe udhzimet pr t trhequr
nj kampion t nj popullate, pr kt studim, jan ilustruar nga Berenson dhe Levine
(1988) si m posht: S pari, do t duhej koh pr t studiuar dhe analizuar listn e
popullsis q kan lidhje me SIK dhe faktort q ndikojn n rritjen e cilsis s SIK jan
rreth 900 mij veta. S dyti, do t ishte shum e vshtir dhe joefikase pr t marr nj
studim t plot t popullsis t synuar. Prve ksaj, do t ishte shum e kushtueshme pr
t marr nj regjistrim t plot. Blumberg et al, (2005) ka shtuar tre arsye m shum pr
marrjen e mostrave: saktsia m e madhe t rezultateve, shpejtsia m e madhe e
mbledhjes s t dhnave dhe disponueshmria e elementve t popullsis. Prandaj, sht
e rndsishme t prcaktojm nj model mostr dhe llojin e mostrs q sht prdorur pr
t prcaktuar kampionin e studimit. Korniza e kampionit do t jet nj przgjedhje nga t
gjith aktort dhe subjektet, t cilt jan duke u prdorur. Marrja e mostrave sht nj
proces thelbsor i przgjedhjes s subjektit t hulumtimit (element) nga nj popullsi e
caktuar, n baz t kritereve t veanta (Czaja dhe Blair, 2005). N mnyr q t
kuptohen ndryshimet ndrmjet faktorve, n lidhje me rolin e tyre pr rritjen e cilsis s
SIK, sht zgjedhur nj kampion n baz t peshs dhe n lidhje me pyetsorin e dyt
sht ruajtur shprndarja sipas peshs specifike t shprnadrjes s bizneseve dhe peshs
s tyre n vllimin e t ardhurave dhe numrin e punonjsve e t anketuarve.
Komoditet n marrjen e mostrave (ndonjher i njohur si mundsi e marrjes s mostrave)
konsiderohet si nj prej mostrave jo-probabilitare, ku pjesmarrsit e mostrs jan
zgjedhur fillimisht pr shkak se ata jan t gatshm, n dispozicion dhe t prshtatshm
(Denscombe, 2007, Kumar, 2008). Kshtu mundsia e mostrave sht e ndryshme nga
mostra e thjesht e rastit, n t ciln do element n popullat e ka t njjt mundsin e
przgjedhjes, si do subjekt tjetr dhe n t cilat zgjedhja e nj elementi nuk ndikon n

97
shanset e ndonj elementi tjetr duke u zgjedhur (Berenson dhe Levine,). Sipas Blumberg
(2005), komoditeti n marrjen e mostrave, zakonisht sht metoda m e leht dhe m e
lir e mbledhjes s t dhnave. N prputhje me rrethanat, autori sht duke u mbshtetur
n prkufizimin e mparshm n mostr t rastit. Nj mundsi pr t zgjedhur nj mostr
sht nj teknik e njohur q mundson hulumtuesit t bjn konkluzione statistikore, nga
nj mostr, pr nj popullsi. Prandaj, nj tjetr hap q duhet sqaruar para prcaktimit t
madhsis s mostrs sht t prcaktohet madhsia e popullsis dhe karakteristikat, nga
t cilat sht zgjedhur kampioni ose mostra. Numri i njsive t mostrs sht krkuar nga
popullsia pr t kryer analizn e prshtatshme statistikore, e cila duhet t jet e
prshtatshme pr prgjigjen e problemit t hulumtimit (Collis dhe Hussey, 2003, fq.19).

3.7.1. Prcaktimi i popullsis

Nj popullsi sht prshkruar si: trsi e artikujve apo e gjrave n shqyrtim. Ajo
prfshin t gjitha subjektet q jan t kategorizuar n nj nga grupet e mposhtme:
aktort aktual t cilt u sqaruan edhe m lart dhe jan kontabilist, menaxher, drejtor,
pronar, specialist t tatim-taksave, ish-student, auditues, ekspert kontabl, pedagog t
kontabiliteti n prgjithsi popullsia e prcaktuar sht grupuar si
Prodhues t SIK
Dizenjues t SIK
Prdorues t SIK
Auditues t SIK
Kjo pr shkak se studimi i propozuar ka pr qllim t ofroj nj tablo t kuptueshme pr
prcaktimin e popullsis

3.7.2. Madhsia e mostrs

Si sht prcaktuar madhsia e mostrs pr kt hulumtim? Scholfield (1996) shpjegoi se
lidhja midis madhsis s mostrs dhe madhsis s popullsis sht keqkuptuar. Pr kt
arsye, prcaktimi i madhsis s mostrs sht konsideruar si nj nga elementt m t
diskutueshm n hulumtim, n procedurat e projektimit dhe marrjen e mostrave pr
shumicn e studimeve. N ann tjetr, nj kampion i vogl nuk mund t jap rezultate t
sakta do t ndikoj n vlefshmrin dhe besueshmrin e hulumtimit. (Fisher C., 2008,
42) hulumtoi madhsin optimale t kampionit q mund t prfaqsoj nj pjes t
popullsis dhe t siguroj nj nivel t besimit. Shum autor kan propozuar ide t
ndryshme pr prcaktimin e madhsis s kampionit q do t merrej n studim. Comfrey
dhe Lee (1992), pr shembull, sugjeruan udhzime t prafrta pr prcaktimin e
madhsis t prshtatshme t kampionit: 50 - shum t varfr, 100 - t varfr, 200 t
drejt, 300 t mir, 500 - shum t mir, 1000 apo m shum - t shklqyer. Megjithat,
t tjer autor, t till si Nunnally dhe Bernstein (1978) sugjeruan sundimin e raportit t
gishtit t madh, me t cilin numri i subjekteve t raportit duhet t jet t paktn 10:0.1.
Ekzistojn formula t ndryshme statistikore q mund t prdoren pr gjetjen e numrit t
kampionit. Ekuacioni m i prdorshm pr gjetjen e numrit m t pranueshm t mostrs,
i cili sht prdorur nga studiues midis tyre dhe nga Bell e Bryman (2003), (citauar nga
Alshurideh, et al 2012. p. 366) sht: n = (N/ (1+N (e)2 ) Ku:
n = masa e mostrs N = masa e popullimit e = marzhi i gabimit ne % Ather n=? N=
970.000, (afrsisht numri i studenteve dhe te punesuarve q kane lidhje me SIK n

98
Shqipri n 2013) dhe krkuesit bazohen sipas literaturs q e =5%. Ather: n =
(970,000/(1+ 970 000 (5/100)2 = 270 t anketuar. Bazuar n asryetimin e msiprm, masa
e mostrs pr kt studim duhet t jet rreth 270 anketues. Nga t cilt u prgjigjen
pozitivisht pyetsorit 248 veta anketua nga t cilt 22 t anketuar refuzuan t prgjigjen.
Prse refuzojn t anketohen subjektet?
Refuzimet shpesh prbjn nj pjes t madhe t mosprgjigjes ankets. Si pasoj, ata
krkojn vmendje t kujdesshme. Vendimi n lidhje me nse jan apo jo pr t
bashkpunuar sht rezultat i ndrveprimit midis intervistuesit dhe mostrs. Sjellja dhe
performanca midis antar mostr dhe intervistuesit gjat ndrveprimit do t jet ndikuar
kryesisht nga dy grupe t faktorve. Kto mund t etiktohen gjersisht mjedisi social dhe
dizajni studimit (Lynn, 2008). T dy aktort n kt ndrveprim, gjithashtu kan
karakteristikat e tyre personale. Mjedisi social prfshin shkalln e kohezionit social,
legjitimiteti i institucioneve, dhe kshtu me radh.
Pyetsort u shprndan n 9 qytete t Shqipris : Tiran, Shkodr, Durrs, Fier, Prmet,
Gjirokaster, Peshkopi, Vlore dhe Kor. Norma e kthimit t prgjigjeve pr pyetsorin
ishte 91%.

3.8. Metodat e krkimit

3.8.1. Analiza dhe prpunimi i t dhnave.
Analiza e t dhnave sht br duke u bazuar n indikatort e vlersimit t parashikuar
dhe gjetjet kryesore t studimit. T dhnat e siguruara nga vrojtimi, u regjistruan n nj
database t veant pr analizn prkatse kompjuterike, interpretimin dhe argumentimin
e gjetjeve kryesore t studimit. T dhnat do t prpunohen nga SPSS 17.0, ku do t
prdorim metodat e alternuara. N baz t shprndarjes s t dhnave, do t fokusohemi
kryesisht tek analiza e regresionit linear dhe tek multimetoda trekndzimit
(triangulation). Analiza e regresionit linear prdoret pr t vlersuar varesin statistike
mes variablave. N analizn e korelacionit, qllimi sht prcaktimi i fuqis s lidhjes
lineare mes variablave, ndrsa koeficientt e regresionit tregojn ndryshimin e mesatar,
kur ndryshorja prkatse ndyshon pr nj njsi dhe faktort tjer mbahen konstant
(Bezhani E., 2014). Nj dallim i theksuar mes ktyre dy analizave sht se n analizn e
regresionit, variabli i varur sht stohastik, kurse variablat e pavarura supozohen fikse.
Nga ana tjetr, n analizn e korelacionit nuk bhet dallimi, variabl i varur variabl i
pavarur, por t dy variablat merren si t rastsishme. N disa raste, mund t ndodh q
llogaritja e regresionit t bhet pa pranin e konstantes. Kto regresione, paraqitjen
grafike do ta ken nga origjina, kurse vlera e konstants sht zero. Modeli
shumfaktorial mund t prmbaj variabla pozitive dhe/ose variabla kategorik, por e
rndsishme sht q modeli t prfshij dy ose m shum variabla. N analizn
shumfaktoriale mund t jepet kuptimi m i mir i elementit c.p n interpretim dhe si
rrjedhoj, analizojm ndikimin e nj variabli t pavarur mbi variablin e varur, duke i
mbajtur konstant variablat e tjer t prfshira n model. N klasifikimin e variablave do
t kemi variablat dummy ose ndryshe quhen edhe si variabla kategorike, binare, cilsore,
ngaq kto variabla tregojn pranin ose mospranin e nj tipari cilsor. Modelet q kan
variabla shpjegues cilsor, do t quhen ANEVA. Modelet q kan nj apo m shum
variabla shpjeguese, kan variabla sasiore, pavarsisht se mund t ken edhe variabla
cilsore, do t quhen ndryshe modele ANEKOV, pasi kto variabla nuk mund t

99
kuantifikohen n nj shkall kardinale. Nj metod pr t kuantifikuar kto tipare, sht
me krijimin e nj variabli artificial q merr vlern 0 dhe 1:
Lineariteti nuk sht forma e vetme e mundshme pr t paraqitur raportin mes variablave.
Przgjedhjen ton pr modelin ekonometrik e bazojm n disa kritere si:
1. analiza ekonomike q do t realizoj,
2. paraqitja grafike,
3. koefienti i determinacionit,
4. shprndarja e gabimit,
5. rndsia statistikore.
Teste q do t prdorim pr t detektuar heteroscadascitetin do t jen Park testi,
Spermans Rrank Correlation test.
N raportin ndrmjet variablave, nuk do t kemi vetm formn funksionale lineare ashtu
si e kemi prmendur m sipr, por n baz t lidhjes s variablave me njeritjetrin, do t
kemi funksione t forms jo-lineare, t vlersuara nga studiuesi si: log-log, lin-log, log-
lin, kuadratik, kubik, eksponencial.

3.8.2. Metodat cilsore

Qllimi i krkimit cilsor sht zhvillimi, vlefshmria e koncepteve q na ndihmojn t
kuptojm dhe vlersojm, fenomenet sociale n premisa natyrale, duke vn theksin m
s shumti tek opinionet dhe eksperiencat e gjith pjesmarrsve, n mnyr q t skicoj
rrugt e prmirsimit t jets njerzore. (Patton, 2002, fq. 456)

Figura 3.12. Modeli i krkimit cilsor. Burimi: Patton , 2002

Bazuar n punn e Muent (2000), sht hartuar nj pyetsor n formn e nj interviste t
strukturuar, bazuar n pyetje t standartizuara, duke prdorur shkalln e 5-Likert (nuk
jam aspak dakord, nuk jam dakord, neutral , jam dakord dhe shum dakord), q e bn t

100
leht identifikimin e faktorve. Gjat hartimit t pyetsorit, jan marr n konsiderat nj
sr shtjesh cilsore dhe sasiore. Pyetsori sht organizuar n seksione dhe prmbledh
shtje t ndryshme, duke filluar nga informacioni i prgjithshm pr BU, sektorin e
ekonomis, informacion n lidhje me arsimin e punonjsit/manaxherit, nivelin e t
ardhurave, nivelin e asteve, numrin e punonjsve, sektorin ku operon kompania etj
N mnyr q t bhet i mundur krahasimi midis faktorve t ndryshm, autori ka
prdorur teknika multivariate t analizimit t t dhnave, pr t kuptuar marrdhniet
ndrmjet variablave dhe modeleve t adoptuara nga studimet e sistemeve t informacionit
kontabl dhe faktorve q ndikojn n rritjen e cilsis (Muent, 2000).

3.8.2.1. Metodat pr matjen e faktorit mjedisit t jashtm dhe SIK

Identifikimi i ndikimit t faktorit t jashtm, q shrben si variabl i pavarur dhe variablit
t varur SIK i cili merret fiks, prdoret modeli i analizs s regresionit t shumfisht me
variabla kategorik (RADV). Qasja e pohuar se nuk ka SIK universalisht t prshtatshm
q mund t zbatohet pr do situat nisur nga efektiviteti dhe dobia e SIK jan t
kushtzuara n disa faktorve t jashtm (Chenhall, 2003;). p.sh. konkurenca e tregut dhe
zhvillimi i teknologjise, mjedisi ku operon organizata, legjislacioni etj dhe faktorve t
brendshm p.sh. shkalla e zhvillimit t teknologjis s ndrmarrjes dhe strategji e
prdorur, kultura e organizats, struktura organizative etj. Hulumtimi i bazuar n
kontabilitet duhet t demonstroj nj prshtatje t pranueshme midis aspektit specifik t
SIK t aft dhe rrethanave organizative. Megjithat, kuptimi i aft sht i paqart
(Donaldson, 2001). Me metoda t ndryshme sht analizuar shprehja i aft dhe ka
interpretime t ndryshme pr t (Van De Ven A.H.; Drazin, R. 1985). Koncepti i aft
mund t prkufizohet si shkalla n t ciln nevojat, objektivat dhe/ose struktura e nj
komponent jan n prputhje me nevojat, objektivat dhe/ose strukturn e nj komponenti
tjetr. Van De Ven H.; Drazin R., (1985) studiuan ndikimin e teknologjis s
informacionit n performancn e biznesit dhe ata arritn n prfundimin se ekzistojn
dallime t konsiderueshme n do koh pr gjetjet. Kto metoda pr matjen e faktorit
mjedis t jashtm dhe SIK , diskutohen m posht.

3.8.2.2. - Metodat pr matjen e variablit t mjedisit t brendshm dhe

SIK
Shum studjues kan analizuar mardhnien midis faktorve t brendshm dhe SIK. N
faktort e brendshm q ne kemi marr si prcaktues n cilsin e SIK jan
p.sh.teknologji e ndrmarjes e prodhimit apo sherbimit, strategji e prdorur, kultura e
organizats, struktura organizative etj. Strategjia sht shqyrtuar duke prdorur tipologji
t ndryshme, t tilla si Porter (1985) ose Miles dhe Snow (1978). Kjo e fundit ka qn
prdorur gjersisht n menaxhimin e literaturs. Tipologjia e Miles dhe Snow (1978)
fokusuar n ndrveprim organizat-mjedis dhe normn e ndryshimit n produktet apo
tregjet. Ajo dallon katr organizatat e bazuar n strategjin e tyre (Naranjo-Gil 2004):
mbrojts, krkues, analizues dhe reaktive. Tipologjia e Miles dhe Snow (1978) sht
shqyrtuar n vazhdimsi t mbrojtsve dhe krkuesve, q nga analizues jan nj hibrid i
mbrojtsve dhe prospektorve, kurse reaktivet nuk kan asnj strategji. N marrdhniet
e hulumtimit t pasiguris midis t strategjis dhe SIK jan analizuar gjersisht n
mnyr pasive, duke sugjeruar se SIK jan nj nga pasojat e strategjis (Langfield-Smith,

101
1997). Koht e fundit disa studime kan pohoi se SIK luan nj rol aktiv n menaxhimin e
strategjis, duke vepruar si nj mekanizm q mundson strategji organizative (Chenhall,
2003). N kt mnyr, Chenhall, (2003) pohoi se nj organizat mund t shihet si nj
mekanizm i prpunimit t informacioni, i cili mundson strategji veant e zgjedhur nga
firma. Chenhall, (2003) gjithashtu argumentoi se SIK mund t luajn nj rol aktiv n
menaxhimin e strategjis, prmes ruajtjen e shtrirjes dinamike t strategjive, duke
siguruar q ato t mbeten n fuqi me kalimin e kohs dhe integrimin strategjis n gjith
organizatn n planet taktike.

3.8.3 Teknika e incidentit kritik (CIT)

Metoda e incidenteve kritike sht prshkruar nga Smith (1994), si: "menaxhimi i
ngjarjeve", q prdoret nga disa krkues n t njjtn mnyr, pr t analizuar vartsin
e cilsis s SIK nga cilsia e t dhnave, si dhe me pasigurin . Kjo sepse sipas Xu,
(2002) jan shum faktor kritik te suksesit q ndikojn n cilsin e t dhnave n SIK.
Metoda fillimisht sht zhvilluar nga Flanagan n vitin 1954 dhe sht e ngjashme me
analizn e performancs. Krkimi rreth pasiguris ka supozuar gjersisht se nse
strukturat e caktuara ishin m t zakonshme se t tjert n nj situat t caktuar, kto
struktura do t ojn n performancn m t lart (Donaldson, 2001). Fokusi i studimeve
t shumta t mparshme ka qn: n dokumentimin e performancs, n cilsin e
sistemeve t informacionit kontabl apo n gjetjen e faktorve q ndikojn n suksesin e
SIK (Barua, Kriebel dhe Mukhopoadhyay, 1995; fq. 22). Vetm koht e fundit kan
filluar studime q shqyrtojn nse organizatat duhet t ndryshojn dizajnin e SIK apo jo,
pr t mbshtetur strategjin e tyre t zgjedhur, duke pranuar se SIK ka potencial t
facilitoj n menaxhimin strategjik duke rritur performancn organizacionale. N qoft se
SIK mund t jet i lidhur me strategjin dhe strategjia sht e lidhur me performancn,
ather ne mund t argumentojm se sofistikimi i SIK mund t pritet t ket efekte
pozitive n performancn prmes nj strategjie t fokusuar n fleksibilitetin dhe pr t
ndryshimin.

3.8.4. Analiza e regresionit me variablat kategorik (RADV)

Metoda RADV i klasifikon t dhnat n shifra n tre grupe: performanc t lart (1,0),
performanc mesatare (0,0), dhe performanc e ult (0,1) (Sellers TH., 2013). Bazuar n
kt skem kodimi, pr do atribut jan marr dy koefiient t regresionit, nj pr t
matur ndikimin kur atributi i performancs sht i ult, dhe nj tjetr kur atributi i
performancs sht i lart. Nse koefiienti pozitiv sht dukshm m i madh se
koefiienti negativ, ather atributi sht i lidhur me faktorin emocionues. Nga ana tjetr,
nse koefiienti negativ sht dukshm m i madh se koefiienti pozitiv, ather atributi i
shrbimit sht i lidhur me faktorin themelor. S fundi, nse koefiienti pozitiv dhe
negativ jan relativisht afr, ather atributi i shrbimit sht i lidhur me faktorin e
performancs. Kjo metod sht provuar q sht nj metod e besueshme pr
klasifikimin e variablave (Sellers TH., 2013), n krahasim me metodat e tjera. Gjithashtu,
metoda sht nj qasje e dobishme, pasi ajo bazohet n t dhnat e pyetsorit. Deri tani,
prpjekjet e prdorura pr prgjigje jo-lineare dhe asimetrike t varesise cilsis s SIK
dhe me variablin e pavarur mjedisi i brendshm, jan bazuar n zbatimin e regresionit me
variablat kategorik.

102
T gjitha kto argumente tregojn se analiza e regresionit me variablat kategorik, duket
nj metod m e prshtatshme n aplikimet e bots reale. Kjo metod mund t kryhet pr
nj mostr. Ajo siguron nj mas rndsie relative t cilsis se SIK , bazuar n mjedisin
e brendshm. Ka dy metoda t prdorura pr matjen e rndsis s faktorve : metoda
direkte (rndsia e vetdeklarimit) dhe metoda e trthort (rndsia e llogaritur
statistikore).Pr t'iu prmbajtur ktij problemi, praktikuesit zakonisht prdorin metodat
statistikore (Wood Ph, 1994) t tilla si analiza e regresionit dhe ekuacioni modelimi
strukturor i ekuacionit (SEM).

3.8.5. Nxjerrja statistikisht e rndsis (Metoda indirekte)

N kt metod, rndsia e variablave sht llogaritur nga ndikimi i variablave t pavarur
n cilsin e SIK. M pas, t dhnat analizohen me nj prej metodave statistikore (analiza
e regresionit t shumfisht ose modelimit strukturor i ekuacionit), duke normalizuar
vlersimin dhe duke prdorur modelin e katrorve m t vegjl t pjesshm (Xu, 2002).
Prandaj, nga kto metoda indirekte, rezultatet mund t ndryshojn nga metodat e
drejtprdrejta, pr t nxjerr peshn e rndsis n lidhje me nivelin aktual t
performancs. Pr qllime t matjes s rndsis atribut, duke prdorur metodn
indirekte, ne kemi prdorur analizn e regresionit t shumfisht. Metoda thjesht kthen
mbrapsht vlerat e t variablave t pavarur kundrejt variablit t varur cilsia e SIK. Me
fjal t thjeshta, modeli kompensues linear vihet n zbatim nga rnia e cilsis SIK ,
Sipas literaturs, analiza e regresionit t shumfisht, sht nj mjet i prshtatshm pr
matjen e rndsis s variablave. Natyra statistikore e ksaj qasjeje e bn at nj teknik
analitike t prshtatshme. Nj nga avantazhet e analizs s regresionit sht se metoda
ofron nj model pr t gjith atributet dhe formon nj vlersim t prgjithshm. Si
rezultat, analiza e regresionit t shumfisht vlerson shkalln e ndikimit q kan
atributet n prcaktimin e cilsis SIK. Problemi kryesor me kt qasje sht
multikolineariteti midis variablave t pavarur.

Cilsia e SIK = 0 + 1 X1 +... + n Xn +

3.8.5. Prdorimi i metodat statistikore pr matjen e lidhjes midis

faktorve dhe cilsis SIK

3.8.5.1. Analiza e regresionit t shumfisht me variablat kategorik

N mnyr q t identifikojm ndikimin asimetrik t atributit performanc n atributin
rndsi, u propozua nj analiz e regresionit me variabla kategorik nga Anderson dhe
Mittal (2000). Jan prcaktuar dy grupe t variablave kategorik: grupi i par i variablave,
t cilsuara si atribute themelore, dhe grupi i dyt, t cilsuara si atribute emocionuese.
Vlersimet e nivelit t atributit jan rikoduar si (0,1) pr vlersime t ulta, (0,0) pr
vlersime mesatare dhe (1,0) pr vlersime t larta. Si rezultat, do t merren dy
koefiientt regresionit.

SIK = 0 + 1An1 x kategorik1An1 + 2An2 x kategorik2An2 + +

1An1 x kategorik1An1 + 2An2 x kategorik2An2

103
Ku SIK sht cilsia e SIK dhe n sht numri i variablave t cilsis (n = 4), kategorik1
tregon nivelin m t ult t cilsis se SIK, kategorik2 tregon nivelet m t larta t t
cilsis se SIK, 1 sht rnia n rritje n t cilsis se SIK lidhur me nivelet e ulta t
cilsis se SIK, dhe 2 sht rritja n rritje n t cilsis se SIK lidhur me nivelet e larta t
cilsis s SIK. N kt rast, analiza e regresionit t shumfisht mund t jet e
paprshtatshme nse multikolineariteti sht i lart brenda variablave t pavarura. N
rastin e multikolinearitetit, analiza e korrelacionit t pjesshm me variabla kategorik dhe
regresionit t shumfisht me variablat logaritmike natyrore kategorik, jan propozuar q
t jen m t prshtatshme (Anderson dhe Mittal, 2000; Hair, 2010).

3.8.5.2. Modelimi Strukturor i Ekuacionit (SEM)

I pari krkues q ka zhvilluar kt koncept sht (Wright, 1934), e njohur fillimisht si
teknika e analiz se rrugs kritike dhe pastaj prdorimi i saj prdorur n form e analizes
s modelimit t ekuacioneve strukturore (SEM) (Yamin, 2009). Modelimi strukturor i
ekuacionit (SEM) sht nj teknik statistikore pr prcaktimin e marrdhnieve
rastsore, duke prdorur nj kombinim t t dhnave statistikore dhe supozimeve cilsore
rastsore. Megjithat, kjo teknik sht m e prshtatshme pr miratimin sesa modelimin
eksplorues. Me pak fjal, kjo sht nj teknik e modelimit shkak-pasoje q ofron
llogaritje sasiore t marrdhnieve midis variablave. Metoda mund t prdoret pr dy
qllime: (1) miratimin e marrdhnieve rastsore t bazuara teorikisht, dhe (2)
parashikimin i variablave t fshehura.
Modelimi Strukturor i Ekuacionit (SEM) (Structural Equation Modeling) sht nj
teknik statistikore q sht e aft pr t analizuar modelin e marrdhnieve mes
treguesve t fshehur me njeri-tjetrin. Modelimi Strukturor i Ekuacionit (SEM) lejon pr
nj analiz t drejtprdrejt t variablave t varur dhe variablave t pavarur (Randall E. et
al, 2012). T dhnat jan analizuar duke prdorur Modelimin Strukturor t Ekuacionit
(SEM) ,i cili shrben pr t shpjeguar trsisht marrdhniet n mes t variablave q
ekzistojn n hulumtim. Modelimi Strukturor i Ekuacionit (SEM) sht prdorur jo q t
sajoj nj teori, por ka pr qllim pr t shqyrtuar dhe t justifikuar nj model. Prandaj,
krkesa kryesore Modelimi Strukturor i Ekuacionit (SEM) sht pr t ndrtuar nj
model hipotetik q prbhet nga modele strukturore t matjes n formn e nj diagrame
bazuar n teoria e justifikimit t rrugs. Modelimi Strukturor i Ekuacionit (SEM) sht
nj grup i teknikave statistikore q lejon testimin e nj seri t marrdhnieve t njjtn
koh. Kjo marrdhnie e ndrtuar n mes t nj ose m shum t pavarura variablave
(Igbaria, M; et al. 1995). Modelimi Strukturor i Ekuacionit (SEM), q t bhet nj teknik
nga m t fuqishme pr analizn, pr bashkveprimin e modelimit, nonlinearitas,
variablat e pavarura jan t lidhura, gabimi n matje, gabimet ndrprerje lidhn disa
variabla t pavarura latente (latent i shumfisht i pavarur), ku secili sht matur duke
prdorur shum indikatorve, dhe nj ose dy variabla t varur latent t matur gjithashtu,
prkatsisht nga disa tregues. Kshtu, sipas ktij prkufizimi mund t prdoret Modelimi
Strukturor i Ekuacionit (SEM). Nj tjetr alternativ q e bn m t fuqishm sht se
duke prdorur regresionin e shumfisht, analizen e rrugs, analizn e faktorve, analiza
serive kohore, dhe analiza e kovariancs (Igbaria, M; Guimaraes T., and Gordon B.
1995). Studiuesit sugjerojn se n Modelimin Strukturor t Ekuacionit (SEM) mund t
kryejm tre aktivitetet n t njjtn koh,

104
 1- kontrollon vlefshmrin dhe besueshmrin e instrumentit (ekuivalent me
analizn e faktorve konfirmuese),
2- testimin e marrdhniet n mes t modeleve t variablave t fshehur (Ekuivalente
t analizs s rrugs),
3- pr t marr nj model t dobishm pr parashikim (ekuivalente me modelet
strukturore apo analizn e regresionit).
Dy jan arsyet n themel pr prdorimin e Modelimit Strukturor t Ekuacionit (SEM )
sht (1) Modelimi i ekuacioneve strukturore (SEM) ka aftsin pr t vlersuar
marrdhniet n mes t variablave q jan shumfish n marrdhnie. Kjo marrdhnie
sht formuar n modelin strukturor (raportet mes konstrukteve t variablit varur dhe
variablave t pavarur).. (2) SEM ka aftsin pr prshkruajn modelin e marrdhnieve
mes konstruktit t fshehur dhe variablave t dukshme ose variablat indikator.
Si prfundim, modelimi i ekuacioneve strukturore (SEM) sht nj prqasje konfirmuese
ndaj analizs s t dhnave, i cili krkon nj prcaktim paraprak t marrdhnieve midis
variablave Ai vlerson marrdhniet e njkohshme dhe t shumfishta midis disa
variablave t varura dhe t pavarura, qofshin kto variabla t matshm, qofshin variabla
t fsheht t cilt nuk mund t maten n mnyr t drejtprdrejt, por mund t shprehen si
funksion i variablave t matshm.

Tabela 3.2 Tabela e SEM Burimi: Autori

Efekti = (shkaqt e caktuara, shkaqt pacaktuara)

Me fjal t tjera, SEM sht nj model statistikor q shpjegon lidhjen midis variablit t
varur dhe t pavarur. E ngjashme me ekuacionin e regresionit t shumfisht, teknika
shqyrton strukturn e lidhjeve t shprehura n nj seri ekuacionesh.
Duke prdorur SEM, do variabl duhet t jet i lidhur me ndrtimin e tij teorik, n nj
sjellje pasqyruese. Duke prdorur teknikn e SEM, sht llogaritur nj faktor analizues
konfirmues. Madhsia e mostrs duhet t jet e mjaftueshme pr SEM (Hair, 1995).
Arsyeja sht se mostrat me madhsi t vogl nuk jan n prputhje me vlersimin e

105
mundsis maksimale (ML) t modeleve t strukturs kovariance. Megjithat, Fornell
(1983) raportoi se mundsia maksimale mund t justifikohet, kur madhsia e mostrs
minus numrin e parametrave pr tu vlersuar, e tejkalon 50.

3.9. Studimi Pilot

Nj studim pilot sht nj "para-studim" i studimit tuaj t plot. Ju mund t mendoni pr
at si nj version miniatur e projektit tuaj (Xu, 2002). Ju mund ta kufizoni at duke
prdorur m pak subjekte se keni ndrmend pr t prfshir n studim t plot. Studimet
pilot jan prdorur n mnyra t ndryshme n krkime shkencore sociale pr tu shrbyer
shum qllimeve, duke prfshir prgatitjen e studimit kryesor dhe pr instrument t
veant studimi para-test .N kt punim, studimi pilot sht br mbi kompanin FAF sha
(n aktivitetin mikrofinnaciar).

3.9.1 Avantazhet e studimit pilot

Nj nga avantazhet kryesore t kryerjes se studimit pilot n kt hulumtim sht
udhhequr nga De Vaus (1993, fq. 54), i cili ka thn: Mos e merrni rrezikun, duhet testi
pilot i par. Nj studim pilot mund t ju ndihmoj nxirni jasht pune disa nga t metat
procedurale edhe pse ju e dini se kjo nuk sht e mundshme pr t shtuar ndonj gj t
re ose i rndsishm pr studimin tuaj kryesor. Ktu jan disa arsye (avantazhe) m
shum pr t marr parasysh a studim pilot:
1. Studimi pilot lejon testimin paraprak t hipotezave q on n testimin m shum
hipoteza t sakta n studimin kryesore. Kjo mund t oj n ndryshimin e disa hipoteza,
duke rn disa, apo zhvillimin e hipoteza t reja.
2. Studimi pilot shpesh siguron studiuesit me idet, q afron dhe t dhna q ju nuk mund
ti keni parapar para kryerjes s studim pilot. Idet dhe gjurm t tilla rrisin shanset e
gjetjeve t krkuara n studimin kryesor.
3. Studimi pilot lejon nj kontroll t plot t planifikuar t procedurave statistikore dhe
analitike, duke ju dhn nj shans pr t vlersuar dobin e tyre pr t dhnat. Ju pastaj
mund t jet n gjendje t bni ndryshime t nevojshme n mbledhjen e t dhnave
metodat, dhe pr t analizuar t dhnat n studimin kryesor n mnyr m efikase.
4. Mund t zvogloj n mas t madhe numrin e problemeve t papritura sepse ju kan
nj mundsi pr ridizajnin e pjess kryesore t studimit tuaj pr t kaprcyer vshtirsit
q studimi pilot i zbulon.
5. Mund t ruaj nj shum koh dhe t holla. Pr fat t keq, shum ide krkimore q
duket pr t treguar premtim i madh jan joproduktiv, kur kryhet n t vrtet jasht.
Studimit pilot pothuajse gjithmon ofron t dhna t mjaftueshme pr studiuesin t
vendos nse do t shkoj prpara me studimin kryesor.
6. N studimi pilot, studiuesi mund t provoj nj numr alternativash, masat dhe pastaj t
zgjidhni ato q prodhojn rezultatet m t qarta pr kryesor studimin.
Pr shkak t ksaj mundsie, studjuesi duhet t prpiqt t bj nj studim pilot kur sht
e mundur, edhe n qoft se ajo duhet t jet i kufizuar n vetm disa raste ose n nj
popullsi t kufizuar n gjrsi ose n ndonj mnyr tjetr. Ktu disa burime ju mund ti
gjeni t dobishme, n qoft se doni m shum informacion.
Faza pilot sht e nevojshme, pasi nuk sht e leht t parashikohet se si do t prgjigjet
dhe reagoj mostra e synuar n pyetjet e studimit. Prve ksaj, ajo ofron nj mundsi pr

106
t identifikuar dhe korrigjuar problemet e mundshme n formatin e pyetjeve krkimore.
Nj studim pilot sht prshkruar si: nj studim i vogl, i cili synon t testoj protokollet
krkimore, t dhnat dhe instrumentet e mbledhjes, strategjit e rekrutimit t mostrs dhe
teknika t tjera krkimore n prgatitje pr nj studim m t gjer (Polit dhe Beck, 2004,
p.196). Prve ksaj, ajo sht prdorur pr t kontrolluar studimin e plot t analizave
dhe rezultateve, pr t vlersuar prshtatshmrin e shkalls s studimit, pr t prcaktuar
dizajnin e mostrs dhe kornizn ashtu si duhet, dhe t mbledh disa t dhna fillestare n
lidhje me fushn studimit (Teijlingen dhe Hundley, 2001). N kt hulumtim, rolet
kryesore t studimit pilot kan qn t shqyrtonin marrdhniet e vrteta ndrmjet
variablave ndrmjet dimensioneve t studimit. Rolet e vogla ishin pr t testuar
prshtatshmrin e instrumentit hulumtues dhe pr t rritur vlefshmrin e brendshme t
pyetsorit, duke eliminuar pyetje t panevojshme ose duke ndryshuar t tjerat pr heqjen
e paqartsive. Prgjigjet jan analizuar duke prdorur versionin e programit software
SPSS. Rezultatet e testit provues jan vlersuar duke prdorur rezultatet e analizs,
shum matje t tilla si besueshmria, normalitet, dhe korrelacionet. Qllimet e analizimit
t t dhnave fillestare dhe testimit t instrumentit t studimit jan arritur n kt faz. N
prgjithsi, t anketuarit me kusht esencial dhan reagime dhe komente nga qartsia e
disa pyetjeve, t cilat ndihmuan n vlersimin e krijimit t pyetjeve, formulimin,
keqkuptime n disa nga deklaratat e pyetsorit, reagime t identifikuara dhe disa mangsi
n projektimin e pyetjeve t ankts, t rekomanduara nga Teo dhe Pok. N mnyr m t
detajuar, studimi pilot ka dhn prfitime shtes pr kt studim, t cilat mund t
shpjegohen si vijon. S pari, u ndryshuan disa pyetje nga perspektiva e gjuhs dhe
kuptimi i bazuar n disa reagime t anketave, ku prmendej se disa deklarata nuk ishin t
qarta ose nuk korrespondonin me qllimet e studimit. S dyti, jan fshir 4 pyetje n baz
t korrelacionit t tyre t ult me pyetje t tjera n t njjtin nngrup. S treti, u shtuan 3
pyetje t reja n pyetsor, pr secilin nga konstruktet e prbra, alfa Cronbach sht
prdorur pr t testuar besueshmrin e brendshme pr t gjith komponentt e sektorit
mikrokredis . Besueshmria prshkruan shkalln e prputhshmris s numrit t matjeve
pr do konstrukt (Hair, 2006). Besueshmria pr t gjitha kategorit e studimit ishte e
lart (92.3%) dhe besueshmria pr t gjith komponentt e shrbimeve mikrokredis, t
cilat u llogaritn pr 78 pyetje, ishte e lart (91.7%). Ndrkoh, besueshmria pr
komponentt e SIK sht e pranueshme, ata jan shprndar mes 70% dhe 77 %.
Cronbach alfa, t paktn 70%, sht shum e pranueshme, ashtu si rekomandohet nga
shum studiues n studime t ngjashme (Hair, 1998; Stanley & MarkMan, 1992). Kjo
tregon se vijueshmria e brendshme e pyetjeve t studimit, t cilat ishin hartuar pr t
ndrtuar modelin e studimit, (Cronbach, 1951). Sipas analizs s korrelacionit, Robinson
dhe Musai (2006), prmendet se ka shum masa diagnostike t besueshmris. Ky studim
miratoi masn pyetje t prgjithshme t korrelacionit q llogarit efektin e do pyetjeje
n ndrtimin e prmbledhjes s elementve. Pyetsori sht hartuar pr t testuar modelin
e studimit q variablat e saj t pavarur t jen t ndar n shum konstruksione. N
mnyr q t kontrollohet nse ka nj prshtatje t harmonizuar n do konstuksion nga
njra an dhe t gjith modelin nga nj tjetr. T dhnat e mbledhura jan testuar duke
prdorur prshtatshmrin e mostrs pr do variabl. T gjitha korrelacionet e variablave
u hodhn n do konstuksion me m pak se 30% (Kaiser, 1974). Kur korrelacionet e do
pyetjeje n konstrukt t vetm u numruan, jan hequr dy element nga prforcimi

107
utilitar, pr shkak t korrelacionit t tyre t ult me totalin e nngrupit, krahasuar kjo me
element t tjer n t njjtin konstuksion utilitar.

3.10. Probleme n lidhje me mbledhjen e t dhnave

N kt paragraf do t analizohen disa aspekte t cilat penguan kt studim, duke pasur
parasysh dhe problemet q mund t ekzistojn me mbledhjen e t dhnave n vendet n
tranzicion, si dhe me kufizimet e informacionit n rastin e Shqipris. N nj studim t
realizuar pr vlersimin e cilsis s informacionit n nj sr vendesh n tranzicion,
Belkindas, Dinc, Ivanova (1999), arriti n prfundimin se Shqipria renditet n vendet e
fundit, n krahasim me vendet e tjera n tranzicion (duke prfshir Taxhikistanin,
Turkmenistanin, Moldavin dhe Bosnjn) mbi cilsin e treguesve social dhe ekonomik.
Ato paralajmrojn veanrisht pr shtrembrimet nga prdorimi i treguesve t
performancs. Duke pasur parasysh kt dobsi, ky punim nuk sht mbshtetur vetm n
t dhna cilsore, por prdor edhe t dhna t tjera sasiore, tregues cilsor dhe mendime
t siguruara nprmjet intervistave.

Figura 3.13 . Cilsia e informacionit . Burimi Belkindas et al

Kampioni i przgjedhur prfshin shum ndrmarje t mdha dhe SME kryesisht m
shum n Tiran, Durrs dhe n disa qytet t Shqipris q jan prmendur m lart dhe
institucionet e tjera mikrofinanciare. Nga pikpamja metodologjike, ky studim ka interes
sepse autori ka prdorur nj panel shum t gjer t dhnash, duke pasur parasysh dhe
heterogjenitetin ndrmjet ndermarjeve ndrkoh q t dhnat jan krahasuar me t dhna
t ngjashme nga sektor t tjer. Pyetsori sht hartuar e realizuar n formn e

108
anketimeve dhe intervistave i jep mundsi autorit t krijoj nj prshtypje n lidhje me
sjelljen e t intervistuarve. Ky reflektim cilsor do t prmirsoj cilsin e t dhnave t
siguruara nga pyetsori dhe do ta lejoj autorin t shikoj nprmjet syve t personave t
cilt po intervistohen (Bryman and Bell, 2004). King (2004), thekson se prvoja ne
hartimin e pyetsorit kjo mund t rezultoj n shtrembrim informacioni. Autori ka vn
re se n disa raste punonjsit ishin t gatshm t thonin at q dshironte manaxhert .
Fakti q nj pjes e konsiderueshme e intervistave u administrua nga nj persona (autori)
dhe n do intervist u sqaruan te intervistuarit pr qllimet e punimit ishin pr t
realizuar nj studim dhe nuk do t kishin asnj ndikim personal ose institucional n
prgjithsi qllimi i intervistave u arrit.

3.11. Konsideratat etike

Duke qne se hulumtimi ka t bj me sjelljen e njeriut, t gjitha procedurat e nevojshme
etike, duke prfshir udhzimet n Rregulloren e Doktoraturs s Universitetit
Aleksandr Moisiu, jan marr n konsiderat arritje krkimore, n t gjitha fazat e
ksaj. Ky studim sht kryer n baz t procedurave etike, sipas t cilit premtimet e
autorit jan t ruaj anonimatin e t anketuarve dhe t dhnat nga anketimi do t
prdoren vetm pr qllime krkimore. T dhnat e t anketuareve ishin rreptsisht
konfidenciale dhe privatsia e tyre sht e garantuar. Qllimi i studimit sht shpjeguar
pr t gjith pjesmarrsit dhe anonimiteti, konfidencialiteti, ruajtja dhe prdorimi i t
dhnave ishte i kontrolluar. Gjithashtu, qllimi i studimit ishte shpjeguar m par me
shprndarjen e pyetsorve dhe subjektet ishin informuar se procesi pr plotsimin e
formularve bhej n mnyr vullnetare (Sekaran, 2000). Prve ksaj, pjesmarrsit jan
njoftuar se do informacion q rrjedh nga intervistat dhe anketimet do t ruhen dhe do
pjesmarrs ra dakord verbalisht pr t marr pjes. Ka dy shtje kryesore lidhur me
konsideratat etike, t cilat kan nevoj pr m shum shpjegim n kt faz: anonimiteti
dhe konfidencialiteti. Kjo sht pr shkak se procedurat e anonimatit dhe
konfidencialitetit ndikojn n mas t madhe n normat e prgjigjes pr studime t
ndryshme (Jones, 1979). Megjithat, studiues t tjer, si Skinner dhe Childers (1980), e
kan kundrshtuar kt ide. Anonimiteti sht konsideruar si nj nga elementt q autort
interesohen, pr shum arsye. "Nj studim anonim sht ai n t cilin askush nuk mund t
identifikoj me kusht t dhnat mbi pyetsort e plotsuar" (Berdie, 1986, p.47). Fuller
(1974) konfirmoi se mungesa e anonimitetit ul normn e prgjigjeve. Disa pjesmarrs
ndihen t krcnuar nse identiteti i tyre mund t bhet i njohur, sidomos kur jan duke u
pyetur pr disa shtje kritike (Alsmadi, 2008). Nga ana tjetr, konfidencialiteti sht nj
shtje e rndsishme, e cila sht e lidhur me ata q kryejn studimin dhe ata q kan nj
marrdhnie t drejtprdrejt me t gjitha hapat e tjera krkimore (Kumar, 2005). T
gjitha t dhnat e pjesmarrsit, duke prfshir intervistat, vrojtimet, detajet e kontaktit
dhe karakteristikat demografike, jan mbajtur n mnyr anonime brenda regjistrave t
shnimeve.

109
 KAPITULLI IV

4-ANALIZA E T DHNAVE DHE GJETJET

Kapitulli i tret prshkroi metodologjin e studimit pr mbledhjen e t dhnave N kt

kapitull kam paraqitur procedurat dhe rezultatet nga prpunimi i t dhnave nprmjet
programit SPSS 17. Para s t fillohet analizimi i t dhnave kam zhvilluar nj analiz t
literaturs Sistemit Informacionit Kontabl dhe variablave t marra n studim. M pas,
n analiz tregohet s si jan trajtuar shtjet e normalitetit, linearitetit, kolinearitetit dhe
multikolineariteti (duke treguar korrelimin q ekziston midis konstrukteve t ndrtuara, e
cila nuk mund t shmanget, por konsiderohet). M pas u zhvillua modeli i ekuacionit
strukturor, (SEM ) duke treguar ndrtimin e konstrukteve nga pyetjet prkats. Para s t
fillojm analizn e t dhnave. Ndrtimi i konstrukteve rrodhi pas analizs konfirmues
faktoriale, n t ciln jo vetm u prcaktuan faktort q i prkasin variablave t marra n
studim, por duke prdorur regresionin e thjesht linear, regresionin e shumfisht,
regresionin ligjistik, u vlersuan parametrat pr t konfirmuar lidhjet ndrmjet modelit
dhe konstrukteve. N vazhdim u kryen testimet e nevojshme nprmjet regresioneve t
msiprme pr t konfirmuar rndsin e konstrukteve n model.
Duke prdorur analizn hap pas hapi u arrit n ndrtimin e nj modeli n t cilin t gjith
variablat jan t rndsishm. Nprmjet krahasimit t treguesve statistikor dhe me
ndihmn e statistiks prshkruese, u identifikua ndikimi i katr i variablave n model,. N
kt mnyr, kemi identifikuar dhe argumentuar (n kapitullin 5) faktort q ndikojn n
rritjen e cilsis n sistemin e informacionit kontabl. N pjesn e fundit jan paraqitur
gjetjet prmbledhs t testimit t hipotezave, krahasimit t treguesve statistikor dhe
gjetjet prmbledhs t lidhjeve ndrmjet konstrukteve dhe modelit.

4.1. Analiza e t dhnave dytsore

N sistemin e informacionit kontabl analiza e t dhnave dytsore merr nj rndsi pasi
q nj kompani t prdor nj sistem t prshtatshem pr t , pr t kryer funksionet q i
shtrohen si objektiv duhet s pari, t ket t qart volumin e TPS, cilsin e t dhnave,
informatizimin e proceseve t prodhimit dhe t shrbimit, s dyti, duhet t ket parasysh
sa ky SIK do ti shrbej procesit t vendimmarjes. T dhnat sekondare jan t dhna t
cilat jan t mbledhura tashm dhe t disponueshme n publikime elektronike, evidenca
kontabile, vzhgime t proceseve n terren etj Informacioni sekondar sht mbledhur,
analizuar dhe organizuar me nj qllim specifik t paracaktuar, i cili sjell kufizime prsa i
prket aplikimeve t krkimeve t tregut. Megjithat, disa nga avantazhet e prdorimit t
informacionit sekondar pr krkimet e tregut prfshin si koston edhe kursimin e kohs.
T dhnat t cilat jan t publikuara nga agjensit qeveritare jan analizuar nga
kompanit private mund t krkoj autorizim pr tu prdorur.Gjithashtu t dhnat
sekondare mund t gjndn nprmjet kompanive t raportimit, agjensive qeveritare,
artikujve t shtypit t shkruar, etj Ndrkoh t dhnat primare mblidhn n mnyr
specifike pr shtjen e marr n shqyrtim dhe mund t realizohet nga nj firm
marketing, nj grup pune, nj universitet ose nj thellim ristudimi. Ndryshe nga t dhnat
sekondare, informacioni primar nuk mund t gjndet me mnyra alternative. Ai mund t
sigurohet nprmjet vzhgimeve, grupeve t fokusit, intervistave t thelluara etj. N

110
koht e sotme, ku krijimi dhe shtimi i tregjeve t reja apo konsumatorve t rinj sht
mse i vshtir, ku zgjerimi i klientels has n muret mbrojts t konkurrencs dhe
kur t gjith konsumatort jan konsumator t dikujt, kompanit po krkojn t ken
avantazhin konkurues, (Asaro, 2000): duke qn nj hap para konkurentve dhe ket
padyshim e bn sistemi informacionit kontabl. Kto jan arsyet pse n vitet e fundit ka
pasur nj t rritje t interesit midis kompanive q ushtrojn aktivitetin e tyre n nj treg
konkurrencial, pr t zhvilluar SIK dhe pr ta br at sa me efektiv dhe eficient. Jo
vetm kaq, por kto kompani kan kuptuar se ndrtimi i SIK t prshtatshm do t ndikoj
n prformancn e menaxherve dhe n qllimin e kompanis reduktimin e kostove,
rritjen e t ardhurave dhe rrjedhimisht, bhet m konkurent n tregun global. Pa dyshim
kompanit sot jan br m t konkurueshme n tregun vendas, pronart dhe menaxhert
sot e kan kuptuar se sot me shum se kur u duhet informacioni, i cili sigurohet nga SIK,
i cili n kompanit m t sukseshme n Shqipri po bhet me atraktiv dhe efektiviteti i tij
ndihet sidomos n sigurimin e informacionit t kontabilitetit menaxherial, si ai kostos,
drejtimit etj. Shfaqja e internetit, si nj mnyr shum e mir pr t br biznes, ka krijuar
nj mjedis me t cilin nevojat dhe pritshmrit e klientve t biznesit dhe t
konsumatorve jan n ndryshim t shpejt dhe n zhvillim. (Chia et al, 1995). Kjo
situat u paraqet nj detyr t re menaxherve: sfidn e verifikimit se cilt jan elementt
m t rndsishm t SIK q kan t bjn me informatizimin eprocesve teknologjike,
procesve t shrbimit, n internet, me shrbimin n agjensit, aeroporte, hotele,
restorante. etj . Disa menaxher n fillim mendonin se do ishte e mjaftueshme t ofronin
nj faqe web-i, thjesht pr t dhn informacione rreth kompanis dhe produkteve t saj.
Por nj pikpamje e balancuar propozon q njerzit n thelb jan t njjt, por ajo q
ndryshon sht teknologjia, e cila po ndryshon shum nga mnyra e blerjes n dyqan n
mnyrn e blerjes online. Teknologjia sht mbizotruese sot po a sht e leht t
zbatohet ajo n t gjitha ant e jets? Prgjigjia sht jo.( n fillim), sepse ka kosto, por
nga t dhnat q morm n disa kompani, vetshlyerja e SIK ishte me e shpejt se sa ishte
prcaktuar n planbiznes. Vetm pr nj 3 vjet nga menaxhimi i SIK t implementuar n
FAF sha (shoqria e mikrokredis q sht marr si srudim pilot) ishte vetshlyer e
gjith vlera e blerjes s sistemit.Vetm gjobat pr shlyerje n afat t kredive si dhe
menaxhimi m cilsor i interesave t kredive ky sistem prej 160 mije $ u vetshlye. (Nga
intervista me drejtuesit e shoqris). A ndihmohet SIK nga ky zhvillim teknologjik?
Studimet e ndryshme pranojn se SIK sht lehtsuar nga prdorimi i internetit, pasi
tashm sht m e leht t realizohen m s miri elementt e informacionit pr kompanit
q jan shtrir n t gjith Shqiprin. Nga vrojtimi q u b nga ana jon n disa kompani
q kishin shtrirje n t gjith Shqiprin si kompanit mikrofinanciare, kompanit
elektroenrgjitike si KESH sha. OSHEE. Operatori i Transmetimit kishin probleme me
informacionin kontabl dhe me informacionin ne prgjithsi para implementimit t
SIK.(studimi pilot). Po far t re solli SIK. Rritjen e informacionit pr vendimmarjen.
Por, nga ky ndrveprim, SIK internet, a gjenerohet ndonj fuqi shtes? Qllimi i ktij
krkimi sht pr t par se si roli i zhvillimit t teknologjis ka ndryshuar strategjit e
informacionit, faktoret e zhvillimit t teknologjis informacionit n prgjithsi kan qn
nj forc shtes q gjenerohet nga ky ndrveprim i SIK me IT, q n biznes n do ta
definojm si avantazh konkurues. Q t krijohet anatazhi konkurues, nuk mjafton vetm
domosdoshmria e implementimit t SIK, por duhet q kompanit t ken edhe aktivitet
online. Arsyeja m bindse se pse kompanit kan nevoj t ken nj strategji aktive,

111
sht pr shkak t transformimit q ka ndodhur n mnyrn e krkimit t informacionit
nga ana e prdoruesve. Nj numr gjithmon n rritje i prdoruesve kthehet nga
prdorimi i internetit pr t mar informacionin si burimi kryesor i gjetjes s
informacionit n koh, t plot, integral dhe agregat. Interneti po transformohet, jo vetm
n burim zgjedhjesh pr individualizimin e informacionit, por gjat viteve t ardhshme
sht e mundur q ai t bhet vendi i pritur, ku prdoruesit e SIK mund t msojn rreth
t gjitha proceseve n t njtn koh i lvizjes s produkteve (Realizimi i t gjitha
blerjeve, pa qn pjesmars n treg, ose nisja e mallit nga Milano, ku ndodhet malli n
do moment, marrjen e mallit n dorzim me numrues dhe regjistrues t mallit, sasis,
mimit defekteve t mallit etj. E natyrisht t gjitha kto kontrollohen nga zyra fal
internetit dhe IT. Si nj mjet pr mbledhjen e t dhnave, interneti sht i
pakrahasueshm, kur vjen rasti pr t shrbyer informacionin mbi aktivitetin e
kompanis. do her q nj prdorues hyn n nj faqe t nj sistemi ai do t l nj
gjurm (sipas kompetencs), ai l nj gjurm informacioni q prfshin: si ka arritur n
kt site, si ka lundruar n kt site, mbi far artikulli ka ekuar etj. Nj nga zhvillimet
m t mdha n SIK ka qen zhvillimi i sistemit informacionit t kontabilitetit t
menaxhimit, (SIKM) sepse sot n botn e biznesit gjithnj e m konkurrues kompanit
krkojn t prdorin aftsit optimale ekzistuese sa t jet e mundur n mnyr q t
dalin t fituar n konkurrencn intensive. Nj komponent i rndsishem n menaxhim
sht dhe menaxhimi i burimeve njerzore si thelbi i nj kompanie pr t arritur
objektivat e saj. Prandaj, menaxhimi duhet t ket aftsin pr t par dhe mundsit e
prdorimit, pr t identifikuar dhe zgjidhur problemet dhe t zgjidh dhe t zbatoj
procesin e duhur t prshtatjes. Kontabiliteti i menaxhimit i sht nj deg q furnizon
me informacion t nevojshme menaxhert pr t prcaktuar s si burimet jan marr dhe
prdorur n do lloj t biznesi, si t vogl dhe t madh. N botn e sotme t biznesit,
menaxhimi i t dhnave ka hasur shpesh informacione shum t pakta. Sistemet
informacionit kontabl i brendshm u formua si nj burim t dhnash financiare dhe
monetare dhe i kthyen kto t dhna n informacion kuptimplot. Ekzistenca e
informacionit do t rris aftsin e menaxherve pr t kuptuar gjndjen aktuale t
mjedisit dhe gjithashtu informacionin mbi funksionimin e identifikimin e aktiviteteve t
rndsishme. SIKM sht nj mekanizm organizimi e kontrolli dhe mjet efektiv pr t
siguruar informacion t dobishm dhe n parashikimin e pasojave q mund t lindin nga
nj sr opsionesh aktivitetesh dhe veprime q lejojn pr tu kryer (Chia, 1995). Kshtu
SIKM sht nj prodhues i sistemeve t informacionit. Mekanizmi i kontrollit q prdoret
n organizata sht baz n hartimin dhe vlersimin e politikave. Informacioni kontabl
m i besueshm i gjeneruar nga nj sistem, shrben pr t marr vendime t mira nga
antart e organizats q e kan pr kompetenc kt proces n t gjitha proceset e
vendimmarjes s ult, mesm dhe t lart. Sistemi i informacionit t kontabilitetit t
menaxhimit shrben pr planifikimin, si pjes e sistemit t kontrollit s organizats dhe
ka nevoj pr t marr vmendjen e duhur e ti kushtojn rndsi nga menaxheret e lart.
Kshtu q ajo mund t siguroj kontribut pozitiv n mbshtetjen e suksesit t sistemit t
kontrollit t organizats. Nj nga funksionet e SIKM sht q t siguroj burime t
rndsishme pr t ndihmuar menaxhert pr t t kontrolluar aktivitetet e tyre, dhe t
reduktuar pasigurin me qllim organizimin me sukses t mjedisit t biznesit (Gordon
dhe Miller 1976; Waterhouse, 1989). Informacioni i kontabl si nj nga produktet e
sistemeve t kontabilitetit t menaxhimit luan nj rol pr t ndihmuar n parashikimin e

112
pasojave t mundshme q ndodhin mbi nj sr veprimesh alternative q mund t
kryhen n nj sr aktivitetesh t tilla si planifikimin, kontrollin dhe marrjen e
vendimeve. Me informacionin do t rritet aftsia e menaxherve pr t kuptuar rrethanat
n mjedisin aktual n identifikimin e prshtatjes s aktivitetit. Informacion i kontabilitetit
t menaxhimit i dobishm bazuar n perspektivat e vendimmarrjes menaxheriale jan
kategorizuar n katr karakteristika q jan: plotsia , afati kohor, agregimi, integrimi.

4.2 Variablat e pavarur q ndikojn n cilsin e SIK

Ne kapitullin e par kur folm pr modelin e krkimit prcaktuam katr faktor q ishin
njkoheshit dhe variabla t pavarur q krijuam dhe ndikonin tek variabli i varur SIK,
sipas figurs 4.1

Figura 4.1 Modeli konceptual i krkimit Burimi autori.

4.2.1 Mjedisi i jashtm

Faktort e mjedist t jashtm jan ata faktor q organizatat nuk kan kontrolle mbi to t
tilla, si ndryshimi i legjislacionit, konkurrentt e rinj, ndryshimin e tregut dhe t
ekonomis etj.
N ditt e sotme, organizatat duhet t veprojn n shum ndryshime komplekse t
jashtme q ndikojn n biznesin, megjithat ato duhen ti njohin kto faktor dhe ti
prdorin me efektivitet pasi ato nuk mund ti ndryshojn ato.
Ka shum faktor t jashtm q mund t ndikojn mbi prformancn e prgjithshme e
organizatave. Sidoqoft, rezultatet nga studimet e rasteve ilustrojn se shumica e t
anketuarve besojn te faktor t jashtm q kishin shum ndikim n ecurin e cilsis n
SIK . . N faktort q prbjn krkimin une kam mar kto faktor (variabla):
1- Vendi i ushtrimit t veprimtaris. Gati 70% e biznesve jan dislokuar n zonn
Tiran- Durrs dhe arsyet prse sht shtrir masivisht biznesi n kt rajon dihen.
S pari, jan arsyet ekonomike, popullsia, tregu, kosto e transportit, porti etj

113
2- Lidhja n mes universitetit t diplomimit t kontabilistit. Roli i universitetit n
prgatitjen e specialistve t rinj sht i madh. Po ai prgjigjet tregut sot prgatitja e
kontabilistve dhe specialistve t IT ?
3- Zhvillimi dhe modernizimi teknologjis ka lidhje t ngusht me cilsin e SIK.
Infrastruktura globale e informacionit, e bazuar n teknologjit e reja t
informacionit dhe telekomunikimit krijon kushte pr zhvillimin n shkall t gjer t
shrbimeve t reja n fushn e administrats publike, tregtis, bankave, arsimit,
kujdesit shendetsor, etj.Kshtu, teknologjia e informacionit e komunikimit (ICT)
ka ndryshuar menaxhimin e burimeve njerezore, duke lejuar regjistrimin e t gjitha
informacioneve t duhura, prpunimin e tyre dhe tua jap ket informacion
personave t duhur, n kohn e duhur, n vendin dhe n formatin e duhur. Koht e
fundit, predominimi i proeseve dhe teknologjive t reja kan revolucionarizuar
praktikat e puns n menaxhimin e burimeve njerzore. Nevoja pr sisteme
informacioni dhe menaxhimi jan pjes integrale e ktij revolucioni. ICT ka sjell
ndryshime t rndsishme n menaxhimin e burimeve financiare t organizatave.
Kshtu, jane integruar n nj MIS t vetm informacionet operacionale dhe
financiare t marra nga burime t ndryshme, duke prfshire dhe internetin; ofrohet
akses pr t dhnat jo vetm pr prdoruesit por edhe pr joprdoruesit e financave,
duke prdorur kryesisht intranetet; bhet analiz financiare e t dhnave n koh,
gjeografikisht, sipas produkteve, planit apo klientve; monitorohen dhe kontrollohen
prdorimi dhe menaxhimi i fondeve, etj
Sektori privat, i cili zotron kapacitete investues dhe inovative me t fuqishme,
sht motorri m i fuqishm pr zhvillimin e ICT-ve. Organizata t ndryshme kan
arritur t koordinojn, skedulojn apo prgatisin raportet pr njerzit, burimet dhe
informacionet nprmjet sistemeve t menaxhimit. Teknologjia e informacionit dhe
shrbimet e bazuara n web-e i kan ndihmuar ato n marrjen e shpejt t
vendimeve. Nprmjet transformimit t t dhnave t vlefshme n informacione,
prdoruesit e tyre kan rritur produktivitetin, sadisfaksionin e prdoruersve si dhe
fitimin. Rndsia e prdorimit t teknologjis s telekomunikimit dhe ndrtimi i
Web-ve t personalizuara, prdorimi i teknologjive moderne t telekomunikimit,
Internetit dhe sidomos pjess aplikative me t ndjeshme t tij ashtu si sht web-i,
jan nj sfid me t cilat prballen shum nga organizatat.
4- Politika stimuluese
Politikat stimulues t qeveris a duhet t ndikojne n cilsin e SIK. N pamje t
par dhe nga rishikimi literaturs nga autor t ndryshem kan arritur n konkluzion
se ky variabl duhet t ishte nj variabl me shum ndikim brenda mjedisit t
jashtm. Po n Shqipri ket do ta diskutojme tek gjetjet me posht.
5- Legjislacioni. Legjislacioni ka ndikim pa dyshim rritjen e cilsis s SIK dhe sht
nj variabel i rndsishm n mjedisin e jashtm.
6- Konkurenca Padyshim konkurenca sht variabl i rndsishem n mjedisin e
jashtm. Vetm nj SIK cilsor e bn biznesin me avantazh konkurues n treg
Termi i konkurrueshmris prdoret n nj dimension m t gjr si niveli i
konkurrueshmris t nj vendi, rajoni, apo qyteti. Pr qllimet e ktij prezantimi do
t merret n konsiderat konkurrueshmria nga pikpamja e njsis ekonomike, apo
e firms. N planin teorik dhe empirik sht pranuar se konkurrueshmria shpreh
aftsin e nj njsie ekonomike pr t prballuar konkurrencn n mnyr t

114
qndrueshme. N kushtet e nj ekonomie gjithnj e m globale, konkurrueshmria
gjithashtu bhet globale dhe pr rrjedhoj, njsit ekonomike duhet t ballafaqohen
si me konkurrencn n tregjet e brendshme ashtu edhe me tregjet ndrkombtare.
Qndrueshmria e konkurrueshmris sht provuar s ka nj korrelacion n nj
nivel t rndsishm me ambjentin konkurrues t vendit. Gjithashtu, sht e provuar
teorikisht dhe nga t dhnat empirike s ka nj korrelacion t qndrueshme midis
nivelit t konkurrencs, produktivitetit, konkurrueshmris dhe rritjes ekonomike.
Niveli i konkurrencs reflekton n mnyr t drejtprdrejt tek produktiviteti, si n
prmirsimin teknik e teknologjik t prodhimit, ashtu edhe n nivelin e kulaifikimit
t kapitalit human dhe organizimin e prodhimit. N kushtet e nj ekonomie
globale, njsit e ekonomike t nj vendi, pra edhe t Shqipris, ballafaqohen
me nj presion n rritje t konkurrencs, si nga operatort e tregjeve t vendit, ashtu
edhe nga operatort e tregjeve ndrkombtare. Pr t mundsuar rritjen e
qndrueshme t njsive ekonomike n nj treg konkurrues sht shum jetike
zotrimi i nj informacioni t plot dhe t sakt financiare, informacion i cili
kryesisht sigurohet nga sistemet kontabl t informacionit. T gjitha vendet e
industrializuara kan n dispozicion t tyre nj numr t madh instrumentash, t
cilat prdoren pr t rregulluar apo vendosur rregullat e lojs n treg. Politikat e
konkurencs jan pjes prbrs e instrumentave kryesor ekonomik q prdoren
n kto vende. Evoluimi i politiks s konkurrencs n kto vende sht i lidhur
direkt me progresin e prgjithshm t tyre drejt ekonomis s tregut. Politika e
konkurrencs ka qn dhe mbetet nj nga shtyllat vendimtare n kushtetutn
ekonomike t Bashkimit Europian pr dy shkaqe kryesore: S pari, ekziston ideja
themelore, q konkurrenca dhe tregjet konkurrues jan mnyra kryesore q i
shrben qllimeve ekonomike. S dyti, krijimi i nj tregu t brendshm mund t
dshtoj ose t jap rezultate t padshiruara ns praktikat kufizues t biznesit n
nivel kombtar mund t krijojn barriera efektive kundr konkurrencs nga shtetet
antare. Politika e konkurrencs sht nj shtje q pak kuptohet jasht rretheve t
personave q merren me shtje ligjore ose antarve t bordeve t kompanive
shumkombshe, por ajo sht vitale pr prparimin ekonomik dhe qeverisjen e
ardhshme politike t Europs. Nj treg, ku blersit dhe shitsit kan axhenda t
ndryshme dhe ku tregu mund t mos arrij rezultatin m t mir ns njera nga
palt sht mbizotrues n treg e ka t domosdoshme ekzistencn e rregullave dhe
t politikave rregulluese. N vitet e fundit, pjesa m e madhe e fushs s politikave
t konkurrencs t BE sht reformuar n mnyr t konsiderueshme. Nuk mund t
ket lvizje t lir t mallrave dhe shrbimeve ns konsumatort nuk mund t
zgjedhin nga gama e madhe e ofruesve bazuar n koston ose cilsin e produkteve.
N rast t kundrt, pengesat publike t tregtis-tarifat ose rregullimet e importit-do
ti zmbrapsnin privatt dhe do t krijonin hapsira pr dominimin e monopoleve, t
cilat jan t lira t fiksojn mimet ose kuotat e prodhimit.

115
Politikat e konkurrencs jan po aq t rndsishme pr vendet n tranzicion si
Shqipria, ku nj nga detyrat kryesore sht krijimi i ambientit konkurrues.
Miratimi i kuadrit t nevojshm ligjor dhe krijimi i Autoritetit t Konkurencs kan
si qllim realizimin e nj konkurrence q funksionon mbi baza t ndershme. Ecuria
n fushn e politikave t konkurrencs ka qn m e ngadalt s n fusha t tjera
dhe deri diku kjo shpjegohet me nevojn e ndrtimit t institucioneve prkats, n
mnyr q t zbatohet nj politik konkurrence efektive.
7-Investimet Huaja Direkte
S bashku me investimet kompanit e huaja bien teknologjin, mentalitetin e ri t
drejtimit, dhe padyshim prvojn n menaxhimin duke u nisur nga informacioni.
IHD-t edhe n Shqipri, sikurse edhe n vendet e tjera t Europs Qndrore e
Lindore, jan nga format e reja t deprtimit t kapitalit prndimor, sidomos gjat
procesit t tranzicionit drejt ekonomis s tregut. Gjykohet se ato luajn rol pozitiv
n zhvillimin e ekonomis, nprmjet futjes s kapitalit, t tekonologjive
bashkkohore, n fushn e marketingut dhe menaxhimit. Ndrkoh ato do t
ndihmonin, n ristrukturimin e ekonomis, prshpejtimin e ritmeve t privatizimit,
eljen e vendeve t reja t puns, rritjen e eksporteve, prmirsimit t bilancit t
pagesave etj. Kapitali italian, sht i prqndruar n zonn prndimore e qndrore
t vendit, kryesisht n Tiran, Durrs, Vlor, Fier, Lushnj, Elbasan, Shkodr.
Kapitali grek sht prqndruar kryesisht n zonn jugore dhe juglindore sidomos
n rrethet Gjirokastr, Kor, Sarand, Devoll, Delvin. Kjo shprndarje e
kapitaleve greke e italiane kushtzohet nga afrsia gjeografike e rretheve t
msiprme, por edhe nga ringjallja e nj tradit t hershme t lidhjeve t s kaluars.
Duke iu referuar shprndarjes sektoriale t IHD mund t thuhet se ato jan
prqndruar kryesisht n deg industris leht dhe asaj minerare dhe t nafts, si dhe
ne turizm. N kt sektor ato lidhn me ndrtimin e hoteleve dhe restoranteve, n
qytetet e mdha dhe bregdetare dhe n Tiran. N industrin e leht e ushqimore, t
prqnduar n prodhimin fashion, t kpucve, veshjeve, pijeve etj. duke prdorur
fuqi puntore t kualifikuar dhe t lir, t vlersuara me rreth 15% t tyre.N
sektort e ndrtimit dhe t materialeve t ndrtimit, i cili vlersohet si sektori m
fitimprurs n biznesin shqiptar duke qen prezent me 20% t IHD-ve. N sektort e
industris s rnd dhe minierave, kryesisht n formn e koncesioneve me rreth
60% t tyre. N sektorin banker, sot n Shqipri operojn 11 banka private me
kapital trsisht t huaj, 2 banka me kapital t prbashkt t huaj e vendas. Me
privatizimin e BK dhe bankave t tjera t nivelit t dyt, sistemi bankar i nivelit t
dyt sht pothuaj trsisht me kapital t huaj. far duhet t bj qeveria pr t
ndihmuar n rritjen e fluksit t IHD? Teorikisht pranohet se nuk ekziston ekonomi
puro e tregut, ekonomi ku do vendim ekonomik prcaktohet nga tregu i lir. T
gjitha ekonomit e tregut t lir, jan mikse pasi n shoqrit moderne, shteti si
prfaqsues i interesave t komunitetit luan nj rol t rndsishm. N t njjtn
koh teorikisht pranohet q qeveria n nj ekonomi tregu ka disa detyra kryesore q
prmblidhn n: vendosjen e ligjeve q mbrojn pronn private; sigurimin e nj
konkurrence t efektshme dhe shkmbim t lir t kapitaleve mallrave dhe
shrbimeve; krijimin e nj kuadri ligjor lidhur me falimentimet dhe riorganizimin e
ekonomis. T gjitha kto detyra e detyrime shtrohen para do qeverie, veanrisht
ato jan t domosdoshme t mbahen parasysh nga qeveria e nj vendi, ashtu si sht

116
 Shqipria q sht duke ndrtuar ekonomin e tregur, instrumentat dhe institucionet
e funksionimit t saj. Nga sa trajtuam arrihet n prfundimin s roli i shtetit edhe n
aspektin e trheqjes s IHD sht i padiskutueshm. Dhe tani le t qndrojm n at
s far duhet t bj shteti pr t prmirsuar ambientin e rritjes s fluksit t IHD-
ve. Vendosja e rendit n nivelin e standarteve perndimore. Periudha njzet vjeare
e tranzicionit n Shqipri sht karakterizuar nga marrdhnie konfliktuale midis
forcave politike, gj q ka uar n funksionimin e dobt t shtetit n mungesn e
rendit, t vjedhjeve, gjobitjeve dhe deri n eliminimin e individve t caktuar t
biznesit.

4.2. 2 Ambjenti i brendshm dhe ndikimi i tij n cilsin e SIK.

N ambjentin e brendshm burimet prcaktojn fuqit dhe dobsit: burimet njerzore
(eksperienca, kapacitetet, njohurit, aftsit dhe vendosmria e punonjsve), burimet
organizative (sistemet dhe proceset, strategjit, struktura, kultura, menaxhimi i blerjeve
dhe materialeve, prodhimi/operacionet, financa, krkimzhvillimi, marketingu, sistemet e
informacionit, sistemet e kontrollit) dhe burimet fizike (ndrtesat dhe pajisjet,
vendndodhja, lehtsia e sigurimit t materialeve, rrjeti i shprndarjes). T gjitha burimet
s bashku pritet t krijojn avantazhin konkurrues t qndrueshm. Variablat q kam
marr n ambjentin e brendshm jan:
1- Madhsia e kompanis
N t gjithe literaturn e rishikuar ky variabel, pothuajse ishte i rndsishm edhe n
rastin e Shqipris prsri ky variabel sht i rndsishem. Sa me e madhe t jet
kompania aq m i rndsishem sht cilsia e SIK pra ka nj lidhje t ndrsjellt midis tyre
dhe kt e vrteton dhe rezultatet e krkimit ton.
2- Struktura organizative (departamenti kontabiliteti dhe edukimi kontabl)
Roli i departamentit t kontabilitetit n cilsin e SIK sht i rndsishm kt e
vrtetojn jo vetm rishikimi i literaturs por edhe gjetjet e krkimit ton. Kontabiliteti
prve se sht nj disiplin akademike, gjithashtu sht nj profesion aktiv dhe nga ana
praktike brenda t cilit edukimi dhe trajnimi n mnyr t vazhdueshme sht me interes
t gjr pr publikun. Ky edukim dhe trajnim duhet kryer si brenda koncepteve themelore
dhe procedurave adekuate, por edhe ti prmbahet ans s saj teknike. Ashtu si Smyth n
vitin 1995 ka observuar, duke theksuar se ne i kushtojm shum pak koh analizs se
far ne bjm dhe se si t tjert n mnyr t vazhdueshme po i japin form ksaj gjje,
kjo duhet t jet nj nga cshtjet edukuese kryesore t pashpjeguara n kohn ton. Ashtu
si gjuha franceze n gjuhn e biznesit (duke i shtuar domethnien n qeverisje, edukim
dhe organizata t tjera jofitimprurs), kontabiliteti ka nj rndsi universale. Pr m
tepr, duke ndryshuar roli i kontabilitetit si pasoj e ndryshimit t krkesave pr punn q
ata bjn, ata duhet t ken edukimin dhe prgatitjen e duhur n kt fush me qllim q
t jen efektiv. Kjo gj normalisht krkon nj zhvillim t ekspertizs nga ana e
edukatorve kontabl, me qllim q t jen m kmbnguls n kt pik. Me qllim q
t promovojm nn degt e kontabilitetit si: auditimi, taksat, kontabiliteti i drejtimit,
raportimi financiar, etj., sht e nevojshme q t sigurohemi se qasja ndaj nj teknike t
prdorur n edukim ka qen efektive, gj e cila krkon prkushtim ndaj njohurive mbi
edukimin kontabl. Specialst t kontabilitetit t cilt jan keqedukuar, apo keqtrajnuar
mund t shkaktojn shum dme (ashtu si sht vn re, pr munges t etiks, jan

117
shkaktuar shum skandale financiare, t cilat kan prfunduar n shum tituj kryesor
lajmesh rreth e qark globit) duke qn s kontabilisti luan nj rol t rndsishm n nj
shoqri. Kshtu q, duhet ti qndrojm faktit s etika pr edukimin n kontabilitet luan
nj rol shum hr m t rndsishm ssa n do fush tjetr t biznesit. S si t sigurosh
dhe t vlersosh nj edukim apo trainim etik, veanrisht brenda kontekstit profesional t
kontabilitetit, t ofron shum oportunitete krkimore, si nga ana praktike ashtu dhe nga
ana teorike. Msimdhnia efektive Dika q t gjith edukatort e kontabilitetit kan t
prbashkt prve faktit s jan edukator, sht vetdija s kriteri i par pr t zhvilluar
karriern e tyre ka t bj me krkimet n lidhje me profesionin e tyre, gj e cila
presupozon s efektiviteti i nj pedagogu qndron n faktin ssa ia lehtson t msuarin
nj studenti dhe kjo gj sht mjaft e rndsishme. Ka disa mnyra q nj pedagog mund
t rris efektivitetin e tij, por gabimi i disave sht s duke u p. rpjekur pr t arritur
prsosmrin, ln pas dore studentt e tyre. Trajnimi nuk sht i detyrueshm pr stafin
akademik, por ajo sht duke u br shum i prhapur. Psh. N Amerik thuhet s prej
stafit t universiteteve pritet t rifreskojn aftsit e tyre n msimdhnie. N qoft s
krkohet cilsi n msimdhnie duhet t ndiqen t gjitha kriteret e faktit s ka shkollimi
realisht sht. Akademikt e rinj zakonisht n takimin e par me studentt, i mungon
aftsia e msimdhnies dhe nuk arrijn t prmbushin rolin e tyre si edukator kontabl.
Duke filluar q nga dita e par prej atyre pritet q t prballen me krkesat e
msimdhnies dhe t lehtsojn t msuarin e studentve t tyre. Por, n qoft s antart
e stafit akademik bjn krkime mbi vet msimdhnien e tyre, ata jo vetm do t
bheshin pedagoge m t mir, por gjithashu do influenconin dhe teknikat e
msimdhnies t t rinjve, kjo gj normalisht do t rriste efektivitetin.
3- Kultura e organizates
Kultura e organizates sht e rndsishme sht i rndsishem n organizat Geert
Hofstede ishte i pari i cili e shtriu sfern e studimeve kulturore n kuadrin organizativ.
Studimi i tij shumdimensional arriti n dimensionimin e kulturs, e parealizuar deri
ather dhe q ishte objekt i shum kritikave ashtu si dhe prdorimesh dhe pasurimesh
nga studime t mirfillta empirike. Pavarsisht nga vrejtjet dhe kritikat ndaj tij, modeli i
dhn prej Hofstede sht br udhrrfyes n shum studime t tjera empirike kulturore.
Kultura sht nj term i lakuar pareshtur nga nj shumic shkencash, si: antropologji,
sociologji, filozofi por edhe atyre organizative. Prkufizimi i saj sht par jo i pamundur
por i larmishm dhe n evolucion t vazhdueshm. (Kroeber dhe Kluckholn 1952)
identifikuan mbi 160 prkufizime t termit kultur, duke veuar nj ndr m t cituarit
dhn prej Tylor, (1971), si ajo trsi komplekse e cila prfshin njohurit, besimet, artet,
vlerat morale, ligjet, zakonet dhe ndonj aftsi apo zakon zotruar prej njerzve si antar
t nj shoqrie. Vet Kluckholn dhe Kelly s fundmi, iu referuan kulturs si t gjith
strukturat e krijuara historike pr t jetuar, t dukshme ose t nnkuptuara, racionale,
irracionale dhe joracionale, t cilat ekzistojn n nj koh t dhn si guida potenciale t
sjelljes s njerzve. Ndrsa (Herskovits 1995) flet pr kulturn si njeriu br pjes e
ambjentit, dhe Downs prkufizon kulturn si t jet nj hart mendore e cila na drejton
ne n mardhniet tona me ambjentin q na rrethon dhe njerzit e tjer. Edhe Ferraro
(1998:) ofron prkufizimin kultura sht do gj q njerzit kan, mendojn dhe bjn si
antar t shoqris s tyre. Kjo tregon jo vetm larmin e ktij koncepti por edhe
vshtirsin pr ta pas at objekt studimi duke krijuar kshtu shpesh nj situat, n
dukje, t pamanaxhueshme pr shkenctart. Kultura nuk bn asgj tjetr vetm dallon

118
antart e nj sistemi prej nj tjetri. Ajo mund t aplikohet n nivele t ndryshme q nga
kombet, grupet etnike, gjinit, profesionet, dhe tek vet organizatat.
4- Struktura e kontrollit t brendshm
Ky studim synon t analizoj kontributin e kontrollit t brendshm n sistemet e
informacionit kontabl dhe motivimin e puns n performancn organizative t
kompanis .
5- Motivimi i punonjsve
Termi motivimit n jetn e prditshme ka kuptim sepse ka t bj me sjelljen individuale
ose sjelljen n organizat. Megjithat, do ndjenj e motivimit sht nj element
rndsishme i qenieve njerzore, i cili sht i dobishm n realizimin e suksesit e biznes
apo punt e prditshme. Zbatimi themelor i motivimit nga nj lider sht njohuria dhe
vmendja n sjelljen e njeriut dhe e drejton si nj faktor kritik suksesi i organizats.
Motivimi sipas Hasibuan (2002) sht nj forc lvizs q v n lvizje, q krijon
emocionet e gjithsecilit n pun, pr t punuar n mnyr efektive dhe t integruar me
t gjitha burimet e organizates pr t arritur knaqsin e tij dhe pr t prmbushur
angazhimet e tij n pun. Sipas (Hafizurrahcman, 2007), karakteristikat e puntorve t
cilt kan arritje t lart motivimi, ndr t tjera: 1) ka prgjegjsi personal t lart, 2) Ka
nj program pune t bazuar n planin dhe qllimet reale, q prpiqet pr ta br at t
ndodh, 3) Aftsia pr t marr vendime dhe pr t marr rreziqe, 4) Duke br punn
dhe vendosmri kuptimplote dhe me rezultate t knaqshme, dhe 5) t ket dshir
kryesore n jet pr t zotruar nj fush t veant. Motivimi ka dy forma themelor e:
S pari, motivimi artificial (jokarakteristik), e cila bn njerzit t motivuar. S dyti,
motivimi i brendshm, i cili sht nj nga faktort q ndikon e vepron n nj drejtim t
veant (Hasibuan, 2002. N fakt, format e motivimit jan t lidhura ngusht me njera-
tjetrn, q do t thot s ndikimi q vjen nga jasht do t ndikoj n motivimin q vjen
nga brenda. Motivimi sht kompleks. Pr t motivuar n mnyr efektive: T kuptuarit e
procesve themelore t motivimit, duke e ditur faktort q ndikojn n motivimin, duke e
ditur se motivimi jo vetm q mund t arrihet duke krijuar nj ndjenj t knaqsis, por
kuptojm se prve t gjitha faktort e msiprm, nuk ka marrdhnie kompleks mes
motivimin dhe kryerjen e puns. Motivet e marra nga punonjsit sjellin konseguenca pr
lideret q t prmirsojn performancn e tyre, duke prfshir ktu dhnien e
shprblimeve dhe sigurimin e pajisjeve t ndryshme dhe punn e infrastrukturs n
prputhje me punonjsit, pra motivimi i punonjsve rrit cilsin e SIK kt e vrtetojm
n kt krkim.
Pr t qn n gjndje pr t motivuar punn pozitive t punonjsve, duhet q drejtuesi
sinqerisht t ofroj vmendje ndaj faktorve t mposhtm (Novari, 2009:):
1) Arritja (zbatimi i suksesshm), mnyr pr dik pr t kryer me sukses punn e
vartsve, Drejtuesi duhet t siguroj mundsin vartsve pr t arritur rezultate 2). Njohja
e suksesit nga ana e drejtuesve pr vartsit q ata t bjn punn. Njohja mund t bhet
prmes mnyrave t ndryshme, pr shembull, duke theksuar suksesin e tij t
drejtprdrejt n vendin e puns, t siguroj nj mirnjohje, nj dhurat pagess n t
holla, medalje, apo promovim. 3) Puna. Drejtuesi duhet t bj prpjekje reale dhe
binds, n kt mnyr, vartsi e kupton rndsin q ka puna.4). Prgjegjsit. Pr t
qen n gjendje pr t kultivuar nj qndrim t prgjegjshem ndaj vartsve, drejtuesit
duhet t shmangin mbikqyrje t afrt, pr t siguruar mundsin pr vartsit pr t
punuar vetm, q mundson dhe nxit pjes marrjen. 5). Zhvillimi. Zhvillimi mund t jet

119
nj motivues i fuqishm pr vartsit.drejtuesit mund t fillojn duke i dhn vartsve
nj pun m t prgjegjshme. Sipas Robbins, (2003) Ka dy teori t motivimit q mund te
zbatohen n menaxhimin e burimeve njerzore n mjedisin e organizats ose kompanis.
Dy teorit jan: a. Teoria e nevojave nga Abraham Maslow.
Ai klasifikon nevojat e njeriut n pes kategori te cilat rriten n nj mnyr t veant..
Hierarkia e famshme Maslo-t prbhet nga: 1) Nevojat fizike ( nevojat fiziologjike )
Nevojat fiziologjike (nevojat fizike = biologjike). 2) Krkesat e siguris dhe Siguria Kjo
nevoj on n dy forma, domethn: 3) Nevojat Sociale 4) Krkesa Status/Fuqia. 5)
Nevojat Vet-Atualizim Nisur nga te gjitha keto qe theksuam me larte nga teoria e
motivimitit si dhe nga rezultatet e kerkimit del s faktori i motivimit sht shume i
rndsishem pr rritjen e cilsis si SIK n organizat.

4.2.3 Informatizimi i t dhnave dhe proceseve sht i rndsishm n

SIK
Infrastruktura globale e informacionit, e bazuar n teknologjit e reja t informacionit dhe
informatizimit t t dhnave krijon kushte pr zhvillimin n shkall t gjr t
shrbimeve t reja n fushn e administrats, tregtis, bankave, arsimit, kujdesit
shndetsor, etj. Kshtu, teknologjia e informacionit (IT) ka ndryshuar menaxhimin e
burimeve njerzore, duke lejuar regjistrimin e t gjitha informacioneve t duhura,
prpunimin e tyre dhe tua jap kt informacion personave t duhur, n kohn e duhur,
n vendin dhe ne formatin e duhur. Koht e fundit, predominimi i proeseve dhe
teknologjive te reja kane revolucionarizuar praktikat e punes n menaxhimin e burimeve
njerzore. Nevoja pr sisteme informacioni dhe menaxhimi jan pjes integrale e ktij
revolucioni. IT ka sjell ndryshime t rndsishme n menaxhimin e burimeve financiare
te organizatav. Kshtu, jan integruar n nj MIS t vetm informacionet operacionale
dhe financiare t marra nga burime t ndryshme, duke prfshir dhe Internetin; ofrohet
akses pr t dhnat, jo vetem pr prdoruesit, por edhe pr joprdoruesit e financave,
duke prdorur kryesisht intranet-et; bhet analiz financiare e t dhnave n koh,
gjeografikisht, sipas produkteve, planit apo klienteve; monitorohen dhe kontrollohen
prdorimi dhe menaxhimi i fondeve, etj Variablat q kam marr n studim n
informatizimin e t dhnave jan: 1) Shkalla e informatizimit 2) Cilsia e t dhnave t
inputuara 3) Profili profesional i specialistve IT 4) Cikli i jets SIK 5) Informatizimi i
ngjarjeve ekonomike . 6) Informatizimi i procesit t prodhimit
1- Shkalla e informatizimit Shkalla e informatizimit luan nj rol t rndsishem n
cilsin e sistemit informacionit kontabl. Shkalla e informatizimit varet nga zhvillimi i
teknologjis kompjuterike dhe modernizimi programeve kompjuterike n funksionimin e
shum organizatave. Ai krkon modele t reja t organizimit t puns dhe prek punt
individuale, formimin dhe strukturn e grupeve, natyrn e roleve t mbikqyrjes dhe
manaxhimit (Loran & Mullins.2002) Teknologjia dhe teknologjia e informacionit kan si
qllim ndryshimet e linjave t komands dhe autoritetit dhe ndikon n nevojn pr
ristrukturim t organizats dhe vmndje t projektimit t puns. Informacioni i bazuar n
kompjuter dhe sistemet mbshtets influencojn zgjedhjet n projektin e produktit dhe
aktiviteteve t shrbimit, strukturat hierarkike dhe organizimin e stafit mbshtetes (Stair,
Reynolds 2004). Teknologjia mund t influencoj centralizimin/decentralizimin e
sistemeve t vendimmarrjes dhe t kontrollit.

120
Teknologjia e re ka ndikuar n menyr tipike n sheshimin e piramids organizacionale
(Loran, Mullins, 2002) me m pak nivele t manaxhimit t krkuar. Sot, kur globalizmi
dhe teknologjia po luajn nj rol shum t rndsishm n integrimin e vendeve dhe
ekonomive dhe prmirsimin e jetess s njerzve n t gjith globin, bizneset n
Shqipri e njohin rolin e teknologjis s informacionit dhe komunikimit si nj mjet pr
zhvillimin social ekonomik, bashkpunimin rajonal dhe integrimin n Europ. Aktualisht
bizneset ne Shqipri jan akoma larg mesatares s prgjithshme t niveleve t vendeve t
Europs Perndimore pr sa i prket zhvillimit e shkalls s informatizimit e teknologjive
t informacionit. Teknologjit e informacionit jan mjete t fuqishme t cilat do t
ndihmojn zhvillimin e mtejshm ekonomik dhe social t Shqipris. Nuk mund t
thuhet q IT-t mund t ofrojn zgjidhje pr t gjitha problemet e zhvillimit. Sidoqoft,
analiza e eksperiencave botrore, tregon s duke i prdorur n mnyrn e duhur dhe t
drejt, IT-t mund t ken ndikim t jashtzakonshm n arritjen e objektivave specifike
t zhvillimit social-ekonomik. Prgatija dhe zbatimi i nj strategjie kombtare pr
teknologjin e informacionit do t ndihmoje njerzit dhe hartuesit e politikave n
Shqipri t prfitojn nga mundesit potenciale q ofrojn IT-t. Disa arritje t sistemit
bankar sot n nendin ton si pionere t zhvillimit t IT dhe sistemit t informacionit
kontabl jan: Online Banking. T prdorsh online banking, nuk do t thot t
ndryshosh zakonet e prdorimit t paras, prkundrazi, me ndihmn e teknologjive t
informacionit dhe komunikimit, mundsohet kaprcimi i orareve, humbjet e kohs dhe
aspektet burokratike t bankingut tradicional, pr t administruar financat personale m
shpejt dhe n mnyr m efiente. Nj pjes e mir e bankave tregtare ofrojn forma t
ndryshme t online banking, t njohura ndryshe edhe si: internet banking ose electronic
banking (e-banking). Sfida e ksaj industrie sht dizenjimi i ktij kanali t ri, pr ofrimin
e shrbimeve bankare, n mnyr t thjesht e t besueshme pr tu prdorur nga klientt.
N fund t fundit, bankat kan breza t tr q prpiqen t fitojn besimin e klientve dhe
nuk mund t rrezikojn gjithka me nj faqe interneti t ngatrruar, t lodhshme e mbi t
gjitha, jo t sigurt. Shrbimet q ofrohen n rrug elektronike nga bankat. Pjesa m e
madhe e bankave t mdha ofrojn shrbime bankare n rrug elektronike, plotsisht t
sigurta dhe funksionale, kundrejt nj pages t caktuar. Disa banka m t vogla ofrojn
akss dhe funksione m t kufizuara, si pr shembull, t lejojn t kontrollosh gjendjen e
llogaris personale, por jo t kryesh transaksione online. Shrbimet q ofron online
banking mund ti klasifikojm n dy lloje: 1 - informative, n rastet kur t lejojn vetm
t kontrollosh bilancin apo pasqyrn e lvizjeve dhe 2 -operative, kur t lejojn t bsh
transferta apo t paguash fatura, pra, t kryesh t gjitha opracionet tipike t nj sporteli
bankar. T gjitha kto bhen t mundura pa lvizur nga shtpia, duke kursyer koh dhe
duke mnjanuar rradht e mrzitshme npr sportele. Disa nga shrbimet m t prdorura
q mund t ofrohen n rrug elektronike, t grupuara sipas pes kategorive kryesore,
jan: 1- informacion, 2 - kontrolli i bilancit, 3 - transfertat e fondeve, 4 - kredi dhe 5 -
shrbimet baz t tjera (kshillimi financiar, etj.). Informatizimi i t dhnave, rritja e
prdorimit t kompjuterave personal, lehtsimi i lidhjes me internetin, si edhe prhapja e
gjer e telefonave celular, kan trhequr vmendjen e bankave drejt mundsis s online
banking. Nj tjetr arsye q bri t dobishm prdorimin e ktij kanali, ishte nevoja pr t
minimizuar kostot dhe njkohsisht, pr t rritur efiencn e shrbimeve bankare.. Prve
prezantimit dhe njohjes s institutit bankar, iniciativave dhe produkteve t tij, ky lloj
shrbimi ofron edhe prfitime t tjera si:

121
 Komoditet. Ndryshe nga sportelet bankare, faqet e internetit t bankave nuk mbyllen
asnjher, ato jan t hapura 24 or n dit, 7 dit n jav..
Kudondodhje. Ns ndodhni larg qytetit tuaj apo edhe jasht shtetit, ju mund t lidhni
n ast me bankn dhe llogarin tuaj dhe t kujdesni pr financat personale.
Shpejtsi t transaksioneve. Shpesh, llogarit online realizojn dhe konfirmojn
transaksionet bankare m shpejt s sa automatet ATM.
Efikasitet. Mund t futeni dhe t administroni t gjitha llogarit tuaja, prfshir ktu:
depozitat, fondet e pensionit, letrat me vler etj., dhe t gjitha kto, nga nj faqe e vetme
interneti.
Efektshmri. Nj pjes e madhe e bankave ofrojn n faqet e tyre t internetit,
instrumente t sofistikuara, alarme apo programe drejtues pr tju ndihmuar t
administroni t gjitha pasurit tuaja n mnyr m efiente.
Kontroll dhe paksim i kostove. Mijra klient mund ta prdorin kt shrbim pa
ndihmn e arktarve dhe t npunsve t banks. N kt mnyr, puna administrative
reduktohet dhe bashk me t edhe shpenzimet pr letr, formular apo shkresa t
ndryshme, gj e cila sjell nj rritje t ndjeshme t marzhit t fitimit t banks dhe pr
pasoj, edhe ulje t tarifave q bankat u aplikojn klientve t tyre.
Me kalimin e kohs dhe me afirmimin e shrbimeve bankare online, ka gjasa q faqet e
internetit t bankave t prdoren po aq sa sportelet dhe ATM -t. T gjitha kto mnyra
do t vazhdojn t jen pjes e nj modeli shumkanalsh, si strategji optimale pr ti
garantuar klientve t tyre m tepr fleksibilitet, prakticitet dhe komoditet. Megjiths n
tregun shqiptar ekzistojn banka q kan mbshtetjen e grupeve t fuqishme bankare t
huaja, shrbimi online banking ende nuk sht i zhvilluar dhe i prdorur masivisht.
Arsyeja kryesore sht raporti kosto prfitim. Ns nuk ka nj numr t rndsishm
klientsh q do t prdorin kt shrbim, kostot e larta q lidhn me ofrimin e tij do t
sillnin humbje pr bankat. Nga ana tjetr, ns nuk ofrohet nj shrbim i caktuar, sht e
vshtir t prcaktohet numri i prdoruesve potencial t tij. Duket sikur sht nj rreth
vicioz, megjithat, pika kye n kt rreth mbetet infrastruktura e telekomunikacionit.
Duket s zhvillimi i ksaj infrastrukture ka nxitur q disa nga bankat t marrin prsipr
sfidat pr ofrimin e ktyre shrbimeve. Nisur nga ecuria e produkteve t kartave dhe
kredive, ndoshta, edhe online banking n Shqipri do t ket nj zhvillim t shpejt n t
ardhmen. N rradh t par, kjo do t varet nga siguria q do t ofrojn bankat lidhur me
kt shrbim dhe s dyti, nga transparenca me klientt mbi kostot e tij. Bankat q
aktualisht ofrojn shrbimin online banking n Shqipri jan: Banka Kombtare Tregtare,
Raiffeisn Bank, ProCredit Bank, Alpha Bank, Credins Bank dhe Societ General.
2. Cilsia e t dhnave t inputuara. Cilsia e t dhnave t inputuara sht faktor kritik i
suksesit pr sistemin e informacionit kontabl (Xu H., Koronios A. dhe Hakim, 2002).
Kjo e bn nj variabel me rndsi qe ndikon n rritjen e cilsis s sistemit
informacionit kontabl. Organizatat e sotme jan duke vepruar dhe t konkurrojn n
epokn e informacionit. Informacioni sht br nj burim i rndsishm i shum
organizata, ekonomive dhe shoqrive. N t vrtet, baz e konkurrencs n nj
organizat ka ndryshuar nga produkte t informacionit prekshme n t paprekshme.
Gjithnj e m shum organizatat besojm se cilsia informacionit sht kritike pr
suksesin e tyre (Wang et al., 1998). Megjithat, jo shum prej tyre kan kthyer kt besim
n veprim efektiv. Informacioni i varfer i cilsis mund t ket ndikime t rndsishme
sociale dhe biznesi ( Lee dhe Wang, 1997). Problemet e cilsis s t dhnave jan duke

122
u br prparsi gjithnj e m e shum n praktikn e prditshme t bizneseve (Redman
1998 Wand dhe Wang, 1996). Shumica e organizatave kan prjetuar efektet negative t
vendimeve n baz t informacionit t cilsis dobt (Huang, Lee & Wang, 1999). sht
e mundshme q disa aktor nuk jan t knaqur me cilsin e t dhnat t informacionit
n organizatat e tyre. N veanti, sistemi informacion kontabl (SIK) ruan dhe prodhon
t dhnat e prdorur nga organizatat pr t planifikuar, vlersuar, dhe diagnostikuar
dinamikn e operacioneve dhe rrethanat financiare (Anthony, Rees & Herrenstein,
1994). Duke siguruar t dhna t cilsis sht nj objektiv i kontabilitetit. Me ardhjen e
SIK, fokusi tradicional n kontributin dhe regjistrimin e t dhnave duhet t kompensohet
me njohjen q vet sistemet mund t ndikojn n cilsin e t dhnave (Fedorowicz
&Lee, 1998). N t vrtet, provat empirike tregojn s cilsia e t dhnave sht
problematike n SIK (Johnson, Leith, dhe neter, 1981). Cilsia e t dhnave te SIK ka t
bj me zbulimin e pranis ose mungesn e klasave gabim n llogarit (Kaplan,
Krishnan, Padman & Peters, 1998). Kshtu, njohja e faktorve kritike q ndikojn n
cilsin e t dhnave n SIK do t ndihmoj organizatat pr t prmirsuar cilsin e t
dhnave ne sistemet informacionit kontabl.
3 Profili profesional i specialisteve IT Roli i profesional i specialisteve IT sht i
rndsishem ne rritjen e cilsis s informacionit kontabl, pasi ata jane dizenjatort dhe
dora e fundit q i jepet SIK pra ndikon n cilsin e informacionit kontabl. I
rndsishem sht ky variabel n krijimin dizenjimin dhe padyshim n cilsin e SIK.
4 Cikli i jets SIK sht padyshim nj variabl q ndikon n cilsin e SIK. Edhe
rezualtatet e krkimit ton ky variabel sht i rndsishm. Procesi i zhvillimit t
sistemeve quhet gjithashtu cikli i jets s zhvillimit t sistemeve (systems development
life cycle-SDLC), pr shkak te aktiviteteve q i shoqrohen atij. Ashtu si do sistem q
duhet t ndrtohet, projekti ka kohn e puns dhe afatet, derisa sistemi t filloj t
instalohet dhe pranohet. Jeta e sistemit vazhdon derisa lind nevoja t mirmbahet dhe t
rishikohet. Nse sistemi ka nevoj pr prmirsime sinjifikative q vijn si rezultat i
mirmbajtjes, nse ai duhet zvndsuar pr shkak t nj gjenerate t re t teknologjis
ose nse IS ka nevoj pr ndryshime t mdha organizacionale, duhet t inicializohet nj
projekt i ri dhe cikli fillon nga e para.
Nj fakt i rndsishem n zhvillimin e sistemeve sht ai q sa me von t zbulohet nj
gabim n SDLC, aq m i kushtueshm sht korrigjimi i tij.
SDLC me t zakonshme jan: tradicionale, prototipi, zhvillimi i aplikimeve te shpejta
(rapid application development RAD) dhe "end-user development". N disa kompani,
kto metoda jan formalizuar dhe dokumentuar, kshtu q ndrtuesit e sistemit e kan t
mir prcaktuar se fare duhet t bjn.
Cikli i jets tradicional i zhvillimit t sistemeve. Prpjekjet pr SDLC tradicional variojn
nga projektet e vegjl, si prshembull blerja e nj programi kompjuterik jo t
kushtueshm, deri tek projektet e mdha. Hapat pr zhvillim sistemesh tradicional mund
t ndryshojn nga nj kompani n tjetrn, por prgjithsisht jan pes faza: investigimi,
analiza, projektimi, implementimi si dhe mirmbajtja dhe rishikimi. N fazn e
investigimit, problemet potenciale dhe oportuniteteve identifikohen dhe konsiderohen n
dritn e qllimeve t biznesit. Investigimi i sitemit prpiqet t'i jap prgjigje pyetjes: "Cili
sht problemi dhe cila sht zgjidhja m e vlefshme?" Rezultati kryesor i ksaj faze
sht prcaktimi i projektit t sistemit t informacionit pr t cilin jan krijuar problemet,
duke mar parasysh dhe oportunitetet, cilat jan burimet e pashfrytzuara t organizats

123
dhe cila sht analiza e sistemit q do t rekomandohet. Analiza e sistemit prpiqet t'i
prgjigjet pyetjes "cfar bn sistemi i informacionit pr t zgjidhur problemin?" Kjo faz
prfshin studimin e sistemit egzistues dhe proceset e puns, n mnyr q t identifikohen
kufizimet, dobsit dhe oportunitetet pr prmirsim. Rezultati kryesor i ksaj faze sht
nj list me krkesa dhe prioritete. Projektimi i sistemit prpiqet t'i prgjigjet pyetjes "Si
do t duhet t bj sistemi informacionit q t mar zgjidhjen e problemit?" Rezultati
kryesor i ksaj sht projektimi teknik q prshkruan qoft sistemin e ri, qoft si sistemi
egzistues .modifikohet.
Nj detyr e rndsishme n kt faz trajnimi i prdoruesve. Rezultati implementimit t
sistemit sht nj sistem informal operacional, i instaluar, q prmbush nevojat e biznesit,
pr t cilin ai sht ndrtuar..
5. Informatizimi i ngjarjeve ekonomike . Informatizimi i ngjarjeve ekonomike sht nj
variabel i rndsishem pr cilsin e Sistemit Informacionit Kontabl.
6. Informatizimi i procesit t prodhimit. Informatizimi i ngjarjeve ekonomike sht nj
variabel i rndsishem pr cilsin e sistemit informacionit kontabl. Sistemet e
informacionit mbshtesin funksionin e prodhimit/operacionet, i cili prfshin t gjitha
aktivitetet q lidhn me planifikimin dhe kontrollin e proceseve, q prodhojn mallra dhe
shrbime. Kto sisteme operative mund t ndahen n kategorit e mposhtme: 1-
Kompjuter-integruar Prodhim industrial. - Thjeshton (reengineer) proceset e prodhimit,
harton produktit dhe organizimin fabriks si nj themel jetike pr automatizimin dhe
integrimin. Procesi i kontrollit sht prdorimi i kompjuterve pr t kontrolluar nj
proces t vazhdueshm fizik. Kontrollin e procesit software prdor modele matematikore
pr t analizuar procesin e vazhdueshm dhe t krahasojn at me standardet apo
parashikimeve t rezultateve t krkuara. Gjithashtu i quajtur kontrollit numerik, ai
prdor programe kompjuterike pr mjetet e makins pr t kthyer t dhnat gjeometrike
nga vizatimet inxhinierike dhe udhzimeve t prpunimit t planifikimit t procesit n
komandat q kontrollojn makinat. Robotika sht teknologjia e ndrtimit dhe prdorimin
e makinave (robots) me inteligjencn kompjuter dhe t kontrolluar kompjuterin njeriut si
aftsit fizike. Inxhinier t prodhimit prdorim workstations t fuqishme me grafik t
zgjeruara dhe aftsit kompjuterike pr t simuluar, analizuar, vlersuar dhe modelet e
projektimit t produktit n m pak koh dhe me kosto m t ult se sa ndrtimin prototipa
fizike.

4.2.4 Edukimi dhe formimi profesional

N kapitullin e par kur diskutuam pr SIK theksuam se ai prbehej nga inputet, procesi
transformimit dhe autputet. N t gjitha kto komponent t SIK kemi padyshim
pjesmarrs t njeriut si prodhues , dizenjues dhe prdorues dhe auditues.
Pra ashtu si diskutuam nga rishikimi i teoris profili i formimit profesional t aktorve t
SIK sht shum i rndsishm. N faktort q ne kemi krijuar e marre si variabla e bjn
pjes ktu jan : 1) Universiteti dhe roli i tij n krijimin e specialistve t ardhshm 2)
Profili profesional i kontabilistve 3) Specialistt e sektorit tatim taksave 4)Eksperienca
profesionale n vite e kontabilistit 5) Profili profesional i audituesve t brendshm 6)
Eksperienca n vite i specialistve t IT 7) Eksperienca e punonjsve q merren me
hartimin e dokumentave baze 8) Trajnimi i punonjsve gjat gjith kohs M posht do
t diskutojm pr dy variablat q me modelin e prdorur gjate testimit nuk kishin rndsi.

124
4.3. Vlersimi i normalitetit
Pr t diskutuar ns t dhnat jan apo jo normale, duhen interpretimet t mtejshme
mund t mos jen t vlefshme apo t besueshme (Park, 2008; Tabachnick dhe Fidell,
2006) Normaliteti sht nj shtje ktitike pr krkimet, sidomos pr ato q prfshijn
teknika shumvariablshe, si krkimi q po ndjekim. Pr vlersimin e normalitetit mund
t prdoren teste statistikore (Hair, 2009). Studiuesit sugjerojn nj rregull praktik t
bazuar mbi vlerat e pjerrsis dhe ngushtsis, duke shfrytzuar vlern statistikore t z.
Vlera e z pr pjerrsin prllogaritet si m posht:

pjerrsia
z pjerrsis
6
N
ku, N sht madhsia e mostrs.
Pr ngushtsin, vlera e z prllogaritet duke prdorur kt formul:
ngushtsia
zngushtsis
24
N
Ns vlera e z, e donjers prej tyre, e tejkalon vlern kritike t specifikuar, ather
shprndarja nuk sht normale n termat e karakteristiks prkats. Vlerat m t
prdorshme kritike t z jan + 2.58 (pr vler domethnieje statistikore 0.01) dhe + 1.96
(pr vler domethnieje statistikore 0.05).
Shkeljet e normalitetit kan pasoja serioze pr mostrat e vogla (m pak s 50), kurse
ndikimi zhduket efektivisht kur madhsia e mostrs sht m e madhe se 200 (Hair,
2009).

4.4. Linearitetit, kolinearitetit dhe multikolineariteti

N kapitullin e tret t ktij krkimi sht diskutuar, me dy ose m shum variabla mund
t lidhen fort n nj model regresioni. N kt rast (multikolineariteti), bhet e pamundur
pr t marr vlersime t sakta t koefiientve t regresionit, pr shkak se ato nuk jan
nj numr i pafundm kombinimesh t koefiientve q do t punojn n mnyr t
barabart. Ky test prdoret n mnyr q t testoj kolinearitetin, tolerancn dhe ndikimin
e faktorit t mosprputhjes q jan matur. Sipas Menard (1995), nj vler tolerance me
siguri m pak s 0.2, tregon nj problem serioz kolineariteti. T gjitha vlerat e tolerancs
jan ndjeshm m t mdha ssa 0.2. Pr m tepr, nj vler m e madhe s 10, sht nj
shkak pr shqetsim. Multikolineariteti sht madhsia me t ciln mund t shpjegohet
nj konstrukt nga konstruktet e tjer n analiz (Hair, 2009). Ai i referohet situats n t
ciln variablat e pavarur/parashikues jan tepr t lidhur me njeri-tjetrin (Ho, 2006) dhe
q mund t ojn n mosgjetjen e nj

125
 Korrelacioni ndermjet variablave me njeri-tjetrin
Correlations
Variablat MJ IDH SIK FP MB
Mjedisi i jashtem Pearson 1 .479** .599** .503** .584**
Correlation

Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000

N 248 248 248 248 248

**
Informatizimi i te Pearson .479** 1 .568 .577** .628**
dhnave Correlation

Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000

N 248 248 248 248 248

** ** **
SIK Pearson .599 .568 1 .564 .592**
Correlation

Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000

N 248 248 248 248 248
**
E&F Profesonial Pearson .503** .577** .564 1 .625**
Correlation

Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000

N 248 248 248 248 248

**
Mj Brendshm Pearson .584** .628** .592 .625** 1
Correlation

Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000

N 248 248 248 248 248

**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

Tabela 4.2. Korrelimi ndrmjet konstrukteve
zgjidhjeje SEM ose nxjerrjen e konkluzioneve t gabuara dhe kryerjen e gabimeve e llojit
II (intinerart nuk rezultojn domethns, ndrkoh q ata jan realisht t till) (Grewal,
2004). Vet teknika SEM, t ciln ne e kemi prdorur, ka prparsi n mnjanimin e
multikolinearitetit, pr shkak t aftsis pr t trajtuar gabimin e matjes. N SEM, analiza
e intinerarve kryhet vemas nga analiza e faktorve, n kt mnyr, edhe variancat e
tyre t gabimit jan t veuara (Iacobui, 2009). Gjithashtu, prdorimi i CFA redukton
gabimin e matjes, pasi kemi tregues t shumfisht pr variablat e fsheht (Garson,
2012). N analizn statistikore shumvariablshe, supozimi i linearitetit sht shum i
rndsishm, pasi marrdhniet bazohen mbi korrelacionet midis variablave.

126
4.4.1 Probleme t prdorimit t modelit SEM
Pesha e regresionit t standardizuara : Q t gjitha variablave fshehur n nj model SEM
jan caktuar nj metrik e 1, t gjitha peshat e regresionit t standardizuara duhet t jet
brenda intervalit plus ose minus 1. Kur ka nj problem multicollinearity, nj pesh afr 1
tregon dy variablat jan afr pr t qen identike. Por kto dy variabla gati identike
latente jan prdorur n SEM dhe bashk me to dhe nj i tret variabl latent, metoda
SEM do t ket vshtirsi n llogaitjen e peshs regresionit n t dy mnyrat nga
variablat gati t identik dhe variablit t tret. Si rezultat ai mund t dal me nj pesh t
standardizuar regresionit m i madh s 1 dhe nj pesh m pak ssa -1 pr kto dy
menyra.
Gabimet standarde t peshave e regresionit t pastandardizuar: Po kshtu, kur jan dy
variabla gati identike latente dhe kto t dyja jan prdorur n SEM dhe bashk me to
dhe nj variabl i tret i fshehur, llogaritja e peshave t regresionit vshtirsohet dhe
mund t pasqyrohen gabime standarde shum t mdha pr kt mnyr se sa pr modele
t tjera, duke pasqyruar multikolinaritet t lart t dy variabla gati identike.
Vlersimi kovariancs s parameterave: Po kshtu, e njjta vshtirsi n llogaritje t
veanta t peshave regresionit mund t reflektohet n kovarianc t lart e vlersimeve
parametrave pr kto rrug
Vlersimi i variancs. Nj tjetr efekt t njjt sindromi i multikolinaritetit mund t jen
negative pr vlersimet e variancs. N shembullin e msiprm t dy variabla t fshehura
gati identike duke shkaktuar nj variabl t fshehur t tret , vlersimin e variancs t
ksaj variabel t tret mund t jet negativ.
Korrelacionet identifikojn vetm efektet lineare, ndrkoh q efektet jo-lineare nuk
paraqiten n analiz (Hair, 2009). Hair (2009) sugjeron s mnyra m e zakonshme pr t
vzhguar linearitetin tek t dhnat sht duke kryer inspektim pamor t grafikve
(scatterplots) pr secilin kombinim ift t mundshm t variablave. Praktikisht, n rastin
kur studimi prfshin nj numr t madh variablash, kjo sht thuajse e pamundur.

4.5. Modelimi i ekuacioneve strukturore (SEM )

Modelimi i ekuacioneve strukturore sht nj prqasje konfirmues ndaj analizs s t
dhnave, i cili krkon nj prcaktim paraprak t marrdhnieve midis variablave (Randall
E. et al, 2012). Ai vlerson marrdhniet e njkohshme dhe t shumfishta midis disa
variablave t varura dhe t pavarura, qofshin kto variabla t matshm apo t fsheht, t
cilt nuk mund t maten n mnyr t drejtprdrejt, por mund t shprehen si funksion i
variablave t matshm. SEM teston nga ana statistikore nj model t hipotetizuar, me
qllim prcaktimin e shkalls me t ciln modeli i propozuar hipotetik sht konsistent
me t dhnat e nxjerra nga mostra. Modeli i matjes specifikon s si jan matur variablat e
fsheht n termat e variablave tregues, ndrkoh q trajton dhe besueshmrin e
vlefshmrin e variablave tregues n matjen e variablave t fsheht apo konstrukteve
hipotetike. Modeli i ekuacionit strukturor kryen nj vlersim t vlefshmris
parashikues, specifikon marrdhniet e drejtprdrejta dhe t trthorta midis variablave t
fsheht dhe shpjegon madhsin e variancs s shpjeguar dhe t pashpjeguar n model
(Hair, 2009). Modelimi i ekuacioneve strukturore sht nj prqasje konfirmues ndaj
analizs s t dhnave, i cili krkon nj prcaktim paraprak t marrdhnieve midis
variablave. Ai vlerson marrdhniet e njkohshme dhe t shumfishta midis disa
variablave t varura dhe t pavarura, qofshin kto variabla t matshm, qofshin variabla

127
t fsheht t cilt nuk mund t maten n mnyr t drejtprdrejt, por mund t shprehen si
funksion i variablave t matshm
Variabli Konstrukti Pyetjet e prfshira n
variabl

Mjedisi i jashtem MJ B1, B3, B4, B5, B6, B7

Mjedisi i brendshem MB C1, C3, C5, C6, C7

Informatizimi i te dhnave IDH D1, D2, D4, D5, D6

Edujimi dhe formimi profesional FP E1,E2, E3, E4, E6, E8,

E9, E10
Sistemi i Informacionit Kontabl SIK A1, A2, A3, A4, A5,
A6,A7, A8, A9, A10, A11,
A12,A13, A14
Tabela 4.3. Konstruktet e ndrtuara nga SEM
Ashtu si kemi theksuar edhe m lart pr analizimin e modelit t hipotetizuar, u prdor
programi strukturor SPSS. Pr vlersimin e modelit strukturor, n t cilin merren ne
konsiderate, si modeli i matjes ashtu edhe ai strukturor, sugjerohet nj prqasje e prbr
prej dy fazash (Igbaria et al. 1997). N fazn e par vlersohet modeli i matjes, prpara s
t specifikohet ndonj marrdhnie midis konstrukteve t fshehta. N fazn e dyt
vlersohet modeli strukturor, i cili prfshin marrdhniet e hipotetizuara midis
konstrukteve t fsheht. Pr t identifikuar prputhshmrin e prgjithshme t modelit,
zakonisht sugjerohet prdorimi i treguesve t shumfisht (Igbaria, et al 1997), t cilt
mund t klasifikohen n tre lloje: absolut, krahasues dhe konservator . Treguesit
absolut t prputhshmris masin prputhshmrin e prgjithshme, si pr modelet e
matjes ashtu edhe ato strukturore. Kta lloj matsish nuk bjn ndonj krahasim me
ndonj model t specifikuar apo t axhustojn pr numrin e parametrave n modelin e
vlersuar. Treguesit krahasues t prputhshmris vlersojn se sa mir prputhet n
mnyr relative, nj model i specifikuar me nj model alternativ baz (kryesisht nj
model baz sht nj model nul, i cili specifikon s t gjith variablat e matur nuk jan t
lidhur me njeri-tjetrin). Treguesit konservator t prputhshmris masin
prputhshmrin e prgjithshme t modelit n raport me koefiientt e vlersuar. Kta
lloj matsish prpiqen t bjn korrigjime t mbiprputhshmris (overfitting) t modelit
(sa m tepr t rriten koefiientt e vlersuar n model, aq m tepr ka gjasa q modeli t
konfirmohet). Hair (2009) sugjeron s prputhshmria e modelit duhet t vlersohet duke
prdorur tregues t tre kategorive dhe duke prfshir t paktn njerin nga secila kategori.

4.6. Analiza prshkruese

Analiza (Statistika) prshkruese sht disiplin sasiore prshkruan tiparet kryesore t nj
koleksioni informacioni (Mann, Prem, 995). Statistikat prshkruese dallohen nga analiza
inferentiale (ose statistikat induktive), se statistika prshkruese prmbledhin nj mostr,
n vend q t prdorin t dhnat pr t msuar rreth popullsis, q mostra e t dhnave
mendohet se prfaqson. Kjo zakonisht do t thot se statistikat prshkruese, ndryshe nga

128
statistikave inferentiale, nuk jan zhvilluar n baz t teoris s probabilitetit. (Dodge,
2003) Edhe kur nj analiz e t dhnave nxjerr prfundime kryesore t tij duke prdorur
statistika inferential, statistikat prshkruese jan prgjithsisht paraqitur gjithashtu. Disa
masa q jan prdorur zakonisht pr t prshkruar nj grup t t dhnave masin
tendencn kryesore dhe masn e ndryshueshmrin ose dispersionit (Babbie, Earl, 2009).
Matja e tendencs kryesore prfshin, mesatare dhe mode, ndrsa matja e
ndryshueshmris prfshijn devijimin standard (ose variacionit), me vlera minimale apo
maksimale te variablave, kurtosis dhe lakueshmris. (Nich, Todd, 2007) Para s t
fillojm analizn e t dhnave pr qllimin e identifikimit t lidhjes midis konstrukteve t
ndrtuara me variablat e marra n studim, sht e rndsishme t bjm analizn
prshkruese t t dhnave. Kjo analiz fillon duke iu rikthyer diskutimit t kapitullit tre,
pr zgjedhjen e mostrs. N zgjedhjen e t anketuarve nuk jemi nisur nga faktor t
caktuar. Zgjedhja e tyre ka qen krejtsisht rastsore.

:
Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid Tiran 164 66.1 66.1 66.1

Durrs 28 11.3 11.3 77.4

Qytet tjet r 56 22.6 22.6 100.0

Total 248 100.0 100.0

Tabela 4.4 Shprndarja gjeografike e t anketuarve.

Pra ashtu si shikohet nga tabela 4.4 rreth 77 % e t anketuarve jan nga rajoni Tiran
Durrs kjo shpjegohet me faktin se n kt rajon jan dislokuara pothuajs pjesa me e
madhe e bizneseve dhe e popullsis. Pra edhe pyetsort jan shprndar kryesisht n
kt rajon.

Gjinia

Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid M 97 39.1 39.1 39.1

F 151 60.9 60.9 100.0

Total 248 100.0 100.0

Tabela 4.5 Frekuenca e gjinis.

Ashtu si kishim parashikuar pjesa m e madhe e gjinis femrore gati 70% sht e t
punsuarve n sektorin e kontabilitetit si n sektorin shtetror dhe at privat .

129
 MOSHA

Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid 18-25 45 18.1 18.1 18.1

26-35 90 36.3 36.3 54.4

36-45 66 26.6 26.6 81.0

46-55 32 12.9 12.9 94.0

mbi 55 15 6.0 6.0 100.0

Total 248 100.0 100.0

Tabela 4.6 Tabela e frekuencs s grup moshave

N tabeln e msiprme t anketuarit i takojn moshs kryesisht 30- 45 vje. rreth 63 %.
Kjo shpjegohet me faktin se prgjithsi ksaj grup moshe i takon shkollimi mbas viteve
,90.

ARSIMIMI

Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid 8 vjecar 2 .8 .8 .8

mesm 10 4.0 4.0 4.8

i lart 99 39.9 39.9 44.8

master 130 52.4 52.4 97.2

doktor 6 2.4 2.4 99.6

6 1 .4 .4 100.0

Total 248 100.0 100.0

Tabela 4.7 Arsimimi dhe kualifilimi pasuniversitar.

Rreth 92 % e t anketuarve kan arsimin e lart nga t cilt kan prfunduar masterin
rreth 52%. Kjo shpjegon dhe grup moshn 30-45 vje q ka nj pesh t lart n
punsimin e ktyre sektorve (kontabilitet,tatim taksa etj)

130
 Statusi i punsimit
Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid Sek Shtetror 117 47.2 47.2 47.2

Sek Privat Prodhim 11 4.4 4.4 51.6

Sek Priva Shrbim 40 16.1 16.1 67.7

Sek Financiar/Mikrofinanc 30 12.1 12.1 79.8

Sek Ndrtimit 18 7.3 7.3 87.1

Sek t Tjer 32 12.9 12.9 100.0

Total 248 100.0 100.0

Figura 4.8 Statusi i punsimit pr t anketuarit

Tabela 4. 9 Pozicioni i puns suaj:

Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid specialist i thjsht 122 49.2 49.2 49.2

drejtues sektori 58 23.4 23.4 72.6

menaxher 54 21.8 21.8 94.4

drejtor /pronar 12 4.8 4.8 99.2

tjer 2 .8 .8 100.0

Total 248 100.0 100.0

131
 Tabela 4.10 Vjetrsia n pun

Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid 0-3 53 21.4 21.4 21.4

3-5 66 26.6 26.6 48.0

5-10 28 11.3 11.3 59.3

10-15 32 12.9 12.9 72.2

15-20 24 9.7 9.7 81.9

20-25 19 7.7 7.7 89.5

mbi 25 vjet 26 10.5 10.5 100.0

Total 248 100.0 100.0

Figura 4.11 Profili i puns tuaj

Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid kontabilist 125 50.4 50.4 50.4

informaticien 40 16.1 16.1 66.5

t tjr 83 35.5 33.5 100.0

Total 248 100.0 100.0 100.0

Tabela 4.12 Lidhje me SIK

Valid Cumulative
Frequency Prcent
Prcent Prcent
Prodhues 166 67 67 67
Dizenjues 31 12.5 12.5 79.5
Valid Prdorues 48 19.3 19.3 98.8
T Tjer 3 1.2 1.2 100
Total 248 100 100

N figurn 4.12 ashtu si shikohet ka nj raport t drejt midis specialistve t kontabilitetit

q (midis atyre q prodhojn) dhe prdoruesve t cilt jan kryesisht menaxhert dhe
drejtuesit e lart apo pronart e kompanive private.

132
 Tabela 4. 13 Prvoja juaj n lidhje me SIK
Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid Kam punuar pr krkesat 34 13.7 13.7 13.7

Kam punuar pr dizenjimin 14 5.6 5.6 19.4

Kam punuar pr implementimin 17 6.9 6.9 26.2

Kam dhn mendim n lidhje 17 6.9 6.9 33.1

me outputin

Kam trajnuar punonjs 12 4.8 4.8 37.9

Jam trajnuar nga t tjer 129 52.0 52.0 89.9

Nuk kam prvoj 25 10.1 10.1 100.0

Total 248 100.0 100.0

Nga tabela 4.13 shikohet q vetm 13.7% t anketuarit kan prvoj dhe kan punuar pr
t hartuar krkesat e SIK, kjo sht nj madhsi e vogl, q tregon s vetm kjo pjes
sht n gjndje t ket nj pamje m t qart t outputeve t SIK, kurs vetm 5.6% e t
anketuarve kan punuar pr dizenjimin e SIK 52% e t anketuar e t anketuarve jan
trajnuar nga t tjert q jan 6,9 % e t anketuarve dhe kan dhn mendime pr outputin
mesatarisht 6,9 %. Zakonisht kta kan qen audit t brendshm t kompanive apo
ekspert kontabl. Kurs nuk kan prvoj nga SIK n ndrmarje rreth 10%.
Tabela 4.14 Madhsia e asteve t kompanis tuaj (n lek)
Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid 0-5 milion 70 28.2 28.2 28.2

5-10 1 .4 .4 28.6

10-20 9 3.6 3.6 32.3

20-50 17 6.9 6.9 39.1

50-100 36 14.5 14.5 53.6

mbi 100 115 46.4 46.4 100.0

Total 248 100.0 100.0

Frekuenca e t anketuarve q jan pjes e organizatave me asete 0-5 milion lek jan
rreth 28% kta jan kryesisht specialist kontabl q punonin n Shoqrit e zyrave

133
Kontabl t miratur ose ekspert kontabl dhe nj pjes e specialistve IT q punonin si
specialist t lir n zyra shrbimi IT.
Tabela4.15. Madhsia e t ardhurave t kompanis

Cumulative
Frequency Prcent Valid Prcent Prcent

Valid 0-5 milion 71 28.6 28.6 28.6

5-10 2 .8 .8 29.4

10-20 15 6.0 6.0 35.5

20-50 27 10.9 10.9 46.4

50-100 131 52.8 52.8 99.2

mbi 100 2 .8 .8 100.0

Total 248 100.0 100.0

Frekuenca m e madhe ashtu si shihet nga tabela 4.15, e t anketuarve punonin n

kompani me t ardhura rreth 50-100 milion lek ose 52% ktu bnin pjes zakonisht
kompanit e ndrtimit dhe t shrbimit transportit n vend t dyt me frekuenc m t
lart jan t anketuarit nga 0-5 million lek ose 8% ktu bjn pjes sic theksuam me
lart zyrat e kontabl t miratur ose ekspert kontabl ose specialistt e IT n profesion t
lir.
Tabela nr 4.16 Nr. i punonjsve n kompani

Cumulative
Frequency Prcent Valid Percent Prcent

Valid 20-50 27 10.9 10.9 10.9

50-100 35 14.1 14.1 25.0

100-200 72 29.0 29.0 54.0

200-300 24 9.7 9.7 63.7

300-400 14 5.6 5.6 69.4

mbi 400 76 30.6 30.6 100.0

Total 248 100.0 100.0

Nga tabela e msiprme, vem re se frekuenc m t lart t punonjsve, kan mbi 400
punonjs 30.6% dhe nga 100-200 punonjs 29% pra ka nj mosprputhje midis numrit
t punonjsve me t ardhurat dhe asetet. Kjo ndodh pasi n kto dy kategori kan br

134
pjes kompani nacionale si KESH. OSHEE ose Drejtoria e Prgjithsheme e Tatim
Taksave dhe shrbimi hotelier.
Analiza prshkruese mbi formimin profesional

Grafiku 4.1 Vlersimi i cilsis s edukimit

Pyetjes se a e vlersoni cilsin e edukimit dhe profesionit t kontabilistit pas viteve 90
shum mir, mbi 50% e t anketuarve jan prgjigjur nuk jam dakort apo nuk jam aspak
dakort. Po cilat jan faktort q ndikojn n uljen e besueshmris s publikat ndaj
prgatitjes s specialisteve t ardhshm kontabl n universitete ?.Disa faktor do ti
sqarojm n kapitullin e pest.

Grafiku 4.2 Edukimi dhe formimi profesional i studentve dhe teknologjia.

Pyetjes se a do t vlersonit ndikimin e teknologjis, globalizimit n evoluimin e
edukimit n kontabilitet dhe profesionit kontabl, shum mir, frekuencn m t lart
ashtu si shihet edhe nga grafiku 4.2 e ka , nuk jam dakort mbi 32% , q s bashku me

135
frekuencn e prgjigjes Nuk jam aspak dakort shkon n 46%, duke par se gati 28%
jan indiferent pr pyetjen del se opinioni nuk sht dakort me ngadalsin e futjes s
teknologjis n fakultetet ekonomike.

Grafiku 4.3 Tregu i puns dhe universiteti

Pyetjes e a do t vlersonit nj hendek prgatitjen gjat shkollimit ne universitet dhe
tregut t puns, gati 65% e t anketuarve u jane prgjigjur jam dakort dhe jam shum
dakort, kjo tregon n nj far mnyre teorizimin e tejskajshm t universitetit dhe
largimin nga problemet q ka sot tregu i puns.

Grafiku 4.4 Cilsia e prurjes s maturanteve n degn e kontabilitetit.

136
Pyetjes a ka ndryshuar n rritje numri i studentve cilsor q zgjedhin t diplomohen
pr kontabilitet krahasuar para viteve90 ashtu si shikohet nga grafiku i msiprm mbi
50% e t anketuarve nuk jan dakort.

Grafiku 4.5 Informimi i maturantve pr karriern e kontabilistit

Pyetjes se a jan t informuar studentt e ardhshm mjaftueshm pr mundsit q

ofron profesioni kontabilistit afr 50 % e anketuarve jan prgjigjur negativisht.

Grafiku 4.6 Pjesmarrja e aktivizimi i studentve n orn e msimit.

Pyetjes se a do ta vlersonit interesin e studentve gjat orve t leksioneve dhe
seminareve shum mir gati 55% nuk jan dakort.

137
Grafiku 4.7 Pritshmria dhe arritjet e rezultateve
Pyetjes se a jan realizuar pritshmrit tuaja n lidhje me arritjet dhe rezultatet e
studentve gati 46% e te anketuarve nuk jan dakort pra kemi nj problem t dyanshm
midis puns s pedagogut dhe prgatitjes s studentve.

Grafiku 4.8 Departamentet e kontabilitetit dhe pritshmrit e biznesit .

Pyetjes se a plotson mjaftueshm departamanti i kontabilitetit pritshmrit dhe krkesat
e biznesit pr studentt e si kontabilist t ardhshm frekuenca e prgjigjeve sht rreth
45%, nuk jam aspak dhe nuk jam dakort si dhe duke prfshir dhe nj pjes t
indiferentve pritshmrit e biznesit jan m t larta.

138
Grafiku 4.9 Shkalla e shprblimit t profesionit kontabl
Pyetjes se a do ta vlersonit shkalln e shprblimit t profesionit kontabl shum t
mir. Pjesa m e mir e t anketuarve sht prgjigjur negativisht. Kjo duke futur edhe
pjesn e stresit q prmban n vetvete profesioni kontabl (Hoda et al 2012) sht nj
faktor q pritshmria e kontabilistve sht m e lart pr shprblimin e puns s tij.

4.7. Analiza konfirmuese faktoriale

Hapi tjetr q pasoi analizn e t dhnave ishte kryerja e Analizs Konfirmuese
Faktoriale (Confirmatory Factor Analysis CFA). Synimi ishte q m tej t vlersohej
dimensionaliteti, besueshmria dhe vlefshmria e strukturs s gjeneruar e konstrukteve.
CFA synon t prcaktoj nse numri i faktorve dhe ngarkesat respektive t variablave t
matura (tregues) mbi to, sht n prputhje me at far pritet n baz t teoris
ekzistuese (Brown, 2006; Stevens, 2002). Variablat tregues (t matura) zgjidhen mbi
bazn e teoris s mparshme dhe CFA prdoret me qllim q t shihet ns ato jan t
rendsishme ashtu si sht parashikuar mbi numrin e pritur t konstrukteve t fsheht.
Supozimi fillestar i krkuesit sht s donjeri prej konstrukteve sht i lidhur me nj
nngrup specifik t variablave tregues. Krkesa themelore pr kryerjen e CFA sht q
krkuesi t hipotetizoj q m par numrin e faktorve n model, sikurs dhe t
parashikoj s cilt variabla tregues do t ngarkohen mbi faktor t caktuar (Garson,
2012a). Me qllim konfirmimin e nj-dimensionalitetit t shkalls, u prdor programi
SPSS. S pari, t gjith elementt pr seciln shkall u detyruan t identifikonin nj
faktor t vetm. M pas vlersuan korrelacionet midis elementve dhe statistika e
prputhshmris. Gabimet standarde dhe vlerat e t-s paraqesin madhsin e domethnies
s secilit element pr shpjegimin e faktorit prkats. Vlera e R2 tregon fuqin e
marrdhnies midis elementit dhe konstruktit t fsheht q ai synon t mas.

139
 Tabela 4.17 Vlersimet e parametrit R2 pr lidhjen e
variablave t pavarurr dhe SIK (i varur
Std. Error of the
Model R R Square Adjusted R Square Estimate

1 .830a .689 .668 .39333

a. Predictors: (Constant), Mjedisi i jashtm, informatizimi i t dhnave,

Edukimi & F.Profesonial, MBrendshm
Tabela e msiprme pr R=0.830 dhe . R2 =0.689 N lidhje me R sqarojme se
koeficient i korelacionit mer vlerat nga 1 n -1 n rastin ton sht 0.830 pra kemi shenj
positive e cila tregon s variablat jan n lidhje lineare t plot dhe n t njtin drejtim.

4.8 Vlefshmria dhe. Besueshmria

Pr analizn e t dhnave dhe konkluzioneve testimi i vlefshmris dhe besueshmris s
t dhnave t ankets sht parakusht. Kjo shtje sht e organizuar n dy pjes. N
pjesn e par sht testuar besueshmria e pyetsorit dhe n pjesn e dyt sht kryer
analiza e faktorve, e cila ka pr qllim t vrtetoj pyetsorin anketues. Pra, faza e
mtejshme e analizs s t dhnave ka t bj me vlersimin e besueshmris s
elementve individual, qndrueshmris s brendshme midis elementve q
parashikohet t masin konstrukt t njjt, vlefshmris konvergjente dhe vlefshmris
midis konstrukteve t ndryshme (Hair, 2009; Huland, 1999; Tabachnick dhe Fidell, 2006;
White, 2003). Besueshmria u njehsua nprmjet koefiientit t standardizuar t alfs s
Cronbach pr secilin konstrukt t dallueshm, i cili rrodhi nga analiza faktoriale. Testet e
analizs s shkalls s besueshmris, vazhdimisht reflektojn nngrupin q kto teste
matin (Churchill 1979, Dunn, 1994; Nunnally dhe Bernstein, 1994). S pari, sht
konkluduar se nj i anketuar duhet ti prgjigjet pyetsorit n t njjtn mnyr n koh t
ndryshme. S dyti, dy t anketuarit me t njjtin qndrim, t jen n gjendje pr tiu
prgjigjur anketimit n mnyr identike. Kshtu, shkalla e besueshmris sht nj
parakusht i domosdoshm pr studimin e testit t vlefshmris (Carmines dhe Zeller,
1979; Lam dhe Woo, 1997).
_______
N 2 Cov

S 2 pyetje Cov pyetje
ku:
N = Numri i pyetjeve
Cov = kovarianca / mesatarja mes pyetjeve
S = varianca brenda pyetjeve
N kt mikrotez, sht prdorur si mas e konsistencs n shkall t brendshme,
duke prdorur SPSS (Paketa Statistikore pr Shkencat Sociale). Sipas Field (2005), vlerat
mes 0.7 dhe 0.8 t jan vlera t pranueshme t qndrueshme. do vler m pak s
kto, do t konsiderohet si jo e besueshme.

140
4.9. Gjetjet kryesore
4.9.1. Gjetja e variablave m t rndsishme
Fillimisht, kemi realizuar nj analiz hap pas hapi pr t identifikuar variablat t cilat jan
t parndsishme pr modelin ton, deri sa t gjejm modelin me t gjitha variablat e
rndsishm pr modelin. Duke u bazuar tek t dhnat e anketimit, kemi kto vlersime.
H1: Variablat e marra sbashku( mjedisi jashtm, mjedisi i brendshm, Informatizimi i
ngjarjeve dhe proceseve, edukimi dhe formimi profesional) jan t rndsishme dhe
ndikojn n cilsin e informacionit kontabl

Tabela 4.18 Prmbledhesja e Modelit

Std. Error of the

Model R R Square Adjusted R Square Estimate

1 .830a .689 .668 .39333

a. Predictors: (Constant), Mjedisi i jashtm, informatizimi i t dhnave,

E&FProfesonial, M.Brendshm

Tabela 4.19 ANOVAb

Model Sum of Squares df Mean Square F Sig.

1 Regression 83.287 4 20.821 134.329 .000a

Residual 37.594 243 .155

Total 120.881 247

a. Predictors: (Constant), Mjedisi i jashtm, informatizimi i t dhnave,E& FProfesonial, MBrendshem

b. Dependent Variable: Sistemi Infarmocionit Kontabl

Tabela 4.20 Tabela e koeficientve a

Standardized
Unstandardized Coefficients Coefficients

Model B Std. Error Beta t Sig.

1 (Constant) 1.075 .202 5.311 .000

Mjedisi Brendshm .111 .046 .164 2.433 .016

E&FProfesonial .173 .058 .184 2.996 .003

Informatizimi i t .184 .054 .211 3.437 .001

dhnavedhe procesve

Mjedisi i jashtm .298 .055 .309 5.395 .000

141
 Tabela 4.20 Tabela e koeficientve a

Standardized
Unstandardized Coefficients Coefficients

Model B Std. Error Beta t Sig.

1 (Constant) 1.075 .202 5.311 .000

Mjedisi Brendshm .111 .046 .164 2.433 .016

E&FProfesonial .173 .058 .184 2.996 .003

Informatizimi i t .184 .054 .211 3.437 .001

dhnavedhe procesve

Mjedisi i jashtm .298 .055 .309 5.395 .000

a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl

Dihet nga teoria e regresionit t shumfisht, vshtirsia e ksaj metode shpjegues
sht sepse nuk dihen nse variablat jan realisht t pavarur, koeficentt e korelacionit
linear duhet t jan me afr 0, n t kundrtn do t kemi efektin e multikolinaritetin q
ka rrjedhoj t dyfisht. R2 =0.689 ky sht koeficienti i prcaktueshmris s shumfisht,
i cili sht tregues i cilsis s modelit. Ai sht i barabart me raportin e shums s
katrorve prgjat vijs s regresionit me m shum s katrorve t prgjithshm. Ns
variablat x jan krejtsisht t pavarur midis tyre athere R2 e shumfisht do t jet e
barabart me shumn e r2 t llogaritur sa variabla aq dhe regresione t thjeshta.R=0.830
sht koeficienti i regresionit t shumfisht dhe sht rrnja katrore e koeficientit t
prcaktushmris. Edhe ky koeficent tregon cilsin e modelit.

4.9.2. Gjetjet prmbledhs t shpjegimit t lidhjes midis variablave t

pavarur dhe SIK kur variablat ndrveprojn me njeri -tjerin
Tabela 4.20 Tabela e koeficientve a

Standardized
Unstandardized Coefficients Coefficients

Model B Std. Error Beta t Sig.

1 (Constant) 1.075 .202 5.311 .000

Mjedisi Brendshm .111 .046 .164 2.433 .016

Edukimi &Formimi Profesonial .173 .058 .184 2.996 .003

Informatizimi i t dhnave .184 .054 .211 3.437 .001

Mjedisi i jashtm .298 .055 .309 5.395 .000

a. Dependent Variable: Sistemi Infarmocionit Kontabl

Ekuacioni =1.075+MjB 0.111+E&FP 0.173+IDH 0.184+MjJ 0.298

142
4.9.3 Gjetjet prmbledhs t shpjegimit t lidhjes midis variablit t
mjedisit t brendshm dhe SIK
Tabela 4.21 Prmbledhsja e modelit (MJB-SIK)

Std. Error of the

Model R R Square Adjusted R Square Estimate

1 .592a .350 .348 .44820

a. Predictors: (Constant), Mj.Brendshm

Tabela 4.22 Tabela e Koeficientve (MJB-SIK)

Standardized
Unstandardized Coefficients Coefficients

Model B Std. Error Beta t Sig.

1 (Constant) 2.443 .142 17.221 .000

MBrendshem .401 .035 .592 11.518 .000

a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl

4.9.4 Gjetjet prmbledhs t shpjegimit t lidhjes midis variablit t

edukimit & formimit profesional dhe SIK
Tabla 4.23 Prmbledhse e Modelit (E&FP-SIK)

Std. Error of the

Model R R Square Adjusted R Square Estimate

1 .564a .318 .315 .45921

a. Predictors: (Constant), E&FProfesonial

Tabela 4.24 Tabela e Koeficientve(E&FP-SIK)

Standardized
Unstandardized Coefficients Coefficients

Model B Std. Error Beta t Sig.

1(Constant) 1.905 .202 9.436 .000

FProfesonial .529 .049 .564 10.710 .000

a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl

143
 4.9.5 Gjetjet prmbledhs t shpjegimit t lidhjes midis variablit t
Informatizimit t t Dhnave dhe SIK
Tabela 4.25 Prmbledhsja e Modelit (IDH-SIK)

Std. Error of the

Model R R Square Adjusted R Square Estimate

1 .568a .323 .320 .45765

a. Predictors: (Constant), Informatizimi i t dhnave

Tabela 4.26 Tabela e koeficentve (IDH-SIK)

Standardized
Unstandardized Coefficients Coefficients

Model B Std. Error Beta t Sig.

1(Constant) 2.057 .186 11.068 .000

informatizimi i te dhnave .497 .046 .568 10.825 .000

a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl

4.9.6 Gjetjet prmbledhs t shpjegimit t lidhjes midis variablit te

Informatizimit te te Dhnave dhe SIK
Tabela 4.27 Prmbledhesja e Modelit (MjJ-SIK)

Std. Error of the

Model R R Square Adjusted R Square Estimate

1 .599a .358 .356 .44545

a. Predictors: (Constant), Mjedisi i jashtm

Tabela 4.28 Tabela e Koeficientve (MjJ-SIK)a

Standardized
Unstandardized Coefficients Coefficients

Model B Std. Error Beta t Sig.

1 (Constant) 1.936 .182 10.631 .000

Mjedisi i jashtm .576 .049 .599 11.720 .000

a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl

144
4.9.7 Gjetjet pr nnhipotezat
4.9.7.1 Nnhipotezat e hipotezs 2 (Mjedisi jashtm)
H:2.1 :Egziston lidhje midis vendit t ushtrimit t veprimtaris s biznesit (qytetit) dhe
cilsis s SIK
H:2.2 :Zhvillimi dhe modernizimi teknologjis ka lidhje t ngusht me cilsin e SIK
H:2.3 :Ndikojn politika stimulues t qeveris n rritjen e cilsis s SIK
H:2.4 :A ndikon legjislacioni n rritjen e cilsis s SIK
H:2.5 :Konkurenca ndikon n rritjen e cilsis s SIK
H:2.6 :HD n Shqipri ndikojn n rritjen e cilsis SIK

Nga tabela 4.29 (Aneksi 1) Korelacioni i variablave t mjedisit t jashtm me SIK.

Nga matrica korelacioneve (e cila na jep lidhjet e variablave t krijuar) vem re se jan
plotsuar krkesat e variablave q kan lidhje me SIK, nga kjo tabel veojm Vlera
sig.P-value) dhe kushtin P<0.05 pasi kemi kemi punuar me 95% besueshmri. Nga
tabela vm re t gjith variablat jan t rndsishm sepse P< 0.05 Kjo tabel na jep q
variablat jan t rndsishm, sepse lidhja sht e rndsishme dhe kto variabla
ndikojn tek SIK.

Hipoteza Vlera Sig Domethnia Testimi i hipotezs

(Pvalue) statistikore
H:2: Mj J SIK 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 2.1: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 2.2: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 2.3: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 2.4: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 2.5: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 2.6: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
Tabela 4.30 . Rezultatet e nnhipotezave, t mjedisit jashtm

4.9.7.2 Nnhipotezat e hipotezs 3 (Mjedisi brendshm)

H 3.1: Madhsia e kompanis ndikon n cilsin e SIK.
H 3.2: Struktura organizative (t paturit e nj departamenti kontabiliteti) ka lidhje me
cilsis s SIK
H 3.3: Ka lidhje midis kulturs s organizats dhe cilsis s SIK
H 3.4:Struktura e kontrollit t brendshm ndikon n rritjen e cilsis s SIK
H 3.5:Ndikimi i motivimit t punonjsve rrit cilsin SIK

Nga tabela 4.35 (Aneksi 1) Korelacioni midis variablave t mjedisit t brendshm dhe
SIK nnhipotezat vrtetohen pasi tabela e mposhtme e tregon qart. Nga matrica e
variablave q kemi krijuar pr ambjentin e brendshm dhe SIK kemi ndikimt t
fuqishm, (P-value sht 0.01megjiths ne kemi prdorur koeficientin 95%), por deri
tani kemi vlersuar rndsin e lidhjes s variablave por jo kush sht i varur kush sht i
pavaruar kt do t na jap analiza e regresionit t shumfisht .

145
 Hipoteza Vlera Sig Domethnia Testimi i hipotezs
(Pvalue) statistikore
H:3: Mj B SIK 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 3.1: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 3.2: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 3.3: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 3.4: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 3.5: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
Tabela 4.31 . Rezultatet e nnhipotezave, t mjedisit brendshm

4.9.7.3 Nnhipotezat e hipotezs 4 (Informatizimi dhe IT)

H:4.1:Shkalla e informatizimit ndikon n cilsin e SIK.
H:4.2: Cilsia e t dhnave t inputuara ndikon n t paturit e nj sistemi informacioni
kontabl cilsor..
H:4.3: Cikli i jets s SIK ndikon n cilsin e tij
H:4.4:Informatizimi i ngjarjeve ekonomike rrit cilsin e SIK
H:4.5:Informatizimi i procesit t prodhimit rrit cilsin e SIK

Nga tabela 4.37 (Aneksi 1) Korelacioni i variablave Informatizimit i t dhnave me SIK

E njjta situat sht e dhe tek kjo matric e korelacioneve (e cila na jep lidhjet e
variablave t krijuar) vm re se jan plotsuar krkesat e variablave q kan lidhje me
SIK, nga kjo tabel vecojm Vlera sig(.P-value) dhe kushtin P<0.05 pasi kemi punuar
me 95% besueshmri .Nga tabela vm re t gjith variablat jan t rndsishm sepse
P< 0.05 Kjo tabel na jep q variablat jan t rndsishm, sepse lidhja sht e
rndsishme dhe kto variabla ndikojn tek SIK.

Hipoteza Vlera Sig Domethnia Testimi i hipotezs

(Pvalue) statistikore
H:4: IDH SIK 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 4.1: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 4.2: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 4.3: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 4.4: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 4.5: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
Tabela 4.32 . Rezultatet e nnhipotezave, t Informatizimit t dhnave

4.9.7.4 Nnhipotezat e hipotezs 5 (Edukimi &Formimi profesional)

H :5.1. Universiteti sot nxjerr studentt t kualifikuar n SIK
H:5.2: Profili profesional i kontabilistve ndikon n krijimin dhe menaxhimin e nj
sistemin kontabl cilsor.
H:5.3: Profili profesional i inspektorit tatimor ndikon n krijimin dhe menaxhimin e nj
SIK cilsor
H:5.4:Eksperienca profesionale n vite e kontabilistit ndikon n cilsin e SIK.

146
H:5.5:Profili profesional i audituesve t brendshm ndikon n krijimin dhe menaxhimin
e nj sistemin kontabl cilsor.
H:5.6:Eksperienca n vite i specialistve t IT ndikon n nj SIK cilsor
H:5.7:Eksperienca e punonjsve q merren me hartimin e dokumentave baz ndikon n
rritjen e cilsis s SIK
H:5.8:Trajnimi i punonjsve gjat gjith kohs rrit cilsin e SIK
Nga tabela 4.39 vm re s nnhipoteza 5.1 Universiteti sot nxjerr student t
kualifikuar n SIK nuk mbshttet nga t dhnat pasi Pvalue>0.05 n rastin ton sht
Pvalue= 0.422, besueshmria sht me e vogl s 95% (57.8%) , kjo tregon se ky variabl
nuk sht i rndsishm pr modelin q ne kemi prdorur (Megjithat ne kemi folur n
pjesn e analizs prshkruese, gjithashtu ne do t sqarojm nga ana teorike q ky variabl
ka dal i parndsishm.
Gjithashtu edhe H:5.3. Profili profesional i inspektorit tatimor ndikon n krijimin dhe
menaxhimin e nj SIK cilsor nuk mbshttet nga t dhnat dhe modeli i prdorur nga
ana jon pr t vrtetuar kto hipoteza. N kapitullin e pest do t flasim m gjat pr
argumentat n lidhje me kta dy nnhipoteza.

147
 Correlations
Sis tem i Universi profili i profili i profili eks perie eks perie eks peri trajnim i i
Infarm o teti sot kontabil is pektorit profes io nca nca ne enca e punonjes v
cionit nxjerr is tit tatim or nal i profes io vite e punonj e gjate
Kontab studentet ndikon ndikon auditit te nale e s peciali es ve qe gjith kohes
el te ne ne brends h kontabili s teve te m erren rrit ciles in
kualifiku krijim in krijim in e em s tit IT me e SIK
ar ne dhe m enaxhi ndikon ndikon ndikon hartim i
SIK m enaxh m in e ne ne ne nje n e doc
im in e njem SIK krijim in ciles in e SIK baze
nje SIK ciles or dhe SIK ciles or ndikon
ciles or m enaxhi ne
m in e ciles in
nje SIK e SIK
Pears o ciles or
n
Sis tem i 1 0.051 .303 ** -.272 ** .499 ** .402 ** .326 ** .504 ** .483 **
Correlat
Infarm ocio
ion
nit Sig. (2-
Kontabel 0.422 0.000 0.087 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
tailed)
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
Pears o
Univers itet
n
i s ot nxjerr 0.051 1 .162 * -0.082 .143 * 0.047 .169 ** .196 ** -0.059
Correlat
s tudentet
ion
te
Sig. (2-
kualifikuar 0.422 0.011 0.198 0.025 0.46 0.008 0.002 0.355
tailed)
ne SIK
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
profili i Pears o
kontabilis ti n
t ndikon .303 ** .162 * 1 -.308 ** .385 ** .434 ** .291 ** .458 ** .370 **
Correlat
ne krijim in ion
dhe
m enaxhim Sig. (2- 0.000 0.011 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
in e nje tailed)
SIK ciles or N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
profili i Pears o
is pektorit n
tatim or -.272 ** -0.082 -.308 ** 1 -.273 ** -.292 ** -.167 ** -.450 ** -.416 **
Correlat
ndikon ne ion
krijim in e
m enaxhim Sig. (2- 0.276 0.198 0.056 0.098 0.090 0.008 0.000 0.000
in e njem tailed)
SIK ciles or N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
profili
profes iona Pears o
l i auditit te n
brends he .499 ** .143 * .385 ** -.273 ** 1 .451 ** .341 ** .546 ** .451 **
Correlat
m ndikon ion
ne krijim in
dhe
m enaxhim Sig. (2- 0.00 0.03 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
in e nje tailed)
SIK ciles or N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
eks perien Pears o
ca n
profes iona Correlat .402 ** 0.047 .434 ** -.292 ** .451 ** 1 .419 ** .600 ** .554 **
le e ion
kontabilis ti
t ndikon Sig. (2-
0.000 0.460 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
ne ciles in tailed)
e SIK N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
eks perien Pears o
ca ne vite n
e .326 ** .169 ** .291 ** -.167 ** .341 ** .419 ** 1 .515 ** .443 **
Correlat
s pecialis t ion
eve te IT
ndikon ne Sig. (2- 0.000 0.008 0.000 0.008 0.000 0.000 0.000 0.000
nje SIK tailed)
ciles or N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
eks perien
ca e
punonjes v Pears o
e qe n
.504 ** .196 ** .458 ** -.450 ** .546 ** .600 ** .515 ** 1 .752 **
m erren Correlat
me ion
hartim in e
doc baze
ndikon ne Sig. (2- 0.000 0.002 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
ciles in e tailed)
SIK N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
trajnim i i Pears o
punonjes v n .483 ** -0.059 .370 ** -.416 ** .451 ** .554 ** .443 ** .752 ** 1
e gjate Correlat
gjith ion
kohes rrit Sig. (2-
0.000 0.355 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
ciles in e tailed)
SIK N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
**. Correlation is s ignificant at the 0.01 level (2-tailed).
*. Correlation is s ignificant at the 0.05 level (2-tailed).

Tabela 4.33 Korelacioni midis edukimi & formimi profesional dhe SIK

148
 Hipoteza Vlera Sig Domethnia Testimi i hipotezs
(Pvalue) statistikore
H5 FP SIK 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 5.1: 0.422 P>.0.05 Nuk Mbshtetet
H: 5.2: .000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 5.3: 0.276 P > 0.05 Nuk Mbshtetet
H: 5.4: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 5.5: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 5.6: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 5.7: 0.000 P < 0.05 Mbshtetet
H: 5.8 0.000 P < 0.05 Mbshtetet

Tabela4. 34 Rezultatet e nnhipotezave, edukimi dhe formimi profesional.

N kapitullin e pest do t sqarojm cdo hipotez dhe nnhipotez, si dhe arsyetimin mbi
nnhipotezat e pambshtetura nga ana e modeli t prdorur nga ana jon.

149
 KAPITULLI V
5-DISKUTIMI I REZULTATEVE.
KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET
5.1 Hyrje n diskutimin e rezultateve
Qllimi i ktij krkimi ishte t identifikonte ndikimin dhe rndsin e variablave q n
krijuam pr rritjen e cilsis s sistemit informacionit kontabl (SIK) n realitetin e
bizneseve dhe organizatave n Shqipri. Dhe si rrjedhim, hap pas hapi n kt mnyr, u
konkludua mbi peshat e secilit variabl t marra n studim ve e ve dhe sbashku
(variablit t mjedisit t jashtm, mjedisit t brendshem, Informatizimi t dhnave dhe roli
i teknologjise informacionit dhe edukimi & formimi profesional (FP) i aktorve q
merren me SIK, Prodhuesve, dizenjuesve, prdoruesve, audituesve. Fillimisht u diskutua
dhe analizua arritjet e krkuesve m par t konkluzionet dhe gjetjet e tyre n fushn e
sistemit informacionit kontabl dhe pr t vrtetuar hipotezat e ngritura, u kryen fillimisht
testime empirike dhe analiza statistikore mbi t dhnat e prfituara nga mostra e zgjedhur
nga organizatat dhe bizneset n Shqipri. N kt kapitull, fillimisht do t diskutojm
rezultatet e testimit t pes hipotezave kryesore dhe njzet e katr nnhipotezave
mbshtetse t ndara sipas katr hipotezave kryesore (gjasht nnhipoteza te mjedisi i
jashtm, pes nnhipoteza te mjedisi i brendshm,. pes hipoteza te informatizimi i t
dhnave dhe tet nnhipoteza te edukimi dhe formimi profesional i aktorve t SIK).
Gjithashtu megjith arritjet n kt studim do t tregojm kufizimet e tij, njkohsisht
pr te ardhmen do t japim orientimet pr krkimet e mtejshme n kt drejtim.

5.2. Diskutimi pr rezultatet e modelit dhe t hipotezave

N kapitullin e katrt t analizs s rezultateve dhe gjetjeve t paraqitura, vume re se ky
studim nxjerr disa rezultate interesante. Jan trajtuar t gjitha marrdhniet q ekzistojn
midis variablave t krijuara n kt krkim (mjedisi i jashtm, mjedisi i brendshm,
Informatizimi i t dhnave dhe proceseve, edukimi dhe formimi profesional i
specialistve t kontabilitetit dhe aktorve t tjer, si dhe sistemin e informacionit
kontabl). Kto variabla u prdoren n model s bashku si ndikojn n SIK dhe si
ndikojn t veuara nga njra tjetra n SIK. Nga ana tjetr pr do variabl (t
identifikuar si faktor) ka dhe grup faktorsh q i sqaruam me lart, t cilt i diskutuam
nj pr nj s pari a kishin lidhje me SIK, s dyti a ndikonin ata n cilsin e SIK dhe
s treti, cila sht shkalla e ndikimit t secilit variabl (faktor). Nga analiza hap pas hapi
u gjenerua nj model dhe bm analizn e secilit variabl kryesor q kishin ndikim
pozitiv n cilsin e SIK. Gjat analizs dhe gjetjes u vrejt se disa variabla q bnin
pjes n grup variablin kryesor (Edukimi dhe formimi profesional) doln t
parndsishm statikisht n modelin ton. Nga analiza hap pas hapi duke prdorur
metodat statistikore e ekonometrike arritm n rezultatet prfundimtare q u bm
analizn n kapitullin e katrt.
Rezultatet e arritura pr do hipotez t ngritur, po i trajtojm n mnyr m t gjer si
me posht:
Hipoteza H1:

150
H1: Variablat t marra sbashku (mjedisi i jashtm, mjedisi i brendshm, informatizimi i
t dhnave dhe proceseve dhe edukimi dhe formimi profesional )jan t rndsishme dhe
ndikojn n cilsin e Sistemit Informacionit Kontabl (SIK).

N tabela 5.1. Korrelimi ndrmjet konstrukteve n kapitullin e katrt t analizs dhe

gjetjeve vrejtm se t gjitha variablat ishin t rndsishm pr njeri-tjetrin ku ne
punuam n modelin ton me besueshmeri 95%. Por nga ana tjeter ne nuk dallojm nga
kjo tabel s pari cili variabl sht i varur dhe cili i pavarur dhe s dyti nga tabela e
korelacionit ndrmjet variablave ne nuk shikonim peshn e secilit variabl t marr n
konsiderat, kt tregues na e tregon analiza e regresionit t shumfisht , pr konstrukte t
ndrtuara duke prdorur SEM.
Tabela 5.1 Correlations
Variablat MJ IDH SIK E&FP MB
Mjedisi i jashtm Pearson Correlation 1 .479** .599** .503** .584**

Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000

N 248 248 248 248 248

**
Informatizimi i t Pearson Correlation .479** 1 .568 .577** .628**
dhnave .000
Sig. (2-tailed) .000 .000 .000

N 248 248 248 248 248

** ** **
SIK Pearson Correlation .599 .568 1 .564 .592**
Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000
N 248 248 248 248 248
E & F Profesonial Pearson Correlation .503** .577** .564** 1 .625**

Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000

N 248 248 248 248 248

Mj Brendshm Pearson Correlation .584** .628** .592** .625** 1

Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000

N 248 248 248 248 248

**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

Tabela 5.1 Tregon se variablat kan lidhje ndrvarsie t rndsishm me njeri tjetrin.
Duke prdorur analizn e regresionit t shumfisht, pr konstruktet e ndrtuara nga
modelimi i ekuacionit strukturor me variablat kategorik, shohim vlern P value H1 dhe e
krahasojm at me koefiientin (0.05). N hipotezn H1 kemi trajtuar t gjitha variablat
sbashku, pr t identifikuar rndsin e tyre dhe ndikimin q ka gjithsecila prej tyre,
kur ato ndrveprojn me njra-tjetrn SIK . N rastin ton, Pvalue H1 = (0.000) < () 0.05.
Kjo tregon se H1 mbshtetet statistikisht nga rezultatet e testimit. Pra, variablat e marra n

151
studim sbashku jan t rndsishme pr cilsin e Sistemit t informacionit kontabl
(SIK).

Tabela 5.2 Prmbedhse e modelit

Std. Error of the

Model R R Square Adjusted R Square Estimate

1 .830a .689 .668 .39333

a. Predictors: (Constant), Mjedisi i jashtem, informatizimi i te dhnave,

FProfesonial, MBrendshm

Dihet nga teoria e regresionit t shumfisht, vshtirsia e ksaj metode shpjeguese

sht sepse nuk dihen nse variablat jan realisht t pavarur, koeficentet e korelacionit
linear duhet t jan me afr 0, n t kundrtn do t kemi efektin e multikolinaritetin q
ka rrjedhoj t dyfisht.
R2 =0.689 ky sht koeficienti i prcaktueshmeris s shumfisht, i cili sht tregues i
cilsis se modelit. Ai sht i barabart me raportin e shums s katrorve prgjat vijs
s regresionit me shumn e katrorve t prgjithshm. Nse variablat x jan krejtsisht t
pavarur midis tyre tyre ather R2 e shumfisht do t jet e barabart me shumn e r2 t
llogaritur sa variabla aq dhe regresione t thjeshta.
R=0.830 sht koeficienti i regresionitte shumfisht dhe sht rrnja katrore e
koeficientit te prcaktueshmris. Edhe ky koeficent tregon cilsin e modelit.
Tabela 5.3 ANOVAb

Model Sum of Squares df Mean Square F Sig.

1 Regression 83.287 4 20.821 134.329 .000a

Residual 37.594 243 .155

Total 120.881 247

a. Predictors: (Constant), Mjedisi i jashtem, informatizimi i te dhnave,E& FProfesonial, Mjedisi Brendshm

b. Dependent Variable: Sistemi Informocionit Kontabl

ANOVA tregon se modeli n trsi sht i mir, sepse Pvalue = 0.00, q do t thot se
modeli i ndrtuar me variablat prbrse t tij, sht i rndsishm brenda intervalit t
95% besueshmrie. T njjtin konkluzion marrim edhe nse interpretojm F nga tabela
ANOVA. Po ti referohemi tabels prkatse t koefiientve n kapitullin 4 do shohim
se variablat e mjedisit te jashtm, mjedisit t brendshm, informatizimi i t dhnave dhe
proceseve si dhe edukimi dhe formimi profesioanal n rastin kur variablat trajtohen s
bashku, jan t rndsishme pr sistemin e informacionit kontabl, pasi pr kto variabla,
Pvalue = 0.00 < 0.05. Por kur i analizojm kto ve e ve si ndikojn grup variablat e tyre
n SIK shikojm se te variabli kryesor edukimi dhe formimi profesional dy variabla nuk i
plotsojn kushtet pasi Pvalue > 0.05 Duke krkuar modelin ideal dhe pr t par
ndrveprimin e variablave n nj rast t till, duke prdorur analizn hap pas hapi,

152
larguam variablin e edukimi dhe formimin profesional nga universiteti dhe formimin
profesional t tatimoreve (t cilt rezultuan t parndsishm statistikisht) dhe testuam
hipotezn e re, pra ndikimin e variablave sbashku, pa variablat e msiprm tek SIK. Nga
testimi vm re (tabela 4. Koefiientt e modelit pa variablat e edukimit dhe formimin
profesional (universiteti dhe formimin profesional t tatimoreve) se t gjasht variablat e
mbetur dalin t rndsishm pr SIK. Nga kjo tabel shohim se pr t gjitha variablat,
Pvalue = 0.00 < 0.05, shohim se n kt rast variablat e profilit kontabilistit, profili i
auditit, eksperienca e kontabilistit, eksperienca e specialistit t IT, eksperienca e
punonjsve q hartojn t dhna dhe trajnimi jan variabla t rndsishm dhe ndikojn
n cilsin e SIK dhe mbshtten statikisht nga modeli. Ka disa arsye q ky model nuk
vrteton statikisht rndesin universitetit n krijimin e profilit t specialistve kontabl
dhe IT. S pari sht faktori subjektiv i prgjigjeve t pyetsorit. Arsyeja kryesore e
prgjigjeve negative sht pasi kemi nj opinion t ngritur se universiteti sot sht larguar
nga realiteti (larg problemeve t biznesit dhe bjn krahasimin midis universiteteve
shqiptare dhe ato europiane dhe sidomos amerikane), pasi krahasimi i nivelit t
universiteteve bn q t ulet kredibiliteti i universiteteve shqiptare. Nga ana tjetr n
prgjigje ka edhe objektivitet pasi sot prgatitja e specialisteve t profesioneve kontabilist
e IT sht me mangsi q vin nga shum faktor, por mund t prmendim infrastruktura
e universiteteve (laboratort, baza materiale didaktike), kurrikula e lndve (ngarkesa e
orve, lndet e formimit), formimi i stafit akademik (trajnimi, prvoja akademike dhe
edukimi dhe formimi profesional i pedagogeve etj), praktikat msimore si dhe prurjet e
maturantve n degt kontabilitet finance etj
Ndrkoh, nga treguesi statistikor i R2 kuptojm se katr variablat kryesore sbashku,
shpjegojn rreth 69 % t lidhjeve me SIK , theksojm se multikolinariteti sht ekzistent
n kt marrdhnie, treguar kjo n kapitullin 4 (tabela 4.2. Korrelimi ndrmjet
konstrukteve). Vm re se nga largimi i dy variablave, , rritet prqindje e pesha q zn
variablat te formimi nga universitetet dhe ndikimi i specialisteve t tatim taksave. .
Ndrsa nga prpunimi i t dhnave pa kta dy variabla , shohim se R2 =69%, Kto
prfundime jan n t njjtin drejtim me teorit e studiuesve t fushs s SIK
Le t trajtojm lidhjet individuale midis variablave dhe SIK duke komentuar rezultatet e
gjithsecils. N kt trajtim, nuk kemi prjashtuar as dy variablat m pak t rndsishme
t modelit. Pr kto variabla mund t themi se jan t rndsishme kur shikohet efekti
individual, pa bashkveprim, n model dhe jan t lkundura (jo shum t rndsishme),
kur ato veprojn dhe bashkveprojn me variablat e tjera brenda modelit.

5.2.1 Nnhipotezat e hipotezs 2 (Mjedisi jashtm)

H2.1 :Egziston lidhje midis vendit t ushtrimit t veprimtaris s biznesit (qytetit) dhe
cilsis s SIK

153
 Tabela 5.3. Tabela lidhjes vendit ushtrimit aktivitetit dhe
cilsis s SIK
Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .579a 0.335 0.332 0.45355

a. Predictors: (Constant), Egziston lidhje midis vendit t

ushtrimit t veprimtaris se biznesit dhe cilsis s SIK

Tabela 5.4 Coefficientsa( Dislokimi dhe SIK)

Unstandardized Standardized
Coefficients Coefficients
Model
Std.
B Beta t Sig.
Error

(Constant) 3.062 0.093 32.999 0.000

1
(Dislokimi) 0.255 0.023 0.579 11.126 0.000
SIK
a. Dependent Variable: Sistemi Infarmocionit Kontabl

Nga analiza e regresionit t shumfisht, t ekuacionit strukturor me variablat kategorik,

shohim P value dhe e krahasojm at me koefiientin (0.05). N rastin ton Pvalue:H2.1.=
(0.00) < () 0.05, e cila tregon se H2.1 mbshtetet nga rezultatet e testimit. Pra, kur vendi i
ushtrimit t aktivitetit biznesit merret i vetem n model (e izoluar nga variablat e tjera),
sht e rndsishme n cilsin e SIK

Nga tabela 5.3 shohim se variabli i vendit t ushtrimit t aktivitetit biznesit sht i
rndsishm dhe ndikon n cilsin e SIK, kur ky variabl testohet i vetm. Kjo do t
thot se ndrthurja e tyre sht brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz t
perceptimit t dhn nprmjet anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi statistikor i
R2 kuptojm se vendi i ushtrimit te aktivitetit biznesit i vetm, shpjegon deri n 33.5% t
SIK dhe theksojm se multikolinariteti sht ekzistent n kt marrdhnie.. .
Prqndrimi i bizneseve n rajonin Tiran-Durres e ben biznesin me atraktiv dhe krijon
lehtsira n transport, fuqi puntore t specializuar, kosto t tjera konkuruese etj.. Nse
nj biznes mund t jet dislokuar n kt rajon , me siguri e ka avantazh konkurues dhe ,
ai do t nxjerr fitime mbi mesataren.

154
H2.2 :Zhvillimi dhe modernizimi teknologjis ka lidhje t ngusht me cilsin e SIK

Tabela 5.5 Zhvillimi i teknologjis dhe SIK

Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .536a 0.287 0.284 0.46952

a. Predictors: (Constant), zhvillimi dhe mordenizimi i

teknologjis ka lidhje t ngusht me cilsin e SIK

Tabela 5.6 Coefficients Teknologjia dhe SIK

Unstandardized Standardized
Coefficients Coefficients
Model
Std.
B Beta t Sig.
Error
(Constant) 2.737 0.135 20.329 0
1 Zhvillimi dhe
modernizimi 0.311 0.031 0.536 9.952 0
IT
a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl

Nga analiza e regresionit t shumfisht, t ekuacionit strukturor me variablat kategorik,

shohim P value dhe e krahasojm at me koefiientin (0.05). N rastin ton Pvalue:H2.2.=
(0.00) < () 0.05, e cila tregon se H2.2 mbshtetet nga rezultatet e testimit. Pra, Zhvillimi i
teknologjise informacionit kur merret i vetm n model (e izoluar nga variablat e tjera),
sht i rndsishm e ndikon n cilsin e SIK
Nga tabela 5.6 shohim se variabli i zhvillimi i teknologjis s informacionit sht i
rndsishm dhe ndikon cilsin e SIK edhe kur ky variabl testohet i vetm. Kjo do t
thot se ndrthurja e tyre sht brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz t
perceptimit t dhn nprmjet anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi statistikor i
R2 kuptojm se zhvillimi i teknologjis i vetm, shpjegon deri n 28.7% t SIK dhe
theksojm se padyshim multikolinariteti sht ekzistent n kt marrdhnie. Zhvillimi i
teknologjis informacionit sht faktor i rndsishm n zhvillimin e nj SIK cilsor.

H2.3 :Ndikojn politika stimuluese t qeveris n rritjen e cilsis s SIK .

Tabela 5.7 Tabela prmbledhse e politikat stimuluese t

qeveris
Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .253a 0.064 0.06 0.538

a. Predictors: (Constant), politikat stimuluese t qeveris
ndikojn n rritjen e cilsis s SIK

155
 Tabela 5.8 Tabela e koeficenteve t politiks stimuluese
dhe SIKa
Unstandardized Standardized
Coefficients Coefficients
Model
Std.
B Beta t Sig.
Error
(Constant) 4.312 0.074 58.357 0.000
Politikat
stimuluese
t
1 qeveris
-0.108 0.026 -0.253 -4.098 0.000
ndikojn
n rritjen
e cilsis
s SIK
a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl

Nga tabela vem re se variabli politikat stimuluese t ka rndsi n modelin e prdorur

nga ana jon, por shpjegimi i tij bhet shum i ult me rreth 6.4%. Pra konkluzioni sht
se politika stimuluese e qeveris ndikojn n cilsin e SIK , por ky ndikim relativisht i
ult ka lidhje me prioritetet e qeveris pr t stimuluar zhvillimin e rritjen e rolit t
teknologjis informacionit n prgjithsi dhe SIK n veanti.

H2.4 :A ndikon legjislacioni n rritjen e cilsis s SIK

Tabela 5.9 Tabela prmbledhse e ndikimit t legjislacionit.

Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .271a 0.073 0.069 0.53533

a. Predictors: (Constant), Legjislacioni ndikon n rritjen e
cilsis s SIK

Tabela 5,10 Tabela e koeficentve Legjislacion dhe SIK

Unstandardized Standardized
Coefficients Coefficients
Model

Std.
B Beta t Sig.
Error

(Constant) 3.586 0.109 32.789 0

Legjislacioni
1 ndikon n
rritjen e 0.121 0.027 0.271 4.408 0
cilsis s
SIK

a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl

156
T njjten situate kemi edhe n rastin e ndikimit t legjislacionit n ndikim e tij n
cilsin e SIK .R2= 0.073. Modeli shpjegohet duke e marr t veuar pr 7.3 %.
H2.5 :Konkurenca ndikon n rritjen e cilsis s SIK
Tabela 5.11 Tabela prmbledhse e ndikimit t
konlkurencs
Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .572a 0.327 0.325 0.45604

a. Predictors: (Constant), Konkurenca ndikon n rritjen e
cilsis s SIK

Tabela 5.12 Tabelae koeficienteve ndikimi konkurencs

Unstandardized Standardized
Coefficients Coefficients
Model

Std.
B Beta t Sig.
Error

(Constant) 2.527 0.142 17.851 0

Konkurenca
1 ndikon n
rritjen e 0.367 0.033 0.572 10.943 0
cilsis s
SIK

a. Dependent Variable: Sistemi Infarmocionit Kontabl

Ashtu si duket edhe nga tabela prmbledhse e modelit t ndikimit t konkurencs n
cilsin e SIK ky variabl sipas modelit ton shpjegohet rreth n 32.7%

H2.6 :IHD n Shqipri ndikojn n rritjen e cilsis SIK

Tabela 5.13 Tabela prmbledhse e IHD

Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .546a 0.298 0.296 0.46574

a. Predictors: (Constant), IHD n Shqipri ndikojn n cilsin
e SIK

157
 Tabela 5.14 Tabela e koeficienteve t IHD
Unstandardized Standardized
Model Coefficients Coefficients
B Std. Error Beta t Sig.

(Constant) 2.719 0.133 20.462 0

IHD n
1 Shqipri
ndikojn 0.327 0.032 0.546 10.231 0
n cilsin
e SIK
a. Dependent Variable: Sistemi Infarmocionit Kontabl

Nga analiza e regresionit t shumfisht, t ekuacionit strukturor me variablat kategorik,

shohim P value dhe e krahasojm at me koefiientin (0.05). N rastin ton Pvalue:H.2.6.=
(0.00) < () 0.05, e cila tregon se H2.6 mbshtetet nga rezultatet e testimit. Pra, IHD kur
merret i vetem n model (e izoluar nga variablat e tjera), sht e rndsishme n cilsin
e SIK
Nga tabela 5.13 shohim se variabli i IHD sht i rndsishm dhe ndikon cilsin e SIK
edhe kur ky variabl testohet i vetm. Kjo do t thot se ndrthurja e tyre sht brenda
intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz t perceptimit t dhn nprmjet anketimit
t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi statistikor i R2 kuptojm se IHD i vetm, shpjegon
deri n 29.8% t SIK dhe theksojm se padyshim multikolinariteti sht ekzistent n kt
marrdhnie. IHD sht faktor i rndsishm n zhvillimin e nj SIK cilsor.

5.2. 2 Nnhipotezat e hipotezs 3 (Mjedisi brendshm)

Nga tabela 4.35 (Aneksi 1) Korelacioni midis variablave t mjedisit t brendshm dhe
SIK, nnhipotezat vrtetohen pasi tabela e mposhtme e tregon qart. Nga matrica e
variablave q kemi krijuar pr ambjentin e brendshm dhe SIK kemi ndikimt t
fuqishm, (P-value sht 0.01 megjithse n kemi prdorur koeficientin 95%), por deri
tani kemi par rndsin e lidhjes s variablave, por jo cili variabl sht i varur dhe cili
variabl sht i pavaruar kt do t na e jap Analiza e regresionit t shumfisht

H3.1: Madhsia e kompanise ndikon n cilsin e SIK.

Tabela 5.15 Tabela prmbledhse Madhsia e kompanis

Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .390a 0.152 0.149 0.51204

a. Predictors: (Constant), Madhsia e kompanis ndikon n
cilsin e SIK

158
 Tabela 5.16 Tabelae koeficentve t ndikimit t
madhsis s kompanis
Unstandardized Standardized
Model Coefficients Coefficients
B Std. Error Beta t Sig.

(Constant) 3.452 0.095 36.381 0

1 Madhesia e
kompanis
0.163 0.025 0.39 6.642 0
ndikon n
cilsin e SIK

a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl

N faktort e mjedisit t brendshm q ndikojn n cilsin SIK kemi madhsin e

kompanis, struktuara organizative (dep.kontabilitetit), kultura e organizats, struktura e
kontrollit t brendshm, motivimi i punonjsve. Nga analiza e regresionit t shumfisht,
t ekuacionit strukturor me variablat kategorik, shohim P value dhe e krahasojm at me
koefiientin (0.05). N rastin ton Pvalue:H.3.1.= (0.00) < () 0.05, e cila tregon se H3.1
mbshtetet nga rezultatet e testimit. Pra, madhsia e kompanis ndikon kur merret i
vetm n model (e izoluar nga variablat e tjera), sht e rndsishme n cilsin e SIK
Nga tabela 5.15 shohim se variabli i madhsis s kompanis sht i rndsishm dhe
ndikon cilsin e SIK edhe kur ky variabl testohet i vetm. Kjo do t thot se ndrthurja
e tyre sht brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz t perceptimit t dhn
nprmjet anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi statistikor i R 2 kuptojm se
variabli i madhesis s kompanis i vetm, shpjegon deri n 15.7% t SIK dhe theksojm
se padyshim multikolinariteti sht ekzistent n kt marrdhnie. Madhesia e kompanis
sht faktor i rndsishm n zhvillimin e nj SIK cilsor.

H3.2: Struktura organizative (t paturit e nj dep. kontabiliteti) ka lidhje me cilsin e SIK

Tabela 5.17 Tabela prmbledhse e modelit struktura organizative

(Dep.kontabilitetit)
Adjusted Std. Error of the
Model R R Square
R Square Estimate
1 .452a 0.204 0.201 0.49614
a. Predictors: (Constant), Struktura organizative (dep kont) ka lidhje me
cilsin e SIK

159
 Tabela 5.18 Tabela e koeficientve Struktura organizative
(Dep.kontabilitetit)
Unstandardized Standardized
Coefficients Coefficients
Model
Std.
B Beta t Sig.
Error

(Constant) 3.15 0.117 26.946 0

Struktura
1 organizative
(dep kont) ka 0.23 0.029 0.452 7.938 0
lidhje me
cilsin e SIK
a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl

Analiza e regresionit t shumfisht, t ekuacionit strukturor me variablat kategorik, na

tregon P value dhe e krahasojm at me koefiientin (0.05). N rastin ton Pvalue:H.3.2.=
(0.00) < () 0.05, e cila tregon se H3.2 mbshtetet nga rezultatet e testimit. Pra struktura
organizative (departamenti i kontabilitetit) ndikon kur merret i vetm n model (e izoluar
nga variablat e tjera), sht e rndsishme n cilsin e SIK Nga tabela 5.17 shohim se
variabli i struktura organizative (departamenti i kontabilitetit) sht i rndsishm dhe
ndikon cilsin e SIK edhe kur ky variabl testohet i vetm. Kjo do t thot se ndrthurja
e tyre sht brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz t perceptimit t dhn
nprmjet anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi statistikor i R 2 kuptojm se
variabli i madhesis s kompanis i vetm, shpjegon deri n 20.4% t SIK dhe
theksojm se padyshim multikolinariteti sht ekzistent n kt marrdhnie. Struktura
organizative (departamenti i kontabilitetit) sht faktor i rndsishm n zhvillimin e nj
SIK cilsor.
H3.3: Ka lidhje midis kulturs s organizats dhe cilsis s SIK

Tabela 5.19 Tabela prmbledhse e Modelit kultura organizats

SIK
Adjusted Std. Error of the
Model R R Square
R Square Estimate
1 .426a 0.182 0.178 0.50305
a. Predictors: (Constant), Kultura e organizats ndikon n cilsin e
SIK
Tabela 5.20 Tabela koeficientve e kultura organizats dhe
SIK
Unstandardized Standardized
Model Coefficients Coefficients
B Std. Error Beta t Sig.
(Constant) 3.188 0.12 26.524 0
Kultura e
1 organizats
0.22 0.03 0.426 7.388 0
ndikon n
cilsin e SIK
a. Dependent Variable: Sistemi Infarmocionit Kontabl

160
Kultura e organizates sht e rndsishme dhe ndikon n cilsin e SIK. Analiza e
regresionit t shumfisht, t ekuacionit strukturor me variablat kategorik, na tregon P
value dhe e krahasojm at me koefiientin (0.05). N rastin ton Pvalue:H.3.3.= (0.00) < ()
0.05, e cila tregon se H3.3 mbshtetet nga rezultatet e testimit. Pra, kultura e organizats
ndikon kur merret i vetem n model (e izoluar nga variablat e tjera), sht e rndsishme
n cilsin e SIK Nga tabela 5.19, shohim se variabli kultura e organizats sht i
rndsishm dhe ndikon cilsin e SIK edhe kur ky variabl testohet i vetm. Kjo do t
thot se ndrthurja e tyre sht brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz t
perceptimit t dhn nprmjet anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi statistikor i
R2 kuptojm se variabli i kultura e organizats i vetm, shpjegon deri n 18.2% t SIK
dhe theksojm se padyshim multikolinariteti sht ekzistent n kt marrdhnie. Si
prfundim kultura e organizates sht faktor i rndsishm n zhvillimin e nj SIK
cilsor.

H3.4:Struktura e kontrollit t brendshm ndikon n rritjen e cilsis s SIK

Tabela 5.21 Tabela struktura e kontrollit t brendshm

Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .571a 0.326 0.323 0.45649

a. Predictors: (Constant), Struktura e kontrollit t brendshm
ndikon n rritjen e cilsis s SIK

Tabela 5.22 Tabela e koeficientve struktura e kontrollit t

brendshm a
Unstandardized Standardized
Model Coefficients Coefficients
B Std. Error Beta t Sig.
(Constant) 2.381 0.155 15.345 0
Struktura e
1 kontrollit t
brendshm ndikon 0.388 0.036 0.571 10.91 0
n rritjen e cilsis
s SIK

Ashtu si ishin dhe pritshmrit e testimit struktura e kontrollit t brendshm sht faktor
i rndsishm q ndikon n rritjen e cilsis s SIK. Analiza e regresionit t shumfisht,
t ekuacionit strukturor me variablat kategorik, na tregon P value dhe e krahasojm at me
koefiientin (0.05). N rastin ton Pvalue:H.3.4.= (0.00) < () 0.05, e cila tregon se H3.4
mbshtetet nga rezultatet e testimit. Pra Struktura e kontrollit t brendshm ndikon kur
merret i vetem n model (e izoluar nga variablat e tjera), sht e rndsishme n cilsin
e SIK. Nga tabela 5.21 shohim se variabli i struktures se kontrollit te brendshm sht i
rndsishm dhe ndikon cilsin e SIK edhe kur ky variabl testohet i vetm. Kjo do t
thot se ndrthurja e tyre sht brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz t
perceptimit t dhn nprmjet anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi statistikor i
R2 kuptojm se variabli struktura e kontrollit t brendshm i vetm, shpjegon deri n
32.6% t SIK dhe theksojm se padyshim multikolinariteti sht ekzistent n kt

161
marrdhnie. Si prfundim struktura e kontrollit t brendshm sht faktor i rndsishm
n zhvillimin e nj SIK cilsor.

H3.5:Ndikimi i motivimit t punonjsve rrit cilsin e SIK

Tabela 5.23 Tabela e koeficientve motivimi i punonjsve

Adjusted Std. Error of
Model R R Square
R Square the Estimate
1 .564a 0.318 0.315 0.45925

Tabela 5.24 tabela e koeficientve motivimi i punonjsve

Unstandardized Standardized
Model Coefficients Coefficients
B Std. Error Beta t Sig.
(Constant) 2.508 0.146 17.139 .000
Motivimi i
1 punonjsve
0.359 0.034 0.564 10.708 000
ndikon n
cilsin e SIK

Motivimi i punonjsve q merren me prodhimin, dizenjimin auditimin e SIK ka rndsi

dhe ka ndikim n rritjen e cilsis s SIK. Analiza e regresionit t shumfisht, t
ekuacionit strukturor me variablat kategorik, na tregon P value dhe e krahasojm at me
koefiientin (0.05). N rastin ton Pvalue:H.3.5.= (0.00) < () 0.05, e cila tregon se H3.5
mbshtetet nga rezultatet e testimit. Pra Motivimi i punonjsve ndikon kur merret i
vetem n model (e izoluar nga variablat e tjera), sht e rndsishme n cilsin e SIK.
Nga tabela 5.23 shohim se variabli i Motivimi i punonjsve sht i rndsishm dhe
ndikon cilsin e SIK edhe kur ky variabl testohet i vetm. Kjo do t thot se ndrthurja
e tyre sht brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz t perceptimit t dhn
nprmjet anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi statistikor i R 2 kuptojm se
variabli Motivimi i punonjsve i vetm, shpjegon deri n 31.8% t SIK dhe theksojm se
padyshim multikolinariteti sht ekzistent n kt marrdhnie. Si prfundim motivimi i
punonjsve sht faktor i rndsishm n zhvillimin e nj SIK cilsor.

5.2.3. Nnhipotezat e hipotezs 4 (Informatizimi i t dhnave dhe i

proceseve )
Korelacioni i variablave Informatizimi i t dhnave dhe i proceseve me SIK (nga tabela
4.37 Aneksi 1) E njjta situate sht e dhe tek kjo matric e korelacioneve ( e cila na jep
lidhjet e variablave t krijuar) vem re se jan plotsuar krkesat e variablave q kan
lidhje me SIK, nga kjo tabel veojm Vlera sig(.P-value) dhe kushtin P<0.05, pasi kemi
kemi punuar me 95% besueshmeri. Nga tabela vem re se t gjith variablat jan t
rndsishm sepse P value < 0.05 Kjo tabele na jep q variablat jan t rndsishm, sepse
lidhja sht e rndsishme dhe kto variabla ndikojn tek SIK.
H4.1:Shkalla e informatizimit ndikon n cilsin e SIK.

162
 Tabela 5..25 Tabela e Prmbledhjes Modelit shkalla e
informatizimit
Adjusted R Std. Error of
Model R R Square
Square the Estimate
1 .459a 0.211 0.207 0.49405
a. Predictors: (Constant), Shkalla e informatizimit ndikon n cilsin e
SIK
Shkalla e informatizimit n SIK ka rndsi dhe ka ndikim n rritjen e cilsis s SIK.
Analiza e regresionit t shumfisht, t ekuacionit strukturor me variablat kategorik, na
tregon P value dhe e krahasojm at me koefiientin (0.05). N rastin ton Pvalue:H.4.1.=
(0.00) < () 0.05, e cila tregon se H4.1 mbshtetet nga rezultatet e testimit. Pra motivimi i
punonjsve ndikon kur merret i vetem n model (e izoluar nga variablat e tjera), sht e
rndsishme n cilsin e SIK

Tabela 5.26 Tabela e koeficientve shkalla e

informatizimit a
Unstandardized Standardized
Model Coefficients Coefficients
B Std. Error Beta t Sig.
(Constant) 2.73 0.165 16.534 0
Shkalla e
1 informatizimit
0.332 0.041 0.459 8.101 0
ndikon n
cilsin e SIK
a. Dependent Variable: Sistemi Informacionit Kontabl
Nga tabela 5.25 shohim se variabli i shkalla e informatizimit sht i rndsishm dhe
ndikon cilsin e SIK edhe kur ky variabl testohet i vetm. Kjo do t thot se ndrthurja
e tyre sht brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz t perceptimit t dhn
nprmjet anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi statistikor i R 2 kuptojm se
variabli Shkalla e informatizimit i vetm, shpjegon deri n 21.1% t SIK dhe theksojm
se padyshim multikolinariteti sht ekzistent n kt marrdhnie. Si prfundim shkalla e
informatizimit sht faktor i rndsishm n zhvillimin e nj SIK cilsor.

H4.2: Cilsia e t dhnave t inputuara ndikon n t paturit e nj sistemi informacioni

kontabl cilsor.

Tabela 5.27 Tabela prmbledhse e cilsis dhnave

Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .465a 0.216 0.213 0.49227

a. Predictors: (Constant), Cilsia e t dhnave ndkon n
cilsin e SIKI

Cilsia e t dhnave t inputuara n SIK ka rndsi dhe ka ndikim n rritjen e cilsis s

SIK. Analiza e regresionit t shumfisht, t ekuacionit strukturor me variablat kategorik,
na tregon P value dhe e krahasojm at me koefiientin (0.05). N rastin ton

163
Pvalue:H.3.5.= (0.00) < () 0.05, e cila tregon se H4.2 mbshtetet nga rezultatet e testimit. Pra
Cilsia e te dhnave te inputuara ndikon kur merret i vetem n model (e izoluar nga
variablat e tjera), sht e rndsishme n cilsin e SIK. Nga tabela 5.27 shohim se
variabli i cilsia e t dhnave t inputuara sht i rndsishm dhe ndikon cilsin e SIK
edhe kur ky variabl testohet i vetm.

Tabela 5.28 Tabela e koeficientve cilsis dhnave

Unstandardized Standardized
Model Coefficients Coefficients
B Std. Error Beta t Sig.

(Constant) 2.628 0.175 15.041 0

Cilsia e t
1
dhnave ndkon
0.346 0.042 0.465 8.239 0
n cilsin e
SIKI

Kjo do t thot se ndrthurja e tyre sht brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n
baz t perceptimit t dhn nprmjet anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi
statistikor i R2 kuptojm se variabli cilsia e t dhnave t inputuara i vetm, shpjegon
deri n 31.8% t SIK. Si prfundim, cilsia e t dhnave t inputuara sht faktor i
rndsishm n zhvillimin e nj SIK cilsor.
H4.3: Cikli i jets s SIK ndikon n cilsin e tij

Figura 5.29 Tabela prmbledhse e Modelit cikli i jets

Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .486a 0.236 0.233 0.48593

a. Predictors: (Constant), Cikli i jets s SIK ndikon n cilsin
e tij

Nga tabela 5.29 shohim se variabli i cikli i jets sht i rndsishm dhe ndikon cilsin
e SIK edhe kur ky variabl testohet i vetm. Kjo do t thot se ndrthurja e tyre sht
brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz t prceptimit t dhn nprmjet
anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi statistikor i R 2 kuptojm se variabli i
madhesise se kompanise i vetm, shpjegon deri n 23.6% t SIK. Cikli i jets sht faktor
i rndsishm n zhvillimin e nj SIK cilsor.Pra H3.4 vrtetohet
H4.4:Informatizimi i ngjarjeve ekonomike rrit cilsin e SIK

164
 Tabela 5.30 Tabela permbledhse e Modelit Informatizim i
i ngjarjeve
Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .487a 0.237 0.234 0.48565

a. Predictors: (Constant), Informatizim i i ngjarjeve
ekonomike rrit cilsin e SIK

R2= 0.237 duke verejtur tabelen 5.30 shohim se variabli i informatizimit t ngjarjeve
sht i rndsishm dhe ndikon cilsin e SIK edhe kur ky variabl testohet i vetm. Kjo
do t thot se ndrthurja e tyre sht brenda intervalit me besueshmri 95%, kjo, n baz
t perceptimit t dhn nprmjet anketimit t zhvilluar. Ndrkoh, nga treguesi
statistikor i R2 kuptojm se variabli i informatizim i i ngjarjeve i vetm, shpjegon deri n
23.7% t SIK. Informatizim i ngjarjeve sht faktor i rndsishm n zhvillimin e nj
SIK cilsor. Pra H4.4 vrtetohet

H4.5:Informatizimi i procesit t prodhimit rrit cilsin e SIK

Tabela 5.31 Tabela prmbledhese e Modelit informatizimi i
procesit t prodhimit
Adjusted R Std. Error of
Model R R Square
Square the Estimate
1 .499a 0.249 0.246 0.48201
a. Predictors: (Constant), Informatizimi i procesit te prodhimit rrit
cilsin e SIK
R2= 0.249 ose modeli duke verejtur tabeln 5.31 shohim se variabli informatizimi i
procesit t prodhimit sht i rndsishm dhe ndikon cilsin e SIK edhe kur ky variabl
testohet i vetm. Kjo do t thot se ndrthurja e tyre sht brenda intervalit me
besueshmri 95%, kjo n baz t perceptimit t dhn nprmjet anketimit t zhvilluar.
Ndrkoh, nga treguesi statistikor i R2 kuptojm se variabli i iinformatizimi i procesit te
prodhimit i vetm, shpjegon deri n 23.7% t SIK . Informatizimi i procesit te prodhimit
sht faktor i rndsishm n zhvillimin e nj SIK cilsor.Pra H4.5 vrtetohet

5.2. 4 Nnhipotezat e hipotezs 5 (Edukimi dhe formimi profesional )

Nga tabela 5.32 vem re se nnhipoteza 5.1 Universiteti sot nxjerr studente te kualifikuar
n SIK nuk mbshttet nga te dhnat pasi P>0.05 n rastin ton sht P-value= 0.422,
besueshmeria sht m e vogel se 95% (57.8%) , kjo tregon se ky variabel nuk sht i
rndsishm statikisht pr modelin q ne kemi prdorur (Megjithate n kemi folur n
pjesen e analizs prshkruese, gjithashtu ne do t sqarojme nga ana teorike pse ky
variabl ka dal i parndsishm statikisht.
Gjithashtu edhe H5.3. Profili profesional i inspektorit tatimor ndikon n krijimin dhe
menaxhimin e nj SIK cilsor nuk mbshttet nga te dhnat dhe modeli i prdorur nga
ana jon pr t vertetuar keto hipoteza.
H5.1. Universiteti sot nxjerr studentet te kualifikuar n SIK Nuk vrtetohet

H5.2: Profili profesional i kontabilestve ndikon n krijimin dhe menaxhimin e nj

sistemin kontabl cilsor. Vrtetohet

165
 Tabela 5.32 Tabela prmbledhese e modelit ), profili i
kontabilistit
Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .303a 0.092 0.088 0.52986

a. Predictors: (Constant), profili i kontabilistit ndikon n
krijimin dhe menaxhimin e nj SIK cilsor

H5.3: Profili profesional i inspektorit tatimor ndikon n krijimin dhe menaxhimin e nj

SIK cilsor Nuk vrtetohet

H5.4:Eksperienca profesionale n vite e kontabilistit ndikon n cilsin e SIK. Vertetohet

Tabela 5.33 Tabela prmbledhes e modelit eksperienca

profesionale e kontabilistit
Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .402a 0.162 0.158 0.50917

a. Predictors: (Constant), eksperienca profesionale e
kontabilistit ndikon n cilsin e SIK

H5.5:Profili profesional i audituesve te brendshm ndikon n krijimin dhe menaxhimin

e nj sistemin kontabl cilsor. Vrtetohet
Tabela 5.34 Tabela prmbledhse e modeli profili
profesional i auditit
Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .499a 0.249 0.246 0.48189

a. Predictors: (Constant), profili profesional i auditit t
brendshm ndikon n krijimin dhe menaxhimin e nj SIK
cilsor

H5.6:Eksperienca n vite i specialistve t IT ndikon n nj SIK cilsor Vrtetohet

Tabela 5.35 Tabela prmbledhse e modeli eksperienca n

vite e specialistve t IT

166
 Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .326a 0.106 0.103 0.52572

a. Predictors: (Constant), eksperienca n vite e specialisteve t
IT ndikon n nj SIK cilsor

H5.7:Eksperienca e punonjsve q merren me hartimin e dokumentave baz ndikon n

rritjen e cilsis s SIK Vrtetohet

Tabela 5.36 Tabela prmbledhs e modeli

Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .504a 0.254 0.251 0.48025

a. Predictors: (Constant), eksperienca e punonjsve q merren
me hartimin e doc baz ndikon n cilsin e SIK

H5.8:Trajnimi i punonjsve gjat gjith kohs rrit cilsin e SIK Vrtetohet

Tabela 5.37 Tabela prmbledhs e modeli

Std. Error
Adjusted
Model R R Square of the
R Square
Estimate

1 .483a 0.234 0.23 0.48681

a. Predictors: (Constant), trajnimi i punonjsve gjat gjith
kohs rrit cilsin e SIK

167
 Correlations
Sis tem i Universi profili i profili i profili eks perie eks perie eks peri trajnim i i
Infarm o teti sot kontabil is pektorit profes io nca nca ne enca e punonjes v
cionit nxjerr is tit tatim or nal i profes io vite e punonj e gjate
Kontab studentet ndikon ndikon auditit te nale e s peciali es ve qe gjith kohes
el te ne ne brends h kontabili s teve te m erren rrit ciles in
kualifiku krijim in krijim in e em s tit IT me e SIK
ar ne dhe m enaxhi ndikon ndikon ndikon hartim i
SIK m enaxh m in e ne ne ne nje n e doc
im in e njem SIK krijim in ciles in e SIK baze
nje SIK ciles or dhe SIK ciles or ndikon
ciles or m enaxhi ne
m in e ciles in
nje SIK e SIK
Pears o ciles or
n
Sis tem i 1 0.051 .303 ** -.272 ** .499 ** .402 ** .326 ** .504 ** .483 **
Correlat
Infarm ocio
ion
nit
Sig. (2-
Kontabel 0.422 0.000 0.087 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
tailed)
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
Pears o
Univers itet
n
i s ot nxjerr 0.051 1 .162 * -0.082 .143 * 0.047 .169 ** .196 ** -0.059
Correlat
s tudentet
ion
te
Sig. (2-
kualifikuar 0.422 0.011 0.198 0.025 0.46 0.008 0.002 0.355
tailed)
ne SIK
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
profili i Pears o
kontabilis ti n
t ndikon .303 ** .162 * 1 -.308 ** .385 ** .434 ** .291 ** .458 ** .370 **
Correlat
ne krijim in ion
dhe
m enaxhim Sig. (2- 0.000 0.011 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
in e nje tailed)
SIK ciles or N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
profili i Pears o
is pektorit n
tatim or -.272 ** -0.082 -.308 ** 1 -.273 ** -.292 ** -.167 ** -.450 ** -.416 **
Correlat
ndikon ne ion
krijim in e
m enaxhim Sig. (2- 0.276 0.198 0.056 0.098 0.090 0.008 0.000 0.000
in e njem tailed)
SIK ciles or N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
profili
profes iona Pears o
l i auditit te n
brends he .499 ** .143 * .385 ** -.273 ** 1 .451 ** .341 ** .546 ** .451 **
Correlat
m ndikon ion
ne krijim in
dhe
m enaxhim Sig. (2- 0.00 0.03 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
in e nje tailed)
SIK ciles or N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
eks perien Pears o
ca n
profes iona Correlat .402 ** 0.047 .434 ** -.292 ** .451 ** 1 .419 ** .600 ** .554 **
le e ion
kontabilis ti
t ndikon Sig. (2-
0.000 0.460 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
ne ciles in tailed)
e SIK N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
eks perien Pears o
ca ne vite n
e .326 ** .169 ** .291 ** -.167 ** .341 ** .419 ** 1 .515 ** .443 **
Correlat
s pecialis t ion
eve te IT
ndikon ne Sig. (2-
0.000 0.008 0.000 0.008 0.000 0.000 0.000 0.000
nje SIK tailed)
ciles or N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
eks perien
ca e
punonjes v Pears o
e qe n
.504 ** .196 ** .458 ** -.450 ** .546 ** .600 ** .515 ** 1 .752 **
m erren Correlat
me ion
hartim in e
doc baze
ndikon ne Sig. (2-
0.000 0.002 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
ciles in e tailed)
SIK N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
trajnim i i Pears o
punonjes v n .483 **
-0.059 .370 **
-.416 ** .451 **
.554 **
.443 **
.752 **
1
e gjate Correlat
gjith ion
kohes rrit Sig. (2-
0.000 0.355 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
ciles in e tailed)
SIK N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
**. Correlation is s ignificant at the 0.01 level (2-tailed).
*. Correlation is s ignificant at the 0.05 level (2-tailed).

Tabela 5.38 Korelacioni midis edukimi & formimi profesional dhe SIK

168
5.2. Konkluzione

5.2.1. Konkluzione mbi krkimin

N kt krkim qysh n fillim ides mbi kt tem kam pasur parasysh q
rezultatet e tij do t ishin pr bizneset dhe organizatat n prgjithsi nj pasqyr
q do t ballafaqonin rezultatet (autptet) e tyre me nj sr krkesash q duhet t
kihen parasysh n kushtet e zhvillimit t biznesit n Shqipri

. Zhvillimi i teknologjive dhe stileve t menaxhimit n shoqri, dhe rrjedhimisht n

botn e biznesit, jan t shumta dhe kan nevoj t kuptohen dhe analizohen n
lidhje me njera-tjetrn, pr t kuptuar plotsisht shtrirjen e tyre dhe mundsit q
ato ofrojn. Kompanit, duke njohur variablat, rndsin dhe ndikimin e tyre tek
sistemi i informacionit kontabl (SIK), do t bhen m t vetdijshme pr
rndsin e tyre n aktivitetin q ato ushtrojn. Kjo do t thot se bizneset e
ndryshme t prodhimit, shrbimeve, por edhe t sektorit bankar dhe sistemin e
mikrofinancs, do t arrijn nj impelementim t suksesshm t sistemeve t
informacionit kontabl bashkkohor dhe ti paraprij procesit t vendimmarrjes n
organizat , me qllim q t rritet performanca jo vetm e tyre n kt proces, por
rrjedhimisht edhe performanca e kompanis.

Rezultatet e ktij krkimi kan kontribute praktike pr t gjitha kompanit dhe

sidomos pr ato q ushtrojn aktivitetin e tyre n Shqipri. Kjo pr faktin se
gjetjet e ktij krkimi sygjerojn se Sistemi informacionit kontabl (SIK) nuk
duhet te jete vetem nj sistem raportimi tek organet tatimore, por t jet nj gur
themeli pr kontabilitetin e kostos dhe at menaxherial.

Nga vrojtimi n praktik i disa bizneseve n Shqipri mendoj se shum pak po

bhet pr zhvillimin e sistemit informacionit t kontabilitetit menaxherial. Koha
po tregon se me uljen e informalitetit n ekonomin shqiptare, drejtuesit e
kompanive po e kuptojn m shum se kur se menaxhimi i tyre krkon nj
vendimmarje t shpejt dhe efektive. Dhe q ti paraprihet ksaj vendimmarje pa
diskutim krkohet nj sistem informacioni t gzoj karakteristikat : i sakt, i
shpejt n koh, i agreguar dhe gjithprfshirs, me qllim q, SIK t kthehet n
nj avantazh konkurues pr kompanin.

Nj rndsi t madhe merr sot pr universitetet si prgatits t profilit t aktorve

t SIK si prodhues, dizenjues, auditues dhe prdorues t SIK rritja e cilsis s
msimdhnies, prdorimit t metodave bashkohore, ngritja e laboratorve si t
SIK, ashtu dhe t IT, prmirsimi i kurikulave dhe rritja e lidhjes me shqetsimet
e biznesit n Shqipri. Pr t zhvilluar nj studim prbn rndsi t veant
evidentimi i gjenezs s objektit q do t merret n vzhgim. Kontabiliteti, si
fush studimi me rndsi jetike ka patur nj ndikim thelbsor gjat gjith
rrjedhs s historis. Sidomos vitet e fundit kur globalizimi dhe teknologjia
prbjn nj sfid pr t ardhmen. Pikrisht, ktu e kemi prqndruar vmndjen
ton, tek fakti nse edukimi n kontabilitet duhet t prshtatet n kt mjedis kaq
t ndryshueshm apo jo. N baz t studimit q kam br ky ndryshim rezulton

169
 thelbsor, sepse si do profesion tjetr, apo si do deg tjetr studimi dhe
kontabiliteti ka nevoj q her pas her t azhornohet me informacion t ri me
qllim q t ruaj pozicionin e tij n treg.

Teknologjia ka br q kontabiliteti t mos jet ai q ka qen m par, gjithka

tani sht m e thjesht, disa thon se kushdo mund t mbaj kontabilitet n.q.s
zotron nj program kontabl. N kt pik fillon ndikimi i edukatorve kontabl.
Ata jan thelbsor pr ti br studentt t kuptojn vlerat e ktij profesioni,
gamn e gjr t fushave ku mund t specializohesh nse dikush zgjedh
kontabilitetin.

Nj gj duhet t jet e qart se operatori kontabl dhe kontabilisti ndryshojn

shum, operatorin realisht mund ta bj kushdo me pak informacion, kurse
profesionisti kontabl ka nevoj detyrimisht pr nj edukim kontabl i cili i jep
atij aftsi jo vetm interpretimi, por dhe analitike.

Nj problem tjetr n lidhje me edukimin kontabl ka t bj me praktikn.

Edukimi n universitete orientohet m shum drejt teoris dhe prej ktij fakti
studentt zakonisht e kan shum t vshtir prballjen me tregun e puns. Kjo
nuk do t thot q ne nuk vlersojm literaturn, por sikur kjo t isht integruar
m shum me praktikn, sikur auditoret t shndrroheshin n mnyr figurative n
nj mjedis pune, studentt do t kishin nj nivel prgatitje shum her m t
madhe n momentin e punsimit dhe nuk do ta ndjenin ndryshimin mes asaj
kan studiuar dhe praktiks. Kjo ndrthurje mes teoris dhe praktiks do t
bnte q msimdhnia t ishte m efektive dhe rrjedhimisht q e ardhmja t na
ofroj profesionist kontabl m t aft.

Rndsi t madhe merr sot n kushte e IHD n Shqipri prsosja e SIK duke marr
benchmarking nga prvoja e ktyre kompanive q operojn me suksese n tregjet
europiane dhe me gjer. Dhe padyshim ky benchmark nuk duhet t jet thjesht
nj kopjim i tyre , por t zbatohet n kushtet e zhvillimit tbizneseve n Shqipri.

Dhe padyshim q nga ky krkim doln disa probleme t SIK dhe rolit t tij n
Shqipri, s pari politika nxitese t qeveris pr zhvillimin e tij kishte nj ndikim
shum t pakt pr q mosthn aspak. S dyti, legjislacioni n Shqipri
megjithse ka filluar lvizur pak nga vendi duhet ti paraprij zhvillimit t
teknologjis informacionit n prgjithsi dhe atij t SIK n vecanti.

Qeveria me ann e politikave nxitse t financoj n formn e granteve dhe

kredive pa interes zhvillimin e IT, MIS dhe IT, n kompanit e reja sidomos SME-
t t cilat kan shum nevoj pr nj stimulim fillestar.

Kultura e organizaqs sot po ndryshon nga nj partikualarizm n nj kultur t

formalizuar, por m shum duhet t bhet pr kt qllim pr krijimin e nj
database pr punsimin, jo vetm nga organizatat shtetrore por edhe t agjensive
private t punsimit t specialistve t kontabilitetit, IT etj

170
 Shrirja e kompanive n gjith teritorin bn t domosdoshm nj zhvillim t shpejt
t SIK i cili n ato kompani q sht implementuar ka pasur rezultat si n postn
shqiptare, sistemin bankar i cili sht i detyrueshem n do koh, KESH, OSHEE,
OSSH etj.

Zhvillimi i teknologjis dhe informacionit sot bn t domosdoshm padiskutim

dhe nj auditim efektiv, rastet e fundit n Bankn e Shqiprise megjithse akoma
nuk kane dal rezultatet zyrtare t hetimit mendoj se jan shkelaj n mnyr
flagrante e parimeve e regullave t ruajtjes dhe dokumentimit t vlerave monetare
dhe materiale, nga njra an dhe mangsit e theksuara n fushn e auditimit nga
ana tjetr.

Auditimi jo veqm t jet jo veqm ekonomik e financiar por edhe auditim i

sistemit t menaxhimit, i performancs s vendimmarjes me ann e metodave
bashkkohore si balancscorcard etj

Sistemi informacionit kontabl n organet n strukturat e tatim-taksave, doganave,

rrit transparencn dhe si rezultat krijon kushte t barabarta dhe lufton konkurencn
e pandershme , pra ndikon n uljen e informalitetit. Pr shkak t egzistencs s
mekanizmave jo t ndershem t tregut, biznesmenet harxhojne nj pjes t mir t
kohs dhe t buxhetit e tyre pr t mbuluar konkurencn e pandershme, q fillon
nga mardhniet me doganat e taksat e deri tek koha e harxhuar pr marrjen e
informacionit t sakt n kohn e duhur

Strategjia High-tech duhet t realizoj prmirsimin e teknologjis dhe

novacioneve n bizneset shqiptare. Prdorimi i kapitalit human lidhur me
transferimin e teknologjis duhet t sjell avantazhe krahasuese prsa i prket t
mirave t krkim zhvillimit. Sa m e madhe t jet pesha q z aktiviteti krkimor
n vendet e zhvilluara, aq m shum do t zgjerohet prodhimi n vendet me kosto
t ulta i t mirave q krkojn shpenzime pr krkim dhe zhvillim. Pr suksesin e
ksaj strategjie nevojitet nj forc puntore e arsimuar dhe me nivel t lart
njohurish. Pr arritjen e sukseshme t novacioneve n teknologji sht shum e
rndsishme mbshtetja financiare nga shteti .

Mund t arrijm n prfundimin q mundsit pr suksesin e nj strategjie High-

tech pr Shqiprin jan t vogla. Kshtu Shqipris i mbetet vetm t ndjek
strategjin e Low- cost. Lidhur me strategjin Low-cost sht pr tu vleresuar
pozitivisht rritja e investimeve n dy vitet e fundit; ne investimet e huaja n lnd
t para dhe n sektorin e puns. Kto investime prbejn pr Shqiprin mundsin
e fitimit t avantazhit krahasues n kto industri.

. Pr Shqiprin, do t ishte e kshillueshme q pas vendosjes s nj stabiliteti

makroekonomik, n periudha atafmesme deri n atatgjata t provoj edhe nj here
mundsit pr prdorimin e strategjis High-tech Ktu sht pr tu theksuar q
prdorimi i nj strategjie Low-cost jep shum pak impulse pozitive. Pr kt arsye
Shqipria duhet t synoj edhe nj prmirsim t teknologjis, dhe bashk me t
dhe teknologjine e informacionit ku prfshihen dhe MIS dhe SIK

171
 Kshtu nse rriten shpenzimet pr krkim dhe zhvillim dhe sigurohen shrbimet
financiare pr qytetart, ather edhe infrastruktura do t prmirsohet. Prandaj pr
Shqiprin ka ende shanse q n nj periudhe t mevonshme, me ndjekjen e
strategjis High-tech, ajo t bhet nj vend i suksesshem.

5.2.2 . Konkluzionet teorike t studimit

Eksperienca n fushen e sistemit informacionit kontabl, eksperienca n procesin e
msimdhenies m ka krijuar mundsin t bj nj pun disa vjeare pr kt krkim i
cili sht realizuar n vijimsi. Sistemi informacionit kontabl sht nj disiplin
kryesisht e re, i cili akoma nuk sht prfshire gjeresisht n kurikulat universitare (aq sa
disa e ngatrojn vetm me pasqyrat financiare, ose me kontabilitetin financiar), ndrsa
studimin e ksaj disiplin un e kam filluar q n n vitin 1998 kur n KESH sha filloi
nj projekt pr studimin dhe implementimin e sistemi informacioni kontabl (q n fillim
barazohej me nj soft financiar). Gjat gjith periudhs q kam punuar si drejtues n
sektorin e kontabilitetit qysh nga viti 1995 n KESH sha kam qen i prirur drejt
prdorimit t softeteve t thjeshta financiare si Financa 3.12, Financa 4, Financa 5, si dhe
m von me programet Alpha, Alpha Platinium etj e nj periudh 10-15 vjeare,
prodhimtaria ime shkencore ka qen e fokusuar n dy disiplina kontabilitetit dhe sistemi
informcionit kontabl, pun e cila konkludohet n kt krkim disertacioni. Krkimi
shfrytzoi kombinimin e dhnave dytsore, q rrjedhin nga trajtimi i nj literature t gjer
me t dhnat parsore t mbledhura nga mostrat e targetuara pr kt krkim. Kontributi
teorik i ktij krkimi n disiplinn sistemit informacionit (SI) n prgjithsi, konsiston n
faktin se rezultatet e ktij punimi jan interesante pr nndisiplinn e sistemit
informacionit n menaxhim (MIS) dhe sistemit informacionit kontabl (SIK) si dhe
njohja me nj terminologji t re ashtu si sht sistemi informacionit t kontabilitetit
menaxherial (SIKM), m posht po sqarojm disa koncepte t reja, q jan prurje dhe do
t hyjn n fjalorin e t ardhmes.
S pari, togfjaleshi Sistem informacioni kontabl prve se sht folur shkarazi
n ndonj artikull ose cikl leksionesh pak sht shkruar dhe referuar n
universitetet shqiptare, n nj koh kur disa universitetet perndimore jo vetm e
trajtojn si lend t vecant, por n disa fakultete t ekonomis dhe biznesit ka
deparatment t sistemit informacionit t kontabilitetit.

Se dyti, Sistemi informacionit kontabl, n shum punime e krkime t

rndsishme sht trajtuar si nj avanatzh konkurues pr kompanit q e kan at
cilsor (referoju trajtimit t literaturs).

S treti, nisur nga roli i universiteteve si paraprijs pr t zgjidhur problemet q

shtron praktika del e domosdoshme q t trajtoj m thell aritjet aplikative sot n
teknologjin e informacionit ashtu si sht XBRL (eXtensible Business Reporting
Language). Padyshim se ky sistem informacioni kontabl modern sht nj hap i
rndsishm pr transparencn e informacionit pr t ulur n maksimum asimetrin
n informacion q sjell probleme shkatrimtare n jetn e biznesit n prgjithsi
dhe stres e pasiguri n jetn e punonjsve n veanti. Duke qen se taksonomia
sht nj teknik e veant e prshkrimit t fjalorit n fushn e financs dhe

172
 kontabilitetit roli i universitetit sht i rndsishm pr t punuar sbashku me ato
homologe n Europ e m gjer pr t qen bashkpunetor n prodhimin e
alfabetit t informacionit kontabl.

Se katrti, Pr t qen n rolin tyre si promotor i s res drejt s ardhmes

universitetet shqiptare, ashtu si ato homologe n bot duhet t lidhen m shum
me botn e biznesit pr t ndihmuar at pr problemet q shtron ekonomia
shqiptare pr t dal sa me shpejt nga ekonomia informale.(q t gjith e din dhe
t gjith nuk flasin pr informalitetin)

Se pesti, roli i SIK sht i rndsishm pr t luftuar korupsionin n shoqrin

shqiptare, e padyshim informatizimi i t gjitha ngjarjeve ekonomike n kompani,
nga njra an dhe krijimi i nj rrjeti mbarkombtar t regjistrit t t ardhurave
dhe shpenzimeve familjare do t oj n uljen maksimum t mashtrimit dhe
korupsionit.
S gjashti, rol t rndsishme n cilsin e sistemi t informacionit kontabl ashtu
si doli dhe nga rezultatet e krkimit, ka edhe cilsia e t dhnave si nj faktor
kritik i suksesit n menaxhimin e biznesit.

5.3. Rekomandime

5.3.1. Kontributet praktike t studimit

Ky krkim ka nj rol shum t rndsishm praktik pasi nj sistem informacioni
kontabl cilsor para s t ket kontribut teorik ka m shum kontribut praktik
pasi nisur dhe nga rndsia kryesore e kontabilitet si teori dhe praktik. do
problem q shtron praktika duhet t zgjidhet nga teoria, e cila sht n dispozicion
t zgjidhjes s problemeve t praktiks.

Kontributi praktik i krkimit lidhet me trsin e faktoreve q u moren n analiz

s bashku dhe n mnyr t veant nga njeri- tjetri dhe u pa rndsia q kishin n
rritjen e cilsis s informacionit kontabl.

Kompanit e epoks teknologjike duhet tu kushtojn m shum rndsi ktyre

faktorve, q ne i studjuam n kapitujt m lart nse ato do t dshironin t
bheshin konkurruese n kt treg kaq dinamik dhe njkohsisht, kaq modern
dhe virtual.

N vitet e fundit, n nj koh kur zhvillimi teknologjik po ecn me hapa galopant,

duhet t ket nj rritje t interesit midis kompanive, n lidhje me kultivimin e nj
kulture t organizats, q prfaqson t ren n ekonomi dhe n jetn e biznesit n
veanti. Shkaku i ksaj qndron n faktin q kompanit shqiptare dhe jo vetm,
duhet t kuptojn se sistemi informacionit kontabl ofron nj mnyr t re n
proesin e marrjes s vendimeve, n reduktimin e kostove dhe rritjen e t
ardhurave dhe s fundi, n rritjen e performancs s menaxhimit q reflektohet
edhe rritjen e performancs s organizats.

173
 Por, ky krkim vazhdon m tej me kontributet e tij praktike, duke u rekomanduar
ktyre kompanive se pr t pasur nj SIK cilsor duhet t motivij punonjsit q
merren me prodhimin, dizenjimin dhe auditimin e SIK-ut, me qllim q t rritet
knaqsia n pun dhe t mos kemi largime t punonjsve sepse sht e veshtir t
rikualifikosh nj tjetr pa eksperienc.

Prvec motivimit nj faktor i rndsishm sht edhe trajnimi gjat gjith jets i
punonjsve si nj domosdoshmri pr t pasur nj SIK cilsor pr ta pasur nj
avantazh konkurues n kompanit simotra.

Sistemi i nformacionit kontabl duhet t zbatohet nga t gjitha bizneset shqiptare.

Me zhvillimin e tregut dhe segmentimin e qart t kompanive, me shtimin e
konkurrencs, do t jet nj domosdoshmri njohja dhe implementimi, jo vetm
n kompanit e mdha, por edhe nga SME-t. Rasti i prdorimit t nj SIK cilsor n
sektorin e Hoteleri- Turizmit sht shume i rndsishm dhe performanca e tyre n
treg sot n Shqipri duket rasti i HotelMondialitetj.

5.3.2. Kontributet teorike t studimit

Ky studim jep orientime t vlefshme pr krkime t mtejshme. Krkues t tjer
mund t prfshijn n kto modele q ne kemi ndrtuar, llogaritjet metrike t
variablave pr t harmonizuar t dhnat cilsore me ato sasiore dhe pr t
identifikuar nj forc t matshme sasiore t ndikimit t do faktori n cilsin e
sitemit t informacionit kontabl. Gjithashtu, t inkurajoj krkuesit t aplikojn
gjetjet e ktij krkimi n sektor t tjer t shrbimeve t ekonomis shqiptare,
por jo vetm.

5.4. Kufizime t studimit

N studimin ton meqnse ne kemi prdorur t dhna cilsore, ishim t kufizuar n
prdorimin e metodave statistikore me variablat kategorik. T dhnat nuk ishin t
vazhdueshme dhe si rezultat sjell q ne nuk mund t bjm parashikime sasiore rreth
ndikimit apo ndryshimeve t variablave, n masat sasiore n modelet e ngritura, nga njra
an dhe nga ana tjetr, subjektivizmi n prgjigjet e t anketuarve krijon probleme n
model q deri diku kane ndikim sado te pakt n rezultatet e gjetura. Literatura nuk
mundson nj qasje egzakte se si t masim cilsin e sistemit t informacionit. Modeli
matematik baz pr matjen e cilsis s informacionit kontabl merr n konsiderat
prfitimet e informacionit kontabl dhe koston e prodhimit. Nj tjetr kufizim i ktij
studimi qndron n faktin e vet mostres s zgjedhur, e cila sado prfaqsuese t jet ka
mangsit e veta. Egzistenca e multikolinaritetit sado i vogl t jet mes variablave ndikon
prsri n rezultat.

174
Bibliografia
Abernethy, M.A.; Guthrie, C.H. (1994): An empirical assessment of theFit between
strategy and management information system design, Accounting and Finance, 34, 2,
49-66.
Abernethy, M.A.; Lillis, A.M. (1995): The impact of ManufacturingFlexibility on
Management Controls System Design, Accounting, Organizations and Society, 20, 4,
241-258.
Abernethy, M.A.; Vagnoni, (2004): Power, organization design and managerial
behaviour, Accounting, Organizations and Society, 29, 207-225.
Adam, Dennis A.; Nelson, R. Ryan; and Todd, Peter A. 1992. Perceived Usefulness, Ease
of Use, and Usage of Information Technology: A Replication, MIS Quarterly, Vol. 16,
No. 2, June, p. 227- 247.
Agarwal, Ritu and Karahanna, Elena. 2000. Time Flies When Youare Having Fun:
Cognitive Absorption and Beliefs about Information Technology Usage, MIS Quarterly,
Vol.24, No. 4, December, p. 665-694.
Agbejule, Adebayo. 2005. The Relationship Between Management and Accounting
Systems Perceived Environmental Uncertainty on Managerial Performance: A Research
Note. Accounting and Business Research, Vol.15, No.4, pp.295-305.
Ahmad Al-Hiyari, Mohammed Hamood Hamood AL-Mashregy, , Nik Kamariah Nik
Mat Jamal Mohammed Factors that Affect Accounting Information System
Implementation and Accounting Information Quality: A Survey in University Utara
Malaysia American Journal of Economics 2013, 3(1): 27-31
Al-Mashari, M. & Zairi, M. (2000) Supply-chain re-engineering using enterprise
resourceplanning (ERP) systems: an analysis of a SAP R/3 implementation
case.International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 30
(3/4),296313.
Alshurideh, Nicholson, Xiao The Effect of Previous Experience on Mobile Subscribers'
Repeat Purchase Behaviour European Journal of Social Sciences Vol.30 No.3 (2012), pp.
366-376
American Institute of Accountants. 1934. Audits of Corporate Accounts. New York, NY.
American Institute of Certified Public Accountants, Report of the Study Group on the
Objectives of Financial Statements. 1973. Objectives of Financial Statements. New
York, NY.
Anderson, E. W., dan Mittal. 2000. Strengthening the Satisfaction-Profit Chain.Journal
of Service Research, Nov (3): 170-120.
Arboleda I , Escobar M 2011, Behavioral Perspective Model:Conceptual Analysis and
Review Modelo de la perspectiva conductual:anlisis y revisin conceptual
Ary D, Jacobs L, Razavieh A, Sorensen CH 2009, Introduction to Research in
Education, pg 23-57
Asaro, P. M., (2000): Transforming society by transforming technology: the science and
politics of participatory design, Accounting Management and Information Technologies,
vol.10: 257-290. http://dx.doi.org/10.1016/S0959-8022(00)00004-7

175
 Asemi, A., Safari, A. & Zavareh, A. A. (2011) The role of management
informationsystem (MIS) and Decision support system (DSS) for managers
decisionmaking process. International Journal of Business and Management, 6 (7), 164
173.
Atkinson, A., Waterhouse, J. and Wells, R. (1997) A stakeholder approach to strategic
performance measurement. Sloan Management Review, 38(3), 25-38.
Atkinson, AA., RJ Banker, RS. Kaplan and SM. Young. 1995. Management
Accounting.Cliftts Englewood, New Jersey: Prrentice-Hall.
Azmi, Zul. 2003 Task Uncertainty influence on the relationship between Peculiar
Accounting and Management System Kiner mangerial. Thesis (unpublished-right),
Graduate Program UGM,
Badescu, M.; Garcs-Ayerbe, C., (2009):The impact of information technologies on
firm productivity: Empirical evidence from Spain, Technovation, vol. 29: 122-129.
http://dx.doi.org/10.1016/j.technovation.2013.07.005
Ballou, D. P. & Pazer, H. L. 1982, 'The Impact of Inspector Fallibility one the Inspection
Policy Serial Production System', Management Science, vol. 28, no. 4, pp. 387-399.
Ballou, D. P. & Pazer, H. L. 1987, 'Cost/quality Tradeoffs of Control procedures in
Information Systems', OMEGA: International Journal of Management Science, vol. 15,
no. 6, pp. 509-521.
Ballou, D. P. & Tayi, K. G. 1989, 'Methodology for Allocating Resources for Data
Quality enhancement', Communications of the ACM, vol. 32, no. 3, pp. 320-329.
Ballou, D. P., Belardo, S. & Klein, B. 1987, 'Implication of Data Quality for Spreadsheet
Analysis', DataBase, vol. 18, no. 3, pp. 13-19.
Banegas, J.; Myro, R. (2008): Impacto de las Tecnologas de la Informacin en la
Economa Espaola, Thomson Civitas, Navarra, Spain.
Banker, RD., Gordon, P. and Dhinu, Srinivasan. 2000. An Empirical Investigation of
anIncentive Plan That Includes nonfinancial Perforamnce sures.Account.Review, Vol.75,
No.1, pp.65-92.
Barua, A., Kriebel, C., Mukhopadhyay, T.: Information technology and business value:
an ... Process Modeland Notation, BPM offensive Berlin. 487504
(2011http://www.bpmb.de/ima-
Barua, A., Kriebel, C.H. & Mukhopadhyay, T. (1995), Information technologies and
business value: an analytic and empirical investigation, Information Systems Research,
6(1), pp3-23
Barua, A., Kriebel, C.H.; Mukhopadhyay, T., (1995):Information technology and
business value: An analytical and empirical investigation, IS Research, vol. 6, n. 1: 3-23.
Beijaard D., Meijer P., Verloop N.,Reconsidering research on teachers professional
identitReceived 1 May Teaching and Teacher Education 20 (2004) 107128;
Belkindas, Dinc, Ivanova (1999), A changing development landscape : globalization and
localization, by Shahid Yusuf. What went wrong with foreign advice in Ukraine?World
Bank
Berenson M Levine D., 1999, Basic Business Statistics: Concepts and Applications, 13/e

176
 Berger; Donald W. Benbow; Roger W.Ahmad K. Elshennawy; and H. Fred Walker The
Certified Quality Engineer Handbook, Second Edition editors Published by ASQ Quality
Press (2006)
Bezhani E., Zharkalli Z., 2014, Metoda e kerkimit hkencor, Maluka, Tiran.
Bharadwaj, A.S., (2000): A resource-based perspective on Information Technology
Capability and Firm Performance: An empirical Investigation, MIS Quarterly, vol. 24:
169-196.
Bharadwaj, A.S., Bharadwaj, S.G.; Konsynski, B.R., (1999): Information Technology
effects on Firm Performance as measured by Tobins q, Management Science, vol. 45,
n. 7: 1008-1024.
Binaj. A Book . Sistemet e Informacionit Kontabel, 2012 pg 9-19,2 99-352
Binaj.A, Kalemi,F Book kontabiliteti koncepte, metoda dhe perdorime 2005.pg 17-39
Birkett, W. P. 1986, 'Professional Specialisation in Accounting IV: Management
Accounting', Australian Accountant, p. 78.
Blackburn, R. & Rosen, B. 1993, 'Total Quality and Human Resource Management
lessons learnt from Baldrige Award-Winning Companies', AME, vol. 7, no. 3, pp. 49-66.
Blumberg B; Cooper D; Schindler P Business research methods Publisher: London :
McGraw-Hill, 2005.
Bodnar G, Hopwood W - 2012 Accounting Information Systemshttps://books. Google .al
/books?isbn=0132871
Bouwens, J. and Abernethy, MA. 2000. The Consequences of customization on
ManagementAccounting System Design. Accounting, Organization ,
Society, Vol.25,pp.221-241.
Bromwich, M. 1990. The Case for Strategic Management Accounting: The Role of
Accounting information for Strategy in competitive Markets. AOS .Vol. 15. pp.27-46.
Brooks D, Becker B, and . Marlatt J, "Computer Applications in Particular Industries:
Securities" appearing in Bigelow, "Computers & The Law", American Bar Association,
Section of Science and Technology, Third Edition 1981 at 250,-253.
Brynjolfsson, E.; HITT, L., (1996): Paradox lost? Firm level evidence on the returns to
information systems spending, Management Science, vol. 42, n. 4: 541-558.
Brynjolfsson, E.; HITT, L., (2003): Computing productivity: Firm-level evidence, The
Review of Economics and Statistics, vol.85,n.4:793-808.
http://dx.doi.org/10.1162/003465303772815736
Buckley, J. W., M. H. Buckley and H. Chiang. 1976. Research Methodology & Business
Decisions. National Association of Accountants.01.05,2013http://maaw.info/Article
Summaries/ArtSumBuckley76.htm
Cagle, K. (October 15, 2009). Regulatory Transparency and XBRL. OReilly
Broadcast.pg 76-90
CENTRAL COMPANIES DIRECTORY. Instituto Nacional de Estadstica (online).
http://www.ine.es/inebase/cgi/um?M=%2Ft37%2Fp201&O=inebase&N=&L= (October
2010).
Chang CH Butar F Weighting Methods in Survey Sampling SRS JSM 2012

177
 Chang, C.H., and Jevons Lee, C.W. (1992).Information acquisition as business strategy.
Southern Economic Journal; 58(3): 750-761.
Chang, R. 1993, When TQM Goes Nowhere',Training and Development, vol. 47, no.1,
pp. 22-31.
Chenhall, R.H. (2003): Management control systems design within itsorganizational
context: ndings from contingency-based research and directionsfor the future,
Accounting, Organizations and Society, 28, 2-3, 127-168.
Chenhall, R.H.; MORRIS, D. (1986): The impact of Structure, Environment,and
Interdependence on the Perceived Usefulness of Management AccountingSystems, The
Accounting Review, 61, 16-35.
Chong, V., Management Accounting Systems, Task Uncertainty and Managerial
Performance: A Research Note. Accounting Organization Society, Vol. 21, pp. 430-514,
1996.
Chong, VK and Kar Ming Chong. 1997. Strategic Choices, Environmental Uncertainty
andSBU Performance: A Note of the ntervening Role of Management
AccountingSystems. Accounting and Business Research, Vol. 27, No.4. pp.268-276.
Chong, VK. and Ian RC. Eggleton. 1996. Management Accounting Systems Design and
ItsInteraction with Task Uncertainty and Locus of Control on Managerial Performance.
Chong, VK., Ian RC. Eggleton and Michele Leong. 2001. The Impact of Market
Competition and Budgetary Participation on Performance and Job Satisfaction:
Evidencefrom The Australian Banking and Financial Services Sectors. The 2000 Asian-
Pacific Conference on International Accounting Issues, Beijing, China.
Collis J, Hussey R, (2003 Education reasearch, 21, pp 13-17
Collis, J. & Hussey, R. (2009) Business Research: A practical guide for undergraduate
and postgraduate students, 3rd edition, New York, Palgrave Macmillan
Considine, B., Parkes A., Olesen K., Speer D., & Lee, M. (2010). Accounting
Information System:Understanding Business Processes, 3rd Edition. Milton, Qld: John
Wiley & Sons Australia, Ltd
Cooper, Donald R. and Pamela S. chindler. Businese 2003. Research Methods. Eight
Edition,New York: McGraw-Hill Companies, Inc.
Corke P.I 1996 Visual Control ofRobots:High-Performance Visual ServoingCSIRO
Division of Manufacturing Technology, Australia.pg 151-169
CRAMM, S., (2008): Smaller IT Budget? Pursue Value Driven development, Harvard
Business Review, November 2008.
Cushing, B. E. 1974, 'A Mathematical Approach to the Analysis and Design of Internal
Control Systems', The Accounting Review, vol. 49, no. 1, pp. 24-41.
Czaja, R., & Blair, J. (2004). Designing surveys: A guide to decisions and procedures.
Pine Forge: Sage Publications.
Damanpour, F.; Gopalakrishnan, S. (2001): The dynamics of the adoption of product
and process innovations in organizations. Journal of Management Studies, vol. 38, n.1,
pp. 45-65. http://dx.doi.org/10.1111/1467-6486.00227
Darsono, Li. 2005. Examining Information Technology Acceptance by Individual
Professionals, Gajah Mada International Journal of Business, Vol. 7, No. 2, p. 155-178.

178
 Davenport, T. H. 1993, Process Innovation: Reengineering Work through Information
Technology, Harvard Business School Press, Boston, MA.
Davila, T., Foster, G. & Pearson, A. (2004).'Management Accounting SystemsAdoption
Decisions: Evidence andPerformance Implications from StartupCompanies,
Delone, W. H. and Mclean, E. R., Information Systems Success: the Quest of the
DeLone, W.H. and E.R. Mc Lean. 1992. Information System Success: The Quest for the
Dependent Variable Infomation System Research 3 (Marach).DeLone-McLean Model of
IS Success, Database for Advance in IS, Spring 2005,Volume 36. No. 2, p. 8-27.
Denscombe, M (2003)The Good Research Guide: For Small-Scale Social Research
Projects, 2nd edition. London: Open University Press.
Denzin. N. K. (1978). The research act: A theoretical introduction to sociological
methods. New York: McGraw-Hill. ... 275- 291.
Dewar, R. and Werbel, J. 1979. Universalistic and contingency Predictions of
EmployeeSatisfaction and Conflict. Administrative Science Quarterly, pp. 313-327.
Dhamo S. Book Kontabiliteti Financiar 2010, pg 23-49
Diamond J., and Khemani P., OECD Journal On Budgeting Volume 5 No. 3 2006
Introducing Financial Management Information Systems in Developing Countries pp 97-
137
DIBRELL, C.; DAVIS, P.S.; CRAIG, J., (2008): Fueling innovation through
Information Technology in SMEs, Journal of Small Business Management, vol. 46, n. 2:
203-218. http://dx.doi.org/10.1111/j.1540-627X.2008.00240.x
Dillman, D. Mail and internet surveys. The tailored design method. 2Ndedition. New
York, JohnWiley and Sons Inc., 2008.
Dohrenwend, B.S., J. Colombotos and B.P. Dohrenwend (1968), 'Social Distance and
Interview Effects', Public
Donaldson L., 2001 The Contingency Theory of Organizations, SAGE Publications
DOS SANTOS, B.; PEFFERS, K., (1995): Rewards to investors in innovative
information technology applications-First movers and early followers in ATMs,
Organization Science, vol. 6, n. 3: 241-259. http://dx.doi.org/10.1287/orsc.6.3.241
Dowling, G. R. and Uncles, M. (1997), "Do customer loyalty programs really work?",
SloanManagement Review, Vol.38, No.4, pp. 71-82.
Dozier, K.; Chang, D., (2006): The effect of company size on the productivity impact of
Information Technology Investments, Journal of Information Technology Theory and
Application, vol. 8, n. 1: 33-47.
El Louadi,M.(1998):The relationship among organisation structure,
informationtechnology and information processing in small Canadian firms, Canadian
Journal ofAdministrative Science, vol. 15, n. 2: 99-180.
Faisal. 2006. Analyses Effect of Intensity of Competition and contextual variables on the
use of Information Systems MANAGEMENT Accounting and Business units Per-
Formance with Partial Least Square Approach. Accounting national Symposium IX
Farewell, S. & Pinsker, R. 2005. XBRL and Financial Information Assurance
Services.The CPA Journal. Retrieved April 13, 2009, pg 34-72

179
 FisherC., 2007, Reasearching Writing a Disertations for Business Students (2nd) Edn.
Harlow:Financial Times Prenteice Hall,
Flanagan, J. C. (1954).The critical incident technique. The Psychological Bulletin,
51(4),327-358.
Ford, M. E., & Nichols, C. W. (1987). A taxonomy of human goals and some possible
applications.In M. E. Ford & D. H. Ford (Eds.), Humans as self-constructing living
systems: Putting the framework to work (pp. 289-311). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum
Associates Inc
Fornell, C. and Larcker, D. (1981), Evaluating structural equation models with
unobservable variables and measurement error , Journal of Marketing Research, Vol.
18, No.2, pp. 39-50.
Fornell, C. Issues in the application of covariance structure analysis: A comment, Journal
of Consumer Research, 9, 4, 1983, pp. 443-448
Fraser, L. M. & Ormiston, A. (2001), Understanding Financial Statements, 6th Edition,
Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
Fred Nichols Kerlinger 1979, Behavioral research: a conceptual approach
Gallivan, M.; Srite, M., (2005), Information Technology and culture: Identifying
fragmentary and holistic perspectives of culture, Information and Organization, vol. 15:
295-338.
Georg Erber & Harald Hagemann: "The New Economy in a Growth Crisis" ISBN 0-415-
33608-2
Georghiou L, and Rossner.D 2000, evoluting technology programs tools and methods
Research policy , 29, 657-678
Gibson, C. H. (2011). Financial Statement Analysis, 12 th Edition. Norwalk, Connecticut:
SouthWestern Cengage Learning,
Gitman, L. J. & Zutter, C. J. (2012). Principle of Managerial Finance, 13 th Edition.
Boston: Prentice Hall Pearson Education.
Gliner, J. A. (1994). Reviewing qualitative research: Proposed criteria for fairness and
rigor. The Occupational Therapy Journal of Research 14(2): 7890
Goodhart Ch, Huang H, A Simple Model of an International Lender of Last Resort,
Issues 2000-2075 , fq 25-76
Gordon, L.; Miller, D.A. (1976): Contingency Framework for the Designof Accounting
Information Systems; Accounting, Organizations and Society, 1,1, 59-69.
Gordon, LA. and Narayan, VK. 1984. Management Accounting Systems, Perceived
Environ-Mental Uncertainty and Organizational Structure: An Empirical
Investigation.Accounting, Organization and Society, Vol.9, pp.33-47.
Gordon, Robert J. (2000), "Interpreting the 'One Big Wave' in U.S. Long-term
Productivity Growth," Productivity, Technology and Economic Growth, v. 1.
Gordon.R. (2000), "Does the 'New Economy' Measure up to the Great Inventions of the
Past?," The Journal of Economic Perspectives, v. 14, pp. 4974.
GrigoryanA , On the way of the "New economy": conceptions of Russias innovational
evolution / The State and The Society. . International conference, Moscow, 2005, p.
82-85.

180
 Groomer, S. M. and U. S. Murthy. 1989. Continuous auditing of database applications:
An embedded audit module approach. Journal of Information Systems, 3 (2): pp 53-69.
GUL, F.A. (1991): The effects of MAS andEnvironmental Uncertainty on Small
Business Managers Performance,Accounting and Business Research, 22, 85, 57-61.
Gul, F.A.; Chia, Y.M. (1994): The effects of management accounting systems,
perceived environmental uncertainty and decentralization on managerialperformance: A
test of three way interaction, Accounting, Organizations andSociety, 19, 4/5, 413-426.
Gummesson, E. (1999), Total Relationship Marketing: Rethinking marketing
managementfrom 4ps to 30Rs, Butterworth-Heinemann, Oxford.
Hair, J. F., dkk. 2010. Multivariate Data Analysis-A Global Perspective, SeventhEdition.
Pearson: New Jersey
Hall, J. A. 1998, Accounting information Systems, 2nd edn, South-Western College. pp,
13-57
Hall, James A.. (2001). Accounting Information System. 3rd Edition. Canada : South-
Western, a division of Thompson Learning
Hamlen, S. S. 1980, 'A Chance-constrained Mixed Integer Programming Model
forInternal Control Design', The Accounting Review, vol. 55, no. 4, pp. 578-593.
Handayani, B. D. (2011). Affecting Factors on the Use of Accounting Information for
Small and Medium Enterprises (SMEs). (Accounting Scientific Journals), Vol. 11, No. 1,
50-67.
Hasan, Bassam. 2006. Effectiveness of Computer Training: The Role of Multilevel
Keyakinan-diriatas komputer, Journal of Organization and End User Computing, Vol. 18,
No. 1, p. 50-68.
Hasan, Bassam. 2007. Examining the Effect of Computer Self-Efficacy and System
Complexity onTechnology Acceptance, Information Resources Management Journal,
Vol. 20, , p. 76-88.
Hien Nam Le 2006 A Transaction Processing System For Supporting Mobile
Collaborative Works Doctoral Thesis 2006 02.1.2014http://www.idi.ntnu.no/ grupper/su
/publ/phd/hien-thesis-.pdf pp 35-49
Hoda.H , Matja.L Factors of critical success in Destination marketing-Albania.Journal of
studies on economics & society. Vol.1. No1/2010
Hoda.H, Hoda N, Mamo.J Accounting profession and stress..Konferenca 4te Economic
policy and EU integration.April,20-21 2012 ISBN 978-99956-81-8-7-6
Hoda.H, Hoda N, Mamo.J Role of technology in accounting. The case of Albania.Journal
of studies on economics&societyVol.3. No1/2012(co-autor)
Hoda.H.;Hoxha E 2010; Book Parimet e kontabilitetit faqe 3-38
Hoffman Ch , 1990 Extensible Biznes Raportimi Gjuhs ( XBRL) pg 12-69
HOFSTEDE, G. (2001): Cultures Consequences: Comparing Values, Behaviors,
Institutions, and Organizations across Nations, 2nd Edition. Thousand Oaks, CA: Sage
Publications.
Hofstede, Geert. 1991. Culture and Organizations: Software of the Mind, McGraw-Hill
International (UK) Limited, London.

181
 Hongjiang Xu - Data quality issues for AIS implementation: Systems, stakeholders, and
organizational factors , Journal of Technology Research , 2009
Hoti.I, Aliaj.A, Hoda. H Basel II, IRFS Stress testing and risk exposure impakt of
banking.. Albania.Journal of studies on economics & society. Vol.2. No1/2010 (co-autor)
Hoti.I. Fjalor Anglisht-Italisht-Shqip Enciklopedik per Banken, Biznesin, Bursen
Ekonomine. 2014 pg 16-44
Hovers E, Brau D 2009, Interdisciplinary Approaches to the Oldowan pg 123-133
Huang, C.J.; Liu, C.J. (2005): Exploration for the relationship between Innovation, IT
andPerformance,JournalofIntellectualCapital,vol.6,n.2:237-
252.http://dx.doi.org/10.1108/14691 9305 10592825
Huang, H.-T., Lee, Y. W. & Wang, R. Y. 1999, Quality Information and
Knowledge,Prentice Hall, New Jersey.
Humphrey J, Schmalleger F 2011, Deviant Behavior pp 45-57
Igbaria, M; Guimaraes, Tor; and Gordon B. 1995. Testing the Determinants
ofMicrocomputer Usage via a Structural Equation Model, Journal of Management
Information Systems, Spring 1995, Vol. 11, No. 4, p. 87-114.
Igbaria, Magid; Parasuraman, Saroj; and Baroudi, Jack J. 1996. A motivational model of
microcomputer usage, Journal of MIS; Vol. 13, No. 1, r, p. 127-143.
Igbaria, Magid; Zinatelli, Nancy; Cregg, Paul; and Cavaye, Angele L.M. 1997. Personal
Computing Acceptance Factors in Small Firms: A Structural Equation Model, MIS
Quarterly, September, Vol. 21, No. 3, p. 279-302.
Ikhsan, Arfan. 2006. Effect of Market Competition Intensity Unit for Corporate
Performance: MANAGEMENT Accounting Information Systems as an intervening
variable. Journal of Business and Accounting,Vol. 8, No. 2 pp.151-171.
Iselin, ER 1988. The Effect of Information Load on Decision and Information
DiversityQuality in the Structured Decision Task. Accounting, Organization and
Society ,13 (2). pp.147-164.
Ismail, N. A. & King, M. (2005). "FirmPerformance and AIS Alignment inMalaysian
SMEs," International Journal ofAccounting Information Systems 6, 241-259.
Ismail, N.A. and King, M. (2006). The Alignment of Accounting and information
Systems in SMEs in Malaysia, Journal of Global Information Technology Management,
9(3), p. 24-42.
Ismail, N.A. and King, M. (2007). Factors Influencing The Alignment of Accounting
Information Systems in Small and Medium Sized Malaysian Manufacturing Firms,
Journal of Information Systems and Small Business, 1(1/2), p. 1-19.
Ives, B. & Olson, M. 1984, 'User Involvement and MIS Success: A Review ofResearch',
Management Science, vol. 30, no. 5, pp. 586-603.
Ives, B., et al., The Measurement of User Information Satisfaction. Communications of
the ACM, Vol. 26, No. 10, pp. 785-793, 1983.
Ives, B., Olson, M. H. & Baroudi, J. J. 1983, 'The Measurement of User
InformationSatisfaction', Communications of the ACM, vol. 26, no. 10, pp. 785-793.
Izushi, H. (2003):Impact of the length of relationships upon the use of Research
Institutes by SME, Research Policy, vol. 32, n. 5: 771-788. PII:S0048-7333(02)00085-9

182
 Jackson, H. E. (2004). Accounting and Finance. New York: Foundation Press
Jahoda, 1962 Development of scotish childrens ieads and attitudes abautother countries
Journal reaserach.
Jiambalvo, J. and Pratt, J. 1982. Task Complexity and Leadership Effectiveness in
CPAFirms. The Accounting Review , Vol.57, No.4.
Johnson, G. & Scholes, K. 1999, Exploring Corporate Strategy, 5th edn, PrenticeHall
Europe.
Johnson, J. R., Leitch, R. A. & Neter, J. 1981, 'Characteristics of Errors in Accounts
Receivable and Inventory Audits', The Accounting Review, vol. 56, no. 2, pp. 270- 293.
Johnson, J. R., Leitch, R. A. & Neter, J. 1981, 'Characteristics of Errors in
AccountsReceivable and Inventory Audits', The Accounting Review, vol. 56, no. 2, pp.
270-293
Johnson, R. J. 1993, TQM: Quality Training Practices, ASQC Press, Milwaukee, WI.
Johnson, R. J. 1993, TQM: Quality Training Practices, ASQC Press, Milwaukee,WI.
Jones, G. R. & George, J. M. (2011). Contemporary Management, 7 th Edition. Boston:
McGraw-Hill Higher Education
Jones, J. W. & McLeod, R. 1986, 'The Structure of Executive Information Systems:An
Exploratory Analysis', Decision Sciences, vol. 17, pp. 220-249.
Jones, K. H., Price, J.B., Werner, M. L., & Doran, M. S. (1996). Introduction to Financial
Accounting: A User Perspective. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
Juran, J. M. 1979, Quality Control Handbook, 3rd edn, McGraw Hill, New York.Kahn,
B. K., Strong, D. M. & Wang, R. Y. 2002, 'Information Quality Benchmarks:Product and
Service Performance', Communications of the ACM, vol. 45, no. 4ve.
Kaplan, D., Krishnan, R., Padman, R. & Peters, J.1998, 'Assessing Data Quality in
Accounting Information Systems',Communications of the ACM, vol. 41, no. 2, pp. 72-78.
Kettinger,W., Grover, V., Guha, S. &Segars, A. H. 1994. Strategic information systems
revisited: A study in sustainability and performance. MIS Quarterly, 18, 31-55.
Khandawalla, P. 1972. The Effect of diffrent Types of Competition on the Use of
Manage-ment Control. Journal of Accounting Research . pp.275-285.
Klaus Moser 2007, Mass Customization Strategies: Development of a Competence-
based Framework for Identifying Different Mass Customization Strategies
Klein, B. D. 1998, 'Data Quality in the Practice of Consumer Product
Management:Evidence From the Field', Data Quality, vol. 4, no. 1.pp 22-45
Koram Y, Robotics for engineers, MccGraw Hill Book Compan 2003 pp 2-25
Krishnamoorthy C.;. Rajeev S 1996 Artificial Intelligence and Expert Systems for
Engineers CRC Press, CRC Press LLC 02,04.2013 http://www.ru.lv/~peter/
zinatne/ebooks/ Artificial.Intelligence.and.Expert.Systems.for.Engineers.pdf
Kroeber, A.L., Kluckhohn, C. (1952). Culture A critical review of concepts and
definitions;
Kumar 2008; Denscombe 2007; Gillham 2000; Gerring 2007; Woodside 2010 Find out
more from UK Essays here: http://www.ukessays.com/essays/marketing/analysis-of-
indian-and-uk-retail-market-marketing-essay.php#ixzz3PBBFyMVS

183
 Kumar, R. (2005) Research Methodology: A Step-by-Step Guide for Beginners 2nd
London:Sage
Kume. V,. 2002. Menaxhimi strategjik.pg 30-89
Kurniawati, E. P. & Hermawan, F. E. P. (2012). Accounting for small and medium
enterprises (SMEs). The Journal Contemporary Management Research (Centre for
Contemporary Management Research, Bharathidasan Institute of Management), Special
Issue 2012, 13-22.
Laiho, J. & Lynn, P. (1999) Separating out the stages of the survey participation process.
Paper presented to the International Conference on Survey Nonresponse, Portland,
Oregon.
Langfield-Smith, K. (1997): Management Control Systems and Strategy: A critical
Review, Accounting, Organizations and Society, 22, 2, 207-232.
Larsen, E., Lomi, A., (2002):Representing change: a system model of organisational
inertia and capabilities as dynamic accumulation processes, Simulation Modelling:
Practice and theory, vol. 10, n.5-7: 271-296. PII: S15 6 9-1 9 0X(0 2 )0 00 8 5- 0
Lati.L, Naco M. Book Kontabiliteti drejtimit 2010 pg 3-54.
Lati.LRoli I Informacionit Kontabl Pr Rritjen E Konkurrueshmris Konferencen
Kombetare te KKK_19.11.2012.pg 67-90
Lee S , Questionnaire Administration: Effects by Mode on Data Quality and Accuracy in
Psychological Research EPY 8223 Summer Term 2009. 22.04.2014,
http://stewartlee.org/Survey%20Questionaires%20Paper%20-%20Stewart%20Lee.pdf
Leedy, P. D. and Ormrod, J. E. (2005) Practical Research: Planning and Design (8th edn).
onInequalities,http://www.statistics.gov.uk/ downloads/theme_compendia /fosi2004
/Social Inequalities_summary.pdf 2014.
Leuz Ch; Nanda D ;. Wysocki P 2003 . Earnings management and investor protection:
an internationa1 comparison.. An International Comparison, Journal of Financial
Economics, 69(3): pp.243- 266 ,
Leuz Ch; Nanda D ;. Wysocki P 2007 . Earnings management and investor protection:
an internationa1 comparison.. An International Comparison, Journal of Financial
Economics, pg 505527
LI, M., YE, L.R., (1999):Information technology and firm performance: Linking with
environmental, strategic and managerial contexts, Information and Management, vol.
35, n. 1: 43-51. PII: S-0378-7206(98)00075-5
Lohr, S. L. (2009), Sampling: Design and Analysis, second edition. Brooks/Cole,
Cengage Learning, Boston, MA
LPEZ SNCHEZ, J.I., (2004). Pueden las Tecnologas de la informacin mejorar la
productividad?, Universia Business Review, January-March: 82-95.
Luthans, Fred. 1998. Organizational Behavior. Eight Edition: Irwin McGrawHill.Linn,
TA 1994. Learning from the Competition, Journal of Accountancy . February, pp.43-46.
Madnick, S. E. 1992, 'The Challenge to be Part of the Solution Instead of Being
theProblem', in the Second Annual Workshop Information Technology & Systems,
eds.V. C. Storey & A. B. Whinston, Dallas, TX, pp. 1-9.

184
 Malciu L.,1998 Cererea i oferta de informaii contabile, Editura Economic, Bucureti,
pp 43-87
Manirath Wongsim (2013), Journal of Southeast Asian Research, DOI: 503638. IBIMA
Publishing Journal of Southeast Asian Researchhttp://www.Ibima publishing.com /
journals/JSAR/jsar.htmlArticle ID 503638, 14 pages
Manirath Wongsim and Jing Gao Exploring Information Quality in Accounting
Information Systems Vol. 2011 03.03.2013 http://www .ibimapublishing .com/
journals/CIBIMA/cibima.html
Mardiyah, Aida Ainul and Gudono. 2001. Effect of Environmental Uncertainty and
Decentralization characteristic Against Management accounting systems. Rise Journal of
Accounting Indonesia 4 (1). pp.1-30.
Markus, M. L. and Pfeffer, J., Power, and the Design and Implementation of Accounting
and Controlling Systems. Accounting, Organization and Society, Vol. 8, No. 2-3, pp.
205-218, 1983.
MAROTO J. A., (2008): Las PYME espaolas con forma societaria, Ministerio de
Industria, Turismo y Comercio, Madrid.
Marriot, N., and Marriot, P. (2000). Professional accountants and the development of a
management accounting service for the small firm: Barriers and possibilities.
Management Accounting Research; 11: 475-492.
Maudlin, E.G., and L.V. Ruchala. 1999. Towards a meta-theory of accounting
information systems. Accounting, Organizations and Society 24 (May): 317-331.
MCGRATH, K. (2006): Affection not affliction: The role of emotions in information
systems and organizational change, Information and Organization vol. 16: 277-303.
http://dx.doi.org/10.1016/j.infoandorg.2006.09.001
McGraw-Hill Concise Encyclopedia of Engineering. 2002 by The McGraw-Hill
Companies, Inc.02.02.2014 http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Computer-
based+systems
McLeod, Raymond. 1996. Management Information System, Simon & Schuster (Asia)
Pte, LTd. Ndubisi, Nelson Oly; Gupta, Omprakash K.; and Ndubisi, Gibson C. 2005. The
Moguls' Model ofComputing: Integrating the Moderating Impact of Users' Persona into
the TechnologyAcceptance Model, Journal of Global Information Technology
Management, Vol. 8, No. 1, p.27-47.
McMahon, Richard G.P. (2001a). Business growth and performance and financial
reporting practices of Australian manufacturing SMEs, Journal of SBM, 39(2), p. 152-
164.
McMahon, Richard G.P. (2001b). Growth and performance of manufacturing SMEs: The
influence of financial management characteristics, ISBJ, 19(3), p. 10-28.
McMahon, Richard G.P. and Davies, L.G. (1994). Financial reporting and analysis
practices in small enterprises: Their association with growth rate and financial
performance, Journal of Small Business Management, 32(1), p. 9-17.
Mema.F,Hoda.H,Tabaku.J Economik education in Albania and labour Market challenges.
Rducation and economic development 2006

185
 Menachemi, N., Burkhardt, J., Schewchuk, R., Burke, D.; Brooks, R.G. (2006): Hospital
Information Technology and positive financial performance: a different approach to
finding ROI, Journal of Healthcare Management, vol. 51, n. 1: 40-59.
Mia L and Brian Clarke. 1999. Market Competition, Management and Accounting
SystemsBusiness Unit Performance. Management Accounting Research , Vol.10. pp.137-
158.
Michael Quinn Patton M., 2002. Qualitative Research & Evaluation Methode SAGE
Publications,
MILANS, P., (2007), Propuesta de una definicin de PYME con fines contables,
CISS Tcnica Contable, vol. 59, n 694: 31-39.
Miles, B. and Huberman, A. M. (1994), Qualitative Data Analysis: An
ExpandedSourcebook, 2nd ed., Sage Publications, Thousand Oaks, California.
Miles, R.E.; Snow, C.C. (1978): Organizational Strategy, Structure, and Process;
McGraw-Hill Book Company, New York.
Mittman, B , Northwestern University (Evanston, Ill.). Steel Resource Center, J. L.
Kellogg Graduate School of Management. Center for Technology in Management 1988
Compute pg 1-40
Mitchell, F., Reid, G., and Smith, J. (2000). Information system development in the small
firm: The use of management accounting. CIMA Publishing. Mohd Harif, M.A. and
Osman, H. (2008). The Financial Management Practices in Small and Medium
Enterprises (SMEs): An In-depth Study Among SMEs in Kedah, a paper presented at
Annual International Conference on Public Policy and Management.
Montgomery, Margot J. (1993). Document supply in a changing world. Interlending and
Document Supply, 21(4), 24-29.
Muent H., (2000) Localised cooperation between small firms in the socio-economic
trasition process in Poland twon cases from the Poznan region, in JJ Paeysek et al.73-78
Myftaraj E.,2014 .Doktrature Sinergjia q krijohet nga ndrveprimi i marketingut t
marrdhnieve me marketingun n internet. Rasti i industris bankare shqiptare
NARANJO-GIL, D., (2004): The Role of Sophisticated Accounting System in Strategy
Management, The International Journal of Digital Accounting Research, vol. 4, n. 8:
125-144.
Nicolau, A.I., Bhattacharya, S., (2006): Organizational performance effects of ERP
systems usage: The impact of post implementation change, International Journal of
Accounting Information Systems, vol.7, n1: 18-35.
http://dx.doi.org/10.1016/j.accinf.2005.12.002
Nieto, M.J., Fernandez, Z., (2006): The role of information technology in business
strategy of small and medium enterprises, Journal of International Entrepreneurs, vol.3:
251-262.
Nizarudin, Abu. 2006.Effect of customization strategy for Corporate Performance
Distinctive Usage through MANAGEMENT Accounting Information System
Characteristically Broad cope and aggregation. Accounting national Symposium IX.

186
 Nurnaluri, Srithi. 2005. Task uncertainty and Cultural Organization as a moderating
variable on the relationship between the use of Managerial Accounting Information with
Kiner. Thesis (unpublished), Graduate Program UGM
OCDE: Perspectives conomiques de lOCDE: "Quels sont les facteurs qui sous-tendent
la croissance dans les diffrents pays de l OCDE?" June n. 67 vol. 2000-1.
Otley, D. Performance management: A framework for management control systems
research, Management Accounting Research, 10(4), 363-382, 1999.
Otley, D. The contingency theory of management accounting: Achievement and
prognosis, Accounting, Organizations and Society, 5(4), 413-428, 1980.
Paradice, D. B. & Fuerst, W. L. 1991, 'An MIS Data Quality Methodology Based on
Optimal Error Detection', Journal of Information Systems, vol. 5, no. 1, pp. 19-48.
Prez Estbanez, R., Urqua Grande, E., Muoz Colomina, C.I. (2010): Information
Technology implementation for continuous improvement: Empirical evidence in Spanish
SMEs. International Journal of Accounting and Information Management, vol. 18, n.1:
39-57. http://dx.doi.org/10.1108/18347641011023270
Peter L. T. Pirolli2007 Book Information Foraging Theory:Adaptive Interaction with
Information
Porter, M.E. (1985): Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior
Performance, The Free Press, New York
Porter, ME 1980. How Competitive Forces Shape Strategy. Harvard Business
Review .March / April. pp.137-145.
Powell, T.C., Dent-Micallef, A., (1997):Information Technology as Competitive
Advantage: The role of human, business and technology resources, Strategic
Management Journal, vol. 18, n.5: 375-405.
Rabinow, Paul and William Sullivan. 1979. Interpretive Social Science: A Reader.
Univ. California Press.
Rai, A., Patnayakuni, R.; Patnayakuni, N., (1996):Refocusing where and how IT value is
realized: An empirical investigation, Omega International Journal of Management
Science, vol. 24, n. 4: 399-412.
Randall E. Schumacker, Richard G. Lomax, 2012, A Beginner's Guide to Structural
Equation Modeling: Third Edition, Published in 2010. Routledge is an imprint of Taylor
& Francis
Ravichandran, T.; Lertwongsatien, C., (2005): Effect of Information Systems, Resources
and Capabilities on Firm Performance: A resource based perspective, Journal of
Management Information Systems, vol. 21: 237-276....
Redman, T. C. (1998). "The Impact of PoorData Quality on the Typical
Enterprise,"Commun. ACM 41, 79-82.
Redman, T. C. (2008). Data Driven:Profiting from Your Most ImportantBusiness Asset.
Redman, T. C. 1998, 'The Impact of Poor Data Quality on the Typical Enterprise',
Communications of the ACM, vol. 41, no. 2.
Riyanto, Bambang. 2003. An Examination of the Impact of the Fit Between
StrategicUncertainty and Management Accounting Systems on Financial
Performance.Rise Jurnal Akuntansi Indonesia , vol.6, No.3, September, pp.288-303.

187
 Riyanto, Bambang. Isu1999. Identification of Accounting Research MANAGEMENT:
Contingency Approach. media Accounting, No.34 / Th.VI April.
Rolfe, AJ 1992. Profitability, Reporting Techniques Information Bridge the Gap. The
Journalof Business Strategy. pp.32-37.
Rom, A. & Rohde, C. (2007). ManagementAccounting and Integrated
InformationSystems: A Literature Review, InternationalJournal of Accounting
Information Systems8, 40-68.
Romney MB, Steinbart PJ (2009)'Accounting information systems.(PeasonPrentice Hall)
pg, 324-356
Romney, M. B. & Steinbart P. J. (2012). Accounting Information Systems, 12 th Edition.
Boston: Prentice Hall.
Romney, M. B. & Steinbart, P.J. (2009).'Accounting Information
Systems,'(PeasonPrentice Hall).
Ruseti,B ;Sevrani.K., 2005, Book Sistemet e Informacionit ne menaxhim. pg 68-90
Russell S and Norvig P 1995 Artificial IntelligenceA Modern Approach pp 3-31,841-853
Salan, Y. & Flores, K. (2001). "InformationQuality: Meeting the Needs of
theConsumer," International Journal ofInformation Management 21, 21-37.
Salan, Y. & Flores, K. (2001). "InformationQuality: Meeting the Needs of
theConsumer," International Journal ofInformation Management 21, 21-37.
Santamara, L., Nez, M., Gago, S., (2010): The role played by interdependences in
ERP implementations: an empirical analysis of critical factors that minimize elapsed
time, Information & Management, http://dx.doi.org/10.1016/j.im.2009.10.004.
Santhanam, R.; Hartono, E. (2003): Issues in linking Information Technology capability
to firm performance, MIS Quaterly, vol. 27, n.1: 125-153.
Scapens, R.; Jazayeri, M.; Scapens, J. (1998), SAP: integrated Information Systems and
the implications for MA Management Accounting Research, Vol. 76, n. 8: 46-48.
SCAPENS, R.W.; JAZAYERI, M. (2003): ERP Systems and Management Accounting
change: Opportunities or Impacts? A research note, European Accounting Review,
Vol.12, n.1: 201-233. http://dx.doi.org/10.1080/0963818031000087907
Sekaran, U. (2000) Research Methods for Business: A skill-building approach, 3rd
edition. New York:
Sellers TH., Doctoral Multivariate Analysis of Prognostic Factors for Survival Following
Doxorubicin-eluting Bead Transarterial Chemoembolization for Hepatocellular
CarcinomaPublication Date 2013University/Publisher Emory University
Shelly B, Cashman J and Vermaat E ; 1999 Discavering compjuters , Course complete.

Silverman D.,1997 Qualitative Research, pp 37-79

SimkinM, Bagranoff N, Norman C, 2005 Core Concepts of Accounting Information
Systems, 9th Edition., Copyright 2000-2015 by John Wiley & Sons, Inc pp 33-79
Simons, R. 1987. Accounting Control Systems and Business Strategy: An Empirical
Analysis.Accounting, Organization and Society , Vol.12, No.4, pp.357-374.
Smaling, A. (1987). Methodological objectivity and qualitative research. Doctoral
dissertation. Lisse, The Netherlands: Swets & Zeitlinger.

188
 Sofyan,Yamin. 2009. SPSS Complete with Statistical Analysis Techniques Software
SPSS, Salemba Infotek, Jakarta.
Stair R,Reynolds G Principles of Information Systems 2002 pg 122-142
Stratton, W. O. 1981, 'Accounting Systems: The Reliability Approach to InternalControl
Evaluation', Decision Sciences, vol. 12, no. 1, pp. 51-67.
Strong, D. M., Lee, Y. W. & Wang, R. Y. 1997, 'Data Quality in
Context',Communications of the ACM, vol. 40, no. 5, pp. 103-110.
Supardiyono, YP. 1999. Effect of Environmental Uncertainty and Chart of Organization
Effectiveness of the Management Accounting Managerial System in improving Kiner.
Thesis (unpublished), Graduate Program UGM,
Susanto, Y. Kurnia and Gudono. 2007. Effect of Market Competition Intensity
humanitarian against the relationship between the use of Accounting and Information
Management System Kiner Job Satisfaction and Business Unit. Journal of Business and
Accounting, Vol. 9, No. 3, pp.177-198.
Susanto, Y. Kurnia. 2008. Influence of the Relationship Between Uncertainty Task
Management Information System and Managerial Accounting Kiner. Journal of
Accounting and Business, Vol. 8, No. 1, pp.15-24
Tam, K. Y. (1998): The Impact of Information Technology Investments on Firm
Performance and Evaluation: Evidence from Newly Industrialized Economies,
Information System Research, vol. 9, n. 1: 85-98.
Tanabe, K.; Watanbe, C. (2005):Sources of small and medium enterprises excellent
business performance in a service oriented economy, Journal of Services Research, vol.
5, n. 1: 5-20.
Turban, E. & Aronson, J. E. (2001). Decision Support Systems and Intelligent Systems,
6th Edition. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
Unit and priciple robotics, BotimiGootheart-Willcox.Co.,Inc (2013) pp 23-47
Van De Ven A.H.; Drazin, R. (1985): The concept of fit in contingency theory,
Resources Organizational Behaviour, vol. 7: 65-333.
Verhees, J.H.; Meulenberg, M.T.G. (2004):Market orientation, Innovativeness, product
innovation and Performance in Small Firms, Journal of Small Business Management,
vol. 42, n. 2: 134-154. http://dx.doi.org/10.1111/j.1540-627X.2004.00102.x
Wah, L. (2000): Give ERP a chance, Management Review, vol. 89, n. 3, pp. 20-24.

Wang, R. Y. & Madnick, S. E. 1990, 'A Source Tagging Theory for

HeterogeneousDatabase Systems', in International Conference On Information
Systems,Copenhagen, Denmark, pp. 243-256.
Wang, R. Y. & Strong, D. M. 1996, 'Beyond Accuracy: What Data Quality Means toData
Consumers', Journal of Management Information Systems, vol. 12, no. 4, pp. 5-34
Wang, R. Y. 1998, 'A Product Perspective on Total Data Quality
Management',Communications of the ACM, vol. 41, no. 2, pp. 58-65.
Wang, R. Y., Kon, H. B. & Madnick, S. E. 1993, 'Data Quality RequirementsAnalysis
and Modeling', inProceedings of the Ninth International Conference ofData Engineering,
IEEE Computer Society Press, Vienna, Austria.

189
 Wang, R. Y., Lee, Y. W., Pipino, L. L. & Strong, D. M. 1998, 'Manage YourInformation
as a Product', Sloan Management Review, vol. 39, no. 4, pp. 95-105.
Wang, R. Y., Reddy, M. P. & Gupta, A. 1993, 'An Object-Oriented Implementation of
Quality Data Products', in Proceedings of the WITS-'93 Conference, Orlando,Florida.
Wang, R. Y., Reddy, M. P. & Gupta, A. 1993, 'An Object-Oriented Implementationof
Quality Data Products', in Proceedings of the WITS-'93 Conference, Orlando,Florida.
Wang, R. Y., Reddy, M. P. & Kon, H. B. 1993, 'Toward Quality Data: An Attributebased
Approach',Journal of Decision Support Systems.
Wang, R. Y., Storey, V. C. & Firth, C. P. 1995, 'A Framework for Analysis of
DataQuality Research', IEEE Transactions on Knowledge and Data Engineering, vol.
7,no. 4, pp. 623-639.
Wang, Wei; Hsieh, J.J. Po-An; Butler, John E.; and Hsu, Sheng-Hsun. 2008. Innovate
with ComplexInformation Technologies:A Theoretical Model and Empirical
Examination, The Journal ofComputer Information Systems; Fall, Vol. 49, No. 1,
ProQuest Computing, p. 27-36. 252
Warren, C.S., Reeve, J. M., & Fess, P.E. (2005). Accounting, 21st Edition. Australia:
Thomson South Western.
White, G. I., Sondhi, A. C., & Fried, D. (2003). The Analysis and Use of Financial
Statements, 3 rd Edition. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Inc.
Wilkinson, W.J., Cerullo. J.M., Raval. V., Wong- on- Wing.B. (2000), Accounting Infor
mation Systems. Fourth Edition, John Wiley and Sons. Inc. pg 201-223
Williams, J. R., Haka, S. F., Bettner, M. S., & Carcello, J. V. (2008 F&MA The Basis for
Business Decisions, 14 th Edition. New York: McGraw-Hill Higher Education.
Willkinson, Joseph W., 2005, Accounting Information System, 8th edin 232-287
Wood Ph. Secondary Analysis of Claims Regarding theReflective Judgment interview:
Internal Consistency,Sequentiality and Intra-Individual Diferences in Structured
Problem Solving.Paper (NewOrleans, LA, April 4-8, 1994).
Wright S The Method of Path Coefficients. Sewall Wright. The Annals of Mathematical
Statistics, Vol. 5, No. 3 (Sep., 1934), 161-215.
Wysocki, D. J. and M. K. Corp. 2006. Using seed size, planting date, and expected
yieldto adjust dryland winter wheat seeding rates. Oregon Agric. Exp. Station Special
Report1068 pp 103-110.
Wysocki, D., and N. Sirovatka. 2006. Yield and seed quality of direct harvested,
swathed,and forced lodged winter canola. Agronomy pp 299-312
Xu H., 2002 Critical Success Factors for Accounting InformationSystems Data Quality
pp 2-43
Xu, H. & Al-Hakim, L. 2002, Accounting Information Systems Data Quality: A Critical
Success Factors Approach, Information Resources Management Association
International Conference (IRMA2002), Seattle WA, USA 124-140
Xu, H., 2002, The Survey of Factors Impacting Upon Accounting Information Quality,
ACME International Conference on Pacific Management, Los Angles, USA pg 202-227
Yu, S. & Neter, J. 1973, 'A Stochastic Model of the Internal Control System', Journal pg
347-363

190
APPENDIX
Pyetsor pr studim shkencor
Prshndetje! N kuadr t nj studimi doktorature, me teme: Faktort qe ndikojne ne
rritjen e cilesise n Sistemet e Informacionit Kontabel (SIK) do tju luteshim t na
kushtonit disa minuta koh, pr plotsimin e ktij pyetsori.
Pyetsori nuk krkon identifikimin tuaj. T gjitha t dhnat q do t jepni, do t prdoren
vetm pr efekt studimi dizertacioni dhe pr punime shkencor nga doktoranti.
Ju falenderojm paraprakisht!

Pyetjet e mposhtme jan pyetje t prgjithshme demografike rreth jush.

o Tiran
o Durrs
01 Ku jetoni aktualisht: o Qytet tjetr (Shenoni qytetin
o Mashkull
02 Gjinia: o Femr

o 18-25
o 26-35
03 Mosha: o 36-45
o 46-55
o Mbi 55
o Arsim 8-vjear
o Arsim i mesm
04 Arsimi juaj i prfunduar: o Arsim i lart
o Master
o Doktoratur
o I punsuar n sektorin shtetror.
o I punsuar n sektorin privat - prodhim
05 Statusi i punsimit: o I punsuar n sektorin privat shrbime
o I punesuar sektorin
financiar/mikrofinance
o I punesuar sektorin ndertimit
o I punesuar sektor te tjere(Shenoni
sektorin)
o Specialist i thjesht
o Drejtues sektori / grupi
06 Pozicioni i puns suaj: o Menaxher
o Drejtor / pronar
o 0-3 vjet
o 3-5 vjet
o 5-10 vjet
07 Vjetersia ne pune
o 10-15 vjet
o 15-20 vjet
o 20-25 vjet

191
 o Mbi 25 vjet
o Kontabilist
08 Profili i punes tuaj o Informaticien
o Asnje nga mesipermet
o Jeni prodhues te SIK
o Jeni dizenjues te SIK
09 Lidhje me SIK
o Jeni perdorues te SIK
o Asnje nga mesipermet
o Kam punuar ne kerkesat qe duhet te
plotesoj SIK ne organizate
o Kam punuar dizenjimin e SIK
o Kam punuar ne implementimin e SIK
10 Pervoja juaj ne lidhje me SIK o Kam dhene mendim ne lidhje me outputet
e SIK
o Kam trajnuar punonjesit e tjere
o Jam trajnuar nga punonjes te tjere.
o Nuk kam pervoje
11 o 0 - 5 million
o 5 -10 million
Madhesia e asteve te o 10-20 million
kompanise tuaj ( ne leke) o 20-50 million
o 50-100 million
o Mbi 100 milion
o 0 -10 million
o 10-20 million
Madhesia e ardhurave te
12 o 20-50 million
kompanise tuaj (ne leke)
o 50-100 million
o Mbi 100 milion
o 20-50 vete
o 50-100 vete
Nr i punonjesve ne o 100 -200 vete
13
kompanin tuaj o 200-300 vete
o 300- 400 vete
o Mbi 400 vete

192
A Pyetjet e mposhtme prcaktojn njohjen tuaj Nuk jam aspak Jam shum
te sistemit te informacionit kontabel (SIK) dakord dakord
A1 Un njoh shume mire SIK 1 2 3 4 5
A2 SIK eshte shume i rendesishem ne vleresimin e 1 2 3 4 5
organizates
A3 SIK ka nevoje per permirsim ne funksion te 1 2 3 4 5
Menaxhimit
A4 Rritja e efektivitetit te SIK rrit performancen 1 2 3 4 5
A5 Drejtuesit duhet ti kushtojne me shume rendesi 1 2 3 4 5
SIK
A6 Ndikimi i kostos se larte i SIK ka penguar 1 2 3 4 5
informatizimin e disa proceseve ne organizate
A7 Raportet qe prodhon SIK kane ndikuar ne rritjen 1 2 3 4 5
e cilesise vendimmarrjes
A8 Cilesia e SIK ndikon ne lehtesimin e auditimit te 1 2 3 4 5
brendshem ne organizate
A9 SIK rrit cilesine e raporteve financiare 1 2 3 4 5
A10 SIK standartizon raportet financiare 1 2 3 4 5
A11 SIK lehteson proceset e transaksioneve 1 2 3 4 5
financiare
A12 Cilesia e te dhenave ndikon ne SIK 1 2 3 4 5
A13 SIK ul kostot e inventareve te mallrave 1 2 3 4 5
A14 SIK cilesor eshte nje vlere e shtuar per 1 2 3 4 5
organizaten

193
B Pyetjet e mposhtme prcaktojn ndikimin e Nuk jam aspak Jam shum
mjedisit te jashtem ne SIK dakord dakord

B1 Egziston lidhje midis vendit te ushtrimit te 1 2 3 4 5

veprimtarise se biznesit (qytetit) dhe cilesise se SIK
B2 Ka lidhje mes universitetit te diplomimit te 1 2 3 4 5
kontabilistit dhe cilesise se SIK
B3 Zhvillimi dhe modernizimi teknologjise ka lidhje te 1 2 3 4 5
ngushte me cilesine e SIK
B4 Ndikojne politika stimuluese te qeverise ne rritjen e 1 2 3 4 5
cilesise se SIK
B5 A ndikon legjislacioni ne rritjen e cilesise se SIK 1 2 3 4 5
B6 Konkurenca ndikon ne rritjen e cilesise se SIK 1 2 3 4 5
B7 IHD ne Shqiperi ndikojne ne rritjen e cilesise SIK 1 2 3 4 5

194
C Pyetjet e mposhtme prcaktojn ndikimin e Nuk jam aspak Jam shum
mjedisin e brendshem ne SIK dakord dakord
C1 Madhesia e kompanise ndikon ne cilesine e SIK.
1 2 3 4 5
C2 Egziston lidhje mes formes se pronesise dhe 1 2 3 4 5
cilesise se SIK?
C3 Struktura organizative (te paturit e nje departamenti 1 2 3 4 5
kontabiliteti) ka lidhje me cilesise se SIK

C4 Ka lidhje mes profesionit te CEO dhe cilesise se 1 2 3 4 5

sistemit informacionit kontabel.
C5 Ka lidhje midis kultures se organizates dhe cilesise se 1 2 3 4 5
SIK
C6 Struktura e kontrollit te brendshem ndikon ne rritjen e 1 2 3 4 5
cilesise se SIK
C7 Ndikimi i motivimit te punonjesve rrit cilesine e SIK 1 2 3 4 5
C8 Shtrirja gjeografike e organizates ka ndikim ne 1 2 3 4 5
cilesine e SIK

195
D Pyetjet e mposhtme prcaktojn ndikimin e Nuk jam aspak Jam shum
Informatizimit i te dhenave ne SIK dakord dakord
D1 Shkalla e informatizimit ndikon ne cilesine e SIK. 1 2 3 4 5
D2 Cilesia e te dhenave te inputuara ndikon ne te 1 2 3 4 5
paturit e nje sistemi informacioni kontabel cilesor.
D3 Profili profesional i specialisteve te IT ndikon ne krijimin 1 2 3 4 5
dhe menaxhimin e nje SIK cilesor.
D4 Cikli i jetes se SIK ndikon ne cilesine e tij 1 2 3 4 5
D5 Informatizimi i ngjarjeve ekonomike rrit cilesine e SIK 1 2 3 4 5
D6 Informatizimi i procesit te prodhimit rrit cilesine e SIK 1 2 3 4 5

196
E Pyetjet e mposhtme prcaktojn ndikimin Nuk jam Jam
Formimit profesional te punonjesve qe punojne ne aspak shum
SIK ne cilesine tij dakort akord dakort
E1 Universiteti sot nxjerr studntet te kualifikuar ne SIK 1 2 3 4 5
E2 Profili profesional i kontabilesteve ndikon ne krijimin 1 2 3 4 5
dhe menaxhimin e nje SIK cilesor..
E3 Profili profesional i inspektorit tatimor ndikon ne krijimin 1 2 3 4 5
dhe menaxhimin e nje SIK cilesor.
E4 Profili profesional iaudituesve te brendshem ndikon ne 1 2 3 4 5
krijimin dhe menaxhimin e nje SIK cilesor.
E5 Profili profesional i eksperteve kontabel ndikon ne 1 2 3 4 5
krijimin dhe menaxhimin e nje SIK cilesor
E6 Eksperienca profesionale ne vite e kontabilistit ndikon 1 2 3 4 5
ne cilesine e SIK
E7 Profili i specialisteve te IT ndikon ne nje SIK cilesor 1 2 3 4 5
E8 Eksperienca ne vite i specialisteve te IT ndikon ne nje SIK 1 2 3 4 5
cilesor
E9 Eksperienca e punonjesve qe merren me hartimin e te 1 2 3 4 5
dokumentave baze ndikon ne rritjen e cilesise se SIK
E10 Trajnimi i punonjesve gjate gjithe kohes rrit cilesine e 1 2 3 4 5
SIK

197
E1 Pyetjet e mposhtme prcaktojn ndikimin e Nuk jam aspak Jam
prospekteve te SIK(Formimi me njohuri te studenteve) shum dakord
dakord
E1.1 A do t prshkruanit evoluimin e edukimit n 1 2 3 4 5
kontabilitet dhe profesionit kontabl mbas viteve90
shume te mire.

E1.2 A do t vlersonit ndikimin e teknologjis, 1 2 3 4 5

globalizimit n evoluimin e edukimit n kontabilitet
dhe profesionit kontabl, shume mire
E1.3 A do t vlersonit hendekun midis prgatitjes gjat 1 2 3 4 5
shkollimit dhe tregut t puns, shume mire
E1.4 A ka ndryshuar ne rritje numri i studentve cilsor 1 2 3 4 5
q zgjedhin t diplomohen pr kontabilitet krahasuar
para viteve90
E1.5 A jan t informuar studentt mjaftueshem pr 1 2 3 4 5
mundsit q ofron profesioni kontabilistit
E1.6 A do ta vlersonit interesin e studentve gjat orve 1 2 3 4 5
t leksioneve dhe seminareve shume mire
E1.7 A jan realizuar pritshmrit tuaja n lidhje me 1 2 3 4 5
arritjet dhe rezultatet e studentve
E1.8 Ai plotson mjaftueshem departamanti i kontabilitetit 1 2 3 4 5
pritshmrit dhe krkesat e biznesit per studentt e si
kontabilist te ardhshem
E1.9 Mendoni se programi i departimentit t kontabilitetit 1 2 3 4 5
sht n t njtn linj me tregun e puns,
E1.10 Do ta vlersonit shkalln e shprblimit t profesionit 1 2 3 4 5
kontabel shume te mire

Ju falenderojm pr kohn tuaj!

198
 Pyetjet shtese ne lidhje me sistemin e informacionit kontabel (SIK)
R Pyetjet shtese ne lidhje me sistemin e informacionit
kontabel (SIK)
R1 Cila eshte vjetersia e Sistemi I nformacionit kontabel ne 1-3
organizaten tuaj (ne vite) 4-6
6-8
8-10
mbi 10 vjet
R2 Per te pasur nje SIK kompetitiv kerkesa ka ardhur drejtimi I larte
nga : menaxheret
kontabilistet
specilaistet e IT
asnje nga keta

R3 SIK ne organizaten tuaj eshte blere i gatshem nga tregu. Po

Jo
R4 Kerkesat per raportet e prodhuara nga SIK porositur Specialistet Tuaj
nga ju u hartuan nga: Konsulente vendas
Konsulent te huaj
Agjensi e specializuar
Asnje nga keta

R5 Ne implementimin e SIK ne organizaten tuaj morren Specialistet e shitesit

pjese : Specialistet e IT
Spec Shitesit dhe IT
Kontabilistet
Te gjithe te
mesipermit

R6 Ku eshte fokusuar me shume SIK ne raportet e prodhuara Raportet financiare

ne : Raportet per menaxhimin
Raportet e auditimit
Rap Finnaciare dhe
menaxhimit
Pothuajse ne menyre te
barabarte

R7 SIK ne perdorim nga ana juaj mendoni se I ploteson te Menaxhimin e larte

gjitha kerkesat me mire per: Menaxhimin e mesem
Auditimin
Organet tatimore
Te tjere

199
R8 Cila eshte kotoja e sisitemit te informacionit kontabel Raporti Kosto/Perfitim
(SIK) ne krahasim me perfitimin ne organizaten tuaj. Shume e larte Shume e
ulet
1 2 3 4
5
R9 A ka pasur permiresim te raporteve te SIK me kalimin e Po
kohes apo nuk ka ndryshuar asgje qe nga implementimi. Jo

R10 Sa raporte afersisht ne muaj prodhon SIK ne organizaten Deri 10 raporte

tuaj ne muaj per menaxheret e larte apo te mesem 11-15 raporte
16-25 raporte
26-30 raporte
Mbi 31 raporte

Ju falenderojm pr impenjimin Tuaj!

200
 Mjedisi i jashtem
egziston
zhvillimi dhe legjislacioni konkurenca IHD ne
SIK lidhje midis
mordenizimi i ndikon ndikon ne shqiperi
vendit
Pearson ** ** ** ** **
Sistemi 1 .579 .536 .271 .572 .546
Correlation
Infarmocionit
Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
Kontabel
N 248 248 248 248 248 248
** ** ** ** **
Pearson .579 1 .582 .293 .593 .692
egziston lidhje midis Correlation
Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
vendit te
N 248 248 248 248 248 248
Pearson ** ** ** ** **
zhvillimi dhe .536 .582 1 .305 .501 .519
Correlation
mordenizimi i Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
teknologjis
N 248 248 248 248 248 248
Pearson ** ** ** ** **
.271 .293 .305 1 .396 .375
Correlation
legjislacioni ndikon
Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
N 248 248 248 248 248 248
Pearson ** ** ** ** **
konkurenca ndikon Correlation .572 .593 .501 .396 1 .707
ne rritjen e cilesis
se SIK Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
N 248 248 248 248 248 248
Pearson ** ** ** ** **
IHD ne shqiperi .546 .692 .519 .375 .707 1
Correlation
ndikojne ne cilesin
Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
e SIK
N 248 248 248 248 248 248
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
Tabela Korelimi i mjedisit jashtm dhe SIK

201
 Mjedisi i Brendshem

struktura e
struktura
Madhesia e kultura e kontrollit te motivimi i
organizative
SIK kompanis organizates brendshem punonjesve
(dep kont) ka
ndikon ne ndikon ne ndikon ne ndikon ne
lidhje me
cilesin e SIK cilesin e SIK rritje te cilesis cilesin e SIK
cilesin e SIK
se SIK

Pearson ** ** ** ** **
1 .390 .452 .4 26 .571 .5 64
Correla tion
SIK
Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0 .000 0.000 0 .000
N 248 248 248 248 248 248

madhesia e Pearson **
1
** ** ** **
.390 .621 .5 50 .490 .3 67
kompa nis Correla tion
ndikon ne
cilesin e Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0 .000 0.000 0 .000
SIK
N 248 248 248 248 248 248

Pearson ** ** ** ** **
struktu ra .452 .621 1 .6 18 .485 .4 02
Correl
organizati v
e (dep
kont) e SIK Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0 .000 0.000 0 .000

N 248 248 248 248 248 248

kultura e Pearson ** ** ** ** **
.426 .550 .618 1 .559 .4 62
organizate s Correla tion
ndikon ne
cilesin e Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0.000 0.000 0 .000
SIK
N 248 248 248 248 248 248
struktu ra e
kontrol lit te Pearson ** ** ** ** **
.571 .490 .485 .5 59 1 .7 46
brendshem Correla tion
ndikon ne
rritje te Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0.000 0 .000 0 .000
cilesis se
SIK N 248 248 248 248 248 248

motivimi i Pearson ** ** ** ** **
.564 .367 .402 .4 62 .746 1
punonj esve Correla tion
ndikon ne
cilesin e Sig. (2-tailed) 0.000 0.000 0.000 0 .000 0.000
SIK
N 248 248 248 248 248 248
**. Correlatio n is signifi cant at the 0.01 level (2-tailed).
*. Correlation is significant at the 0.0 5 level (2-tailed).

Tabela Korelimi i mjedisit t brendshm dhe SIK

202
 Correlations

Sistemi Informatizi informatizi

shkalla e cilesi a e te
cikli i jetes mii mi i
Infarmoci i nformatizi dh enave se SIK ngjarjeve procesit te
mit ndikon ndkon ne
onit ndikon ne ekonomike prodhimit
ne ci lesin e cilesin e
Kontabel SIK SIKI
cilesin e tij rrit cilesin e rrit cilesin e
SIK SIK

Pearson ** ** ** ** **
1 .459 .465 .486 .487 .499
Sistemi Correla tion
Infarmocion
it Kontabel Sig. (2-tailed) 0 0 0 0 0

N 248 248 248 248 248 248

shkal la e Pearson ** ** ** ** **
.459 1 .692 .600 .639 .655
informa tizi Correla tion
mit ndikon
ne cil esin e Sig. (2-tailed) 0 0 0 0 0
SIK
N 248 248 248 248 248 248

cilesia e te Pearson ** **
1
** ** **
Correla tion .465 .692 .539 .599 .581
dhenave
ndkon ne
cilesin e Sig. (2-tailed) 0 0 0 0 0
SIKI
N 248 248 248 248 248 248

Pearson ** ** ** ** **
cikli i jetes .486 .600 .539 1 .695 .734
Correla tion
se SIK
ndikon ne
Sig. (2-tailed) 0 0 0 0 0
cilesin e tij
N 248 248 248 248 248 248

Informatizi Pearson ** ** ** ** **
mii .487 .639 .599 .695 1 .820
Correla tion
ngjarje ve
ekonomike
rrit cilesin e Sig. (2-tailed) 0 0 0 0 0
SIK
N 248 248 248 248 248 248
informa tizi Pearson ** ** ** ** **
mi i .499 .655 .581 .734 .820 1
Correla tion
procesit te
prodhimit
Sig. (2-tailed) 0 0 0 0 0
rrit cilesin e
SIK N 248 248 248 248 248 248
**. Correlatio n is signifi cant at the 0.01 level (2-tailed).
Tabela Korelimi i Informatizimit dhe SIK

203
 Correlations
Sistemi Universit profili i profili i profili eksperien eksperien eksperie trajnimi i
Infarmoc eti sot kontabili ispektorit profesion ca ca ne vite nca e punonjesve
ionit nxjerr stit tatimor al i auditit profesion e punonje gjate gjith
Kontabel studentet ndikon ndikon ne te ale e specialist sve qe kohes rrit
te ne krijimin e brendshe kontabilist eve te IT merren cilesin e
kualifiku krijimin menaxhim m ndikon it ndikon ndikon ne me SIK
ar ne SIK dhe in e njem ne ne cilesin nje SIK hartimin
menaxhi SIK krijimin e SIK cilesor e doc
min e nje cilesor dhe baze
SIK menaxhi ndikon
cilesor min e nje ne
SIK cilesin e
cilesor SIK

Pearson
Correlati 1 0.051 .303** -.272** .499** .402** .326** .504** .483**
Sistemi on
Infarmocion
it Kontabel Sig. (2-
0.422 0.000 0.087 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
tailed)
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248

Pearson
Universiteti Correlati 0.051 1 .162* -0.082 .143* 0.047 .169** .196** -0.059
sot nxjerr on
studentet te
kualifikuar Sig. (2-
0.422 0.011 0.198 0.025 0.46 0.008 0.002 0.355
ne SIK tailed)
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248

profili i Pearson
kontabilistit Correlati .303** .162* 1 -.308** .385** .434** .291** .458** .370**
ndikon ne on
krijimin dhe
menaxhimi Sig. (2-
n e nje SIK 0.000 0.011 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
tailed)
cilesor
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
profili i
ispektorit Pearson
tatimor Correlati -.272** -0.082 -.308** 1 -.273** -.292** -.167** -.450** -.416**
ndikon ne on
krijimin e
menaxhimi Sig. (2-
0.276 0.198 0.056 0.098 0.090 0.008 0.000 0.000
n e njem tailed)
SIK cilesor N 248 248 248 248 248 248 248 248 248

profili
profesional Pearson
i auditit te Correlati .499** .143* .385** -.273** 1 .451** .341** .546** .451**
brendshem on
ndikon ne
krijimin dhe
menaxhimi Sig. (2-
n e nje SIK 0.00 0.03 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
tailed)
cilesor
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
eksperienc
a Pearson
profesional Correlati .402** 0.047 .434** -.292** .451** 1 .419** .600** .554**
ee on
kontabilistit
ndikon ne Sig. (2-
0.000 0.460 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
cilesin e tailed)
SIK N 248 248 248 248 248 248 248 248 248

eksperienc Pearson
a ne vite e Correlati .326** .169** .291** -.167** .341** .419** 1 .515** .443**
specialistev on
e te IT
ndikon ne Sig. (2-
nje SIK 0.000 0.008 0.000 0.008 0.000 0.000 0.000 0.000
tailed)
cilesor
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248

eksperienc
ae Pearson
punonjesve Correlati .504** .196** .458** -.450** .546** .600** .515** 1 .752**
qe merren on
me hartimin
e doc baze
ndikon ne
cilesin e Sig. (2-
0.000 0.002 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
SIK tailed)
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248

trajnimi i Pearson
punonjesve Correlati .483** -0.059 .370** -.416** .451** .554** .443** .752** 1
gjate gjith on
kohes rrit Sig. (2-
cilesin e 0.000 0.355 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
tailed)
SIK
N 248 248 248 248 248 248 248 248 248
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

Tabela Korelimi E&FP dhe SIK

204
 T r a jn im i i p u n o n je s ve g ja t e g j it h e k o h e s rr it c i le s i n e e S I K
V a lid C u m u la t ive
F re q u e n c y P e r ce n t
P e rc e n t P e r ce n t
n u k ja m
6 2 .4 2.4 2.4
d a k o rt
in d if e r e n t 37 1 4 .9 14.9 17.3

ja m d a k o r t 99 3 9 .9 39.9 57.3
V a lid

ja m s h u m e
106 4 2 .7 42.7 1 00
d a k o rt

To ta l 248 100 100

S i e v le r e s o n i c i le s i n e e d u k im i t d h e p r o f e s i o n it t e k o n t a b i li s t it p a s
v i te v e 9 0
V a lid C u m u la t ive
F re q u e n c y P e r ce n t
P e rc e n t P e r ce n t
n u k ja m
a sp a k 27 1 0 .9 10.9 10.9
d a k o rt
n u k ja m
76 3 0 .6 30.6 41.5
d a k o rt
in d if e r e n t 60 2 4 .2 24.2 65.7
V a lid
ja m d a k o r t 45 1 8 .1 18.1 83.9

Ja m sh u m e
d a k o rt 40 1 6 .1 16.1 100.0
248 100 100

A d o t a v le r o s o n i n d i k i m in e t e k n o lo g j is , g l o b a li zi m it n e e v o l im e
e d u k i m in n e k o n t a b il it e t d h e n e e d u k im i n e p ro f e s i o n it k o n t a b e l s h
V a lid C u m u la t ive
P e r g ji g je t F r e q u e n c y P e r ce n t
P e rc e n t P e r ce n t
n u k ja m
a sp a k 37 1 4 .9 14.9 14.9
d a k o rt
n u k ja m
81 3 2 .7 32.7 47.6
d a k o rt
in d if e r e n t 72 29 29 76.6
V a lid
ja m d a k o r t 43 1 7 .3 17.3 94

ja m s h u m e
15 6 6 1 00
d a k o rt

To ta l 248 100 100

A d o t a v le r e s o n i h e n d e k u n m i d i s p e rg a t it j e s g j a t e s h k o l li m it d h e
t r e g u t t e p u n e s s h m i re
V a lid C u m u la t ive
P e r g ji g je t F re q u e n c y P e r ce n t
P e rc e n t P e r ce n t
n u k ja m
a sp a k 5 2 2 2
d a k o rt
n u k ja m
25 1 0 .1 10.1 12.1
d a k o rt
in d if e r e n t 53 2 1 .4 21.4 33.5
V a lid
ja m d a k o r t 75 3 0 .2 30.2 63.7

ja m s h u m e
90 3 6 .3 36.3 1 00
d a k o rt

To ta l 248 100 100

205
 A k a n d r y s h u a r n e r r it j e n r i s t u d e n t e v e c il e s o r q e d i p l o m o h e n n e
k o n t a b il it e t k r a h a s u a r m e v i t e t p a r a 9 0
V a lid C u m u la t iv e
p F re q u e n c y P e rce n t
P e rc e n t P e rce n t
n u k ja m
a sp a k 34 1 3 .7 13.7 13.7
d a k o rt
n u k ja m
101 4 0 .7 40.7 54.4
d a k o rt
in d if e r e n t 64 2 5 .8 25.8 80.2
V a lid
ja m d a k o r t 37 1 4 .9 14.9 95.2

ja m s h u m e
12 4 .8 4.8 1 00
d a k o rt

Total 248 100 100

A j a n e t e in f o r m u a r s t u d e n t e t m ja f t u e s h e m p e r m u n d e s i t q e o f r o n p r o f
k o n ta b e l
V a lid C u m u la t iv e
P F re q u e n c y P e rce n t
P e rc e n t P e rce n t
nuk ja m
a sp ak 40 1 6 .1 16.1 16.1
dak o rt
nuk ja m
90 3 6 .3 36.3 52.4
dak o rt
in d if e r e n t 81 3 2 .7 32.7 85.1
V a lid
ja m d a k o r t 36 1 4 .5 14.5 99.6

ja m s h u m e
1 0 .4 0.4 1 00
d a k o rt

Total 248 100 100

A d o t a v l e r e s o n i in t e r e s i n e s t u d e n t e v e n e a u d it o r s h t e m i r e
V a lid C u m u la t iv e
P F re q u e n c y P e rce n t
P e rc e n t P e rce n t
n u k ja m
a sp a k 35 1 4 .1 14.1 14.1
d a k o rt
n u k ja m
101 4 0 .7 40.7 54.8
d a k o rt
in d if e r e n t 80 3 2 .3 32.3 87.1
V a lid
ja m d a k o r t 27 1 0 .9 10.9 98

ja m s h u m e
5 2 2 1 00
d a k o rt

Total 248 100 100

A ja n e r e a li z u a r p r it s h m e r it t u a j a n e l id h j e m e a r r i t je n e r e z u l t a n t e v e t e
s tu d e n te v e
V a lid C u m u la t iv e
P F re q u e n c y P e rce n t
P e rc e n t P e rce n t
n u k ja m
a sp a k 35 1 4 .1 14.1 14.1
d a k o rt
n u k ja m
91 3 6 .7 36.7 50.8
d a k o rt
in d if e r e n t 85 3 4 .3 34.3 85.1
V a lid
ja m d a k o r t 32 1 2 .9 12.9 98

ja m s h u m e
5 2 2 1 00
d a k o rt

206
A i p l o t e s i n m ja f t u e s h e m d e p i k o n t p ri t s h m e r it d h e k e rk e s a t e b iz n e s it
p e r s t u d e n t e t s i k o n t a b i li s t t e a rd h s h e m
V a lid C u m u la t ive
p F re q u e n c y P e r ce n t
P e rc e n t P e r ce n t
n u k ja m
a sp a k 27 1 0 .9 10.9 10.9
d a k o rt
n u k ja m
89 3 5 .9 35.9 46.8
d a k o rt
in d if e r e n t 93 3 7 .5 37.5 84.3
V a lid
ja m d a k o r t 33 1 3 .3 13.3 97.6

ja m s h u m e
6 2 .4 2.4 1 00
d a k o rt

To t a l 248 100 100

M e n d o n i s e p ro g r a m i i d e p t e k o n t a b il it e t i t e s h t e n e t e n je j t e n l in j m e
tr e gu n e p un e s
V a lid C u m u la t ive
F re q u e n c y P e r ce n t
P e rc e n t P e r ce n t
n u k ja m
a sp a k 27 1 0 .9 10.9 10.9
d a k o rt
n u k ja m
87 3 5 .1 35.1 46
d a k o rt
in d if e r e n t 88 3 5 .5 35.5 81.5
V a lid
ja m d a k o r t 38 1 5 .3 15.3 96.8

ja m s h u m e
8 3 .2 3.2 1 00
d a k o rt

To t a l 248 100 100

D o t a v l e re s o n i s h k a l le n e v le r e s im i t t e p r o f e s io n i t k o n t a b e l s h t e m ir e

V a lid C u m u la t ive
p F re q u e n c y P e r ce n t
P e rc e n t P e r ce n t
n u k ja m
a sp a k 30 1 2 .1 12.1 12.1
d a k o rt
n u k ja m
78 3 1 .5 31.5 43.5
d a k o rt
in d if e r e n t 106 4 2 .7 42.7 86.3
V a lid
ja m d a k o r t 28 1 1 .3 11.3 97.6

ja m s h u m e
6 2 .4 2.4 1 00
d a k o rt

To t a l 248 100 100

C il a e s h t e v je t e r s ia e S I K n e o r g a n i za t e n t u a j
V a lid C u m u la t ive
F re q u e n c y P e r ce n t
P e rc e n t P e r ce n t
1 -M a r 89 3 5 .9 35.9 35.9
4 - Ju n 89 3 5 .9 35.9 71.8
7 -A u g 33 1 3 .3 13.3 85.1
V a lid 9 -O c t 14 5 .6 5.6 90.7

me s hume
23 9 .3 9.3 1 00
se 1 0 vje t

To t a l 248 100 100

207
 Per te pasur nje SIK kompetitiv kerkesa ka ardhur nga

Frequenc Valid Cumulati ve

Percent
y Percent Percen t

drejtim i larte 142 57.3 57.3 57.3

men axheret 38 15.3 15.3 72.6

kon tabilistet 36 14.5 14.5 87.1

Valid
Specialist te
7 2.8 2.8 89.9
IT
Asnj ie nga
25 10.1 10.1 10 0
keta
Total 248 100 100

SIK ne organizaten tua j eshte blere i gatshem nga tregu

Frequenc Valid Cumulati ve
Percent
y Percent Percen t
po 188 75.8 75.8 75.8
jo 59 23.8 23.8 99.6
Valid
4 1 0.4 0.4 10 0
Total 248 100 100

Kerkesa per raportet e prodhuar nga SIK porositur nga ju u hartua nga

Frequenc Valid Cumulati ve

Percent
y Percent Percen t
spe cialistet
48 19.4 19.4 19.4
tuaj
kon sulent
26 10.5 10.5 29.8
vendas
kon sulent te
45 18.1 18.1 48
huaj
Valid
agjensi e
83 33.5 33.5 81.5
spe cializuar

asn ji nga keta 46 18.5 18.5 10 0

Total 248 100 100

Ne implementimin e SIK ne organizaten tuaj moren pjese

Frequenc Valid Cumulati ve
Percent
y Percent Percen t

spe cialistet e
40 16.1 16.1 16.1
shi tesit
spe cialistet e
12 4.8 4.8 21
IT
te paret dhe te
15 6 6 27
Valid dytet

kon tabilistet 20 8.1 8.1 35.1

te gjithe te
161 64.9 64.9 10 0
mesipermit

Total 248 100 100

208
 K u e s h t e f o k u s u a r m e s h S I K n e r a p o r t e t e p r o d h u a r a n a g ju
F re q u e n c V a lid C u m u l a ti v e
P e rce n t
y P e rc e n t P e rce n t
ra p o rte t
44 1 7 .7 1 7 .7 1 7 .7
fi n a n c i a r e

ro p o rte t e
10 4 4 2 1 .8
m e n a x h im it

ra p o rte t e
5 2 2 2 3 .8
a u d it im it
V a lid 1 dh e 2 110 4 4 .4 4 4 .4 6 8 .1

p o th u a j s e n e
m e n yr te 78 3 1 .5 3 1 .5 9 9 .6
b a ra b a rte

6 1 0 .4 0 .4 10 0
To ta l 248 100 100

S IK n e p e r d o r im n g a a n a ju a j m e n d o n I s e p lo t e s o n t e g ji t h a k e r k e s a t m e
m ir e p e r
F re q u e n c V a lid C u m u l a ti v e
P e rce n t
y P e rc e n t P e rce n t

m e n a x h im in e
135 5 4 .4 5 4 .4 5 4 .4
l a r te

m e n a x h im in e
56 2 2 .6 2 2 .6 7 7
m es em
V a lid
a u d it im in 10 4 4 8 1
o rg a n e t
31 1 2 .5 1 2 .5 9 3 .5
ta t i m o r e
te tj e r e 16 6 .5 6 .5 10 0
To ta l 248 100 100

C i la e s h t e k o s t o ja e S IK n e k r a h a s i m m e p e r f i t im i n e o r g a n i z a t e s s u a j

F re q u e n c V a lid C u m u l a ti v e
P e rce n t
y P e rc e n t P e rce n t
s h i l a r te 39 1 5 .7 1 5 .7 1 5 .7
i l a r te 35 1 4 .1 1 4 .1 2 9 .8
m e s a t a r is h t i
84 3 3 .9 3 3 .9 6 3 .7
V a lid l a r te
i ulet 58 2 3 .4 2 3 .4 8 7 .1
s h i u le t 32 1 2 .9 1 2 .9 10 0
To ta l 248 100 100

A k a p a s u r p e r m is i m t e r a p o r t e v e t e S I K m e k a l im i n e k o h e s
F re q u e n c V a lid C u m u l a ti v e
P e rce n t
y P e rc e n t P e rce n t
po 183 7 3 .8 7 3 .8 7 3 .8
V a lid jo 65 2 6 .2 2 6 .2 10 0
To ta l 248 100 100

Sa raporte afersisht ne muaj prodhon SIK ne organizaten tuaj per

menaxhe ret e larte apo te mesem e tj

Frequenc Valid Cumulati ve

Percent
y Percent Percen t
deri ne 10 19 7.7 7.7 7.7
deri 15
26 10.5 10.5 18.1
raporte
16-25 42 16.9 16.9 35.1
Valid 26-30 31 12.5 12.5 47.6

mbi 31 raporte 129 52 52 99.6

6 1 0.4 0.4 10 0
Total 248 100 100

209
 Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .579 0.335 0.332 0.45355
a. Predictors: (Constant), egziston lidhje midis vendit te
ushtrimit te veprimtaris se biznesit dhe cilesis se SIK

a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 3.062 0.093 32.9 99 0.000

egziston
lidhje midis
1 vendit te
ush trimit te
0.255 0.023 0.579 11.1 26 0.000
veprimtaris
se biznesit
dhe cilesis
se SIK

a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .112 0.012 0.008 0.55259
a. Predictors: (Constant), ka lidhje mes universitetit te
diplomimit te kontabilistit dhe cilesis se SIK
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 3.913 0.082 47.6 54 0

ka lidhje
mes
universitetit
1 te
diplomimit 0.042 0.024 0.112 1.7 63 0.079
te
kon tabilistit
dhe cilesis
se SIK

a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

210
 Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .536 0.287 0.284 0.469 52
a. Predictors: (Consta nt), zhvillimi dhe mordenizimi i teknologjis
ka lidhje te ngushte me cilesin e sik

a
Coefficients

Standardize
Unstandardized
d
Model Coefficients
Coefficients

B Std. Error Beta t Sig.

(Constant) 2.737 0.135 2 0.329 0

zhvil limi
dhe
mordenizim
1
ii
0.311 0.031 0.5 36 9.952 0
teknologjis
ka lidhje te
ngushte me
cilesin e si k

a. Dep endent Variable: Sistemi Infarmocionit Konta bel

Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .253 0.064 0.06 0.5 38
a. Predictors: (Consta nt), politikat stimuluese te qeverise
ndikojne ne rritje n e cilesis se SIK
a
Coefficients

Standardize
Unstandardized
d
Model Coefficients
Coefficients

B Std. Error Beta t Sig.

(Constant) 4.312 0.074 5 8.357 0.000

politikat
stimuluese
1 te qeverise
ndikojne ne -0.108 0.026 -0.2 53 -4.098 0.000
rritjen e
cilesis se
SIK

a. Dep endent Variable: Sistemi Infarmocionit Konta bel

211
 Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .271 0.073 0.069 0.53533
a. Predictors: (Constant), legjislacioni ndikon ne rri tjen e cilesis
se SIK

a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 3.586 0.109 32.7 89 0

legjislacioni
1 ndikon ne
rritje n e 0.121 0.027 0.271 4.4 08 0
cil esis se
SIK
a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel
Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .572 0.327 0.325 0.45604
a. Predictors: (Constant), konkurenca ndikon ne rritjen e cilesis
se SIK

a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 2.527 0.142 17.8 51 0

kon kurenca
1 ndikon ne
rritje n e 0.367 0.033 0.572 10.9 43 0
cil esis se
SIK
a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

212
 Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .546 0.298 0.296 0.465 74
a. Predictors: (Consta nt), IHD ne shqiperi ndikojne ne cilesin e
SIK
a
Coefficients

Standardize
Unstandardized
d
Model Coefficients
Coefficients

B Std. Error Beta t Sig.

(Constant) 2.719 0.133 2 0.462 0

IHD ne
1 shqiperi
ndikojne ne 0.327 0.032 0.5 46 1 0.231 0
cilesin e
SIK
a. Dep endent Variable: Sistemi Infarmocionit Konta bel
Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .390 0.152 0.149 0.512 04
a. Predictors: (Consta nt), madhesia e kompanis ndikon ne
cil esin e SIK
a
Coefficients

Standardize
Unstandardized
d
Model Coefficients
Coefficients

B Std. Error Beta t Sig.

(Constant) 3.452 0.095 3 6.381 0

madhesia e
1 kompanis
ndikon ne 0.163 0.025 0.39 6.642 0
cilesin e
SIK

a. Dep endent Variable: Sistemi Infarmocionit Konta bel

213
 Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .452 0.204 0.201 0.49614
a. Predictors: (Constant), struktura organi zative (dep kont) ka
lidhje me cilesin e SIK
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 3.15 0.117 26.9 46 0

struktura
organizativ
1 e (de p
kon t) ka 0.23 0.029 0.452 7.9 38 0
lidhje me
cil esin e
SIK
a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .426 0.182 0.178 0.50305
a. Predictors: (Constant), kultura e organiza tes ndikon ne
cilesin e SIK
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 3.188 0.12 26.5 24 0

kul tura e
1 organizates
ndikon ne 0.22 0.03 0.426 7.3 88 0
cil esin e
SIK
a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel
Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .571 0.326 0.323 0.45649
a. Predictors: (Constant), struktura e kon trollit te brendshem
ndikon ne rritje te cilesis se SIK
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 2.381 0.155 15.3 45 0

struktura e
kon trollit te
1 brendshem
ndikon ne 0.388 0.036 0.571 10.91 0
rritje te
cil esis se
SIK
a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

214
 Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .564 0.318 0.315 0.45925
a. Predictors: (Constant), motivimi i punonjesve ndikon ne
cilesin e SIK
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 2.508 0.146 17.1 39 0

motivi mi i
1 punonjesve
ndikon ne 0.359 0.034 0.564 10.7 08 0
cil esin e
SIK
a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .459 0.211 0.207 0.49405
a. Predictors: (Constant), shkalla e informatizimit ndikon ne
cilesin e SIK
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 2.73 0.165 16.5 34 0

shkalla e
1 info rmatizi
mit ndikon 0.332 0.041 0.459 8.1 01 0
ne cilesin e
SIK
a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel
Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .465 0.216 0.213 0.49227
a. Predictors: (Constant), cilesia e te dhenave ndkon ne cilesin
e SIKI

a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 2.628 0.175 15.0 41 0

cil esia e te
1 dhenave
ndkon ne 0.346 0.042 0.465 8.2 39 0
cil esin e
SIKI

a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

215
 Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .486 0.236 0.233 0.48593
a. Predictors: (Constant), cikli i jetes se SIK ndikon ne cilesin e
tij
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 2.763 0.15 18.4 21 0

1 cikli i jetes
se SIK
0.325 0.037 0.486 8.7 26 0
ndikon ne
cil esin e tij

a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .487 0.237 0.234 0.48565
a. Predictors: (Constant), Informatizim i i n gjarjeve ekonomike
rrit cilesin e SIK
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 2.614 0.166 15.7 17 0

Informatizi
1 mii
ngjarjeve
0.349 0.04 0.487 8.7 47 0
eko nomike
rrit cilesin e
SIK

a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

216
 Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .303 0.092 0.088 0.52986
a. Predictors: (Constant), profili i konta bilistit ndikon ne krijimin
dhe me naxhimin e nje SIK cilesor
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 3.257 0.161 20.2 07 0

profi li i
kon tabilistit
1 ndikon ne
krij imin dhe 0.195 0.039 0.303 4.9 93 0
men axhimi
n e nje SIK
cil esor

a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .499 0.249 0.246 0.48189
a. Predictors: (Constant), profili profesional i auditit te
brendshem ndikon n e krijimin dhe menaxhimin e nje SIK
cilesor
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 2.773 0.144 19.2 62 0

profi li
profe sional
i au ditit te
1 brendshem
ndikon ne 0.323 0.036 0.499 9.0 31 0
krij imin dhe
men axhimi
n e nje SIK
cil esor

a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

217
 M od el S um m ary
S td . E r r o r
A d j u s te d R
M odel R R S q u a re o f th e
S q u a re
E s ti m a te
a
1 .402 0.162 0 .1 5 8 0.50917
a . P r e d i c t o r s : ( C o n s t a n t) , e k s p e r i e n c a p r o f e s i o n a l e e
k o n ta b i l i s t i t n d i k o n n e c i l e s i n e S I K
a
C o e f f i c ie n t s

S ta n d a r d i z e
U n s ta n d a r d i z e d
d
M odel C o e f fi c i e n t s
C o e ff i c i e n ts

B S td . E r r o r B e ta t S ig .

( C o n s t a n t) 2.826 0 .1 8 1 5 .7 2 4 0

e k s p e r ie n c
a
1 p r o fe s i o n a l
e e
0.307 0 .0 4 5 0.402 6 .8 8 5 0
k o n ta b i l i s ti t
n d ik o n n e
c il e s in e
S IK
a . D e p e n d e n t V a r i a b l e : S i s t e m i In f a r m o c i o n i t K o n t a b e l

M od el S um m ary
S td . E r r o r
A d j u s te d R
M odel R R S q u a re o f th e
S q u a re
E s ti m a te
a
1 .145 0.021 0 .0 1 7 0.55015
a . P r e d i c t o r s : ( C o n s t a n t) , p r o fi l i i s p e c i a l i s t e v e te IT n d i k o n n e
n j e S IK c i l e s o r

a
C o e f f i c ie n t s

S ta n d a r d i z e
U n s ta n d a r d i z e d
d
M odel C o e f fi c i e n t s
C o e ff i c i e n ts

B S td . E r r o r B e ta t S ig .

( C o n s t a n t) 3.749 0 .1 3 3 2 8 .2 5 9 0

p r o fi l i i
1 s p e c i a l i s te v
e t e IT
0.084 0 .0 3 6 0.145 2 .3 0 6 0 .0 2 2
n d ik o n n e
n j e S IK
c il e s o r
a . D e p e n d e n t V a r i a b l e : S i s t e m i In f a r m o c i o n i t K o n t a b e l

M od el S um m ary
S td . E r r o r
A d j u s te d R
M odel R R S q u a re o f th e
S q u a re
E s ti m a te
a
1 .326 0.106 0 .1 0 3 0.52572
a . P r e d i c t o r s : ( C o n s t a n t) , e k s p e r i e n c a n e v i t e e s p e c i a l i s te v e t e
I T n d ik o n n e n je S I K c ile s o r

a
C o e f f i c ie n t s

S ta n d a r d i z e
U n s ta n d a r d i z e d
d
M odel C o e f fi c i e n t s
C o e ff i c i e n ts

B S td . E r r o r B e ta t S ig .

( C o n s t a n t) 3.11 0 .1 7 6 1 7 .6 7 5 0

(Cons tant) 3.11 0.176 17.6 75 0

1

eks perienc
a ne vi te e
1 spe cialis tev
e te IT 0.237 0.044 0.326 5.4 06 0
ndik on ne
nje SIK
cil esor

218
 Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .504 0.254 0.251 0.48025
a. Predictors: (Constant), eksperienca e punonjesve qe merren
me hartimin e doc baze ndikon ne ci lesin e SIK

a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 2.541 0.167 15.2 15 0

eksperienc
ae
punonjesve
1 qe merren
me hartimin 0.364 0.04 0.504 9.1 55 0
e do c baze
ndikon ne
cil esin e
SIK

a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

Model Summary
Std. Error
Adjusted R
Model R R Square of the
Square
Estimate
a
1 .483 0.234 0.23 0.48681
a. Predictors: (Constant), trajnimi i punonjesve gjate gjith kohes
rrit cilesin e SIK
a
Coefficients

Standardi ze
Unstanda rdized
d
Model Coefficients
Coefficien ts

B Std. Error Be ta t Sig.

(Constant) 2.607 0.169 15.4 38 0

trajn imi i
1 punonjesve
gjate gjith
0.34 0.039 0.483 8.6 58 0
koh es rrit
cil esin e
SIK

a. Dependent Variable: Si stemi Infarmocionit Kontabel

219