Stephen Oppenheimer

A NG PHNG NG
Lch s huy hong ca mt lc a b chm ngp

Ngi dch: L S Ging, Hong Th H

TRUNG TM VN HO NGN NG NG TY

Li ta
Nhng tng ca cun sch ny bt u t nm 1972, khi
vi t cch l mt bc s mi ra trng ti chuyn n vng Vin
ng v lm vic cho rt nhiu bnh vin nm ri rc khp khu
vc ng Nam . Nhng tng t n nh im khi ti Guinea. ng nhn ti mt cch t m v cho bit rng nhng a
lm vic vi t cch l mt bc s lu ng Borneo. Nhng lc
rnh ri, ti tn dng tt c cc c hi c th i du lch
vng quanh Thi Lan, Malaysia v Indonesia. Nhng hnh nh
rc r ca nhng nn vn ho a dng ny m nh tm tr ti
hn bt k nhng g ti tri qua khi i thm th Chu u,
Ma-rc hay Trung ng. R rng l trn gc t tng v
tn gio, ngi dn ca khu vc ng Nam vay mun rt
nhiu t nhng ngi lng ging n v Trung Hoa lc a,
cng nh vay mn ca ngi Phng Ty. Tuy nhin, bn thn
ti khng qu chong ngp v ngc nhin bi nhng hnh nh
a dng m b qua ci c s vn ho chung nm n mnh
pha sau nhng x hi mang du n vn ho Hindu, Pht gio,
Hi gio, Thin Cha gio v duy linh ca khu vc ny, l
hnh thi vn minh tng tn ti trc khi vn ho Trung Hoa
v n xm nhp vo ni y.
Bc ngot i vi nghi vn cha c li gii p ca ti din
ra khi ti lm vic Papua New Guinea vo nhng nm 80. Sau
khi ly bng thc s, ti lm vic khoa nhi trong cc bnh vin
vng nhit i. Nm 1978, sau hai nm lm vic vi t cch l
bc s nhi khoa ti Papua New Guinea, s nghip ca ti c mt
3 4
bc ngot. Ti lm vic su nm ti Trng y khoa nhit i
Liverpool, nhng ch yu vn l lm vic trn t cch bit phi
vin Papua New Guinea. T chuyn thm u tin n New
Guinea, ti bt u ch c bit n nhng cu chuyn v s
khi nguyn - nhng chuyn tng t nh trong Kinh Sng Th,
nhng cu chuyn k v s khi nguyn ca loi ngi. Nim
thch th ny t c nhng kt qu khng ng khi ti tr li
vo nm 1979 thc hin mt cng trnh nghin cu v bnh
thiu st trong mu ca tr em thuc min Bc New Guinea.
Ti trao i vi mt gi lng v nhng kt qu bc u
ca cng trnh nghin cu ny. Ti ni vi ng v s khc bit v
gen trong mu tr em ti mt s ngi lng dc b bin pha bc
tr l hu du ca ngi Kulabob. Sau ti pht hin ra
rng li ng y ni l c lin quan n truyn thuyt di c c xa
Kulabob v Manup, rt ph bin i vi ngi dn trn vng
duyn hi pha bc. Truyn thuyt ny dng nh sau c
cc nh nhn chng hc cng nhn v ngi dn ni y l hu
du ca nhng ngi Kulabob tha phng ni th ngn ng gn
ging nh ngn ng ca ngi dn ng Nam v a o (a
o). S t bin gen ca nhng a tr Kulabob dc b bin
pha bc New Guinea bo v chng khi bnh st rt v tr
thnh du hiu then cht bao trm ln con ng di c ca ngi
a o vo vng bin Thi Bnh Dng. Ngi ta ngh rng hu
du ca ngi Manup l nhng ngi Papua New Guinea bn
a, nhng ngi di c n New Guinea sm hn nhiu, trong k
Bng H, ch yu bng ng b (cng trnh nghin cu v con
ng di truyn gen vn tip tc cho n ngy nay, v bn thn
ti cng tng nghin cu v c ch di truyn bo v ngi
dn khi bnh st rt).
V vy, ti bt u bn khon suy ngh v nguyn nhn lm
cho nhng ngi dn c xa ca vng ng Nam ri b vng
t qu hng tr ph, di c n vng bin mnh mng ca Thi
2

Bnh Dng, li du chn v ngn ng, vn ho v di truyn
dc theo b bin pha bc ca New Guinea trn con ng ng
tin.
Sau thi gian lm vic ti Liverpool, ti chuyn sang i hc
Oxford v sau tr li Vin ng. Thi gian ny, thi gian ti
Phng ng v Phng Ty l tng i bng nhau v ti kt
hn vi tr l nghin cu ngi Malaysia m ti gp Liverpool.
Ti lm vic hai nm ri vi t cch l ging vin y khoa ti
mt trng y khoa ca Malaysia trc khi chuyn sang lm bc
s nhi khoa Hng Kng. Sau bn nm lm vic ti Hng Kng,
ti chuyn n Borneo nm 1994.
Bc ngot th ba v l bc ngot quyt nh i vi cng
trnh nghin cu lu di ca ti v ng Nam v Thi Bnh
Dng din ra nm 1993, 9 thng trc khi ti ri Hng Kng.
l lc ti bay n Manila ging bi ti mt trng y khoa
v dnh thi gian rnh i thm Bo tng Quc gia Philipine.
Ti cho n tn gi ng ca, b li cun bi mt cuc tr li trong tm tr ti. Lc u, nin i l khng chnh xc. V
trng by mi v di vt kho c bin. Mt trong nhng hin vt
c gi tr ti cuc trng by l mt chic thuyn di, trng
ging nh mt chic thuyn tng ca ngi Viking (Vai-kinh).
Vic xy ra sau l vo ti hm y, c mt bui l khai mc
cho mt cuc trng by v nhng hin vt qu gi tm thy
trong mt chin thuyn b chm m. Ti l ngi cui cng ri
khi bo tng v c mi tham d bui l . Ti gp v
ph trch bo tng, Gio s Jesus Peralta. Ti trao i vi ng
v ni m nh New Guinea ca mnh. i li, ng cng k cho
ti nghe v truyn thuyt nhng cn hng thy ca cc b tc
Philipine. Bui ti hm v trn chuyn bay tr v qua vng
bin ng sng hm sau, ti suy xt v nhng g n du ng
sau cc cn i hng thy .
Khi my bay ct cnh, ti c th nhn thy nhng cnh ng
la ngp nc, cc h c, v cui cng l cc rng tre v nhng
b c ln vn ra ngoi bin dc nhng vng nc nng. Tht
5 6
kh c th ni vng t ngp nc kt thc u v bin thc s
bt u t ch no. Ng dn u ang sng c hai pha ca
vch phn chia m nht y. Hu nh v thc, ti bt u gn kt
nhng ng dn lng c, nhng truyn thuyt v hng thy v
thm lc a nng nm di vng bin ng li vi nhau. S m
mng thng hoa, v ti t nhin nhn ra mt kh nng thc t l
c mt trn lt ln nhn chm c thm lc a ng Nam
vo cui k Bng H, v c th l nguyn nhn chnh thc y
nhng ngi dn duyn hi ng Nam di c vo vng bin
Thi Bnh Dng hng ngn nm trc. Trong cuc hnh trnh
, h cng c th mang theo mnh c nhng truyn thuyt,
quan nim v tn gio, thin vn hc, nhng iu thn b v c
cu x hi. Nhng t tng v truyn thng ca h cng c th l
nhng ht mm ny n nn cc nn vn minh v i ca n ,
Lng H, Ai Cp v a Trung Hi.
Tnh khng thc t ca l thuyt ny sau sm nh hnh
cn c vo nhng kin thc thng thng, ngi a o khng
th bt u di c cho n khi mc nc bin dng cao ln n
mc nh hin nay. V trong bt k trng hp no th lm sao
m vic mc nc bin dng ln mt cch t t li c th c
coi l mt trn lt hay l gy nn mt iu g khc hn l mt
cn cu gin nh nhoi?
Rt nhiu thng sau , tng v nhng truyn thuyt hng
thy vn lin tc quay cung trong tm tr ti v ti bt u c
nhiu v ti ny. Ban u, vic c ca ti khng c mc ch
no khc ngoi tho mn tr t m v nhng truyn thuyt hng
thy ca vng ng Nam . Tuy nhin, cng c ti cng pht
hin ra nhiu cn c khng ch c dng cho nhng truyn
thuyt chung v hng thy khp vng Thi Bnh Dng, m ti
cn pht hin ra nhng chng c cho mi lin h gia ngun gc
ban u ca cc truyn thuyt vng Thi Bnh Dng v kho
tng vn hc dn gian ca ngi a Trung Hi v ngi Cn
3
 7 8

ng c xa. Ti m rng sang c v di truyn hc v ngn ng lin h gia thn thoi chu u v chu vo u th k 20 v
hc lch s, c hai lnh vc ny ti u c cp n trong bn thn ti cng trch nhiu on thn thoi trong phn hai
nhng cng trnh nghin cu y khoa ca mnh Papua New ca tc phm ny.
Guinea. Sau , ti chuyn sang c c v hi dng hc v kho Tuy vy, ti cng tuyn b v gi bn quyn cho nhiu tng
c hc. Ti nhanh chng nhn ra rng nhng bng chng ti c mi ca ring mnh. Ti tin rng ti l ngi u tin lp lun v
gng tm kim minh chng cho l thuyt ca mnh c th y ng h ng Nam vi t cch l ci ngun ca nhiu nhn t
nhng khng c cn c khoa hc. V th, ti chng minh cho trong cc nn vn minh phng Ty. Th hai, nhng bng chng
gi nh ca mnh thng qua vic s dng nhng bng chng v mt di truyn m ti s trnh by cho thy nhng c dn ni
trong cng nhiu lnh vc cng tt. ting a o bt u cuc di c v i ca h vo Thi Bnh
Trong quyn sch ny, ti m t s khm ph ca ring mnh Dng khng phi l t Trung Quc m l t ng Nam . Th
v phn tch bng chng sinh tn ca con ngi mt lc a ba, nhng phn tch ca ti v cc mi lin h dn gian - trn c
b nh mt, nhng con ngi lm ny n nhng nn vn s tc phm tin phong ca ngi James Frazer - xc nh mt
ho v i khng ch Vin ng m cn Trung v Cn ng mi lin h ng-Ty thi tin s v cung cp mt c s l-gic
hn 7000 nm v trc, ng thi mang n cho lc a -u cho nhng ngha ban u ca nhiu thn thoi v vn ho dn
mt th vin y p nhng cu chuyn huyn thoi dn gian. Ti gian phng Ty.
tin rng ch cn st li mt vi chng tch v mt a cht ti
ng Nam ca nhng nn vn ho ny l khng b ph hu bi
nhng trn hng thy cui k Bng H.
Trong qu trnh tm hiu v vit nn quyn sch ny, ti bit
rng ti xy dng n da trn nhiu tng ca ngi khc.
Mt vi nh a cht hc v hi dng hc nh Bill Ryan v Walt
Pitman xem nhng truyn thuyt v hng thy l nhng s
thc trong thi tin s v bt u cng nhn sc mnh cng nh
tc ca qu trnh dng ln ca mt nc bin sau K Bng
H, v d nh ti Bin en v cc khu vc khc. Cc nh kho c
hc ti Hng Kng v M nh William Meachan v Wilhem
Solhem gn y pht trin lun im rng t tin ca ngi
Indonesia v ngi a o hin nay tng sng trn lc a b
chm ngp ca ng Nam ch khng phi n t lc a Trung
Hoa. Rt nhiu hc gi vit sch hng trm nm trc ng h
cho lun im rng qu hng ca ngi a o cch rt xa
min ng Nam ca Trung Quc. Nh nhn chng hc ni ting
ngi T Cch Lan, ngi James Frazer, ch ra hng trm mi

4

Phn m u
Khu vc ng Nam l mt trong nhng khu vc tr ph v
c nn vn ho a dng v c xa nht trn tri t. Tuy nhin,
cc s gia gn nh mc nh vi nhau rng cc nn vn ho
khu vc ng Nam ch l nhng phi sinh n gin t hai nn
vn minh ln ca lc a Chu l n v Trung Hoa. Mt
quan nim nh vy l khng xng ng v b qua rt nhiu
nhng bng chng v di tch v kho c ti khu vc ny.
Khu vc ny cng mang trong mnh mt s a ch du lch
ng khch hng u th gii. Vn rng ra i dng ging
hnh mt ci li chp vn ra theo cnh tay chi ca ngi ng
ph, c khu vc, bao gm c cc qun o, to ra mt thm lc
a - thng gi l thm lc a Sunda - c kch thc gn bng
kch thc ca lc a Chu Phi. D phn ln din tch nay
thnh bin c, nhng khu vc ny vn l ni quy t ca mt
lng dn s ng ng kinh ngc. Xt v mt chnh tr v a l,
c hai phn c bn: lc a v hi o (xem Biu 10). Phn lc
a c hai bn o: Bn o ln bao gm Min in (Myanmar)
pha Bc, Thi Lan trung tm v Lo, Cam-pu-chia v Vit
Nam cun vo nhau nh khc di pha ng v ng Nam;
bn o nh v hp, gi l bn o M Lai, nh mnh rn t Thi
Lan v Min in trn xung phng Nam. Ging hnh mt ci
u voi, Thi Lan bao gm hai phn ba na trn ca chic vi.
9 10
Ngy nay, bn c th i bng xe la t thnh ph cao nguyn cn
nhit i Chiang Mai pha Bc Thi Lan, qua th Bangkok,
i tip xung di t hp ca bn o M Lai, bng qua vng ni
vi vi nhng ngn ni nghing ti Penang Malaysia. Xe
la tip tc i xung qua th Kuala Lumpur ri xung n
vng t nng m Singapore st ng xch o. Ti cho rng,
y l mt trong nhng ng xe la th v nht Chu vi
mt nn m thc phong ph v a dng.
Min in nm cc bc ca khu vc ng Nam vi ni
rng g tch trng ip, nhng ngi cha k v Rangoon,
nhng cung in chm khc Mandalay v nhng ph tch linh
thing cn st li Pagan. T con ng bng qua vng Karen
pha ng Min in sang vng cao nguyn ca Thi Lan, bn c
th di theo l trnh ca tn ngng Pht gio truyn xung
phng Nam qua nhng c Chiang Rai, Chiang Mai, Muang
Lamphun v tip tc xung Sukhothai ri Ayutthaya. b ng
ca bn o Trung n, ta cng c th lm mt chuyn du ngon
dc theo b bin t bc xung nam bng ng xe la. Nu c
iu g ti mun ni th l hnh nh v nhng cnh ng la
tri di khng dt Vit Nam. c bao bc bi ni i pha
sau lng, nhng cnh ng la ni y cn xanh mt v sng
ng hn c nhng g ti thy Thi Lan. pha Bc, nhng
ni vi k v v p nh ln khi mt bin trong vnh H
Long, ni cha y 10.000 nm trc chng cn c bao bc
bi mt vng t khng h ngp nc. Khong gn mt na
di trn con ng xung phng Nam c hai vng t nm st
bn nhau, Hu v Nng, cho ta thy mt s tng phn gia
nh hng ca Trung Hoa v n . thnh Hu chu nh
hng ca Trung Quc, d c nin i lu i hn Nng
nhng li c nhng cng trnh xy dng mi hn. Cn Nng
ni ting vi nhng di tch thp Chm theo phong cch ca nn
5

vn minh n . Nhng ngi dn tc Chm c mt mi quan
h gn gi v mt ngn ng vi ngi dn Borneo v
Sumatra. Du khch cng s rt mun khm ph mt vin ngc
v vng ng , di tch Angkor Wat nm su trong ni a
Cam-pu-chia, vi mt li ha hn v mt nn vn ho lu i
hn cn nm li di nhng g i trong rng su.
Chn hn o chnh ca ng Nam to thnh mt na vng
trn bao quanh pha ngoi hai o trung tm l Borneo v
Sulawesi. Tt c chng c bit n vi tn gi ng Nam
hi o hay Qun o M Lai. Khu vc ny mang trong mnh
mt s a dng v vn ho ln hn bt k mt khu vc no
Chu . (Xem Biu 10)
Sau khi du ngon mt vng quanh Thi Lan v vng pha ty
Malaysia, nu bn mun chng kin nhng g tng t trong
vng ng Nam hi o th chc chn bn s khng t ngc
nhin. Nhng im ging nhau cn li ch l hoa qu v nhng
truyn thng tn gio vay mn: Hi gio, o Hindu, Thin
Cha gio v Pht gio. Thm ch nhng truyn thng ny cng
c nhng khc bit tinh t.
Min in v Thi Lan gn nh l hai quc gia Pht gio,
trong khi ngi dn sng Malaysia v cc o chnh ca Lc
a ln Sunda l Sumatra v Java li l ngi Hi gio. Tri li,
Philipine l quc gia Thin Cha gio ngoi tr pha nam, ni c
mt lng dn s tng i ng theo Hi gio. Nhng phn
khc ca ng Nam hi o u l cc khu vc a tn gio, k
c tn gio bn a v vay mn. nh hng ca vn ho n
qua hn 2000 nm hin nay ch yu cn li phn pha ty ca
Lc a ln Sunda, mc d n cn c mt vi nh hng ngoi xa
n tn pha ng Kalimantan (Vng Borneo ca Indonesia).
i vi nhng ai cha c c may lm mt chuyn thm th
n vng ng Nam th vic m t khng bit th no cho .
11 12
Tt c nn m thc a dng, phong cnh hu tnh, phong cch
ngh thut nhiu mu sc v tinh t, bin, o, ni non v nhng
di tch vn gy cho thy mt qu kh huy hong l mt mn qu
kh qun i vi du khch. Khch du lch ving thm nhng di
tch ni ting ng Dng v Java c th s thy ngc nhin
v chng c nin i t hn so vi Knossos Hy Lp v nhng
di tch tng t ti a Trung Hi, chu u v Trung ng. Bi
v do kh hu, s sinh trng ca thm thc vt v vic tu to t
i do hu qu ca chin tranh, nn nhng di tch vng ny
trng c xa hn nhiu so vi nin i ca chng.
Di tch ni ting C ca Thi Lan, Ayutthaya, b qun
Min in ph hu nm 1767. Vo nm Phng Ty, ng
ray tu in u tin c khi cng v cng ch sm hn mt
cht trc cuc binh bin Bounty. Ngi dn a o lm mt
cuc ng tin ln lao t o Samoa vo Thi Bnh Dng vo
khong nm 500, mt vi trm nm trc khi nhng di tch v
i nh Angkor Cam-pu-chia, Prambanan v Borobudur
Java, v Chiang Mai ng Bc Thi Lan c hnh thnh.
Angkor Wat, cng vi thnh ph n i lng tm c sc Pagan
bn b sng Irawaddy Min in, cha h c xy dng
trc khi ngi Norman (Noc-mng) xm chim nc Anh; v
Sukhothai, th cui cng ca Thi Lan trc Ayutthaya, ra
i vo th k th 12. Trong s nhng di tch honh trng c
xa cn st li, th thp Chm Vit Nam c l l ng
chim ngng nht. Nhng g cn li sau chin tranh nm ri
rc bn b duyn hi pha ng xung quanh thnh ph Nng.
Vit Nam cng l quc gia c di tch th sm nht ng Nam
. Nhng g cn li ca di tch thnh C Loa trong ni a min
Bc t nc c nin i t hn 300 nm trc Cng nguyn.
Mt c im chung ca nhng di tch k v vng ng
Nam l chng u c xy dng bi x hi ca nhng
6

ngi bn a nhng chu nh hng ca n . Chng lm
ni bt ln hnh nh ca c o Hindu v o Pht. Vn ho
Trung Hoa cng c mt nh hng su sc i vi x hi Vit
Nam k t nm 200 trc Cng nguyn, mc d nhng g cn
li v mt kin trc vo thi im l rt t. Ba nhm ngi
khc nhau tng bun bn v qua li bng thuyn b dc
theo b n Dng chnh l ngi -Rp, ngi n v
ngi ng Nam . Nhng ngi ng sau li l nhng ngi
bt u cng vic sm hn. nh hng ln lao ca n v
Trung Hoa i vi ngh thut cng nh tn gio ca vng
ng Nam cn c th hin qua ci tn a l ca khu vc
ny: khu vc Trung-n.
ng Nam : thi tin s b nh mt
V s a dng vn ho khc thng ca khu vc ng Nam ,
ngi ta t t m v ngun gc ca cc nn vn ho c o ny.
Mt v d in hnh v s thin kin ca ngi phng Ty i
vi cc nn vn ho khu vc l qu trnh tm hiu ng h. Hai
trm nm trc y ngi ta bit rng ho ra ngn ng chu u
v n thuc v mt ng h, ngay nay chng ta gi l nhm
ngn ng n-u. Pht hin ny c xem l mt trong nhng
thnh tu v i ca tri thc nhn loi. Qu trnh t tm hiu bn
ng thm ch cn c xem l ng gp ln lao ca ch ngha
lng mn, th m s pht hin ra nhm ngn ng Nam o trc
vi nm th mi n thp k 70 ca th k 20 mi gy c
ch i vi gii nghin cu. Nhng ngn ng c s dng ti
Madagascar, o Easter, i Loan, Hawaii v New Zealand tt
c thuc cng mt ng h vi ngn ng vng ng Nam .
Chng c truyn b khp Thi Bnh Dng v c th l quanh
c n Dng trc khi c Pht Thch Ca c sinh thnh.
13 14
Nhng quyn sch vit v ngun gc ca cc nn vn minh
tht s loi ng Nam ra ngoi l. Nhng cun sch lch s
v cc quc gia c th trong vng cng thng b qua thi tin
s vi ch vi dng cho c l ri sau tp trung vo giai on
chu nh hng ca vn ho n v Trung Hoa v thi k
thuc a sau ny. Mi n gn y, nn vn ho ng Sn thi
i ng v t tin ca h Vit Nam trong thin nin k th
nht trc Cng nguyn hu nh vn l nn vn minh phc hp
duy nht c xem l vn ho bn a trong khu vc. Cc nh
dn tc hc thng tm thy s tng ng trong tn ngng,
tn gio v thn thoi ca c dn cc vng o Thi Bnh
Dng vi vi cc nn vn ha chu u v vng Cn ng, v
h thng l gii l s nh hng t Ty sang ng. Qu
tht l khng c mt bng chng no v s giao thoa vn ho
trc khi cc nh thm him phng Ty n khu vc ny.
Ch c s c ngo mn vn ho ca ngi Phng Ty mi c
th gii thch c cho nhng quan im phin din nh vy v
thi tin s ca vng ng Nam . Mt l, ngoi tr Vit Nam
v Thi Lan, cc nh kho c hc ch khai thc b mt ca nhng
di ch thi i ng v Mi ng Nam . Mt l do
khc l thiu nhng vn bn vit c th gii m c v thi k
tin n . Nguyn nhn th ba v c phn quan trng l hu ht
cc di ch ct yu hin nay ang nm di lng bin c.
Mt vi pht hin kho c gn y nh tan mi nghi ng
v mt quan im tng c chp nhn rng ri l khu vc ny
ban u chu nh hng t vn minh n v Trung Hoa. H
thng nng nghip Indonesia c nin i cn lu i hn nhiu
so vi ci ni truyn thng Cu Th Gii thi k mi
thuc Trung Cn ng. Bng chng v vic trng cy khoai s
v khoai lang c tm thy Indonesia c nin i khong gia
10.000 v 15.000 nm trc Cng nguyn. Thm na, nn vn
7

minh la nc c th ra i vo khong thin nin k th su
hoc th by trc Cng nguyn, sm hn nhiu so vi thi im
ngi Trung Hoa pht minh ra n.
Nhng to tc thi i ng c tm thy ti di ch
Bian Chang Thi Lan v Phng Nguyn Vit Nam lm ngi
ta phi ngc nhin. Nin i ca nhng di ch ny gy ra nhiu
tranh ci, tuy nhin, vic xc nh v tru bng cng ngh cc-
bon thi gian gn y cho thy mt cch c c s rng cc di
ch Bian Chang c nin i khong vo thin nin k th 2
trc Ty lch. Hai trong s c nin i lu i hn - khong
5000 n gn 6000 nm. Khong thi gian ny, nu l chnh xc
th ng l vo khong thi gian ca nhng di ch sm nht ca
Trung Cn ng v din ra trc khi ngi Trung Hoa t c
mc pht trin .
Thng thng, ngi ta vn ngh rng nhng pht trin ny
ng Nam din ra mt cch c lp vi nhng s kin tng t
din ra pha Ty xa xi, ng thi din ra hng ngn nm trc
khi vn minh n nh hng n khu vc ny trong k nguyn
Cng gio. Mt vi ni ng Nam lm ch c nhng k
nng tng t nh cc k nng c s dng trong cc nn vn
minh cng thi nh Lng H, Ai Cp v Thung lng sng n,
nu khng mun ni l sm hn. Nu ni rng c dn ng Nam
hc nhng k thut t ngi n th ai l ngi dy h
k thut trng trt v luyn kim hng ngn nm trc? V h
lm g trong thi gian gia hai thi k ?
Khi nhng bc nhy vt nh k thut trng ng cc, lm
gm v luyn ng din ra ng thi cc khu vc khc nhau,
cch gii thch thng thng l cho rng chng din ra mt cch
c lp. iu ny xem ra l mt l l thiu sc thuyt phc, tuy
vy trong hc thut vic lp lun nh th s l an ton hn so vi
vic to nn mt iu nc ci khi i chng minh rng nhng
15 16
pht minh c truyn b qua mt khong khng gian rng
ln nh vy. D sao, v mt l thuyt, c hai quan im u c
th chp nhn c. Gi nh khc ng tin cy hn so vi gi
thuyt ngun gc c lp theo cc ghi nhn kho c c th gii
thch cho Cuc cch mng mi l cc k thut trng trt
tin tin c pht minh mt khu vc trong mt thi gian di
ri sau chng lan truyn ra cc lc a khc bng ng bin
hoc bng ng b. thot khi s dm ng ca cc nh kho
c, mt nn vn minh nh vy ng ra cn phi b vi su vnh
vin hoc l phi chu s phn do ni la phun tro nh o
Thera (Santorini) pha ng bin a Trung Hi. V th, gi y
thm lc a Sunda ca ng Nam v b bin pha ng ca
Trung Quc l nhng ng vin v di ch kho c sng gi, ni
chng kin nhng bin c gh gm tng xy ra.
C ba cuc cch mng to ln ca qu trnh pht trin ca x
hi loi ngi din ra trong qu trnh dng cao ca mt nc
bin sau K bng h. Sau trng trt v luyn kim, s thng hoa
th ba chnh l cc nn vn minh Trung Cn ng trong
khong thi gian t 3200 n 2500 trc Cng nguyn. Nhng
thi i ny trng vi thi k n nh sau khi nc triu dng hu
k Bng h. Nhng nn vn minh bao gm Lng H, Elam,
Thng Ai Cp, Hy Lp, Syria, Palestine v Thung lng sng n.
Nhng nn vn minh ny khc nhau trn nhiu phng din
nhng u c mt c im chung, l nhng c im phn
bit chng vi x hi nng nghip thi k mi, thi k m
bn thn chng ny sinh. Nhng c im ni bt bao gm vic
hnh thnh cc thnh bang vi nhng to nh trng l, x hi c
t chc, nhng v chc sc tn gio nm quyn, h thng thn
linh v thn thoi v sng th tng ng nhau. Nhng pht trin
v mt k thut chung gia cc nn vn minh l nhng pht
minh ra ch tng hnh v k thut luyn kim. Trn ht l s
8

thng hoa ca m thut. Tuy vy, cn phi nhn mnh rng d
cho nhng tin b k thut l thnh t chung, nhng cch th
hin th mi mt nn vn minh c nhng cch ring c o. Ch
tng hnh c ngi Lng H, ngi Elam v ngi Ai Cp
pht minh v s dng khong vo 3000 nm trc Cng nguyn,
nhng ch ca ngi Lng H khc hon ton v phong cch v
dng thc vi ch ca ngi Elam hay ngi Ai Cp.
Nhng lc a v cc nn vn minh b nh mt
Rt nhiu tc gi khc tng gi ra tng v mt nn vn
minh ci ngun b nh mt. Trong quyn sch bn rt chy
ca mnh nm 1995 Du tay ca cc thin thn (Fingerprints of
Gods), nh bo ngi c Graham Hancock s dng nhiu
mi lin h lin lc a v tn gio v k thut minh chng
cho mt nn vn minh ci ngun b tht lc ti Nam Cc.
im mu cht trong tc phm ca ng chnh l nhng l gii ca
Charles Hapgood (1966) v tm bn rt c tnh xc thc mang
tn Piri Reis do mt hc gi ngi Rp sao chp li t nguyn
bn b mt trong Th vin Alexandria. Tm bn ny do mt
v c ngi Th Nh K v ra vo nm 1513 trn mt tm da
sng ca loi linh dng gazen. N phc tho mt cch tng i
chnh xc ng bin trn b i Ty Dng ca Nam Cc nm
di ci m bng hin ti. Nhng nt khc c th hin trn tm
bn v vn c chnh xc cao l b ng ca Nam M v b
ng ca Chu Phi v chu u. Mt vi tm bn khc c v
cng thi do Hapgood pht hin cng c nhng phc tho tng
t. Do Nam Cc khng h c bng tuyt vo khong 4000 nm
trc Cng nguyn nn gi thuyt ca Hancock l phi c ai
rt gii ngh i bin v kh nng ton hc kho cu cc b i
dng v tnh ton a ton cu. Ngi chu u khng th
17 18
lm c vic vo nm 1513. iu hm ngha rng tng
c con ngi ca mt nn vn minh xa xa no tng du
kho quanh b i Ty Dng. Mt bng chng xc thc na m
khng c quyn sch cp n l phi c mt b phn c dn
pht trin sng hai bn b ca i Ty Dng t nht l 7000
nm trc.
lm mnh m thm cho l thuyt ca mnh v cc nn vn
minh lu i hn, Hancock cn trch dn tc phm ca John
West, mt chuyn gia du lch ngi M sng Ai Cp. Quan
im ca West v thi tin s ca ngi Ai Cp tng lm au
u cc nh kho c hc ton cu. iu gy hoang mang nhiu
nht l ng a nhng l lun hc thut vo trong quan im
ca mnh rng Tng nhn s Ai Cp c nin i lu i hn l
ngi ta vn tng. Bng chng v cc ng rnh do nc bo
mn chn ca bc tng ni ln mt gi thuyt v mt
trn lt xa xa v c tn ti trong mt thi gian di, ng thi du
vt cng cho thy phi c s h tr v a cht.
Hu ht phn cn li ca cun sch Du tay ca cc thin thn
phn tch nhng to tc ca vng Cn ng v Trung-Nam
M, tuy vy Hancock li nh v cho nn vn minh b nh mt
y l ti Nam Cc. Lp lun ch yu ca ng l Nam Cc chnh
l lc a duy nht m gi y cc nh kho c hc khng th
chm ti, v th n tho mn yu cu nhng ngi mun bit tn
ca nn vn minh l g.
Trn mt gc no , ti cng dng lp lun tng t cho
mt lc a khc, l thm lc a Sunda ca vng ng Nam
, nhng vi nhng l do khc. Ti ngh rng la chn ca ti
hp l hn v: dng nh b bin Nam Cc khng h b ph
bng trong khong thi gian thu triu dng cao 7000 nm trc;
tuy nhin cng c th l mt lc a vn minh vn ang nm di
lp bng dy v thi gian pht trin ca nn vn minh ngn
9

hn nhiu so vi tnh ton ca Hancock. Ngc li, lc a ng
Nam c c mt k Bng H trn vn pht trin nn vn minh
ca mnh. Hn na, ti y r rng l c nhng bng chng hin
vn cn tn ti minh chng cho nn vn minh .
Nh ti cp trn y, nhng truyn thuyt v mt thm
ho hu hoi nn vn minh c nin i xa xa hn nhiu so
vi cc tc phm vit v chng. S kin chung nht trong cc
truyn thuyt chnh l mt trn l lt. S dng cao ca thu
triu c cp n nh l nhng bin c a chn. Ngoi ra,
nhng nguyn nhn thuc v tri t cng c xem l nguyn
nhn t nhin ca thm ho huyn b v cng l mt iu l gii
cho s tuyt chng ca nhiu loi ng vt cui k Bng H.
Ngi theo thuyt tai bin ni ting v gy nhiu tranh ci nht l
Immanuel Velikovsky. Hc gi uyn bc ngi Nga ny xut bn
quyn sch mang tn Nhng th gii trong cn xung t (Worlds
in Collision) vo nm 1950 gy hiu ng xn xao tc th. ng
a ra bng chng c th minh chng cho l thuyt ca mnh l
Sao Kim trong hn 4000 nm qua lin tc tin dn v Tri t,
gy ra nhng thm ho thin nhin rng ln v lc hp dn. iu
ny khin chng ta phi nghi ng ng khng phi l mt ngi
lp d m qu tht ng a ra c nhng c s ng tin
cy cho tin on ca mnh. Mt vi li tin on sau ny ho
ra l hon ton chnh xc.
Mc d mt s kin ni bt nh vy ca v tr c th l
nguyn nhn gy ra triu cng v l xut x ca nhng truyn
thuyt v hng thy, nhng i vi gi thuyt ca bn thn ti, n
hon ton khng quan trng. c rt nhiu bng chng v hi
dng hc cho thy ba t tan bng ln v nhanh chng gy ra s
dng cao ca mt nc bin t 120-130 mt trn khp th gii
sau K Bng H cui cng. V bn thn ti cng khng phi l
ngi u tin cho rng s dng cao ca mt nc bin l ngun
gc ca nhng thn thoi v hng thy (d cho n hin nay,
19 20
vn cha phi l cch gii thch ph bin nht). Bn thn s dng
cao ca mt nc bin cn c mt tc dng na l mang n
ng lc cho qu trnh xm ln vng bin Ty Nam Thi Bnh
Dng trong thi tin s.
Nhiu hc gi t th k 19 tr v sau nu ra nhng mi lin
h gia cc nn vn ho trong thi k c thch ( ln) trn khp
th gii. Mt s v d vn cn tn ti c cho n ngy nay
ng Nam v Thi Bnh Dng, mt s khc vn lu c du
n ca mnh ti chu u, Chu v Tn Th gii. tng v thi
c i v tnh thng nht ca cc nn vn ho thi k cng lc
cng tr nn ph bin, c bit vo lc chuyn giao th k. Trong
cun Lch s i cng (Outline of History) xut bn nm 1920,
s gia ngi Anh I. G. Wells khi lc nhng bng chng v
s ng gp ton cu ca nn vn ho gi l dng thch
(heliolithic - lin quan n kin trc bng dng o c nh
sng mt tri - ND) v chng tc Brunet, l mt trong s nhng
tc ngi vng a o. L thuyt dng thch, vn c s pht
x v vn ho c thch v tn ngng sng bi mt tri, c
nh phn tch ngi Anh, Ngi Grafton Elliot Smith, a ln nh
cao trong thp k 20, nhng sau do thiu bng chng nn
ri vo qun lng. Th d ny thnh thong vn thng c dng
mt cch thn trng bi nhng ai i tm hiu su hn v qu trnh
pht tn vn ho. Mc d b mt tm mn hc thut nh vy che
ph, nhng nhng tng ny cha bao gi ri b sc tng
tng ca con ngi v dn dn theo thi gian thot ra khi
bng ti ca bc mn . Gn y hn, nh thm him ngi Na
Uy, Thor Heyerdahl, ly li s ch ca cng chng khng
ch bng tng ca ng cho rng s xm ln vng a o n
t Peru, m hn c l s thc gic ca ng thng qua vic t
mnh t l thuyt ny vo vng th nghim. Hnh trnh mang
tn Ton Hiki ca ng t Peru n o Easter Land gia bin Thi
10

Bnh Dng trn mt chic b bng g balsa vn mi l mt bn
anh hng ca ca loi ngi v thm him trong th k 20.
Nhng du chn trn bi bin:
Liu phng ng i v phng Ty?
tng v nhng ngi thy u tin n t phng ng
qu tht khng c g mi m. Nh nhng g ti s lp lun mt
cch c th trong phn hai ca cun sch ny, r rng l c bng
chng v mt nn vn minh c xa khng ai bit n nhng
th phn cho s thng hoa ca vng ty bc n Dng c
ghi nhn qua nhng k lc v kho c v ngh thut ca vng
Cn ng cng nh trong ton b thi tin s ca vng ng
Nam . C hai nn vn minh c xem l u tin - Ai Cp v
Lng H - u c nhng truyn thuyt v chng tch v s nh
hng phng ng t thu ban u ca chng.
Mt s nh kho c hc l gii xut x phng ng trong
x hi Ai Cp tin ch trc nm 3000 nm trc Cng
nguyn. Bng chng cho lun im ny bao gm phong cch
ngh thut ph iu, kin trc v nhng bc ho trn s v nhng
chic thuyt bng g vi nhng ct bum ging cao. Trc y,
do thiu nhng dng thc khc tng t, chng c gii thch l
do nh hng t Lng H. Tuy nhin, s i snh v ng i
gia hai vn vn minh ny cho thy chng c quan h anh em
ch khng phi l quan h cha con. Quyn S t thn (Book of
the Dead) ca ngi Ai Cp vn cha ng nhiu t liu v thi
Tin ch c nhc n Phng ng mi su ln v vi mt
ging iu s hi. Phng ng c m ta nh l mt ni m
s tn st bao trm bin c v t linh hn cn phi c bo
v. Quyn sch c ny cn cp vi ln n lnh th ca Manu
trn bin ni Ra tr v. iu k d l Manu trong thn
21 22
thoi Hindu l t tin ca loi ngi v mt trong s hin thn
ca Manu chnh l Manu ng ph. Mt cch ngu nhin, hin
thn ca Manu ny chnh l Noah ca ngi n . Ti Lng
H, nhng vn bn v s nh hng ca phng ng li cng
trc tip hn. Phin bn ca Kinh Thnh, da trn bn u tin
ca ngi Sume c l ni ting nht. Trong Kinh Sng Th II,
Vn a ng c xc nh l phng ng. Kinh vit: khi
con ngi n t phng ng, h tm thy mt cnh ng bng
phng Shinar (Sumer) v nh c . Sau , h xy dng
to thp (hay cn gi l ziggurat) Babel v tri qua nhng s pha
trn v ngn ng.
V mt ngn ng, ngi Sume chnh l nhng k lc loi
trong khu vc. H ni loi ngn ng pha trn (agglutinative)
chng lin quan g n h ngn ng n-u m cng khng lin
quan g n ngn ng ca nhng ngi lng ging Seme. Mt
loi ngn ng c ni trong khu vc, ngn ng Elamite, cng l
mt ngi con ci ct. Hu ht nhng ti liu ng tin cy u
cho rng ngi Sume n t u phng ng, ng thi
cng nm bt c nhng k thut i bin tin tin, th nhng a
im chnh xc l u th vn cn c nhiu nghi vn. Hin
nay, c bng chng v mt vi ni c xem l ngun gc ca
ngi Sume Lng H trc khi s dng cao chnh ca mc
nc bin din ra (chng 1-3). Vi t cch l nhng ngi nhp
c n b bin vng vnh -Rp, ngi Sume c nh hng
nhanh chng v ng kinh ngc n nn vn minh thi k
mi ca nhng c dn bn a Ubaidi. Nhng tn ca thn
bin Ea ny c th dy cho ngi Lng H tt cc nhng k
thut i bin, qua cng gi ln ngun gc xa xi ca h. Kho
c hc vng Cn ng c c mt chiu kch mi khi t n
vo bi cnh ca qu trnh dng cao mc nc bin xa xa.
11

Nhng trch tuyn trong quyn sch ny t cc vn bn sm
nht ca ngi phng Ty vi mc ch c gng m t ci
ngun ca nn vn ha phng Ty c hai ch im chnh: khi
nim v mt tai bin gc v mt cuc pht tn t phng ng.
Nhng ti liu ch vit lu i kt hp nhng thnh t v mt
nn vn minh mt v mt tai bin kinh hong gm c: huyn
thoi v thnh ph Atlantis, Vn a ng mt v truyn
thuyt v hng thy. Ch v mt nn vn minh ci ngun hoc
Thi hong kim b tiu hu trong mt thm ho khng khip
sn sinh ra hng ngn ti liu v chuyn lun xuyt sut hng
thin nin k. Ti cng c cp mt vi trong s trong cun
sch ny.
Bng s nhn thc mun mng ca cc nh hi dng hc th
k hai mi, nhng ngi cho chng ta bit mt lc a rng ln
tht s m chm di nhng lp sng bc ch trc khi thi
i ca cc nn vn minh phng Ty bt u, gi y chng ta
c th mang n mt ngha no cho nhng cu chuyn
truyn thuyt v i hng thy, ci cht, cuc di c v mt s
khi u mi.
i hng thy ng Nam
v cuc di c ca ngi Chu
Sau K Bng H, nhng ni b nh hng nng n nht ca
nn i hng thy l nhng khu vc thuc vng duyn hi v
thm lc a nh ng Nam v Trung Quc. Nhng chng tch
a l cho thy s dng cao ca mc nc bin khng din ra t
t, ba t tan bng t ngt trong thi gian khong gia 14000
v 7000 nm trc to ra ba cn l lt nhanh chng khi nc
trn ra khi nhng ni bng hai a cc chy vo lng bin.
S di chuyn nhanh chng v t ngt ca nc t t lin vo
23 24
bin c cng gy ra nhng khe rn nt su trn b mt v tri
t, to ra triu cng v sng thn d di.
Vo thi nh im ca K Bng H 20000-18000 nm trc,
ng Nam l mt lc a c kch thc gp hai ln so vi by
gi bao gm c tiu lc a n , Bin Nam Trung Hoa, Vnh
Thi Lan v Bin Java. Khi , tt c cn l t lin v v th
cha ng nhng phn kt ni chng vi nhau thnh mt lc a
ring. V mt a l, lc a nay b m chm mt na
ngi ta gi l thm lc a Sunda hay Lc a Sunda. Phn t
bng ca lc a Sunda b ngp chm sau k Bng h c din tch
bng vi tiu lc a n . Cui cng, ch cn li mt s vng
ni cao ri rc ca Qun o M Lai l cn st li. Mt di t
rng ln tng t trn b bin Thi Bnh Dng ca Chu cng
b mt. Vng t trc ni lin Trung Quc, Triu Tin,
i Loan v Nht Bn nay thnh Hong Hi v bin ng Trung
Hoa. Nhng hi cng ngy nay nm dc theo vng duyn hi
Trung Quc, xa xa trong k Bng H, chng trong t lin
hng trm dm.
Quyn sch ny bn n mt kh nng l sau nhng bin ng
su sc v t ngt ca mc nc bin din ra vo khong 8000-
7500 nm trc, mt lot cc cuc di c cui cng ca c dn
trn lc a Sunda cng bt u din ra. Nhng hnh trnh di c
tin v phng Nam n chu c, tin v phng ng vo
bin Thi Bnh Dng, tin v phng Ty vo n Dng v
i ln phng Bc n lc a Chu . Hu du ca nhng di dn
thi ti Thi Bnh Dng, c tr trn nhiu hn o ca vng
o en, a o v Tiu o. H ni th ngn ng thuc h
Nam o nh nhng c dn sinh sng trn cc o ng Nam
. Trong hnh trnh ca mnh, h mang theo nhng vt nui v
thc phm trn nhng chic thuyn i bin to ln. Mt phn
trong s h di chuyn theo hng ty, mang theo ht ging la
12

nc sang n . Nhng c dn sinh sng Bc lc a Sunda
th di chuyn theo hng bc n ng Dng v Chu v sau
hnh thnh nn nhng nn vn ho phc tp v tinh t Ty
Nam Trung Quc, Min in v Ty Tng. Mt s nhng to
tc tinh xo v p ca nhng nn vn minh rt sm ny ch
cho n hin nay mi c khai qut ln t lng t.
Nhng ngi nhp c pha bc n t nhng hn o b l lt
nhn chm khu vc Trung-n ni th ngn ng thuc mt ng
h ln khc ca ng Nam l ng h Nam , Tng Min v
Thi-Kadai. Nhng trn ht, nhng cuc di c bt c d ny
thit lp nn nhng con ng giao lu v thng mi xuyn -
u v Thi Bnh Dng, t to nn dng lu chuyn lin tc
v nhanh chng cc tng, kin thc v k thut trong sut
nhiu thin nin k sau ny.
Trong s nhng ngi di c bt buc , nhng ngi cn lu
gi c nt vn ha truyn thng t b pha long nht chnh l
nhng ngi theo hng ty i vo Thi Bnh Dng. K t cuc
di c cho n sau ny, nn vn ho ca h b tch khi
phn cn li ca Chu bi New Guinea, o en v mt
khong khng gian rng ln ca bin c. Nhng ngi a o i
xa nht v pha ty cui cng n Fiji v Samoa khong 3500
nm trc v sau cn tip tc n vng pha ng ca a o
khong 1500 trc, nhng t tin ca h bt u di chuyn
quanh cc o ca vng ng Nam trc rt lu ri, v
ng nhin vo lc cha h c mt nh hng no ca vn
ho Trung Hoa hay n khu vc ny. V th, trn nhiu
phng din, nhng nh thm him Argonauts u tin ny
Thi Bnh Dng c l mang trong mnh hnh nh gn gi nht
vi nhng c dn lon lc xa xa ca ng Nam . Nhng v
khch sm sa ca vng t ny t phng Ty, nh thuyn
trng James Cook, vo th k mi tm ghi nhn nhng x
25 26
hi phn tng phc tp v nhng k nng i bin c bit ca h.
Trong khi nhng v khch n sau thnh cng hn nhiu th
nhng ngi n trc dng nh vn cn b m nh v hng
vng v mt qu kh huy hong xa xa.
i sng tinh thn ca ngi a o rt giu c vi h bch
thn a dng. Trong tt c cc nhm thn thoi, Thn mt tri l
ti thng, v trong mt vi thn thoi Thn mt tri cng c tn
l Ra ging nh trong thn thoi Ai Cp c i. Hu nh khng
h c ngoi l, thn thoi ca h u lm sng li mt thin
ng trn tri t b mt pha Ty hoc Ty Bc, gi l
Avaiki hoc Bolutu. Truyn thuyt tng t nh Adam v Eve th
c rt nhiu v trong hu ht ngn ng ca cc vng ni y, t
xng sn hay xng u ging nhau l ivi. Hn na, mt
truyn thuyt v cuc u tranh ca hai ngi anh em c vn
ho khc nhau rt ph bin. T tin ca nhng con ngi ny
v nhng ngi lng ging ni ting Nam lc a Chu
hin nay xy dng nn nhng x hi c t chc phc tp
u tin ng Nam . Trong khi vn minh nng nghip ng
cc l pht trin chnh lc a th nhng khi nim v vng
quyn, php thut, tn gio v thin vn hc l nhng c im
ca ngi Nam o bin c. Nhng g ti xut ra y chnh
l chng minh rng nhng pht trin ny ra i trc nhng
thay i tng t Ty , v trong qu trnh pht tn ca
mnh, nhng nh thm him ng Nam lm ny n nn
nhng nn vn ho thi k mi Trung Quc, n ,
Lng H, Ai Cp v Hy Lp.
Bi v ti khuyn ngh cn phi xem xt li nhng quan nim
thng thng v thi tin s v ngun gc ca nhng nn vn
minh bui ban u, v th nhng ngun t liu tim tng cn phi
c nh gi nghim tc. Chng c g l khi trong t bn thn
mi con ngi u c nhng thc mc v nghi vn v chnh t
13

tin mnh. Nghin cu lch s v kho c hc l mt qu trnh t
nhn thc khch quan v qu kh. K t thi i Herodotus, lch
s c vit ra rt nhiu. Cc nh kho c hc cn khai qut
c thm nhiu th bi chm khc th s c nin i trc thi
vn minh (khong 3200 n 2800 nm trc Cng nguyn). Mc
d lch s ca thin nin k th ba trc cng nguyn vn phi
da rt nhiu vo nhng bng chng kho c hc, tuy nhin, nin
i ca nhng v vua tr v ngi Sume Lng H vn cn c
rt nhiu vn : nhng g trc thi k ny u gi l tin s,
th th kho c hc ch cung cp duy nht c mt bng chng
kh thc m thi.
nhng quc gia m ch vit pht trin mun hn, thi tin
s hu nh ch cn c vo kho c hc. Chu v Thi Bnh
Dng, ni khng c nhng vn bn lch s vit bui ban u,
kho c hc thm ch cng khng th cung cp cho chng ta mt
bc tranh lin tc v nhng tin b trong vn minh trng trt s
khai. Cc nh lch s nghin cu thi tin s ch cn cch nghin
cu ngn ng v qua tm li din trnh pht trin ca con
ngi. V vy, h c gng gn kt lch s ngn ng vi nhng
bng chng khng trn vn v kho c. C rt nhiu kh khn v
tr ngi trong cch tip cn ngn ng-kho c ny, khng t trong
s l nhng khong t gy trong di ch kho c v s thiu
chnh xc ca cc bng chng v ngn ng. Mc d xut hin
mt mt trn thng nht ca mt vi trng phi, nhng vn cn
nhng bt ng gia cc nh ngn ng hc v mi lin h
gia cc h ngn ng chnh ca Chu , v quan trng l cc h
ngn ng bt ngun t ni u Chu .
V nhng khong t gy trong thi tin s ng Nam
v Vin ng, chng ta phi tm kim nhng ngun t liu khc
lm tng minh qu kh. Di truyn hc c th lm cho nhn
thc ca chng ta v nhng cuc di c xa xa trong nhng thi
27 28
bin ng ln lao v s vn ng ca dn c trong nhng thi i
gn y hn tr nn r rng. Tuy nhin, t trc n nay, n ch
gip chng ta kim tra nhng l thuyt bt ngun t ngn ng v
kho c hn l a ra nhng m hnh ring ca n. V th, nhng
pht hin gn y c trnh by trong Chng 6 v 7 s gip
chng ta thay i nhn thc v t ng Nam vo trung tm
ca nhng cuc di c cui k Bng H.
Lch s trong lng thn thoi
Cn mt ngun t liu gy nhiu tranh ci hn na v thi tin
s v c kh nng cn c gi tr su sc v thi i huy hong
hn c ngun ngn ng, chnh l vn ho dn gian c xa v
cc truyn thng tn gio. Nhng cu chuyn dn gian - ting
vng k l ca qu kh - khi dy trong ti mt hnh nh cha
chc xc thc v mt con ng mn ca thi tin s Chu .
Truyn dn gian (huyn thoi, thn thoi, truyn thn tin), nhng
truyn thuyt v bui u ca nhn loi, trng ca, s thi c
sng tc qua hng thin nin k chnh l nhng cch biu t sm
nht ca con ngi v t tin mnh. Thm na, nhng vn bn
mang tnh cht linh thing phn ln bao gm bin nin k, ph h
v thn thoi v sng th. Trong qu trnh tm kim cnh ca m
vo qu kh, cc hc gi thng dng nhng vn bn vi t
cch l mt ngun thng tin quan trng. V d, vic nghin cu
Kinh Thnh vi t cch l mt ngun t liu lch s l mt
nguyn tc c xc lp. Nhng pht hin kho c v nhng
vn bn ng thi ti Syria v Lng H c xu hng lm cho
tin cy ca Kinh Cu c vi t cch l c s lch s ngy
cng tng ln.
Mc d rt nhiu bn sau ny ca Kinh Cu c mang tnh
cht bin s - c vit di dng lch s v cha ng nhiu chi
tit c ci bin - nhng ngi c c th t hi liu nhng
14

truyn thuyt v sng th, v Vn a ng, v Cain v Abel
trong c th c mt vi c liu lch s no hay khng. Bn
thn ti rt ngc nhin khi pht hin ra rng nhng truyn thuyt
chnh l nhng cu chuyn phng d v thi tin s. V d, hai
nhn vt Cain v Abel trong Kinh Thnh khng phi l hai anh
em m l hai nn vn ho xung t nhau. Nhng phin bn ca
ngi Sume m t Cain l nng dn cn Abel l ngi du
mc. Nhng vn bn Thi Bnh Dng v truyn thuyt ny th
li vit rng mt ngi l th sn da en, cn ngi kia l ng
dn c nc da mu sng hn. So snh nhng phin bn ny mt
cch khch quan, ta c th c c nhiu thng tin b ch. Cch
tip cn cng tng t i vi ngn ng hc lch s. Cng ging
nh ngn ng v di truyn ca chng ta, nhng truyn thuyt xa
xa u c mt mi lin h ln nhau trn mt mc m chng
ta c th tnh ton c. Kt qu l, chng ta c th xy dng
c mt cy ph h.
Ngc vi qu trnh nghin cu Kinh Thnh, vic s dng
truyn thuyt dn gian, thn thoi v ci ngun v s thi nhm l
gii nhng s kin trong c s v tin s khng c cc nh
nghin cu dng n. C nhng nguyn nhn hin nhin cho s
thn trng ny. Cng trong mt dng, nhng cu chuyn ny
mang tnh cht tng tng, vi rt nhiu hin tng siu nhin
v c v nh thiu nhng bi cnh hu dng. i vi hu ht cc
c gi, chng rt l thng v ly k. Tuy nhin, s thn trng v
mt hc thut cng khng dng bc c cc nh kho c
hc truy tm ngun gc ca nhng truyn thuyt . Mt trong
nhng thnh cng ni bt l vic pht hin v khai qut thnh
Troy (T-roa) v Mycenae huyn thoi ca nh kho c hc
Heinrich Schliermann v di tch Minoan Knossos ca ngi Arthur
Evans. Nhng tht bi cng khng t, ni bt l s tht bi trong
vic tm kim thnh ph mt tch Atlantis v Chic thuyn ca
Noah (N-). D thiu nhng bng chng ng tin nh vy,
nhng hai huyn thoi trn vn l nhng huyn thoi c sc
29 30
sng bn b nht cho n ngy nay khi c n hn hai ngn
cun sch cp n chng.
D c ni dung d s v ng ngn nhng nhng truyn thuyt
dn gian vn c c s tn trng ng k trong qu trnh nghin
cu c s. Qu trnh thu thp v so snh truyn thuyt dn gian,
thn thoi v s thi t n cng c mt ph h ring. Bt u trong
th k 19 vi truyn c Grimn, nhng nghin cu ca Hans
Christian Andersen, Andrew Lang v Ngi James Frazer nhn
mnh n s tng ng trong nhng truyn thuyt ca cc khu
vc trn th gii. Nhng s tng ng ny cn rng ln hn c
cu trc ngn ng v vn ho cho chng ta bit. Mt v d ni
ting l quyn sch Chic gy vng (The Golden Bough) xut bn
nm 1914. Trong tc phm v dn tc hc ny, Ngi James
Frazer truy nguyn mt phong tc m h v vic k tha cc
thy tu, c m t ln u tin trong n th Diana Nemi ca
nc . ng pht hin ra nhng ting vng ca cc nghi l
khp c Cu Th gii cng nh Tn Th gii. D cho tc phm
ca Ngi Frazer c mt nh hng rt to ln, nhng ng bun l
cch tip cn ca ng v nghin cu truyn thuyt dn gian b
lng qun so vi nhng cch nghin cu hc thut khc trong na
u th k hai mi. V nhng di ch kho c
ng Nam v Vin ng vn cha c khai qut hon
tt, nn ti s xem xt cn thn hn nhng truyn thuyt vi t
cch l ngun truyn thng ca thi tin s trong phn hai ca tc
phm ny v bit u n cho thy mt vi im mu cht nht m
chng ta trc nay cha h c c.
15
 31 32

Phn I: , xng,
gien v ting ni

16

Gii thiu Phn I
L thuyt m ti trnh by trong cun sch ny ln u tin
t ng Nam v tr trung tm ca nhng ci ngun vn
ho v vn minh. Ti cho rng rt nhiu ngi b cn i
hng thy cun khi nhng ngi nh ven bin ca mnh
phng ng. V sau , h gieo mm cho nhng nn vn
minh k v phng Ty. Trong na u cun sch, ti s xem
xt nhng bng chng v cu chuyn pht tn thng qua vic
s dng bn cng c thng thng ca mt nh tin s hc,
bao gm a cht, kho c, ngn ng v di truyn. Trong tng
hp ca ti, mt s nhn t c xc minh, mt s khc l
nhng pht kin gn y nhng c cng nhn. Tuy nhin,
vn cn mt s im cn nghi vn v cn phi c tranh lun
thm.
n gin ho vn , ti xin c bt u vi nhng s
kin c xc thc v cc trn i hng thy. Khng cn
nghi ng g na, trong K nguyn Bng H, ng Nam l mt
lc a khng l mt khu vc t ai rng ln bao gm ng
Dng, Malaysia v Indonesia. Sau khi K Bng h kt thc,
mc nc bin t ngt dng cao v chia ct lc a ny thnh
cc qun o m chng ta thy ngy nay. Mt qu trnh tng
t cng p n Vnh Rp v nhn chm vng b bin ca
Trung Hoa. Chic cu t lin gia Bc M v Chu cng
theo m bin mt. Rt nhiu b bin khc cng chu nh
hng. Trong hai thp k va qua, ngi ta thu thp c ngy
33 34
cng nhiu bng chng cho thy mc nc bin dng cao sau k
Bng H cui cng khng din ra mt cch t t; Ba t tan
bng t bin, vi t cui cng din ra cch y ch khong
8000 nm, tn ph khng khip nhng b bin nhit i vi
cc thm lc a bng phng. Nhng trn ng t ln b gy ra
bi nhng vt nt trn v tri t do trng lng ca bng h
ra cc i dng cng khin cho t ai nhanh chng mt i.
Chc chn l nhng trn ng t ny gy ra cc t sng
thn trn cc i dng ln ca th gii. Ti s trnh by bng
chng cho s kin ny trong Chng I. Mt iu vn cn cha
c xc minh l nhng s kin chn ng tri t ny nh
hng nh th no n nhng c dn ng Nam v nhng b
bin khu vc In-Thi Bnh Dng.
Theo l thng, tr li cu hi ny, chng ta s tm n
cc nh kho c hc. Khc vi cc thi k s s v lch s c
nhng vn bn c gii thch chng minh, thi tin s hon
ton phi da trn nhng thng tin xc thc v cc di vt kho
c. Cc nh kho c hc rt gii trong vic ti to v xc nh
thi i cho cc khu vc c xa. Tuy nhin, s ph thuc ny li
c mt khim khuyt ln l c nhng di vt cn b b st. Mt
s k nng ca thi k mi v d nh k nng canh tc la
rt c th phi mt mt thi gian pht trin rt lu di. Do
khng c bng chng kho c v cc thi k u nn cc nh
kho c hc c th gi s xut hin u tin ca k nng thnh
tho ny l cuc cch mng nng nghip. Hn na, nu cc
bng chng kho c v cc bc tin nhy vt ban u trong
nng nghip hay trong c ng thic c th khng c khu
vc ny nhng c th tm thy nhng ni khc. Nu khu vc
u tin c xc nh ngy thng mun hn th iu hm
rng khu vc b lc hu hn v phi hc theo t cc vng
khc. y dng nh chnh l trng hp ca ng v ng
Nam .
17

Mc d c c may tm thy mt s a im kho c c gi
tr nhng vn rt ri ro nu chng ta b st nhng a im
trn ton b mt khu vc rng ln nh ng Nam . C l s
cn n mt chn ng ln qut i tt c nhng g xy ra
to ra mt khong trng ln nh vy trong ghi chp kho c.
C ba chn ng ln xy ra v nh hng nhiu nht n
vnh pha ty ca Thi Binh Dng. Nh cp, nhng
chn ng ny l nhng t tan bng nhanh din ra vo cui k
Bng H, khin cho mc nc bin ba ln dng cao trn cc
thm lc a thp. Sau mi ln nh vy thng xut hin nhng
cuc cch mng hoc nhng du n vn ho quan trng.
H s ca ngnh hi dng hc cho thy rng mc nc
bin dng cao t nht l 120 mt (500 ft) trong ba trn i hng
thy th t din ra cch y khong 14.000, 11.500 v 8000
nm. Giai on mc nc bin tng t bin c ba tc ng
ln n bng chng v hot ng ca con ngi. Th nht,
khu vc ng Nam v Trung Quc, ni c thm lc a bng
phng, bt c bng chng no v cc vng nh c v cc k
nng ven bin v ng bng cch y 8000 nm b nhn
chm mi mi (Xem Chng 1 v 2). Th hai, trong ln gia tng
cui cng ca mc nc bin, nc trn ln cc thm lc a
bng phng v mi n thi im cch y 5500 nm mi rt
i. Cc vng nh c ven bin trong giai on t 7700 n 5500
nm trc vn trn mc nc hin c bao ph vi mt lp
ph sa dy. Cc nh kho c hc xem xt phn di ca lp
bn ny ti Lng H (Mesopotamia), Nam Trung Hoa, ng
Nam v o en (Melanesia) tm kim bng chng v t
phn tn cui cng do cc trn i hng thy gy ra. Th ba,
cc c dn ti cc vng a c ven bin b l cun tri c th
buc phi di c v mang theo nhng k nng ca h n mt
ni khc (Xem Chng 2 v 3).
Nhng d on ny xut pht t bng nin i mi v cuc
Cch mng mi lc a u . Cc nc vnh ai
35 36
Thi Bnh Dng dng nh bt u cuc cch mng ca h
trc phng Ty mt thi gian di nhng sau buc phi
dng li. Cch y khong 12.500 nm, khng lu sau trn i
hng thy th nht, ngh gm ra i pha nam Nht Bn.
Khong 1.500 nm sau, c bng chng cho thy cc bnh gm
c lm ti Trung Quc v ng Dng. Nhng iu ny
cho thy ngh lm gm khu vc ny c trc khu vc
Lng H, n hay a Trung Hi khong 2.500 n 3.500
nm. Cc dng c dng nghin ht ng cc xut hin
o Solomon nam Thi Bnh Dng khong 26.000 nm
trc y trong khi n ch mi xut hin Thng Ai Cp v
Nubia cch y 14.000 nm v Palestine cch y 12.000
nm.
Khong 11.000 nm trc, khi ngi Trung Quc bt u
lm gm, nhng con cu u tin cng c thun ho bc
Lng H v la m einkorn c trng ti Syria. Trong khong
thi gian 1.000 nm, la m, la mch v u c trng ti
Jericho, v di t mu m hnh li lim vng Cn ng c
xa chuyn sang cuc cch mng nng nghip cuc cch mng
nhn rng cc ging cy trng v vt nui mi c thun
ho t Tiu (Th Nh K) sang Iraq v n tn Pakistan cch
y khong 9.000 nm. Cng vo thi k ny, lng trng trt
u tin ra i ti Tiu v sau nhng bnh gm u
tin c lm ti vng Cn ng, mun hn Nht Bn n
3.500 nm. Do , khong 9.000 nm trc, vng Cn ng
c thc s bc vo cuc Cch mng mi.
Cch y 9.000 nm, ti cc vng ri rc trn th gii, con
ngi bt u canh tc cc v ma. Ngh trng la mch rt
pht trin ti thung lng sng n v cc cy c r nh khoai s
c trng vng cao nguyn New Guinea. Tht ng kinh
ngc l vo thi k sm nh vy m ngi dn cao nguyn New
Guinea s dng mng rnh thot nc m ly cho canh
18

tc. 9.000 nm trc, trng trt cng c bt u ti Bc,
Trung v Nam M.
Nhng gii thch v mc nhanh chng ca cuc cch
mng thn k tri rng trn ton th gii ny vn cn rt ngho
nn. Mt s chuyn gia cho rng nguyn nhn l cc iu kin
mi trng c ci thin sau khi k Bng H kt thc. Tuy
nhin, ti cc khu vc cn nhit i v n ho, ni tm thy
rt nhiu bng chng v cuc Cch mng mi, kh hu
mang tnh cht n ho v m nng ngay trong k Bng H.
Bc tranh v iu kin mi trng n nh n ho sau k Bng
H dng nh cng km thuyt phc v ti cc vng ven bin,
kh hu khng nhng khng n nh m cn km i.
C hai ch trng ni bt trong cuc cch mng nng nghip
u tin ca lc a u , l b bin pha ng ca Chu
v ng Nam . Nu vng t li lim mu m ca Cn ng
c xem nh l khu vc pht trin nhanh in hnh th mi
1.000 nm sau khi c trng trt vng Cn ng mi c nhng
pht hin u tin v ngh gm vi to tc lu bn c cc
nh kho c c bit a thch. Mt iu khin ngi ta hoang
mang l mc d nhng bnh gm u tin c lm ra ti Nht
Bn, Trung Quc v ng Nam hng nghn nm trc
nhng cy trng ch mi c canh tc ti Chu cch y
8.000 nm. Ti sao li c mt khong cch xa n vy? Chc
chn l c nhng bng chng cha c h thng v li sng
thi k mi ng vi nhiu loi cng c nh dao
bu, dao no, di, v nghin cng nh nhng bnh gm, lng
l luyn kim v vt dng nh bp ra i t trc rt lu. Tuy
nhin, nhng di vt ny ca thi k mi li nm ri rc
trong cc hang ng nm su trong t lin.
Cc hang ng Trung Quc v ng Nam l ngun tt
nht v thng l duy nht ca cc di vt c xa. Liu y c
phi l ni ngi xa thch c tr? C chc l khng phi tt
c nhng ngi Chu thi tin s u l ngi hang ng?
37 38
Nhng g cn thiu trong nhng pht hin v s k mi
ti ng chnh l nhng g m ngi l hnh i qua nhn
thy v l nhng g chng ta vn nhn thy ngy nay mt nn
vn ho ven bin pht trin rc r vi k thut canh tc la v
cc cy trng khc v khai thc thy sn thm canh. Dng nh
hon ton thiu vng nhng khu vc mi nm ngoi hang
ng trn cc vng ng bng trong thi k 10.000 n 5.000
nm trc Cng nguyn.
Vn ny ti o ng Nam xem ra cn k l hn. Mt
thp k trc y, khng c bng chng kho c no cho thy
la c trng Indonesia v ng Malaixia cch y hn
1.500 nm, tc l cch 1.000 nm sau so vi ngy c on ra
i cc to tc bng ng thic v st trong khu vc ny. Do
, cc nh tin s hc m t o ng Nam nm pha nam
Phillipines bc vo thi k ng v st t thi k
trc khi c nhng bng chng v trng la ti a phng. Tuy
nhin, nh s m t trong Chng 2 v Chng 4, va c mt
bng chng mi gy xn xao ti Hang Sakai min nam Thi
Lan cho thy rng ngh trng la ra i ng Dng
trc khi xy ra cn i hng thy cui cng, v k thut ny c
th c chuyn v pha ty sang n . Do , bng chng
kho c hin c v mt nn nng nghip s khi Trung Quc
v ng Nam c th a ra mt bc tranh cha hon chnh v
s pht trin ca n. Do cc vng ven bin b chm ngp nn
bng chng v s tn ti ca mt nn nng nghip thi k trc
cc vng ven bin c th chm su di y nc. Lp
lun ny c minh chng vi mt s tht l nhng khu vc
pht trin nng nghip sm nht Chu thng nm ti cc
vng ni a hoc vng ni cao.
Bc tranh hu nh trng v giai on mi thi tin
s ca ng Nam khin cho cc quan im kho c b
phn cc. a s cc nh kho c cho rng thi k mi
ca o ng Nam ch mi bt u cch y 4000 nm vi s
19
 39 40

xut hin ca nhng ngi di c t Trung Quc qua o i

Loan v Phillippines. Mt s ngi khc m ti cng chia s
quan im cho rng t tin ca ngi dn ng Nam ngy
nay sng ti khu vc ny vo cui K Bng h; h khng
nhng pht trin k thut cho thuyn v nng nghip sm
hn nhiu so vi ngi dn Cn ng m cn bt u cho
thuyn i xa vng quanh Chu v Thi Bnh Dng cch y
hn 7.000 nm. Nhng lp lun v kho c v ngn ng bo
v cho quan im th hai c trnh by trong hu ht Chng
3 v Chng 5.
Bng chng k thut cui cng v c l c sc thuyt phc
nht cho lp lun rng c dn hin nay ca ng Nam
y t thi K Bng h v bt u di chuyn n tt c cc
hng khi nhng trn i hng thy xy ra chnh l cc gien di
truyn h ang mang theo (Xem Chng 6 v Chng 7).
Nhng di truyn v gien cho thy rng th dn ng Nam
nm r ca cy ph h Chu v sau r ra tt c cc dim
trn la bn v n c Chu M v Trung ng. Mt gien di
truyn c bit c gi l "gien Po-li-n-di" do rt nhiu
ngi Po-li-n-di mang theo gien ny bt ngun t ngi dn
vng Maluku pha ng Indonesia trong K Bng h. Gien ny
khng h c tm thy Trung Quc, i Loan hay Phi-lip-
pin; iu ny mu thun vi l thuyt thng thng v do
cho php chng ta c mt quan im su hn v thi tin s ca
ng Nam . Nu bn l mt v thn i theo Tri t trong qu
o ca n xung quanh Mt Tri nhng li u trn cao trc
tip nhn v Bc Cc t trn xung, bn s thy cc ny quay
chm theo hnh trn.

20

I. K Bng h v Ba trn i hng thy
Hnh nh v cc nhm nghin cu theo trng phi chnh
thng trnh trng bc ln Ngn Ararat tm kim nhng mu
g cn st li ca Thuyn N- gy ra rt nhiu xn xao
nhng li chng mang tnh thuyt phc. Bt c cuc tho lun
no v tnh cht c thc ca trn i hng thy N- v nhng
huyn thoi khc v i hng thy u gy ra nhng phn ng
tng t nh vy trong gii a cht mi cho n gn y. Nu
nhn vo lch s nhng c gng ca con ngi nhm gii thch
nhng cu chuyn v i hng thy, chng ta cng c th hiu ti
sao ch ny li gy ra s phn i ln nh vy trong cc gii
khoa hc. Chng ta ch cn tr li th k 18 tm ra ngun gc
ca thnh kin ny. Chng ta s thy rng bt c khi nim no
v tnh lch s ca trn i hng thy N- s b phn i kch
lit do tm l chng Gio hi si sc ca nhng ngi theo
thuyt ng dng th k XIX.
Theo nhng ghi chp sm nht hn 200 nm trc, trn i
hng thy N- c xem l mt s tht lch s. Tuy nhin, nm
1785, mt nh a cht hc ngi X-ct-len James Hutton a ra
khi nim ng dng, theo lch s ca Tri t ch c th
c gii thch trn c s ca cc qu trnh a cht din ra t t
vi mt tc ng dng1. Vi c on rng nhng qu trnh
ny phi mt n hng triu nm, Hutton gy ra s phn i
kch lit t pha nhng ngi theo Thin Cha gio c quan im
khoa hc. iu ny xut pht t nguyn nhn l quan im thn
hc ca thi cho rng Tri t ch c 4000 nm tui. Ngi
phn bc Hutton u tin v ni bt nht l nh t nhin hc
ngi Php Goerges Cuvier vi lp lun rng cc c im a
cht xung quanh ta c gy ra bi mt lot cc thm ho t
nhin t ngt nh i hng thy v ng t. Quan im ca
Cuvier sau c gi l thuyt tai bin. Cuc u tranh gia
thuyt ng dng v thuyt tai bin vn ging co mi cho n tn
ngy nay.
Lc u, quan im ca Hutton b pht l v n i ngc li
vi tn ngng ca nhng ngi theo o C c thi by gi.
Chin thng u tin ca thuyt ng dng trong gii a cht
c thc hin vo thp nin 30 ca th k 19 vi s ng h
thuyt ng dng ca Charles Lyell trong cun Nhng nguyn tc
ca a cht. Sau , vo nm 1837, Louis Agassiz lm mt
php o ngc li thuyt ng dng vi cun sch Thuyt trnh
v Neuchtel trong ng trnh by r rng thuyt tai bin bng
h. Mc d Agassiz khng phi l ngi u tin a ra khi
nim v k nguyn bng h trong qu kh nhng ng gp ca
ng i vi cuc tranh lun li c tc ng v cng to ln. L
ngi theo thuyt ng dng, Charles Lyell lc u cng phn
bc li nhng quan nim v tai bin ca Agassiz. Tuy nhin, dn
dn ng chp nhn chng v tr thnh mt trong nhng ngi
ng h nhit tnh nht cho nhng quan im ny.
Do vy, l thuyt v bng h dn dn c a vo trong
trng phi ng dng v tr thnh mt l thuyt cc k hp dn.
Thiu vng mt quan im mnh m th hin tnh tai bin lm
im ta tranh lun nn cc nh a cht hc theo thuyt tai bin,
nhng ngi tin tng vo hc thuyt v cn i hng thy N-,
ri vo th phng th v tr thnh trng phi thiu s di s
ch o ca nh khoa hc ngi X-ct-len Roderick Impey
Murchison. S suy yu ca l thuyt v i hng thy khin

cho Ngi James Frazer, nh dn tc hc v nghin cu dn gian
li lc ngi Anh, t tin tuyn b trong phn tch ca ng vo
u th k 20 v cc cu chuyn i hng thy rng i hng
thy N- l khng c tht v nu bng chng c cng nhn
rng ri nht ca a cht hc hin i l c th ng tin cy th
khng c mt trn i hng thy no nh th xy n vi Tri t
trong thi k con ngi cn c ng trn hnh tinh ny.1
Nhn li qu kh, c th thy rng quan nim v tnh c thc
ca cn i hng thy b suy yu nng n do n gn vi gio
l tn gio chnh thng. Rt cuc, Lyell cng snh vai vi
Charles Darwin v mnh m bc b ci m ng xem l nh hng
ca nhng thnh kin thn hc trong khoa hc a cht mi. Sau
s suy yu ny, thuyt tai bin li ni ln vo gia th k 20 vi
cc tc phm ca Immanuel Velikovsky2. Sau , mt cn thnh
n v phn bc m ca gii khoa hc chnh thng trt ln u
ng nh trt ln mt k thnh chin.
Trong chng ny, ti s trnh by ba trn i hng thy ca
th gii. Chng xy ra trong bi cnh m ch c duy nht mt loi
tai bin c nhng ngi theo thuyt ng dng ca th k 19
tha nhn - l vic hnh thnh dn dn v tan ra ca cc mng
bng khng l. Ba cn i hng thy ny th t din ra cch y
14.000, 11.500 v 8000 nm (Xem Hnh 1). Ba ln dng cao t
ngt ca mc nc bin c th gy ngc nhin cho cc qu
ng ca ngnh a cht hc v vic s dng thut ng i hng
thy c th khin cho cc ngi bc bi. Tuy nhin, nhng
quan im chnh thng hin i v cc chuyn ng ca tri t
nh hng n thi gian din ra cc trn i hng thy vn cn
chu nh hng ca cc l thuyt thin vn hc do cc nh nghin
cu bng h th k 19 khi xng. Vo th k 20, nhng l
43 44
thuyt ny c tp hp trong hc thuyt vi tn gi Gi
thuyt Milankovitch v k nguyn bng h.
Thin ti ca Milankovitch:
ngoi khng gian v thi gian
Milutin Milankovitch l mt ngi Xc-bi. Cng ging nh
nh t tng ln ngi ng u, nh nhn loi hc Bronislaw
Malinowsky, Milankovitch b bt khi Th chin th nht n ra
vo nm 1914 v b giam gi. May mn thay, mt gio s ngi
Hungari bo lnh cho ng v chuyn ng t x lim n
Budapest, ni ng c tip cn th vin ca Vin Hn lm Khoa
hc Hungary. Hon ton thot xa khi cuc chin, ng tip tc
nhng tnh ton ca mnh v cui cng xut bn h thng d
on u tin ca mnh vo nm 1920. Thuyt thin vn ca
Milankovitch khng phi l hc thuyt khi nguyn. Trc ,
c hai cun sch cng cch tip cn c xut bn ca Adhemar
(1842) v James Croll (1864). Thin ti ca Milankovitch th
hin vic kt hp ng n cc bin i sng ca cc ngi
sao vi nhng tnh ton ht sc t m. Khi ng mt vo nm 1958,
hc thuyt ca ng khng cn c thnh hnh mt phn l do
nhiu im khng nht qun trong nhng d on ca ng vi
nhng pht hin ca cc nh a cht. Sau , ngi ta pht hin
ra l hin cn thiu nhng k thut lu i hn cho cc nh da
cht hc, c bit l chnh xc ca thi i cc bon, v hc
thuyt ca Milankovitch li chin thng v vn cn ng vng
vi th thch ca thi gian.
Ti s khng m t chi tit v hc thuyt ny v cc bn c th
tm thy n nhiu t liu khc3. Nhng ti thc s mun ch ra
rng nhng thi k nng ln v lnh i theo ngu nhin ca Tri
t c th c gii thch bi s tng tc ca t nht ba chu k
ca khng gian vn hnh vi nhng tc khc nhau. Nhng chu
22
 45 46

k ny nh hng n sc nng m Mt tri chuyn n cc pha nam ra Mt tri trong mt vng quay. Hin ti, nghing
vng khc nhau ca Tri t theo mt cch ht sc phc tp. Mt c xc nh l 23,5 , nhng n c th dao ng trong khong
nhn t c bit quan trng i vi ng bng l s suy gim 21,5 n 24,5 trong mt chu k khong 41.000 nm. nghing
nhit c chuyn n cc v n ho pha bc vo ma h. cng ln th nhng mt cn bng theo ma ca sc nng chuyn
Ba chu k quan trng ca khng gian th t c gi tn l mch t Mt Tri cng ln v kh nng bng h ti cc vng kh hu n
thng 100.000 nm, nghing 41.000 nm v dao ng ho vo ma h vn gi nguyn trng cng thp. Hin ti, chng
23.000 nm. ta ang nm ti im trung ho gia cc cc ca dao ng ca
Hng nm, khi Tri t quay quanh Mt tri, n ln lt di nghing ny v do khng thun li cho mt thi k bng h.
chuyn li gn hn v xa hn ti cc im khc nhau trn vng C mt chu k nh b sung vi dao ng khong 54.000 nm.
quay. y l chuyn ng elp v Mt tri nm cui hnh elp Theo mt ngha no , Tri t ging nh con quay. N
ch khng phi l gia. Trong khong thi gian 100.000 nm, khng ch xoay trn mt gc khong 23 so vi Mt Tri m
hnh elp ny dui ra v sau rt ngn li v phnh ra cho n cn xoay trn chm trn chn ca mnh khi trc nghing t quay
khi n bin thnh hnh trn. Qu trnh ny tng t nh vic ly quanh n. Nu bn l mt v thn i theo Tri t trn qu o
mt ci vng chi ca tr con v dng hai tay bp mo n theo ca n xoay quanh Mt Tri nhng li u trn cao v nhn trc
tng t lm thnh hnh elp. Trong chu k ny, khong cch tip Bc Cc t trn xung, bn s thy Bc Cc xoay chm theo
gia Tri t v Mt tri c th dao ng trong khong 18,26 vng trn theo chu k t 22.000 n 23.000 nm. Nu bn c th
triu ki l mt (11,35 triu dm). Mc d thay i trong sc nng nhn thu qua qu cu thu tinh tng tng thy Nam Cc,
chuyn n Tri t trong chu k tng i nh nhng tc ng bn s thy n quay vng tng t v lch pha theo 180 . Vic
ca n i vi kh hu ca Tri t li ln hn tc ng ca c trc t xoay quanh bn thn n c gi l s tin ng ca trc,
hai chu k cn li do mt s nguyn nhn. Hin ti, chu vi ca v tt c cc con quay ang xoay vng cng u chuen ng
Mt Tri khng c bit thun li cho vic din ra mt k nguyn nh th.
bng h. Cng vi nhiu chu k t nhin, c nhiu hn mt du nh hng ca s tin ng ny l Tri t dn dn thay i
hiu c th hin cng mt thi im; v thng c nhng b mt hng ti Mt Tri ti cc phn khc nhau trn qu o
ho ba b sung. i vi mch thng 100.000 nm, iu ny hnh elp. Tin ng khng lm thay i gc nghing m ch thay
th hin mt chu k thng chm hn v t quan trng hn ko i hng ca n. Kt qu l trong khong 11.000 nm ti, ngy
di trong 400.000 nm. Ngoi tr vic thay i sp xp mt 21 thng 6 s tr thnh im gia ma ng ti Chu u v Bc
cht t, nhng ho ba khng nh hng n hiu lc ca m M v im gia ma h ti Australia. V iu ba l ny mang
hnh ny4. thut ng l s tin ng ca cc im phn. Mt ln na, mt
Nh chng ta bit, trc quay ca Tri t nghing theo mt chu k b sung km quan trng hn ko di 19.000 nm chng
gc i vi Mt tri, tng t nh mt con quay khng xoay theo ln trn dao ng 22.000 nm5. Gn y, cc nh a cht pht
th thng ng. y chnh l nguyn nhn dn n ma h v hin thm cc ho ba nh ca tin ng vi nhng chu k ngn
ma ng v tri t lc u cha mt pha bc v sau l mt

23
 47 48

hn. Nh chng ta s thy, nhng s kin ny c th gp phn i ln trong cc thi k t hng vn n hng nghn nm nhng
gii thch tnh cht t ngt ca vic tan bng. n khng cp n ba trn i hng thy trong vng 15.000
Hin ti, Tri t ang cha bn cu Bc v pha Mt Tri (tc nm cui cng m ti s trnh by di y. Thay vo , n d
l vo ma h) khi n im xa Mt Tri nht. Ngc li, bn on mt ng cong ng dng hnh ch S v cc tng bng tan
cu Nam s c ma h khi n gn vi Mt Tri nht. V tr hin trong khong 20.000 nm qua.
ti ca s quay quanh trc ang to thun li cho ng bng Cc nh a cht hin ang phi nh vt vi nhng m hnh
bn cu Bc. Cng c mt tnh hung tng t xy ra cch ton hc/a vt l hc nhm gii thch ti sao cc tng bng
y khong 20.000 nm vo thi k nh cao ca K Bng h dng nh tan ra mt cch t ngt. Mt trong nhng phng
cui cng. Nhng sau , hai chu k khc xy ra khin cho s php tip cn l xem xt nhng chu k mi bn ngoi v s nng
cn bng nghing v ng bng. Khong 11.000 nm trc, ma ln v/hoc lnh i nh hng n ton b hnh tinh mt cch
h bn cu Bc c nhit nng hn v iu ng l to thng xuyn hn nhng ng cong ch yu ca Milankovitch.
thun li cho cc tng bng cc tri t tan ra. Mt mnh t mu m cho cng vic nghin cu y chnh l
Cc chu k ca Milankovitch c th c xem nh nhng v nhng ho ba nh ca tin ng m ti cp trn. Cch
iu thanh nh v trang nghim ca tri t. Chng biu th tip cn th ba l xem xt mt tai bin no cha c bit n
nhng dao ng v hn nhng c th d on c trong sc do tc nhn bn ngoi gy ra, v d nh mt cuc tn cng ca
nng i vi kh hu trn hnh tinh chng ta. Trong hai thp k thin thch hay mt hnh tinh no gh thm khin cho Tri
tr li y, cc nh a cht hc v hi dng hc pht trin t nghing nhanh hn.
cc phng php gip h o gin tip thi gian v nhng dao
ng trong s tan bng v ng bng ca cc tng bng. Nhng i hng thy khi mo mt hin tng bn trong?
o c ny cng c ci tin bao nhiu th chng cng thch ng
Sau ny, chng ta s xem xt mt trong nhng nguyn nhn c
vi nhng d on ca Milankovitch v s ra i v bin mt ca
kh nng nht v mt t tan bng khng l - l mt nn hng
cc k nguyn bng h trong hai triu nm qua.
thy t ngt xy ra trn cc h bng; l thuyt ny c nh a
cht hc ngi Canaa Paul Blanchon v mt s nh khoa hc
Milankovitch v cc trn i hng thy
khc6 ng h. Nhng trn i hng thy ny gy ra nhng tc
M hnh l thuyt ca Milankovitch i trc v t ra hiu ng cc b bng cch thc y cc rnh nc nh di lp bng
qu hn cng vic o c a cht rt vt v i vi th gii hin v nh hng cp lin khu vc bng cch t ngt dng cao
tn. Tuy nhin, tt c cc l thuyt d l hiu qu nht vn c mc nc bin. Tc ng th hai rt c th xy ra v nhiu
nhng hn ch v vn c th b sa i. Thm ch thuyt tng tng bng b kt thnh mng tri v c tc ng tn ph tr li v
i, hc thuyt cc k hu hiu cho a s trng hp, vn c nhiu tng bng b tch ra hn v nng mc nc bin cao hn
sa i v b sung bng thuyt lng t cho thiu s trng hp. na.
Mc d hc thuyt ca Milankovitch c th gii thch nhng thay

24
 49 50

Nguyn nhn gy ra cc nn hng thy cc b c th xut pht ng ch ngn khong 1450 nm8. Thm ch chu k v cng
t bin. Do cc mc nc bin dng cao, nc bin mn thm bin i ca Mt Tri cng c nu ra.
vo di cc lp bng. Mt s ngi trong chng ta tng tri Mt bo co quan trng gn y dng nh lin h nhng
qua nhng ma ng lnh gi bit r rng mui c th c s chu k tin ng ca xch o v bng ti ca dng nc m vi
dng lm tan bng trn cc con ng ng bng. Do , t nht hai trong s ba trn i hng thy trong 15.000 nm cui.
mt quy m v cp ln hn, mui bin c th thc y nhanh Thng qua tm hiu v cc di tch c di y bin, cc nh
qu trnh tan bng bng cch h thp im ng bng. Tc ng nghin cu Andrew McIntyre v Barbara Molfino thuc i hc
gy tan bng ca nc bin di cc tng bng pha bc li cng Columbia, New York ch ra nhng thay i c tnh cht tun
c tng cng bng mt ngun cung cp bng ti ca nc m hon ca dng hi lu xch o pha Nam di Sierra Leone.
nhit i chy t Vnh Mhic theo dng chy ranh gii pha ty Dng hi lu ny cch cc tng bng pha bc mt khong cch
v bc i Ty Dng. iu ny cng gn tng t nh dng rt xa v do nhng chu k ca n khng ph thuc vo bt c
nc m t vnh Mhic qua i Ty Dng n chu u, ch c iu kin cc b no thuc phng bc. Nhng chu k ny lp i
iu l n chy v hng ty nhiu hn. Cng , hng chy lp li c khong 8400 nm nin lch; chng xy ra ng thi vi
v nhit ca dng nc m pha ty dao ng theo ma v cc ni bng thng xuyn b v ra khi nhng chm bng tri
din ra trong thi k di ny n thi k khc. Do , n c th v Bc i Ty Dng trong vng 80.000 nm qua. Cch y 10
khi mo cho cc t tan bng7. nm 9 , Hartmut Heinrich ghi nhn v nhng ni bng ny.
Chng c c trng bi cc lp si lc a thuc Canada b ri
Dao ng trn bng ti xung y ca i Ty Dng do qu trnh di chuyn ca cc ni
bng b tan ra. S kin cui cng m Heinrich ghi nhn chc chn
Mt h lun then cht ca s truyn nhit t cc vng nhit
xy ra cch y 14.000 nm ng thi vi nn hng thy u tin
i n cc khu vc cn cc thng qua cc dng nc m l bt
trong s ba cn i hng thy m ti s trnh by di y. Di
c tnh cht nhit i chu k no cng c th t chuyn v pha
tch di y bin ca dng hi lu xch o pha nm d kin
bc trn bng ti ca dng nc m d n c thay i theo ma
rng cch y khong 7500 nm10, c th xy ra mt s kin
hay dao ng trong hng nghn nm. Ngoi ra, ngi ta cn quan
khc tng t nh s kin m Heinrich ghi nhn. Nh chng
st c rng mc thng xuyn ca cc chu k nhit tin
ta s tm hiu, gn y, nhiu ni trn th gii thu thp c
ng khu vc nhit i cao gp hai ln nhng chu k khu vc
nhng bng chng thuyt phc v cn i hng thy khng l v
n ho v a cc v do c th xy ra nhng nh hng b
t ngt vo khong thi gian .
sung v bng h mang tnh tun hon theo m hnh ca
Milankovitch. Mt gii thch s b cho quan st phc tp ny l
Khng ch mt, m l ba trn i hng thy
cc khu vc nhit i c truyn nhit t c hai pha ca xch
o. Ngi ta xut v mt s vn ng t quay nh v cc S l qu gin n nu chng ta gii thch cc huyn thoi v
dao ng khc nh hng n kh hu, trong c mt s dao i hng thy ch thun tu da trn c s rng nc bin dng

25
 51 52

cao khi K Bng h cui cng chm dt v nhng ngi dn thi Dryas Anh v Dryas Em. Hai t lnh gi ny xy ra sau mt t
k ghi li nhng s kin trong cc cu chuyn dn m ln ca kh hu tri t bt u vo hu k ca K Bng h
gian ca mnh. Mc nc bin chc chn l cao hn mc nc cui cng cch y khong 20.000 nm. Hai thi k lnh gi ny
trc 20.000 nm, tc l vo thi k nh cao ca K Bng h c gi tn nh vy l v chng c ghi du n ti Chu u
cui cng, khong 120 n 130 mt. Tuy nhin, 20.000 nm l vi s hi sinh ca loi hoa di vng a cc mang tn Dryas
mt khong thi gian rt di cho din bin xy ra. Nu cn Octopetala vn ch pht trin trong cc t rt.
i hng thy n mt cch t t v m trong sut thi gian
th chc n s khng c quan tm nghin cu lm g. Nh S kin Dryas Anh v trn i hng thy u tin
chng ta va xem xt, bng h tan ra mt cch t ngt. Phn ln t lnh gi u tin, hay cn gi l s kin Dryas Anh bao
cc tng bng a cc b tan thnh ba dng nc mnh v gm hai b phn l Dryas Anh C v Dryas Anh Th b gin
Bc i Ty Dng. Kt qu l c ba cn i hng thy u xy on bi mt thi k m hn, hay cn gi l thi k Blling12.
ra sau khi c mt t lnh gi cao t ngt trong mt thi gian t lnh gi Dryas Anh C bt u cch y hn 15.000 nm v
ngn. Trong chng ny, ti tp trung phn tch ba chu k tai ko di khong vi nghn nm v lm cho mc nc bin trc
bin ny ti sao chng xy ra v xy ra vo khi no v chng dng cao nhanh chng b h xung khong 10 mt13.
nh hng n t tin ca chng ta nh th no. Trong Chng 3, Hnh 1: Ba cn i hng thy. Sau khi K Bng h cui
ti m t nhng hnh ng ca con ngi khi i mt vi trn i cng kt thc, ba t tan bng mnh din ra sau mt thi k
hng thy th ba cch y khong 7500-8000 nm. lnh gi ko di khong t 400 n 1200 nm. Mc nc bin
ng cong mc nc bin m ti s dng m t cc chu dng cao sau K Bng h c m t y l thuc b bin o
k i hng thy c da trn cng trnh ca nh hi dng hc Barbados vng Carib. Hnh ny khng ch ra mt s nh hng
ngi Canada Paul Blanchon v cc ng nghip ca ng11. Mc khc, v d nh nc bin h thp trong thi k lnh gi v cc
d n ch yu ch cp n nhng nghin cu ti Barbados mc nc bin dng cao c quan st trn thm lc a. (ng
thuc vng Carib nhng y l cng c tt nht hin c m t cong c phng theo Blanchon v Shaw (1995; tp 3).14)
ba trn i hng thy. ng cong xc nh r cc mc din ra Vo cui thi k Dryas Anh C cch y khong 14.000
nn hng thy nhng cha phi l mt pht hin hon ton chnh nm15, bng li tan vi cng rt mnh v tc tan bng ln
xc m ng hn l mt tng hp t kt qu ca mt s nghin hn thi k trc rt nhiu ln. Cc ni bng tri v Bc i Ty
cu khc. V d, n khng ch ra nhng t rt xung ca mc Dng ging nh nhng thm hoa v tn khi cc tng bng
nc bin c th xy ra trc khi din ra mi trn i hng khng l ca Chu u b v ra. Cui cng, vo thi im cc ni
thy. Ngoi ra, nh chng ta s nhn thy, b bin Barbados c bng bt u hnh trnh ca mnh (khong 14.000 nm trc
khc bit vi cc b bin ca ng Nam v Vnh Rp trn y), mc nc bin bt u dng cao tr li16. S dng cao ny
mt s phng din quan trng. mt phn l do Sng bng Livingstone Bc M bt thn b
Cc t lnh gi t ngt khi mo cho hai trn i hng thy sp, lm cho 84.000 km3 nc ngt t ngt chy v pha bc
u tin c nhiu ngi ghi nhn v c mang tn s kin i Ty Dng. Cn i hng thy ny ngay lp tc nng mc

26
 53 54

nc bin trn th gii ln khong 23 cm. Ngoi ra cn c nhng trn th gii rt nhy cm vi nhng thay i kh hu). Cng vo
tc ng ph khc, v d nh nhng chn ng a chn su rng thi im kh hu nng ln, hng trm ni bng tri bt u xut
v cc cn sng thn do sc p khng l ca dng nc t a hin tr li v pha bc i Ty Dng. Ln ny, phin bng
tng v tri t vng Canada n pha bc i Ty Dng. Mt khng l Laurentide ng bc Canada b lc mnh, mt s phn
s ngi lp lun rng h ly quan trng nht ca s kin h b sp v khin cho mt khi lng ln bng b tan thnh
bng b sp l n khi mo cho nhiu t bng tan khc v nc. Mc nc bin dng ln rt nhanh, khong trn 7 cm mi
din tch khng l ca cc tm bng pha bc b tch khi lp nm. Paul Blanchon v John Shaw c tnh rng, nc bin dng
y v tri ni v pha i Ty Dng ging nh hng trm cao khong t 7.5 mt ln khong 50 mt di mc hin ti trong
ni bng v o bng tri. vng cha y 160 nm.
D iu g xy ra i na th trong khong thi gian cha Cc nh a cht hc mt ln na li xc nh mt s c sc
y 300 nm, nh ngi ta thng gi l thi k Allerd, mc sp sng bng gy ra nhng cn i hng thy vo lc mc nc
nc bin dng cao khong t 13,5 mt n 80 mt di mc bin bt u dng cao v thm ch l xy ra trc c lc . Mt
hin ti ca n. Vo thi im nh cao ca cc ni bng v nc
trong s cc h bng thi tin s m cc nh a cht thng gi
bng tan, mc nc bin trn tri t dng cao hn 7 cm mi
l h bng Ban-tch b v cch y 12.000 nm, ra khong
nm17.
30.000 km khi nc ngt chy t Scandinavia xung Bin Bc.
H Agassiz, mt h bng ca Canada nm khu vc
S kin Dryas Em v cn i hng thy th hai
Saskatchewan ngy nay ra mt khi lng nc tng t
S tan bng t bin ca cc phin bng Chu u v Chu vo Vnh M hi c t nht l hai ln cch y 11.500 nm v
M sau s kin Dryas Anh tin trin chm li. Sau , cch y 11.400 nm22. Tng lng nc ca ba trn i lt ny l 81.000
khong 13.000 nm 18, tri t bc vo mt thi k kh lnh km khi. Sau mi ln bng tan thnh nc, nhiu khu vc rng
khc, c gi l s kin Dryas Em, thi k ny c xem l cn ln trc y l y h chm t ngt ni ln tren cc ra pha
lnh gi hn c K Bng h. Nhng gi thit gn y cho rng nam ca phin bng Laurentide.
nhit Greenland trong thi k Dryas Em thp hn hin nay
khong 20 19. Trong thi k Dryas Em, nc bng tan ch chy Mt t kh lnh na v cn i hng thy th ba
thnh dng nh. Mc nc bin ch dng ln khong 2 milimt
mi nm20 v thm ch cn rt xung ging nh trong thi k Sau khi phin bng Laurentide Canada b tan ra mt phn,
lnh gi Dryas Anh trc . kh hu tr li m p. Mc nc bin tip tc dng cao nhng vi
t lnh gi Dryas Em kt thc cch y 11.500 nm, t ngt mt tc va phi l cha y 1 cm23 mi nm vo thi im
hn c khi n bt u v sau tri t tr li mt thi k rt cch y khong 10.000 nm. Thm ch vo lc , cc mc
nng. Kh hu Greenland m ln trong vng 50 nm21. Tc nc bin c th tri qua mt thi k tng i n nh. iu
tng nhit c ln ra bng cch o kh mtan b kt trong cc ny th hin cc thm san h thp hn khong 30 mt so vi
tng su ca cc chm bng gia Greenland (sn xut mtan mc nc bin ngy nay ti Hawaii v nhng o khc Thi

27

Bnh Dng 24 . Trong thi k 9.500-8000 nm trc y, cc
vng chu th c hnh thnh trn khp th gii do mc nc
bin dng cao trn cc thm lc a25. Nhng vng chu th ny
bao gm v to ra nhng nn mng cho cc ng bng ph sa ph
nhiu Lng H. Nhng ng bng tng t cng c kin
to bn sng Hng ca n , sng Chao Phraya Thi Lan,
sng Mahakam Borneo v sng Dng T Trung Quc.
ch l mt vi trong s hn 40 vng chu th c xc nh
trn khp th gii. Cc ng bng ph sa l c s cho nhng
thnh tu ln trong nng nghip ti nhng vng ny k c trc
v sau trn i hng thy th ba xy ra cch y 8000 nm. Tuy
nhin, tnh cht bng phng ca cc ng bng do cc con sng
tc nn mt cch t t cng khin cho nhng vng ny cng d b
tn cng hn bi l lt kinh nin.
Cch y 8400 nm, nc bin lc u tng nhanh v sau
chm dn sau s kin Dryas Em dn n s dng cao ca cc
mc nc bin xch o t 19 n 24 mt di mc ng nc
gp b ngy nay26. t lnh gi xy ra tip theo lm cho s dng
cao ca nc bin ngng li mt ln na27. Mc d hai t lnh
u mang tn ca loi hoa hoang d vng a cc l Dryas c
nhiu ngi bit n nhng t lnh gi th ba ch mi c
cng nhn gn y. Khong trng v tri thc ny xut pht t
nguyn nhn chnh l thi k ny ch ko di rt ngn, khong
400 nm. Cc mc a tng y i dng v trong cc chm
bng m cc nh a cht hc v nhng ngi khc s dng
xc nh cc s kin Dryas li qa t i c th phc tho ra t
lnh gi ny mi cho n thi gian gn y. Tuy nhin, s thay
i ny mt ln na li c pht hin gn y bng cch phn
tch kh m tan b nghn nhiu loi nng trong chm bng
trung tm Greenland. Cch y 8400 nm, nng kh m tan ln
rt cao sau t lnh gi Dryas Em, ri t ngt h thp xung
trong vng 400 nm28. Nhng o c trm tch y h Ma-rc
55 56
cng ch ra rng y l thi k kh hu trn tri t tr nn rt
kh29. Mt s nh nghin cu tm hiu va ngm Great Barrier
ngoi khi Australia pht hin ra rng mc nc bin gim
xung khong 6 mt trong thi k cch y 8.400 v 8.000 nm
trong t lnh gi ny30.
Thi k kh lnh th ba t ngt b gin on cch y
khong 8000 nm do mt s kin mi c pht hin ra trong
thp k va qua. S kin ny c m t l cn i hng thy ln
nht trong vng 2 triu nm qua31. Chm bng tan Laurentide
kim gi khi lng nc ngt khng l trong cc sng bng
chim mt phn ba din tch pha ng Canada. Cc tm bng tan
l nhng thc th phc hp; tuy nhin, chng ta c th v chm
bng Laurentide nh l mt ci bt (vnh Hudson) nc dn
dn nng ln. Xung quanh mp bt, nc bng tan c gp li
li gia bt mt khi bng. Nc bng tan c nh k ht ra
ch khc, gy ra lt li nhng ni khc (thng l sng
Mississippi v St Lawrence) v khin cho khi bng cn li bm
vo y bt ch khng phi l ni ln. Trn mt on ngn mp
bt bng s, c mt l hng chy xung y. y chnh l Eo
bin Hudson. Nc d tr khng th chy qua l hng ny trong
mt thi gian di v khi bng c nm cht vo bt kn l
hng.
Hnh 2: Phin bng Laurentide b v v cn i hng thy.
t tan bng ln cui cng l chn ng ln nht. Khong 8.400
nm trc, mt khi bng phc hp khng l vn cn bao ph
vng ng bc Canada kim li dung lng nc khng l trong
cc sng c bng bao quanh. Khi chng b chy ra cch dy
khong 8.000 nm, chng mang theo phn ln phin bng qua Eo
bin Hudson. (Phng theo Dyke v Prest (1987).)82 (chng 2)
Cc nh a cht hc tnh ton rng tng din tch b mt
ca cc sng bng bao quanh phin bng Laurentide vo thi
im ln ti hn 700.000 km vung. Sng bng ln nht l tp
28

hp ca hai con sng Agassiz v Ojibway tri di trn 4.800 km
lc a v bao quanh phin bng, vi cao khong 450-600
mt so vi mc nc bin. Khi b cha nc khng l ny trn
cc ngn i pht ln cch y khong 8000 nm, n khng chy
t t v pha nam n cc con sng Mississippi hay St Lawrence
nh nhng ln trc. Thay vo , n chy v pha bc v pha
ng thng ra Vnh Hudson v chy qua Eo bin Hudson, ch
theo hn mt na cn li ca phin bng Laurentide. Bng b
long ra v c nng ln do nc bin xm ln qua eo bin
Hudson v do nc h bng xuyn qua theo ng khc. Nhng
tnh ton v dung lng nc ng bng b ra ngay sau dao
ng trong khong 75.000 n 150.000 km khi - lp tc
nng mc nc bin trn tri t ln 20-40 cm. Tm im ca
phin bng cng c phun qua qua Eo bin Hudson v lm mc
nc bin dng ln thm 5-10 mt khi phin bng vi dy 1.6
km v bng 1/3 din tch ca Canada b v ra32. Mc nc bin
tng nhanh cng khin bng b l ra t cc tm bng khc.
S dng cao t ngt khong t 5-10 mt ca mc nc bin
cch y 8000 nm lm nhng ngi theo thuyt tai bin
tin rng y thc s l mt ng c vin cho cn i hng thy.
Tuy nhin, nhng bo co trn cc tp ch dng nh cn cho
rng s kin ny thm ch cn thm khc v phc tp hn nhiu.
Mc nc bin c th dng n 25 mt ch khng phi ch 5-10
mt. Ngoi ra, nh cc huyn thoi ni, t dng cao ny c
ni tip bng mt t rt xung. Trong cuc hi tho ca Hip
hi Pht trin Khoa hc M nm 1995 v nhng thay i trong
mc nc bin trong qu kh a cht gn y, mt s ngi
tham gia tng nghin cu nhng khu vc cch xa nhau nh
Greenland, pha Bc i Ty Dng v an Mch bo co v
mt s kin ln xy ra cch y 8000 nm. Nghin cu an
Mch cho bit Mc nc bin dng cao (25 mt) v sau rt
xung ti 8000 B.P vi mc 8-15 cm/nm33.
57 58
Vng ty bc nc Anh cng tri qua thi k nc bin dng
cao khong 3,4 n 4,4 cm mi nm cch y khong 7800 nm.
S bin mt ng k ca nhiu b bin cng c ghi nhn
nc c cng thi k 34. Thay i trong mc nc bin vi
tc 8-15 cm mi nm c duy tr an Mch trong phm vi
ti a l 25 mt vo thi k ny khng h c ghi nhn trong
hai trn i hng thy trc . iu ny c ngha l phn ln
chu k ln xung lm tn hi cc ng bng Lng H c
th c hon tt trong mt vi th h hoc thm ch l t hn.
Cu hi c t ra l liu nhng dao ng ln ny trong mc
nc bin tng i c ghi li ti cc vng bng h trc y
c c tm thy pha nam. Cu tr li dng nh l c. Mc
nc bin ven bin Trung Quc dng ln 2,0-7,5 cm mi nm
cch y 7800 nm, tng t nh hai trn i hng thy trc
35.
Thm ch va ngm Great Barrier Australia cng chu nh
hng bi din bin ny. Gn y, cc nh nghin cu ti
Townsville phn tch hng trm nin k v su t va
ngm Barrier v kt lun rng mc nc bin dao ng rt ln
trong thi gian cch y 8400 nm v 7800 nm (Xem hnh 3).
im u tin trong chu k ny xy ra cch y khong 8500
nm khi mc nc bin dng cao tt nh di mc nc hin ti
11 mt. Sau , cch y 8200 nm, mc nc bin gim xung
6 mt trong khong 300 nm, tc l di mc hin nay 17 mt.
Giai on tip theo chng kin s dng cao ca mc nc bin
vi tc nhanh nht. Trong vng 400 nm, nc bin dng cao
12 mt, tc l khong cch ca n so vi mc nc bin hin ti
gim t 17 mt xung cn 5 mt36.
t dng cao cui cng ca nc bin va ngm Great
Barrier t tc trung bnh l 3 cm mi nm. y l mt tc
tng i cao nhng vn cn thp hn so vi mc c ghi nhn
an Mch cng thi k 37. Khi so snh nhng con s ny,
29

chng ta cn ghi nh rng nhng s kin ln v t ngt c th b
b qua hoc b khng ch ng mc do khng xc nh c
cc phng php. Nu chng ta cho rng mc nc bin di 17
mt ti va ngm Barrier c th l do mt t lnh gi
Greenland gy ra trong khi t dng nc bin cui cng xy ra
sau khi ton b mt phin bng b v v tan thnh nc th din
bin th hai c th din ra trong vng cha y 400 nm.
Trn thm lc a xch o, mc ngp nc bin thm ch cn
cao hn con s 10 mt c c on trn. R rng l cn
c nhng kin khc nhau v mc nc bin vo thi im bt
u t tng nhanh ln cui cng. Cc mc ly , lc nc bin
bt u dng nhanh, dao ng trong khong t 17 n 24 mt
di mc nc bin tng i hin ti. Ngi ta cng cha hon
ton thng nht v thi im din ra cn i hng thy th ba,
dng cao ca nc bin v thi im nc bin dng chm li.
Mc d c mt s quan im cho rng cn i hng thy ny bt
u cch y khong 8000 nm nh m t trn38 nhng mt
s ngi li cho cho rng n xy ra cch y 7600 nm39. Tuy
nhin, trong a cht hc, mc khc bit ny li khng phi l ln
lm.
V mt s nguyn nhn m ti s trnh by ngn gn phn
tip theo, tc dng cao ca mc nc bin khng ging nhau
cc ni trn th gii. V th mt biu v mc tng ca mc
nc bin trn th gii biu th nhng ng cong khc nhau
(Xem Hnh 3). V d, ti Barbados, nc bin cha t n mc
hin ti mi cho n thi k gn y. Ngc li, cch y 7600-
7500 nm, trn thm lc a ca ng Nam , nc bin vt
mc ng nc gp b v vn tip tc dng cao40. Tu thuc
vo thi k thc s din ra cn i hng thy, mc nc bin c
th lp tc dng cao 24 m hoc thp hn cht t trong vng 400-
1000 nm. Cch y khong 7600 nm, mc nc bin ti Vnh
59 60
Rp nhanh chng tng ln khong 7,5 mt trong vng cha y
100 nm v dng n 24 mt trong vng 1000 nm.
Hnh 3: t dng cao cui cng ca mc nc bin ti bn b
bin nhit i v cn nhit trn th gii. Mt t rt ngn xy ra
cch y 8400 nm khin cho nc bin dng chm li v sau
l rt xung. Tip , khong 8000 nm trc, nc bin li dng
cao rt nhanh trn tt c cc b bin, chnh l cn i hng
thy th baj. Tuy nhin, bin vn cha dng cao n mc nc
ngy nay ti Barbados v va ngm Great Barrier mi cho n
gn y. (ng cong phng theo Zarins (1992)42, Blanchon and
Shaw (199513), Geyh et al. (1979)41 v Larcombe et al. (1995; tp
5)31; thi gian: nin lch sa i BP.)
Thot nhn, nhng ng cong ch mc nc bin ti bn b
bin trn th gii Eo bin Malacca, Fao Vnh Ba T, va
ngm Great Barrier v Barbados khng ni ln c nhiu thng
tin g. Tuy nhin, nu xem xt k trong giai on cch y 8400
nm v 7600 nm trc, c th thy mt s nt tng ng.
Khong 8400 nm trc, khi tri t ang vo thi k lnh gi,
mc tng ca tt c cc ng cong u chm li; thm ch hai
ng cong biu th va ngm Great Barrier v Fao ti Vnh
Rp cn cho thy mt s st gim r nt. Sau , cc ng cong
li cho thy mc nc bin tng vt v ch yu din ra cch y
7500 nm. Cc mc dng ny u din ra hu nh ng thi nu
tnh sai s trong vic xc nh nm thng. Cng vi nhng pht
hin ti an Mch v Greenland, chng ta dng nh ang xem
xt nhng bng chng trn khp th gii v nhng tc ng ca
cn i hng thy th ba do Paul Blanchon v nhng ngi khc
ghi li.
30

i hng thy Hc Hi
t dng cao cui cng ca mc nc bin trn tri t c th
nhn chm Hellespont v lm ngp mt phn b bin Hc Hi.
Trc khi cn i hng thy cui cng xy ra, mc nc Hc
Hi thp hn mc nc ca bin a Trung Hi ngay gn k n
hng chc mt. Eo bin hp Bosporus b nghn bn. Tuy
nhin, do mc nc bin dng ln, n mt thi im no , ci
cht bn ni ln cao v sau nhanh chng lm nc pht ra.
Cch y khong 7250 nm, cng vi dng chy v ting gm
bng 200 con thc Niagara cng li, cn i hng thy p n
a Trung Hi, c bit l di t bng phng pha bc Hc
Hi. Bill Ryan v Walt Pitman, hai nh a cht bin ngi M
n t New York v c cng pht hin ra trn l ny, cho rng n
c th l ngun gc ca huyn thoi v i hng thy N-. iu
ny c th ng i vi khu vc Trung ng nhng n khng th
gii thch cho hn 500 cu chuuyn khc v nn i hng thy
trn ton b phn cn li ca th gii. Do , i hng thy
Hc Hi ch c xem nh l mt trong nhng s kin ln sau
khi K Bng h kt thc. Trong chng 3, ti s tr li cu hi ai
b nh hng bi cn i hng thy ny, ti khu vc no v mc
trm trng ra sao.
t nng ln sau cn i hng thy
Nh s trnh by trong Chng 8, ti cho rng nhng huyn
thoi v nn i hng thy Bc M ca ngi Algonquian
Indian cng vi nhng trn lt h v t nng ln t ngt c th
c c s t nhng s kin xy ra Canada sau K Bng H. u
tin, c mt thi k lnh gi, kh hn v i, tip l nc su ln hn hu du ca n l Vnh Hudson. S d c iu ny
h dng ln rt nhanh. Thi k lnh gi, kh hn v i rt trng
kht vi cc thi k din ra ngay trc ba trn i hng thy m
ti m t s b. S kin nc h dng cao t ngt cng l nht din ra xung quanh b bin pha nam v Vnh James. Tc
61 62
mt c im ca mt chui cc h c lin quan mt phn vi
nhau bao quanh chm bng Laurentide. Khi chm bng ny tan
ra, theo nh k, mc nc h s dng cao trn sang mt h
bn cnh. Ton b dung lng nc trc b dn nn gi y
c tho ra khin cho nc h th hai dng ln rt nhanh. Qu
trnh ny c lp li h tip theo trong h thng cho n
khi dng nc l trn qua khi cc h v v sng Mississippi,
hoc chy qua H Ln n sng St Lawrence. Lc , H Ln
m chng ta bit ngy nay c mt kch thc rt khim tn so vi
cc g khng l nh H Agassiz v H Ojibway. Nhng trn lt
h khng khip nht xy ra ngay trc cn i hng thy th ba
cch y 8000 nm. Nh chng ta thy trn, y l nhng
trn lt ln nht t khi c con ngi trn Tri t. Trong phm vi
nhng khu vc ny, nc l thm ch dng cao ln n chm
ni.
Trn lt h cui cng cng l trn lt ln nht v c th
khin cho ni bng Laurentide b sp v tan bng. Trong
trng hp ny, nc tho ra khng chy v pha nam nh trc
y m chy v pha bc ra lu vc sng nm di chm bng
m ngy nay chng ta gi l Vnh Hudson. Khi nc h chy
di lp bng v Eo bin Hudson, chm bng Laurentide b
tch lm hai; phn trung tm v sn pha ty ca n tan thnh
nc chy ra pha bc i Ty Dng. Nc mn thm nhp
cng lm tng tc tan bng pha di v y nhanh dng chy.
Cui cng, ci duy nht cn li l hai chm bng, mt pha bc
v mt pha nam b chia ct bi Vnh Hudson hay cn c cc
nh a cht gi l Bin Tyrrell.
Bin Tyrrell lc ngp y nc mn c din tch b mt v
xy ra l bi v ton b tng lc a pha di chm bng b
y xung thp n 300 mt. Mt trong nhng s kin ln t ln
31

tan bng nhanh khin cho lp v Tri t khng thi gian
nng ln tr li sau khi mt khi trng lng ln b chuyn i.
Tuy nhin, sau tng y Bin Tyrrell c nng ln vi tc
tng i nhanh v con ngi c th nhn thy t lin b bin
pha nam nh ln trn mt bin nh nhng m t trong cc cu
chuyn v hin tng t nng ln v st xung (xem Chng
11). Mt bc tranh ni ting v H Gu Ln m t cu trc
ca nhiu thm t nhin c to thnh do nc h rt xung
(xem m t 1). Do , khng hon ton ngc nhin khi hin
tng t nng ln vng Algonquin l cu chuyn chung ca
nhiu tc ngi, t nhng ngi khu vc pha ng H Ln
nh c trn mt di t rng ln trc y c to thnh t cc quan st pha bc Thu in. Nhng tai bin ny l nhng s
h bng cho n ngi Athapascan pha ty bc. c bit,
nhng cu chuyn v t nng ch c tm thy ra pha ng km. Nhng tnh ton ca Arch Johnston v mc nng lng
ca nhng khu vc trc y c bao ph hay b e do bi cc
h bng khng l l Agassiz v Ojibway.
l tt c nhng g m ngi ta thng ni n
Nhng s kin xung quanh s tan bng ca ni bng khng l
Laurentide thc s l nhng chn ng ln. phn ny, chng ta
s xem xt mt trn l vi quy m v cng c th lm hi
lng nhng ngi theo thuyt tai bin. Khng nhng th, n l
khi ngun ca mt trong nhng cu chuyn k l nht trn th
gii. Dng nc b ra trong cn l ny nhanh vi tc k
lc. Thay i t ngt trong p sut t cc lc a Bc M v
Chu u xung cc lu vc bin trn th gii c th gy ra
nhng trn ng t d di v ni la phun tro trn khp th
gii, v nhng cn sng thn a chn trn i Ty Dng v
Thi Bnh Dng (xem Chng 8).
Mt bng chng v cng nng lng do cc ni bng tan
gii phng ln lp v gin ca Tri t vo thi k ny khng
63 64
phi n t Canada m l t Thu in. ng Arch Johnston
thuc Trung tm ng t ca i hc Memphis m t rt
sinh ng rng khi nhng phn cn li ca tng bng Phn Lan
Scandinavi tan ra cch y 8500-8000 nm trc, nhng chuyn
ng dao ng ln v t ngt ca lp v gin trn Tri t
gy ra nhng cn sng ln vo t lin. Nhng cn sng ny
chnh l nhng tai bin sau khi bng tan v ngy nay c gi l
nhng con sng thn bng bng ti khu vc Scandinavia (xem
Chng 8). Mt trong nhng con sng thn ln nht di n 150
km v cao 10 mt, c gi l Parvie, mt t ca ngi Lp c
ngha en l sng trn mt t. Con sng thn ny c th c
kin k l him c. Chng c th thc vo v Tri t su ti 40
gy ra nhng tai bin ny cho thy rng chng c lin quan n
cc trn ng t vi cng ln ngoi sc tng tng. Nu
nhng trn ng t ny xy ra ti cc ra lc a ca tt c cc
chm bng ln cn li th nhng cn sng thn cao cht ngt c
th cng lc ra cc i dng trn Bc Cu Bc trn c ba
hng ging nh ba trn i hng thy. Bc i Ty Dng c
th phi hng chu nhng con sng thn t hai pha l Canada v
Chu u. Bc Thi Binh Dng cng gp phi tnh trng tng
t nu phin bng Cordilleran trn dy Rockies tan ra. V tr ca
cng nng lng ln nht c gii phng c th l dc
ng t gy ven bin ca Canada nm trong khu vc vng la
a chn Thi Bnh Dng. Tuy nhin, s kin ny xy ra trn
dy Rockies trc khi xut hin hai cn i hng thy cui.
Nhng t sp ln ca h bng Missoula pha Ty din
ra trc s kin Dryas Em.
Cc thi k bng gi v tan bng nh k m ti m t i
vi cc ni bng pha bc li cha c m t y Nam
Cc. Tuy nhin, ngy cng c nhiu tha nhn rng nhng thay
32

i kh hu i km vi cc thi k ny c phm vi ton cu ch
khng phi l cc b; rng nhng s kin v nhng t tan bng
nhanh khng ch gii hn trong cc chm bng hai bn b bc
i Ty Dng. Nhng con sng thn bt ngun t nhng trn
ng t Nam Cc c th e do ton b khu vc Nam ,
ng , Australia v Nam M.
Ni tm li, thi k bng gi v tan bng hu sng bng xy ra
gn y nht c c im khc vi hai thi k trc. Trc ht,
giai on bng gi din ra qu ngn nn kh nhn bit c. Th
hai, trn l do nc bng tan v mc nc bin dng cao qu t
ngt v c sc tn ph ln hn hai ln trc; nc bin c lc
dng ln t 12 n 25 mt. Sc tn ph ca s bin ny khng
cho lp v gin ca Tri t c thi gian iu chnh vi
phn b trng lc mi ca bng v nc cc khu vc khc
nhau. Mc nc bin dng cao ng k v i km theo n l
nhiu trn ng t v sng thn d di.
Mt Tri t mm, do, lng v d n hi
Mt trong nhng iu kh l gii nht i vi cc nh a cht
hc l vic mc nc bin ti cc vng khc nhau trn th gii
khng dng cao cng mt mc khi cc chm bng tan ra. Thot
u, iu ny xem chng c v v l v tt c cc i dng
trn tri t u thng vi nhau. Tuy nhin, n li hp l nu
chng ta xem xt n nhng chuyn ng ca lp v Tri t
pha di bin v b bin. Thay i trong cc mc nc bin
tng i c ngha l mc nc bin hin nay v trc khc
nhau nh th no trong ci nhn ca ngi sng trn b bin
hoc gn b bin . V d, mc nc bin ca b bin ng
bc Canada hin ang dng ln, nh n dng trong sut
10.000 nm do trng lng khng l ca bng b bong ra vo
cui K Bng h. Do , mc nc bin tng i dng nh
l ang rt xung.
65 66
i vi tng c nhn, nhng thay i a phng r rng l
c ngha quan trng hn nhng thay i xy ra nhng ni
khc trn i dng. Hiu c nhng tc ng ny c th gip
chng ta hiu s trng hp v thi gian din ra cc trn lt
ng Nam v Vnh Rp. Do , chng cn phi c gii
thch cn k. Trc khi ti thc hin iu ny, cn phi hiu mt
s thut ng c v kh nghe, v d nh tnh ng tnh, tnh thu
ng tnh, chn tnh, chn tnh kin to, chn tnh bng h, v
chn tnh th a cu. Nhng thut ng ny thng c cc nh
a vt l s dng m t trng thi ca Tri t khi cc tng
bng tan. Tuy nhin, do tt c cc thut ng ny u thuc ngn
ng Hy Lp mi nn ti s khng s dng chng y.
Cn nm vng tng u tin rng tnh cht ch yu ca
Tri t l nng v lng. Th tng tng rng bn l mt nh du
hnh v tr khng trng lng bay quanh qu o Tri t v c
xung mt tch ca cao nng. Gi nh rng bn vt qua
c nhng kh khn khi ly cht lng ra khi bnh nhng sau
li lm ri chic tch. May mn thay, dng cht lng khng ri
vo thnh ca bin nhng vn c l lng. Sau mt lc, ca cao cun
trn thnh mt qu cu xoay lc l. Do n ang xoay nn cc cc
ca qu cu c xu hng b dt i mt cht cn ng xch o
li phng ln i cht. Cc tr nn dt n u v ng xch
o phnh n u ph thuc vo tc xoay. Bi bn trn ca
cao vi sa c nn lp da trn b mt s c nhng np gp. B
mt cng hn lp cht lng pha di, n mm nhng li kh
gin. Nhng mu s c la ng cn trong tch b ht v tm ca
qu cu v tr thnh th rn. Tip tc hnh dung rng ban ang
chi a vi qu cu th lng ang xoay. Nu bn dng hai ngn
tay tr y hai cc ca qu cu, chng s b lm. Tuy nhin,
cng lc , bn c th gy ra nhng thay i khc trn qu cu.
Nhng gn sng chy qua v xung quanh qu cu v n dn thay
i hnh dng. Thm ch nu bn ct tay i th chn ng m bn
gy ra i vi qu cu vn cn tip tc. V sau mt thi gian,
33

nhng vt lm m bn gy ra c th phc hi li. By gi, chng
ta hy xem Tri t nh l mt qu cu xoay bng cht nng.
Lp v ngui, n hi v d gy
Lp v bn ngoi ca Tri t di cha y 50 km, ngui,
cng, gin nhng c th n hi. N c th un cong nhng nu
b y qu mnh hoc qu nhanh, n c th nt gy. C mt s
t gy vnh cu trn lp v v c gi l cc vnh ai a chn.
Nhng vnh ai ny gp phn to thnh b mt g gh ca cc
lc a v i dng. Do , bt c p lc bt thng no theo
chiu thng ng i vi mt trong nhng b phn ca b mt
s dn vo t gy vnh cu gn nht v gy ra ng t. 10.000
nm qua, trong mt s trng hp, s gii phng nng lng
c kim sot ny khng th xy ra v cha c t gy no ca cc khu vc b lm v cn tr s ny bt tr li.
gn.
Mt trong nhng minh chng thuyt phc nht cho iu ny
th hin trng hp t on parvie ti Thu in. Khi tng
bng Phn Lan-Scandinavia b tan ra cch y 8000 nm trong
cn i hng thy cui cng, lp v b lm pha di ca Tri
t cng ln phc hi li hnh dng. Tht khng may, khng
c rn nt a chn no gn gii phng p lc v tiu c cha cht nu chy nhng lp manti cng cha nhiu cht rn
hao nng lng. V vy, ton b tng lc a xut hin mt t
gy khc xuyn qua dy ca lp v Tri t. Nhng cn sng
thu triu ln do nhng s kin v Tri t b rn c th xy ra
trn ton th gii. Rn nt ny ca lp v tri t cng c th xy
ra nu c nhng thay i nh trong trng lc. Cch y 10.500
nm, H bng c kch thc rt nh Glen Roy ti X-ct-len t
ngt tng ra 5 km3 nc bng tan (vo cui thi k lnh gi
Dryas Em). Lng nc tho ra rt nh ny gy ra t gy v
st l t nhiu ni. Lng nc tho ra ca Glen Roy cng
cha thm thp g so vi trn lt xy ra sau ny, cch y khong
8.000 nm, t ngt tng ra lng nc ln hn gp 36.000 ln.
67 68
V d v Glen Roy cng cho thy rng sau khi mt trng
lng b t ngt mt i, lp v Tri t ban u phn ng li
bng cch ny bt li rt nhanh v n hi. Mt cch ngu nhin,
phn ng ny cng lm tng cng thm nhng tc ng d di
ca cc tng bng b v. Phn ng xc ln mt cch n hi ca
y lu vc bin Ban-tch v Vnh Hudson ngay sau khi cc
chm bng nhng khu vc ny b v c th ra thm mt
dung lng nc khng l vo cc i dng trn th gii. Tnh
trng ny bt li khng b kim ch ch xy ra khi cc h bng tan
thnh nc hoc cc phin bng b mt cc chm bng, nh trong
nn hng thy cui cng trong s ba trn i hng thy sau khi
K Bng h kt thc. Trong hu ht thi gian tan bng thi k
sau sng bng, vn cn mt s chm bng cn st li trn nh
Lp manti: nng, yu v do
Di lp v mng ca Tri t khong t 50 n 100 km, tnh
do ca Tri t thay i rt nhanh chng. T mt lp v cng,
chng ta chuyn sang mt lp manti nng v c tnh dnh thp
hn rt nhiu. Mc d c rt nhiu c tnh ca mt cht lng v
l lng gn ging nh kem nh rng di p sut. Lp manti
c su khong 350 km v nm su di b mt so vi su
ca nhng vt lm do cc phin bng gy ra. Tuy nhin, do l
cht na lng nn lp ny c vai tr trong vic phn phi li khi
lng b nhng st ln lm thay i v tr. Ngi ta vn cha
xc nh chnh xc c mc phn phi li ca cht kem nh
rng nng ny trong phm vi ton cu v trong phm vi thun tu
cc b. Mt bng chng cc b v s phn phi li ny l phn
li ra pha trc ging nh mt vnh ai cch mp ca mt phin
bng khong 300 km. o Wight ngoi khi b bin pha nam
34

nc Anh cha bao gi b bng bao ph. Thay vo , n c
nng ln nh phn li ra pha trc ca mp mt phin bng pha
trn nc Anh. Do hin ti khng cn bng na ln o Wight
ang chm dn v nhiu th h c dn y gp rt nhiu kh
khn v iu ny. Thnh ph Lun on nm tng nm gn phin
bng hin nay cng ang chm dn vi mc l 16 mt mi th
k.
Do nhng khi lng khng l v tnh dnh tng i ca lp
v tri t v lp manti nn vic phc hi nhng vt lm do bng
din bin nhanh chng trong thi k ban u nhng dn dn
chm li trong khong 10.000 nm tr li y. Ngy nay, y
Vnh Bothnia ca Bin Ban tch, bin ny tng nm di phin
bng Finno-Scandinavia, hin vn nng ln khong 1 mt trong
mi th k khi phc li trng lng ca K Bng h cui
cng. Bng chng ca s thay i su rng ca lp manti c th
c tm thy trong ht trng lc m vi tm l Vnh Bothnia.
Ti trng ca cc y i dng
Khi nhng chm bng tr li nc cho cc i dng trn th
gii, trng lng trn v tri t c phn phi li v chuyn t
cc vng t ai rng ln a cc sang cc lu vc i dng.
S st ln ca cc lu vc do mc nc bin dng cao gy ra
tt c cc khu vc trn bin khng hon ton ging nhau: rt
nhiu ni, thm ch lu vc cn c nng ln. Cc a tng i
dng trn v tri t mc d khng dy bng cc tng lc a
nhng cng c cng nhng c tnh chung l tnh n hi gin
nh ti cp trn. tuy nhin, phn phi trng lng nc
bng tan trn 2/3 b mt ca th gii c th dn n tnh trng st
ln chung ca cc lng cho i dng ch khi no cc tng lc
a c nng ln b vo. Do cc lc a khng b ti thm
nhiu nc v thm ch c th c nng ln mt cht cn thm
69 70
i dng li b ln xung nn chng ta c th chng kin mt s
i lp trn cc b bin vi s u tranh gia i dng v t
lin. Ra lc a cng dy hn a tng i dng lin k v do
n c xu hng khng chu ln xung. S khc bit gia b bin
v i dng su thm gy ra nhng nh hng bt ng v th
v khi chng ta xem xt dng tng i hoc biu kin ca
mc nc bin.
Trong cun sch ny, ti c bit mun ni v cc b bin
vng nhit i v cn nhit v ti cc khu vc ny trc y cha
h c bng h; nhn chung mc nc bin tng i y
dng ln. Ti xin a ra y hai bi cnh nhit i hon ton i
lp nhau. Bi cnh th nht l mt hn o cn nhit rt nh
vng Carib, ngy nay gi l Barbados, v c mt ng dn bt t
ngi Carib/Arawak sng . Xung quanh hn o ny l cc
b dc v thc su vo y i dng hn 200 mt. Do mc nc
bin tren th gii u dng ln nn y i dng ln chm v
cng mang theo hn o nh. Nn ca hn o khng b nh
hng qu nhiu bi lc a k bn v s ln xung ca y bin
phn nh nhng g xy ra rn nhiu lng cho i dng su
thm gn xch o. Do , c th ni thay i biu kin trong
mc nc bin trn b bin hn o phn nh mc thay i thc
t ti a ca cc mc nc bin vo khong 127 mt trn khp
th gii ti nhng v (xem Hnh 1 v 3). Tuyn b ny xut
pht t nhiu c s chuyn mn. Tuy nhin, nhng c s c
th c b qua v mc ch tranh lun. Do lng cho i dng
vn ang t t ln xung nn mc nc bin trn b bin
Barbados vn tip tc t t dng ln cho n tn ngy nay. K t
K bng h cui cng, nc bin cha bao gi dng ln qu mc
nc bin ngy nay ti Barbados.
Bi cnh th hai ca chng ta c th c xem xt t gc
ca ng ng bt t Adad sng trn b bin ca mt lc a;
n c vi bin xanh su thm, ng phi cho thuyn qua
35
 71 72

thm lc a di 1000 km. Vn tn ti nhng ni nh th, v d nh Fao nhng khng vt qu; n vn thp hn 1 mt so vi
nh b bin Fao gn Kuwait nm trong Vnh Rp hay eo bin mc nc bin ngy nay trong mt thi gian di; ch c i l
Malacca gn Singapore. 12.000 nm trc y, hu ht vnh n ang dn dn lim vo b.
Rp vn rt kh cn. Hn na, Fao cn ta trn thm lc a rn Hnh 4: nh hng ca thm lc a i vi cc mc nc
di khong 1000 km. Do vy, 127m nc bng tan cht ln v bin tng i ti hai a im trong Vnh Rp cch y 6000
Tri t di n Dng khng c tc ng gy lm ln nm. Ti bi bin Fao, nm v pha bc ca Vnh, nc bin dng
i vi lp v ca vnh khi c o ti b bin Fao nm ngay cao nh im vt 3 mt trn bi bin hin ti (ng cong
trong vnh. Bi vy, tng lc a cng ging nh mt loi thanh trn), cn ti Muscat (ng cong di) nm ngoi Vnh trn
np. mp ca thm lc a, mc nc bin cha bao gi vt qu b
C ba hu qu b gy ra bi tc ng b np ca thm lc a bin hin nay (Cc ng cong theo chng trnh my tnh,
i vi cc mc nc bin tng i tc l nc bin dng phng t Lambeck (1995; tp 4); thi gian cha c hiu
nhanh hn trong nhng t tan bng gn y, vt qu mc hin chnh.)
ti v h thp mc tng rng ca mc nc bin. Hu qu th Trng thi k l ca bin ti bi bin Fao c nhng nh
nht l cch y 7500 nm, ngay sau t tan bng nhanh cui hng su rng v phng din x hi v kho c v c lp li
cng, nc bin dng ln chm ti mc hin ti ca ng b trn cc thm lc a nhit i v cn nhit, c bit l ti khu
bin Fao. So snh vi ng cong Barbados, mc nc bin vc Vnh Rp, Vin ng v n . Trc ht, s dng cao 3
trn Vnh Rp cch y 8000 nm dng ln vi tc rt mt ca mc nc bin khin cho nc bin trn su vo
nhanh. Hu qu th hai l cch y 6500-5000 nm, mc nc trong ni a, cch bi bin Fao hin nay chng 150-180 mt, v
bin trong vnh tip tc dng ln cho n khi n cao hn mc c gi l hin tng bin tin Flandrian. Hin tng ny
hin ti ca b bin Fao 3 mt. Sau , nc bin rt xung bi a nc bin ln vo cc b bin ca thnh ph c i Ur ca
bin Fao sng nc v trong vng 3000 nm n nay lng ngi Xume v c c thnh ph Eridu thm ch cn c xa hn
xung xung quanh bi bin ngy nay. Ln rt xung gn y l (xem chng tip theo). Cc thnh ph ca Nh nc Lagash
do cc lng cho ln ca i dng vn tho nc t cc thm cng nm dc ng nc gp b dng cao ny cch y 6500-
lc a vn tip tc b ln. D trc c ln dng n nh 5000 nm (Xem Hnh 9.)
cao nhng tng mc tng rng ca mc nc bin di ci nhn Phn b a l ny ph hp vi quan im cho rng ngi
ca ng ng bt t Adad vn ch mc 106 mt, ch khng phi Xume l nhng ngi i bin vng duyn hi. Tuy nhin, n
l 127 mt nh nhn t Barbados. Ngoi ra, tc ng b np ca cng cho thy nin i ca s khi u cc trung tm thnh th
thm lc a rng cn c th hin khu vc Muscat ca Oman Lng H vo thin nin k th t tr.CN ch l mt o tng. Rt
nm ngay ngoi Vnh Rp, ni c thm lc a tng i hp. c th Eridu l thnhf ph duyn hi c xa nht khng b ph hy
Ti Muscat, ng cong mc nc bin trong 10.000 nm qua l bi hin tng bin ln. Ni cch khc, n c th l thnh ph c
trung bnh ca mc nc bin Fao v Barbados. Nc bin xa cui cng c xy dng vo thi k nh cao hu sng
dng gn n mc nc bin hin ti vi tc nhanh tng t bng. C dn Ubaid, nhng ngi lm ra nhng gm c

36

xa nht (Ubaid 1) sau c khi phc li Eridu, dng
nh cng t cho cc thnh ph Ur v Eridu nhng ci tn khng
mang ting Xume. Cch y hn 8000 nm, nhng c dn nng
nghip tin Xume ny c th xy dng cc khu nh c ven
bin ti nhng vng t thuc Vnh Rp hin ang b nhn
chm di mc nc bin. Mc d tng v cc khu nh c
ca ngi Ubaid thi tin s ch mang tnh suy on nhng
ngi ta vn rng ri tha nhn rng cch y khong 5500 nm
trc, hin tng bin ln cun tri cc a im kho c ven
bin ti cc khu vc khc Chu , bao gm c Thi Lan v b
bin Trung Hoa.
Nhng nguyn nhn v s dao ng
trong mc nc bin
Mt vi kha cnh bt thng trong bin thi ca Tri t sau
K Bng h cui khin cho nhng thay i trong mc nc
bin tng i trng c v khng ging nhau nhng ni khc
nhau. Tuy nhin, nhn chung, chng ch lm thay i nhng c
im trn thm lc a nhit i v cn nhit. V d, mc nc
bin nh im trn thm lc a Sunda ca ng Nam c th
cao hn mc nc ngy nay khong 5 mt, cn Vnh Rp l 3
mt.
Mt hu qu ca qu trnh tan bng l nc t cc cc, ch
yu l Bc Cc, chy mnh v pha xch o. Cng lc , s
gii phng sc nng trn cc lp v lc a ca a cc dn
n hin tng b p phc tp cho lp manti v lp v tri t
nm gn xch o. Nhng nhn t ny gp phn thay i hnh
dng v c tnh ca qu cu dt xoay trn. V d,vng thm i
dng xch o dng nh vng xung vi cng ln hn.
Tuy nhin, tc ng ch mang tnh ri rc.
73 74
i dng khng bao gi i theo nhng ng mc nhn nhi
trn mt qu cu dt xoay l tng v y l mt nguyn nhn
khc dn n s dao ng trong mc nc bin. Thay vo , khi
quay theo qu o, cc v tinh o c chiu cao ca b mt i
dng v pht hin nhng vt li lm ln. Vt li ln nht ti
vng xch o cao 70 mt, tp trung ti cc bin xung quanh
Papua New Guinea. Vt lm su nht l hai khu vc: Mt l
o Baldive pha nam n vi su ca vt lm khong hn
100 mt; vt lm cn li gn Barbados ca vng Carib vi
su hn 50 mt. Nhng vt li v lm ny phn nh cc lc hp
dn bt thng trn lp v pha di v lp manti. Khng mt ai
bit chc l nhng vt li lm din bin nh th no trong
qu kh v s nh th no trong tng lai. Chng c th di
chuyn, nhng khng nht thit phi cng mt lc vi chu k
bng h. Nu chng vn nguyn ti ch t K Bng h cui
cng th cc mc nc bin tng i c th s khng chu nhiu
nh hng. Ni cch khc, nu cc vt li lm ny di chuyn
th rt c th c nhng thay i ln i vi mc nc bin
tng i gn . y cng l vn ln t ra i vi cc nh
a cht hc nghin cu Barbados v b bin pha bc ca New
Guinea, ni xut pht nhng tng quan trng nht v s thay
i trong mc nc bin.
Mt vn khc nh hng n mc nc bin thi k hu
sng bng l s chuyn ng theo chiu thng ng ca v Tri
t do cc nhn t khc ngoi nhn t bng tan. Trong qu kh,
cc chuyn ng kin to ny c coi l nguyn nhn ca
mc khc nhau ca cc ng cong mc nc bin trn khp
th gii. Nhng chuyn ng ny vn rt quan trng ti mt s
ni, v d nh New Zealand, Tonga v i Trung Hi, v gp
phn duy tr tnh trng khng chc chn trong phn tch.
Nguyn nhn cui cng m ti mun cp y l hin
tng cc trt nghing vi rt nh. Nm 1978, Edward
37

Weyer cho rng thay i trong lc ly tm do cc ni bng tan c
th lin quan cht ch vi hin tng trt tun hon ca cc a
l (Cc a l l im gp nhau ca cc ng kinh tuyn). Thm
ch nu cc ch trt na cng c th gy ra nhng thay i
su rng, khng cn i trong cc mc nc bin, v thay i ln
nht din ra xung quanh kinh tuyn ca s trt. Weyer tnh
ton rng nhng thay i trong mc nc bin do nguyn nhn
ny gy ra c th dao ng trong khong 300 mt theo chu k
5600 nm. ng kinh tuyn thch hp nht vi cc con s tnh
ton ca Weyer chia ct cc ni bng v chy qua Bc Kinh,
Hng Kng, Borneo v Perth (-xtry-lia) pha ng, Eo bin
Hudson, Bermuda v Tierra Del Fuego pha ty. Ti khng tm
thy nhng nghin cu tip theo khng nh quan im ny.
D hin tng trt ca cc a l c xy ra hay khng th cc t
vn i qua ng kinh tuyn khng i xng nm gn Vnh
Hudson, v c bng chng r rng cho thy rng cc ny cng
xy ra hin tng trt. Ngi ta bit chc chn rng cc t c
chuyn ng v thm ch c th o ngc chiu phn cc theo
nh k.
Bng chng v i hng thy th ba
Trong chng ny, ti m t v ba nn hng thy din ra
vo thi k hu sng bng. Bt c i hng thy no trong s ny
c th l mt m tp trong cc huyn thoi. Nn hng thy
cui cng c nc bin dng cao nhanh nht trc khi t n
mc nc ngy nay v km theo n l nhng cn ng t d
di. iu ny cng chng t rng i hng thy cui cng chnh
l cn hng thy c k li ng Nam .
Ba trn i hng thy gy ra nhng nh hng khc nhau
ln cc khu vc khc nhau trn th gii. Nhng dao ng trong
s thay i ca mc nc bin tng i vn tip tc gy kh
75 76
khn cho cc chuyn gia trong vic suy on v tm kim mt
ng cong chnh xc v nc bin dng cao thi k hu sng
bng. Trc y, nhng nghin c v s dng cao ca mc nc
bin thng em li nhng ng cong rt khc nhau vi nhng
dao ng qu ln. Nhng ng cong chnh xc hon thin hn
d cho thy rng cc dao ng trong mc nc bin do ba cn
i hng thy gy ra c nh hng rng ri i vi nhiu b bin
tch bit ti cng mt thi im v nhng dao ng nh vn tip
tc trong vng 6000 nm qua. Cui cng, tiu chun cui cng
xc nh c iu g din ra trn mt b bin hay mt
thm lc a no l phi thc hin nghin cu i vi chnh v
tr . iu ny c ngha l phi phn tch cc nin i ca b
bin, cc lp trm tch pha di, cc tng di nc trong bin
Trong hai chng ti, ti s s dng ng cong mc nc
bin b phn ti hai vng Vin ng v Nam lp bn cho
hin tng mt t t sau K Bng h cui cng. T , chng ta
s xem xt k lng hn kha cnh kho c ca ba b bin b
cun chm m ti va phn tch. Cn i hng thy din ra vo
thin nin k th 5 tr.CN gy ra nhng nh hng su rng
i vi cc c dn sng trn cc thm lc a bng phng vo
thi k . Ngoi ra, cao ca nc bin so vi mc nc bin
ngy nay ti cc khu vc ny cng c nhng nh hng quan
trng. Hin tng nc bin dng cao ny xy ra vo khong
nm 5000 tr.CN v ln n nh cao vo khong nm 3500 tr.CN.
Hin tng ny xoa i du vt kho c v s sinh sng ca
con ngi t trc nm 3500 tr.CN, v d nh nhng c dn
Lng H sng trn cc ng bng bng phng. Trong nhiu
trng hp, chnh iu ny dn n nhng nhn nh sai lm
v thi tin s.
38
 77 78

tnh cht kinh vin v gip ta thy c cc nh kho c ti

to li thi tin s nh th no.
t tun tro cui cng ca nc bng tan dn dn chy chm
li thnh cc dng nc nh cn mc nc bin dng cao nh
im trn cc thm lc a cch y khong 5500 nm. l mt
II. Bc mn bn bc mn nc c ko xung khp cc khu vc cn li ca cc
khu nh c duyn hi trc y. Ngi ta khng th tm c
cc bnh l v dng c cc nh kho c hc c th xc nh
c cc thi i vn ho tin s. Chng nm di bn v di
Chng ny bn v trn i hng thy cui cng trong s ba i dng, cch b bin hng dm. Trong vng vi nghn nm
nn hng thy m ti cp v gii thch ti sao n xo i tip theo, mc nc bin rt xung khong 5 mt v b bin li
nhng bng chng v chnh vai tr ca n i vi s khai sinh ni ln trn chiu di khong 100 km. Bc mn nc c ko
ca nng nghip, Trn hng thy ny xo ht nhng du vt xung mt phn cho php Woolley quan st k lp bn pha
v mnh n ni m ngy nay chng ta ch xem n nh mt di c hnh thnh vi trm nm sau khi trn i hng thy
huyn thoi. Utnapishtim vo. Do tnh trng ngp nc bin trn nhiu khu
Ngy 16 thng 3 nm 1929, Ngi Leonard Woolley, mt nh vc ko di trong thi k cch y 7500 nm v 5500 nm nn
kho c hc ni ting ngi Anh hot ng Lng H gy c mt khong cch ln gia nhng di vt kho c di lp bn
sng st cho cc ng nghip vi l th c in trn t Thi bo. v nhng di vt pha trn. Bng chng ca Woolley bc cu
L th ny tuyn b rng ng tm thy m ph sa c to cho s qu t thi k mi sang thi k kim kh.
thnh trong cn i hng thy Utnapishtim (Truyn thuyt v Trong hai chng tip theo, ti s tm hiu nhng th d v
N- ca ngi Babylon) nm di Ngha trang Hong gia Ur v cc thm lc a b ngp ti ba khu vc khc nhau ch ra nh
pha di sa mc hin nay khong 40 ft (12 mt). ng cng hng ca cn i hng thy th ba i vi cc nn vn ho thi
tuyn b rng trn l ny chnh l cn i hng thy N- trong k d mi cch y hn 7000 nm. Ngoi ra, ti cn phn tch
Kinh Thnh. Mc d tuyn b ca Leonard Woolley lun b phn s suy on ca nhng nh kho c hc, nhng ngi c gng
i v pht l i nhng cho n ngy nay vn cha c bng chp ni lch s ca thi i ny qua lng knh kho c. Nh ti
chng thuyt phc no bc b quan im trn. Xem ra tm cp, th d u tin l trn l m Woolley pht hin ti khu
quan trng ca pht hin Woolley khng phi ch n c mi vc Ur trong Vnh Rp. Trn l th hai n t ng Nam v
lin h vi huyn thoi i hng thy, mc d rt c th ng cng Chu i Dng, v cn l th ba n t Australia. Ti cng a
ng trn phng din ny, m l bng chng m n a ra ra nhng bng chng khng nh rng s pht tn ca ca
rng i hng thy Utnapishtim xut pht t i dng. ng ngi Nam o c th xy ra cch y hn 7000 nm trc
thi, cu chuyn ny cng ni cho ta bit v nhng lp lun mang v h n c b bin pha Bc ca New Guinea trong
khong thi gian rt ngn. Cng vo thi k ny, hng ty, t

39

tin ca nhng ngi ni ting Nam c th du nhp k thut
trng la vo n .
Xem xt li trn i hng thy N-
Cc nh kho c bn lun rt nhiu v vc thi k tin s
v s s ca Lng H. V vn ny, h tham kho mt
nghin cu v cc vn t dng ch hnh nm trong cc thi i
sau. Tht ngc nhin l mt s kin c sc tn ph khng khip
v c m t chi tit nh trn i hng thy ny li gy ra nhiu
tranh ci trong cc hc gi v tnh cht c thc ca n, ch cha
ni n l nm thng n xy ra. iu ny xut pht t mt trong
nhng nguyn nhn l cc nh kho c hc c th xem xt
nhm mt trn l thuc kiu dng khc, tc l trn l sng theo
ma ch khng phi cn bo bin. Hoc c th l khi nhng cu
hi v vn mi c nu ln, ngi ta cn thiu nhng hiu
bit v nhng cng c cn thit v a cht v hi dng hc.
Lp bn m Woolley pht hin ra ti Ur phn tch thi k
Ubadian tin Sumer ra khi thi k Sumer ca khu vc Uruk v
Jemdat-Nasr. Di lp bn dy 3-4 mt ti UR, Woolley khng
tm thy du vt ca ngh luyn kim. Tuy nhin, ngay pha trn,
ng tm thy nhng mnh v bng ng nm su trong lp nh
chp v nhng bng chng v cc to tc cui cng ca ngi
Ubaidian c. Do , Woolley cho rng, thi gian kin to a
tng ca lp bn ny trng vi bng nin i trong cc Danh sch
ca Hong Sumer c khc trn cc phin g bng ch nm.
Nhng bin nin s ny u xem cn i hng thy l mt s
kin ln xy ra trc cc triu i ca ngi Kish, Erech v Ur.
Do , theo nhng ghi chp bng ch nm v bng chng kho
c hc, trn l ny nh du s sp ca thi k mi hu
k ca ngi Ubaidian v bo hiu s ra i ca nn vn minh
th u tin ca ngi Sumer vng Cn ng c xa. Kt lun
v mt kho c ca Woolley cho rng bn phn tch thi k
79 80
mi vi K nguyn kim kh. Kt lun ny l mt c im
quan trng trong tuyn b ca Woolley v khuy ln tr tng
tng lc ng thi.
Nhng ngay sau , tranh ci n ra. Hai ngy sau khi Woolley
a ra cng b ca mnh, mt ng nghip ca ng tn l
Langdon cng tuyn b rng bng chng v mt cn i hng
thy tng t xy ra mun hn (2600 trc cng nguyn)
c tm thy ti Kish vo nm trc. Cc ng nghip ca
Woolley cng by t nghi ng v tnh cht ca m bm. p li,
Woolley cng bc b lp lun cho rng trn l Kish chnh l cn
i hng thy Utnapishtim v nhng l do v nin i. ng cn
tin hnh cc bin php phn tch m bn m ng pht
hin. V cuc tranh ci c khuy ln nhng vn khng gii
quyt c vn .
Vo thi im , lp lun thuyt phc nht ca Woolley
phn i cn i hng thy do Langdon nu ra chnh l vn
nin i. Woolley tham chiu n Thin s thi Gilgamesh trong
cc n trin c khai qut t Ngha trang Hong gia Ur xc
nh tnh c xa ca trn i hng thy huyn thoi. Gilgamesh
l thin s thi u tin c vit thnh vn v n cng l ngun
gc ca cu chuyn v i hng thy Utnapishtim. V nhiu
ngi cho rng, trn i hng thy trong Kinh thnh l xut pht
t thin s thi ny. Ngha trang Hong gia Ur, ni tm thy cc n
trin, ra i trc trn l Kish m Langdon nu ra. V theo lgc,
iu ny bc b lp lun cho rng trn l Kish c th chnh l
cn i hng thy Utnapishtim. Do cu chuyn v nn hng thy
N- cng c nhiu ni dung ging nh trong Gilgamesh nn
iu ny cng chng t cn i hng thy trong Kinh thnh cng
xy ra t trc .
Cc nh kho c hc khc cng khng ng vi tuyn b
ca Woolley rng ng xc nh c i hng thy N-. Mt
trong nhng ngi c c ngi chng ca vn s ni ting
40
 81 82

Agatha Christie, Max Mallowan. ng l ngi c mt trong tt c xc nh a tng ca trn l. Mallowan tha nhn rng ni
c cc cuc khai qut trc ti Ur. Sau khi Woolley mt, Max dung c tnh tai bin, tc l s ph hu ca nn vn minh, c th
Mallowan tr li vi cu hi c nu ra cch 35 nm b mt i t s kin lch s ny. Do , cch tip cn ca ng
trong bi bo c tn Xem xt li trn i hng thy N-. dng nh b qua c trng ph bin nht ca h thng cc
Mallowan ng vi Woolley rng trong lch s cng tn ti huyn thoi v i hng thy Cn ng. V bt lun nh th
nhng cu chuyn tng t nh cu chuyn v cn i hng thy no i chng na, iu lm gim ngha lin quan ca ton
Utnapishtim. ng cho rng thin s thi Gilgamesh l cha kho b cu hi nu ra.
xc nh nin i ca cn i hng thy, nhng l v nhng l Hnh 5: Cn i hng thy theo gi thuyt ca Leonard
do khc nhau. Gilgamesh, hong x Uruk, i thm v vua Woolley. Mt ct dc ca H F ni ting ti Ur bc qua khong
gi Utnapishtim hi ng v s bt t. Vua Utnapishtim k cho ba nghn nm sinh sng ca con ngi t thi Ubaid cho n
Gilgamesh cu chuyn v i hng thy nhn chm th gii nhng triu i ln trong thin nin k th ba trc CN. Lp bn
m trong ng l ngi sng st. Sau th thch , ng ca i hng thy mt y phn tch thi k Ubaid b gii hn
c tri ban cho s bt t v sng n dt phng ng. bi mc nc bin cao nht thi k sau sng bng pha trn v
Thng qua cu chuyn ca thin s thi v mt s phng on, mc nc bin hin ti pha di, cho thy l n b bin lm
Mallowan xem Gilgamesh l mt nhn vt lch s sng lng xung (Phng theo, vi s chp thun ca Bo tng Anh, t
khong vo nm 2600 trc Cng nguyn cn trn l nguyn bn).
Utnapishtim xy ra vo nm 2900 trc Cn. Nhng du vt v Hnh 6: Tri di theo thi gian. Nhng quan im khc nhau
nhng trn l sng trng hp vi mc thi gian ny c tm v cc nin i ca Lng H v cn i hng thy c th
thy Kish v Fara nhng khng c Ur. Tuy nhin, nhng trn hin trong H F ca Ngi Leonard Woolley. Khng ai tranh ci
l ny c cng v quy m thp hn nhiu so vi hai trn l v cc mc thi gian trong khong t nm 3500 trc CN cho
gi thuyt m Woolley v Langdon a ra. n nm 2500 trc CN. Tuy nhin, khong thi gian ngn din
Mallowan cng ng vi l do m Woolley nu ln bc ra i hng thy theo gi nh ca Woolley khng bo m
b trn l Kish ca Langdon v n din ra mun hn v do n thi gian cho cc triu i ko di sau l tch l Erech v Kish.
khng phi l trn l m Utnapishtim m t. Da trn gii Mt trn l ko di bao ph khu vc h F trong phn ln thi k
thch vn t ca mnh v nhng ngy thng ca cuc i Ubaid gii p c vn ny v li thi gian bt u trn l
Gilgamesh, Mallowan li bc b quan im ca Woolley v trn khong 2000 nm.
l Ur v cho rng n din ra qu sm i vi mt nhn vt na
huyn thoi nh vy. Xt t gc bng chng, lp lun ca Nhng a tng b b qua
Mallowan dng nh khng c c s chc chn nh ca
Woolley. Woolley s dng c s a tng hc xc nh nin Mc d gii thch rt thuyt phc cho lp lun rng lp bn
i ca cc s kin trong cu chuyn cn Mallowan li lm nh du s suy tn ca thi k mi Ubaid nhng Woolley
ngc li bng cch s dng nhng bng chng t cc vn t cng tha nhn c mt vn vn cha c lm sng t, t
nhiu th hin qua s lng t i ca nhng di vt ca ngi

41
 83 84

Ubaid c tm thy trong ci h ni ting mang tn F trong cuc tha nhn rng hoc l con sng i dng hoc l nc bin
khai qut ca Woolley ti Ur; h F cha ng lp bn quan trng thm nhp bao ph khu vc ny trong thi k ny ch khng
ni trn. (Thi k gm ca Ubaid ko di khong 1500-2000 phi l mt trn l sng ngn. V th hai khng phi l mt
nm v c trc nhng ci gi l thi k gm Uruk, Jemdat tng mi. Trn thc t, bn thn Woolley cp n nhng
Nasr v S k Triu i ca ngi Sumer.) t liu cng thi vit v Ur v Eridu nm bn cnh bin.
Nhng bng chng kho c v thi k Ubaid cng cho thy Mallowan cng cho rng lp bn ca Woolley c ngun gc t
mt nn vn ho rc r thuc thi k mi th hin qua bin hoc l bn ca sng v iu ny cng lm gim sc
nhng gm v tinh t vi nhng phong cch c o. Mi thuyt phc ca gi thuyt Woolley v theo quan im ca
chn giai on thuc thi k ny c xc nh t khu vc Mallowan, Kinh Cu c khng h cp ti mt nn lt bin.
nh c sm nht ti Eridu. su v s lng cc a tng Nh chng ta s xem xt phn sau, phn ln nhng cn l
Ubaid ti khu vc Eridu ln cn khng th hin r nt nh trong trong huyn thoi hay truyn thuyt u c ngun gc t bin. V
cc di vt h F ti Ur. Dy a tng thp nht trong h F ca vy, trn thc t, lp lun ny li ng h cho quan im ca
Woolley cho thy gn hai mt cc di tch ca thi k Ubaid ban Woolley.
u lp mng. Chng b kp gia mt vng t hoang s v Nh m t trong Chng 1, cc nh a cht v kho c
mt lp bn lng nc dy khong 3 n 4 mt. Nhng to tm ra nhng bng chng v hin tng bin ln ti Vnh
tc tng di u b v vi nhng mnh gm v nm ri rc. Rp, to c s cho quan nim rng s thng hoa ca nn vn
Woolley cho rng chng c th b nm ra nhng m ly cn minh Sumer Lng H ra i trc mt t dng cao ca
qua ca s. Ngay pha trn ca lp bn l s sng st ngn ngi nc bin. Tng hp nhng thng tin t su ngun d liu,
ca nn vn ho Ubaid di mt hnh thc thoi ho, theo nh kho c hc ngi M Juris Zarins dng th v hin
nh li ca Woolley. tng bin ln Flandrian (hay Hammar) ti vng vnh. Nc
Nu vn cn nhng di vt ban u ca ngi Ubaid pha bin dng cao nh im cao hn ba mt so vi mc nc
di lp bn v nhng di vt cui cng pha trn th hoc l bin trung bnh hin ti (MSL) cch y khong 5500 nm vo
lp bn phi phi tri qua nhng nm thng cn li ca thi cui thi k Ubaid v sau dn tr li mc nc hin ti
k Ubaid hoc l trn l cun i cc tng trung gian. trong thi k 2000-1000 trc CN. Hin tng ln bin
Flandrian trn thc t l t dng cao sau cng ca mc nc
Mt nn lt bin? bin vi mc 120-150 mt, bin Vnh Rp t mt vng t
kh cn sau K Bng h thnh mt bi nc mnh mng nh
Gi y, ngi ta c th d dng gii thch cho khong trng ta thy ngy nay.
bt thng trong h s v Ur da trn khm ph v lp bn ny. Hnh 7: Cn i hng thy th ba trn Vnh Rp. Mc nc
Thay v cun tri nhng di vt ca Ubaid, cn i hng thy bin trn Vnh rt xung nhanh chng trong thin nin k th
bao ph ton b khu vc ca h F qua nhiu nm thng trong by trc CN v sau li nhanh chng dng ln v vt qua
thi k Ubaid. Do , theo l t nhin, n ngn cn s c tr mc nc bin trung bnh hin ti vo gia thin nin k th su
ca con ngi. Tuy nhin, i vi m hnh ny, chng ta s phi

42
 85 86

trc CN. Sau , n tip tc dng ln vi tc chm hn, n vng Vnh b mt t hn trn hng thy trc nhng trong mt
im cao nht l cao hn 3 mt so vi MSL vo nm 3500 trc thi gian ngn hn rt nhiu. Vo thi im nc bin dng ln
CN trong thi k Ubaid. Sau , n dn tr li mc nc bin mc nc bin ngy nay, cc con sng trn qua 200 km b
ngy nay vo khong nm 2000-1000 trc CN. Tnh lin tc v bin ch trong mt vi nm hoc thm ch ngn hn. Tuy nhin,
mt kho c c trnh by trong Hnh 5 v Hnh 6 (ng cong trn i hng thy khng dng li . Trong khong vi trm
phng theo Zarins (1992); thi gian c hiu chnh vo ng nm sau , b bin li b xm thc thm khong 150 180 km
nm dng lch.) vo thi k bin ln Flandrian (hay Hammar), v theo nc
Vo thi k nh cao ca K Bng h cch y 20.000 nm bin dng cao hn 3 mt so vi mc nc hin ti. Tht k l
trc, vnh Rp cn l mt vng t kh, ngoi tr ba h nc nhng cng tht trng hp ngu nhin, s tng vt ny khng
nh khng thng ra vi bin. Sau khi cn i hng thy u tin khc lm so vi ghi chp v cao 15 cubt ca mc nc bin
trong s ba nn hng thy thi k sau sng bng yu dn i cch trong Kinh Cu c 7:20. Hin tng bin ln Flandrian a
y khong 13.500 nm, hai trong s nhng h ny hp li vi trn i hng thy n tn khu vc Ur, Lagash v cc thnh ph
nhau, lm thnh mt na chiu di ca vnh v chy qua Eo bin khc ca Sumer.
Hormuz thng ra bin. Phn ln khu vc vng Vnh vn l t Hnh 9: Trn i hng thy th ba trn Vnh Rp. Cch y
kh vi mt vi h khng thng vi nhau. Khi trn i hng thy khong 8000 nm trc, cn i hng thy th ba p n, trn
th hai bt u cch y khong 11.500 nm, t ai tip tc b qua b bin hin nay trong thi gian t 7500 nm n 7000 nm
ngp. Tuy nhin, vo thi im , vng Vnh vn ch l mt eo trc y. V n khng dng li m di chuyn thm 170 km
bin hp v hn mt na din tch lu vc vn cn kh hn. vo cc thnh ph c Ur, Eridu v Lagash vo nm 3000 trc
t dng cao th hai ca nc bin bt u khong 11.500 CN. Vo lc , nhng khu vc ngy nay nh thnh ph Basra
nm trc lm ngp phn ln b bin ca vng vnh. Sau , ang chm ngp trong nc bin.
mc nc bin n nh tr li trc khi xy ra cn i hng thy Kho cu a tng hc ca Ngi Leonard Woolley t h F ti
cui cng; hn ba phn t khu vc bao quanh vnh hin nay Ur cho rng tng nc l cao nht nm trn mc nc bin hin
trc y tng l bin. ti 4 mt. Con s ny cng rt gn vi im cao ti a ca hin
Hnh 8: Vnh Rp b ngp. xc nh c s nhanh tng bin ln Flandrian c xc nh t cc cch thc khc. S
chng v quy m ca s mt t ti vng Vnh, chng ta may trng hp ny thc s rt k l. Ngoi tr trng hp mt trong
mn c c nhng bn c in ton ho v lu vc ca nhng o c gc b sai, gii thch duy nht thuyt phc cho hin
Vnh m t nhng thay i ca n do tnh trng b ngp thi k tng ny l lp bn lng xung di mc nc bin hoc mc
sau sng bng. (Bn c phng theo vi s cho php ca nc ca sng (Xem Hnh 5-7). V cu hi liu ton b khu vc
Lambeck (1996, hnh 7. Ur c b ngp khi cn i hng thy p n, thm ch Woolley
Nh chng ta bit, cn i hng thy th ba v cui cng vn cn d dt trong phn on v trung tm ca thnh ph c
xy ra cch y khong 8000 nm, dn n s sp ca phin ny dng nh c nng ln trn mt i nh hoc mt hn
bng Laurentide Canada. Trong thi k ngp lt ny, t ti o. Tuy nhin, ngi ta khng tm thy trung tm thnh ph

43

nhng chic h ging nh h F gip tr li cu hi ny. Bn
v vng Vnh c ti to li vo thi k 5000-2500 trc CN
(Hnh 9) m t Ur nm bn b vc ca hin tng bin ln nhng
khng b ngp.
Trong cc cuc tho lun v tnh cht v ngun gc ca lp
bn trong cc h ti Ur, phn ln cc hc gi u cho rng n bt
ngun t sng. V iu ny khng mu thun vi hin tng bin
ln. Ur nm gn sng -ph-rt v nm trong mt khu vc c
qu trnh to thnh ng bng din ra mnh m. Do , bt c
lp bn no lng li trong vng khi mc nc bin dng ln t
pha ng nam cng c nhiu kh nng xut pht t ca sng ch
khng phi l t bin. Hin tng lng bn ti mt ca sng
c cng c tng cng nh nc bin dng ln v dng chy bin c. Tuy nhin, rt c kh nng l nhng trn l sng thng
b chm li. Tc ng ny rt c th rt ngn thi gian m con
ngi khng th c tr trn ton b khu vc ny. Vic xem xt
li lp bn lng bng nhng k thut hin i c th gip tm ra
ngun gc ca n. Tng t nh vy, vic xem xt li nhng di
tch ca thi k Ubaid ban u nm di lp bn s gip xc
nh nin i bt u hin tng bin ln ti khu vc ny.
Mt trong nhng lp lun m Max Mallowan v cc nh khoa
hc khc s dng l ti vng Eridu nm cnh Ur v hai khu vc
khc c kh nng xy ra trn i hng thy l Kish v Fara nm
su trong ni a, ngi ta khng tm thy lp bn lng trong trn
l nh ti Ur. Quan st ny cng nht qqun vi hin tng bin
ln Ur v c ba a im ny u nm cao trn mc nc bin
vo thi k .
Mallowan bc b gi thit v mt trn l t bin vi l do l
cc t liu vit bng ch nm khng c dng no ni n bin.
iu ny hi bt thng. V c th thin s thi ni ting
Gilgamesh khng nhc n mt trn i hng thy t bin nhng
huyn thoi dit rng ca Ninurta v Kur u cp c th v
qu trnh bin ln ko di trn ng bng sng Tigris. Tht ngc
87 88
nhin l Mallowan li s dng nhng dng ch sau y trong
Kinh Cu c bo v cho lp trng ca mnh:
tt nhng sui ngun ca y su (great deep) bao la u b
tan v v nhng cnh ca ca thin ng c m ra (Kinh
Cu c: 7:11).
Nhng sui ngun ca y su v nhng cnh ca ca thin
ng b ngn li, v ma mc trn thin ng cng b cn tr
(Kinh Cu c 8:2).
Sau khi a ra bng chng ny, Mallowan tip tc cho rng
tht qu sc tng tng nu ta suy on v mt trn lt bin t
nhng dng th ny. Theo ti, lp lun ny ht sc phi l. i
vi nhng ngi c nghip d, t y su (great deep) hm
xuyn xy ra theo ma c th lm trm trng thm nhng nh
hng ca nn bin ln. Giai on cch y 8000-7000 nm
trc gn tin n thi k kh hu tt nht ca gian bng.
Khng ch nhng sng bng pha bc nhng khi nc khng
l vo i Ty Dng m nhit tri t trung bnh cn cao
hn nhit ngy nay 40C v lng ma hng nm cng cao hn
nhiu. Nhng khu vc kh cn ngy nay nh Thung lng sng n
v Lng H tng c lng ma rt cao. Trong cun sch
kho c gn y v Vnh Rp, nh kho c hc Michael Rice
xem giai on 7000-4000 trc CN l Giai on mi m
t.
Khi xc nh trn l Fara l ng c vin c kh nng nht
cho i hng thy Utnapishtim (v cng chnh l i hng thy
N-, theo quan im ca Mallowan), Mallowan gim nh s
nhn mnh ca Kinh thnh v mt tai bin ph hu ton b th
gii v iu ny r rng khng thch hp vi h s kho c ca
cn l Fara. Tuy nhin, Mt trn l sng din ra trong thi gian
ngn khng th p dng c vi mt t dng cao ko di ca
mc nc bin. Theo Juris Zarins, hin tng bin ln Flandrian
44

c th lm ngp tt c cc khu nh c Ubaid nm v pha
ng nm ca ranh gii chy t Ur qua Lagash n Amara. Rt
nhiu tn tch ca thi k Ubaid c th vn cn nm di nhng
dng nc ca Vnh. Nu nn bin ln ny cng ging nh cn
i hng thy ca Woolley, n mang tnh cht tai bin mnh m
hn.
Liu i hng thy N- c phi l
i hng thy Utnapishtim?
Dng nh ci sai trong lp lun ca Mallowan v Leonard
Woolley l gi nh cho rng do cn nhng im tng ng
khc gia thin s thi Gilgamesh v cu chuyn v i hng thy
N- nn c th trong dng ca thi s thu dt nn nhng cu
chuyn ny, hai cn i hng thy thc cht ch l mt. Thin
anh hng ca Gilgamesh c sng tc dnh cho cc hong .
Mt thin hng c tha nhn rng ri ca cc tc gi s thi l
lng ghp bi cnh hin ti vo nhng cu chuyn xa tng
thm tnh hp dn, tin cy v lm hi lng c gi. Khi
ngun t nhng huyn thoi ca ngi Celtic trong m trng
Trung c, Thomas Malory son li bi cnh trong thin s thi
Ci cht ca Arthur v t n vo trong K nguyn Hip s.
Tng t nh vy, rt c th (nhng) tc gi ca Gilgamesh
s dng phng thc ny gn mt trn i hng thy xy ra
trc trong thi tin s hin vn sng trong k c dn gian
vi nhng v anh hng ci th ca cc triu i sau (Gilgamesh
v Utnapishtim) v mt trn l ni ting ng thi (Fara). V
mc d khng phi chu n in ca vng triu Sumer nhng
cc tc gi ca Kinh Cu c cng s dng cng mt ngun gc
dn gian. C th l thin s thi Gilgamesh cng cha n c
vi Gio trng Abraham v gia nh ca ng ta trc khi h ri
Ur v mang theo truyn thng c xa truyn ming v chnh
mnh.
89 90
Bn cnh vic Mallowan xc nh sai nin i ca cn i
hng thy cn c vo Gilgamesh, mt ngun t liu c khc l
Danh sch cc Hong Sumer cng cho rng trn l xy ra
trc nhng triu i u tin nh Kish, Erech v Ur. iu ny
cng gn vi th t thi gian m Woolley a ra vo nm 1928.
Tuy nhin, bng nin i ca Woolley vn cn c vn . Ging
nh phn ln cc nh nghin cu v l tch, Woolley gi nh
rng trn l l s kin xy ra trong thi gian ngn. Mallowan xc
nh nin i ca s kin ny l vo nm 3500 trc CN trn c
s ca lp bn trn cng. Thm ch nu con s ny b nh gi
thp hn thc t th cc triu i u tin l Kish v Erech cng
ch tin ho trc vng triu Ur ch 500 nm. Danh sch cc
Hong Sumer ghi li ba triu ny theo trnh t thi gian lin
tc vi mt vi i vua sng rt lu. Nm trm nm c th l thi
k qu ngn so vi ba triu i, d l vi nhng ng vua ch sng
theo tui th thng thng. Gii php thng thng i vi vn
nin i l lp lun rng ba triu i ny tn ti cng thi ch
khng phi l ni tip nhau. Nu nh cn i hng thy bt u
trc 2000 nm (tc l cch y 7500 nm) theo nh ghi chp
a cht th trc trc v vn nin i c tho g.
Nu xem lp bn ca Woolley l kt qu ca tnh trng ngp
lt nc bin ko di do trn l tng t nh trong Danh sch
cc Hong Sumer th s dn n mt h qu l phn ln thi
k di Ubaid trn thc t u tn ti sau nn i hng thy. iu
ny c phn hp l nu chng ta xc nh nin i ca cn i
hng thy trong truyn thuyt l vo t bin ln nhanh u tin
xy ra cch y t nht 7500 nm. Sau , cn i hng thy c
th n ra cng lc hoc trc lc bt u cc phong cch lm
gm ca ngi Ubaid. Nhng ngi Ubaid trc thi k Sumer
tng sng ti cc thnh ph Kish, Erech v Ur. Theo , trong
bi cnh ca Danh sch cc Hong Sumer, h ng thi c
xem nh nhng ngi dn ca mt triu i tng ng u tin
45

sau nn hng thy, l triu i Kish. Danh sch cc Hong
Sumer ghi rng triu i Kish c thnh lp ngay sau trn i
hng thy lng du. Tu thuc vo vic xc nh thi im cn
hng thy bt u lng xung v vo chnh xc ca cc ng nhng hong thc s sng trc thi k hng thy u tp
cong mc nc bin, t rt nc ben ny c th xy ra trong
khong thi gian cch y 7000 v 5500 nm trc.
Nu ngi Ubaid ch yu sng sau nn hng thy th mt s
ghi chp lch s cha r rng s c nhn nhn di mt nh
sng khc. Thn Ea, v thn c th trong n th u tin ca
thnh ph c Eridu, l ngi c cng a by nh hin trit
lng c t phng ng n dy ngh th cng cho loi i hng thy sng cuc i bt t trong chn n dt pha bn
ngi. D s du nhp ca cc k thut ngoi lai din ra di hnh
thc no i chng na th n cng bt u cch y 7000 nm.
Eridu hin c nhng di tch hon chnh v c xa nht v s pht
trin ca ngh gm Ubaid; do , n c th l thnh ph u tin
ng nam Lng H. D ngi Ubaidian c l ai i na th s
k tha ngh gm ca h ti cng nhng a im c phong cch
tip ni ca ngi Uruk (c phn th hn) cch y khong 6000
nm trc cng gi m v kh nng pht trin lin tc song song
ca vn minh trn khu vc ny trong mt thi k di tnh t nm
5500 trc CN. gm khng hoa vn ca Uruk xut hin ti
khu vc Ur cch y 6000 nm c th gip xc nh c thi
im ngi Sumer mi n y.
Cn mt on na.
Mc d mt s dng s ngi khc nhau c th c coi l
ca ngi Sumer, nhng nhng s ngi u ngn (hay cn gi
l u rng) l mt c trng ca nhng ngi n t Vin ng.
u ngn cng l mt c im ni bt ca ngi Beaker b n,
nhng ngi xut hin trn khp cc b bin v n nhng
con sng Ty u trong thin nin k th ba trc CN. Nhng
cuc xm lc Chu u thi tin s ca nhng ngi u rng
t phng ng vn l mt vn gy tranh ci t lu trong lch
91 92
s. Hin nay, vn ny khng c nhiu ngi quan tm v
cng nm ngoi phm vi nghin cu ca cun sch ny.
Nu ngi Sumer n t phng ng th khng phi tt c
trung vng duyn hi Lng H bi v ngi ta tm thy
bng chng kho c v s c tr ca con ngi ti nhng thnh
ph ny trc khi xut hin ngh gm c hoa vn tinh t ca
ngi Ubaid. Chng ti nghe c mt cu chuyn k l v
nhng v vua c k trong Gilgamesh. Khng ai khc chnh l
Utnapishtim, N- ca ngi Sumer, ngi sng st trong cn
kia i dng phng ng. T cu chuyn v hnh trnh vt
bin ca Gilgamesh thm Utnapishtim, chng ta t hi
phng ng cch bao xa? Mt trong nhng nh phn tch kho
c ni ting nht v ngun gc ngi Sumer, ng Menno
Landsberger, lp lun rng, ngi Sumer i thuyn t phng
ng vt i dng v mang theo h nhng cu chuyn v
ng sng to, v Thin ng v i hng thy N-:
Nn vn minh th ca Lng H pht trin n
mt cp no trc khi c s di c ca ngi Sumer.
Nhng chnh ngi Sumer sng to ra nhng gi tr tri
thc v ngh thut ca nn vn ho ny. Nin i chnh
xc v s di c ca ngi Sumer vn cha c xc nh.
Ngi ta cng cha khng nh c rng ngi
Sumer ch sng to ra nhng thnh qu tinh thn trn
mnh t Lng H hay h mang theo nhng ht ging
t qu hng phng ng. Huyn thoi v By v
hin trit ni ln t bin c, ph bin k thut v kin thc
cho ngi Babylon c th c mt s cn c lch s.
46

ng Nam b nhn chm
v s pht tn ca ngi Nam o
Ti bn n tng kho c gi Vnh Rp th hin qua
lp bn ti Ur cng nh nhng tranh ci xung quanh n. Cc nh
kho c hc khp vng Vin ng hin ang bt u xem xt
mt tc ng tng t nh th i vi cc thm lc a trong khu
vc ca h. o ng Nam l ni tp trung nhiu nht nhng
huyn thoi v i hng thy trn th gii. y l khu vc c t
ng bng chu th ln v khng ni ting v cc truyn thuyt
hng thy nhng y l ni mt i mt na din tch t sau
K Bng h. Tng t nh trong trng hp vng Vnh, nc
bin dng cao xo i bng chng v nhng nn vn ho duyn
hi hu k mi v khin cho cc nh kho c hc khng c
c mt ci nhn chnh xc. Nhng l hng dn n
nhng quan im tri ngc nhau v thi tin s ng . B
bin bng phng Trung Quc cng mt rt nhiu t v chnh
y ngi ta tm thy mt s bng chng thuyt phc nht v
nhng tc ng ca cn i hng thy.
Hin nay, cc nh a cht cho rng cn i hng thy cui
cng vo b bin Trung Quc vo thin nin k th tm.
Mt trong nhng nh kho c hc u tin tha nhn nh hng
ca trn l i vi din mo v sp xp nin i ca cc khu vc
thi k mi vng duyn hi Vin ng l ng William
Meacham. Meacham nghin cu ti Hng Kng t nm 1970
v cng vi nhiu ng nghip n t i lc, ng m ra cnh
ca v nhiu a im thuc thi k mi trn b bin Nam
Trung Hoa. Trong nhng gii thch v thi tin s ca khu vc
ny, Meacham c bit nhn mnh tm quan trng ca mt di
t ven bin b chm m, c tn l vng t Nam Hi, tng c gy dng li trong v sau cn l. Lp lun ca Higham da
c lc tri di trn 160 cy s vn n bin Nam Trung Hoa.
ng lp lun rng nhng c dn ven bin s k mi c th
c cc v ma bi thu bn b bin nh nhng ng bng ph
93 94
sa thu triu v nhng bi rng ngp mt trc khi cn l p n.
ng tin rng nhng ngi dn ven bin ny xut pht t nhiu
ngun gc khc nhau nhng h khng c mi lin h trc tip v
vn ho v ngn ng vi cc nn vn ho mi trn sng
Dng T mn pha bc. (Xem Hnh 13, bn trn cng).
Trong na u ca thi k sau sng bng (10.000-5000 nm
trc), mc nc bin dc b bin Nam Trung Hoa v Vit Nam
cng tri qua nhng thi k dng cao, n nh v rt xung tng
t nh Vnh Rp. t dng cao v rt xung cui cng c th
xo sch nhng di tch v nn vn ho s k mi trn b
bin Trung Hoa. Nm 1985, Meacham vit nh sau: L hng
quan trng nht trong h s v thi k mi l s thiu
vng hon ton nhng a im khng thuc hang ng trn cc
khu vc ng bng c nin i t nm 10.000 n nm 5.000
trc CN. Trong thi k dng cao cui cng cch y 7000 nm,
mc nc bin vt mc hin ti, vi im cao nht l cao
trn 5 mt so vi mc nc hin nay. Sau , nc bin dn dn
rt xung. Mc d r rng l nc bin c thi k dng ln rt
cao nhng cc nh nghin cu vn cha thng nht c v nin
i v mc nc bin cao nht; mt s nh a cht cn tin rng,
cc im cao nht dao ng rt ln trc khi mc nc bin dn
tt xung. Sau khi nc bin rt xung cch y 6000 nm, cc
khu vc dn c duyn hi lm ngh gm xut hin trn mt
di t i Loan cho n min Trung Vit Nam.
Charles Higham, nh kho c ngi New Zealand ch yu
hot ng ti Thi Lan, cho rng nhng khu vc sinh sng ny
chnh l ni ti nh c ca nhng ngi dn min bin vn sng
y t trc, ch khng phi l ca nhng ngi b l nh
git. Cc nn vn ho duyn hi theo gi thuyt c th lin tc
trn thc t l khng c bng chng v nhng ngi di c t ni
khc n v mt s im tng ng vn ho vi nn vn ho
47
 95 96

Ho Bnh c t trc thi k mi nm su trong t lin Nhng to tc v gm c hoa vn v khc chm cng
ca Vit Nam. Tuy nhin, gn y, cc nh kho c hc tm c tm thy nhng ni khc dc b bin nam Trung Hoa v
thy nhng bng chng rt ng quan tm v nh hng ca trn c coi l thuc vo trung k mi. gm hnh ho v
l ny i vi vng dn c, soi ri mt nh sng mi v s nh khng c hoa vn thuc giai on th hai theo quan im ca Li
c ca con ngi dc b bin nam Trung Hoa. Tht k l l cu Guo cng xut hin ti nhng vng khc pha nam Trung Quc
chuyn m nhng pht hin mang li rt ging vi truyn v thuc vo hu k mi. Li Guo ch ra rng nhng gin
thuyt v lp bn ca Ngi Leonard Woolley m ti m t on trn din rng v vn ho v nin i ti nhng cn ct c
trn. Khong 90 vng nh c thi k mi trn cc cn ct v r rng hn tnh lin tc thc s ca cc nn vn ho ven bin.
ven bin cch y hn 7000 nm c tm thy trn o Hi Mc d nhng vng ny b b hoang trong hn 700 nm
Nam v cc khu vc thuc ca sng Ngc Trai gn Hng Kng. nhng nhng a im kho c khc khu vc sng Ngc Trai
Nhiu bnh gm v to tc ca nhng vng nh c ny c cho thy s pht trin ca vn ho v qu trnh c tr lin tc v
c im ging nhau. Chnh iu ny khin cho nhiu hc gi c nin i y ca con ngi trong cng thi k . S tng
n lc xy dng mt chui thi gian thng nht v s pht trin phn gia nhng khu nh c b ngp v nhng vng khng b
vn ho trn b bin nam Trung Hoa thi tin s. Mt s ngi ngp cng ging vi s tng phn gia nhng ngi Ubaid
cho rng h phn bit c bn giai on hay bn tng nc sng qua hn 1000 nm ti Eridu trong cn i hng thy
pht trin. Li Guo thuc trng i hc Zhonghan th a ra mt nhn chm mt phn khu vc Ur trong cng thi k. Cng ging
quan im n gin hn. ng tha nhn hai giai on pht trin nh Vnh Rp, cc lp a tng trung k mi cch y
vn ho chnh ti nhiu a im mi. Giai on u tin khong 7000 n 5750 nm c pht hin trn b bin nam
trng hp vi thi k ngay sau khi nc bin dng cao nhanh Trung Hoa chnh l bng chng kho c v mc nc bin dng
chng v vt mc nc hin ti; giai on ny ko di t cch cao vt qu mc hin ti. Cc khu vc duyn hi thuc s k
y 7.700 nm cho n 5750 nm trc. Giai on th hai bt mi cch y hng nghn nm trong qu kh c l nm
u sau khi nc bin rt xung v ko di t cch y 4850 nm su di bin Nam Trung Hoa. Rt nhiu to tc c tm
n 3550 nm. Hai giai on ny c phn tch bi mt lp bn thy bn b bin Nam Trung Hoa ti cc a tng trung k
dy ti 150 cm. Li Guo m t lp bn ny nh sau: mi nm di lp bn mang dng dp tng t nh nhng di vt
Ti nhiu a im quan trng, nm gia hai giai on c tm thy di lp bn ca Woolley ti Ur. Trong s c
ny l mt tng cn ci c th l hu qu ca nhng thay a t st c l xuyn, ch li, con sut cc si bng t st, bt
i trong mc nc bin. Lp cn ci ny cho thy c c v hoa vn, chui ht s v nhng vin bn qu c ly t
im t on v vn ho, c bit khi chng ta tnh n nhng ni khc, ru bn cnh mi sc v cuc .
nn vn ho vt cht ca hai giai on Trong giai on Mc d tri qua nhng thi k sinh sng lu di nhng
u, gm hoa vn rt ph bin Cn giai th hai ch nhng khu nh c trn cn ct ca sng Ngc Trai dng nh
yu cha ng gm mn hnh ho. ch l nhng ng dn c tr tm thi v thng lin kt vi
nhng khu nh c lu i hn c c trng l nhng lp s nm

48

su trong t lin. Kiu c tr tm thi di hn ny th hin qua
nhng ngi nh sn ca ng dn v nhng tp lu nh c tm
thy trn nhng min t phng ven bin dc sut khu vc o
ng Nam ni ting Nam o v Thi Bnh Dng (xem minh
ho 2).
Mt mng li bun bn ng bin
ti ng Nam v Thi Bnh Dng
Tri ngc vi quan im ca Meacham v Higham v tnh
cht thun tu a phng ca s pht trin trung k mi sng Ngc Trai l hn hp ca nn vn ho Nusantao v nn vn
vng b bin nam Trung Hoa, nh kho c hc ngi M,
Wilhelm Solheim cho rng sinh sng ti khu nh c trn cn ct
ny l nhng ngi dn di c thuc mng li bun bn tri rng
trn cc o v b bin dc vnh ai Thi Bnh Dng v i su kho c hc, chnh l nn vn ho Ta-pen-keng.
vo khu vc o ng Nam cch y khong 7000 nm cho
n tn ngy nay. Phn ln nhng c dn thuc mng li ny
u ni ting Nam o, mt h ngn ng c s dng ti cc
o ng Nam v ngy nay vn c dng Madagascar
thuc n Dng v phn ln cc o nh trn Thi Bnh
Dng (xem Chng 5). Solheim gi nn vn ho ca mng li
ny l Nusantao. ng xem di ngm Sunda b ngp ca o
ng Nam vo cui K Bng h l qu hng ca nn vn ho
bin Nusantao:
Gi thit ca ti v ngun gc v s pht trin ca
mng li thng thng trn bin ca Nusantao l nh
sau: Ci ngun ca nhng ngi dn i thuyn vt bin
Nusantao xut pht t min ng Indonesia v min nam
Philipin. H buc phi nng cao kh nng cho thuyn bi
mc nc bin lin tc dng cao, i hi h phi thc
hin nhng hnh trnh trn cc chng ng di ra bin
khi xa duy tr mi lin h vi nhng ngi thn qu
hng. Nhng chic thuyn c mi cho c th rt cn
97 98
thit cho s pht trin ca nn vn ho Nusantao; ngun
gc v trung tm ca nhng ci tin v thuyn khu vc
Nam o c th nm ti nhng cc hn o bao
quanh Sulawesi.
Vi quan im cho rng nhng ngi Nam o c ci ngun
t cc o ng Nam , Wilhelm Solheim v c bn thng
nht vi nh kho c hc William Meacham nhng li hon ton
bt ng vi nh kho c hc sng ti Australia Peter Bellwood
v phn ln cc nh ngn ng nghin cu h Nam o (xem
Hnh 12). Solheim cho rng cc khu nh c trn cn ct ca
ho trung k mi nam Trung Quc. ng cn tin rng, s
pha trn ny lan n tn i Loan v to thnh nhng khu
nh c tng t ni ting Nam o, m theo nh nhiu nh
Trong khi Peter Bellwood li ng h quan im cho rng
mt trong nhng nn vn ho trung k mi ti ca sng
Dng T v pha bc Trung Quc l t tin ca nhng ngi
ni ting Nam o b pht tn ra Thi Bnh Dng thng qua
i Loan v Phi-lip-pin. Cn theo nh ngn ng nghin cu ting
Nam o n t Hawaii, Robert Blust, i Loan l ni mnh t
tt gieo trng mt ngn ng mi ca nhng ngi b pht tn.
Blust pht trin gi thuyt m ng a ra trong sut thp nin
70 v 80 (ca th k 20) da trn bng chng v mt ngn ng;
gi thuyt ny cho rng i Loan l qu hng ca nhng ngn
ng Nam o. Quan im ny dn c hon thin hn qua
nhng kin v mt kho c (t pha Bellwood), bao gm c x
s t lin Chu v ti to thi k tin s ca ng Nam v
Chu i Dng. Quan im cho rng i Loan-Trung Quc l
ci ngun ca ng h Nam o hin l quan im ang c
chp nhn rng ri nht. Bellwood v Blust a ra mt bc
tranh ton cnh v cun ht bi hin nay, i Loan l khu vc
49

ni ting Nam o gn vi Trung Quc nht. Bn thn nhng
ngn ng Nam o ca i Loan cng rt khc nhau v khc vi
nhng ting ni khc trong h ngn ng ny. iu ny li khin
cho nn vn ho bn a ca i Loan mang khng kh c xa
ch thc.
Tuy nhin, hin nay ngi ta cha tm c nhng tin thn
r rng ca ng h Nam o ti vng t lin Chu v cng
cha xc nh c ngun gc t t lin ca h ngn ng ny, kho c b gn vo mt cch tu tin, v kt thc bng mt t
ni g n vic xc nh mt a im ci ngun c th. Nhng pht tn nhanh n Thi Bnh Dng cch y khong 3500 nm.
chic bnh gm khng th thay li ni ca nhng ngi sng to
ra chng v nhng khc bit ngn ng rt kh xc nh v mt
khng gian v thi gian. V th, hu ht nhng tranh lun v
ngun gc ngn ng Nam o ph thuc vo s phi hp gia
cc nh ngn ng hc v kho c hc. Bi vy, nh bn thn
Blust ch ra, iu quan trng l bng chng ca ngnh ny
phi ng c lp v khng c mi lin h tng h vi ngnh
kia.
Vi kinh nghim lu nm v kho c hc Trung Quc,
William Meacham bc b li chng c kho c ca Bellwood v
cho rng khng c bng chng trc tip no v mt ngn ng
chng minh rng ngun gc ca ngn ng Nam o n t i
lc ny. Cng vi Wilhelm Solheim, Tsang v mt s nh khoa
hc khc, Meacham xem i Loan l mt vng nc ng nm
cch ly ngoi vi thi tin s Nam o v khng chu nh
hng ca nhng thay i v vn ho v ngn ng trong sut
thi k mi.
y l mt bt ng kin ln trong gii hc gi. Mi nh
nghin cu li a ra mt ci nhn hon ton khc bit v ton b
thi tin s ca ng Nam v Chu i Dng, tu thuc vo
tng kha cnh c th c xem xt. iu quan trng l phi xc
lp ngay t u tin cy ca gi thit m Blust v Bellwood
nu ra. Bi v, trong m hnh ca h, nhng nin i ca s pht
99 100
tn ngn ng Nam o hu nh c xc nh theo bng nin
i kho c i Loan v Phi-lip-pin vi ni dung nh sau: (1)
T Trung Quc n i Loan vo nm 4500 trc CN; (2) T
i Loan n Phi-lip-pin vo nm 3000 trc CN; (3) n pha
nam Phi-lipn-pin vo nm 2000 trc CN. Sau , trong thi
gian cha y 200 nm, cc khu vc cn li ca ng Nam v
Chu i Dng thi tin s phi theo mt lch trnh a l v
Tuy nhin, rt nhiu ni dung kho c Chu i Dng v
ng Nam khng thng nht vi lch trnh ny. R rng l c
th cn nhng con ng khc v ngun gc khc cho s pht
tn ca ngi ni ting Nam o. V d, cc ngn ng Nam o
c th bt ngun t Chu i Dng hoc trn cc o ng
Nam ; gi thuyt ny cho php thi gian di c din ra di hn.
Hn na, nu ngi ni ting Nam o c ngun gc t lc a
Chu , h c th di c nhiu ln t b bin, ch khng phi
ch mt ln duy nht qua i Loan.
iu m ti mun ch ra trc ht l gi thuyt ca Bellwood
da trn nn vn ho vt cht v nhng c im thc n ca
ngi dn duyn hi nam Trung Hoa l cha vng chc; th hai,
v mt l thuyt, lp lun da theo nhng di vt kho c i
Loan v Phi-lip-pin c th c p dng o ngc vi nhng
t di c trc tip t bt c vng no b bin nam Trung Hoa
hoc t ng Nam , ch khng qua i Loan; v th ba, ti
mun a ra nhng bng chng khc v s pht tn bng ng
bin t ng Nam din ra sm hn thi gian nu trong gi
thuyt Trung Quc - i Loan Phi-lip-pin ca Bellwood v
Blust.
Bellwood dng th v cc tng kho c ti nhng khu
vc m trc y ngi ni ting Nam o c th sinh sng.
Ngoi ra, ng cn xut mt m hnh suy on v s pht trin
50

vn ho trong thi k u ca nhng ngi dn ny da trn
nhng ti to v mt ngn ng ca ting ni Nam o nguyn
thu v nhng t ng c th ch thc n v nhng vt dng hng
ngy khc. Tuy nhin, ni dung ca ngn ng nguyn thu ny
ph thuc vo kiu cy ngn ng c s dng cho cng vic ti
to v kiu cy ngn ng c la chn t trc. Nu kiu thay i quan im ny.
hoc phn nhm cy khng ng th th ngn ng nguyn thu
cng b sai. i vi Bellwood, k nng quan trng nht hay du
n vn ho ca nhng ngi ni ting Nam o u tin l trng
la. Nhng ti s ch ra rng nim tin ny xut pht t yu cu
phi gii thch ti sao ngi Nam o phi di c ch hn l da
trn lp lun v mt ngn ng.
Thc n ca nhng ngi
ni ting Nam o u tin
Bellwood lit k ra ba k nng hay ba thi quen m ng cho l
tr ct ca cng vic ti to v mt ngn ng-kho c i vi s
pht tn ca ting Nam o t Trung Quc, sang i Loan sau
n Philipin. l: n cau, trng la v lm gm. Trong
, k nng th hai - trng la l mt la chn c phn gy
hoang mang. Cc bng chng v kho c v dn tc hc cho thy
rng trong sut thi k pht tn ca ngi ni ting Nam o,
cy c sagu v cy ly c nh khoai s v khoai lang l nhng
mn n chnh thi tin s ch khng phi l cy la. Chng ta c
th thy tm quan trng m Bellwood dnh cho cy la trong
on vn sau y lin quan n ngun gc ca ngn ng Nam
o:
V thi k mi i Loan, ti cho rng, cn chp nhn
kh nng v s m rng ca ngh trng la v nhng k tht
lin quan bt ngun t chu th sng Dng T qua cc vng
Trit Giang v Phc Kin. n gin l bi v ti xem ngh trng
la l mt b phn quan trng trong nn kinh t lm ch da cho
101 102
s pht tn ban u ca ngn ng Nam o, v bi v da trn
hiu bit hin nay, cc a im ti Dng T c mt u th r
rt v mt nin i trong ngh trng la. Nu ngi ta tm thy
c bng chng v ngh trng la ti Vit Nam, Hng Kng v
Qung ng trc nm 3500 trc CN th lc ti mi c th
Hnh 10: Nhng di tch v thi k mi ng Nam
. S phn b ca cc a im kho c s k mi ng
Nam c cp trong Chng 2 v Chng 3. Cn lu s
ln t ca cc khu vc hang ngc bo v (ni c ch in
nghing), phn nh kh nng l cc di vt khc s k mi
trn di ngm Sunda b ph hu. Cc vng c bng i din
cho cc thm lc a n 100 mt.
Bellwood c th s phi thay i quan im ca mnh nu
nhng pht hin gn y c khng nh. Nh kho c hc
ngi Thi Lan, Surin Pookajorn, tm thy nhng ht la lin
quan n cc gm v to tc khc thi k mi nh
ru mi sc Hang ng Sakai pha nam Trung Quc, xui
xung pha di Bn o Malay (xem Hnh 10). Nhng khu nh
c ny c nin i cch y khong t 9260 n 7620 nm. Kiu
dng ca nhng ti tc ti tng kho c ny c th snh c
vi nhng a im s k mi trn bn o ng Dng
ti Ban Kao (Thi Lan) v Gua Cha pha di bn o ny. Ngay
di lp a tng mi l nn vn ho Ho Bnh in hnh
c trc thi k mi v trc cn i hng thy, cho thy
c s c tr ca con ngi mang tnh lin tc. Mc d rt thn
trng trnh kh nng khi qut ho trn c s mt vi nin i
nhng Pookajorn vn i n kt lun rng cn phi xem xt li
thi k mi ti ng Nam .
y thc ra ch l mt cch ni gim ni trnh. Trn thc t,
nu pht hin ca Pookajorn c xc minh, n c th o ngc
t nht hai nh kin trc y v thi tin s ng . C dn
51
 103 104

Ho Bnh, nhng ngi sng vo trc thi k mi ti y. Nhng a im ny bao gm ng Linh hn ni ting gn
ng Dng cch y t nht 10.000 nm, thng c xem l bin gii Min in hay nhng khu nh c ven bin trong Vnh
t tin ca nhng c dn ni ting Austro-Asia. Sau hng Bng Cc cho n Vit Nam. Tt c u c nin i vo thin
nghn nm, h c coi l tip thu cc k nng nng nghip nin k th 5 trc CN v cho thy c s k tha t nn vn ho
nh s pht tn ca cc nn vn ho s k mi t pha bc Ho Bnh trc . Cc khu vc ti Vit Nam cho thy xut
Trung Quc. Pht hin ca Pookajorn c th o chiu qu trnh hin ngh gm vi nhng vt dy thng v nhng hoa vn khc
tip thu ny. Wilhelm Solheim lp lun rng c dn Ho Bnh chm, nhng chic ru mi sc c t trung k mi
khng lc hu nh ngi ta ngh v c th h bt u trng Hng Kng. Nh ti cp, khu vc Sakai ti Thi Lan
cy thn c t rt sm. Nh kho c hc ngi M Joyce White ngi ta pht hin nhng to tc tng t c cng nin i v
xc nh nin i ca Ban Chang, mt x hi thun nng trn c c la. iu mu thun vi quan im cho rng ngi
bn o Thi Lan l vo thin nin k th su v th by trc Trung Quc tm ra la u tin. Kt lun ny cn hp lgc nht
CN. Ni cch khc, ngi ta c th chng minh rng vng ng v kha cnh sinh hc. Nh Peter Bellwood ch ra, xt v mt
Dng trng vi nhng thi i nng nghip sm nht ca Trung kh hu, qu hng ca ngh trng la l vng ng Dng
Quc. Khu vc kho c sm nht ti Trung Quc c bng chng nhit i ko di xung bin gii vi Malaixia, Min in, Bng
r rng v ngh trng la qu m rng l vng Hemudu di ca la t v vng b bin pha nam. Phn ln sng Dng T v
sng Dng T. Khu vc trung k mi ny c c dn c sng Hong H - hai vng trung tm pht trin mi ca
tr cch y khong 7000 n 5900 nm v theo Bellwood, y Trung Quc - u nm ngoi nhng khu vc ny. V nh ti s
chnh l ci ngun ca cc nn vn ho s dng ngn ng trnh by phn di, quan im cho rng ng Nam l ngun
Austronesian. Du hiu sm nht v cy la Trung Hoa l trn gc ca ngh trng la c th c nhng h lu su rng n s
thng lu sng Dng T ti vng Pengtoushan vo khong lan rng ca ngh ny sang pha Ty n n .
nm 6500-5800 trc CN nhng ngi ta vn cha r l liu cc Sau khi xem ngh trng la c vai tr quan trng i vi s
ging cy ny l xut pht t cy di hay cy thun dng. m rng ca ngn ng Nam o ra ngoi phm vi Phi-lip-pin,
Charles Higham tng ni: vic xc nh qu trnh chuyn tip Bellwood tr li vi i Loan v cho rng cy la ch xut hin
sang trng la l vn trung tm ca thi tin s ng Nam i Loan cch y 5000 nm, mt kt lun gy ngc nhin bi n
. M cho n nay, n vn l mt vn rt m h. din ra 1.500 nm sau khi nhng ngi ni ting Nam o c
Ti mt vi a im thuc thi k mi ng Dng, xem l n t Trung Quc theo gi thuyt ca chnh Bellwood
ch yu l nhng ni ni ting Austro-Asiatic, ngi ta tm v cng thi k ny, ng a h di c sang tn Phi-lip-pin.
thy nhng to tc chng minh rng ngh trng la v nng Chc chn l cy la c trng ti min bc Phi-lip-pin v
nghip c t rt sm khu vc ny, v d nh nhng chic cuc ti o Marina cch 2500 km v pha ng trc nm 1000
v dao lm bng phin c cnh sc ct la. Tuy nhin, sau CN; v loi cy trng ny c v tr rt quan trng ti nhng
ngi ta vn cha pht hin c cy la thc s hay nhng cy khu vc b c lp sau t pht tn ban u. Tuy nhin, s hin
trng c th nhn bit c trn khu vc ny mi cho n gn din ca cy la ti nhng ni xa xi ny dng nh chng h

52
 105 106

ng h cho gi thuyt ca Bellwood v s m rng ca ngn ng theo gi thuyt ca Blust. Rt nhiu loi thc n, ngoi tr chui
Nam o t Trung Quc sang i Loan. Trn thc t, cy la ch v da, u c ngi tin s ng Dng s dng.
l mt kha cnh sau ny ca thi k tin s ca ngi i Loan Nu h cng khng n la th lng thc chnh ca ngi i
ni ting Nam o. Loan ni ting Nam o l g? V u l ngun gc ca nhng
Gn y, Bellwood a ra nin i l nm 2334 trc CN cho loi lng thc ngon v mi ca ngi Phi-lip-pin cch y hn
ging la c tm thy trong gm ti Gua Sirech, mt hang 5000 nm? to thun li cho tranh lun, gi nh rng nu
ng ti Sarawak (Borneo). Tuy nhin, theo Wilhelm Solheim, nhng ngi ni ting Nam o khng c ngun gc t lc a
pht hin ny khng chng minh rng con ng chuyn giao Trung Hoa th rt c th h mang theo nhng cy trng v vt
ngh trng la i t i Loan v Phi-lip-pin n Borneo m l nui ch yu ca mnh ch khng phi l ph mc cho nhng g
theo chiu ngc li, ngha l t ty nam xung ng bc. Nhng m h c th nht nhnh c Phi-lip-pin. Mc d cy chui c
nin i kho c mi y cng ph hp vi s o chiu ny. a th c xut x t New Guinea hay Maluku nhng cy khoai s
im c bng chng sm nht v nng nghip l vng Gua Sireh vn mc ti tt ti Min in v ng Dng. Nu nhng
(Borneo) cch y 5150 nm, tip l Ulu Leang ti Sulawei ngi Nam o nguyn thu mang theo mnh nhng cy
(5100 nm), ng Rabel Luzon, Phi-lip-pin (4850 nm) v Uai trng th t ng h dng ch nhng loi cy ny ng l phi
Bobo ti Timor (4100 nm). Nh chng ta xem xt, Bellwood ging vi ting i Loan hoc Phi-lip-pin. Nhng trn thc t li
xem ngh trng la l mt ng lc then cht i vi s m rng khng phi nh vy. Do , cng tng t nh cy la, chiu
ca ting Nam o ra ngoi Phi-lip-pin. Tuy nhin, thay v ng ngc li ca s pht tn cng c th c p dng vi trng
h cho gi thit ca Bellwood, lp lun ny i ngc li vi hp ca cc cy c r. Cc cy ly r bt u c trng ti New
chnh gi thuyt . Guinea cch y 9000 nm v khng c l do g khng cho
Nu nhng nguyn thy ni ting Nam o ti i Loan rng ngh lm vn c ti cc o ng Nam t rt lu
khng phi l nhng ngi trng la th nhngkha cnh khc trc khi ngi Nam o di c t Trung Quc sang i Loan
trong s ti to v mt ngn ng ca Bellwood v Blust cng theo gi thuyt ca Bellwood, nu trn thc t tng xy ra s
khng c sc thuyt phc. Bellwood lp lun rng, kh nng di c ny.
kim c thc n c mi lin h r rt vi s pht tn ca c
Tm li, ngh trng la c th khng phi l mt c trng
dn ni ting Nam o din ra sau v c thc hin ch sau
ca cuc sng thi tin s i Loan v nhng nin i gn lin
khi h n Phi-lip-pin. ng xem cc thc n nh tht g, qu
vi s pht trin v pha nam ca ngh trng la t i Loan n
dy cm, khoai s, khoai lang, chui, cy tru khng, bt c sagu
Borneo cng khng chnh xc. Mc d v sau ny, la c th
v da l nhng c trng ca ngi ni ting Nam o b pht
ng vai tr quan trng i vi cc khu nh c ca c dn ni
tn. Tuy nhin, iu quan trng l khng mt t ng no nu trn
ting Nam o nhng nhng hnh thc nng nghip khc ng
c trong t vng ting Nam o nguyn thu c ti to theo
gi thuyt i Loan mc d chng vn c mt trong t vng Nam tn ti trc rt lu, cch hin nay khong by thin
ting M Lai Polynesian nguyn thu Phi-lip-pin c ti to nin k.

53
 107 108

Nu nhng pht hin ti Hang ng Sakai c cng nhn th bnh gm c c l y trn. Nhng vt dng khc bao gm ru
chng ta c th khng nh rng cy la c v tr cc k quan c mt ct ngang hnh t gic, qu cn bng , cuc v gy
trng i vi ngi dn ng Dng trong s k mi. bc v cy. Tuy nhin, tt c nhng vt th ny u c trc trn
Mt bc tranh hon ton khc bit c dng nn: thay th cho i hng thy, vo a tng mi u tin hoc s k khu
gi thuyt ly Trung Hoa lm trung tm cho rng ngi Trung vc chu th sng Ngc Trai gn Hng Kng. Cc nh kho c
Quc pht minh ra ngh trng la, chng ta a ra quan im hc Kwang Chi Chang thuc i hc Harvard v Ward
rng nhng ngi Hoang d phng Nam ni ting Nam Goodenough thuc i hc Pennsylvania ch ra rng cc
ng Dng truyn ngh trng la cho ngi Trung Quc. nhm to tc ny c ph bin n Vit Nam vo thin
Gn y, trn c s nghin cu cc ging la, Wilhelm Solheim nin k th nm trc CN.
cng ng h quan im v s m rng ngh trng la t phng iu ny khng nht thit ng ngha vi vic nn vn ho s
nam n phng bc. Nin i v ngh trng la u tin dng k mi ca i Loan phi xut pht t Hng Kng pha
nh c sm hn nin i vng lc a ng Nam , thm ch nam ch khng phi l t Hemudu pha bc ca Trung Quc.
c th trc c cn i hng thy. Ngoi ra, nhng kha cnh n gin hn, ton b truyn thng ny dng nh c mt s
khc v nhng ngi nng dn u tin vng Vin ng cng phn b rng khp khu vc ng Nam . Nh kho c hc ngi
khng thng nht vi kin cho rng c s di c mun ca Php, Jean-Michel Chazine, tm thy gm c vt dy thng
ngi ni ting Nam o t Trung Quc. Quan im v ngh cch y khong 5500 nm vng pha ng Borneo. Rt c th
trng la da trn gi thuyt v s di c t Trung Quc n i cn tn ti nhng mi lin quan tim n khc gia i Loan v
Loan ca ngi Nam o khng nhng khng c xc minh b bin i lc pha ty nam m Bellwood cha tha nhn
bng chng c thuyt phc m nhng mi lin quan v mt kho trong cun sch ng vit nm 1985: Vi nm gn y, ngi ta
c cng rt m h. y l ni dung m chng ta s xem xt pht hin Hng Kng nhiu thng tin hn v nhng pht
phn di y. trin vng pha nam Trung Quc Ti tin rng, khu vc ny
nm qu xa pha nam v do khng th c mi lin h trc
gm c chm khc, c vt dy thng v tip vi i Loan thi tin s.
Nhng nin i m Bellwood a ra cho ngun gc i lc
Theo Peter Bellwood, gm c trng v nhng to tc
u tin ca nn vn ho Ta-pen-keng dao ng trong khong
lu bn khc trong nn vn ho s k mi pha ty i
11.000-7500 nm trc ti mt s a im v trong khong
Loan, bao gm c khu vc Ta-pen-keng (khong 4000-2500
7200-6200 nm ti a im khc. Da theo nhng nin i ny,
trc CN), cho thy con ng gi thuyt ca nn vn ho Nam
nhng di vt s k mi ti sng Ngc Trai v b bin Nam
o nguyn thu xut pht t Hemudu Trung Quc. Trong s
Trung Hoa nm l thin khi mc nc bin dng cao vt mc
nhng vt th vn ho ny, ngi ta tm thy nhng bnh gm c
nc ngy nay r rng phi c chung mt giai on pht trin
vt dy thng (c lm vi mi cho c bn dy thng), bnh
vn ho vo cng thi k. Chang v Goodenough cho rng,
gm c nhng hoa vn chm khc hnh trn hoc chm m v
khng c bng chng no v ngn ng Nam o khng thuc

54

nhnh ting i Loan (ngha l tt c cc nhnh ngn ng Nam
o khc) c xut pht trc tip t i Loan. Vi gi nh v
ngun gc t Trung Quc, rt c th nhng ngn ng ny pht
trin sang cc o ng Nam mt cch ring r v trc tip t
b bin Trung Hoa. Nu con ng Hemudu-Taiwan-Phi-lip-pin
qu m h v mt ngn ng v kho c th dng nh n b c tm thy ti khu vc ngi Chm Nam Vit Nam,
m dn trong v s cc nhnh khc.
ng thi, gy p v cy
lm qun o v nhng tng
Trong mt bi bo vit nm 1985 c tiu Thi tin s ca
Qun o In-M Lai, Peter Bellwood a ra bc tranh ti
to ton din v cc x hi Nam o khu vc ny trc khi
chng chu nh hng ca cc lung nh hng vn ho t n
t cui thin nin k th nht trc CN. ng tha nhn khng
th truy tm ngun gc v mt kho c v ngn ng ca mt s
c trng vn ho (khng bt ngun t lng thc ti i Loan.
Mt s c im khc c tim thy i Loan nhng li c rt
nhiu bin th ti cc khu vc t lin Chu . Mt cng c sn
bn in hnh m Bellwood tng cp n, chic ng thi, c
th gy ra mt l hng ln trong gi thuyt con ng Trung
Quc-i Loan-Phi-lip-pin v ngn ng Nam o thi tin s.
Stephen Jett, nh a l hc ngi M, chng minh rng
ngi xa dng ng thi sn bn trn lc a u-. Phn
tch ca ng v mt s c im ca hnh dng ng thi cho thy
rng chng c lm vo thi tin s xung quanh Borneo v sau
pht sinh ra ton khu vc. Ngy nay, c mt s phn b r
rng v s dng ng thi gia hai nhm ngn ng chnh l nhm
Nam o v nhm Nam . nhm th hai, ng thi c s
dng khng lin tc t khu vc ca th dn ni ting Nam
M Lai cho n ngi Mundaic n . ng thi cng l mt
109 110
c trng ca mt s ngi th dn n pha Nam v v
Sri Lanka. Tr rt t trng hp ngoi l, khu vc s dng lin
tc ng thi ti vng o ng Nam gn nh m t chnh xc
mt na rng ln pha ty ca vng phn b ngn ng Nam
o (xem Chng 4 v 5). Do , cc ng thi thm ch cn
Madagascar v hn o nh Micronesian c c dn ni ting
Nam o nm su trong Thi Bnh Dng hng nghn ki l mt.
Jeff lp lun rt c l rng s phn b chung gia ngn ng Nam
o v Nam chng t ng thi l mt c im ca nhng
ngi Austric nguyn thu. Gi thuyt ca Jeff v ngun gc tin
s ca ng thi ti ng Nam rt ng tin cy. Nhng ngoi l
v s phn b ca ng thi khu vc ng Nam gn Chu i
Dng cng gip ta bit nhiu v thi tin s ca ngi ni ting
Nam o.
Hnh 11: Phn b ng thi Cu Th gii. Phn tch v k
thut ch to v phn b cng c thi tin s ny cho thy ngun
gc ca n trn o Borneo, c ch to bi nhng c dn ni
nhng ngn ng m ngy nay vn c s dng trong vng .
Cc vng phn b lin tc ca ng thi hu nh ch thuc khu
vc ca cc nhm ngn ng Ty Nam o. Qu trnh m rng
ca ng thi sang tn ng Dng h tr cho mi lin kt v
ngn ng Austric. ng thi, qu trnh m rng xung quanh n
Dng nht qun vi s bnh trng ca ngn ng Nam o.
Nhng ngoi l quan trng nht trong phn b ca ng thi ti
v pha Ty ca cc khu vc ni ting Nam o l min bc
Luzon ca Phi-lip-pin v ton b i Loan. L hng ny khin
Peter Bellwood phi lu tm v chng chnh l nhng hnh lang
quan trng trong gi thuyt kho c-ngn ng ca ng v Robert
Blust v con ng pht tn duy nht ca ting Nam o t i
Loan (xem Chng 5). Do ng thi khng c tm thy i
Loan v da trn mt danh sch cc t trong ngn ng Nam o
55
 111 112

nguyn thu c ti to li theo gi thuyt, Bellwood i n kt im rng ting Nam o xut pht t cc o ng Nam v t
lun rng ng thi khng th l mt trong nhng to tc u c pht tn ra cc ni khc ch khng phi t i lc Trung
tin ca ngi Nam o. Ni cch khc, nhng thng tin v ng Quc. Mt s trng hp n l c pht hin thy ng thi
thi khng ph hp vi gi thuyt Trung Quc-i Loan-Phi- min nam Trung Quc v Thi Lan l do s pht tn t mng
lip-pin. li thng thng ng bin Nusantao dc theo ng b bin
Bellwood khu bit vn bng cch s dng quan im pha ng ca Chu , theo nh xut ca Wilhelm Solheim.
ca Jett cho rng ng thi c ch to ti Borneo trong thi k Mt du hiu c trng khc ca nn vn ho Nam o trong
sau ny. Nhng sau ny khng phi l t m Jett dng. Theo giai on u ca trung k mi khu vc xung quanh
Jett, ng thi c ch to t c xa, hoc vo thi Austric Hng Kng l nhng chic gy p v cy lm qun o.
(trc thi Nam o) hoc t nht cng thuc s k mi, Chng l nhng chic gy c cc vt ct song song ging nh
khi ngi M Lai nguyn thy di c sang cc o ng Nam . mi cho. Trong qu trnh pht tn, nhng ngi ni ting Nam
Nu ng thi l mt sn phm sau ny theo quan im ca o k c i Loan lm qun o t v cy, c bit l t
Bellwood th ngi ta khng th bit c mc phc tp ca cy du giy. V cy c ngm xung nc cho mm v sau
vic phn b rng ri nhng chi tit ca k thut ch to ny c p i p li bng mt cy gy dt tm t v tch ri
trong hai nhm ngn ng. Ngi ta cng khng tm thy ng thi cc si th. Trong khi , vng Hemudu pha bc hu nh
trn hu ht cc phn cn li ca cc o c cng ng ngi khng c nhng chic gy p v cy lm qun o.
Nam o Chu i Dng cng nh trn nhng hn o bit Bellwood cho rng nhng tng c thch (tng ln c hnh
lp ni ting Nam o l Enngano v Mentawei, cch b bin dng k qui hoc c sp xp rt c bit) l mt c im
pha ty Sumatra khong vi dm. S phn b rt c th ny v quan trng ca nhiu cng ng ni ting Nam o. Hin nay,
s dng ng thi cn phi c tnh n trong bt c phng n c thch khng cn l mt ch c a chung ca nhiu nh
no v s pht tn ngn ng Nam o. tin s hc. Tuy nhin, khi nhng m (m xy bng mt phin
Mc d ng thi khng c s dng i Loan v min bc phng nm trn nhng tng hnh thng ng) c tm thy
Phi-lip-pin nhng ngi ta vn tm thy chng trn mt s a trong cc c dn ni ting Nam o, ngi ta c l khi a ra gi
im pha nam Nht Bn v pha nam i lc Trung Quc nh v mt mi lin h v mt vn ho. V phng din ny,
thuc bn o Leizhou. Leizhou l mt di t lin tng ni i William Meacham ch ra rng nhng phin c ca cc nn
lc Trung Quc vi phn nh ra xa nht v pha nam l hn o vn ho Chihlin v Peinan c tm thy trn b bin pha ng
nhit i Hi Nam, cch i Loan v pha ty nam. v ng nam i Loan c nin i vo khong thin nin k th
Jett nu ra kt lun rng ng thi c ch to trong thi k hai trc CN chnh l biu hin ca s pht tn t nhng nn vn
kh xa trn vng t no thuc min bc Borneo, ni c bin ho tng t ti Phi-lip-pin n khu vc pha nam. Nhng phin
ln nht v s a dng v phat trin vn ho; iu ny dng ny hu nh khng mang c im ca nn vn ho Ta-pen-
nh ph hp vi thc t hn c. Nu kt lun ny ng th s keng trc trn b bin pha ty. M theo quan im ca
phn b ca ng thi theo xc nh ngn ng s h tr cho quan Bellwood, y c dn Ta-pen-keng l nhng ngi ni ting

56
 113 114

Nam o u tin ca i Loan. Mt ln na, cc bng chng trong cc phn m nm su di lp bn ti Ur. l c im

a ra khng ng h cho gi thuyt v mt qu trnh pht tn vn xm mnh trn nhng bc tng ph n. Pht hin k l nht ti
ho Nam o trng thnh xut pht t Trung Quc. Lng H l nhng bc tng ph n thanh mnh lo l vi b
phn sinh dc c cch iu v c khi b tr con. Mc d thn
Xut pht t i Loan? th ca h rt hp dn nhng u ca h rt to, tc en v mt
xch m to di m mt (xem minh ho 3). C nhng nt v v
Peter Bellwood a ra lp lun ng cho s m rng ca nn trang sc lm bng nhng hn t st nh c treo ph vai, gi
vn ho Nam o cch y 5000 nm ti Phi-lip-pin. Thm ch cho ta lin tng n tp qun xm hnh. Mt s tng n ng
cy la c th c a t i Loan n pha bc Luzon vo kho thn cng c mt xch, vai trng v eo thon cng c tm
thi k ny. Tuy nhin, cc a im s k mi i Loan thy ti Eridu. Vn cha khng nh c liu nhng bc tng
v nhng ti to v phng din ngn ng ca Robert Blust li ny c phi l kiu bim ho nhng th gm Ubaid m t
a ra mt bc tranh ngn ng Nam o nguyn thu ca i nhng v khch l phng xa n t ng .
Loan m trong thiu vng nhng k nng trng trt v cc loi
Andr Parrot, mt nh kho c hc ngi Php, a ra mt
lng thc nhit i vn l c trng ca Phi-lip-pin v mt s
suy on khc. Khun mt ca nhng bc tng k cc n ni
ni khc. Theo William Meacham v Wilhelm Solheim, cu tr
ng cho rng chng l nhng ngi n b rn. Nhng hnh
li n gin nht cho bi ton v nhng phn b vn ho d bit
tng k qui tng t hin vn c khc trn g vng b
thi tin s ny l qu hng ca ngn ng Nam o chnh l
bin pha bc New Guinea. Woolley lu v c im ca
o ng Nam . Sau , nhng thng nhn trn bin ni ting
nhng hm m ni tm thy nhng bc tng ny. Mng ca m
Nam o c nhng nh hng n b bin Thi Bnh Dng
c hnh ch nht v c c lt bng nhng mnh gm v. Thi
ca Trung Quc v Triu Tin cng nh nhng hn o ngoi
th c dui thng (khng ging nh hm m sau ny) v c
khi nh i Loan v Nht Bn qua con ng bun bn.
rc bt qung st
Tc xm mnh l mt tp qun rt ph bin ca nhng ngi
Nhng mi lin h v vn ho gia ng v Ur
ni ting Nam o nhng rch da li hn ch hn Chu i
Ti cp n s tng thch gia cc to tc thi k Dng. C dn ca khu vc Middle Sepik trn b bin pha bc
mi nm di lp bn ca b bin nam Trung Hoa vi New Guinea vn cn duy tr tp tc ny. Mc d h khng ni
nhng to tc m Woolley tm thy di lp bn Ur ca ting Nam o nhng vn c rt nhiu vay mn v vn ho. Ti
Lng H. Cc mu vt ny bao gm gm c hoa vn, a t mt s lng, tc xm mnh hoa vn trn vai v thn ngi c
st c l xuyn hoc ch li, con sut cc si bng t st, thc hin nh mt nghi l kt np v m phng vt rng ca c
nhng vin bn qu c du nhp t ni khc, ru bn canh su. Cc vt so hnh tri xoan c hoa vn ny c nt tng t
mi sc v cuc . Ngoi ra cn c mt c im Nam o ni nh cc bc tng ca Ubaid.
tri xut hin trong cc gm s k Ubaid c tm thy Chng ta hy tr li vi nhng to tc khc trong cc khu
dn c hnh thnh sau cn i hng thy; mc d cc phong cch

57

gm chnh xc c th khng theo kiu phng ng hay
phng Ty nhng mt iu kh gii thch l trong sut thi gian
din ra nhng thay i ln lao ca cn i hng thy cui cng,
ngi dn vng Vin ng hay Ty ng l vn thuc cng
mt giai on pht trin mi nhng li khng h tip xc
vi nhau. Nu lp lun ca Solheim l ng th cc nn vn ho
bn b n Dng v vnh ai Thi Bnh Dng c s giao
lu tip xc lin tc cho n tn ngy nay thng qua mng li
thng thng ca nhng thuyn nhn Nusantao. Liu h c phi
l nhng ngi gio ho hay nhng v thng thi lng c t
phng ng n Ur?
115 116
III. Bn chn m
Chng ta thy cn i hng thy lm phn on v mo
m nin i ca nhng vng nh c ven bin v ca nn nng
nghip trn lc a u- v khu vc ng Nam . Trong chng
ny, chng ta s tm hiu k hn bng chng v s k mi
ng Nam v nhng t pht tn khi khu vc do cn i
hng thy gy nn trc khi din ra s m rng ca ngn ng a
o (Polynesian).
iu vn thng khin ngi phng Ty kinh ngc v bi ri
l nhng pht kin ln ca ngi Nam o nguyn thu vi nh
cao vo thi k ngi a o nh c trong khu vc Thi Bnh
Dng cch y 3500 nm. Nh kho c hc Peter Bellwood cho
rng nhng ngi ni ting Nam o u tin c ngun gc t
Trung Quc cch y khong 6000 nm v sau di c n Phi-
lip-pin v i Loan. y l quan nim c chp nhn rng ri
nht trong s nhng gi thuyt v ngun gc ca ngi Nam o
ngy nay. Nh ngn ng hc ngi Hawaii, Gio s Robert Blust
cng ng h quan im ny. Tuy nhin, ti li cho rng y l
mt gi thuyt sai.
Ngoi nhng im c cp trong chng cui cng, l
do chnh khin ti phn i gi thuyt ca Bellwood l nu s
dng hnh trnh Trung Quc-i Loan-Phi-lip-pin vo khu vc
Thi Bnh Dng m ng nu ra th t pht tn u tin ca
ngi Nam o t nam Phi-lip-pin s vo mt nin i qu
58
 117 118

mun so vi hng lot cc bin c ln trong khu vc. Ni cch hiu c ti sao cc nh tin s hc c th a ra nhng
khc, theo gi thuyt ny, khi nhng ngi i bin ni ting Nam quan im hon ton i lp nhau nh vy v nin i v phng
o pht tn i khp ni t vng pha nam Phi-lip-pin cch y hng ca vng nh c u tin ca thi k mi ti mt
4000 nm trc, h mang theo mnh nhng k nng v nng khu vc hi o rng ln ca ng Nam , chng ta cn bit rng
nghip v i thuyn ng di v chnh l nhng k thut mi c rt t khu vc kho c thi tin s c tm thy trong khu vc
m cha tng c ti cc hn o khc ng Nam v Thi ny. Nhng g cn l ngy nay ca Sundaland, di lc a rng
Bnh Dng. ln ca ng Nam tng l vng t kh hn trong K Bng h
Kt lun ny mu thun vi quan im ca mt s nh tin s hin ch cha y mt na din tch trc y. Hng trm dm
hc uy tn khc. Nhng bo co kho c gn y cho thy mt t ai ng bng ven bin mu m vi lng nc ma di do
bc tranh v nhng vng canh tc nng nghip trc ti ng b mt i. Ni cch khc, tt c nhng bng chng v qu
Nam hi o. Do , c mt t pht tn n vng hi o v hng ca nhng c dn ven bin nguyn thu ca Sundaland
duyn hi o en (Melanesia) din ra trc nin i m khng cn.
Bellwood xut. Solheim cho rng cc nn vn ho bin thi k Mt s u mi cn li ch yu nm trong cc hang ng nm
mi ca ng Nam trng vi nin i ca cn i hng trn mc nc thu triu cao nht, trong cc khu nh c b chn
thy cch y hn 7000 nm v qu hng ca nhng ngn ng su di cc lp bn v ti cc vng t khai hoang cho nng
dng Nam o cng nh nhng k thut cho thuyn tn ti nghip min ni. Trc khi xem xt nhng u mi ny v hnh
khu vc Sulawesi. Theo ng, chng bt u pht tn t ng dung c quy m tn ph xy ra, chng ta cn tr v vi
Indonesia trc nm 5000 trc CN, i theo hng bc i qua nhng cn i hng thy sau khi K Bng h kt thc v hu qu
Phi-lip-pin n i Loan v sau l Trung Quc. Nh chng ta l mc nc bin dng cao nh m t trong Chng 1.
s thy, c tn ti bng chng cho thy cng thi k , chng
cng hnh trnh v pha ng v pha ty. Sundaland b nhn chm
Hnh 12: Cc quan im kho c v Qu hng ca ngi
Din bin ca cc mc nc bin ti ng Nam trong 14000
Nam o. Bellwood/Blust a ra gi thuyt v ngun gc t
nm qua rt ging vi nhng g xy ra Vnh Rp v b bin
vng lc a Chu vi nhng ngi i bin trn Thi Bnh
Trung Hoa: mc nc bin t ngt dng cao; t dng cao th
Dng t Trung Quc i qua i Loan cch y khong 5500
ba v cng l cui cng din ra trong thin nin k th 8, nh
nm. Cn theo gi thuyt ca William Meacham (hnh tam gic)
m t trong Chng 1. Tuy nhin, ti y, trn thm lc a
v Wilhelm Solheim (hnh trn), ngun gc ca nn vn ho Nam
Sunda, nc bin khng h nh hng n mt khu vc c din
o nm ngay ti khu vc m ngi ta pht hin ngy nay nhng
tch bng n . Cch y khong 7500 nm, mc nc bin
chng c nin i cch y hn 7000 nm, khi lc a Sunda b
dng cao vt mc hin ti. Phi mt hn mt nghn nm sau
chm xung (Phng theo Bellwood (1995), Meacham (1985),
nc bin mi tr li trng thi n nh nh hin nay. Do thm
Solheim (1996): xem Chng 2, ghi ch 45, 32 v 50).
lc a Sunda rt bng phng v c din tch ln nn y c

59
 119 120

nhiu khu dn c b ph hu hn Vnh Rp. Ngoi ra, do bin pha nam v pha ty Borneo v ng Dng. Thm lc a
nc bin dng n nh cao trong mt khong thi gian di v bao quanh Singapore v Malaca c th l khu vc cui cng chu
sau rt xung chm nn ngi ta d i n nhn nhn sai lm tc ng ca cn i hng thy.
v nhng vt tch ven bin. (Xem Hnh 3 v 13).
Quy m t b mt vng ng Nam c biu hin r nt Eo bin Malaca b chm ngp
nu chng ta p dng nhng ng cong ca mc nc bin vo
Ngay t khi bt u cn i hng thy cch y khong 9 thin
thm lc a Sunda rng ln v hnh dung rng lc a Chu
nin k, eo bin Malaca tri ra nh mt eo bin hp di v
mnh mng b thu hp thnh Bn o M lai trn bn ca
him tr. Trc , con ng duy nht n n Dng l mt
chng ta ngy nay. Cch y khong 14000 nm, ngay trc khi
k nh gia Sumatra v Java c m ra trong cn i hng
cn i hng thy u tin xy ra, cc o i loan v Hi Nam
thy trc (theo gi thuyt ca ti th l i hng thy th
u l mt phn ca i lc Trung Quc v nh ni Victoria
hai). Mt iu rt quan trng l cn phi xc nh nin i ca
Hng Kng l mt b phn ca dy ni nm su trong ni a.
nhng hn ch i vi vic tip xc gia vng Vin ng v
Bin Nam Trung Hoa, Vnh Bng cc v Bin Java u l nhng
phng Ty. Trc cn i hng thy th hai, con ng duy
ng bng kh ni ng Dng, Borneo, Sumatra v Java thnh
nht trao i nng nghip v cc b quyt khc gia Nam
mt lc a vi hnh dng ging nh bn chn ca con c su v
Trung Hoa v vng Nam l i qua mt ng mn hp hin vn
din tch ln hn hn n . Vo thi im , Singapore nm
c dng bun bn thuc phin gia Vn Nam v Min in.
trn c tay ca con c su, cch bin khong 1000 cy s. Phm
vi ca Sundaland biu hin r vi mt ng chy vng quanh Mc d phn ui ca Bn o M lai vn l mt phn ca lc
di 100 mt. a Chu v mt t nhin; nhng xt v mt a l v vn ho,
khu vc ny gn gi vi khu vc ng Nam hi o hn. Trong
Ngay trc cn i hng thy th hai cch y 11.500 nm,
chng trc, ti cp n pht hin ca Surin Pookajorn v
mc nc bin thp hn mc nc ngy nay khong 50 mt. Lc
nn vn ho trng la s k mi trn Bn o M lai vi
a Sunda vn cn mt phn ui rt d nhn thy v tt c cc
nin i trong khong thin nin k th mi n thin nin k
vng t ai rng ln vn c ni lin vi nhau nhng dn xut
th tm, tc l cch y hng nghn nm. y l mt pht hin
hin nhng vt nt pha ng gia ng Dng v Borneo, v
gy ngc nhin cho nhiu ngi (Xem Hnh 10). Ngoi s ngc
gia Borneo vi Java. i loan th hon ton b tch ri.
nhin v mt nn nng nghip trng la xut hin rt sm, pht
Ngay trc khi cn i hng thy cui cng din ra, mc nc
hin ny cng vi nhiu pht hin khc cho thy rng mt cuc
bin c th vn cn nm di mc nc hin ti khong 20 mt.
cch mng nng nghip din ra ng Nam sm hn rt
ng mc chiu su khong 20 mt cho thy cc ng b bin
nhiu so vi phn on trc y. Lun im ca Pookajorn a
chu nh hng nhiu nht v t nht trong cn i hng thy th
ra l ng lc chnh dn n nhng thay i trong thi quen tm
ba. Nhng khu vc c thm lc a v vng ni a bng phng
kim thc n, v d nh trng la v khai thc hi sn cch y
nht mt nhiu t nht, c bit ti cc vng ngoi khi Bn o
khong 10000-5000 nm trc chnh l nhng dao ng trong
M lai, cc b bin pha ng ca Java v Sumatra, v cc b

60

mc nc bin ch khng phi l nhng thay i v kh hu hay
ca gii ng vt v thc vt. Khu vc hang ng Sakai min
nam Thi lan vn cn st li trong khi cc u mi khc b mt i
v l do thuyt phc nht gii thch cho diu ny nm ngay ti a
im ca chng. Thm ch ti im cao nht ca mc nc bin,
tc l cao hn mc nc hin ti khong 5 mt, nhng hang ng
ny cng khng b cn i hng thy e do d chng nm rt
gn vi bin v nh c dn c th tm kim thc n t bin.
Hnh 13: t b bin mt khi khu vc Sundaland ca lc a
Chu t K Bng h. Vo thi k nh cao ca K Bng h,
Sundaland tri rng t ng Dng n Bali. Vng t Nam Hi
dc b bin nam Trung Hoa v thm lc a Sahul (c v New
Guinea) cng tri di hng trm cy s. Hin tng mt t ln
nht sau thi k hu sng bng xy ra pha ty v pha nam ca
Borneo, hnh thnh nn Bin Nam Trung Hoa v Bin Java.
ng mc 100 m v 50 m (bn trn) v ng mc 20 m
(bn di) tng ng xp x vi cc mc 14000, 11000 v
8500 nm trc. Hin tng mt t trong cn i hng thy th
ba (bn di) din ra vi quy m nh hn trong hai cn i
hng thy trc . Tuy nhin, cn i hng thy ny m
thng con ng v pha ty gia Singapore v Sumatra v ni
n Eo bin Malaca.
Nhng kt qu gn y t vng ni a Sakon Nakon ng
bc Thi lan cho thy mt khu vc t ai rng ln c
khai hoang cch y khong by thin nin k. Trong bo co
ny, nh kho c hc ngi M Joyce White lp lun rng
Truyn thng Ban Chiang ra i cch y khong 8000 7500
nm ti Thi lan. B cho rng rt c th con ngi nh c
Ban Chiang hai thin nin k trc nin i c phn on trc
y v nn nng nghip ti khu vc ny. Mc d pht hin quan
trng ca White c tnh thuyt phc nh nhng nin i sm v
ngh trng la nhng n cng dn n gi nh rng khu vc
121 122
Hang ng Sakai ti Bn o M lai pha nam tn ti trc cn
i hng thy th ba cng rt c th ra i trc cuc cch mng
nng nghip chnh Thi lan.
Vy nhng c dn trng la trc cn i hng thy ny l ai?
Rt c th h l nhng ngi dn ni ting Austro-Asiatic min
nam Bn o M lai. y l nhng tc ngi bn x c gi l
ngi Aslian sng trong cc rng nhit i v vng duyn hi
Malaya. V mt t nhin v vn ho, h l nhng nhm ngi
khc bit vi ngi ni ting Mon-Khmer pha bc Thi lan,
Min in v Vit Nam (xem Chng 7). Da vo bng chng
ca cc di ct cn li, Bellwood cho rng mt tc ngi bn a,
ngi Senoi, c th c t tin thi k mi ti min nam
Bn o M lai. Cc nin i sm v nng nghip khc c
tm thy trong vng ny. Mt hang ng khc, hang Gua
Kechil, nm xa hn v pha nam Malaya, cng c nhng di ct
ca cng mt nn vn ho c nin i vo thin nin k th t
trc CN nm trn cc a tng ca nn vn ho Ho Bnh c xa
hn.
Nu nhng nin i ca hang Sakai m Surin Pookajorn a ra
c xc minh th nhng c dn trng la trn b bin ca Bn
o M lai v tm kim thc n trn bin c nin i vo thin
nin k th by v th nm trc CN, khi tuyn ng bin n
n c m ra qua Eo bin Malaca. Nin i ny khin ngi
ta nu ra mt cu hi quan trng l: Liu nhng ngi c coi l
ni ting Austro-Asiatic (hu vn ha Ho Bnh) c ngun gc t
pha nam ca bn o khng ch nh c Thi lan m sau cn
du nhp tng v trng la n tn n bng ng bin cch
y 8000 nm hay khng? Quan im ny c cn c t mt s
bng chng nht nh.
Nhng ngi dn s k mi pha ty n bt u
sn xut nng nghip vo thin nin k th by trc CN; h
trng la mch theo su hng v chn nui gia sc, cu v d.
61
 123 124

y c th chnh l tin thn ca cc nn vn minh nguyn thy v cc t cng gc v ng thic v ng . Nu ngi ni ting
sng n. Trng trt bt u mun hn ti cc khu vc min trung Mundaic b tch ri khi nhng ting ni Austro-Asiatic khc
v min ng n v l mt tin trnh pht trin c lp, trong cch y 7000 nm trc th lm th no h c th c nhng t v
la l cy trng chnh ch khng phi l la m v la mch. ng thic ng vo thi im ?
Nhng di tch c nht v s pht trin ny n t min trung n Nhng nin i c khng nh gn y nht v cc to
ti khu vc i Vindhya cch y khong thin nin k th tc bng ng Ban Chiang, Thi lan, c cch y khong 3500
nm hoc th su trc CN. C rt nhiu di tch c thch trong nm; iu ny i ngc li vi gi thuyt. Tuy nhin, hai nin i
vng ny, tng t nh Min in phng ng. Cc bnh gm c hn c xut i vi to tc Ban Chiang l cch y
c vt dy thng v nhng n tng v mi cho chng t c mt 5805 nm v 4810 nm cng b Joyce White, nh kho c hc
s lin h vi ng Nam v ngh gm. Nhng c im v mi ngi M, bc b v cho rng chng chng c ngha v mt
cho c nin i vo s k mi cho thy c s giao lu lu kho c. Mc d nin i cch y gn 6000 nm v s xut hin
di gia n v cc nn vn ho bin ng Nam . Ngoi ra, ca ng thic hay ng ti vng Vin ng c v khng my
cc khu vc trng la nguyn thu ti n cng c c im thuyt phc nhng n vn nm trong khung thi gian m White
phn b chung nh cc b tc Mundaic ngy nay ni ting xc lp i vi tng th nn vn ho Ban Chiang. Thin nin
Austro-Asiatic cc vng min trung v ng bc. k th t trc CN cng l nin i ca mt cn mai bng ng
Mc d cc th ting Mundaic n t cc nhnh r ca cy c pht hin trong phn m di lp a tng ca leonard
ngn ng Austro-Asiatic nhng chng cng c chung nhng t Woolley ti Ur. Trong tt c cc trng hp, nu t di c u
cng gc lin quan n ngh trng la vi nhnh Mon-Khmer ni tin ca ngi ni ting Mundaic t ng Dng sang n
ting Austro-Asiatic ng Dng. Nhng t bao gm tru bng cch s dng ng bin Nusantao v nhng chic thuyn
la, tre v mng, chy v ci, b say xn, ch, b ci, v th v i st b bin, th thng thng s cn tip tc trong thi gian sau
nht l ng thic. Charles Higham cho rng t tin ca nhng . Nu ng c pht hin sau th c l k thut lm
ngi ni ting Mundaic thuc h Austro-Asiatic ny l nhng ng c truyn th bi nhng ngi ni nhng th ting
ngi trng la v bit luyn kim v rt c th m rng theo hiu c vi nhau.
hng ty t vng t trung tm ca ngn ng Austro-Asiatic Hnh 14: S pht trin ca ngh trng la t ng Nam sang
ng Nam (sang n ) trong qu kh tin s xa xa. n . Mt con ng c m ra v pha ng qua Eo bin
Mt cch tnh c, khi Higham cp n qu kh tin s xa Malaca cch y hn 8000 nm to ra mt tuyn ng ng-
xa, ng khng hm hay xc nh l vo thin nin k th Ty tim nng cho vic bun bn bng ng bin v trao i
nm v th su trc CN. Nhng y chnh l iu c ng quan im. y c th l con ng a ngh trng la n n
trong pht hin v ngh trng la thi nguyn thu min trung . S phn b ca cc khu vc trng la n trng khp vi
n v nhng nin i ca Hang ng Sakai min nam Thi s m rng ca ngn ng Austro-Asiatic (Bn ngn ng
lan. Tuy nhin, nu lp lun v mt ngn ng v nhng bng phng theo Higham (1996); cc nin i ca ngh trng la).
chng v la ti Hang Sakai c xc minh th li tn ti vn

62

S hnh thnh ca Eo bin Malaca cch y khong chn thin
nin k c th m ng cho qu trnh nh c ln khu vc
Sumatra. Bng chng duy nht tm thy cc o ca Indonesia
v nn vn ho Ha Bnh s dng ngn ng Austro-Asiatic ca
ng Dng nm khu vc ng bc Sumatra cch Eo bin v
pha bc. Mt trong s nhng ni ny c nin i vo khong
thin nin k th su trc CN.
Hot ng nng nghip u tien din ra ti vng Sumatra ang
c ti hin r nt hn nh cc chuyn gia nghin cu cc ch s
phn hoa (ch s phn hoa trong li t l ch s quan trng trong
hot ng nng nghip thng qua khai hoang rng). Dng nh
Sumatra tri qua hai t bin ng sinh thi sau K Bng h.
t bin ng u tin din ra cch y 8000 nm v trng khp
vi nin i ca cn i hng thy th ba (xem Hnh 10). nh
im ca t bin ng th hai in ra cch y khong 3000
nm.
Nhng hang ng an ton ng Nam hi o
Mt s khu vc duyn hi ca ng Nam c thm lc a rt
hp v nh khng mt nhiu t khi mc nc bin dng cao
sau K Bng h. Chng ta tm thy nhng khu vc nh vy trn
o Borneo (b bin pha ng Kalimantan v cc hang ng
Niah Sarawak), b bin pha ng Vit Nam, Phi-lip-pin,
Sulawesi, Maluku, khu vc Tiu Sunda, b bin pha ty ca
Indonesia v c bit l b bin pha ng v pha nam ca i
Loan. y l nhng ni tm thy cc di vt c nht ca thi k
mi, ngoi tr vng b bin pha ty Java v Sumatra. Chng
ta c th cho rng nhng b bin vi thm lc a hp v vng t
lin dc khng chu nhiu nh hng trong cn i hng thy th
ba nhng c th thc t khng phi nh vy. Nhng vng ny rt
d b tn thng trc cc tc ng cc b ca nhng cn sng
125 126
thn khng l Thi Bnh Dng p n t pha b bn kia
khi ni bng Canada b sp. iu l k l y ch l mt hin
tng thng c k li trong nhng cu chuyn v cn i
hng thy ca ngi dn bn a c vng bin pha ng i
Loan v Phi-lip-pin (Xem Chng 1 v 10).
Nhng tc ng khc ca cn i hng thy th ba th hin
qua nhng gin on kh gii thch trong s c tr ca con ngi
cch y by thin nin k vng b bin dc ca Sundaland.
Mt trong nhng gin on ny xut pht t Hang Madai b
bin pha ng Sabah cch y 7000 nm, ngi dn b i
khi vng ny mt cch kh hiu. Mt trong s nhng hang ng
c ni ting nht l cc hang vi ti Niah, Sarawak thuc vng
b bin pha bc Borneo (xem Hnh 10). Chnh ti ni y, cc
nin i rt sm c xc nh vng ng Nam hi o v
t cu hi nghi vn i vi gi thuyt Ngun gc i Loan ca
Peter Bellwood. V d, mt s hm m Niah thuc thi k
mi c nin i vo u thin nin k th su trc CN. Vn
ny c Bellwood tha nhn khi ng cp n Niah:
Nhng bng chng Niah t ra mt s vn ln.
Mt mt, c hng lot nin i c xc nh bng cc
bon ng v phng x nhng ch yu l trn cht to keo
hoc apatit (mu vt xng) v khng c tin cy.
Mt khc, c rt nhiu to tc nhng li khng th tm
ra mi quan h gia a s to tc ny vi nhng mu
xng xc nh c nin i.
Bellwood gii quyt nhng vng mc trn bng cch t nghi
vn i vi a tng do ngi khai qut u l ng Tom Harrison
xc nh ti Niah; sau , Bellwood ch nh mt s nin i c
th chp nhn c v khng th chp nhn c (mc d nhng
nin i khng th chp nhn c th cn mang tnh ch quan hn
c xc nh a tng ca Harrison). C nhiu l do gii thch ti
sao nhng nin i ca cc bon ng v phng x c th khng
63

chnh xc v dn n nhng quan im sai lch. Tuy nhin vn c
nhng phng php tiu chun d gii quyt nhng vn nh
th ny v bc b nhng nin i khng r rng.
Gn y ti c i thm Niah, nay tr thnh mt cng vin
quc gia v l mt im thu ht nhiu khch du lch. Qun th
hang ng Niah rng ln nm lm su trong cc va vi l
thin hin nay vn c s dng bi nhng ngi thu thp t
chim. Hnh trnh ca ti bt u bng i b khong vi dm dc
theo con ng bn sn ni nm trn mt m ly khut su
trong rng ti cch xa b bin. n cc vch , con ng li
chy qua mt khe nt ln v sau ln cao dn. Khi ti i n
im ny, hu nh ngay lp tc ti nhn thy mt hm ni su
rng khong vi mt v nm bao quanh nn ca vch . Hm ni
c th b x thnh vi do mc nc bin dng cao tri qua ca ngi Nam o v thuyn ca ngi cht c tm thy
hn 6000 nm v n song song vi mt bi t nm trn m ly
khong vi mt. Sau , con ng hm ny chy n ca Long
Mn khng l thuc qun th hang ng Niah. t khai qut
kho c ni ting ca Tom Harrison nm ngay gc bn phi ca
ca ny v nm gn hm ni.
Ti tht l may mn v ngi hng dn vin Penan a ti im trong trn hng thy th ba cch y khong 5500 nm.
i thm khp qun th hang ng, sau ra khi hang v xuyn
qua mt hng ro thp cao c kho, ri i vo vc thm xanh ti
c cy cu g bc qua. T pha bn kia ca vc thm, hm ni li
xut hin khi con ng chy qua vch ni n Hang V. Ti ,
ngay trn nm ni nm trn thnh hang, c rt nhiu hnh v v
nhng chic thuyn mi cao c th ch n 20 ngi (xem minh
ho 4). Mt s ngi ng ngoi thuyn. Ngoi ra cn c nhng
hoa vn hnh hc, nhng vng xoy trn c ng tm , mt tri v
mt s ng vt bao gm c c. Nhng hoa vn tru tng theo
hnh mng xung quanh cc con thuyn c th miu t nhng con
sng hoc by th. Da vo thnh hang, ti nhn thy hnh v mt
s thuyn c mc ngn, khng th i bin, v c dng nh
127 128
nhng c quan ti. y l nhng di vt c khai qut gn y.
Nhng th bn trong quan ti hin ang nm ti Kuching, th ph
ca Sarawak. Cc nin i cc bon ng v phng x c hiu
chnh cho nhng chic thuyn trong hang ng c hnh v v
nhng ni dung bn trong cho thy chng thuc thi i kim kh
cch y khong 2500-2800 nm.
Nhng chic quan ti ny cho thy chc nng mai tng ca cc
hang ng Niah qua nhiu thi k; nhng hnh v cng rt ng
quan tm bi t trc n nay ngi ta vn cho rng Borneo
khng c nhng thng ip kiu nh vy t qu kh. Nh kho c
hc ngi Php Jean-Michel Chazine tm thy nhng tranh v
trong hang tng t vng pha ng ca Borneo thuc
Indonesia (Kalimantan) (Xem Hnh 10). Ngoi m tp ni ting
Niah, cc hang ng Kalimantan cn c nhng du tay. Mi
lin quan gia nhng chic thuyn ca ngi cht v hm ni
nm cao trn mc nc bin trn dy ni vi Niah dng
nh khng ch l mt s trng hp ngu nhin. Nhng hnh nh
ny c th c v sau khi mc nc bin dng cao ti nh
Nhng khai qut s b pha ng Kalimantan, cch Niah v
pha ng nam, cho thy rng cc lp t b mt xung quanh
nhng hnh v ny sn sinh ra cc sn phm gm c vt dy
thng v khc mi cho thuc s k mi tng t nh
nhng gm c tm thy vng b bin Nam Trung Hoa,
i Loan v min trung n . Mt mu vt c ly t nhng
lp b mt khu vc Kalimantan c nin i cch y khong
5500 nm. Nhng gm tng t cng c tm thy Sabah
v Sulawesi. Theo Peter Bellwood, nin i ca nhng ngi i
thuyn v ngh s ca thi k mi cng trng khp vi
thi im pht tn t vng bin nam Trung Hoa nhng li qu
64
 129 130

sm i vi s pht tn t Phi-lip-pin v ngi nguyn thy ch c ny cn c tm thy cc ni ca vng b bin pha ng

th t chn n Borneo cch y khong 3000 n 4000 nm. Chu Phi v Th Nh K. Nu thc s c mt si dy vn ho
Pha bc v pha ng Borneo c th gip ta tm ra u mi v gia cc m tp ngh thut ny ca ng Nam v Scandinavia
ngha ca m tp con thuyn tm linh trong lch s truyn ming th rt c th n c hnh thnh qua nhng hnh trnh di ca
ca hn o ny. Ngi b tc Berawan sng khu vc ln cn mng li nhng ngi thng nhn trn bin. Nh ti cp,
Niah truyn rng c mt huyn thoi v con sng linh thing chy nh kho c hc Wilhelm Solheim xut rng mt mng li
qua vng t ca nhng ngi cht. Vng t v con sng ny nh vy ca ton b vng b bin ng bt u t Nusantao
nm trn vng thm lc a Sunda b chm. B tc Kayan vn cch y khong 7000 nm.
m rng c tr n tn Kaltim cng chia s mt huyn thoi
tng t (xem Chng 5). M tp nhng con thuyn ca ngi Ngi Chm n t u
cht xut hin trong cc hnh v tn o Sumba pha nam thuc
Chng ta ang xem xt thi k ng, v trc khi chng ta
khu vc Tiu Sunda, hoc trong nhng tm vi dt oc tm thy
ri khi thm lc a Sunda, ti mun cp n mt cu hi
Lampung thuc Sumatra v pha ty (xem minh ho 22), hoc
nghi vn ln i vi gi thuyt Trung Quc - i Loan Phi-lip-
tn Vit Nam v pha bc; nhng hnh v ny c m t trn
pin ca Peter Bellwood. Cu hi c t ra t mt trong nhng
cc mt ca trng ng ng Sn Vit Nam trong thin nin k
nn vn minh rc r nht ca ng Dng. Ngay sau khi ngi
th nht trc CN. Ngi phng Ty c th nh li huyn thoi
Php thit lp ch thc dn Vit Nam vo cui th k 19, h
Hy Lp v Sng M, con sng m ngi ta phi cho thuyn i
tm thy nhng mu t khc ch Phn c thuc ngn ng Nam
n vng t ca ngi cht. Nhng con thuyn tng t vi
o vn cn c s dng trong nhiu phng ng dc b bin
nhng chic by b him cng c tm thy rng ri cc hnh
pha nam Vit Nam v su trong vng ni a. T sau , ngi ta
chm khc Thu in c nin i vo thi k ng vo
tm thy nhiu bng chng v mt nn vn minh pht trin
khong nm 1800 v 500 trc CN.
rc r (thuc Nh nc Cham-pa) trong khong mt nghn nm
Thi k ng ca Thu in cng c nhng chic ru ng
t th k 5 sau CN v nn vn minh ny tn th thn Siva v c
hnh li lim c trng rt ging vi nhng chic ru mang
Pht. Ngi Chm ginh git quyn cai tr ng Dng vi
phong cch vn ho ng Sn c tm thy Indonesia v New
ngi Kh me v ngi Vit cho n khi chu tht bi vo th k
Guinea (xem minh ho 5).
th nm sau CN. Ting Chm gn vi ngn ng Malai v c
Mt c im chung khc ca cc hnh chm khc xem l nhng bng chng r rng duy nht v s di c ca ngi
Scandinavia v ng Nam l nhng chm khc axit hnh chn. Nam o t ng Nam hi o n lc a Chu (xem
Ngi ta pht hin mt sp xp c bit l hai hng song song, Chng 5).
mi hng c by hnh chm khc (xem m t 6). Ti Sumatra v
Mt vi nm trc, ti li xe dc con ng ven bin t Thnh
o Flores, sp xp ny c tm thy nhng phin tin s
ph H Ch Minh n Hu v nhn thy nhng to thp khc
v c gn lin vi tr chi bn c Chanka (hay cn gi l
chm ng sng sng nh chic m t ca c gim mc gia
Mancala) tri khp khu vc n Dng. Cc hng hnh chn

65
 131 132

nhng ngn i v cc va vi. Trong nhng tn tch , nhng trang sc bng ng ging nh nhng di vt tm thy
ngi ta vn cn thy mt nn tn gio hn hp gia o Hindu hang Tabon Palawan ca Phi-lip-pin (xem di), vn ho Sa
v o Pht. Trong khong khng gian m ti y khi di Hunh rt ni ting vi phong tc k l l ho tng trong bnh.
ngn thp, nhng vng hoa v l vt c knh cn t xung Vic mai tng thng c thc hin cc cn ct ven bin.
quanh mt bc tng dng vt ln v mn lm bng granit Nghi thc mai tng bao gm vic ph hu cc bnh gm v nhng
xm . vt dng mai tng. Phong tc ho tng trong bnh tro c truyn
Sau , ngi Php li khm ph ra mt nn vn ho thm ch li n vn ho Chm. Hi ct thng c nm xung bin.
cn sm hn l vn ho Sa Hunh tri ra trn mt khu vc rng Ho tng trong bnh tro l mt phong tc khng ph bin
bng vn ho Cham Pa. T , ngi ta li a ra suy on v ng Dng v ng Nam v thng gn lin vi cc c dn
mi lin quan thi tin s gia hai nn vn ho ny. Cc nh kho nguyn thy ni ting Nam o sng xung quanh bin Nam
c hc ngi Php u tin c dng nh mun bc b bt c Trung Hoa trong thin nin k th hai v u thin nin k th
mi lin h no da trn nh kin rng ngi Chm l nhng c nht trc CN. in hnh l cc hang ng Niah Sarawak,
dn khai ho n t Indonesia. Tuy nhin, gn y, cc nh Borneo (thin nin k th hai) v Luzon Phi-lip-pin (nm 1000
kho c hc Vit Nam xut mt tin trnh lin tc t vn ho n nm 500 trc CN). Cc khu vc khc ng Dng, tt c
Sa Hunh trc thi k St vo thin nin k th hai sau CN c coi l ni ting Austroasiatic, bao gm ng bng Jars
n khi khi u vn ho Chm vo khong nm 200 sau CN. vng ni cao ca Lo v khu vc ni ting Ban Chiang Thi
Nh kho c hc ngi Anh, Ian Glover, gn y xem xt Lan. Mc d sau c nhng di vt mai tng tng t n v
nhng bng chng v mi lin h gia hai thi k ny v a ra Nht Bn (vn ho Jomon) v mt vi di vt in hnh c tm
nh gi rng Mt h qu t c nhc n ca s ti hin mi v thy ti cc a im s k mi Bc v Nam Trung Quc
Vit Nam l c dn Sa Hunh c th s dng ngn ng Nam nhng ho tng vo bnh tro ca ngi Nam o rt c th l mt
o; mc d ngn ng ny c du nhp vo Vit Nam nhng n phong tc bn a.
c xc lp ti y trong mt thi gian di hn d kin ca Mi lin quan v phong tc ho tng ca vn ho Chm v vn
cc nh ngn ng. Xt theo kha cnh ngn ng hc ca gi ho Sa Hunh cch y 3000 nm khng h tr cho quan im
thuyt Trung Quc-i Loan-Phi-lip-pin, ngi Chm khng th ca cc nh ngn ng hc rng h l nhng ngi mi n mun
n Vit Nam trc nm 300 trc CN. t pha nam Borneo n vng b bin m sau ny lnh M thng
Sa Hunh l mt nn vn ho tinh t thuc thi k ng v gi l Bi bin Trung Hoa. Do , c v nh h l nhng thnh
st v t trc n nay vn b che khut bi ci bng qu ln vin lu i ca mt mng li thng thng xung quanh Bin
ca mt nn vn ho rc r cng thi, nn vn ho ng Sn ni Nam Trung Hoa. V cng ging nh pht hin ca nh kho c
ting ca nhng c dn ni ting Austro-Asiatic Bc Vit Nam hc Wilhelm Solheim trong hnh trnh tm kim khng bit mt
vo thi k ng. Mc d c s gn gi nhng hai nn vn mi ca ng, mng li ny a nhng ngi i bin tin xa
ho ny dng nh pht trin phong cch v k thut ca mnh v pha ty v pha bc khng ch n i Loan m cn c Nht
c lp vi nhau v c lp vi c Trung Quc v n . Ngoi Bn v Triu Tin.

66
 133 134

Tm li, ngi Chm v c c dn Sa Hunh, c coi l t khi ngi Nam o n sinh sng khu vc ny. iu hm
tin ca ngi Chm, khng phi l nhng c dn nh c mun rng ngi New Guinea bn a c th thc hin nhng hnh
b bin Indonesia m rt c th c tr Vit Nam t thin trnh ngn trn bin trc khi ngi Nam o t chn n vng
nin k th hai trc CN. C th h l mt mt xch trong mng ny bng nhng chic thuyn vt i dng. Chng ta bit rng
li thng thng tri rng trn bin thuc thi k ng. Gi ngi dn cao nguyn ca New Guinea bit lm vn cch y
thuyt ny mu thun vi bng nin i ngn ng ca 9000 nm v nhng c dn bit trng ng cc c tr Bc
Bellwood/Blust v t pht tn u tin ca ngi Nam o t Solomon cch y t nht l 28000 nm. Tuy nhin, nhng c dn
ng Nam hi o; bng nin i ny cho rng nhng ngi ni nguyn thu ca o en dng nh dng li, c th bi v
ting Nam o mi ch n c Bi bin Trung Hoa vo nm y l ni xa nht m h c th cho thuyn n vo thi k .
300 trc CN. Quan im thng thng cho rng sau khi khu vc Solomon c
c dn sinh sng trong khong hn 22000 nm tip theo, nhng
Bun bn ng di gia ng Nam hnh trnh bun bn ngn trn i dng theo mt hnh lang
v o en sau cn i hng thy hn ch thuc khu vc o en ty nam Thi Bnh Dng
khng vt qu 25 km hoc ti a l 200 km, v ngi i bin
Tr li vi Borneo cch y khong hn mt nghn nm sau
thng i st b bin.
cn i hng thy th ba thi k hu sng bng, chng ta tm thy
mt nin i v hot ng khc khng hon ton tng thch vi
Cuc tranh ci v Lapita
gi thuyt pht tn theo hnh trnh Trung Quc-i Loan-Phi-lip-
pin. Bng chng ny xut pht t vng Sabah ca Borneo; Hnh Theo m hnh ca Bellwood, tt c cc hnh trnh ngn trn
nh ti khu vc ny cch y khong 6000 nm, thu tinh lm t bin u bt u thay i vi s xut hin kh t ngt ca ngh
v chai v ni la c bun bn t o Admiralty, o lm gm Lapita ti khu vc cch y 3500 nm. Ci gi l gi
en v hng ng qua mt chng ng khong 3500 km. Loi thuyt chuyn tu tc hnh n a o (xem Chng 5) ny cho
khong vt k l ging nh thu tinh c mu sc t xm m n rng nhng k thut ca thi k mi n t i Loan, i
mu en chnh l loi l tng mi thnh dao hoc mi qua Phi-lip-pin v nhanh chng ph bin khp o en cho n
gio. Nhng mnh v chai c g rt sc, v vy, loi khong min trung a o cch y khong 3500-3100 nm. gm
vt ny c nhiu ngi tm kim v c bun bn trn nhng Lapita ch c tm thy o en, a o v khng mt ni
chng ng di trn Thi Bnh Dng. N mang theo c im no khc (xem minh ho 8 v 9). Nhiu ngi cho rng ngh lm
ho hc v nhng du hiu khc v ngun gc. iu ny khin gm cho thy mt bc tin ln ca k thut cho thuyn t
cho v chai tr thnh mt mt hng rt chy. nhng ranh gii pha ng trc y ca cc o Solomon n
Trong vi nm qua, cc nh kho c bit rng v chai Thi Bnh Dng v min trung a o. Thi k Lapita trng
c bun bn trn nhng khong cch ngn xung quanh cc hn khp vi quan im ca Bellwood v t pht tn u tin ca
o thuc Qun o Bismarck pha ng bc New Guinea trc ngn ng Nam o n vng ty nam Thi Bnh Dng, trng

67

khp n ni m nhiu ngi cho rng nhm ngn ng Nam o
ca Chu i Dng gn b cht ch vi Lapita v vn ho
Lapita c xem l tin bi ca nhng ngi a o.
Hnh 15: C phi nhng ngh nhn lm ra gm Lapita
l nhng ngi i bin thc s u tin ty nam Thi Bnh
Dng? Bn ny cho thy nhng nin i sm nht (gch
di) ca s c tr ca con ngi ti nhiu khu vc khc nhau
thuc Australasia v Chu i Dng cch y khong 3000
nm. Trong thi k Lapita cch y 3500 nm, c dn cho
thuyn ra xa ngoi khi Thi Bnh Dng cn nhng ngi i
bin a phng c nhng hnh trnh di hn 170 cy s cch
khong 25000 nm. Ngoi ra, v chai bt u c bun
bn trn bin gia ng Nam v o en cch y t nht l
6000 nm.
Khng iu g c th n gin hn th. Trong hn 10 nm qua,
gii hc thut r ln cuc tranh lun v vn ngi Lapita
thc s l ai? Liu h c phi l mt tc ngi v mt nn vn
ho thun nht? C phi h thun tu l ngi Nam o hay l s
pha trn vi nhng c dn bn a khng ni ting Nam o?
Liu nn vn ho ca h xut pht t bn a? C phi ngi
Nam o n t Chu hay khng? Trong chng 5, ti s
trnh by k hn nhng lp lun v kha cnh ngn ng v vn
ho ng h hoc phn i gi thuyt v s m rng din ra
mun ca ngi Nam o. Vn m ti mun gii quyt y
l liu thi k Lapita cch y khong 3500 nm c thc s nh
du s khi u c nn vn ho bin thi k mi vi nhng Bc M khi ni bng khng l Laurentide sp cch y 8000
hnh trnh thng thng v i bin di mt cch c ch hay
khng? Thc t hnh nh khng din ra nh vy.
Trc ht, cch y 28000 nm, vic di chuyn t New
Caledonie n cc hn o Bc Solomon vi mt hnh trnh di
135 136
170 km trn i dng khng phi l mt iu qu kh khn.
n c nhm o Admiralty bao gm o Manus pha bc
New Guinea, phi c cuc hnh trnh trn bin di ti 200 km.
M cch y t nht l 12,000 nm, nhng hn o ny c
ngi nh c. R rng l nhng ngi thm him s khi
bit cho thuyn ng di trc khi c s hin din ca gm
Lapita.
Ngi ta cn tm thy nhiu bng chng kho c khc c nin
i cch y khong 8000-6000 nm, cng thi im ca cn i
hng thy cui cng. Trong thi k cch y khong 9000-6000
nm, cng c nhiu ngi nh c sinh sng Hang Matenbek
pha ng New Britain v vic s dng v chai cng tng ln.
Cch y khong 8000 nm, ngi ta bt u di chuyn v
chai trn nhng chng ng di hn, v d nh t Talasea thuc
vng b bin pha bc New Britain n Panakiwuk v Balof b
bin pha ng New Ireland. Cng lc , xng ca ng vt, v
d nh rng c mp, cng xut hin ti nhng a im ny. Sau
, ngi dn t ngt ri b vng b bin pha ng New
Ireland. Chris Gosden, nh kho c hc thuc i hc Oxford cho
rng cch y khong 8000-6000 nm, khi phn ln cc hang
ng ca New Ireland v Lachitu (thuc vng bin pha bc New
Guinea) b ri b v vn nh th trong sut 6000 nm, nht nh
din ra nhng thay i ln ca con ngi trong khu vc ny.
Khng c l do r rng no v nhng s kin chn ng . Tuy
nhin, rt c th nhng khu vc b b hoang phi hng chu
nhng con sng thn d di ca Thi Bnh Dng xut pht t
nm. Cng thi im , cc vng nh c ven bin khc bt u
to lp hay thay i iu kin t nhin, mt trong nhng khu nh
c c tn gi Pamwak trn o Manus.
Tuy nhin, cho n thi im ny, s thay i trong cc
phng thc thng thng cc b cch y 8000-6000 nm vn
68
 137 138

c th c gii thch bng mt qu trnh ci thin dn dn cc ngun nguyn liu v chai nm gia cc cy chui v c
chng ng t o ny sang o khc bng nhng chic thuyn bao quanh l nhng mnh vn v nhng cng c cn d. Mt
th s. Geoffrey Irwin, nh kho c hc ngi New Zealand vn ngi dn trong lng bn cho ti mt con dao bng v chai
rt thch cho thuyn, lp lun rng khng c c s no m b anh ta lm ra cch 20 nm (xem minh ha 7).
khng nh rng nhng chuyn chu du ngn ny l tin thn ca o Lou ch l mt trong s cc ngun ca khong 200 mu
nhng k tch vt i dng trong nn vn ho Lapita 4500 nm v chai c nh kho c hc ngi Malaixia, Stphn Chia, tm
sau. V Chris Gosden cng ch ra rng trong h s kho c, thy gn y ti Bukit Tengkorak trn vng bin pha ng ca
khng h c mi lin h gia nhng ngi hang ng qun o Sabah cch 3500 dm v pha ty. Vng Talasea New
Bismarcks cch y 12000-18000 nm vi nn vn ho Lapita. Britain l mt ngun khc. Pht hin ny cn c mt chn ng
Mc d vy, o Manus (hin l mt phn ca Qun o khc l nin i cc bon phng x ca tng kho c ng Nam
Bismarcks) dng nh c phn chng cho vi Lapita. Chnh ti ni v chai o Lou c tm thy. Trc , cc nh kho c
ni y ngi ta pht hin ra nhng hnh trnh di bun bn hc cng tm thy loi v chai tng t ti cng mt a im
v chai cch y 6000 nm. Nm 1992, Irwin, mt chuyn gia th nhng c nin i mun hn 3500 nm, tc l vo cui thi k
gii trong lnh vc hnh trnh vt Thi Bnh Dng, khng Lapita. R rng l nhng pht hin ny cn c s kim chng c
nh quan im ca ng rng trc thi k Lapita, mi ch c lp. Nin i mi cch y khong 6000 nm c th o ngc
nhng hnh trnh ngn: v chai o Lou khng xut hin quan im thng thng cho rng nn vn ho Lapita 2500 nm
trong lu thng trc thi k Lapita. Tuy nhin, nhng pht hin sau l s khi u ca vic bun bn ng di trn vng bin ty
Sabah khng ng h s khng nh ny. nam Thi Bnh Dng.
o Lou nh b nm gn Manus, vi nhng tn tch vn cn Mt h qu khc ca pht hin ny l nhng ngi Sabah mua
chy m ca mt ni la, v ang l mt m v chai thuc v chai Melanesi bun bn trc 3000 nm so vi nin i
nhm o Admiralty. Ti vn cn nh rt r iu v trong mt m h sng Borneo theo m hnh ca Peter Bellwood. Hin nay
chuyn thm o nm 1982, ti b trng cn st rt m thuc nhng ngn ng c s dng gn Sabah u thuc h Nam
khng th cha c. Ti phi ngh ti mt ngi nh trong o; do , gi nh u tin phi l nhng thng nhn ny ni
lngvi nhng ngi bn. Vo bui sng, h a ti ra sui nc ting Nam o. Nh chng ta s thy trong Chng 6 v 7, bng
nng b bin, ni c mt dng nc nng chy lin tc. Pha chng v gien cng ng h cho kt lun ny. Da trn nhng
bn kia ca o, mt ngi lng khc c bn nng c dng bng chng v mt thay i ln trong cc hot ng ca con
nu thc n, c bit l nu nhng qu trng to ca loi g khng ngi qun o Bismarcks nh cp trn, ton b bng
l. Khi i b tr li ngi nh ca ngi bn, ti thy con ng nin i v hnh trnh trn Thi Bnh Dng v s thay th v vn
vi y nhng mnh nh mu en sm ging nh thu tinh. ho cn phi c xem xt li. Nh tin s hc John Terrel, ngi
Khi nht mt s mnh ln, ti nhn ra rng chng l nhng mnh rt ni ting trong gii kho c v s phn i ca ng i vi
v bay ra t mt nh my sn xut cng c v chai. Ln theo quan im thng thng v vn ho Lapita, tm tt nhng h
nhng mnh ny, ti i ln mt ngn i v tm thy c mt qu ca pht hin v v chai o Lou nh sau: "Pht hin

69
 139 140

mi ny ng h quan im cho rng thay v bt u mt hnh phong cch o en ti cc o Bismarcks v Bc Solomon, ng

trnh di c mt chiu v pha ng, nhng c dn nguyn thu kt lun: "Da trn bng chng ny, tt c cc k thut nghin ,
Thi Bnh Dng m ra mt "hnh lang vt bin" gia ng k thut v v cng c, k thut ngh gm, k thut lm vn, v
Nam , o en, v a o; v trong hnh lang ny, "nhng k thut cho thuyn hiu qu u din ra o en trc
dng ngi v lung t tng i qua i li." thi k Lapita; ch khng phi l chng xut hin cng vi s ra
Khng ch nhng dng ngi v dng t tng c trao i i ca Lapita nh ngi ta vn thng quan nim cch y hn
qua li gia o en v ng Nam trong hng nghn nm mt thp k."
trc thi k Lapita m cn hn th na. C thi ngi ta cho T , chng ta cng t hi liu c phi con ng ca nhng
rng ln c bn t Lapita, nhng gn y ngi ta tm thy ng thi (xem Chng 2) l i t Sabah Borneo n cng ng
di ct ca loi vt ny vng cao nguyn New Guinea vi nin cc thng nhn trn bin cc o Bismarcks v Bc Solomon
i khong 8000 n 6000 nm trc. Mt pht hin gy chn trc thi k Lapita?
ng khc l nhng mnh v ca gm Nht Bn trn bnh nguyn Khu nh c c ca ngi Nam o New Guinea b i
Mele Vanuatu trong thp k 60. Ban u, cc chuyn gia Nht hng thy che khut
Bn xc nh nhng mnh gm c vt dy thng ny c vo Giai C th vng t lin New Guinea l ni c bng chng kho
on S k Somon. Nhng phn tch ton din theo phng php c thuyt phc nht v s nh c vng bin pha bc o en
hin i i vi nhng mnh gm v ny cng khng nh rng ca c dn tin Lapita n t ng Nam . Mc d nhng bng
chng thc s c nin i S k Somon v c sn xut chng c tm thy nhng ni khng s dng ngn ng Nam
Nht Bn cch y hn 5000 nm trc. Nht Bn c mt truyn o thuc cc tnh Sepik, Madang v Enga nhng phong cch
thng ngh gm lu i nht trn th gii vo khong thin nin ca cc to tc bng s v nhng vt tch ng, thc vt cn li
k th 9 trc CN. Ngi ta vn cha a ra c li gii thch cho thy rng nhng c dn nguyn thu ny n t mt truyn
thuyt phc cho pht hin v gm Somon Vanuatu, ngoi tr thng tng t nh nhng c dn Nam o sau ny. Tuy nhin,
l do l nhng bnh gm c chuyn i bng cch no t cng ging nh Lng H, Trung Quc v ng Nam , phn
Nht Bn cch y rt lu. Thm ch nhng mnh gm c hn ln bng chng v cc khu dn c tin Lapita b chn su
c tm thy Hang Matenkupkum New Iireland, cho thy nhiu mt di bin hay lp bn ca sng do nhng thay i b
thi k mi y xut hin vo thi im ca cn i bin trong vng 10.000 nm qua. Pamela Swadling, nh kho c
hng thy th ba (khong 8000 nm trc y). hc thuc Bo tng Quc gia Papua New Guinea, nghin cu
Jim Allen, nh kho c hc thuc i hc La Trobe, gn y v nhng bng chng cn st li.
xem xt li tt c cc bng chng v thi k mi tin Sng Sepik bc New Guinea c lu lng dng chy hng
Lapita o en. ng lp lun rng thi k cch y khong nm cao th nm trn th gii. Khong 6000 nm trc, khi mc
8000-6000 nm cc o ca o en l mt trong nhng thay nc bin thi k hu sng bng ln n nh im, vng ng
i ng k mc d "nhng khu vc khc nhau li c nhng thay bng m ly ph sa ca Sepik b chm ngp trong nc bin mn
i khc nhau". Khi tm thy nhng to tc tin Lapita mang

70

ni a. Ca bin hp b m khut mt phn bi mt hn o,
hin l khu vc cc i ni thp gi l Bosmun. Cc nh kho c
hc tm thy mt khu nh c trn bi bin Dongan thuc b
binpha nam o Bosmun. Ti y, dc theo cc lp v s bin,
c bng chng v nhng cc loi thc vt thun ho c trng, v
d nh cy cau, lai, trm, da v da di. Di tch ca nhng loi
cy ny c nin i khong 5800 trc. Qu lai tng l loi hng
ho chnh c bn t ng Nam v l loi qu in hnh cho
cc cng ng Nam o mc d hin nay n c s dng rng
ri nh l mt cht kch thch. S trao i ny c trc hin tng
Lapita khong 2300 nm v hin vn l hot ng bun bn c
nht c bit n t Chu n New Guinea. Cn c nhng hn
o khc bin Sepik. Mt trong nhng hn o ny hin l vng
ni a ca ng bng ph sa v l ni c ngh thut khc truyn
ni ting trn vn ca Kambot lu gi nhng m tp truyn c
trn khp lc a u- (xem Chng 16). Mt pht hin khc
khng ng ti v thi k mi tin Lapita l nhng chic
bnh gm. Nhng trang tr trn bnh c m t l dng k thut
chm khc v nh trang sc. Mc d loi gm ny sau
c tm thy cc khu vc Lapita nhng n khng phi l in
hnh cho ngh thut gm Lapita. Pamela Swadling cho rng
phong cch ny c ngun gc t min ng Indonesia.
Hnh 16: Bnh nguyn Sepik b chm ngp v kh cn. Khu
vc bin mn ni a rng ln t ti quy m rng nht khi n
nhn chm bnh nguyn Sepik cch y 6000 nm. Lng Kambot
c ngh thut khc truyn trn vn lc l mt hn o. Cc khu
nh c bi bin vo thi k , v d nh khu Dongan trn o
Bosmun, cho thy cc vt nhp t ng Nam v tp qun
ca ngi Nam o. Sau , nc bin trn qua v li mt lp
bn dy 3 mt bao ph trn cc bng chng (phng theo vi s
cho php ca Swadling (1997).)
141 142
Cng ging nh cc khu vc Chu v Lng H b che ph
bi nc bin dng cao, nhng pht hin di lp bn l ra do
bin Sepik rt xung khi mc nc bin n nh tr li m ra
cnh ca v cc nn vn ho ven bin v nhng khu vc dn c
trc c th ang nm di lng bin su. Mc d nin i
sm nht c pht hin cho n nay i vi nn vn ho bin
thuc b bin pha bc New Guinea l nm 3800 trc CN nhng
Swadling ch ra rng nhng khu vc trc "s ch c tm
thy ngoi khu vc vng bin ni a v lp trm tch th holoxen
dy 3 mt." Da trn nhng bng chng v kho c v ngn ng,
b suy on rng tn ti s tip xc ng k t rt sm gia
cc nn vn ho bin thuc bin ni a Sepik vi cc c dn bn
a vng cao xung quanh. Lp lun c sc thuyt phc hn do c
im gn k ca cc cao nguyn i vi b bin c. C dn vng
cao bt u ngh lm vn cch y 9000 nm; cc nh nghin
cu v ngi Lapita Nam o lun cho rng ngh lm vn ny
l mt tin trnh hon ton c lp vi vn ho mi ca
Chu v ng Nam . Nu nhng nin i sm hn v s di c
trn bin v nn nng nghip ng Nam v bc o en
c chng minh th ngh lm vn vng cao c th c coi
nh l mt phn ca cuc cch mng mi rng ln hn
trong khu vc.
Trong thi k cch y 5000 nm v 3500 nm, ng nc
gp b ca vng bin ni a Sepik dn dn rt xung cho n
khi h nc kh cn v mt ng bng nh ra Bin Bismarck. Do
, cho n trc thi k gm Lapita v s m rng ca ngi
a o ra Thi Bnh Dng, tt c cc a im trc y ca c
dn duyn hi Nam o b bao ph bi mt lp bn dy ba
mt v mt vng ng bng ph sa rng ln. Swadling lp lun
rng thng qua giao lu tip xc vi vng ni a, ngi dn
Sepik v cc m ly sng Ramu bn cnh s dng ting bn
a v dn dn mt i nhng c trng ngn ng ngun gc ca
71

mnh. Trong Chng 6 v 7, ti a ra quan im rng h khng
mt i nhng c im vn ho hay di truyn xc nh ngun
gc ng Nam ca h. Nhng bng chng v kt lun ca
Swadling c nhng h lu quan trng i vi thi tin s ca
ng Nam :
Mt iu ngy cng tr nn r rng l tm nhn ca
nhiu nh tin s hc v hi Bnh Dng b che khut
bi mi quan tm ln ca h l gii quyt ngun gc ca
gm Lapita. Cn phi ch nhiu hn na n khu vc
Sepik-Ramu, v y l phn phc tp nht v kha cnh
vn ho thuc Thi Bnh Dng.
Mc d chng ta mt hu ht cc du vt v giai on sm
hn ca thi k mi ng Nam nhng hin vn c
nhng manh mi khng nh rng
Thi i ca rng ngp mn
Cc nh kho c hc thng bn lun nhiu v Lapita hn l
v s xm nhp ca ging mi pha nam Nam o. S xm
nhp ny c c trng bi nhng loi vt nhp t bn ngoi
(c bit l ging cho in-g) v nhng dng c nh bng .
Hnh trnh ca trn i hng thy th ba Australia cng phn
nh din bin tng t pha bc nhng nhng c dn c lin
quan v nhng nh hng ca thi quen hi lm thc n ca h
c khc nhau cht t. Mt s nh kho c hc gi l thi i
ca rng ngp mn.
Trong chng 1, ti trnh by cc ng cong ca mc
nc bin va ngm Great Barrier dc b bin pha ng
Australia m t bc tranh c nhn t mt ni khc trn thm
lc a v mt s dao ng ln ca nc bin trong thi k cch
y 8000-7500 nm. Sau khi dng cao mnh m trong cn i
hng thy, mc nc bin chng li trong mt thi k mc m
143 144
5 mt v sau li vt qu mc nc bin ngy nay cch y
cha y 6000 nm. Rt c th nc bin li dng cao trn mc
nc ngy nay khong 1 mt trong vng 4000 nm tip . Thi
k cch y 8000-6000 nm c xem l thi k ca m ly
ln hay thi k ca rng ngp mn ti thm lc a Sahul rng
ln pha bc Australia v li cc lp trm tch c trng. Ti
nhng khu vc nh vng t Arnhem v sng Nam C Su, rng
ngp mn tri di trn mt di b bin rng hn hin nay v cng
m su hn vo vng ni a. Harry Allen, nh kho c hc
ngi Australia, tin rng nhng thay i tng t cng din ra
trn ton khu vc nhit i ng Nam :
Cc lp trm tch ging nhau c bit n Vnh
Bengal, Vnh Thi Lan, dc b bin Vit Nam v Nam
Trung Quc, v Eo bin Malacca. Cc khu vc ca
Kalimantan c th cng chu tc ng tng t Ngoi ra,
v tr, nin i v c im ng vt c v (cc loi rng
ngp mn, t bn v ca sng) ca nhng ng v s
mang phong cch vn ho Ho Bnh c tm thy
Sumatra hin nm su trong ni a hng ki-l-mt cho
thy rng cng tc trc a mi trng vng ng bng
pha ng Sumatra s a ra mt lot nhng thay i
c chng minh i vi bc Australia v vng b bin
min trung Thi Lan v Nam Trung Quc.
Nhn th, cng cn nhc li rng thi i ca rng ngp mn
cc vng duyn hi bng phng ca Australia cng l thi i
ca c su: y l l do ti sao ngi ta t tn con sng l Sng
C Su. Nh ti s trnh by phn sau ca quyn sch ny, m
tp v loi rng nc ca ng Dng cng phn nh s pht
trin nhanh chng v mi trng sng ca loi vt vn l k th
t nhin ng s nht ny ca con ngi, khi c dn ng Nam
ang u tranh gy dng nn vn minh mi ca mnh
vo thi im ca cn i hng thy.
72

iu c bit th v trong nhng nghin cu v min bc
Australia l pht hin rng n v k thut ca c dn ven bin
c thay i sau khi mc nc bin dng ln. Trn cc vng t
ven b ngp nc cch y 7000-5000 nm, khi mc nc dng
cao n nh im v sau rt xung, c dn khng nh c tr Nam .
li trn vng t nm trong vnh ai ca l trong khong hn 500
nm. Tng t, trn b bin ca bin Nam Trung Hoa, ngi ta
tm thy bng chng thuyt phc nht v nn vn ho bin thi k
i hng thy vng nhit i Australia c tm thy trn
nhng ng s trong cc hang ng hoc nhng a im ngoi
tri nm su trong ni a v do khng b chm ngp. Th dn
a phng gii thch rt n gin v cc hang s c tm cc khu vc vn ho chnh hin nay ca ngi bn a A-bo-gin.
thy su trong ni a cch cc m ly ngp mn hin ti pha
ng vng t Arnhem khong 25-30 ki-l-mt: l i hng
thy N-. Trong quan nim ny, c bao nhiu phn l do nh
hng ca nhng ngi truyn gio? v c bao nhiu phn phn
nh cu chuyn tht? Cu tr li vn cha r rng. Nhng thay
i trong k thut cng c bng ti khu vc ny xut hin cch
y khong 5000 nm, tc l rt lu sau khi c thay i ln v
mi trng.
Ging ch in-g v nhng loi du nhp khc
S du nhp ca cc loi khc n Australia sau cn i hng
thy din ra cch y khong 5000 nm. Mt trong nhng loi
vt hon ho v tinh nhanh nht c du nhp l ging ch in-
g. Qa trnh m rng ca ging ch ny trn khp Australia c
th hon tt cch y 4000 nm. Ch in-g cha bao gi n
c Tasmania bi nc bin dng cao chia tch hn o ny
vi phn t lin ca Australia. Do nhng khong trng v
khong cch gia Chu v Australia, t tin ca ging ch in-
g khng th qu giang trn cc b g tri git m phi l
145 146
khch mi trn nhng chic thuyn ca ngi khc. Cc nh
khoa hc vn cha thng nht quan im v cu hi: ging ch
in-g u tin n t c dn Chu no; hay n c th c
ngun gc t loi ch bt c ni no thuc Nam v ng
Cng thi k , hoc c th khng lu trc khi in-g c
du nhp vo, nhng mi mc tinh xo v v cc dng c nh bng
xut hin Australia, b sung thm vo kho tng k thut
mun mu mun v ca ngi th dn y. Nhng dng c mi
vi k thut cao tay ny nhanh chng lan rng khp Australia vi
mt s a dng r rt theo vng khng tun theo s phn b ca
S pht trin rng ri v tnh da dng ca nhng dng c ny dn
n quan nim gy tranh ci cho rng cc t di c ca nhng
ngi mi n Australia cch y 9000 n 5000 nm trc
mang theo nhng dng c mi v ging ch in-g.
S du nhp ca cc cng c mi cch y 5000 nm vn cn
sm hn rt nhiu so vi nhng nin i sm nht v s pht trin
ca vn ho Lapita vo pha bc o en; iu ny cho thy kh
nng din ra t pht tn trn bin rt sm t ng Nam .
Nhng dng c nh bng tng t vi nhng th xut hin
Australia cch y khong 5000 nm cng c pht hin
Sulawesi v Java. V vy, nhiu nh kho c hc ng h gi
thuyt v s giao lu hai chiu ch khng phi l mt chiu gia
Australia v Indonesia cch y 6000 n 4000 nm. Tuy nhin,
dng c nh cng c mt rng ri Cu Th gii v dng
nh chc chn c du nhp n Australia t Chu . Cho n
nay, vn c rt t bng chng xc nh ai mang nhng cng
c n Australia. Trong nhiu trng hp nh th, ngi ta c
th tm n cc nh ngn ng hc tm ra cu tr li hoc t nht
l mt gi thuyt. Tuy nhin, trong trng hp ny, tt c nhng
g cc nh ngn ng hc c th a ra l: vo thi k cch y
73

khong 10000 n 4000 nm, cc ngn ng khc nhau c
m rng nhanh chng trn khp Australia, v gii thch thuyt
phc nht cho hin tng ny l s du nhp ca nhng c dn
mi. Ngi ta khng xc nh c r rng nhng ngn ng mi
n Australia t Cu Th gii. Nh ngn ng hc Johanna
Nichols ng h quan nim v s m rng ngn ng din ra mun
hn Australia trn c s phn tch chnh xc ca ng v tnh a
dng ngn ng trong khng gian v thi gian. Theo Nichols, cc
ting ni Australia ch l mt trong s nhiu nhm ngn ng trn
khp th gii c a dng ho t thi k hu sng bng. Ngoi
ra cn c bng chng di truyn r rng v s xm nhp trc tip
ca con ngi n vng ty bc Australia t ng Nam . Vn
ny s c tho lun chi tit hn trong Chng 6 v 7.
Trong cun sch Kho c hc v Ci m, Josephine Flood a
ra gi thuyt v nguyn nhn ca s du nhp t ngt vo
Australia ca nhng ngi sn bn-hi lm cng vi nhng
cng c mi v nhng con ch ca h:
Khng phi ngu nhin m nhng v kh mi ny li
xut hin vo thi im m mc nc bin dng cao v
nhn chm nhiu vng t rng ln v li nhng tc
ng mnh m i vi thm lc a Sunda. Ti y, mt
bn o rng ln c din tch bng n bng nhin bin
thnh qun o ln nht trn th gii. t b mt rt nhiu.
c bit, nu hin tng ny din ra nhanh chng th rt
c th n l nguyn nhn gy ra hin tng di c v xung
t, mang li k thut mi, cng c mi v tng mi
n Australia, v t nht l hai ch ch in-g.
Khng phi tt c cc nh kho c hc Australia u ng
vi gi thuyt ca Josephine Flood. Nhng dng c nh bng
c th khng phi l mt mc nin i Australia nh b quan
nim, mc d r rng l c s gia tng mnh m trong vic ph
bin chng. Nu nhng v khch u tin mang theo cng c
147 148
nh cha n c Australia cho n thi k cch y 6000 n
4000 nm th cn i hng thy cui cng ca thi k hu sng
bng phi xy ra trc t nht l 1500 nm. Vi s phn chia
, nhng ngi lnh nn i hng thy c th phi i
Timor hoc Sumba trong mt thi gian di trc khi c hnh trnh
cui cng vt bin n Australia. Mt nin i sm hn cch
y khong 8000 v 7000 nm trng khp hn vi nin i ca
cn i hng thy. Nh Josephine Flood ch ra, rt c th l
mc nc bin tip tc gia tng sau tai bin ny ging nh trn tt
c cc thm lc a khc xo sch nhng bng chng sm nht
v cc khu nh c ven bin min bc Australia, do dn n
nhiu nhn nh khng chnh xc. Cc bi bin pha ng hin
nay ca va ngm Great Barrier khng b nc bin cun
trn cho n thi im cch y 6000 nm, v khng nh hng
g n cc khu nh c duyn hi mi trc thi im . Bc
tranh ca Josephine v s tn ph ca nn ng lt thi k hu
sng bng dn n suy on kho c cui cng ca ti vi cu
hi: Tai bin gy hi nh th no i vi nhng c dn
duyen hi Sunnaland v vng bin Nam Trung Hoa?
Trong cun sch gn y v Nhng ngi Nam o, Peter
Bellwood lit k by tc nhn kch thch s pht tn ca ngi
Nam o nhng khng mt tc nhn no cp n gi thit c
bit ca Josephine Flood rng s dng cao ca mc nc bin
thi k hu sng bng c th buc nhng c dn duyn hi ri
khi thm lc a Sundaland v i ln thuyn ca h. Gi thit
ny cc k hp l vi khung thi gian v nin i m ng nu
ra i vi cng ng ngi Nam o. Tt c cc chng ng di
c trong gi thit ca ng, ngoi tr chng ng ra khi Trung
Quc, u din ra sau khi cn i hng thy cui cng kt
thc.
Mc d vy, y cng cn xem xt k by l do hay by
ng c m Bellwood gii thch cho vic nhng c dn ny ri
74
 149 150

khi lc a Chu an ton v d chu i thuyn ra bin c cng khng c ngha l mt ng c v n li mu thun vi lp
mnh mng. lun thiu t mc 1.
1. Tng trng dn s lin tc nh ngun cung cp 4. Mt truyn thng rt pht trin v ngh ng
thc n nng nghip, to iu kin cho s sinh si ny n thuyn v i bin
ca nhng gia nh mi theo cc th h ti nhng vng y cng khng phi l mt ng c ra i. Mt khi c
t mi; k thut ng thuyn v v i bin, nhng ngi Nam o chc
Nu pht biu trn c hiu thun tu nh l nhng ng c chn s ra khi xa hn. y rt c th l mt nhn t thc y qu
th n s dn n kt cc l tnh trng thiu t khi nhng th h trnh pht tn ca vn ho Lapita n vng Thi Bnh Dng rng
tr hn mun i ra ngoi to lp ra vng t ca h (Tuy nhin, ln v vng a o cch y 3500 nm. Tuy nhin, vo thi k
Bellwood tha nhn rng, ng khng t trng tm vo lp lun ny, do s la chn ca t tin h, nhng c dn ni ting Nam
dc bit ny.) o trn cc o nh v b bin xung quanh New Guinea c th
2. c tnh ti sn xut v d chuyn ch ca nn sng trong nhng iu kin cu thc v kh khn hn. C th
kinh t nng nghip to thun li cho nhng th h mi h cng phi chu s cnh tranh quyt lit t nhng c dn a
nh c, c bit tren nhng o nh ngho ti nguyn. phng khng ni ting Nam o chim a s, nh ng trong
iu ny c ngha l nhng ngi nh c Nam o hon ton truyn k v Kulabob v Manup (xem Chng 16). Mt cch
c th canh tc trn cc o cn ci. iu ny l hin nhin nhng ngu nhin, khu vc Ty Nam Thi Bnh Dng ny l ni din
n khng phi l mt ng c thc y c dn di chuyn n ra tnh cnh thiu t, ch khng phi l vng b bin Trung Hoa.
nhng hn o . 5. Nim ham thch khm ph v di chuyn nhanh
3. S xut hin ca "vng bin cng" rng ln nm tm kim mi trng thun li nht cho trng trt v ngh
cnh khu vc pht trin nng nghip u tin ca ngi c ven b, do khuyn khch khuynh hng nh c trn
Nam o. y l vng nh c hp dn i vi cc c cc vng rng ln v ch xc nh lnh th vi th k sau
dn chn th (tc l i Loan v Phi-lip-pin trong nhng .
thi k m rng u tin); phn ln trong s h u khng ng c c ng y l kht khao mnh dn i n
my quan tm n vic to lp mt nn kinh t nng nhng ni m cha ai tng t chn n. Mong mun c
nghip c h thng cho bn thn mnh. khm ph ng l rt mnh lit nhng cn tnh n mt thc t l
B qua mt bn c s gi nh rng nhng ngi sn bn-hi hu ht nhng nh thm him thnh cng vo vng t v danh
lm khng quan tm n nhng pht hin mi nhng pht biu no u cn thn bo m rng h c trang b tr v. V
ny dng nh hm ngha rng cc o ln gn vi mt vng t phng din ny, hin tng m rng ca vn ho Lapita ca
qu hng Chu c th l mt n by thc y qu trnh nh nhng ngi i bin y t tin cch y 3500 nm c th coi l
c nhng khu vc mi. y l mt im hp l. Tuy nhin, n giai on sau ca mt qu trnh bt u t 4000 nm trc .
Nhng t pht tn sm hn, bao gm c nhng pht tn ca c

75

dn chn th n -xtry-lia, c v liu lnh hn. Quan nim ny
c c s t nhng truyn k dn gian v s lnh nn khi cn i
hng thy nhn chm qu hng ca h. Ti s m t phn ny
trong Chng 10.
6. Mt mong mun c ng c vn ho l thnh lp
cc khu vc nh c mi tr thnh t tin sng lp linh
thing trong ph h ca cc th h tng lai (gi nh l
qu trnh ny din tin song song vi bn thn qu trnh
nh c);
phn ny, ti cho rng Bellwood mun cp n vn
quyn trng nam vng vi vn thiu t. Ngha l ngi con
trai (con gi) trng m nhn cng v th lnh cn nhng ngi
con trai (con gi) mong mun ra i xy dng vng t ca h
ni khc (V c bn, vn ny cng tng t nh im 1 pha
trn).
7. Mong mun tm kim cc ngun nguyn liu mi
cho cc mng li trao i hng ho uy tn
im cui cng ny gi nh rng tn ti mt mng li bun
bn gia cc o, v do khng th coi l mt ng c v cc
hnh trnh thm him o u tin.
Bellwood tha nhn rng mt s ng c nu trn, c th l
cc ng c nu im 4, 6 v 7, c th ch xut hin sau khi qu
trnh pht tn bt u v l mt phn ca qu trnh. Tuy nhin,
vi lp lun ny, Bellwood li tr li vi tin ch yu u tin
ca ng l ti nghi ng quan im cho rng iu kin tin quyt
hay gc r cho qu trnh m rng l s s hu mt nn kinh t
nng nghip c h thng v c kh nng nui sng cng ng dn
c lin tc tng ln.
n y th chng ta r v sao Bellwood mun a ra quan
nim v ngun gc ca ngh trng la thnh cng ca t tin
ngi ni ting Nam o i Loan (xem chng trc). Nu
151 152
khng, s chng c g phn bit cc c dn Nam o nguyn
Thu vi nn vn ho mi khng di c trn cc b bin
Chu . i vi ti, iu ny dng nh khng quan trng lm
trong lp lun v dn c d lng thc ch yu u tin ca
ngi Nam o c l go hay l cy ly r v khoai lang i chng
na. C hai loi hnh nng nghip ny u c th nui sng cc
cng ng dn c rng ln mc d nng nghip trng cy c c
v khoai lang ph hp vi cc o Thi Bnh Dng hn (vng
Cao nguyn New Guinea ngy nay v 9000 nm trc y l
bng chng thuyt phc v s thnh cng ca cc v ma cy c
c khu vc Thi Bnh Dng). Nhng phng tin m bo
lng thc cho dn c tng nhanh l mt iu thit yu i vi
qu trnh m rng nhng chng khng buc c dn phi chy ra
bin tr phi c mt s thc p thc s ngay vng t qu
hng. Gi thuyt v nng nghip c th c kim chng bng
cch tr li hai cu hi: (1) c tin l hay lgc no v kh nng
hot ng nng nghip thc y con ngi i ra bin; (2) c bng
chng no v tnh trng thiu t trm trng vo thi im bt
u qu trnh pht tn u tin t Trung Quc?
Colin Renfrew, nh tin s hc thuc i hc Cambridge,
khi gi cm hng cho nhiu hc gi khi gii thiu cun sch
Kho c hc v Ngn ng. Trong cun sch ny, ng ng h
mnh m mt qu trnh pht tn dn dn ca cc ngn ng n-u
n ton b vng Nam v Chu u trn c s mt nn nng
nghip mi hoc nn nng nghip thi k mi. Mc d
Colin Renfrew c nu ra nhng im tng ng gia hai loi
ngn ng n-u v Nam o nhng chnh ng l ngi u tin
cho rng s pht tn ca ting Nam o - c bit l n vng a
o l mt qu trnh hon ton khc. y l mt qu trnh ca
thi k nh c ban u ti nhng vng t trc y khng c
dn c. Xt theo kha cnh ny, n khc bit r rt vi cc qu
76
 153 154

trnh nhn khu din ra ti Chu u vo giai on pht trin trng o Java v Sumatra gn hn, thun li hn cho nng nghip v
trt ban u. hu nh cha c khai ph. Nhm t thun li cho nng
Ngoi ra cn c nhng im khc bit khc. Xt trn mt s nghip cn cha ni ht c tim nng ca Java bi y l ni
bnh din, tc thc t ca qu trnh m rng ngn ng n-u c nhng vng t ng c v ph nhiu nht trn th gii.
chm hn tc pht tn ting Nam o Thi Bnh Dng v Trong s 270 triu ngi ni ting Nam o ngy nay, c khong
thm ch nhng ngi ni ting n-u cng khng phi i bin. mt trm triu ngi, tc l hn mt phn ba, c nui sng nh
Chu u v Chu c to thnh bi cc vng t kh rng ln, hn o ni la Java.
trong c mt s vng rt ph nhiu mu m. Thi Bnh Dng Bi vy, nhng ng c pht tn ca ting Nam o trong
l mt i dng v cng i v pha ng th cc o trong khu nhng thi k u m Peter Bellwood nu ra v d nh s tng
vc Thi Bnh Dng cng nh v km ph nhiu hn. Trung trng dn s v tnh trng thiu t l khng c sc thuyt
Quc hin ang nui sng trn mt triu ngi dn vi lng phc, mc d chng c th c p dng i vi gi thuyt m
thc chnh l la go v la m. La c coi l loi cy lng rng ng h n-u ca Renfrew. Mt khc, chng ta cng khng
thc chnh trong qa trnh pht tn tin Nam o t Hemudu v cn phi bn ci v nhng cch thc m bo thnh cng cho
tr thnh cy trng chnh ca Trung Quc t sau cn i hng s m rng ra Thi Bnh Dng bi chng c quyt nh bi
thy. Trung Quc mi ch tr thnh nc nhp khu go rng nhng nng dn gii, nhng ng dn gii v nhng ngi i bin
trong thi gian gn y. Do , chng ta c th gi nh rng khu xut sc. R rng l c nhng c s bc b gi thuyt v ng
vc t lin c kh nng nui sng cc cng ng dn c tng c nng nghip ca qu trnh pht tn ngn ng Nam o, d l
trng nhanh vo thi k mi cch y t 6000 n 7500 n din ra cch y 3500 nm hay 7000 nm. Bi vy, chng ta
nm. Ni mt cch n gin hn, Trung Quc khng th l ni c th xem xt mt la chn khc m ti xut - l nhng
qu ng dn c vo thi k mi; ng Kwang Chih-Chang ngi i bin u tin phi ri b qu hng v cn i hng
thuc i hc Hawaii v ng Ward Goodenough thuc i hc thy.
Pennsylvania cng khng ng vi gi thuyt ca Bellwood:
Tt nhin l vo thi k dn s trung Quc tng trng Bn chn m
mnh. Nhng khng h xy ra tnh trng thiu t nng nghip.
iu g khin nhng ngi nng dn duyn hi phi ri b Nhiu nh kho c hc bc b gi thuyt cho rng s dng
vng t lin rng ln ph nhiu tm kim tng lai mt ni cao ca mc bin thi k hu sng bng l nguyn nhn dn n
cha tng bit n? V mc ch tranh lun, chng ta hy gi nh s pht tn ca vn ho mi v h cho rng qu trnh
rng v mt l do no , h quyt tm ri b t lin mu m din ra cch y qu lu v qu chm. Trong hai chng va qua,
v an ton. Nhng sau , liu h c i qua cc o Maluku c ti lp lun rng s pht tn trn bin u tin ca cc c dn
ngi sinh sng n o New Guinea ng c dn c (trong mi ng din ra sau trn hng thy cui cng. Cn
bi cnh ca thi k mi) v khng my thn thin nh gi phn ny, nhim v ca ti l xy dng li tai bin ny. iu
thit m Peter Bellwood v Robert Blust nu ra hay khng? Cc

77

ny c nhn nhn trn hai phng din, th nht l nhng cn
sng thn d di v th hai l hin tng mt t nhanh chng.
Trong Chng 1, ti bn v kh nng xy ra nhng t
sng thn do v tri t chu sc p qu ln khi ni bng
Laurentide Canaa b sp cch y 8000 nm. S gii phng
nng lng khi lp v Tri t c th gy ra nhng con sng
trn vo Thi Bnh Dng, nhn chm tt c cc b bin v vng
ni a bng phng theo mt ng thng. Cc b bin pha ng
ca Trung Quc, Nht Bn, i Loan, Phi-lip-pin v b bin
ng bc ca New Guinea v New Ireland c th b tn cng
bi nhng bc tng sng cao t 50 mt n 300 mt. Sc tn
ph ca chn ng ny l ht sc khng khip v ton b s sng
khu vc duyn hi gn nh b tuyt dit. Tuy nhin, nhng c
dn lnh nn trn nh ca cc dy ni, v d nh i Loan v chn ny, mc nc bin dng cao nhanh chng. Ni cch khc,
ng Phi-lip-pin, c th sng st truyn li truyn k ny.
Trn cc b bin dc, cng tn ph cng rt khng khip
nhng hn ch v phm vi; trn nhng b bin bng phng, cac
con sng cun trn su vo ni a. Nh a l hc thuc i hai hin tng ny trong nhiu truyn k v i hng thy (xem
hc Birmingham, ng Richard Huggett m t s tn ph do
nhng con sng nh hn gy ra:
Nu cn nghi ng v hu qu ca nhng con sng thn
cao cha y 50 mt i vi t lin th bn hy xem xt
nhng tc ng m sng l trong mt trn ng t gy ra
i vi mt vnh nh Vnh Alaska. Nc trong vnh to
ra mt con sng cao n trn 30 mt vi vn tc 210
km/gi. Con sng thn ny ph hu nhng cnh rng
di hng km dc b bin. Ti mt vi ni, xung lng ca
nc bn ln cao ti 525 mt v cao ny rt nhiu cy
b lc ht v cn r ca chng b bt ln trn mt t. ny khin mc nc bin hu nh ngay lp tc dng cao t 20
155 156
So vi nhng trn ng t cch y 8000 nm th s kin trn
ch rt khim tn. Nh ti ch ra trong Chng 1, cc trn ng
t do nhng chn ng a chn thi k hu sng bng gy ra l
nhng trn ng t (do nguyn nhn bn ngoi) d di nht tng
c bit n. Mt trong s l trn ng t sn sinh ra
sng thn Thy in (sng trn mt t) cch y 8000 nm.
Trn ng t do mt tng bng tan gy ra. Cng vo thi k ny
cng xy ra nhng cn ng t i km vi s sp ca ni
bng khng l Laurentide Canaa. H s v sng thn trn mt
t ghi li rng Nhng tng bng khng l c th dn n nhng
trn ng t d i. Nhng trn dng t v nhng con sng
thn d di ny l kt qu ca nng lng pht ra t v Tri t
sau khi qu trnh tan bng din ra qu nhanh; tip theo nhng a
cc c dn ven bin, nhng ngi b mt rt nhiu t, sau
li phi i mt vi nhng cn sng thn p vo. Do , chc
chn l c l do no khi nhng ngi sng st thng lin h
Chng 9 v 10). Gi y, chng ta c th tr li cu hi liu
bin c trn n nhanh c lu li trong cc huyn thoi.
Chng ta c th a ra mt vi tnh ton trong kh nng xu
nht da trn lp v bc ca kh cu. Ti mt s a im, thm
lc a Sunda ng Nam bng phng hn nhng ni khc;
khong cch ngang ti a gia hai ng mc su 20 mt trn
bn o su ca bin l khong chng 2000 km. iu cho
thy l nu mc nc bin tng ln 10 cm th bin xm thc
vo t lin khong 1 km. Mc nc bin dng cao nhanh nht
sau K Bng h din ra cch y 8000 nm vi s sp ca
qun th hai sng bng Agassiz v Ojibway Canaa. Tai bin
n 40 cm (xem Chng 1).
78

Trn cc b bin ca thm lc a Sunda cch y 8000 nm,
nc bin c l trn su vo ni a vi chiu di ti a 4 km hng thy cui cng xy ra cch y 8000-7500 nm. Nhng
ch trong vng 2 ngy. Chng ta c th tng tng c rng
bin khng p vo mt cch lng l. Nhng dao ng trong mc
nc bin c th l do s bt li ca v tri t do thot khi mt
trng lng rt nng. Chc chn vo lc , cc c dn ven bin
trn khp th gii nhn thy s kin ny.
Tuy nhin, s kin ny khng dng li . Nh ti d gii
thch trong chng u tien, cc h bng Canaa l nhng b
cha nm rt cao so vi mt bin v phun ra khi lng nc
khng l c gia trong ni bng Laurentide trong khong thi
gian vi nm. Nhiu nghin cu v s dng cao ca mc nc
bin a ra nhng con s rt khc nhau. Con s ti a v
dng cao lin tc ca mc nc bin l 8-15 cm mi nm trong
phm vi 25 mt; nhng con s thp hn c c tnh l 3-4 mt
mi nm. Nhng tr s ny c th suy ra tc xm thc ca bin
vo vng duyn hi l 1 km mi nm. D sao i na, con s tuyt
i chnh xc khng phi qu quan trng; bt c qu trnh mt t
no do hin tng ny gy ra phi ko di lin tc trong vi trm
nm v tn ph i sng ca cc cng ng c dn duyn hi. Ti
tin rng nguyn nhn mt t ny (dn n tnh trng thiu t)
buc con ngi phi i ra bin. Gi y, ti c th bt u v ra
bc tranh v cc ng b bin khc nhau ti Vin ng cch
y 8000-7500 nm. Tuy nhin, du tin, cn phi tr li cu hi
v cc c im ging nhau ca thm thc vt ti vng b bin
Nam Trung Hoa v Thi Lan vo thi im din ra i hng thy
cui cng.
Ba chu k nng m v kh lnh u n u n biu th Nam o nguyn thu c ti to. Ngh lm vn i hi phi
c im ca ba cn i hng thy din ra vo thi k hu sng
bng cch y 15.000 nm (xem Chng 1). t lnh gi cui
cng din ra rt ngn, ch trong khong 400 nm. Sau , tri t
m dn ln v bc vo giai don nng m khong 100.000 nm
157 158
thng c gi l giai on gian bng ti u. Sau , trn
thay i nhit rt d tc ng n rng v i sng thc vt.
Tuy nhin, ti cc vng nhit i, tc ng ny c phn yu hn
bi thay di nhit din ra t hn, ngoi tr ni c cao ln
so vi mt bin. Cn cc vng cn nhit i, gii thc vt theo
ma pht trin hn trong cc t lnh gi. Vo thi k nh cao
ca K Bng h, cc vng kh, phng v l thin Sunda c
bao ph bng nhng cnh rng thng v ng c, ngoi tr vng
trung tm, tc l na pha bc ca Borneo, v vng bi cn pha
bc. Hai vng ny vn lun lun m t trong sut K Bng h.
Khi tri t thi k hu sng bng nng dn ln, cc rng thng
v hoang mc xavan c thay th bng rng m nhit i ng
bng v rng c ngp mn. Khu vc nhit i tri di trn b
bin Trung Hoa hn hin nay. Hng Kng hin vn cn mt s
rng c nh; tuy nhin, vo thp k 90 kh hu y mt
m hn so vi giai on gian bng ti u. y cng l khi u
ca k nguyn rng ngp mn m ti cp trc. Chng ta
c th mng tng v nhng b bin Nam Trung Hoa v ng
Nam hi o vo thi im din ra i hng thy th ba l
nhng khu vc dy c rng ngp mn v rng rm nhit i.
Cc c dn ni ting Nam o sng theo kiu duyn hi
truyn thng ti cc hi o tri di t Ty Sumatra n a o.
H lm ra thc n bng cch lm vn, chn nui v tm hi sn.
Khc vi mt vi b tc Inuit, h khng hon ton da vo hi
sn trong nhng thi k di. Chng ta c th bit c thc n
phong ph ca ngi Nam o thng qua vic tm hiu ngn ng
c dt. Nu vng ni a c bao ph bng rng rm th h c
th khai quang rng theo nh k bng cch t rng v n cy.
Tuy nhin, cng vic khai quang rng ngp mn theo phng
php ny khng my d dng. Ngoi ra, vic n cy trong rng
79
 159 160

nhit i cng i hi rt nhiu cng sc. Nu b bin c li dn 3. H i thuyn n nhng vng t mi c a hnh duyn
vo ni a th cng vic ny c lin tc ti din nhng khng hi cao hn so vi mt bin v t rng rm hn. H chnh l
mang li kt qu. Khi rng nhit i b nc bin trn vo, nhng nhng nh thm him u tin Thi Bnh Dng. Gii php i
cy g cng vn ng tr trong nc trong nhiu nm tri. Mt thuyn ra bin dng nh c nhiu c dn hi o
khi nhng c dn mi ven bin tht bi trong cuc chin Innxia la chn. Ngy nay, h vn xy nh theo hnh dng
khai hoang t ai th nhng cy khng l cha c n trong trng ging nh nhng chic thuyn; h ni rng t tin c h
rng vn ng trong nc bin v do cn tr li i t vng ni b l cun ra khi vng dt qu hng v phi i ra bin. Trong s
a cn li ra i dng. , c nhng ngi khng c tm c ch ng ti cc o cn
Chng ta c th tng tng ra cnh tng ny: bin vn trn li ng Nam v phi pht tn ra khp bn hng ca la bn.
vo cc ng bng rng rm vi tc 1 km mi nm; nhng c 4. Mt s ngi quyt nh vn sng trn b bin v xy
dn ni ting Nam o v Nam khng cn kh nng lin tc ti dng nh v b cu c trn cc c kheo trnh nc dng
nh c su trong vng ni a; v con ng duy nht cn li l cao. Lp lun thuyt phc nht v s sng to ra nh sn v c
phi ra i, theo nhng hng sau: bn ging nh gi thuyt c bo bin thng xuyn (xem minh
1. H phi di chuyn vo su trong ni a khong hng ho 2)
trm ki l mt, n vng ni cao tip tc ngh lm vn. Cc 5. Mt s ngi quyt nh sng mt phn hoc hon ton
b tc Bontoc v Ifugao la chn gii php ny. T tin ca h trn nhng con thuyn ca h. Trong s ny c cc c dn gipxi
d xy dng cc rung la bc thang cao nguyn Luzon Phi- bin Badgao trn Qun o Sulu, ngi Orang Laut Eo bin
lip-pin. Trong bi cnh ny, cn lu mt iu l bng chng v Malacca, v ngi Moklen v Moken ngoi khi b bin Min
s pht tn thi k mi n Sumatra cch y 8000 nm in. Trong gi thuyt ca mnh v ngun gc ngn ng Nam
c pht hin cao nguyn Batak xung quanh H Toba, ni o theo hng t nam ti bc, Wilhelm Solheim cho rng ting
din ra cng vic khai quang rng vo thi k . Nam o nguyn thu l mt ngn ng trao i gia nhng t
2. H i su vo trong rng rm ng bng tip tc tm tin ca cc thng nhn Nusantao bun bn trn bin.
kim thc n cho gia sc. Nhng ngi tin vo gi thuyt ng Tt c nhng gii php ny c cc c dn ni ting Nam
c nng nghip ca s pht tn ca ngi Nam o, v d nh o v Nam vng ng Nam hi o s dng v nh hnh
Peter Bellwood, nhn nhn nhng c dn sn bn hi lm v phong cch sng ca h cho n tn ngy nay.
chn th gia sc ni ting Nam o ngy nay trn cc o nh Trn c s nhng phn tch ny, gi y chng ta hiu r l
Borneo v Phi-lip-pin nh l mt khim khuyt trong gi thuyt do ti sao thiu vng cc vng nh c mi duyn hi
ca h. Do , h xut rng nhng ngi chn th gia sc Java v Sumatra mc d c bng chng v mt nn vn ho
c th l nhng nh nng c y thc. Tuy nhin, cc h s mi rt phong ph trn cc o ny. Nhng nh thm him u
kho c bc -xtry-lia li cho thy phong cch sng bng chn tin khng b qua cc b bin pha bc v pha ng ca Java
th sc vt khng loi tr vic s dng thuyn c kh nng i v Sumatra. H i n v pht hin ra rng nhng ni ny
bin.

80
 161 162

cng chu chung tnh cnh mt t lin tc. Ti ni m h nh kho c hc tin rng s chuyn giao ny xy ra ti vng Cn
c, du vt v ch ng chn ca h b nc bin cun i. Tuy ng c xa vo thin nien k th t tr.CN v hin tng
nhin, chng ta vn c bng chng v cng vic khai quang cng din ra c lp pha ng Chu . Tuy nhin, nin i
t vng cao; v nhng chic ru mi rt p mt s khu vc sm nht v ngh lm ng thic c ghi nhn Ban Chiang,
cho ta bit h sng d sau cn i hng thy. Nhng c dn Thi Lan cng bt u t thin nin k th t tr.CN (xem
Nam o c xa cn sng st Ty Innxia v Min in trn). Chc chn y l s trng hp ngu nhin rt t khi xy ra
ngi Enggano, ngi Mentawai, ngi Nias, ngi Batak v lin quan n mt pht hin quan trng nh th. Mt trong
ngi Aceh - c tm thy trn cc hi o c b bin rt dc nhng u im ca v tr pha ng l y c rt nhiu thic;
nn khng b nh hng bi hin tng bin ln hoc cc vng do y rt c th l ngun gc u tin ca pht hin v ngh
t nm cch xa b bin. nu ng to ra ng thic. Sau , nhng ngi i bin
trn cc mng li bun bn c th d dng so snh cc du
C phi trn hng thy thc y hiu.
Cch mng mi? Vn ho s k mi ng Nam v qu trnh pht tn
ca n (trc s pht tn ca Lapita t rt lu) vo thi im din
Mt s chng c kho c hc v s pht tn do i hng thy
ra cn i hng thy cui cng ca thi k hu sng bng
m ti va xem xt cho thy s tn ph i vi cc vng nh
c chng minh bng chng c kho c hc. Ngoi ra, cu
c b t ngt b hoang cch y 8000 nm. Tuy nhin, cn c
chuyn v s m rng ca cc ngn ng khu vc Chu -Thi
mt kha cnh khc ca vn , cuc Cch mng mi,
Bnh Dng cng gp phn chng minh thc t . Sau y,
chng t rng cc trn hng thy khng ch thc y qu trnh a
chng ta s i vo tm hiu kha cnh ngn ng ca vn .
dng ho phng thc tm kim thc n v trng trt m cn gp
phn m rng nhng k thut mi ny n ton b vng u .
Nu c dn thc s buc phi ri b qu hng do nn hng
thy th mi t di c trong tuyt vng rt c th gp phn
pht tn nhng k thut ca h n nhng a im khc u
v cc b bin Chu i Dng. Qu trnh i bin bng thuyn c
th khi u cho cc tuyn ng hnh lang trn bin v cc
mng li bun bn Ty nam Thi Bnh Dng. Sau , trn
ton b khu vc In-Thi Bnh Dng, cc tng, cc phong
cch ngh gm, quan im tn gio, cc truyn k v cng ngh
d dng c du nhp t ni ny sang ni khc.
Mt v d v s chuyn giao cng ngh mi l a im u
tin pht hin ra ng thic (cn ang gy tranh ci). Cc nh

81

IV. Hn hp ngn ng
V ton b tri t ny c chung mt ngn ng v li ni.
Nhng li ging ca Kinh Cu c nghe c v k quc vi thc
t ngy nay tn ti hng nghn ngn ng ca rt nhiu chng tc
v nn vn ho khc nhau. Theo truyn k ca cun Cha sng
to ra th gii, chnh s xy dng thp Babel ca nhng dn tc
phng ng dn n m hn n ca nhng th ting ca Nimrud, ngi m cun Cha sng to ra th gii cho l c
c bit n trn khp th gii ngy nay. Chng a dng n ni
chng ta khng th xc nh c nin i ca th ngn ng u
tin.
Tuy nhin, chng ta bit rng phn ln phn b a l ca
nhng ngn ng hin i u bt ngun t cui K Bng h.
Cc ngn ng ca nhng c dn sng ti mt s vng nht
nh no c mi lin h r rt vi nhau v iu ny nh
hng rt ln n cc nh tin s hc ca ng Nam v Thi
Bnh Dng trong nghin cu ca h v ngun gc ca nhng
t pht tn ca cc nn vn ho mi. Mt s nh tin
s hc thm ch cn xem c ngn ng l chic knh hin vi
hu hiu nht soi v qu kh.
Ngay t u, cc nh ngn ng hc so snh tha nhn mn
n vn ho i vi nhng tc gi ca cun Cha sng to ra th
gii. Tng t nh nhng tc gi ca Danh sch Hong
Sumer, nhng nh ph h hc Do Thi ny lm vic khng
bit mt mi chng minh cho ngun gc ca cha Abraham
163 164
trn cy ph h vng Cn ng c xa. Nhng tn gi trong
gia nh N-, trong c mt s tn gi ng gp vo hn hp
ngn ng Babel c v mt vn chng ln kin trc, hin vn
c s dng lm tn gi ca cc cy ph h ngn ng hin
i.
N- c ba ngi con trai. Shem thng c xem l cha
ca nhng ngn ng X-mt, nhng trn thc t ng chia s vai
tr ny vi Ham. Shem c nm con trai. Trong c Asshurr
(Assyria), Arpachshad (ngi sau ny sinh ra Abraham), v Elam
(c th khng phi l ngi X-mt). Con trai th hai ca N- l
Ham, ngi c tn gi c t tn cho mt s ngn ng Chu
Phi (Ha-mt). ng l cha ca Canaan, Put, Cush v Ai Cp. Sau
ny, ng h ny sn sinh ra cc nhnh Bc Phi ca h ngn ng
Phi- (hay cn gi l Hamt-Xmt). Tuy nhin, Cush cng l cha
cng sng lp cc thnh ph Babel, Erech (Uruk) v Accad (do
c ting Akkadian) trn mnh t ca Shinar (Sumer). Ngi
con trai th ba, Japheth, c v b n hn. ng thng c coi l
t tin ca ngi Chu u. Tuy nhin, cc thut ng ngn ng
Japhetic hay cc dn tc Japhetic thng m ch nhng c dn
s dng mt s th ting Cp-ca v sng khu vc Cp-ca-d v
mt s vng thuc Chu . Mt trong nhng ngi con ca
Japheth tn l Javan. ng l t tin ca ngi Elishah, Tarshish
(mt khu kiu dn ngi Ph-ni-xi min nam Ty Ban Nha), v
nhng dn tc duyn hi pht tn. Javan l mt t Do Thi
dng ch ngi Hy Lp. Nhng hu du khc ca Japheth bao
gm Magog, ngi c b con vng Cp-ca-d v tn Trung .
Chng ta cn bit liu cun nhng li ca cun Cha sng to
ra Th gii c ng khng. Ni cch khc, chng ta phi tm
hiu xem liu cn i hng thy th ba sau K Bng h c dn
n qu trnh pht tn v a dng ho ca nhng ngn ng tren
ton b th gii. Do d, trong chng ny, ti s tp trung tm
82

hiu nhng bng chng v cc mi lin h gia nhng ngn ng
ng Nam v n , v gia chng vi ngn ng mt ca
ngi Xume. ng thi ti cng hy vng tr li c cu hi liu
s kt hp gia ngn ng hc v kho c hc khng tnh n
tc ng ca mc nc bin dng cao sau K Bng h i vi
nhng bng chng m h da theo a ra gi thuyt. Cui
cng, ti s tm hiu xem liu nhng mi lin h vn ho vn rt
r rng trong cc huyn thoi khi thu (s c trnh by trong
cc Chng 11 v 12) c trng khp vi nhng gi thuyt v mi
quan h gia cc ngn ng ng .
Phng php so snh trong ngn ng hc
u tin, ti s tm hiu s b nhng phng php ca mt
nh ngn ng hc so snh. Mt s ngi ngoi thng quan nim
sai lm rng cc ngn ng c so snh da trn s lng t
vng chung v mc tng ng gia chng. Nh ngn ng
hc lch s quan tm nhiu hn n nhng cch thc thng
thng theo nhng t ng ging nhau c chuyn ho gia
nhng ngn ng lin quan. Tt c chng ta u c th thy c
tin trnh thay i trong bn thn cc ting ni ca chng ta.
V d, ting Anh hin i c rt nhiu vay mn t cc nhnh
khc nhau nhng c lin quan thuc ng h n-u. Mc d phn
ln t vng ca ting Anh tng t nh cc ngn ng Gic-manh
nhng thng qua ting Anh, chng ta vn nhn bit c nh
hng ca cuc xm lc ca ngi Noc-mng vo nm 1066
sau CN. Khi yu cu nhng nng n ngi Xc-xng ca mnh
mang n tht b, tht ln, tht g v tht cu, cc lnh cha phong
kin ngi Php vo thi k u ca nc Anh trung c rt c
th dng ting Php ch nhng mn n (viandes de
boeuf, porc, poulet v veau) ch khng phi l ting Xc-xng
(cow, swine, chicken v calf). Do , nhng t ng hin nay
165 166
trong ting Anh dng cc mn thc n tht cu, tht ln, tht g
(beef, pork, poultry v veal) c ngun gc t ting Php mc d
nhng t ng dng ch nhng con vt cn sng vn thuc
ting Xc-xng.
Hin tng ny c gi l vay mn hay xm nhp ngn
ng. N c th xy ra rt d dng gia cc ngn ng c lin quan,
nh ch ra trong v d trn, v c gia nhng ngn ng khng
h c quan h vi nhau, v d nh gia ting Baxc v ting Ty
Ban Nha. Vay mn vn s lun lun xy ra khi nhng c dn
ni hai th ting khc nhau sng gn vi nhau. N cng c th
xy ra qua ng bun bn hoc cc hnh thc tip xc khc.
Hnh thc vay mn c bit nht xy ra khi mt nhm ngi
du nhp v s dng mt ting ni hon ton mi m t tin ca
h khng s dng. Hnh thc ny thng xy ra nhng ngi di
c hoc cc dn tc b xm chim. Nhng ngn ng thc dn nh
ting Php v ting Anh c m rng ra nhiu ni trn th
gii vi rt t bin i thng qua hnh thc ny. Tuy nhin, i
khi c dn bn a ch vay mn t vng ch khng vay mn
c php ngn ng ca dn tc xm lc, v kt qu l c ting
bi. Ti Papua New Guinea, ti c th hc t vng rt nhanh
nhng vic hc cu trc t v c php li i hi nhiu thi gian
hn. Hnh thc kh khn nht l hc cch chi ch.
Cc ngn ng s dn dn thay i d khng c bt c nh
hng ngoi lai no. Trong trng hp ny, nhng thay i v
d nh trong pht m thng mang tnh ng b trong ton b
t vng. Do , mt s m s thay i ng lot mt cch thng
xuyn. Mt trong nhng nh ngn ng hc u tin nghin cu
h thng hin tng ny l mt ngi c, ng Jacob Grimm
ngi ng thi cng rt ni ting v su tp nhng truyn c
dn dan Chu u. Quy tc Grimm m t mt s thay i thng
thng trong vic s dng cc ph m, c bit gia cc ngn
ng Gic-manh. Ch d trong ting Gic-manh nh der, die,
83

das c th c pht m nh m th trong ting Anh (v d
the.) Tng t, t dunne trong ting c s tr thnh t thin
trong ting Anh. y chnh l tnh quy tc ca nhng thay i m
ca nhng th ting cng gc. V iu ny gip cho cc nh
ngn ng hc so snh c th thit lp mi lin h ngun gc thc
s gia cc th ting c chung t ng. y l c s thuyt phc
hn nhng tng ng v m v ngha da trn vay mn ngn
ng hay s ging nhau ngu nhin.
iu khng cn phi bn ci l vic chng minh cc ngn ng
c lin h v ngun gc phi s dng nhng phng php
c th nghim. V d, mt th ting La tinh tng hp d nhn
bit c th c ti to t cc ngn ng Rman hin i. Phong
php so snh c th c s dng v c hiu qu trong trng
hp c nhng pht tn v thay i ngn ng khng phc tp,
thm ch k c khi khng c vn bn chng nhn cho lch s
ca ngn ng. V d, phn ln cc nh tin s hc u ng
rng phng thc pht trin ca nn vn ho a o trn cc o
nh Thi Bnh Dng l mt hnh mu v s pht tn qua di c.
Trc y, cc o ny khng c ngi v cch nhau rt xa,
khng h c nhng th ting ngoi lai du nhp vo, v nhng h
s v mt kho c, ngn ng hc, di truyn hc v nhn loi hc
cho thy mt s tng hp rt r rt (d khng phi l hon
ho). Ni cch khc, tt c cc nn vn ho khc nhau, cc dn
tc v ngn ng khc nhau trn nhng hn o nh ny c mi
lin h rt r rng.
Bng 1: Quy tc Grimm. Nhng v d v cc thay i thng
thng ca cc ph m mi v ph m rng trong cc ngn ng
n-u.
Hy Lp La tinh G-tch Phn
p p f p
b b p b
167 168
ph f/b b bh b
t t e t t
d d t d d
th f/d d dh d
Bc th hai trong vic tm hiu mi quan h ngun gc gia
cc ngn ng l qu trnh thnh lp cc phn nhm ca nhng th
ting c mi lin h cht ch hn vi nhau. Cng vic ny c
thc hin khng phi bng cch o c thng k thun tu cc
mc tng ng v nhng c im chung m l thng qua
vic xem xt nhng bin cch ngn ng chung c tnh h thng
ca cc ngn ng trong cng mt phn nhm. Nhng thay i
ph m trong Quy tc Grimm l mt l d v cch tn hay thay
i ngn ng. Nu mt phn nhm ngn ng c chung mt thay
i hay mt h thng cc thay i trong khi cc th ting lin
quan khc li khng c th iu hm ngha rng phn nhm
ny c chung mt t tin mun hn. Nhng phn nhm c xc
nh bng cch thc ny c th l b phn ca nhng nhnh rng
hn; v cui cng mt cy ph h ca cc ngn ng c th c
ti to li. Trong qu trnh ny, cn phi ti to nhng ngn ng
t tin gi thit trn cc t pha di ca cy ph h bi v tt c
nhng g cn li ngy nay u l nhng hu du cc nhnh con.
Cng vic ny cng c thc hin bng cc phng php nu
trn.
Cc nh ngn ng hc so snh thng cho rng nhng bin
cch chung l bng chng c tnh thuyt phc hn v mi lin h
gn gi gia cc ngn ng, ch khng phi l s lng n thun
ca nhng c im chung v nhng t cng gc. Tuy nhin,
Xla-v h khng th b qua nhng c im chung ny. Nu hai th
P ting c phn vo mt nhm trn c s nhng bin cch tng
b ng nhng ch c cha y 10% vn t vng chung th mt cu
84
 169 170

hi hoi nghi s c t ra. Nh ti s trnh by trong chng Trong trng hp trc y tn ti khu vc nh c tht s
tip theo, iu ny s c bit c ngha ti khu vc ty o ng a o trc khi nhng th ting Ngoi a o nh c,
en, ni cc th ting trn cng mt khu vc ngun gc ca th chng ta hon ton c th khng nh kh nng nhng th
nhm ngn ng Nam o-Chu i Dng pht tn li rt khc ting Ngoi a o dnh c trc hoc cng mt thi im
bit vi cc th ting trong nhm ngn ng c coi l r vi s nh c ngn ng thc s ng a o.
nhnh. Theo nh li khng nh ny, cy ph h mi cho thy rng
bn ca a o cn phi c v li. V mt s lng, phn
Hy tm hiu t tin ca bn ln nhng th ting Ngoi a o khng nm gn a o m
phn b ri rc v pha ty gia cc hn o Solomon, New
Qu trnh phn nhm v xy dng cy ph h ngn ng cng
Caledonia v Vanuatu thuc a phn o en (xem Hnh 17).
s dng nhng nguyn tc so snh ging nh trong giai on u
Nhng khu nh c a o b tch bit ny thng c coi l
tin ca vic thit lp mi lin h ngn ng (xem Chng 6 v 7).
hu du ca ngi Samoa, nhng ngi quay tr li pha ty
Tuy nhin, kt qu ca vic phn nhm thng km chc chn
t Qu hng a o trung tm Thi Bnh Dng, sau khi
hn, khng n nh v d gy tranh ci. C hai cu hi c nu
nh c ti vng trung tm ca a o. Cy ph h mi ny a
ra l: Th no l mt bin cch ngn ng? v Th no l mt
ra mt gii thch n gin v cn bng hn v v tr ra ngoi ti
c im c lu gi li?. Cu tr li ca nh ngn ng hc i
o en, gn vi ng Nam . Nhng ngi ny c th l du
vi hai cu hi ny c th to ra nhng khc bit ln i vi cch
vt cn li ca cc khu nh c ca ngi a o trong qu trnh
gii thch ca nh itn s hc v cy ph h ngn ng.
h pht tn qua o en theo hng ty sang ng. Ni cch
Mt ln na, ti mun cp n gi thit gn nh hon ho khc, nhm ngn ng a o c th pht trin n r ln u
v qu trnh pht tn qua di c ca cc ngn ng a o. T thp
tin ti ty nam Thi Bnh Dng ch khng phi trung tm
nin 60 ca thp k 20, mt cy ph h chun ca cc th ting
Thi Bnh Dng. V nh ti s trnh by mt cch ngn gn
a o cho thy nm th h ca cc nhnh. Trong , cc
phn sau, trong cc t pht tn din ra nhng ln r hng
nhm ngn ng Qu hng trung tm Thi Bnh Dng ca
v pha ty, kt qu ca nhng qu trnh t chc li ngn ng.
ngi Samoa v Tongan l nhng th ting khng di c xut
Tng t nh nhng ti to kho c m ti m t trong cc
hin t rt sm trn cy ph h. Bill Wilson v Jeff Marck thuc
Chng 2 v 3, nhng qu trnh ny cho thy cn phi xem xt
i hc Quc gia -xtry-lia vn s dng phng php lun
li khung thi gian ca s pht tn m nhng ngi A-g-nt
truyn thng nhng ti to li mt cy ph h hon ton khc.
thc hin trn Thi Bnh Dng.
Cc thnh vin ca cy ph h khng thay i, nhng cc phn
Hnh 17: L trnh nhanh ca a o. Cc nh ngn ng hc
nhm th li c v to ra nhng nh hng su rng i vi cc
thng gi nh rng nhng ngi ni ting Ngoi a o
t pht tn v di c thi tin s. Mi lin h tng i thi tin
chu du t Samoa v pha ty. Cy ngn ng c t chc li xp
s gia ting Samoa v nhng th ting c gi l Ngoi a
chng thuc loi a o ht nhn (nhng tn gi in nghing)
o c ngha rt quan trng:
v c mt th t cao hn ting Samoa trong cy ph h. iu ny

85
 171 172

gi ra kh nng cc o nh c th l nhng bn p m nhng Lp, Ac-m-nia v An-ba-ni l nhng phn nhm ch bao gm
ngi a o s dng xm nhp xa hn v pha ng trn mt ngn ng.
Thi Bnh Dng, do h i vng qua cc hn o ln hn Cch y 200 nm, ngi ta pht hin ra rng rt nhiu th
thuc Solomon, Vanuatu v New Caledonia c ngi o en ting c s dng Nam nu kt hp vi cc ngn ng Chu
sinh sng. u th s to thnh mt nhm ln hn, gi l ng h u u.
Ti s tr li vi vn t chc li cy ph h ngn ng Nam Nhng ngn ng Chu trong ng h ny to thnh mt phn
o phn sau; trc ht, ti cn phi t ng h Nam o nhm nh hn c tn gi l nhm n-Iran, bao gm ting Ba T,
trong bi cnh ca cc nhm ngn ng khc -u v tren th Phn v nhiu hu du mun hn nh ting Hindi, Urdu v
gii. Khu u tin trong cng tc phn loi ngn ng thng qua Bengali. Ba th ting ny kt hp vi ting Romany ca ngi Di
vic s dng cc phng php so snh ngn ng thng thng s gan lang thang trn khp Chu u to thnh nhm Indic. Mt
lin kt cc nhm ngn ng rng hn c lin quan n nhau. s nhm khc c xa hn nhng khng thuc ng h n-u cng
Nhng nhm nm th t cao nht thng c gi l h, tng dc s dng trn tiu lc a n , bao gm c cc th ting
t nh cch phn loi trong sinh vt hc. Cc ngn ng Nam o Dradivian v Mundaic. Ngn ng Dradivian to thnh mt h
hp thnh mt h. Trn lc a -u rng ln, c khong 8 h ring. Cn cc th ting Mundaic thuc h Nam phn b t
nh vy v mi h mt s lng ngn ng thnh vin tng i Vit Nam pha ng cho n n pha ty.
t (xem Hnh 18). Ngc li vi lc a -u, trn o New Hnh 18: Cc ng h chnh u-. Bn s lc v s
Guinea c ti 6 h ngn ng dng nh khng lin quan ti nhau phn b ca su ng h chnh c tm thy lc a u- ngy
vi khong gn mt nghn th ting ring bit. Tnh a dng hn nay. Ba ng h ng Dng v ng Nam c m t trong
ch v mt ngn ng trn hu ht lc a -u l do s m rng Hnh 19 v 26. Cc ng h nh hn v tch bit nh nhm Cap-
tng i mun sau K Bng h ca cc nn nng nghip c ca-d, Baxc, Triu Tin, Nht Bn v Palaeo-Siberian khng
canh rt thnh cng thi k mi v Kim kh. c trnh by trong bn ny.
Cc ngn ng n-u c th l nhng th ting bt ngun t
Ngn ng n-u v cc ngn ng u- khc phng ng v c du nhp tng i mun n Chu u.
thay th quan im khun so v nhng ngi A-ri-an xm lc,
Ng h chnh ca Chu u c tn gi l h n-u, bao gm
nh tin s hc thuc i hc Cambridge, Colin Renfrew, v
gn nh tt c cc th ting c s dng Chu u. Cc phn
ra bc tranh v qu trnh pht tn t t ca nhng ngn ng n-
nhm ln ca ng h ny bao gm: Italc (ngn ng Rman);
u trn nn tng nng nghip m khng nht thit phi c dng
Gic-manh (gm hu ht cc ngn ng pha bc cho dn H Lan
di c ln v ngi. T khong nm 7000 tr.CN, nhng nng dn
v Anh); Xen-t (ting Brtn v mt vi ngn ng mai mt);
Anatolia (khu vc thuc Chu ca Th Nh K) c th
v ting Xla-v (gm c cc ngn ng c s dng nhiu
khi u ln sng ci tin k thut thi k mi v sau
nc ng u, v d nh Nga, Ba Lan v Nam T c). Ting Hy
lan rng ra xung quanh; qu trnh ny c pht tn n phn cn
li ca Chu u v Nam , v mang theo n l ng h n-u.

86
 173 174

Theo Renfrew v nhiu hc gi khc, cc ngn ng n-u bt thuc h Uralic. Tuy nhin, lun im ny cn ang gy nhiu
ngun t xung quanh Bin en v Cp-ca-d, c th t khu vc tranh ci. V gy tranh ci nhiu hn c l nhn nh cho rng
ca nc Ucraina ngy nay. Tuy nhin, nh c ngn ng hc ng h Altaic cn c mi lin h vi ting Nht Bn v ting
ngi M, Johnana Nichols, li cho rng xut pht im nm xa Triu Tin.
hn v pha ng ti Trung v qu trnh pht tn din ra mun Cc ngn ng Xmt v d nh ting H-br, ting Xy-ri, v
hn, vo khong nm 3700-3300 tr.CN. B lp lun rng s m ting Rp khu vc Trung ng u thuc vo ng h -Phi.
rng ca ngn ng n-u ch l s m rng mun nht trong s Ng h ln ny bao gm phn ln cc th ting Bc Phi v
mt lot cc t pht tn t phng ng bt u vo nm 5000 ng bc Chu Phi, v d nh ting Chad, ting Cushitic, ting
tr.CN, bao gm c ng h Altaic v Uralic khng thuc h n-u. Ai Cp c v ting Berber.
Nhng ngn ng khc hin c s dng ti Chu u thng
c coi l khng lin quan n h n-u v ch yu l nhnh Ngn ng v thi tin s
Phn-Hung thoc ng h Uralic, bao gm ting Phn Lan,
Estonia, Saami (Lapp) v Hung-ga-ri. Nhng ngn ng ny c Vic tm hiu mi quan h gia cc ngn ng l mt cng c
cu trc t hon ton khc vi cc th ting n-u v i lc rt hu hiu trong nghin cu v thi tin s v s di c ca con
c gi l ngn ng chp dnh, V phng din ny, ngn ng ngi. Tuy nhin, ngn ng hc lnh s cng cha ng nhiu
Uralic ging vi ngn ng Nam o v ting Xume. Mt s nh cm by nu chng ta k vng qu nhiu v nhng gi thit m
ngn ng hc thm ch cn ra gi thuyt v mi lin h phi phng php ny mang li. Tng t nh phng php ti to v
sinh gia cc th ting Uralic v ting Xume. Ngoi ra, cn c mt kho c, hu ht phng php lun do cc nh c ngn ng
mt ngn ng rt c th thuc v nhng c dn ca Chu u hc a ra v cn bn u khng th kim chng dc. Cc nh
trc khi c s du nhp ca k thut trng trt: l ting Baxc ngn ng hc c th m t v xc nh s lng ca nhng tng
c tm thy nam Ty Ban Nha; ting Baxc khng h c mt ng gia nhng ting ni lin quan theo nhiu cch khc nhau.
ngn ng no cng gc. Tuy nhin, khi xc nh nhng ngn ng hin i c lin quan
trn cy ph h ngn ng, chng ta c th sp xp cc nhnh theo
Cc ngn ng thuc h Phn-Hung v nhnh Chu ca h
rt nhiu cch. Vn ny li cng phc tp bi chng ta thiu
Uralic c tn Samoyedic cng m rng n nc Nga. Nhng
kin thc trc tip v cc ngn ng t tin. Ngoi tr trng hp
ngi Samoyed sng trong vng Bc cc v rt c th c ngun
cc ngn ng c xa hn c vn t, nu khng cc nh ngn
gc t ty nam vng Siberia. Cc ngn ng Uralic c cho l
ng hc ch c th a ra nhng phng on v cc ngn ng m
pht tn t vng ni Uran cch y khong 7000 nm trc.
da trn nhng tri thc tch lu.
Vng Trung , pha bc v ng bc ca lc a u-, l ni
sinh sng ca nhng c dn s dng ng h Trung chnh c tn Siu h
gi l h Altaic. H ny gm c ba nhnh chnh: ting Tucki,
Mng C v Mn Chu/Tungt. Nhng ngn ng thuc ng h Phng php so snh tn ti trong gn 7000 nm qua.
ny u c c im chp dnh v c lin quan n cc ngn ng Trc y, phn ln cc nh ngn ng hc truyn thng thng

87
 175 176

lp lun rng ngy cng kh chng minh v cc mi lin h ngn mc d i tng nghin cu rt phc tp nhng Nichols ch s
ng. Ngi ta cho rng cc h ngn ng li thuc cc nhm ngn dng cch tip cn n gin nht v r rng nht v mt thng k.
ng lc a rng ln hn, thng c gi l siu h. Tuy nhin, Chnh s n gin v s vng bng nhng gi nh phc
nhiu nh ngn ng hc vn cha thng nht v cc phng php tp khin cho phng php Nichols tr nn rt mi l v hu
phn nhm c s dng v n khng tun theo phng php so hiu. Nichols s dng nhng mu cu trc ng php thng
snh truyn thng. Mt vi siu h trong s ny gy ra rt thng m chng ta thng gp nhiu ngn ng trn th gii
nhiu tranh ci. Mt trong s l siu h Nostratic bao gm phn loi mi ngn ng thnh cc kiu loi c/khng. Mt v d
nm h ngn ng u- m ti trnh by n-u, Uralic, n gin l:
Altaic, Dradivian v Phi-. Nm ng h vng Vin ng bao Ngn ng c trt t t theo kiu ch ng-tn ng-ng t
gm h Nam , Nam Thi, Nam o v Hn Tng (xem phn trong cu hay khng?
di) khng thuc siu h Nostratic. Cu tr li xc nh kiu loi ngn ng: Ting Anh
Khng; Ting Php Khng; Ting c C
C dn v phn b, Trn c s cc phng php m t n gin ngm phn loi
ch khng phi l ngn ng v cy ci cc ngn ng trn th gii thnh cc kiu loi C hoc Khng,
Trong cun sch gn y mang tn Tnh a dng ngn ng Nichols chng minh rng mt s kiu loi (cu trc) ng php
trong Khng gian v Thi gian, nh ngn ng hc Johanna c nhiu cu tr li C ti mt vi khu vc trn th gii v
Nichols s dng phng php so snh ngn ng tm hiu nhiu cu tr li Khng ti nhng ni khc. Sau , b s dng
lch s cch y hn 7000 nm. Cun sch ny cho rng ng nhng kt qu ny trong mt phn tch ton din v nhng thay
Nam l trung tm ca cc lung pht tn ngn ng t sau khi i trong tng lc a v gia cc lc a trong mt bi cnh thi
K Bng h kt thc. Nichols b sung phng php so snh gian rt di.
bng vic s dng cc du hiu ngn ng truyn thng. Mc d cc phng php ca Nichols m ng v K
Th nht, Nichols trnh nhng phn tch trc tip v cc cy nguyn c nhng iu chng ta quan tm y li l thi
ng h ngn ng hin c. Cy ng h duy nht c cp trong k hu sng bng. Nichols cho rng qu trnh ng bng chm
cun sch d bao trm ton b thi k c nhn loi trn Tri t dt l mt bc ngot ln v tip theo n l nhng t pht tn
v ch c bn nhnh. Nichols gi l cy loi hnh hc ch ca ngn ng, tnh phc tp trong x hi tng ln v tnh a dng
khng phi l cy di truyn. Th hai, b trnh nhng so snh v ngn ng li gim xung, c bit trn lc a u-. Nhng
ngn ng xung quanh cc t c th. Th ba, nhng cng c cu qu trnh ny c nh hng ln n s di c ca ngi dn ra
trc ng php m b s dng phn loi ngn ng c th c khi vng t qu hng v lm tan v cc cng ng c dn
p dng i vi tt c cc th ting v u c cc nh ngn duyn hi. Phn tch ca Nichols c bit lm ni bt nhng tc
ng hc truyn thng v phng php so snh cng nhn; do dng ca nhng qu trnh ny i vi ng .
nhng cng c m t cng khng gy ra nhiu tranh ci. Th t,

88

ng Nam : trung tm th gii thi tin s
Cun sch S a dng ngn ng ca Nichols da ra mt
thng ip quan trng v vai tr then cht cua ng Nam trong
s c tr ca con ngi trn tri t sau khi K Bng h kt thc.
Sau khi xut hin t rt sm Chu Phi, sau dn dn m
rng sang ng Nam v tri qua qu trnh a dng ho ngn
ng su rng khu vc ny, nhng c dn ny li bt u m
rng t ng Nam n vng Thi Bnh Dng v Tn Th
Gii, l nhng li vit trong cun sch ca Nichols.
Khng phi s m rng ca c dn t Cu Th Gii m
chnh l qu trnh nh c trong khu vc Thi Bnh Dng
tng cng phn b ca con ngi trn hu nh ton b
th gii, to ra nhiu nhnh ngn ng phi sinh v thc y
s di c sang vng Tn Th Gii. Tt nhin, li vo Tn
Th Gii l vng Beringia (chic cu t lin ny bc qua
Eo bin Bering ngy nay); tuy nhin phng php loi hnh
hc ngn ng li cho thy rng nhng ngi di c i qua
Beringia ch yu l nhng c dn duyn hi tham gia
vo qu trnh nh c Thi Bnh Dng ch khng phi
l nhng c dn ni a Siberia.
Mt kha cnh th v ca bc tranh m Nichols v ra v qu
trnh nh c Chu , khu vc Thi Bnh Dng v Chu M l
tnh trng rt c xa ca b bin ng Nam vi t cch l trung
tm ca s pht trin ngn ng. Trong gi thuyt ngn ng thi
tin s ca Nichols, ng Nam v vng bin pha ong ca
Chu dc xem l khu vc chnh ca qu trnh m rng dn c
bt u t K nguyn mun tr i; cn Chu u v vng nn rt kh tch bit cc mi quan h qua li v mt ngun gc
Cn ng l nhng vng nh c mun hn v nm vng ngoi gia chng. Tuy nhin, chng ta cn c gng thc hin iu ny
vi. y, chng ta khng ni v nhng c dn sn bn-hi lm
thuc K Bng h, nhng ngi du mc qua khp cc tho
nguyn ca Chu . Thay vo , chng ta ang xem xt mt qu
177 178
trnh m rng ca c dn duyn hi n vng Thi Bnh Dng
bt u t ng Nam - iu ny cng tng t nh gi thit ca
ti v s m rng mun hn ca ngi Nam o n Thi Bnh
Dng cch y khong 8000-6000 nm. Nh ti gii thich
trong cc chng trc, bt c bng chng no v trnh pht
trin k thut ca nhng c dn vng bin u tin t Sundaland
cng b nhn chm trong bin su di hn mt trm mt.
Con ng pht tn cc loi hnh cu trc ngn ng khng
nht thit phi tng t nh nhng dng di c o t ca con
ngi hay nhng thay i ngn ng n gin. Con ng ny
i qua nhng bin gii dng nh khng th vt qua gia cc
ng h. iu ny m ch nhng mng li giao tip mang quy m
lc a, c th l thng qua bun bn hoc giao lu, nhng khng
nht thit phi i km vi qu trnh di c t ca con ngi. Tuy
nhin, mt phn tch gn y v cc hnh dng s ngi thi tin
s a ra mt bng chng c lp ng h lp lun ca
Nichols v ngun gc ca nhng c dn Chu M u tin l t
Nam Thi Bnh Dng v Nam ch khng phi l nhng ngi
ng Bc .
S nhm ln v thut ng Phng Nam (Austro)
ng v ng Nam
Xt trn nhiu phng din, cc ngn ng ca Trung Quc v
ng Nam rt khc vi nhng th ting phn cn li ca
vng u-. Do cc ngn ng ny c phn b pha trn v mt
a l v thng c rt nhiu t vng vay mn v tng ng
nu mun khm ph thi tin s ca trn 10.000 nm. Nhng
bnh gm khong 9000 nm tui v nhng tro la c tm thy
hang Sakai nam Thi Lan cha th ni cho ta bit v ch
89

nhn sng to ra chng. Tuy nhin, phng php ti to ngn ng
c th gp phn tr li cu hi Nhng ngi sng hang ng
ny l ai? v Ai (nu c) ph bin nhng k thut trng trt
v luyn kim n n v Phng Ty?
Trc khi xem xt nhng cu hi ny, ti mun lm r mt s
thut ng v tn gi. Kh khn u tin cho nhng ngi khng
phi l chuyn gia ngn ng khi c v cc th ting ng Nam
l s nhm ln cc thut ng nghe ra c v ging nhau ch
cc ng h v c dn khc nhau; Nam o, Nam , Austric, Nam
Thi, Ty Thi v Hn Tng ch l mt vi trong s cc h v siu
h ngn ng cn c xem xt. Do , trong phn ny, ti s gii
thch ngn gn v mi thut ng trc khi i vo nh gi mi
quan h qua li gia cc ngn ng khc nhau trong cc h ny
hoc vi cc ng h khc. Nhng kha cnh ngn ng gy bi ri
l cc tin t v hu t ca tn gi ca cc ng h.
Tin t Austr- hay Austro c ngha l phng nam. V d:
Australia c ngha l vng t l phng nam. Hu t -nesia c
ngha l cc o.
Poly c ngha l nhiu (ting Hy Lp). Do , Polynesia
ngha l nhiu o trong khu vc rng ln ca Thi Bnh Dng.
Tuy nhin, mt iu thng gy nhm ln l t Polynesian cng
c dng ch mt ng h cng nh nhng ngi dn sng
Polynesia (vng a o). Cc ngn ng Polynesian thuc phn
nhm Oceanic, mt nhm c v tr cao hn trong cc th ting
Nam o (Austronesian).
Austronesian, theo ngha en l cc hn o phng nam.
Cc ngn ng Austronesian (Nam o) cng hp thnh mt ng
h hon chnh. Nhng ngn ng thuc ng h ny c s dng
bi cc nhm chng tc khc nhau v mt vn ho v di truyn
sng trong khu vc rng ln In-Thi Bnh Dng. Thut ng
Austronesian ch mang ngha ngn ng thun tu v khng
179 180
nn s dng xc nh mt cng ng c dn hay vng t c
th no. Tuy nhin, n vn thng c s dng theo cch ny.
Melanos c ngha l en, v Melanesian l mt thut ng m
h v khng chnh xc. Lc u, ngi ta s dng thut ng ny
ch nhng c dn da hi en, tc xon sng trn cc o ty
nam Thi Bnh Dng tri di t New Guinea cho ti Fiji. y
cng l mt trong nhng ni dung ca thut ng c s dng
trong cun sch ny. Tuy nhin, i khi thut ng Melanesian
cn dc s dng ch nhiu ni dung khc, v d nh ch
nhng ngi ni ting Nam o cng c da en v tc xon v
cng sng trn mt nhm o nht nh. Do , Melanesian
khng dng ch ngha ngn ng thun tu, bi khu vc ca
Melanesia (o en) bao gm t nht su ng h khc nhau. Ti
ng Nam , nhng c dn bn a c v ngoi rt ging vi
ngi o en v thng lm ngh sn bn hi lm m ngi
ta thng gi l ngi Negrito.
Tai trong thut ng Ty-Thi l xut pht t ting Thi.
Nam Thi l mt siu h kt hp hai ng h Ty-Thi v Nam
o. Thut ng Sino hay Sinitic dng ch ngi Hn v
nhng ngn ng c lin quan gn gi. Hn-Tng l mt nhm
ngn ng bao gm ting Hn v ting Tng-Min.
i vi bn thn cc ng h, cc nh ngn ng hc u thng
nht rng c ba ng h ln bt ngun t vng Vin ng v
ng Nam , bao gm ting Hn-Tng, Nam v Nam o; v
c mt ng h th t l Ty-Thi nhng nhng ngn ng thnh
vin ca ng h ny cn cha c xc nh r rng. Sau y, ti
s i tm hiu ln lt cc ng h ny.
Hn Tng
Ng h Hn Tng bao gm hn 300 ngn ng c khong
mt triu ngi s dng, ch ng th hai sau ng h n-u v s
90

lng ngi s dng. Phn ln nhng ngi ni ting Hn-Tng
u thuc vo mt trong 14 th ng Hn Hoa ca phn h Hn
ng, v d nh ting Quan Thoi. Nhng th ng ny s dng
kiu ch vit ging nhau trong mi m tit u c ngha v l
mt k t ring bit. Do vy, nhng th ting ny u l n m
v l ngn ng thanh iu, tc l mi m tit c c ln theo
mt ng iu nht nh. Xt trn nhng phng din ny, ngn
ng Hn Tng khc vi nhiu ng h khc trn th gii, v d
nh h Nam o v h n-u khng c thanh iu v a m tit.
Nhm ngn ng xa nht v pha nam thuc ng h Hn Tng l
ting Qung ng. Nhng th ting ny m rng n tn min
bc Triu Tin v bao gm c vng b bin Thi Bnh Dng v
Vit Nam. pha ng, ng h ny c s dng trn mt na
lnh th ca Trung Quc.
V pha ty, chng ta cn pht hin nhiu ngn ng a dng
hn thuc phn h Tng-Min. Khu vc s dng phn h ny rt
rng ln, tri di t Ty Tng v ng bc n pha ty, phn
ln lnh th Min in (ngy nay gi l Mianma) pha nam cho
n vng ty nam Trung Quc pha ng. Cc ngn ng Tng
Min bao gm: (1) nhm ty Himalaya c s dng Ty
Tng, ng bc Npan v Butan; (2) nhm ng bc c s
dng ti vng xung quanh bin gii ng bc n , Ty Tng,
Min in v Trung Quc; (3) nhm ng bc n , bao gm
ting Jinghpaw hoc Kachin; v cui cng (4) l nhm ng nam,
bao gm ngn ng Min-Lolo, Kuki-Chin, Naga v Karen c
s dng ty nam Trung Quc, Min in v Thi Lan.
Mc d hu ht cc nh ngn ng hc u cho rng cc ngn
ng Hn v Tng-Min c mi quan h gn gi nhng iu
khng c ngha l nhng c dn s dng cc th ting ny u c
chung ngun gc. V mt di truyn v th cht, h bt ngun t
nhng tc ngi rt khc nhau. Cc nh khoa hc cng cha
181 182
thng nht qu hng ca nhng ngn ng ny. Mt s nh ngn
ng hc cho rng ting Karen c thanh iu tri di n tn Bn
o M Lai thuc vo mt phn nhm c xa hn v c th t
cao hn, c gi l nhm Tng-Karen. Nhng ngi Karen mc
d trn danh ngha s dng ngn ng Hn-Tng nhng li c
chung phn ln lnh th v t vng vi nhng ngi Mn ni
ting Nam . Nhng ngi Mn ny hin ch sng ri rc min
nam Thi Lan v khu vc xung quanh ca sng Salween trn b
bin ng nam Min in.
Hnh 19: Hai ng h chnh vng ng Nam ni a v
bc ng Dng. Mt bn n gin ho m t s phn b
ca cc ng h Hn-Tng v Nam Thi c tm thy Thi
Lan, Min in v nam Trung Hoa ngy nay. Trn thc t, tng
ngn ng ring l c phn b ri rc hn v phc tp hn so
vi hnh minh ho. Cc ngn ng Nam v s m rng ca
chng n Min in dc trnh by hnh khc (Hnh 21)
(phng theo nhiu ngun, k c ngun t Higham (1994).
Mc d nhng c dn s dng ng h Tng Min phn b ri
rc nhng nhng cu chuyn huyn thoi ca h v nn i hng
thy li rt ging nhau (xem Chng 10). Du n ca nhng
truyn k v nn hng thy vn cn rt m nt trong truyn
thng ca cc c dn Tng-Min. Tuy nhin, cc nh ngn ng
hc vn cho rng cc ngn ng Tng-Mmin bt ngun t Trung
v sau di chuyn v pha nam n Min in v Thi Lan.
Do , ting Karen c s dng c vng bin bn o ca
Min in v c coi l ngn ng c du nhp mun hn.
Quan im ny ch da trn mt c s duy nht l nhng ngn
ng cng h pha bc.
Hu ht cc nh ngn ng hc v kho c hc u cho rng
que hng ca ngn ng Tng Min nm pha bc, xung quanh
Ty tng, pha ty Szechwan, Vn Nam v thng lu cc con
91

sng Dng t, Brahmaputra, Irrawaddy v Mkng. Qu hng
ca ting Hn nm xa hn v pha bc, trn sng Hong H. S
m rng ca ting Hn bt u t khu vc ny v sau m rng
n tn min nam Trung Quc; qu trnh ny din ra lin tc
trong sut cc thi k lch s. D qu hng ca hai ng h ny
l u i chng na th nhng c dn ngy nay s dng nhng
th ting ny vn c th c ngun gc rt khc nhau.
Phn tch hnh dng cc s ngi cho thy mt bng chng
cho thy nhng ngun gc khc nhau ca nhng ngi hin nay
s dng ngn ng Tng Min. Nhng c dn hin sng du mc
bc Ty Tng v nhng dng di qu tc Lhasa thng c s di
ging nh chng ngi Chu u v Turkic. Cn nhng ngi
sng pha nam v cc thung lng sng thng c u ngn,
in hnh cho ngi Nam v ng . Nh ti s gii thch
phn sau, nhng ngi nam Trung Hoa v nam Ty Tng c c
im di truyn gn gi vi nhng c dn s dng ngn ng Nam
v Ty Thi hn l vi nhng ngi ni ting Quan Thoi
pha bc.
Khu vc hp dng ca nhng con sng ln ca ng Nam
gia n , Trung Quc v Min in cng cha ng nhiu
ngn ng a dng phong ph. Tuy nhin, khu vc ny li bao
gm hai ng h ln khc v dng nh khng lin quan n
nhau; mi ng h c nhng c im ring v khng c nhng
ngn ng gn gi trc tip, l ng h Ty thi v Nam . Mt
s chuyn gia cho rng qu hng ca hai ng h ny u nm ti
khu vc ny. Chng hn, nh ngn ng hc Robert Blust cng tin
rng qu hng ca cc ngn ng Nam l vng t ny. Tuy
nhin, xt v tnh a dng ngn ng th vng pha ng Himalaya
rt c th l vng hi t ca rt nhiu ngi lnh nn do cn i
hng thy trn ln lc a pha nam thi k hu sng bng, hn l
ngun gc ca tt c cc ngn ng ng . y l lp lun ca
183 184
hc gi ngi Thi, ng Sumet Jumsai (xem phn di). Nu khu
vc vnhai Thi bnh Dng pha ty l trung tm ngn ng ca
nn vn ho duyn hi rng ln thi k c, theo nh quan
im ca Johanna Nichols v nhiu hc gi khc, th rt kh c
th xem tt c nhng ngn ng ny u xut pht t vng rng
i khp khnh gn dy Himalaya. t nht th qu hng ca phn
nhm Tng-Karen ngay ti vng ca sng Irrawaddy v Salween,
ni m chng c s dng ngy nay, cng l mt gi thuyt n
gin v hp l hn trong bi cnh ny.
Hnh 20: Cc qu hng duyn hi ca bn ng h ng
Nam . Da trn gi thuyt rng cc ng h ng Nam c
pht trin t nhng nn vn ho duyn hi, chng ta c th tm ra
cc khu vc ngun gc ca nhng ng h ny t phn b ngn
ng hin ti ca chng v h thng sng thi k K Bng h. Qu
hng ca mi ng h c nh bng gia ng mc su 50
mt v ng b bin hin ti. Trong K Bng h, khu vc ny
c m rng ti ng mc su hn 100 mt.
Mt trong s hai ng h khc vng ng Nam ni a, c
bit l vng pha nam ng Dng, c tn gi l ng h Nam .
Ng h Nam
Cc ngn ng Nam c s dng hai khu vc chnh
Chu l n v ng Nam . Nhn chung, chng u l cc
ngn ng khng ng iu ngoi tr trng hp chu nh hng
ca nhng th ting c ng iu. V d nh ting Vit c
m iu ho do s tip xc giao thoa vi ting Hn. Hu ht
ngi Vit Nam, Lo, Campuchia, ngi Mng, cc cng ng
sng tch bit xung quanh Thi Lan, Min in, Bng la dt, cho
n nhng tc ngi Mundaic min trung v min ng n
u s dng ngn ng Nam . Cu tr li cho nhng cu hi v
a im, thi gian v con ng dn n phn b a l ri rc
92

ca nhng ngn ng thuc ng h ny c th gip chng ta khm
ph v cuc cch mng nng nghip ca c dn ng Nam .
Nu qu hng u tin ca ng h Nam l vng ng bc
Sundaland trong thi k K Bng h th mt vi cu hc ba
v mt kho c v ngn ng hc coi nh c gii quyt.
Nh ti cp, nhiu nh ngn ng hc cho rng ng h
ln Nam bt ngun t mt khu vc xa hn v pha bc, ch
khng phi l vng ng Nam . Robert Blust, tc gi ca gi
thuyt Ngun gc i Loan ca nhng ngi ni ting Nam
o m ti bn cc chng trc, lp lun rng qu hng Bn phn b. Qu trnh pht tn n n ca cc ngn ng
ca ngn ng Nam nm gn Ty Tng vng bin gii Min
in Vn Nam, ni m cc con sng Salween, Mkng v
Dng T chy gn nh song song. Sau sng Dng T chy
v pha ng cn sng Salween ra hng ty nam gn vi
ng bng sng Irrawaddy Min in, ni c ngi Mng sinh
sng. Sng Mkng chy v hng ng nam, i qua vng trung
tm ca ng Dng. C s Blust a ra vng t qu hng ngi ni ting Nam hin nay. Cch gii thch n gin nht l
nm pha bc chnh l s hp l ho t gi thit Austric ca
ng. Gi thit Austric cho rng cc ngn ng Nam o v Nam
l cc nhnh ca cng mt cy ngn ng trn c s ngn ng
thun tu. Nu mi lin h ny c cng nhn th ng h Nam
o v Nam u c cng mt ngun gc.
Tuy nhin gi thit Ngun gc i Loan ca ng h Nam
o m Robert Blust nu ra li c vn v kha cnh a l.
Theo gi thit ny, cc ngn ng Nam o c s dng u tin
khu vc ca sng Dng T cch y hn 6000 nm v cch
hng nghn dm trn b bin pha ng ca Trung Quc.
Trong khi nhng ngi ni ting Nam li sng cch hng
nghn dm v pha ty v sau m rng n Chu . Cng cn
ni thm rng, qung ng ny cn i qua nhng dy ni him
tr nht ca Chu . Blust dung ho gi thuyt ngn ng ca
185 186
ng vi vn nu trn bng cch t ngn ng t tin u tin
ti khu vc hp dng gn Ty Tng ca ba con sng ln ca
Chu . Sau , ng cho rng nhng ngi ni ting Nam
pht tn theo ba hng khc nhau dc theo ba con sng ln
hng ty, hng ng v hng nam. y c v nh l mt lp
lun c tnh cht v vu qua loa v khng c bng chng ngn
ng sut dc chiu di sng Dng T ng h cho gi thuyt
m Blust nu ra.
Hnh 21: Ng h Nam , ng h chnh ca ng Dng.
Nam c trnh by hnh khc (Hnh 14). (Phng theo nhiu
ngun, trong c ngun t Higham (1994); cc con sng thi
K Bng h c phng theo ngun ca Morley v Frenley
(1987), ghi ch 72, Chng 3).
Bng chng t chuyn ngnh nhn loi hc thi tin s cng
khng h tr cho gi thuyt v ngun gc phng bc ca nhng
khu vc s dng ng h Nam - v qu hng u tin ca ng
h Austric l nm dc b bin ca Vit Nam, ni cc th ting
Nam vn cn c s dng ch yu v ph bin n tn ngy
nay, hoc trn lc a Sunda c. Trong trng hp , nhng
ngi bn a ni ting Nam khng di c m li phn ui
ca lc a c xa.
C t nht bn nh kho c hc khng ng vi gi thuyt v
ngun gc Himalaya ca cc ngn ng Nam , bao gm William
Meacham t Hng Kng, Charles Higham t New Zealand,
Wilhelm Solheim t M v Surin Pookajorn t Thi lan. Theo
Meacham, qu hng ca ng h Nam l nam Trung Hoa v
Vit Nam. ng cho rng cc c dn u tin nam Trung Hoa l
mt hn hp a ngn ng v a chng tc s dng cc ng h
Ty Thi, Hmng/Dao v Nam . Cn Higham tin rng rng qu
93
 187 188

hng ca ng h Nam phi l vng ng Nam . ng ng h t cc nn vn ho phong cch Ho Bnh trn vng ng Nam
nhng lp lun ngn ng c bng chng kho c v tnh tin tc ni a. Nhng c dn ny sng ng Dng cch y khong
vn ho v vt cht bt u t nhng c dn Ho Bnh cch y 13.000 cho n 5000 nm vi nn nng nghip pht trin mun.
13000 nm cho n nhng c dn mi vng bin ca Nhng k c ca ti v chuyn i ti Mae Hon Son vo thp nin
Vit Nam. Solheim a ra mt quan im tng th v tng i 80 l mt hnh trnh trn sng i qua cc hm ni, i v rng
n gin v ngn ng thi tin s ng Nam . ng cho rng rm, v khm ph ra cc hang ng vi. K c su dm nht l
ngn ng Austric c s dng trn ton b vng ng Nam v mt phin ch sng sm Mae Hon Son. Trong bui sng y
ni a v lc a Sunda trc khi n b nn hng thy cun tri sng m, nhng ngi dn min ni ra ch trong cc trang phc
i. Khi nc bin dng cao v chia ct vng ng Nam hi o truyn thng bn cc sn vt ca rng. Vi ngi ph n bn
ra khi lc a Chu , nhng ngn ng Nam bt u pht trin nhng con chut c lm sch v nu chn; h ng ngay
trong nhng cng ng c dn ni a ng Dng cn cc th ngn theo tng hng.
ting Nam o li pht trin trong nhng c dn hi o. Thc t l hin nay vn tn ti hai nhm ngi s dng ng h
Solheim ng h gi thit ngn ng ny trn c s xem xt rng Nam trong vng ny; mt nhm vn mang phong cch sng sn
ri nhng bng chng v kha cnh nhn loi hc, ngn ng hc bn hi lm; cn nhm kia l nhng c dn nng nghip trong
v kho c hc. Quan im ny cng gii quyt c nhng vn 8000-9000 nm qua. Thc t ny cho thy tnh trng c xa ca
v mt a l, ngn ng v kho c mt cch hu hiu hn bt cc ngn ng Nam ti vng ng Nam lc a. S pha trn
c gi thuyt no khc. ca nhiu nn vn ho cng l mt bng chng khc cho thy
Nh kho c hc ngi Thi Surin Pookajorn, ngi tuyn b khng c s di c t vng Himalaya ca nhng c dn ni ting
pht hin bng chng v nng nghip trng la t thin nin Nam . Bi v nhng ngi sn bn hi lm thng theo phong
k th 8 tr.CN vng bn o pha nam ca Thi Lan (xem cch sng trc thi k mi v do khng di c theo
Chng 2), cng chia s quan im nu trn. Pookajorn v cc cng mt tuyn ng vi nhng c dn nng nghip. S tn ti
ng nghip c mt nghin cu ngn ng v nhn loi hc su song song hai x hi ca ngi sn bn hi lm v ngi nh
rng i vi ngi Mlabri, mt tc ngi sn bn-hi lm ni nng cng ph bin trong cc vng s dng cc ngn ng Ty
ting Nam hin ang sng tnh Mae Hon Son pha bc Thi Nam o trn cc o ca Innxia, Malaixia v Phi-lip-pin.
Lan. iu ny cng cho thy qu trnh pht trin vn ho t thn ca
Ngn ng Mlabri thuc tiu h Bc Kh me, v lch s truyn nhng c dn ni ting Nam o vng ng Nam hi o,
ming k li rng nhiu ngi di c t Lo n n Thi Lan ch khng phi l s p t v du nhp ngoi lai t phng bc.
vo th k 19. Hnh dng hp s ca nhng c dn Mlabri khng Cc nh ngn ng hc lch s v tin s hc s dng mt
c nhng nt mt in hnh ca ngi Thi v ngi Lo nhng s cng c gii quyt nghch l v s tn ti song song ca c
li c nhiu im tng ng vi c dn mi trn Bn o c dn sn bn hi lm v c dn nng nghip. Cch n gin
M Lai. Pookajorn tin rng ngi Mlabri l tc ngi cn st li nht l cho rng nhng ngwofi sn bn hi lm trc y s

94

dng th ting khc v sau du nhp thm nhng ngn ng
mi. Mt cch lp lun khc l trc y, h cng l nhng c
dn nng nghip; tuy nhin v mt l do no , h li quay v
vi tp qun sn bn hi lm. y cng l mt kh nng.
T gc nhn loi hc v kho c hc, gi thit v vng t
qu hng ca ng h ng Nam ti ng Nam c v thuyt
phc hn l ti khu vc Himalaya. Tuy nhin, gi thit ny buc
phi a ra mt quan im hon ton khc v thi gian v
phng hng ca qu trnh m rng ca nn vn ho mi
ng Nam . Nh cp trc, du vt duy nht cn li
v c im v ngn ng ca nhng c dn trng la u tin ti
vng ny (m i din l nhng ngi hang ng Sakai nam
Thi Lan) l trong nhng ngi bn a ni ting Nam trn
Bn o M Lai ngy nay (xem hnh 33). Nhng b tc ny c
nhng c im ngoi hnh rt a dng. Nhm Negrito pha bc
ging vi ngi o en, cn nhm vng trung tm ging
nhng c dn hi o ca Moluccas, cn nhm pha nam li
tng t ngi ng Dng. Phong cch sng cng rt khc
nhau: nhm pha bc bao gm nhng c dn sn bn hi lm;
nhm trung tm gm nhng c dn trng la, cn nhm pha nam
l nhng nng-ng dn. Wilhelm Solheim cho rng nhng nhm
ngi Orang Asli ny l kt qu ca s giao thoa gia nn vn
ho Ho Bnh v nn vn ho mi trn bn o M Lai,
nh th hin trong cc di tch hang ng. Do , ti M Lai
cng nh ti Thi Lan, chng ta c th thy trnh pht trin rt
a dng ca nhng c dn trong cng mt nhm ngn ng, v
iu ny cho thy tnh trng c xa ngay ti vng t bn a. Ti
s trnh by chi tit hn v nhng du hiu v ngun gc di
truyn ca ngi Orang Asli trong cc Chng 6 v 7.
Mt s nh ngn ng hc cho rng ba ngn ng Nam c
nhng ngi M Lai bn a s dng thuc mt phn nhm Mn-
189 190
Kh me. Cn nhng ngi khc li cho rng chng l mt phn
nhm bc cao ca ng h Nam . Vic tm ra nhng i din cho
ba nhnh dn tc Australasia s dng cc ngn ng Nam c lin
quan s cho thy tnh trng c xa ca ng h ny Sundaland,
v tr li lun cu hi v nhm chng tc Asli no trong s ba
nhm trn l nhng ngi ni ting Nam u tin. Ti suy on
rng l nhm trng tm, tc l ngi Senoi. y cng l quan
im ca mt chuyn gia a phng Malaysia, ng Iskander
Carey. Tuy nhin, iu ny khng nht thit m ch rng l
nhng c dn trng la u tin. Nhng c dn trng la hang
ng Sakai r rng l khng hon ton ph thuc vo sn bn v
hi lm. Do , h c th vn cn c hu du trong s nhng
ngi bn a ni ting Nam trn Bn o M Lai ngy nay.
Nhng ngi trng la u tin rt c th nm vo nhm trung
tm hoc nhm pha nam.
Mt trong nhng quan nim hi thiu lgc l quan nim cho
rng nhng c dn bn a ni ting Nam di chuyn t
Himalaya v pha nam n Bn o M Lai, sng to ra nng
nghip trng la, ri sau tr v pha bc truyn dy nng
nghip cho nhng ngi b con ca h ng Dng. Phng
hng ca qu trnh pht tn ny li ph thuc vo v tr ca vng
t qu hng ca ngn ng Nam . Vn ny s c n gin
ho nu chng ta nh li rng t tin gi nh ca nhng ngi
ni ting Nam , c dn Ho Bnh, sinh sng ng Nam
cch y t khong 13.000 nm n 5.000 nm. Trong thi k ,
b bin Thi Bnh Dng bt u thay i t mt ng khng
t gy pha nam n tn Bali vi mt vng ni a rng ln
bng phng tr thnh rt nhiu ng t gy ri rc trn bn o
m chng ta thy ngy nay. Ni cch khc, trung tm ca qu
hng ng h Nam c th nm xa hn v pha nam. Nhng
ngi ni ting Nam M Lai v nhng tc ngi khc nhau
s dng ng h Nam ng Dng v pha bc, pha ty
95
 191 192

Min in, n rt c th u l nhng ngi lnh nn t cn i ngn ng hc khng th a ra mt kt qu hon ton chnh
i hng thy p vo lc a khng l Sundaland pha nam. xc v rt nhiu nh ngn ng hc khng my mn m vi
Khi lc a Sunda b chm, hnh trnh di c ca nhng ngi phng php ny. Nhng ngn ng khc nhau c th thay i
i thuyn lnh nn theo thng lu ch khng phi h lu ca theo nhng mc khc nhau. Loi hnh cu trc quan trng nht
cc con sng ln ng Dng c m t rt r rng trong theo phng din ny l liu cc ngn ng c c xp vo loi
cun sch c tiu Naga ca mt s gia-kin tr ngi Thi, gc hay l loi phi sinh. Nhng ngn ng gc thng d c
Sumet Jumsai. Quan im ny o ngc gi thuyt ba con sng kh nng mt i bng chng v cc ngn ng gn gi trong mt
ca Robert Blust v a ra gii thch v tnh a ngn ng khc thi gian nht nh hn l cc ngn ng phi sinh. Cc ng h
thng ti cc lu vc sng xung quanh cc ranh gii pha bc Nam v ng Nam c tnh phhi sinh v do chng c sc
Min in. Jumsai xem xt cc ti liu v cc gi thit c lin sng mnh lit qua nhng sng gi thi gian. Theo ngha rng,
quan t cc hc gi nh Buckminster Fuller, Thor Heyerdhl v iu ny c ngha l nhng phn ly ngn ng ca tt c bn ng
Paul Benedict. Nhng con sng ln m Jumsai cp l sng h ng Nam c th din ra sm hn rt nhiu so vi suy
Chao Phraya Thi Lan, sng Mkng v sng Hng Vit on ca cc nh ngn ng hc.
Nam. Ngoi ra, c mt con sng thi tin s chy gia Bali v Phng php nin i ngn ng hc cn c mt hn ch xut
nam Borneo. Ngoi ra, cn c th b sung thm cc sng pht t thnh kin cho rng khng th xc nh nin i ca
Salween, Irawaddy, Brahmaputra v sng Hng bi tt c cc con nhng phn ly ngn ng bng phng php so snh. Do , mc
sng ny u bt ngun t vng Himalaya; Tuy nhin, trong gi d s phn chia ca nhnh Mundaic n din ra trong thi
thit ny, vic cp ti sng Dng T l khng thch hp hoc tin s nhng phng php nin i ngn ng hc li cho thy s
khng cn thit. phn ly ca nhnh Mn-Kh me ca ng h Nam din ra cch
Hnh trnh lnh nn gi thuyt ca nhng ngi ni ting Nam y ch 3000-4000 nm. Nu ch da vo khung thi gian tng
t lc a Sundaland rt c th din ra cch y hn 10.000 i ngn ny th ta d i n kt lun l tt c cc c dn sng ti
nm, tc l ngay sau khi K Bng h kt thc (xem bng nin i Vit Nam, Butan v cc o Nicobar cng nh nhng ngi sn
ca s dng ln ca mc nc bin) v c th c tm hiu bng bn hi lm trong cc rng rm M Lai v nhng ngi th
cc phng php kho c hc thng thng. Gi thuyt ca ca n ng co Vt u c chung mt t tin vo thi k H-me.
Jumsai da trn nhng m tp dn tc hc, kin trc v phong iu ny rt kh xy ra bi phong cch sng ca nhng c dn
cch hc c pht tn trong ton khu vc. Theo ng, m tp ny rt phong ph, ngn ng li rt a dng. Ngoi ra, s m
quan trng nht l m tp rng nc, v khi nim ny s c rng a l v nhng tri thc v nin i ca cc nn vn minh
trnh by su hn trong Chng 11. Mn-Kh me sm nht cng khng ng h gi thuyt ny.Nu
Nu nhng ngi ni ting Nam lnh nn n vng ng Dng b xm nhp bi nn vn ho mi vi ng h
Himalaya sau khi Sundaland b i hng thy nhn chm th liu Nam n t chn ni Himalaya cch y ch khong 3000-4000
bng nin i ngn ng ny c cn thch hp? Phng php nin nm th kt qu s phi l tnh a dng v ngn ng v vn ho
rt hn ch.

96

Bn cnh vn v tnh a dng ngn ng v vn ho ca
nhng c dn ni ting Nam ng Dng, cn c mt vn
khc c t ra l: Nu cc ngn ng Nam c du nhp n
khu vc ny tng i mun th nhng c dn Ho Bnh s dng
th ting g? Nu da theo gi thuyt v qu hng vng
Himalaya, ta c th suy lun rng nhng ngi Mn-Kh me c
xa c th sng di cc chn ni pha ng ca dy
Himalaya, bn cnh t tin ca ngi Trung Hoa v ngi Thi
cch y hn 4000 nm. Thm ch nin i ca qu trnh pht tn
cng b li li vo thi im nm 2000 tr.CN, m iu ny s t
ra tnh trng l nn vn ho Ho Bnh, cc nn vn ho gn gi v
c nn vn ho s k mi ng Dng c t trc h Nam (xem Hnh 19). Phn nhm ny cn ko di v pha bc
khng h bit n ngn ng. Ni cch khc, c bng chng kho
c chng minh cho tin trnh pht trin vn ho lin tc ca
cc c dn ng Dng trong sut 13.000 nm qua.
Ng h Ty Thi v Mo Dao
Trc khi i vo phn tch ng h Nam o mt ch th
chnh ca qu trnh pht tn ca vn ho duyn hi Chu -
chng ta cn xem xt ng h Ty Thi. Tng t nh Nam o,
ng h ny tng c mi lin h vi tt c cc ng h chnh
trong khu vc.
Hu ht cc khch du lch n thm vng ng Dng ngy
nay s tip xc vi ngi Thi c ting ni gn gi vi ting Lo.
Cc nh ngn ng hc cho rng nhng c dn tho vt ny l
nhng ngi di c t pha ng bc Trung Quc. Rt c th h
sng to ra mt nhnh ngn ng gc ca nam Trung Hoa. Cc
ngn ng Thi, Ty, Mo, Dao nam Trung Hoa v Trung Quc
c t vo hu ht tt c cc ng h ca vng Vin ng nht no. Quan im (3) ph hp v kha cnh a l vi gi thit
mong tm thy nhng ngn ng cng gc thc s. Hin nay, nhn
chung cc nh ngn ng hc hin nay u thng nht vi gii
193 194
php tp hp chng thnh mt nhm ring ca Paul Benedict.
Tuy nhin, mi quan h ca nhng th ting ny vi ba ng h
cn li trong khu vc vn cn gy nhiu tranh ci.
Phn nhm ln nht ca cc ngn ng Ty Thi l ting Kam-
Tai, bao gm nhng th ting c 76 triu ngi ng Nam
s dng, trong ch c ba ngn ng ph bin c nhiu ngi
bit n l ting Thi, Lo v Shan. Ting Thi v ting Lo l
ting quc ng cn ting Shan c s dng vng ng bc
Min in v ti tnh Vn Nam ca Trung Quc. Phn nhm
Kam-Tai hin bao trm phn ln vng ng Nam ni a trung
tm v pha nam, ngoi tr Campuchia v Vit Nam s dng ng
v pha ty n Min in, n , cc tnh Vn Nam, Qu Chu
v Qung Ty ca Trung Quc. Cc ngn ng Ty (Kadai) c
t ngi s dng hn v c mt ra pha ty ca khu vc phn
b ting Kam-Tai, c bit l vng o Hi Nam, Bc Vit Nam,
v cc tnh Qung Ty, Qu Chu v Vn Nam ca Trung Quc.
Ting Mo v Dao c s dng bi 8 triu c dn sng ri
rc theo cc cng ng vn ho nh nhng li phn b rng ri
trn ton khu vc Nam Trung Hoa v ng Nam - t ty nam
Thi Lan, qua hu ht a phn ca ngn ng Kam Tai v n
hu ht cc khu vc min ni ca Nam Trung Hoa. Cc th ting
ny thm ch cn c s dng mt s vng duyn hi pha
ng ca Trung Quc, v d nh Hi Nan, v c bit l Ph
Chu.
Hnh 22: Ba qun im hin nay v cc mi lin h c xa
ca cc ng h ng Nam . (1) Gi thit Austric ca
Wilhelm Schmidt nm 1906; (2) Gi thit Nam-Thi ca Paul
Benedict nm 1942; (3) kt hp (1) v (2). Cha c mt s thng
v qu hng ven bin pha ng thi k K Bng h, c m
t trong Hnh 20.
97
 195 196

Paul Benedict, mt chuyn gia tm thn hc xut sc nhng c ting Ty, Thi, Dao v mt ngn ng Nam ao trn cng mt
thin ti v nghin cu ngn ng, l ngi c cng u trong vic hi o. Paul Benedict cho rng y l vng t que hng ca
phn tch v tng hp thnh nhm Ty Thi. Nm 1942, ng ng h Nam-Thi v din ra rt nhiu t di c ca cc c
xut thut ng siu h Nam-Thi ch cc nhm ngn ng c dn ni ting Nam o qua o Hi Nam n Formosa (i
thanh iu Ty Thi, Mo Dao v c ng h Nam o khng c Loan) pha bc, Phi-lip-pin pha ng, Vit Nam, Borneo,
thanh iu v a m tit. Khi to lp mi lin h ny, Paul Java, Sumatra v Bn o M Lai pha nam. T vng t qu
Benedict bc b gi thit Austric c nh dn tc hc ngi hng ti mt ni no thuc b bin Nam Trung Hoa, cc
o, Wilhelm Schmidt, nu ra trc vo nm 1906. Gi thuyt ng h Ty Thi v Mo Dao m rng n hu ht cc vng
Austric cho rng ng h Nam o v Nam c mi lin h pha nam Trung Quc v sau pht tn sang pha ty v nam.
cng gc. Gi thit Austric dn dn khng c a chung cn Con ng pha ty a chng i v hng ty bc qua tnh
mi lin h Nam Thi ca Benedict li c chp nhn mt Qung Ty. Tuy nhin, s m rng ca cc ngn ng ny v
mc no . Peter Bellwood cng a nhm Ty Thi vo gi pha nam n Thi Lan v ng Min in mi ch din ra trong
thuyt ca ng v s pht tn ca ngn ng Nam o. Mt s 2000 nm qua.
chuyn gia v ng h Nam o, k c Robert Blust, tr li gi
thuyt Austric trc . Mc d khng ng vi mt s phng Ba qu hng duyn hi
php ca Benedict nhng Blust khng bc b mi lin h ngn
ng Nam-Thi; c ngha l ng ng h mt siu h bao gm ng Vic nh v qu hng ca bn ng h ng l iu mu
h Nam , Nam o v Ty Thi. cht tm hiu thi tin s hu sng bng ca khu vc ny. Lin
Trong Chng 10, ti s m t huyn thoi i hng thy ca quan n cc tng tc tng i gia cc ng h ng , phn
ngi Shan v ch ra nhng im tng ng gia cc phin bn ln cc mi lin h v kt hp ngn ng thi tin s c nu
v nn hng thy ca ting i Loan v ting Nam . Siu h ra cch y hn 50 nm. Vn l cn phi tm ra mt p n a
Austric ca Blust cng ph hp vi lp lun ny. Cc huyn thoi l cho cc t di c thi tin s da trn nhiu gi thuyt ngn
v nn hng thy trong cc ng h ng Nam khc cng u ng hc khc nhau.
cho thy vng t qu hng min duyn hi. Bn thn Blust Charles Higham cho rng ni hp dng ca cc con sng ln
cng a ra nhn nh v s s dng nh sn mt cch lin tc ca Chu trn vng t him tr pha ng Himalaya chnh l
ca cc c dn ni ting Ty Thi thm ch ti nhng ni khng trung tm ca bnh xe m t cc con sng to ra nh nhng
cn nguy c b l trn. Khu vc chung ca cc nhm ngn ng chic nan hoa. Cn Robert Blust hnh dung rng tt c cc ngn
Ty Thi v Mo Dao rt rng ln, v do vng t qu hng ng Chu u khi ngun t ni hp dng min i ni xa
c th l mt trong s rt nhiu ni khu vc ny. Tuy nhin, xi ny. Quan im ca Blust mt phn da trn s lng phong
nu chng ta tun theo nguyn tc ca mt nh ngn ng hc ph v a dng ca cc ngn ng c s dng trong khu vc
lch s v tm kim a im c tnh a dng ngn ng ln nht ny. y cng chnh l mt trong nhng phng php lgc v
th khu vc xung quanh Qung Ty, Hi Nam v Bc Vit Nam mt a l gii quyt mt vn ngn ng; l lin h gi
l la chn thch hp nht. Hi Nam l ni duy nht hi t thuyt ngn ng Austric vi s phn ly ca cc ngn ng Nam

98
 197 198

o c s dng i Loan v cc th ting Nam o c ni ca nhng ngi ni ting Nam pht tn. Ti s trnh by
pha ty, ng Dng v n . chng c cho lp lun ny phn sau.
Ti cho rng cc qu hng duyn hi ca ba ng h chnh Gi thuyt v ngi lnh nn cng gii thch ti sao nhng c
ca ng ni a nm ti nhng ni m chng th hin phong dn sn bn-hi lm vng b bin n Dng b cch ly
ph v a dng nht. Quan im ny rt gn gi vi gi thuyt khi nhng pht kin k thut ca ngi ni ting Nam thi k
ca Wilhelm Solheim. Theo , cc con sng ln vn l ng mi. T cui K bng h cho n khi eo bin Malacca b
dn ngn ng quan trng nhng chiu hng pht tn ngn ng trn cch y 8500 nm, qu trnh tin ho ca nhng k thut
li c o ngc t gi thuyt ly Himalaya lm trung tm. mi din ra trn b bin pha ng ca lc a Sunda rng
Cc ngn ng khng phi bt ngun t cc i ni m l pht ln ny. Nhng k thut v sng kin m rng sang b bin
tn n t cc b bin bng phng ca ng Nam , ging n Dng nh th no? V ai l ngi cho nhng chic
nh quan im ca Johanna Nichols. Khi bin dng cao v ln thuyn ? Ti s a ra gi thit cho cu tr li nhng phn
vo t lin, cc c dn ven bin phi di c. Nh ti trnh sau.
by trong chng trc, cc nn vn ho duyn hi phi thch
nghi v tm kim nhiu ng c lu di hn cho cc v ma trng
la v cy c c. Mt trong nhng bin php m mt s c dn
ca ba ng h ny thc hin l di chuyn su hn vo ni a,
theo cc con sng n vng i ni.
Gi thuyt v Qu hng min duyn hi v ni lnh nn
min ni cao a ra c p n n gin nht v bo ton
nht. V mt a l, gi thuyt ny cho php c thm cc la chn
b sung, v d nh qu hng ng h Ty Thi ca Paul
Benedict. Gi thuyt ny cng gp phn lm r mi lin h a l
gia ng h Ty Thi, Nam v Nam o theo m hnh siu h
Austric m Robert Blust cng chp nhn. ng thi, n cng gii
thch v v tr v s pht tn ca cc ng h hin i. Ngoi ra,
gi thuyt ny cng rt ph hp vi pht hin kho c v ngh
trng la c xa nht mi pha nam Chu , v gp phn gii
thch v cc t di c v pha ty ca ngi Mundaic thi tin s
n n cng vi cc k thut trng la ca h. Gi thit c
dn li ti qu hng ca ba ng h ny cng c th c kim
chng. Chng hn, c im gien ca nhng ngi Orang Asli
ni ting Nam trn Bn o M Lai cho thy rng h l t tin

99

V. Qu hng ca nhng ngi A-g-nt
Xt v mt a l, Nam o l ngn ng c s dng rng
ri nht trong tt c cc h ngn ng ca Chu . Dn c ca hu
ht ton b cc o ng Nam v Thi Bnh Dng, v khu
vc Madagascar n Dng u ni nhng th ting c
ngun gc t h ngn ng ny. Rt kh ni chnh xc l bao
nhiu ngi ang s dng v ngi ta a ra con s c on l
270 triu ngi. Mt ngoi l duy nht trong s cc o Thi
Bnh Dng l New Guinea. Ti New Guinea, ch c mt b
phn nh c dn ven bin ni ting Nam o, cn i a s
ngi dn u khng s dng h ngn ng ny.
Cc ngn ng Ty Nam o
v nhng mi lin h vi vng t lin Chu
H Nam o hay M Lai a o c chia thnh hai nhm
ngn ng/a l chnh: Nhm pha ty (hay cn gi l nhm
Indonesia) bao gm 200 ngn ng, v nhm pha ng (nhm
Oceania) gm 300 ngn ng. Ngi ta vn cn tranh ci v
ngun gc, qu trnh tin ho v s phn loi ca cc th ting
ny. Hu ht cc ngn ng thuc nhm th hai u c c lin
quan n v tr tng i ca ting i Loan, Molucca v New
Guinea.
199 200
Ti m t ting Nam o nh l mt h ngn ng Chu
v n chnh l h ngn ng chnh ca cc o ng Nam ; nhiu
nh tin s hc, ngn ng hc, nhn chng hc v tin rng
ting Nam o hay t tin ca n c ngun gc t t lin. Tuy
nhin, khng c bng chng trc tip no chng minh cho
quan im rng qu hng ca Nam o l vng t lin Chu
. Ngoi ting Champa Vit Nam v Hi Nam, v ting M Lai
c tm thy pha ui bn o, ngi ta khng pht hin
thm c ngn ng no thuc h Nam o ti t lin Chu .
Trong tt c cc trng hp, hu ht cc nh ngn ng hc u
cho rng ting M Lai hay ting Chm u l nhng sn phm du
nhp gn y qua ng bin. Mc d rt c th xy ra kh nng
cc ngn ng b tuyt dit hay b thay th nhng thm ch nhng
ngi ngoi o cng rt ngc nhin khi khng tm thy bt c
mt ngn ng no t lin chng minh rng lc a Chu
l ngun gc ca h ngn ng Nam o. Mc d, xt cho cng,
Chu l lc a gn nht.
Mc d khng c s hin din ng k vng lc a u-
nhng cho n vi trm nm gn y, cc ngn ng Nam o
c m rng vi quy m ln hn bt c h ngn ng no tng
c bit n, v bao trm gn na qu a cu. Do , bt c
gi thuyt no v ngun gc ca h ngn ng Nam o phi gii
thch cho c tnh lu ng ca n v nhng mi lin h gia
n vi cc ting ni Chu khc, ng thi phi gii thch ti sao
khng c bng chng trc tip no v ngun gc ca h ngn ng
ny lc a. Cc gi thuyt thng thin theo hai hng: hng
th nht xem h ngn ng Nam o c ngun gc t mt hay
nhiu khu vc ti t lin, cn hng th hai cho rng ngun gc
ca n l cc o ng Nam hoc o en.
Ti mt cuc hi tho chuyn v cc mi quan h qua li
ca cc ngn ng Chu c t chc vo nm 1996, nh ngn
100
 201 202

ng hc ngi Hawaii, Lawrence Reid bo co v nhng cuc l qu hng ca ngn ng Nam o. Hn o ny khng ch
tranh lun v din bin hin ti ca nhiu gi thuyt v ngun gc c nhng mi lin h v ngn ng vi ng Nam . i Loan l
ca ngn ng Nam o. Tranh lun ca ti s da trn nhng ni tn ti t nht ba nhnh chnh ca h ngn ng Nam o v
thng tin trong bo co ca ng. y l c im duy nht ch c ti i Loan; ba nhnh ny
Bt u t pha ng bc, lu nay ngi ta vn thng cp phn bit vi nhau v phn bit vi tt c cc ngn ng khc
n mi lin h vi ting Nht Bn. Reid kt lun rng bng thuc h Nam o. Chnh v th, nhiu nh kho c hc, k c
chng v mi quan h tip xc vi ting Nht l rt ng tin cy Robert Blust, t mi nhnh vo mt loi ring bit. Theo gi
nhng khng phi l mi quan h phi sinh tht s: C th thuyt ca Blust, ba nhnh ny c xp vo cng mt nhm
hnh dung rng nhng ngi i bin hng chic thuyn ca h th t bao gm tt c cc sinh ng khc ca h Nam o c tn
theo hng nam v ng t Formosa ch khng bao gi theo gi l nhm M Lai a o. Xt theo kha cnh , i Loan,
hng bc i n nhng hn o m ch cch b bin ca h vi ch 15 sinh ng Nam o chim ba phn t cc nhnh c
ch vi ngy cho thuyn. nht ca ton b h Nam o vn c hng trm ngn ng khc.
Quan im ca ring c nhn Reid cho rng ting Nht Bn V tr nm gn Trung Quc ca i Loan cng gp phn h tr
thuc h Altaic, ging nh d on ca nh ngn ng hc ngi cho quan im ny. V cng vi nhng lp lun v mt kho c
M Joseph Greenberg, v rng bt c mi lin h no gia ting ca Peter Bellwood, chng to thnh nhng c s chnh cho gi
Nht Bn v ting Nam o s ch c th mang tnh cht tip xc thuyt Ngun gc i Loan m ti cp trong Chng 2 v
thng qua con ng bun bn. Mi lin h vi ting Nht c Chng 4.
th din ra t rt sm. Sau y l mt s bng chng t i c Lp lun ca Blust c mt s s h. Th nht l gi nh cho
tp hp li ng h cho quan im ny: nhng mnh gm Nht rng ngn ng Nam o cn phi c mt ngun gc trc tip t
Bn t thi k tin Jomon c tm thy Vanuatu c nin i lc a Trung Quc. Nh ti cp, khng c mt bng chng
cch y khong 5000 nm; h s ca Jett v nhng chic ng ng tin cy no h tr cho gi nh ny. Vn th hai, nh
thi min nam Nht Bn c cho l c ngun gc t nhng nhiu nh ngn ng hc ch ra v bn thn Blust cng tha
thng gia ni ting Nam o (xem Chng 2); v c nhng nhn, l khng c ngn ng no thuc phn h th t ng thi l
bnh tro ho tng. Nh kho c hc Wilhelm Solheim, ngi khi phn h ln nht, phn h M Lai a o i Loan. iu
xng v gi thuyt Nusantao, hng hn khng nh v nhng ny c th d kin c nu cc ngn ng ca Phi-lip-pin, trong
nt tng ng gia cc to tc tin s c tm thy Nht c nhng ngn ng thuc nhnh chnh M Lai a o, li
Bn v ng Nam . ng tin rng chng c nhng ngi i c ngun gc t i Loan. Trong mt bi vit kho c hc gn
thuyn Nusantao ch theo trong qu trnh h thc hin mng li y, cc nh kho c Kwang-Chih Chang v Ward H.
thng thng trn khp cc b bin Chu . Goodenough ch ra rng mc d i Loan c th nm rt gn vi
i Loan ch cch Nht Bn mt vi ngy cho thuyn hng qu hng ca h Nam o nhng bng chng ny khng nht
nam v y l a im m nhiu nh ngn ng hc hin nay cho thit a n kt lun rng i Loan chnh l qu hng ca h
ngn ng ny. Nu khng c ngun gc trc tip no ca nhm

101
 203 204

M Lai a o i Loan th cng rt c th tnh a dng su ngh chuyn sang bi vit ca ti. t sang mt bn nhng chi
sc ca cc ngn ng i Loan ch l do hn o ny nm v tr tit v bng chng v mt kt cu, mt trong nhng cn tr cng
qu xa v trong tnh trng cch ly lu di. Cc nhnh ngn ng tng t nh i vi mi lin h gia ngn ng Nam o v
i Loan sau tr thnh nhng vt tch ngoi vi. Nu iu ny ting Thi, l: ting Hn n m v c m iu cao thp, cn
ng nh thc t xy ra th ton b h ngn ng Nam o v ting Nam o li l a m tit, m iu u hoc khng theo
s pht tn ca n phi xy ra sm hn v iu ny nht qun vi thang m no nht nh.
bng chng kho c c trnh by trong Chng 2 v Chng 3 Tuy nhin, tt c cc gi thuyt v ngun gc lc a khng tr
v nin i ca cc hnh trnh trn bin ng Nam v Thi li cu hi: liu ngn ng Nam o nguyn thu, hay thm ch l
Bnh Dng. ngn ng tin Nam o c thc s hnh thnh lc a hay
Lawrence Reid phn tch v quan im ca Paul Benedict nu khng? Nu gi thuyt ngun gc ngn ng M Lai a o
ln nm 1942 v mi lin h gia ngn ng Tai-Kadai v Nam n t i Loan c im nghi vn th gi thuyt v ngun gc lc
o nh l mt siu h gia ting Nam o v ting Thi. Mt a ca ngn ng Nam o li cng d lung lay hn. Ti s
ln na, ng li i n kt lun l nhng mi lin h ny l c nhanh chng tr li vn ny. u tin l cn nhng khu vc
thc nhng ch yu l do s vay mn v mt ngn ng ch no khc nm dc b bin nam Trung Hoa c mi lin h vi
khng phi l mi quan h phi sinh thc s. Nh trnh by, ngn ng Nam o?
Bellwood vn ng h mi lin h ny mc d Blust li thin v Hin ti, h Nam c coi l h ngn ng trn lc a Chu
mi lin quan vi ting Austro. c nhiu kh nng c mi lin quan vi ngn ng Nam o. Tuy
Mt mi lin h khc gia ngn ng Nam o vi vng b nhin, nh ngn ng hc ngi Hawaii, ng Robert Blust, ch ra
bin nam Trung Hoa l gi thit ting Hn Nam o. Gi rng nu c hai h ngn ng ny u c chung mt ngun gc ti
thuyt ny c a ra u tin vo nm 1942, cng lc vi gi lc a th s t ra mt s vn . Nh ti lp lun trn, d
thit ngn ng Austro-Thi. Theo li ca Reid, cho gi thuyt c suy din th no i chng na th vng t di chn ni
ny c cc nh ngn ng hc lu tm n cng l kh khn. Himalaya cng kh c th c mi lin h no vi i Loan
V ti cng nhn thy nh th ti mt cuc hi tho gn y ngn hay bt c khu vc no c xc minh l ca ngi Nam o c
ng v vn ho Vit (Yue) m ti c mi tham d Hng xa. S tn ti song song ca c hai ngn ng Nam v Nam
Kng. Quan im khng chnh thng v ting Hn Nam o o nm bn o M Lai (ni m ting M Lai c s dng
gn nh dn n mt s ri lon. Laurent Sagart, nh ngn cng vi ngn ng Nam ) v ti Vit Nam (ni m ting Chm
ng hc ni danh ca Php, trnh by bng chng m ng c bao quanh bi nhng ngn ng Nam ). Ting M Lai v
nghin cu rt cng phu v mi quan h phi sinh gia ngn ng ting Chm u c coi l du nhp vo nhng quc gia ny vo
Nam o v ting Hn. Cc nh ngn ng hc truyn thng ca thi k sau, nh ti trnh by (xem Chng 3 v 4). V th,
Trung Quc li kch lit phn i mi lin h ny ca ngn ng y khng phi l nhng v tr ng tin cy phn tch h ngn
Hn. V ch to hi tho phi cho dng cuc tranh lun v vi v ng.

102
 205 206

Ngoi bin khi hay trn t lin? Nhng pht hin ca Adelaar khng ch m rng khu vc qu
hng ven bin gi nh ca ngn ng Nam v pha nam m
Tuy nhin, nh nghin cu ngn ng Nam o sinh sng cn h tr bng chng cho gi thuyt v s phn chia dng
Australia, ng Alexanderr Adelaar, pht hin ra c mt mi Austric thnh hai h Nam o v Nam ti mt v tr gn Ty
lin h th v gia ngn ng Land Dyak (Nam o) c s Borneo. Chng ta thm ch cn c c s t nhin sn c v s
dng vng ni a pha ty ca Borneo v nhm ngn ng trung phn chia ny: mc nc bin dng ln v chia tch Borneo khi
tm Nam -Aslian ti vng rng rm ca Bn o M Lai. Khi vng b bin pha ng ca vng t lin ng Nam cch y
ng so snh nhng ngn ng ny, ng tm thy bng chng v s khong 10000 nm (Xem Hnh 13 trong Chng v Hnh 20
kt hp v s chia s v mt cu trc ca t vng. Pht hin ny trong Chng 4). Adelaar cho rng mi lin h gia l kt qu
thc s gy ngc nhin ln. Ngc li hon ton vi ngn ng ca s di chuyn ca ngn ng. iu ny c th xy ra vi
Nam o, ngn ng Nam khng h c s dng ngoi phm ngi ni ting Aslian Borneo di c v Land Dyak, hoc nh
vi lc a Chu , ngoi tr o Nicobar thuc n Dng. V ng ni, rt c th tng c mt ngn ng th ba (cha c
d duy nht v nh hng trc tip ca ngn ng Nam i vi bit n v bin mt) c s dng Borneo v trn Bn o
ngn ng Nam o o l s vay mn t vng Nam trong M Lai; nhng ngi s dng ngn ng ny Borneo di
ting Achin mi pha bc o Sumatra. Adelaar cho rng, nu chuyn n Land Dyak cn nhng ngi s dng n Bn o
c mt s tip xc th chc chn n phi xy ra cch y rt M Lai th i n Aslian. Mt cng trnh khc ca Aeelar v
lu; bi v, theo ti c bit, khng h c bng chng no v s tnh a dng phc tp ca cc ngn ng Borneo c th gp phn
tip xc trong thi lch s. Mi lin h quan trng v mt cu gii quyt nhng bt ng v s m rng ca ngn ng Nam o
trc vi cc ngn ng lc a m ng m t cng c tm thy trong v ngoi phm vi cc o ng Nam . Ti s bn v vn
cc ngn ng c s dng trn o Borneo. Ngoi ra, ting ny phn sau.
Punan thuc vng Borneo cng c chung mt s t vng vi
Nhng mi quan h phi sinh gia ting Nam o v cc h
ting Land Dyak v Aslian. Tuy nhin, nh Adelaar ch ra,
ngn ng khc ca ng l ch m hu ht cc nh nghin
nhng mi lin h ny mang tnh cht tip xc v vay mn ch
cu ngn ng Nam o u xem xt. Tuy nhin, mt s nh
khng phi l quan h phi sinh. Pht hin ca ng khng v
ngn ng li cho rng c nhng mi lin h phi sinh gia cc
cng khng th chng minh cho mi quan h phi sinh ny. Thay
ngn ng Nam o v cc ngn ng thuc dng n v
vo , n cung cp nhng bng chng ng h quan im ca
Mesopotamia. Quan im ny ln u tin c a ra vo u
Solheim v v tr a l din ra s phn tch gia ngn ng Nam
th k 20 v khng h b qun lng. V trong mt cng trnh ti
v Nam o. Nhng mi lin h ny dng nh t cc ngn
to ngn ng nguyn thu gn y, Iren Hegedus coi Nam
ng Nam bn a thi tin s ra ngoi vng t lin v nm
o l mt trong nhng thnh vin u tin thuc cy tin ho
trong khu vc Bornean thuc lc a Sunda gn k vi cc ngn
ca h Nostratic u (Xem Chng 4).
ng Nam o.

103

Gn y, nh ngn ng hc Paul Manansala tuyn b v
mi lin h gia cc ngn ng Nam v Nam o, gia ting
Phn v ting Sumeria. Lp lun ca ng da trn nhng tng
ng v mt cu trc, v d nh cc ting ni ny u c chung
c im chp dnh; v ng cng b trn internet nhng danh
sch di v cc t ng m. Kho t vng chung m ng cho l
ca ting Phn v cc ngn ng Nam o cn m rng ra tn
Thi Bnh Dng v ng a o, vt ra ngoi phm vi khu
vc c coi l vng nh hng gn y ca ngnh n (thuc Nu tt c cc mi quan h u c c s, chng ta s xem xt
h n-u) ti cc o ng Nam . Theo nh ti c bit, cc nhng dng thc khc ca quan h ngn ng. c th l nhng
nh ngn ng khc cha xem xt hay cng nhn nhng mi lin
h ny. Nhng lp lun lgc chng li quan im cho rng
ting Sumeria hay ting Phn l ngun gc ca ngn ng Nam
o thm ch cn mnh m hn nhng lp lun bo v nhng
mi lin h pha ng.
Nhng t ng thuc h Nam o du nhp n phng ty
trong qu kh c bit n nhiu nht cng chnh l nhng t
ng thng dng nht, v d nh cy chanh v cy qu. Nh
nghin cu ngn ng Nam o, ng Waruno Mahdi, nghin
cu ngun gc n ca nhng t ng lin quan n cy inh
hng v cy long no. Tuy nhin, nu nhng t ng ny v
nhng t ng chung m Manansala lit k c xem nh l
nhng vay mn thun tu th chng cng gp phn hon tt
dy chuyn tip xc v vay mn ngn ng Nam o tri di t
Nht Bn vng quanh b bin Chu v i n ni khai sinh ra
nn vn minh Ty phng.
Tuy nhin, phn ln cc nh ngn ng hc vn tin rng ngun
gc ca ngn ng Nam o trng vi ngun gc ca ting Nam
v c th l ngun gc gi thuyt ca dng Austric, d chi tit
ca nhng mi lin h xut ny c nh th no i chng na.
V d, ngi ng h gi thuyt Austric (v d nh Robert Blust)
207 208
c th khng chp nhn gi thuyt Austro-Thi ca Paul Benedict
nhng vn c th ng vi nhng bng chng v mi quan h
tip xc gia ngn ng Nam o v ting Tai-Kadai. iu ny c
th n cha mt phn ca cu tr li cho cu hi hc ba ny.
Nhng mi lin h gia ngn ng Nam o v cc h -u a
dng v c lp n ni tt c cc ngn ng khng th cng lin
quan n nhau. Tuy nhin, khng ai c th ng h mi quan h c
tnh phi sinh r rng vi bt c mt ngn ng no trong s .
mi tip xc ca trao i thng thng, dn n s trao i v
quan im v vay mn ngn ng.
Tt c mi ngi u ng rng nhng ngi i bin ni
ting Nam o l nhng ngi x dch nhiu nht trong th gii
tin Colmb. Trong Chng 2, ti m t mng li thng
thng ng bin Nusantao theo gi thuyt ca Wilhelm
Solheim v bng chng v s trao i bun bn xuyn i dng
gia Thi Lan v n bt u t thi k mi. Qu trnh
tip xc c khng nh qua nhng bng chng v mt ngn
ng ca nhng ngi Ph-ni-xi thi k mi ni ting Nam
o. Nh ti trnh by, nhng ngi Nam o i bin v
truyn b tn ngng, ma thut, nhng tng v cc thin thn
v vng quyn c th thit lp mi cng tc vi nhng ngi
ni ting Nam lc a, nhng ngi c kin thc thc tin v
k thut v trng trt ng cc.
Nu phn ln cc mi lin h gia h Nam o v cc ngn
ng khc lc a Chu l kt qu ca thng thng bun bn
th quan im v ngun gc ngn ng Nam o lc a cng
mt dn c s. Nu s phn chia gia h Nam v Nam o xy
ra ti mt ni no gia M Lai v Borneo trn b bin Sunda
vo thi k K Bng h th s phn nhnh ca cy ngn ng Nam
104

o s thay i bi chiu su thi gian ca qu trnh tin ho ca
ngn ng M Lai Nam o hoc ngn ng khng thuc nhnh
i Loan s ln hn rt nhiu.
Qu hng bao xa v pha ty?
Trc khi ti bn lun ch xc v ni m ti cho l qu
hng ca ngn ng Nam o, ti mun tm tt nhng gi
thuyt ch yu v vn ny cho n thi im hin nay. Nh ti
trnh by, cc gi thuyt ny c chia lm hai loi: ngun gc
lc a v ngun gc bin khi (xem Hnh 12). Nhng gi thuyt
v ngun gc lc a bao gm gi thuyt Austro-Thi ca Paul
Benedict cho rng qu hng ca ngn ng Nam o nm u
gn o Hi Nam; v gi thuyt Trung Quc-i Loan-Phi-
lip-pin ca Robert Blust. Gi thuyt v ngun gc bin khi cho
rng ngn ng ny c ngun gc gn Oceania (o en) hoc
cc o ng Nam . Hai bi vit gn y (tc gi giu tn) cho
rng bng chng v ngun gc ngn ng Nam o ngy cng
thin v khu vc Indonesia v New Guinea. Cn Patrick Kirch v
Peter Bellwood a ra nhng lp lun v mt kho c v ngn
ng chng minh rng ngun gc ca ngn ng ny nm v
pha ty.
Mt phng php ngn ng quan trng tr li cu hi
ngun gc ca ngn ng Nam o bao xa v pha ty l nghin
cu vic s dng cc t ng m t ng vt c v v loi th c con ngi thi k hu sng bng. ng k ca Weber c th m
ti. Bng vic s dng cch thc ny, cc nh ngn ng hc
dng nh ang lp li phng php ca Alfred Russel Wallace,
nh t nhin hc v i ca th k 19 v l ng tc gi, cng vi
Charles Darwin, ca thuyt chn lc t nhin. Wallace a ra
mt ng k phn tch h thc vt v ng vt phng ng
ca Cu Th gii, c bit l cc ng vt c v, khi h thc vt
v ng vt ca Nam vi c trng l th c ti ch khng phi
209 210
l ng vt c v. ng k ny (Hnh 23) i t pha nam n
ng bc gia Bali v Lombok, gia Borneo v Sulawesi, v cui
cng i hn sang hng ng bc khi n pha di Phi-lip-pin.
N phn nh mt vng nc chia cch lc a Sunda v cc o
pha ng, vng nc ny khng h kh cn vo thi k nh
im ca K Bng h. Cc hn o Maluku v Tiu Sunda nm
gia ng k Wallace v New Guinea i khi vn c gi l
o Wallacia d phn bit vi cc lc a trng ca Sundaland
pha ty v Sahulland (Australia/New Guinea) pha ng.
Phn ln cc ng vt c v Cu Th gii cha bao gi vt
qua c vng phn cch ny. ng k ca Wallace khng
hon ton ct t ng di chuyn ca ng vt. N c sa
i vi ln v trng mt s on vi cc ng k khc. V d,
ng k ca Thomas Huxley, i t vng pha bc n pha ty
Phi-lip-pin (khng bao gm Palawan) c nhiu nh a l ng
vt xem l mt kt hp hon ho hn.
Hnh 23: ng k a l sinh hc ca Wallace, Huxley v
Weber. Ban u, cc ng k ny c dng ch ra nhng
cn tr tng i i vi s di chuyn trn i dng gia ng
Nam (Sundaland) v Australia/New Guinea (Sahulland) ca cc
loi ng v thc vt. Chng khng ch ra nhng cn tr i vi
t xm nhp u tin ca gii ng thc vt vo Australia trong
K Bng h (xem ng nt lin mu en). Tuy nhin, nhng
ng k ny c s dng suy on v cc t di c ca
t ngun gc pha ty ca h ngn ng Nam o trong K Bng
h.
Blust ti to mt s t ng thuc h Nam o nguyn thu
dng ch loi ng vt c v, v d nh con t t, kh, v loi
nhai li. Bellwood lp lun rng ngun gc ngn ng Nam o
phi nm pha ty (ngha l i Loan hoc Sundaland) v
105

ng cho rng cc loi hu nh khng c tm thy pha ty
ca ng k Huxley. ng k ban u ca Wallace c th
thch hp hn vi lp lun ny bi trong trng hp ny, tt c
cc ng vt cng c tm thy Phi-lip-pin. Nu theo lgc
thc vt ca Bellwood th Phi-lip-pin cng c coi l mt kh
nng v ngun gc ca h ngn ng Nam o. Nh ngn ng
hc ngi c, Bernd Nothofer s dng kiu lp lun tng t
nh Blust nhng theo mt hng ngc li: ng t ngun gc
ca nhm Palaeo-Hesperonesian (s trnh by sau) Sulawesi
pha bn kia ca ng k. ng ch ra rng khu vc xa nht v
pha ty m loi co c ti sinh sng l Sulawesi nhng nhng t
cng gc v loi vt ny li c tm thy trong tt c cc ngn
ng c thuc nhm Palaeo-Hesperonesian nm xa hn v pha ty
ti cc hn o Mentawai ngoi khi Sumatra dng ch con t
t Chu hoc loi th n kin c vy, mt ng vt c v nh.
Do , phng php s dng tn ng vt nh v s phn chia
ngn ng c th t qu hng ca h ngn ng Nam o ti bt
c ni u t Sulawesi cho n lc a Chu .
Ngoi Huxley cn c nhiu nh ngn ng khc c gng pht
trin phng php ca Wallace. ng Weber c a ra
phc ho khu vc tn ti cn bng cc loi thc vt ca c Nam
v Phng ng. ng k ny a Sulawesi v phn ln khu
vc Tiu Sunda vo phm vi ca Cu Th gii nhng loi tr
Moluccas (Xem Hnh 23). Phn b thc vt theo ng k
Weber c hi khc; ng k Weber i theo ng k Wallace
v hng bc nhng sau bao gm c khu vc Tiu Sunda,
Nusa Tenggara v Java v pha nam ca qun o. Ti v tr pha
ng Indonesia, c hai ng k u khng th hin c mt
ranh gii ng bin tuyt i i vi ng vt c v b pha
ty v loi th c ti b pha ng. Nu tn ti mt ranh gii th
mt s loi ng v thc vt vn c th vt qua c. Kh nng
211 212
di chuyn d dng hn ny c quyt nh bi khong cch gia
cc hn o hn l bi su ca vng bin nm gia.
Tuy nhin, ng thc vt ca Weber m t gii hn pha
ty ca cc ngn ng ty Nam o (v mt cch ngu nhin, n
cng m t s phn b ca ng thi ng Nam ). Ton b
nhm ngn ng M Lai-Nam o pha ty c gp li vi khu
vc Tiu Sunda. Do vy, c th c s tng ng gia s m
rng ca h thc vt v ng vt Phng ng qua cc khong
cch nh gia cc o vi nhng ranh gii ca cc cng ng
min bin nguyn thu ni ting Nam o (gi thuyt)
Sundaland. Ni mt cch n gin, chc chn l vo mt thi k
no trong K Bng h, nhng k thut i bin ca cc c dn
ny pht trin gip h thng xuyn c nhng hnh
trnh ngn trn bin t Java n Borneo (lc l mt phn ca
Sundaland) qua Bin Celebes n vng Tiu Sunda, Sulawesi v
Phi-lip-pin. Nh kho c hc v chuyn gia i bin Geoffrey
Irwin c nghin cu su rng v cc tuyn ng di c v tm
nhn gia cc o trong khu vc. Trc tin, ng ch ra rng
nhng ngi i bin K Bng h cch y hn 50000 nm hon
ton c kh nng vt qua nhng khong cch . Th hai, i
vi h, Tiu Sunda v Sulawesi l hai chng ng cn thit u
tin cho cc hnh trnh i qua hai o n ty nam Thi Bnh
Dng. Tuyn hnh trnh Tiu Sunda, c nhiu chng hn nhng
vi chiu di ngn hn, dn n Australia v vng bin pha nam
New Guinea, cn tuyn Sulawesi i n Oceania v ty nam Thi
Bnh Dng. Nu gi thuyt ny ng, th vng t qu hng c
xa ca cc ngn ng ty Nam o ti cc o ng Nam c
th c th c t thi K Bng h.
Mt vi nh kho c hc v t nht l mt nh ngn ng hc
da trn c s ny lp lun rng qu hng ca h ngn
ng Nam o c th l t o. V d, nh kho c hc Wilhelm
106

Solheim v William Meacham cho rng cn phi m rng khu
vc ngn ng/vn ho Sundaland c v pha ng ti cc ranh
gii ca ng Weber bao gm c khu vc Tiu Sunda,
Sulawesi v Phi-lip-pin. Theo gi thuyt ca Meacham, ngun
gc ca h ngn ng ny nm u trong khu vc tam gic
rng ln bao gm i Loan, Sumatra v Timor, ni tm thy cc
ngn ng M Lai Nam o c nht (mt cch ngu nhin, tam
gic ny cng trng vi s phn b ng thi xem Chng 2).
Meacham tin rng xut pht ng t ngun gc ny, ngn ng
Nam o nguyn thu tin ho t tnh cht a dng ban u
thnh ngn ng M Lai Nam o nguyn thy thng nht hn.
Solheim li thc hin s ti to v mt kho c v cc c dn
ca mng li thng thng trn bin Nusantao vi c trng l
vn ho x dch c nin i t trc nm 5000 trc CN, tc l
ngay sau cn i hng thy th ba. Solheim cn thn phn bit
nn vn ho ny vi nhng ngn ng m cc c dn c th s
dng hoc cc c im chng tc ca h. Tuy nhin, ng tha
nhn rng vo mt lc no , i a s nhng c dn ca nn
vn ho ny c th ni ting M Lai Nam o Nusantao
chc chn c lien quan trc tip n s m rng ca ngn ng
M Lai Nam o. Solheim cho rng ngun gc vn ho ca h
cng nm trong cng mt khu vc xung quanh min ng
Borneo, ni gn y pht hin v chai 6000 nm tui trn
Qun o Admiralty (Xem Chng 3).
Trn c s cng trnh kho c ca Bellwood, mt s nh ngn
ng hc hin i ng h gi thuyt ngun gc i Loan ca h
Nam o v cho rng cc nhnh u tin ca cy ngn ng Nam
o c nin i mun hn. Vi lp lun ny, h phi bc b hoc Borneo v b bin pha bc ca Java; vng b bin ny cng mt
pht l nhng ngy thng ly t bng nin i ngn ng m h
cng nhn v c v trong thp nin 70. Theo nhng ngy
thng ny, s pht tn ca ngn ng ty Nam o din ra vo
213 214
thi k m Solheim c on v ngi Nusantao nguyn thu
Indonesia. Nhng bng chng di truyn lm c s cho mt nin
i c xa hn c cung cp trong Chng 6 v 7.
Lc a chm Sundaland
Da trn gi nh cho rng ngun gc ca ngn ng Nam o
nm u trn b bin pha ng ca Sundaland thi K
Bng h, ti s ti to trnh t cc s kin khi nc bin dng ln
v chia i lc a ny. Thay v c i tm mt v tr chnh xc v
qu hng ca ting Nam o ti Sundaland, ti s i theo quan
im mang tnh tng th hn ca Johanna Nichols cho rng s
m rng ca cc nn vn ho vnh ai Thi Bnh Dng thi
K Bng H l ngun gc duyn hi ca cc h ngn ng Chu
thi k mi. Trong K Bng h, lc a Sundaland bao
gm ba vng duyn hi min ng nm bao quanh o Borneo
trc y tng c ni vi t lin (xem Hnh 13 trong Chng
3 v Hnh 20 trong Chng 4). Bn ngn ng a dng v phc
tp ca Borneo l mu cht ca quan im v s pht trin ca
ngn ng M Lai-Nam o pha ty. Nh ngn ng hc
Alexander Adelaar gi l mt ng t ng. B bin u tin
trong s nhng b bin ny ca Sundaland hin nay chnh l b
bin pha bc v ty bc Borneo. Khu vc ny b nhn chm
vo Bin Nam Trung Hoa sau khi K Bng h kt thc v b mt
nhiu t hn bt c vng no khc trn lc a Sundaland. Khu
vc th hai l b bin dc pha ng bc ca Borneo hu nh
khng mt t trong thi k hu sng bng. Vng b bin
Sundaland th ba hin l b bin pha nam v ty nam ca
rt nhiu t khi nc bin dng ln.
Trc ht, hy ni v b bin ty bc ca Borneo. Trong K
Bng h, khi Bin Nam Trung Hoa vn cn l mt vng t lin
107
 215 216

kh cn, mt con sng chy theo hng ng bc pha di o Hesperonesian c tm thy trn cc cc b bin dc xung
Natuna v song song vi b bin Sarawak hin ti, dn nc vo quanh vng ngoi vi th li rt a dng nhng t ngi s dng
thung lng Bc Sunda. Khi nc bin dng cao v tch Borneo (cc sng K Bng h phng theo Morley v Frenley (1987), (ghi
khi M Lai, ca pha ty ca con sng dn dn rt v pha ty ch 72 Chng 3).
nam v i vng qua mi pha ty ca Borneo v kt thc ti sng Mt vi bng chng gin tip v ngun gc c xa ca nhm
Kapuas hin ang ra pha di Pontianak ty Kalimantan, ngn ng M Lai n t cc ngn ng M Lai Bn a c s
thuc khu vc Borneo ngy nay ca Indonesia. Phn cn li ca dng bi cc nhm c dn min bin sng ti cc o t Singapo,
b bin ty bc Borneo rt nc vo sng Lupar; ca ca con Eo bin Malacca, b bin pha ty ca Bn o M Lai cho n
sng ny dn dn li v gn khu vc Kuching Sarawak trn b cc o Mokens v Moklens ngoi khi b bin Min in.
bin pha bc ca Borneo. Gn y, Adelaar lp lun rng qu Nhng ngi i bin trn o ny l du vt cn li ca mng
hng ca phn nhm ln M Lai thuc nhnh ty M Lai-Nam li thng thng trn bin thi tin s theo tm hiu ca
o vng pha ty Borneo cng rt nc vo hai con sng ny. Solhelm Wilheim. Nhng c dn ny khng ch rt a dng v
Nhng i din cn st li ca nhng c dn thuc nhm ngn bn sc v ngn ng m cn lu gi nhng bng chng v qu
ng M Lai bao gm ngi Iban sn u ni ting hay cn gi l trnh tip xc thi tin s vi cc ngn ng Aslian thuc h Nam
ngi Dyak-Bin, ngi Kendayan v ngi Salako. V th, m Adelaar xc nh cho ngi Land Dyaks sng pha ty
khng ng nh gi thuyt ca Robert Blust, cc ngn ng M Borneo v thng ngun con sng Kapuas. Mt s c tnh
Lai khng phi nm chng cui cng ca con ng di t i Aslian m ng m t cng c tm thy Sumatra v trong cc
Loan qua Phi-lip-pin v sau i v pha ty n Borneo. Thay ting ni M Lai Bn a c s dng Bn o M Lai v
vo , chng c th tin ho ngay ti qu hng ca mnh ti cc o nh thuc khu vc Eo bin Malacca, t o Riau ngoi
cc khu vc m chng c phn b hin nay Bn o M Lai, khi Singapo n o Phuket Thi Lan.
Sumatra, ty Java v ty Borneo (xem Hnh 20 trong Chng 4). Vic xc nh nin i ngn ng ca cc t phn chia v di
Adelaar lp lun v nhng c s ngn ng cho quan im v qu chuyn ca cc ting M Lai ty Indonesia v ln tn Thi
hng ca ting M Lai ty Borneo. Lan rt kh a ra con s chnh xc v nhng l do m ti
Hnh 24: B bin rt xung thi k hu sng bng v tnh trnh by v nin i ngn ng hc. Tuy nhin, c hai bng
hnh phn b ca h ngn ng Ty Nam o: mt suy on. chng c th gii hn c nin i sm nht m cc ngn ng
Phn b ca cc ngn ng thuc nhnh Hesperonesian theo quan M Lai v bc Borneo di chuyn n Sumatra v b pha ty ca
im ca Bernd Nothofer tng ng vi hai khu vc dn nc Bn o M Lai. Nh ti cp cc Chng 3 v 4, hai
pha bc v pha nam ca hai h thng sng bng khng l bng chng l: s hnh thnh Eo bin Malacca vo thin nin
Sundaland. Ngy nay, chng l hai cm c lin quan n nhau, k th by tr.CN v sau l qu trnh khai khn t rng xung
M Lai Champa pha Bc v Java-Bali-Sasak-Barito v pha quanh H Toba bc Sumatra din ra ngay sau , tc l cch
nam. Hai cm ny c lng dn c ln nhng s ngn ng c y khong 8000 nm. Ngun gc c xa hn ca ngn ng M
s dng li khng nhiu. Ngc li, cc ngn ng Palaeo-

108
 217 218

Lai trn b bin pha ty ca Borneo cng thch ng hn vi h trnh ca nhng con thuyn ca ngi cht c cp trong
s kho c v ngi Chmpa v t tin (gi thit) ca h l nhiu huyn thoi bng ngn ng Nam o v c v trn vch
ngi Sa Hunh min trung Vit Nam. Ting Chm thng tng ca cc hang ng Niah gn (xem Chng 3) m
c xem l mt nhnh con ca ngn ng M Lai v l nhm t hnh trnh tr v vng t t tin ca h trn thm lc a
m ca ting Achine mi pha bc Sumatra. Cc nhm ny Sunda b chm khut. Nhng cu chuyn tng t cng c
c mt ti Vit Nam vi thi gian lu hn so vi quy nh trong nhng ngi hng xm Kayan lu truyn.
gi thuyt v ngun gc i Loan ca h Nam o. i v pha nam Borneo n ni m bin Java phn ly
Cc ngn ng M Lai c th c nh hng xa hn v pha Java v Bali khi Borneo sau khi K Bng h kt thc, chng ta
ng. Lawrence Reid pht hin ra nhng im cch tn ging tm thy bn nhm ngn ng ln c th b chia tch khi nhau
nhau gia ngn ng M Lai Java v nhm ngn ng min sau khi b bin Sundaland rt xung. Bt u t cc o Sunda
trung Phi-lip-pin. Nu ting M Lai xut pht t pha ty Borneo ng nam, l ting Sasak c s dng Lombok, v ting
th nhng mi lin h ny c th cho thy mt qu trnh di c Bali v Java ty Sumbawa. Trn b bin pha bc ca Bin
ngn ng theo hng ng bc dc b bin M Lai, hoc n Java, min nam Borneo, l nhm ngn ng Barito (theo ng t
gin hn l mt ngun gc c xa chung trn b bin pha ng l nhng ngn ng trn Sng Barito). Trong thi K Bng h,
ca Sundaland. Barito l mt trong nhng ph lu ca con sng ln c ca sng
Xa hn v pha ty, dc b bin pha bc Borneo t sng nm na ng gia Bali v Borneo. Bn nhm ngn ng ny
Lupar, l hai con sng khc gn lin vi hai nhm ngn ng Nam c gp vo vi nhau, bc d mi lin h gia nhm Ba li v
o bn a ting Rejang v Baram. Hai con sng ny rt nc Sasak th hin r rng hn. Ci gi l nhng th ting Taman,
ca hai phn ba khu vc Sarawak. Nhm Rejang-Baram y c mt nhm ngn ng nh c s dng ngay ti thng ngun
gm c 10 ting ni c s dng bi cc tc ngi nh ngi ca Sng Kapuas ty Borneo, c th phi i mt hnh trnh
Tutong, Punan, v ngi Berawan. Chng hp thu mt s c di dc b bin pha nam n mt con sng sau khi b bin rt
im ca cc ngn ng M Lai lng ging. Ngi Berawan c xung. Mc d nhng ting ni c chung nhiu t vng vi ting
nhng truyn k rng rn nht bng ting M Lai-Nam o v M Lai, nhng Adelaar a ra bng chng thuyt phc rng
huyn thoi ca hnh trnh qua bin ca cc linh hn i n chng c chung mt t tin trong thi tin s vi nhng c dn
vng t ca ngi cht. Trong truyn k ca h, linh hn phi Makassar ni ting Bugis, nam Sulawesi, ng Indonesia. Theo
xui dng sng Baram n Sng Apek rng ln nhng v hnh Adelaar, s phn chia ngn ng Bugi-Taman chc chn xy ra
nm u trong bin c. Con sng v hnh ny chy xuyn cch y rt lu; bi c nh th th ngi ni ting Taman mi c
qua vng t ca ngi cht. Huyn thoi ny dng nh mang thi gian thch nghi v ho nhp vo mi trng Borneo v qun
tnh cht chp s nhiu hn l thuyt v nguyn nhn bi n gi i ngun gc ngoi Borneo ca mnh.
li hin tng mt t thi tin s m hin nay khng cn Cc ngn ng nm gn vi Bin Java mi, ting M Lai-
li bng chng hu hnh no. N cng c v cho tng v hnh Chmpa pha bc v ting Java-Bali-Sasak v Barito pha

109
 219 220

nam, u c gi l phn nhm ngn ng ty Indonesia v bao Trn b bin pha ng ca Borneo, c ba con sng, sng ln
gm cc ngn ng Malagasy. Phn nhm ny bao gm ti a 30 nht l Mahakam v Kayan, l qu hng ca mt nhm ngn
th ting, k c cc th ng M Lai nhiu vng khc nhau; cc ng bn a rt phong ph v s lng v m rng v hng ty
ngn ng thuc h Nam o ch chim 3-6% nhng li chim qua n b bin pha bc. Nhng ngn ng ny c xc nh l
phn ln s ngi s dng. Tuy nhin, a s cc c dn ny ch nhm Kayan-Kenyah. Nhng ngi ni ting Kayan c mt
yu ch s dng bn ngn ng l ting Java, Sundan, M Lai v truyn thng rc r v v tranh trn tng v chm khc vi
Madura. V s lng, y l nhm vn ho ch o cc o nhng bc tranh tinh t v cy i, g trng v con rn. Ti vng
hin nay ca ng Nam . ni cao, nhm ngn ng Apo-Duat c s dng, bao gm c
ting Kalebit vn c th l mt nhm ngn ng c xa hn. T
Palaeo-Hesperonesian tin ca nhng c dn min ni xy dng nhng cng trnh mai
nhm ngn ng c nht ca cc o ng Nam ? tng ln bng v dng nn cc tng ng vi nhng dng
ch b him hay nhng hnh th khc su vo v hin nay
Trong mt cng trnh ti to th v v cc ngn ng thi tin ang b b qun trong rng su (xem Minh ho 15). Nu nhng
s, Bernd Nothofer p dng li thut ng c Hesperonesian phin ny khng b bao bc bi cc thm thc vt nhit i th
(ng ngha en l Ngi o pha Ty ch ba mi ngn trng chng ging mt cch k l vi nhng phin Dolmen v
ng ch o Malaixia v Indonesia, v phn bit chng vi Menhir Ty u. Rt c th ti khu vc ny sau K Bng h, t
cc ngn ng c hn thuc nhm Palaeo-Hesperonesian m ng b mt t hn nn tnh a dng v vn ho v ngn ng ca nhm
tin rng tng c s dng phn ln khu vc m hin nay Palaeo-Hesperonesian b bin pha bc v pha ng c bo
ang s dng ting Hesperonesian. Nhng th ting c hn ny tn tt hn nhng ni khc thuc Borneo. Li sng truyn thng
hin ch c dng xung quanh ngoi vi Indonesia. Lp lun ca trong vng rt khc vi nhng ngi sn bn-hi lm trong rng
Nothofer da trn nhng so snh chun v mt ngn ng v rt rm hay nhng nng dn du canh du c. Cc con sng l ng
thch hp vi gi thit v ngun gc t o ng Nam ca h i li v l ngun cung cp thc n. Nhng ngi sng ti Sabah
Nam o. Nhm Palaeo-Hesperonian bao gm cc ngn ng thuc ng bc Borneo c nc da sng hn nhng c dn ca
khng xc nh c ngun gc ty bc Sumatra, v d nh Borneo v h s dng cc th ting Murutic, Paintanic v
Gayo v Batak, v cc o Nias, Simalur, Mentawai v Enggano. Dusunic nhng th ting ny li c chung mt s c im vi
Mt cch ngu nhin, nhng ngn ng ca cc nn vn ho c cc ngn ng Phi-lip-pin. Ngoi ra, cn c ngi Sama-Bajau
ny ty Sundaland khng h c mt v tr xc nh trong cy sng trn nhng hn o ngoi khi b bin ng bc v ng
ngun gc ca Robert Blust, mc d ng tha nhn rng chng nam Borneo v nhng hn o ca Bin Sulu.
khng thuc dng M Lai. Pha ty ca Sundaland, Nothofer a
bc Sulawesi v nam Phi-lip-pin vo trong nhm Palaeo-
Hesperonesian. ng cng bao gm c cc th ting bc Borneo
vo nhm ny (xem Hnh 24).

110

Ngi Sama Bajau ca o Wallacia:
Nhng ngi ct c v thng nhn lng c
Mt vi nm trc, ti c chuyn i nm ngy trn mt con
tu ch khch v hng ho chy xung quanh bin Sulu tri di t
Mindanao pha nam Phi-lip-pin n Sabah ng bc Borneo.
Nhng hn o t hon nm ri rc nh nhng vin ngc trai trong
mt vng nc nng c gi l qun o Sulu. Ti mi lng
trn o, con tu ln bng g dng li d hng, sau li n
thm khch v bc ln nhng bao ti da chut bin phc v
cho cc nh hng Hng Kng. Mt ton lnh c v trang c v
hm do c mt trn thuyn ngn chn nhng tn cp bin
ang honh hnh trn bin Sulu. Mt s ngi ng ng say vi
bia San Miguel v dng nh quan tm n v hn th ngi
Trung Quc ca ti hn l nhim v ca h. May thay, on thu
th trn tu gip chng ti thot khi mi him nguy sp p
ti v cho chng ti ngh ngi ti khu vc cu tu trong sut cuc
hnh trnh cn li. Trc , chng ti gp hai ngi phng
Ty ti mt quy bar khch sn trong thnh ph Zamboanga,
Mindanao, Phi-lip-pin v h khuyn chng ti hy thc hin
chuyn i vui v ny. y l mt i v chng ngi Php v
ngi M cng ang d nh tham quan Madagascar trn mt
chic thuyn truyn thng. Cuc hnh trnh c bo tr ny c
th s l mt n lc thnh cng chng minh rng nhng ngi
ni ting Nam o tng i thuyn xuyn qua n Dng
ch khng phi l i vng quanh n.
Mc d nhng ngi bn ca chng ti rt quen thuc vi bin
Sulu nhng trong sut nm ngy ca chuyn i, ti khng h thy
thm nhng v khc du lch Chu u no khc. Thng qua mt s
quan qun i tra hi ti trn tu, ti nhanh chng hiu ra ti
sao. Chin tranh ang din ra v h lo ngi rng ti n t T
chc n x Quc t. Ti khng bt c biu hin no khc
221 222
ca cuc chin tranh trong sut chuyn i. Nhng ngi lng vi
nhng khu ch v cc khu nh ni ca ngi Bajau gip cho ti
cm nhn c lm th no m ngi ta c th sng hon ton
trn nc. Mt trong nhng ngi lng ln nht, lng Sitankai vi
din tch ln hn mt th trn nh, hon ton c xy dng trn
cc ngi nh sn nm trn cc va ngm ngp nc (xem Minh
ho 2). Mc d chng ti lc cch Borneo khong 20 km,
nhng ti khng h thy t lin khi chng ti i ng mt vng
xung quanh cc ngi nh. Nhn t xa, ngi lng ging nh mt
thnh ph treo l lng gia i dng mnh mng. Ngoi ra, cn
c nhiu khu nh c khc c cng kch thc v din mo nm
ri rc xung quanh ng Nam , xng ng vi tn gi Venice
phng ng.
Ngn ng m ngi Sama-Bajaunois s dng thuc h ty
Nam o v l mt phn nhm khng lin quan g n nhng
ngi thng nhn hay ng dn bin sng pha ty m ti
cp ti. Mc d c mt tp trung cao bin Sulu, nhng h
thc s khng bit n bin gii ngn ng hay chnh tr no. H
l nhng ngi du mc bin x dch rng ri nht khu vc
ng Nam . Pha di vng Tiu Sunda ca Indonesia, cng
Flores pha ty, ni phn ln khch du lch thu thuyn thm
nhng con rng Komodo, c gi l Labuhan Baju hay cn gi
l cng ca ngi Bajau. Ngi Flores Bajau cng ni ting
Sama ging nh Phi-lip-pin. Ngi Sama-Bajau cn nh c xa
hn v pha ng trn cc o Sula ca Maluku.
Wilhelm Solheim cho rng nhng ngi thng nhn (hoc c
dn chn th) lng c l hu du ca mng li thng thng
trn bin Nusantao. S tn ti ca nhng nn vn ho nh vy rt
c th s lm gim gi tr ca gi thuyt v s xut hin mun
hn ca nhng ngi dn ni ting Nam o thun nng n t
i Loan. iu ny cng c th p dng i vi nhng c dn
111
 223 224

sn bn-hi lm ni ting Nam o sng ven bin hoc trong nh theo ng Weber b pha ng v gn nh trng vi s
rng rm c tm thy Malaixia, Phi-lip-pin v Indonesia. L phn b ca ng thi (xem Hnh 11 v 23).
tt nhin, nhng ngi ng h gi thuyt Ngun gc i Loan c Quan im ca Nothofer v s tng phn gia nhm
gng m t li li sng thch nghi ca nhng c dn phi nng Hesperonesian v nhm Palaeo-Hesperonesian c th c xem
nghip ny l mt hin tng din ra mun hn. Ti Bukit nh l mt m hnh cho tng ca Johanna Nichol v s m
Tengkorat thuc vng bin Sabah, ngi ta tm thy bng chng rng v bin mt ca ngn ng trong thi k hu sng bng.
kho c v cc c dn ct c ven bin c nin i t thin nin k Nhng ngn ng mi c kh nng cnh tranh c m rng ti
th nht tr.CN; nhng ngi ny khng ch khai thc cc ti vng trung tm v thay th nhng ngn ng c ti vng ngoi vi.
nguyn trn bin v ni a m cn tham gia vo trao i bun Bn ngn ng hin i (xem Hnh 24) chc chn s nhn nhn
bn ng di trn bin. Nhng chic l si di ng c s cc o ng Nam di nh sng ny. V mt a l, khu vc
dng trn thuyn ca h vn l mt c im ca ngi Sama- ny c Borneo trung tm vi hai nhm o chng ln nhau.
Bajau. vng ngoi vi, ti vnh ai pha ngoi ca qun o pha ty
Nh ti cp trong cc chng trc, nhng cng ng Sumatra, pha ty bc ca ni a Sumatra, Phi-lip-pin, Sulawesi,
ny v cc hot ng bun bn ca h vi o en c nin i v vng Tiu Sunda vi nhng b bin dc, c nhng nhm dn
cch y khong 6000 nm. S thch nghi trn bin ca ngi c nh vi nhiu loi ngn ng c, nn vn ho c thch, hoc
Bajau c ghi nhn ti Mesopotamia cch y hn 4000 nm, thm ch l vn ho tin cy la, v d nh Mentawai. Ti vng
khi cc nh th ngi Ba-bi-lon gi ng dn Adapa hay ngi trung tm ca Borneo v b dc pha bc v pha ng, tnh a
Oannes v by v thng thi n t phng ng l nhng ngi dng v ngn ng v vn ho th hin rt r vi cc nhm ngn
lng c na ngi, na c (xem Chng 12). ng nh. Tuy nhin, nu chng ta xem xt cc ngn ng
Hesperonesian ti cc o Sunda ln pha trong ca Sumatra v
Nhng ngi ni ting ty Nam o u tin? Java, v b pha ty ca Borneo (nhng vng ny tng b mt
nhiu t trn b bin v hin gip ranh vi Bin Java), chng ta
Bernd Nothofer nu ra nhng im tng ng cng trnh ti s thy mt s t cc th ting vi rt nhiu ngi s dng v cc
to ci c v ci mi ca ng vi s phn loi gia nhm ngn nn vn ho ging nhau.
ng M Lai nguyn thu v nhm M Lai th cp ca nhiu nh
Theo m hnh ny, ng lc ng sau s m rng trung tm
ngn ng hc, kho c hc v nhn loi hc vo u th k 20.
ca nhm Hesperonesian pht trin thi k mi duyn
Nhng ngn ng c l mt mng li bao gm c ngi Bontok
hi khng phi l mt s ba t khng c c s. ng lc ,
v Ifugao bc Luzon, ngi Penan Borneo v cc nn vn ho
nh Surin Pookajorn ch ra trong trng hp ca nhng c dn
c thch tri di t ng Sumbawa, Sumba v Flores cho n
trn Bn o M Lai, chnh l i hi tt yu phi thch nghi vi
pha nam trong vng Tiu Sunda. Nhm ngn ng a l rng
hin tng b bin chm xung v nhng thay i trong kh hu.
ln hn ny nm ri rc xung quanh ngoi vi Indonesia c xc
Trong m hnh v s tin ho ca ngn ng Nam o sau K

112

Bng h, nhng ngi Palaeo-Hesperronesian thi c thch
dng nh l nhng ngi dng thuyn i n nhng hn o
dc ng. Trong khi , phn ln ngi Hesperonesian th
li v tp thch nghi vi phn cn li ca vng i Sunda. Bc
tranh ny chc chn cn c c s t hai huyn thoi ca c hai
nhm ngn ng ny, nh s cp trong Chng 10. Nhng
ngi ni ting Hesperonesian vng i Sunda xung quanh
Bin Java lu truyn huyn thoi v i hng thy nhng cp
g n thuyn. Cn vng pha ty Sumatra, trn nhng hn o
ra ngoi, hay bc Borneo, Sulawesi, Phi-lip-pin v khu vc tiu
Sunda, tt c cc c dn ni nhng th ting ca nhm Palaeo-
Hesperonesian u c rt nhiu thuyn ln, mt s cn c th
dng i bin.
Hnh 25: S m rng ca h ngn ng Nam o t Trung
Quc n Thi Bnh Dng theo gi thuyt ca
Bellwood/Blust. Mi quan h ca h Nam o vi cc ngn ng
Tai v Nam vn cn cha c lm r (xem Hnh 22). Mi
phn nhm chnh (ng cho) bao gm tt c cc phn nhm
nh hn pha bn phi. Dng di chuyn xung pha di sang bn
phi th hin s m rng v thi gian, cn xung pha ty ch
khong cch. (Bn c cp nht vi s gip ca Peter
Bellwood (1998) v c v li c s cho php).
Khng c chi tit v thuyn trong cc huyn thoi v i hng
thy khng c ngha l nhng ngi Indonesia pha ty cha
bao gi i ra bin. Nhng ngi min ty i ra bin theo
hng bc v hng ty. Nhng du vt v ngn ng ca nhng
ngi i bin nguyn thu vng duyn hi pha ty, nhng
ngi i thuyn n tn n v xa hn na, c th c tm Nothofer hm rng c mt t pht tn ni b ca ngn ng
thy ti cc o ngoi vng bin pha ty ca Bn o M Lai, v
mt dng di c ln vo K nguyn Thin Cha a h xuyn
qua n Dng v n Madagascar.
225 226
Cho n nay, ti phc tho c s phn b ca cc ngn
ng ty Nam o trn lc a Chu c ca Sundaland v trn
cc hn o nm gn nht Phi-lip-pin, Sulawesi v tiu Sunda.
Phn nhm a l ny gn vi phn h M Lai-Nam o pha
ty theo m hnh ca Robert Blust (xem Hnh 25) (ngoi tr
nhm ngn ng tiu Sunda) v cc nhm ngn ng thiu s
ty Sumatra v cc hn o ra ngoi ca Sumatra. Hu ht cc
nh ngn ng hc u ng v c bn s phn chia ngn ng
ng-ty theo ng Weber, mc d tn gi ca cc phn nhm
c th khc nhau. Tuy nhin, vn tn ti nhng quan im hon
ton tri ngc v cch thc v thi im nhng ngn ng ny
n c Sundaland, m cu hi ny khng d dng c gii
quyt bng phng php kho c. Quan im th nht cho rng
h ngn ng ny c ngun gc t o v nhng ngi ni ting
Nam o t cui K Bng h. Quan im ny c c s t
bng chng kho c v nng nghip ti Sundaland vi nin i t
nht l 8000 nm; v thng mi ng di vi Oceania trong
6000 nm; v v nhng c im di truyn nguyn thu nh
chng ta s tm hiu trong chng sau. Ngc li, quan im th
hai vi i din l m hnh Blust/Bellwood cho rng tt c hot
ng trn bin thi k mi, k c cc ngn ng Nam o,
khng th xut hin Sundaland trc khi kt thc K Bng h.
Quan im v ngun gc lc a lp lun rng nhng ngi ni
ting Nam o n t Sundaland vo thi gian mun hn, tc l
cch y cha y 4000 nm qua cc chng t Trung Quc v
i Loan n Phi-lip-pin. t trong bi cnh qu hng ca ngn
ng Nam o l Sunda, s phn b ngn ng ca Bernd
ty Nam o. Khi bin chia tch lc a Sunda, nhm ngn ng
Palaeo-Hesperonesian b y v pha ty v pha nam v ra n
ngoi vi Indonesia. By gi, chng ta s xem xt bng chng
ngn ng v mt t pht tn v pha ng n Oceania cch y
113

6000 nm ca ngn ng Nam o, nh cp trong Chng 3
trn c s nhng pht hin kho c trn b bin pha bc ca
New Guinea.
Hai t pht tn ra Thi Bnh Dng
ca ngn ng Nam o, ch khng phi l mt
Phn ln cuc tranh lun v s pht tn ca ngn ng Nam
o Thi Bnh Dng ch yu tp trung vo cc gi thuyt v
ngun gc v tnh cht ca nhng c dn sng to nn ngh
gm Lapita c bit vi nhng vt rng ca c trng. Ni m
nh v mt kho c che m v thm ch ph ln bng chng
ngn ng c t trc v thc t l cc ngn ng Nam o
tn ti Thi Bnh Dng trong hn 5000 nm. gm Lapita
c xem l nh du s khi u ca mt bc nhy vt trong
vic i thuyn t nhng ranh gii pha ng trc ca cc hn
o Solomon ra n Thi Bnh Dng v trung tm a o.
Nhng c im chnh trong phong cch gm ny tng gy
s quan tm ch ca nhiu nh tin s hc, bao gm: 1) n
khng c tm thy cch y hn 3500 nm; 2) khi ngh gm
ny xut hin, n m rng qua o o en trong mt khong
thi gian ngn n kh tin; 3) khi ngh gm du nhp qua cc o
ca o en pha ty, n cng ng thi m rng n Vanuatu,
New Caledonia v vng trung tm Thi Bnh Dng, n c
nhng hn o trc khng c ngi sinh sng nh Samoa v
Fiji; 4) cc to tc v nhng vt th c tm thy vi gm
Lapita cho thy mt k thut cao v ngh i bin v nng nghip
thi k mi.
Do s phn b ca gm Lapita cng trng vi s phn b
hin nay ca cc ngn ng Nam o Thi Bnh Dng nn
dng nh l mt kt lun r rng rng ngh gm Lapita
c sng to bi mt nn vn ho bin pht trin thi k
227 228
mi; c dn thuc nn vn ho ny ni cc th ting Nam o
nhng ngn ng ny t ngt di chuyn t mt ni no ti
ng Nam cch y 3500 nm. Tuy nhin, bnh gm th
khng th ni c nn hin nay ngi ta vn tranh ci v ai l
ch nhn ca chng v h ni th ting g. Bi trnh by ca ti
v s tranh ci xung quanh gm Lapita Chng ba nm
trong bi cnh ca cc t pht tn din ra rt sm sau cn i
hng thy bt ngun t ng v ng Nam . Ti a ra
nhng bng chng kho c chng minh rng c dn o
en lm c nhng iu tng t nh nn vn ho Lapita
cch y t nht 6000 nm v c th cn sm hn. Trong s
c vic bun bn v chai ng di trn bin, lm bnh gm,
k thut v s tinh t, trng v n cc loi rau v thc phm gia
sc du nhp t Chu , v d nh qu cau v tht ln. y, ti
s xem xt bng chng v s m rng ca ngn ng Nam o
thi k tin Lapita vi cch tip cn nghing v kha cnh ngn
ng v vn ho.
Ba quan im v Lapita
Nhng bng chng mu thun v nhng k thut c v mi ti
o en thi tin s. Mt mt, l thuyt kho c cho rng
gm Lapita v trnh k thut tinh t ca n bt ngun t mt
ni no ti o en. Nh kho c hc Patrick Kirch gi
l thuyt v Ngun gc bn a o en (IMO). Tuy nhin, nh
Kirch ch ra, thuyt ny khng gii thch c s phn b ca
cc ngn ng Oceania, tt nhin l tr phi chng cng khi
ngun o en.
Mt khc, m hnh kt hp kho c v ngn ng ca
Blust/Bellwood (m t trong Chng 3) lp lun rng nhng
ngi ni ting Nam o t ng Nam tri qua mt qu
trnh di c v nh c lin tc vi nh cao l hin tng Lapita
114

cch y 3500 nm. Gi thit v chuyn tu tc hnh n a o
(ETP) l quan im ch o c nhiu nh ngn ng ng h.
Gii thch th ba v nghch l ca nhng ngi i bin thi k
tin Lapita bc o en l gii php ti trnh by trong
Chng ba. Ni dung ca n l: trc thi k Lapita, c mt
qu trnh nh c ca ngi Nam o ti ng Nam cch y t
nht 6000 nm. Gi thit ny thch hp vi quan im ca
Meacham/Solheim v ngun gc t o ng Nam ca ngn
ng Nam o, ch khng thch hp vi gi thit Ngun gc i
Loan ca Blust/Bellwood. Nhng lp lun ng h v phn i hai
quan im ny cng c cp phn u ca chng ny.
Nu ngi Nam o tng di c rt sm trong qu kh th s
m rng ca Lapita rt c th l t di c th hai v b sung
thm k thut cho thuyn ci tin cho mng li thng thng
ca ngi ni ting Nam o c t trc . Do , nhng
khc bit v mt th cht, gien v vn ho gia nhng ngi ni
ting Nam o a o v o o en c th l do nhng
ngi a o l nhng ngi mi n t ng Nam , cn
nhng ngi vng hi o ca o en l hu du ca nhng
kiu dn hn hp Papua-Nam o c xa hn n t b bin
pha bc ca New Guinea, nhng ngi tn dng k thut mi
i xa hn v pha ng. y c gi l gi thit Hai chuyn
tu v y l gi thit m ti la chn. N m ra kh nng l
thng thng gia ng Nam v o en vn tip tc trong
sut thi k cch y t nht 6000 nm.
Gi thit u tin trong ba gi thit nu c cch tip cn
kho c v khng thc s gii quyt c nhng bng chng v
mt ngn ng. Do , ti s tp trung vo hai gi thit sau cng
c tn gi chuyn tu tc hnh v hai chuyn tu. Tuy nhin,
trc ht, ti cn phi xem xt su hn nhng quan im v cy
ngn ng ca cc th ting Nam o pha ng.
229 230
Nhnh pha ng ca h ngn ng Nam o
Nhng ngn ng Nam o c s dng ti cc vng o
xung quanh min ng Borneo v Sulawesi, cng nh mt s
ngn ng Phi-lip-pin, c th l im khi u ca s hnh thnh
cc nhnh pha ng. Trong gi thuyt ca Bernd Nothofer,
nhng th ting hin c s dng ti khu vc ny c m t l
ngn ng Palaeo-Hesporonesian nhng vn thuc nhm ln hn
l nhm M Lai Nam o pha ty theo phn loi ca Robert
Blust.
Phn nhm chnh pha ng ca ngn ng Nam o l
nhm ng Oceania. Nhm Oceania bao gm tt c cc ngn ng
Nam o Thi Bnh Dng pha ng ca v tuyn 138 (ngoi
tr Chamorro v Palau ty o Nh thuc nhm M Lai Nam
o pha ty). C ngha l n bao gm ton b a o, phn ln
o Nh v cc khu vc ni ting Nam o ca o en, nhng
ngoi tr hu ht khu vc ty New Guinea ca Indonesia (Irian
Jaya). Do , nhnh chnh pha ng ca h Nam o tch khi
ngn ng ty Nam o gn nht khong hn 1500 km.
Khong khng gian kp gia cc nhm ng v ty Nam o
chnh l cc ngn ng ng Indonesia, cng thuc h Nam o.
Nhng th ting ny c mt ti cc o Wallacia v ty New
Guinea trn mt khu vc c gii hn bng ng Weber
pha ty v v tuyn 138 pha ng. Nhng ngn ng ny bao
gm mt s lng ln cc phn nhm ngn ng o khng lin
quan nhiu vi nhau v cng khng lin quan vi nhng nhm
ln bn cnh, tc l nhm Nam o pha ng v pha ty. Mc
bin i ln trong t vng ca cc th ting ny buc cc nh
ngn ng hc trc y phi tch chng ra thnh nhiu phn
nhm. Tuy nhin, Blust nhm cc ngn ng ca Maluku v
Tiu Sunda vo thnh mt nhnh, gi l nhnh M Lai-Nam o
trung tm, y l nhnh thin v nh c thuc nhm M Lai
115

Nam o trung tm v pha ng (CEM-P). ng tin rng, nhm
ngn ng ny tch khi ngn ng M Lai-Nam o cch y
5500 nm. Tuy nhin, Blust tha nhn rng vic phn nhm nh
th ny cng c mt s vn . Khong cch di v mt thi gian
trc khi ra i cc th ting Oceania c phn c ni bi mt
nhm ngn ng nh t c bit n gia o Nam Halmahera v
ty New Guinea (SHWNG). Nhng th ting ny c chung mt
na nhng ci tin ngn ng to nn c trng ca cc ngn ng
Oceania xa hn v pha ng. Blust lp lun rng nhnh M Lai-
Nam o pha ng, tc l b phn pha ng ca nhm CEM-P
c chia thnh cc nhnh nh Oceania v SHWNG cch y
khong 4500 nm.
R rng l mc d gi thit pht tn-ngn ng ca Blust to
thnh tr ct ca gi thit ca Peter Bellwood v s xm nhp ca
ngn ng Nam o vo Thi Bnh Dng cch y 3500 nm
nhng thm ch mi nin i ca Blust cng li v trc nin i
ca Bellwood khong 1500 nm (xem Hnh 25). S chnh lch
ny gia cc nin i kho c ca Bellwood v s m rng ca
ngn ng Nam o vi nhng nin i c tnh ton ca nhng
t phn chia ngn ng thm ch cn ln hn c nhng d on
c s dng trc ca cc nh ngn ng hc. V trong hai
chng tip theo, ti s ch ra rng s chnh lch ny khng h
thch hp vi nhng c im v di truyn. Mt kha cnh cn
cha c thng nht l thi gian v v tr tng i v mt a l qua Phi-pin-pin trc nm 2000 tr.CN, cch y khong 3500
v ngn ng ca s phn chia cc th ting Oceania ra khi h
Nam o. R rng l trong bt c m hnh gi thuyt no, hnh
dng ca cy ngn ng cng phi thch ng vi c im a l t pht tn ca ngn ng M Lai-Nam o t Nias pha ty
v thi gian phn chia ngn ng. Ngoi ra, mt gi thit nh vy
cn phi gii thch c ngun gc ca nhng ngn ng a dng
ng Indonesia ti cc o Wallacia v ty New Guinea.
231 232
Chuyn tu tc hnh n a o
Hnh 26: Phn b ca h ngn ng Nam o. H ngn ng
ny c mt trn hu ht cc o thuc khu vc nam In -Thi
Bnh Dng. Ch c cc nhm chnh ca h ngn ng ny l
c trnh by trong hnh ny. V mc ch thc tin, khu vc
phn b quan trng nht nm gia Oceanic v phn cn li, tc l
h ty Nam o.
By gi, ti s tm hiu lm th no m Peter Bellwood c th
tch hp cy ngn ng ca Robert Blust vo trong quan im ca
ng v s m rng ca ngn ng Austronesian Thi Bnh
Dng. Chuyn tu tc hnh mun v a o ln theo du vt
ca nhng c dn u tin ni ting Nam o i t i Loan,
mang theo mnh nhm ngn ng bc cao th t, nhm M Lai-
Nam o, n Phi-lip-pin vo nm 3000-2500 trc CN. Khi du
nhp vo pha nam Phi-lip-pin khong vo nm 2000 trc CN,
nhm M Lai-Nam o b tch thnh hai: nhnh phi (ngun gc
ca ngn ng M Lai-Nam o pha ty) di chuyn n Bc
Borneo vo khong nm 2000-1500 trc CN; cn nhnh tri i
n Sulawesi v hnh thnh nn nhm ngn ng M Lai-Nam
o trung tm v pha ng cng cng thi k .
Theo gi thuyt ca Bellwood, sau khi din ra t m rng
nm bng n mt ln sng di c v s a dng v ngn ng/vn
ho; qu trnh ny hon tt ch trong vi th h. Gn nh ton b
n Fiji pha ng v New Caledonia pha nam (ch ngoi tr
mt s khu vc pha ng a o l o Nh v Madagascar)
cng kt thc trc nm 1000 tr.CN. Trn thc t, hu ht qu
trnh nh c Oceania (vi bng chng l s pht tn ca
116
 233 234

gm Lapita) cng c hon tt trc nm 1600 tr.CN, tc l hu ho Lapita cng tng thch vi tnh ng dng chung c tm
nh tc thi. thy trong ln pht tn sau n a o sau nm 500 sau CN.
Patrick Kirch ch ra rng giai on cui cng tc l t m Tuy nhin, vn cn c nhng vn phi gii thch khi chng ta
rng ca vn ho Lapita t Qun o Bismarck n min trung xem xt cng vc a dng rt ln v mt ngn ng hc, vn
a o vi khong cch 4500 cy s c th hon tt trong ho, c im di truyn v th cht ca nhng c dn sng dc
vng 300-500 nm, tc l ch trong 15-25 th h. Do , mi th trn con ng i t ng Nam n a o.
h tip sau phi di chuyn trung bnh l 180-300 km. Tin
nhanh chng ny l l do gii thch ti sao m hnh ny thng thi gian thay i?
c gi l chuyn tu tc hnh n a o. Tuy nhin, c cch
Chuyn tu tc hnh n a o xc nh r rng rng ton
qung u, chuyn tu li dng li th xung mt s ngi
b t pht tn ca h ngn ng Nam o vi tt c nhng nhnh
nh c. Ti b sung thm t mun phn bit chuyn tu
chnh ca n bao gm nhnh ty M Lai - Nam o, nhnh Nam
n ny vi m hnh v chuyn tu kp trc (xem Hnh 27).
o pha ng, Nam o trung tm v cui cng l cc nhnh
Khi n min trung a o, con tu dng li trong khong 1500
ph Oceanic phi xy ra vo khong gia nm 2000 tr.CN, thi
nm trc khi bt u qu trnh nh c ln min ng a o
im m nhm trc h M Lai-Nam o n c nam Phi-lip-
vo nm 500 sau CN. Tuy nhin, gm Lapita dn dn bin mt
pin, cho n nm 1000 tr.CN, khi s pht tn ca vn ho Lapita
ti hu ht cc khu vc vo trc nm 500 tr.CN.
vn n tn a o. y cng l khong thi gian t khi ngi
Vi tng t Chu -n-Samoa, r rng l gi thit ETP Norman xm lc nc Anh cho n ngy nay, gp i khong
gii thch cho hin tng Lapita mt cch ton din hn v thuyt thi gian tri qua k t khi Shakespeare hc ni ting Anh.
phc hn v mt kho c so vi gi thit IMO. Tuy nhin, ETP Cc nhm ngn ng d nh hay ln trong s ngun gc ca
cng tn ti mt s im khng nht qun rt kh gii quyt. Robert Blust cng vi hng trm ngn ng phi sinh u da trn
Nhng vn ny l do nhng phn loi v nin i bt di bt nhng cch tn chung v ngn ng ch khng phi l da trn
dch m gi thit ny nu ra. Chng ch c th c gii quyt vn t vng chung. Tt c cc cch tn ngn ng lm c s xc
nu m hnh ETP c nhn nhn ch nh l t m rng mun nh cc phn nhm, trong nhng cch tn ln nht thuc
nht trong s rt nhiu t m rng. Tc ca s pht tn nn nhm Oceanic, chc cng phi din ra trong mt qu trnh di
vn ho Lapita c th hin trong nhng nt tng ng ca cc 1000 nm. Tng th nhm Oceanic l mt phn nhnh ln ca
phong cch gm ti nhiu khu vc phn b rng ri ca cc ngn ng Nam o, v d nh nhm ty M Lai - Nam o,
Lapita. Theo gi thuyt ny, s di chuyn ca vn ho Lapita t khng ch v mt cch tn m cn v kha cnh mt mt ln v t
o en n a o mt khong vi trm nm. Tuy nhin, vng. V d, ting M Lai, mt ngn ng thuc nhm ty M
nhng phn tch thng k v cc nin i cc bon phng x li Lai-Nam o, vn cn gi c 74% vn t vng Nam o
cho thy qu trnh m rng din ra vi tc nhanh hn. S m nguyn thu ti to so vi ting Tongan thuc Oceania ch cn
rng nhanh chng v tnh ng dng vn ho ca phc th vn gi c 15%. Ngoi ra, nhm Oceanic hin c by phn nhm

117

bc cao, bao gm nhm Manus. iu ny c ngha l tt c nhng
th ting chc chn phn chia cng mt thi im ti qu phng php ny s lm cho cy ngn ng Oceanic v cc nhnh
hng Oceania. Peter Bellwood cho rng qu hng ny nm ti
Wallacia vo khong nm 1400 tr.CN (tc l cng mt thi im
vi qu trnh pht tn ca vn ho Lapita). Phn ly ngn ng
cng ng ngha vi thay i ngn ng. Theo m hnh ca
Pellwood, nhng nhm ngn ng ny pht tn rng ri hu nh
ngay lp tc; do , nhng thay i phi xy ra vo thi im
phn ly ban u v hon tt mt cch nhanh chng cch y 3500
nm.
B qua mt bn iu ng hoi nghi l tt c nhng thay i
v tnh a dng trong mi nhm v phn nhm lm sao c th
din ra trong mt thi im ngn ngi nh vy, ngi ta cn gp
phi mt khim khuyt trong gi thuyt v chuyn tu tc hnh.
Gi thuyt ny cho rng tt c nhng phn ly ca cc nhnh chnh
v nhnh nh thuc nhm M Lai-Nam o cng cng c chung
mt chiu su thi gian. Xt trn bt c quan im no th iu
ny cng rt kh xy ra.
Trc y, chiu su thi gian ca nhng phn ly ngn ng
c c tnh da trn nin i ngn ng hc. Do , nhng
tuyn b c cn c c in thnh sch bo thng cho rng: ETP bi chng cho thy cc ngn ng Oceanic gn v ngay ti
Nin i ngn ng hc l mt k thut nhm xc nh
nin i ca s phn chia cc ngn ng da trn gi nh
rng mc thay th t vng c bn c tnh n nh.
Phng php ny cho thy s phn chia ca cc phn
nhm Fiji v a o din ra cch y khong 3000-4000
nm. S phn chia ca ngn ng a o nguyn thu
thnh nhng nhnh ring bit din ra trong khong thi
gian cch y 1800 n 2500 nm.
Trn thc t, hai h thng nin i ny gn nh ph hp vi
nin i v s pht tn ca Lapita n trung tm a o v sau
235 236
l s pht tn ca nhnh ng a o. Vn y l
trc ca n c sm hn rt nhiu so vi nin i c cho
php trong m hnh ETP. Chng ta c th tham kho mt ngun
t liu sau a n kt lun ny:
C nhng nhm tng i mun hn thuc nhnh Oceanic ca
cy ph h Nam o, v do s phn ly ca t tin chung ca
ting Fiji v a o t cc nhnh xa hn thuc Oceanic chc
chn phi din ra sm hn i cht. Nhng c tnh theo phng
php nin i ngn ng hc cho rng qu trnh a dng ho ca
cc ngn ng Nam o bt u cch y khong 4000 n 5000
nm ti vng New Hebrid thuc New Caledonia, v ti vng
Solomon, v thm ch cn sm hn ti vng New Guinea.
Sau , chng ti pht hin ra rng:
Nhng so snh v t vng c bn cho thy rng mt s
nhm ngn ng New Guinea-Ty o en c cha n
15% vn t vng c bn chung vi tt c cc thnh vin
khc ca h Nam o. iu cho thy c s phn ly
t ngn ng m cch y t nht 5000 nm.
Nhng pht hin ny r rng khng thch hp vi gi thuyt
New Guinea, thng c gi l ngn ng "r nhnh", c th
c mt sm hn gm Lapita t nht 1500 nm. Nm
1965, nh ngn ng hc Isidore Dyen ln u tin a ra lp lun
ngn ng hc cho rng ngn ng Nam o m rng n qun
o Bismarcks trc thi k Lapita. Vo u thp k 70, lp lun
ny c nhiu nh ngn ng khc nh Andrew Pawley v Roger
Green tn thnh v cn nhn c s ng h v mt sinh vt hc
t nh nhn loi hc vt th William Howells cng vo thi k
. Tuy nhin, quan im ny ngy cng mt i tnh thuyt phc
118

khi ngi ta pht hin ra nhng khim khuyt ca k thut nin
i ngn ng hc.
Do s thay i v phng php nn cc s ngn ng hc
hin i v ting Nam o thng b qua nhng khc bit ln
trong vn t vng gia cc th ting Oceanic min l chng c
chung nhng cch tn v ngn ng. Tuy nhin, phng php ny
cng c mt nhc im. Nu cc nh ngn ng hc hoi nghi
bng chng ca chnh h v mt s pht tn trc v da theo
cc nh kho c hc xc nh nin i cho cy ngn ng ca
mnh th tnh c lp gia cc ngnh khoa hc s khng cn na.
C mt vi nh ngn ng v kho c hc tha nhn kh nng
v mt t pht tn sm hn ca cc ting ni Nam o.
Rt nhiu cch thc c p dng gii thch cho ci gi
l nhng ngn ng "r nhnh" trn mi pha ng v b bin pha
bc New Guinea v trn qun o Bismarcks (xem phn b trong
hnh 29). Phng php tip cn chnh l quy vo s nh hng c
tnh cng p ca cc ngn ng Papua gn , hoc cho rng
chng ch l nhng th ting lai, ting bi. iu ny b bc b.
Trong mt cun sch pht hnh gn y c tiu "S nh c
thi tin s Thi Bnh Dng", Ward Goodenough a ra
mt v d so snh chi tit v nhng ngn ng Nam o trn hn
o rng ln New Britain thuc Bin Bismarck, v nhng ngn
ng nm trn b bin ln cn ca vng t lin New Guinea.
im ct li trong lp lun ca ng l nh sau: Hai th ting
Nam o c s dng b bin pha bc New Britain, ting
Lakalai v Bulu, c chung nhiu t vng c bn vi ting Fiji
xa hn l vi nhng ngn ng ln cn ti vng trung tm v
pha nam ca hn o, bao gm ting Babeli v Mangseng.
Ngc li, ting Babeli v ting Mangseng li c chung nhiu t
vng vi cc ngn ng dc trn Eo bin Vitiaz thuc b bin pha
bc New Guinea hn l vi nhng th ting gn l Bakalai v
237 238
Bulu. Ting Babeli v Mangseng cng c rt t vn t chung vi
ting Fiji. Goodenough lp lun rng s khc bit ny cho thy
hai ting thuc h Nam o nam New Britain v tt c cc th
ting Nam o trn b bin bc New Guinea phn ly sm hn
rt nhiu so vi cc ngn ng Nam o khc Oceania; iu
c biu hin trong v tr a l ca cc ngn ng ny.
Nghin cu ny a ra ba thng ip quan trng. Th nht, n
gp phn hon thin lp lun v s mt mt t vng trong cc
ngn ng "r nhnh", m trong v d ny l cc th ting Babeli
v Manseng trn dy ni Whiteman trung tm v min nam
New Britain cng vi cc th ting trn b bin New Guinea ln
cn. Th hai, n chng li lp lun v s pha trn vi ting Papua
bng cch cho thy mi lin h t vng gia cc th ting bc
New Britain vi ting Fiji cht ch hn so vi cc ngn ng ln
cn trn cng hn o. iu quan trng l s phn chia ngn ng
m Goodenough nhn mnh trn vng Eo bin Vitiaz nm gia
New Britain v New Guinea cng l mt b phn ca nhm ngn
ng Meso-o en. Tuy nhin, pha nam, trn ton b vng
t lin duyn hi New Guinea ni ting Nam o, ngi ta
khng h tm thy mt a im no s dng ting ni ny, ngoi
tr mt ni c lp nm su v pha ty, thuc Aitape, tnh Ty
Sepik.
Goodenough tip tc ch ra rng ngun gc ca hat ng trao
i v chai Talasea thi c xa (c bn tn Borneo cch
y 6000 nm), ti lnh th ca cc ngn ng "r nhnh c xa
hn". V cui cng, ng rt ra kt lun hon ton tri vi gi
thuyt v chuyn tu n tc hnh:
C l khng phi ngu nhin m Babeli li nm ngay
st cnh vi ngun gc ca v chai Talasea - loi
c trao i o en trc t rt lu v thm ch
k c sau thi k Lapita. Cng khng phi ngu nhin m
119

nhng ngn ng thuc cm Bc New Guinea li c
phn b trn mt khu vc c xem l ngun gc ca cy
ma v ni m loi ln ln u tin c du nhp vo o
en. V c l khng phi ngu nhin m cm ngn ng
Bc New Guinea li c phn b dc hnh lang thng
thng tin Lapita.
Ni cch khc, tng c tuyn ng trao i ng di t
thi k Nam o tin Lapita cho n thi k Nam o dc theo
hnh lang gia ng Nam v Qun o Bismarck theo m hnh
ca Geoffrey Irwin (xem trn).
Vng chuyn tip ngn ng v ngh gm tri di t tnh
Madang b bin pha bc ca t lin New Guinea cho n
vng ty nam ca New Britain m Ward Goodenough cp
y cng cho thy chnh xc vng t trong huyn thoi v s
xung t ca ngi Kulabob v ngi Manup. Ti s trnh by
ni dung ny trong Chng 16.
Hai con ng n Thi Bnh Dng
Hnh 27: Gi thuyt Hai chuyn tu. Nt khc bit gia gi
thit ny vi m hnh Chuyn tu tc hnh n a o l ch:
Chuyn tu tc hnh n a o (ETP) i vng qua o en v
dng li trong mt khong thi gian du nhp nhng k
thut ci tin v cho thuyn v lm gm. Mt chuyn tu Nam
o nh c bc o en trc t nht l 2500 nm (xem i sang pha ty. Nghin cu chi tit ca Stephen Jett v nhng
s phn b ca cc ngn ng r nhnh, Hnh 29). Nhng ni nh
c mun hn, gi l ni c nhiu tc ngi sinh sng, tip thu
nhng k thut mi ny v i thuyn ra bin, to thnh mt
chuyn tu song song, nh c phn cn li ca cc o
thuc o en cch y 3500 nm.
tng v s pht tn cch y 3500 nm ca Lapita qua nn
vn ho Nam o Oceanic c trc c c s t nhng ch
239 240
trng ng k trong s phn b ca cc bnh gm Lapita. o
Manus, Lou v cc o khc thuc qun o Admiralty, ni c
coi l ngun gc ca loi v chai 6000 nm tui c tm thy
Borneo, ch c rt t nhng mu gm mang phong cch Lapita.
Trung tm c xa nht ca o en v thng thng ng di
vi ng Nam c th l vng ngoi vi ca nn vn ho
gm Lapita u tin. Rt nhiu nh kho c hc xem khu vc c
hn 12000 nm nh c ny l trung tm ca Oceania thi tin
s. Tuy nhin, thm ch vic phn nhm ny cng c th dn n
nhng nhn nh sai lm bi v nhng ngn ng ca cc o t
hon Wuvulu v Awa hu nh hon ton c lp.
Nh ti cp, vn ho gm Lapita khng thc s bt
u cho n khi chng ta i n u mt pha ty ca dy o
Bismarcks v n cm cc o Mussau, Watom , Duke of Yorks
v New Britain. Nh Ward Goodenough ch ra, khu vc ni
ting Nam o ny c mt s t vng lin quan n ting Fiji.
Ti y, huyn thoi v cuc chin huynh c i cht thay
i so vi cu chuyn v chin tranh huynh tng tn
Kulabob/Manup. Thay vo , n phng theo phong cch Tolai
nh nhng hn vi ct truyn l ngi em thng minh/ngi anh
ngu ngc. Ging nh mt chic n hiu b c lp, tp hp cc
a bn Lapita thuc vng Bismarck cng xc nh khu vc ch
yu s dng ng thi ti Oceania (xem Chng 2). V vy, n
cho thy mt qu trnh pht tn t cc vng vn ho ty Nam o
m tp cng ngh ca ng thi c xu hng ng h cho gi thuyt
ny (xem Hnh 11). Tnh a dng ca cc ng knh thin vn nh
Bismarck cn c tm thy ti vng Bisayan thuc Phi-lip-pin.
S pht tn ca vn ho Lapita c th xy ra khi cc v kh tm
ng n vng o Marshall ti o Nh, ni n c bit n
qua nhng truyn k truyn ming.
120
 241 242

Khi m rng ra Thi Bnh Dng, phong cch ngh thut cng ting a o lin quan n dng Samoic, v hp thnh b phn
nh bin a l ca gm Lapita thuc khu vc Bismarck pha bc ca chui ngn ng c bit n vi tn gi l nhng
b qun o Solomon chia tch khi Vanuatu v vng trung tm th ting a o v Samoic r nhnh (xem Hnh 17). Nhng i
a o pha ng. Dy o Solomon rng ln ko di 1400 din cho nhm ngn ng ny cc nam l Ty Uvea v Ty
cy s t mt vng Lapita ti u mt ca o Buka pha ty Futuna, tri di trn 3000 cy s song song vi di a s cc hn
cho n vng o Reef-Santa Cruz pha ng khng h c bng o khng ni ting a o thuc qun o Bismarck, Solomon,
dng ca vn ho Lapita. Trong mt bi bo gn y, Patrick Vanuatu v New Caledonia.
Kirch bnh lun rng Rt c th c dn Lapita ch i dc theo Nh ti trnh by trc , nhng ngi a o b cch ly
mp ca cc hn o ny v chng c ngi dn sinh sng. Do ny c th khng phi l ngi Samoan lu vong nh cc nh
khng tm thy bt c di tch no ca vn ho Lapita ty ngn ng hc thng gn cho h m l hu du ca ngi a
Solomon nn nh kho c hc Peter Sheppard v cc ng nghip o gc o en. Nu iu ny ng v nhng bng chng
ca ng New Zealand v vng Solomon cho rng gi thit v theo nin i ngn ng hc l chnh xc th theo l gc, chng ta
s khng tn ti ca vn ho Lapita vng trung tm v ty c th tm thy cc a bn Lapita c xa ti t nht vi o san
Solomon buc chng ta phi xem xt nh hng ca mi giao h vng hin ang c c dn ni ting a o. V thc t
thoa ca Lapita vi cc c dn nh c trc ti cc vng din ra nh vy. Trn cc o Reef-Santa Cruz, ngi ta s dng
o Thi Bnh Dng. Qu trnh nh c ti khu vc Reefs/Santa ting Pileni, mt ngn ng a o r nhnh; v xa hn mt cht
Cruz c th nh du mt bc tin ln u tin v b qua v pha ng l cc khu vc Lapita s dng ting Anuta v
nhng khu vc dn c v h vn ho tn ti t trc. Tikopia, cng l hai ngn ng a o r nhnh. Bc tranh v
Mc d khng hin din ti vng o Solomon nhng 14 a cuc hnh trnh nhy cc v mt ngn ng v kho c ny dng
bn vn ho Lapita li c tm thy cc o Reef-Santa Cruz nh cho thy mt trong hai qu trnh nh c song song ln vng
pha ng nam ca nhm o Solomon chnh. Rt kh m tng o o en, c thc hin bi nhng c dn ni ting a o;
tng c rng thm ch mt ngi i bin dy dn kinh nghim h mang theo nhng k thut ca vn ho Lapita v sinh sng ti
nht li c th thng xuyn i dc theo mp ca dy o cc o san h vng. Cn qu trnh khc c th bt u t mt
Solomon khng l, iu m nhng ngi trao i v chai ca nn vn ho lai Nam o/Papua c xa hn, phong ph hn; Nn
mng li Lapita phi lm, m khng c nhng im li vn ho ny c t trc v m rng dc theo b bin pha
lun phin trong cuc hnh trnh. C l cn tn ti mt tuyn bc ca New Guinea v tha hng nhng k thut Lapita mi
ng khc kt thc ti vng o Reef-Santa Cruz pha ng c du nhp t Indonesia cch y 3500 nm.
ca Solomon. Con ng ny i theo tuyn ngm Ontong Java, Bc nhy ln th hai v mt a l ca vn ho Lapita bt
trn ri rc cc o san h vng nm theo mt ng thng ngun ti cc khu vc pha ty v pha nam thuc vng o o
n pha ng nhng nm song song vi dy o Solomon. Dy en v m rng n Fiji, sau di n a o cch 2000 km
o san h vng ny bao gm cc o Tauu, Nukumanu, Ontong v pha ng. Ti y, cc a bn Lapita pht trin mnh. Tt c
Java v Steward. Tt c nhng ngi dn trn cc o u ni

121

cc ngn ng, k c ting Fiji, u thuc nhm Trung Tm Thi
Bnh Dng ca ngn ng Oceanic. Da theo s m Andrew
Pawley v Malcolm Ross nu ra gn y, nhm ngn ng ny l
mt trong 9 phn nhm bc cao ca ting Oceanic. Nh ti
cp trong chng trc, cp bc ny cng c ngha l khng c
giao im ngn ng no ni nhm ny vi cc nhm Oceanic
khc. Trong s cc nhm ny, khng th c mt nhm n nht
l ngn ng gc. V vy, v mt l thuyt, ngn ng gc c th
bt ngun t vng t qu hng ng Indonesia cch y
3500 nm vi nhng cch tn v thay th t vng trong qu trnh
pht tn. gm ng Lapita cng c mt ti cc khu vc ca tt
c cc phn nhm ngn ng trung tm Thi Bnh Dng, v d
nh Fiji, Tonga, Samoa v cc ngn ng r nhnh c c im
tng t. Cc a bn Lapita cng c mt ti vng ng Uvea v
ng Futuna nm gia Fiji v Samoa. R rng vn ho Lapita c
s hin din r rt ti cc o ni ting a o thuc vng o bin bc New Guinea vi mi Papua l vng tip xc ng Nam
en v a o. Ngoi ra, nhng bng chng kho c v nin i
ngn ng cng cho thy rng c mt qu trnh pht tn v nh
c din ra nhanh chng v mun hn. Nhng iu ny cho thy
c mt s lin h. Bi vy, nhm ngn ng Trung tm Thi Bnh
Dng rt c th chnh l nhm ngn ng i trn chuyn tu
tc hnh Lapita n a o. Tuy nhin, c th l t trc rt
lu vng Ty Oceania chu nh hng ca ting Nam o. Ti
s tm hiu tm tt nhng chuyn tu trc i t b bin pha
bc New Guinea n Vanuatu v t qun o Bismarcks n
Solomon v ng o en.
Chuyn tu nhnh t nam o en n bc o en
Da trn mt nin i ngn ng hc m c l ngy nay
khng cn c s dng, mt bn c t nm 1975 v cc dng
di chuyn phc tp ca ngn ng thi tin s ti vng ty nam
243 244
Thi Bnh Dng cho thy c mt chuyn tu sm hn n t
ng Nam cch y 5000 nm. Mt vi chi tit quan trng ca
quan im ny khng ph hp v mt lgc vi gi thuyt ETP
sau ny. Trc ht, tc gi ca quan im ny, ng Stephen Wur,
cho rng chuyn tu tc hnh chy sut ny ngoi bin khi v
i v pha ng ti mt ni no trn cc o pha ty Manus,
v sau i vng qua cc qun o Bismarcks v Solomon n
pha ng v tip tc chy thng n qun o Santa Cruz. Mc
d nhng nin i ca ETP m Wurm xut c th l qu sm
nhng y cng l tuyn ng tng t nh con ng pht tn
nhanh chng ca nn vn ho Lapita.
im th hai trong bn ca Wurm l nhng nhnh ph n
t chuyn tu c dc theo b bin pha bc ca New Guinea, v
phn cn li ca chuyn tu ny cui cng kt thc qun o
Bismarcks. Wurm m t khu vc gia qun o Bismarcks v b
o/Papua. Nh ti cp, ngy nay, v mt ngn ng nhng
vng ny l qu hng ca cc th ting Nam o r nhnh; v
mt k thut, y l qu hng ca nhng chic thuyn c nht
v khng c kh nng i bin. Wurm ch ra cc dng di c ph v
hng ng ca hn hp nhng ngi ni ting Melanid v
Papua ra khi nhng khu vc ny vo khong nm 1000 tr.CN
nh c trn nhng vng khng thuc a o thuc Solomon,
Vanuatua v New Caledonia.
Wurm cho rng nhiu dng di c ca cc nn vn ho Papua
v cc nn vn ho c xa hn ca hn hp ngi Papua/Nam
o nh c ti cc o ca o en t New Guinea v cc
o Bismarcks pha ty trong thi k Lapita. Quan im ny
khc phc c mt khim khuyt quan trng trong gi thuyt v
chuyn tu tc hnh. l, v mt th cht v vn ho, nhng
dn tc cc o pha nam o en u rt khc vi nhng
122

ngi a o. Khng ch khc m nhng c dn ny cn a
dng hn v cho thy nhiu mi lin h hn vi vng b bin bc
New Guinea so vi nhng ngi lng ging ca h a o.
Chuyn tu tc hnh m t mt hnh trnh di c mt chiu v
nhanh chng ca c dn v ngn ng n t ng Nam v n
phi gii thch s khc bit gia o en v a o. Nhng
ngi ng h gi thuyt ny c gng gii thch bng cch mc
nhin cng nhn s ph bin dn dn ca nhng c im di
truyn v vn ho t New Guinea trong thi k hu Lapita. Ti
Chng 6 v 7, ti s trnh by nhng nhc im v mt di
truyn dn c trong s hp l ho ny. Cn y, ti s gii
quyt mt cch ngn gn nhng kha cnh v mt vn ho v
kho c hc.
Qu trnh nh c ti bc o en
ca nhng ngi Nam o thi k tin Lapita
C l cch tt nht nu ra mt quan im v mt trong s
nhng mi lin h v phn ly v mt vn ho gia o en v
a o l bt u vi mt vi giai thoi ring t. Hai trong s
nhng giai thoi ny l nhng chuyn mt thy tai nghe. Khi ti
lm vic tnh Sepik ca New Guinea vi t cch l bc s khoa
nhi ca chnh ph, mt trong nhng nhim v hng qu ca ti l
i thm cc Trm Vin tr ti hai hn o t hon Wuvulu v
Awa cch b bin New Guinea 200 km v pha bc. Cng vic
ny i hi phi thc hin mt chuyn i qua m trn mt tu
li r ca chnh ph. Sau khi tri qua mt cn bo trong m,
chng ti thc dy v trc mt l bu tri xanh bic pha xa
chn tri l nhng rng da ngn. Trc , ti c cnh bo
v iu ny nhng lc ti vn v cng ngc nhin khi n mt
hn o c v thch hp vi a o hn. Nhng ngi dn
trng ging nh ngi a o v dng nh vn ho cng mang
245 246
phong cch a o v d nh nhng hoa vn chm khc v nhiu
c im khc na. Pha trong cc o, c nhng chic h m t
tin ca h o trng loi c khoai nc khng l ca vng
a o. H khng cn nhng k thut nh c hin i v c mt
trng, c nhng, c hi cu vng v c heo ua nhau tm mi th
sau nhng chic thuyn ca h. Nhng hn o c lp ny cch
vng ngoi vi gn nht ca a o thuc qun o Bismarcks
khong 1300 dm v pha ty, v cch hn o a o gn nht
n mt phn t vng tri t. Mt tri nghim k l na i vi
ti l hai mn n m ti c phc v. Nhng mn n ny ch c
ng Nam ch khng phi mt ni no khc ti New
Guinea. Mt trong s nhng mn ny thng c ngi M Lai
quen gi l mn otak-otak, hay mn c. C trng c hp hoc
nng, gim nc xt vi sa da v c t trong mt ci hp
ch nht kn nc lm bng l chui. Mn cn li l mn ch lm
bng bt c sagu dnh t trong mt lp cc lt da.
Nu ti tng mong mun tm kim mt b tc mt du
trn chuyn tu nhanh mun ca ngi a o ti vng ty
Oceania th c l y chnh l mt im n u tin. Nhng
ngi khc cng i cng cm nhn c v quyn r duy nht
ca n. Nhng c dn trn o bo ti rng mt tp on ln c
c ngi sao in nh John Wayne n thng lng xy
dng mt khu ngh mt cao cp y. V mt ngn ng, h ni
th ting Oceanic khc l khng my lin quan n nhm o
Admiralty pha ng. Khng mt bng chng no v gm
Lapita c tm thy cc o ny. Tuy nhin, iu ny cng
khng gy nhiu ngc nhin v chng u l nhng va ngm
thp v d chu nh hng ca nhng dao ng ca mc nc
bin sau khi kt thc K Bng h.
Mt giai thoi khc n mun hn khi ti ang lm vic tnh
Madang thuc vng bin pha bc New Guinea. Sau khi i thm
123
 247 248

mt khu vc nm su trong ni a, ti li xe tr v v i qua mt Thu S, Christian Kaufman thuc Bo tng Ngh thut Dn gian
ngi lng trn mt khong rng trng; ngi dn ang ang thc Basel, tm thy mt s truyn thng vn ho ca ngi Sepik
hin mt nghi l v t tp vi nhau. Dn lng mc x rng mu v Madang c ti to thnh cc nhnh ring bit nhng c lin
lm bng v cy. H gii thch rng nhng ngi con trai ca quan n nhau pha ng, ti Vanuatu, Solomon v New
h va mi tr v sau mt thng sng n dt ti rng su sau khi Caledonia. Khu vc sng Sepik c khi phc t cn i hng
ct bao quy u; trong rng, h c dy nhng b mt v ngi thy cch y 8000 nm l ni c nhng truyn thng vn ho
n ng. Mt bui l ln c chun b vi nhiu qu v thc phong ph nht ca Oceania. Nhng truyn thng ny bao gm
n. Ti c mi tham gia ba tic. Nhng ch nhn ca ti gii ngh thut chm khc, hi ho, ngh gm v lch s truyn
thch rng mc d h sng trong rng nhng t tin ca h n t ming. Mc d hu ht ngi dn trong khu vc ny khng ni
lng Bil Bil trn b bin. Nhng ngi Bil Bil rt ni ting v ting Nam o nhng chng ta c c s tin rng h chu
truyn thng ngh gm c o ca h thng qua nhng trang nh hng mnh m ca vn ho Nam o. Ngoi nhng m tp
nht k ca nh nhn loi hc ngi Nga th k 19, Mikloucho- hoa vn c trng ca Lapita c tm thy trn b bin v trong
Maclay (ti s m t huyn thoi ca h v ngun gc ngh gm khu vc trung lu sng Sepik, h cn c chung nhng m tp
trong Chng 12). Vi nm sau , ti cng c nhng tri trong cc huyn thoi dn gian truyn ming, v d nh chuyn
nghim nh th vi nhng c dn c b ngoi tng t vi nhng con chim ng v hai anh em trong mt hnh trnh i bin bng
qun o v nghi l tng t nhng cch hng nghn km v thuyn. Ti s m t nhng huyn thoi ny v nhng huyn
pha ng, trn hn o Tanna ca Vanuatu. Nghi l trao i qu thoi khc ca ngi New Caledonia/Sepik Nam o trong Phn
tinh t dnh cho nhng gia nh ngi m ca nhng chng trai. II.
Trn khp cc vng khng ni ting a o cc o pha ng Kaufman cho rng ngh gm bc New Guinea v cc truyn
ca o en, chng ta tm thy nhiu bn sao nh th ca nn thng khc c l chu nh hng ca nhng t di c din ra sm
vn ho thuc b bin pha bc New Guinea. Ni tm li, c dn hn t Indonesia cch y khong 5500 nm, v dn dn pht
ca nhng hn o ny hin nhin c tha nhn l ngi o trin, tr nn phong ph a dng hn ti Sepik rt lu trc khi
en, cn nhng ngi ni ting a o r rng l ngi a o c s pht tn ca nn vn ho Lapita n vng Thi Bnh
cho d h khng ln ting. Chc chn l c nhng im tng Dng. Sau , nh hng ca cc nhnh vn ho lai cc k a
ng v mt ngn ng v vn ho gia ngi a o v ngi dng ny tip tc m rng v c m phng ti cc o o
o en, v d nh truyn k v ng to ho Tangaloa. Tuy en pha ng, c bit bc Vanuatu, khong vo nm 800
nhin, huyn thoi Tangaloa cng c tm thy tnh Sepik ca tr.CN. Do , t mt cch tip cn khc, chng ta vn rt ra cng
New Guinea v pha Ty. mt kt lun v hai t di c n Vanuatu, cc o Solomon v
Nhng giai thoi ca ti v nhng mi lin h gia bc v nam New Caledonia cch y 3000 nm mt t n t nn vn ho
o en da trn mt phn tch gn y v mi quan h v mt Lapita mi, cn t khc n t nn vn ho lai a dng c ngun
vn ho v k thut gia nhng c dn Madang v Sepik b gc ty o en.
bin pha bc New Guinea. Nh kho c hc/phong tc hc ngi

124
 249 250

Bi vy, bc tranh vn ho v ngn ng ny l c s quan

trng cho gi thuyt kho c hc ca Pamela Swadling v s m
rng sm hn ca ngn ng Nam o n vng Thi Bnh
Dng cch y t nht 6000 nm (xem Chng 2 v Chng 3).
Nh ti s trnh by trong chng sp ti, gi thit ny cn c c
s t kha cnh di truyn, ngoi tr mt s iu ngc nhin v cc VI. Gen ca -va
dng di c thi tin s ca nhng c dn Sundaland u tin.

Trong bn chng va qua, ti tm hiu li cc gi thuyt

v mt kho c v ngn ng xc nh xem liu chng c h tr
cho quan im v nhng t pht tn c xa ca nhng c dn
ni ting Nam v Nam o, nhng ngi b nn hng thy
cun khi cc o ng Nam v pht tn n tt c cc hng
trn la bn, bao gm c cc o Thi Bnh Dng, cch y
khong 7500 nm (xem Hnh 14 ca Chng 3 v Hnh 27 ca
Chng 5). C th nhng ngi hoi nghi s t cu hi rng c
tn ti nhng bng chng di truyn v nhng t di c khng
v nin i no th thch hp? Hin nay, cc nh di truyn hc c
th ti to li chui ADN bo quan ca -va, m ca cc b m,
v cc nh sinh vt hc nghin cu phn t trong lnh vc lut
php cng c th xc nh ti phm bng phn tch ADN t du
tay. Tuy nhin, liu nhng k thut c th gip ln ra du vt
ca nhng t di c trong hn 10000 nm qua? y c th l
nhng phng php chnh xc v thuyt phc hn bt c hn hp
phng php no ca a cht hc, kho c hc, ngn ng hc v
c huyn thoi truyn ming. Nhng thc t c phi nh vy hay
khng? Cu tr li l c.
Phi cng nhn l cc nh di truyn c nhng v kh cc k
hu hiu. Tuy nhin, cng ging nh trng hp ca chin tranh
Vit Nam, i khi s ph thuc vo cng ngh hin i v sc
mnh ho lc c th mang li nhng kt qu ng tht vng nu

125

gp phi mt mc tiu v hnh v di ng. Li sm ca Delphi
cng a ra mt hnh nh n d khc chng minh cho lun
im rng nhng hiu bit ch da trn phng php di truyn
hc l cha hon chnh. Nh thng thi ny ny c thi quen a
ra nhng cu tr li m h v kh hiu. Li sm ni vi mt nh
vua rng nu ng ta tham chin mt quc gia v i s b ph hu.
V ng vua tham gia chin tranh. Li sm khng bo
vi ng rng vng quc s b ph hu l vng quc ca chnh
ng ta. Gi tr ca thng tin a ra cn ph thuc vo cu hi v
cch gii thch cu tr li. Khi i vo nhng kin thc chi tit,
cu tr li cho nhng cu hi c tnh cht cn bn nh c mt hay
nhiu qu trnh tin ho ca nhn loi vn cn b phn cc. V
th, chng ta cn phi tm hiu su hn na v cc cng c
phng php c s dng.
Mt vi cu hi n gin c nu ra t gi thuyt ca ti
v s pht tn sau nn i hng thy. Chng ta nn mong i
rng hn mt na trong s s c tr li khng nh. Bt c
cu hi no c cu tr li ph nh thay v khng c cu tr li s
lm gim gi tr ca nhng li khng nh. C bng chng a
cht v nhng cn i hng thy c sc tn ph d di trong
khong 15000 nm qua, v cn hng thy cui cng din ra cch
y khong 8000-7600 nm. Liu tt c nhng d kin ny c
lin quan n nhng t pht tn ra tt c cc hng ca cc c
dn trn ton th gii (k c ng Nam )? Cu hi ny c th
c phn tch c th theo hng di c:
(1) Liu vo thi k hu sng bng c din ra s pht
tn trn bin pha ng ca c dn t cc o ng Nam
n b bin New Guinea v Qun o Bismarck cch
y 8000-7000 nm hay khng? V liu s pht tn ny
c th phn bit v mt di truyn vi s di c n New
Guinea v nhn chung l c Melanesia ca nhng
ngi Polynesia u tin cch y 3500 nm?
251 252
(2) Liu c din ra nhng qu trnh di c tng t
pha nam n -x-try-lia qua khu vc Tiu Sunda?
(3) Liu c din ra nhng t di c tng t pha
bc t ng Dng v Min in n Trung Quc v
Ty Tng v c cc o vnh ai Thi Bnh Dng nh
i Loan, Nht Bn v Triu Tin?
(4) Liu c din ra nhng t di c tng t pha
ty vng qua vnh ai pha bc ca n Dng, v
pha ty bc n Mesopotamia, Trung ng v Chu u?
Trc khi tr li chi tit nhng cu hi ny, ti s trnh by
tm tt nhng phng php di truyn hc ln theo du vt ca
cc t di c, nhng phng php ny c th mang li nhng g
v c nhng hn ch g.
Nu xt theo mu da v mu mt, chng ta l sn phm ca
gen di truyn v v chu nh hng bi mi trng sng. Mi
prtin v cu trc trong c th ca chng ta c to thnh theo
cc mu gen. Thc t l h s hon chnh ca cu trc gen ca
chng ta c cha ng trong mi nhn t bo trong c th.
Thng tin c cha ng trong m s trn cc chui phn t ca
axt deoxyribonucleic (ARN) hoc ADN, trng ging nh chic
phc-m-tuya. V vi bt c m no cng c mt loi ngn ng.
N c vit thnh mt m trong cc n v c gi l cc cp
nucltt sp xp cnh nhau ging nh rng ca chic phc-m-
tuya. Nhm mt m c bn l mt b ba mt m v mi b ba m
ho duy nht cho mt axt amin, thnh phn ch yu to nn
protin. Do cc cp nucltt ny l n v c s trong chui
ADN nn cc chiu di ca ADN thng c m t theo s
lng cc cp nucltt. V d, nu xo i mt di ADN cha mt
nghn cp nucltt tc l xo i mt nghn cp nucltt. ADN l
thnh phn c bn ca gen v c chia ra thnh 23 cp nhim
sc th. Chng ta k tha mt na thng tin trong cc gen ca
126

chng ta t b v mt na cn li t m. Nu cc nh di truyn
hc phn t c thi gian phn tch ton b m gen trong c
th mi con ngi chng ta, h s pht hin ra rng ti sao mi
chng ta li khc vi nhng ngi khc. Cc chui ADN qu di
nn khng th xc nh ton b m gen cho tng c nhn. Thay
vo , cc nh di truyn hc tp trung vo nhng khc bit di
truyn gia mt s gen nht nh, rt nhiu trong s c tch c. Phng php th hai phc tp hn v mt k thut
tm hiu cn k v d nghin cu.
Ngi dn cc t nc khc nhau thng c cc gen c
trng khc nhau v nhng c dn ca cng mt nc thng chia
s cng mt loi gen. Tuy nhin, bt c dn tc no cng c
mun mu mun v cc gen tng ng ca mt loi gen nht
nh. S d c iu ny l bi v gen, cng nh ngn ng, thay
i rt chm hoc bin i khng nhiu qua cc th h. Bin i
gen c th l nhn i, t on, ghp ni hoc thay th, v c
th bao gm mt hoc nhiu cp nhim sc th c s. Mt khi
mt gen trong cc t bo phi b bin i th s thay i s
c truyn qua nhiu th h. Khi s bin i gen xy ra, cc nh
di truyn hc c th s dng n nh l mt du hiu nhn bn
duy nht qua cc thi i. Nu mt vi s bin i khc nhau
din ra qua nhiu th h trong cng mt chui ADN th cc nh di
truyn hc c th ti to cy ph h bng cch so snh ADN ca
cc thnh vin khc nhau trong cng ng dn c hin ti.
Cng ging nh i vi cc nh ngn ng hc, nhng phng
php nhn dng ny mang li hiu qu hn phng php xc nh
nin i cc nhnh ca cy ph h trong vic thit lp cc mi
lin h gia cc nhm tng ng. Mt s bin i gen c nhiu
kh nng xy ra hn nhng bin i khc v do c th xy ra
khng ch mt ln, hoc thm ch c th quay tr li nh dng
ban u. chng minh rng iu ny cha tng xy ra, khi cc
nh di truyn hc so snh hai bin i gen tng ng, h c th
xem xt ADN ca mt mt bin i ca mi c th. (iu ny
253 254
cng gn ging nh vic kim nh xut x ca mt bc tranh
da trn phong cch ca khung tranh; Ti s cp n kha cnh
ny phn sau.). C hai phng php ch yu tm hiu nhng
khc bit gen c th ny. Phng php lu i hn l nghin cu
sn phm ca cc gen, v d nh hemoglobin prtin, sc t hng
cu trong t bo mu ca chng ta v y l mt cht c th phn
nhng mang li nhiu thng tin hn, l lp bn ADN ca
gen.
Mi mt t bo ca chng ta c hai loi ADN, mt loi c
cha trong nhn t bo v loi khc nm trong bo quan. Bo
quan l nhng vt th nh b bi trong phn t bo ngoi nhn v
c chc nng nh c quan nng lng cho phn cn li ca t
bo. Chui ADN trong nhn t bo di hn rt nhiu so vi ADN
trong bo quan. Tuy nhin, mt iu tng chng nh nghch l
l ADN trong bo quan li mang n nhiu thng tin hn v qu
kh ca chng ta. L do l bi v ADN bo quan khng tham gia
vo cc bin d nh hon v gen, b tr li v nhn i gen; trong
khi , nhng qu trnh ny li din ra i vi ADN trong nhn
khi sinh sn hu tnh. S pha tp ngu nhin v gen trong nhn t
bo xy ra bi cc nhim sc th kp t b hoc m xon cht vi
nhim sc th tng ng. Hin tng ny c th l mt chc
nng c ca qu trnh sinh sn hu tnh - to ra v th
nghim nhiu loi gen mi trong cc iu kin c kim sot.
Tuy nhin, n cng dn n nhng nghin cu khng chnh xc
v gen.
Do sng trong bo quan v sinh dng trong t bo cht nn
cc ADN ch phn chia khi chng hot ng, ging nh vi khun,
v do khng b xo trn. Khi tinh trng v trng gp nhau,
n v duy nht c bo quan c kh nng t sinh sn l trng. Do
ADN bo quan ca con ch c ly t m. ADN bo quan c
th bin i v nu bin i th s bin i vi tc tng i
127

nhanh. ng thi, n cung cp mt thc o ng tin cy hn v
thay i gen so vi phng php xc nh nhng bin i, xo
trn, hay ghp ni trong ADN nhn t bo. Bi vy, ADN bo
quan gn nh l mt du hiu di truyn hon ho. Do c truyn
t m nn mi bin i gen s c truyn t m qua con gi m
khng c bt c thay i no cho n khi xy ra bin i nh tip
theo. Do chiu di ca ADN bo quan tng i ngn vi ch
5523 b ba mt m nn n c th xp thnh chui hon chnh nu
cn thit. Cc nh di truyn hc a ra kt lun v mt s
lng nh n ngc nhin ca cc th tc mu h n nht dn c, v d nh Borneo, hn l gia tng th Borneo v cc
gip phn loi ton b cng ng dn c. Bng cch xy dng
cc cy ph h da trn nhng th tc ny, cc nh di truyn hc
c th ti to li ADN bo quan ca va thy mu ca chng ta.
C mt b phn ADN thuc nhn khng c nhim sc th
tng ng vi n. l nhim sc th Y ca ngi nam, mt
nhim sc th trong nhn m cc nh di truyn hc ch va mi
bt u i su tm hiu. Mc du hp thnh cp vi nhim sc th
X ca ngi n trong qa trnh gim phn ca t bo gii tnh
nhng nhim sc th Y nh hn vn gi nguyn c im di
truyn ca chnh n. Tng t nh ADN bo quan, ADN ca
nhim sc th Y ca ngi nam vn gi nguyn trng trong qu
trnh sinh sn gii tnh. N ch truyn ni dung di truyn ca
chnh mnh v tt nhin l c nhng bin i gen m n thc
hin qua nhiu th h. Do , ADN nhim sc th Y hay cc gen
ca Adam c nhng thuc tnh ch dn tng t nh ADN bo
quan ca va. Nhng du hiu di truyn ca b v m khng nht
thit phi dn n nhng phng thc di tr ging nhau bi n
ng v ph n c nhng cung cch x s khc nhau. Ti cc khu
vc m ton cp bin i thuyn b v xm chim, cu trc
gen m ca mt cng ng dn c c th phn nh nhng ph n
ca dn tc xm chim. Ngoi ra, nu ph n b cc ton cp
bt i t mt v tr no th nhng c im bo quan ca h c o nh gy ra hai tc ng hp thnh nguyn nhn dn n bin
255 256
th b cng bc di chuyn n nhng ni khc v c lp vi
nhng nhim sc th Y ca anh em, ch bc v chng c ca h.
Vi nhng cng c hu hiu nh th, liu chng ta c th ti
to li ton b lch s ca nhng t di c ca con ngi? iu
khng h n gin bi tn ti nhiu vn . Mt vn ln
cn tr nhng nghin cu di truen ca cc c dn nguyn thu l
dng nh c nhiu bin i trong ni b cc cng ng dn c
hn l gia cc cng ng ny vi nhau. Ni cch khc, tn ti
nhiu khc bit gia nhng c th trong bn thn mt cng ng
dn tc lng ging. y l vn phc tp lin quan n ADN
trong nhn t bo ch khng phi l cc gen ca Adam v va.
Nhng tr ngi khc t ra i vi cc nh di truyn hc l cc
qu trnh tin ho, trong s tt nhin c c bin i gen v di
c. Ngoi ra, cn c kh khn v mt tnh ton v c ci gi l
nh hng ca ngun gen, bin d v chn lc t nhin.
Nhng nh hng ca ngun gen thng xy ra trong tin
trnh xm chim ln cc hn o b khng trn Thi Bnh Dng.
Cc nhm ngi di c trn nhng chic thuyn mang theo h mt
s gen di truyn ca Adam v va v cc gen c nhn khc. Do
, nu ch c 5 ngi ph n v 5 ngi n ng nh c trn
mt hn o mi th s ch c 20 bn sao ca bt c gen c nhn
no trong cc th h tip theo. Bi vy, nhng ngi nh c mi
ny khng phi l i din ca c dn m t h ra i ch
c mt b phn nh trong cng ng qu hng li gen di
truyn ca mnh. Cc hin tng thin tai nh l lt, hn hn, lc
xoy v dch bnh cng l nhng nguyn nhn khc gii thch
cho s thu hp ng k s lng cc c dn, hay cn gi l hin
tng bin ng di truyn. Mt t dng cao t ngt ca nc
bin c th lm gim i mt na s thnh vin ca mt cng ng
ngi i bin. Bi vy, qu trnh giao thoa ca cc c dn hi
128

d. V d, mt s nhm gen s bin mt nu tt c con chu trong
mt gia nh c cng mt gii tnh; trong khi , mt s loi gen
khc li c qu nhiu ngi, khin cho s khc bit vi cng
ng c dn u tin cng ni tri. Kt qu cui cng c th s l mu th c kim tra bng phngphp in di u c thm di
mt cng ng dn c vi cu trc gen khc vi ban u v mt
i mt s c im gen cn bn. iu ny thm ch cn khin cho
nhng bin d c hi vn khng xut hin thng xuyn trong i
b m ngy cng tr nn ph bin.
Chn lc t nhin cng lm thay i cu trc gen ca cc c
dn. Cc nh di truyn hc dn c s dng mt s bin i gen
nh l nhng ch dn di truyn nhm khng vi bnh tt. V d
nh nhng bin i nh hng n hemoglobin trong t bo hng
cu nhm chng li bnh st rt. Nhng ngi mc bnh ri lon
mu di truyn t c nguy c t vong v bnh st rt; v do h vn
sng v sinh sn nn s bin i ny, cng vi nhng gen bn
cnh, c th gia tng tn s xut hin trong cng ng dn c.
Nhng ri lon mu di truyn ny c bit c ngha trong cc
nghin c v di c ti khu vc In-Thi Bnh Dng. Tuy
nhin, tn s xut hin cao ca cc gen chng bnh st rt trong
hu ht cc cng ng dn c c th ch thun tu phn nh s
m rng chn lc xy ra mun hn do du nhp c im gen mi.
Du hiu gen ca Cain
Trc khi trnh by chi tit nhng vn di truyn, ti mun
k cho cc bn nghe mt giai thoi m t mt vi nh hng di
truyn trong dn c v cng l cung cp thng tin v nhng
t di c ti ty nam Thi Bnh Dng. Cu chuyn xy ra khi ti
ang thc hin mt nghin cu ti Papua New Guinea vo u
thp k 80. Ti thy rt nhiu tr em sinh ra ti Madang thuc
vng bin pha bc New Guinea u b bnh thiu mu, m
nguyn nhn dng nh khng phi l do thiu st. V ti pht
257 258
hin ra mt nguyn nhn tim tng ca hin tng ny khi phn
tch hemoglobin ca nhng tr s sinh. Phn ln tr s sinh trong
nghin cu v Madang ny u khng bnh thng. Hn 80% cc
hemoglobin khc thng.
Tht kh c th ni ht nim vui ca ti khi tm ra kt qu ny.
N cng gn ging nh vic tm thy mt dy ni mi. Trc ht,
ti mun ch ra rng hemoglobin khng bnh thng c
nhiu ti liu nghin cu bn n. N cn c gi l
Hemoglobin (Hb) Barts, theo tn ca Bnh vin St Bartholomew
Lun n, ni n c tm thy ln u tin. iu mi m
trong pht hin ny l tn s xut hin. HB Barts xut hin trong
mu dy rn ca tr s sinh mc bnh thiu mu vng bin. Ri
lon di truyn ny l do s t on ca mt hoc nhiu hn mt
trong s bn gen tng ng to thnh m ca globin u, mt
hp phn quan trng trong phn t hemoglobin ca con ngi.
Nu ch c mt gen a u b thiu ht nh trng hp c pht
hin New Guinea, th hm lng hemoglobin trong c th
ngi s thp hn mc trung bnh ca cc c dn cn li
khong 1-2 gram v ngi s b bnh thiu mu nh (xem
Hnh 28). Cn nu ngc li th tnh trng ca ngi tng
thch vi cuc sng bnh thng. i vi hu ht nhng ngi
mc bnh thiu mu a do t on n, k thut chiu in di ch
c th pht hin bnh ngay lc ra i, ch khng phi v sau ny.
Do , trc khi c nhng tm hiu v mu dy rn, v d nh
tm hiu ca ti, v trc khi vic lp bn gen c tin hnh
vng nhit i, ngi ta hon ton khng bit chnh xc t l
nhim bnh thiu mu aThalassamemia. Nghin cu ca ti
khng nhng cho thy tn s xut hin cao nht ca bnh thiu
mu aThalassamemia m cn ch ra tn s xut hin cao nht
ca chng ri lon gen c pht hin cho n nay.
129
 259 260

Hnh 28: Bnh thiu mu aThalassamemia do t on theo di bng phng php in di. Do ch c mt s t tr em
n khng mc bnh thiu mu aThalassamemia nn mt gii php
Mt t on ca gen globin a lm gim s lng sinh sn khn ngoan l tm hiu xem nhng tr em sng u. Rt
nhanh chng, ti pht hin ra rng nhng tr em khng mc bnh
Ngn ng* cao so S (%) ca tr em u c b m l ngi di c t Cao nguyn min trung ca New
vi mc Khng Pht hin Guinea. Nhng tr em Cao nguyn ny khng chim s ng
nc bin pht hin thy thy Hb Bart trong c dn ca Cng Madang. Khong mt na tr em c
(m) Hb Bart (%) ngun gc t cc dy ni gn nh Dy Finisterre cng u
Nam o 0 13 24 (65) bnh thng. S tr em bnh thng cn li n t cc lng phn
Papua b ri rc dc vng bin pha bc ngay bn ra b bin v trn
1, 0-500 3 57 (95) mt s o ngoi khi. Hu ht cc tr em n t ni a thuc
Madang 0-500 5 44 (90) tnh Madang nhng sng cc vng ng bng u c Hb Barts
2, Sepik- 0-500 0 2 (100) trong mu dy rn (xem Bng 2 v Hnh 29). S phn chia gia
Ramu 0-1500 4 5 (44) Cao nguyn v vng bin dng nh rt r rng v thm ch vo
3, thi im , ti cho rng y c th l mt nh hng chn
600- 3 2 (40)
Torricelli lc cua bnh st rt. V sau ny, ti pht hin ra rng, n khng
1500 20 0 (0)
4, ch c th.
>1500
Finisterre- *: Xem phn b Hnh 29.
Huon Bng 2: Cc tn s xut hin ca bnh thiu mu vng bin a
5, Gende ti Papua New Guinea c pht hin bng phng php xt
6, Cao nghim mu ca tr s sinh kim tra hemoglobin Bart bt
nguyn pha thng. Tn s thp c xc nh ti cc khu vc c cao ln
ng so vi mc nc bin cng cho thy s vng mt ca bnh st rt
globin a. S mt cn i ny dn n tnh trng tha globin b so ti vng cao
vi hm lng globin a v bnh thiu mu nh (lng Hnh 29: Phn b cc nhm ngn ng ca nhng gia nh
hemoglogbin trong mu thp). a1 v a2 u c th b thiu ht v nm trong kho st Hb Barts ca mu dy rn. Bn trn
mi mt cp trong s 16 cp nhim sc th c th mang theo s cho thy cc gia nh ny c ngun gc t nhng khu vc ngn
thiu ht , dn n kt qu l ch c hai gen hot ng. ng chnh no thuc Papua New Guinea. H ngn ng xuyn-
Khi ti tr li Madang sau chuyn tr v Trng Y t Nhit New Guinea (cc nhm 1, 4, 5 v 6) l ng h Papua ch yu.
i Liverpool vo u nm 1981, ti tm ra nhng kt qu v Cc nhm Nam o c tr ti cc vng duyn hi v hi o.
mu dy rn ca khong mt na nhm tr s sinh m ti ang Phn ln cc ng h Nam o trong nghin c ny u thuc vo

130
 261 262

ci gi l cc phn nhm ngn ng New Guinea r nhnh tnh Madang. Nh c cp trong Chng nm, nm ng
c bn trong Chng 5 (nh bng nh). h chnh c mt ti Papua New Guinea bao gm ting Nam o,
iu lm ti ch hn c vo thi im l ti sao cng Xuyn-New Guinea, Sepik-Ramu, Torricelli v ng Papua. Ti
ng c dn duyn hi ng l ra phi c nhiu tr em khng b cho rng s khc bit quan trng nht ti New Guinea l gia
nhim bnh hn, k c vng b bin v cc hi o ngoi khi. nhm Nam o thiu s ch yu sng trn vng bin vi cc
Nh ti s m t trong Phn II, y chnh l ni m ti nghe ngn ng khng thuc h Nam o chim a s c gi chung
thy li khuyn ca mt c gi v vic tm kim con chu ca l ngn ng Papua.
Kulabob v Manup. Li khuyn ca c xui khin ti i n Hnh 30: Cc ngn ng tnh Madang, New Guinea. a s
mt hiu sch a phng v tm thy chuyn kho ca Cha John cc tr em trong nghin cu v Hb Barts u l ngi bn a ca
ZGraaggen v cc ngn ng trong qun Madang. Cng trnh hc tnh Madang. 173 ngn ng khc bit ny c 250.000 ngi s
thut ny a ra mt phn tch chi tit v 173 ngn ng c o dng v to thnh mt phn nh so vi phm vi c nc. Tuy
v c nht c s dng ti tnh Madang. N cng a ra mt nhin, nhng ngn ng ny li bt ngun t bn ng h khng
bn chnh xc v s phn b ca cc ngn ng ny (xem Hnh lin quan vi nhau.
30). Ngay sau , ti d c th xc nh c ngi lng qu Khi xem xt kt qu ca xt nghim mu dy rn, ti chia
hng ca nhng a tr s sinh ny. Nhng Hb Bart cn thiu cc ngn ng ny thnh mt nhm Nam o v su nhm Papua.
trong mu dy rn ca cc em n t cc ngi lng ca ngi dn Nh ti cp, nhng ngi ni ting Nam o sng ti cc
ni ting Nam o, bao gm cc hi o ngoi khi Manam, lng nm ri rc dc b bin pha bc, xung quanh b bin New
vng pha nam ca Karkar, Bagabag, o Long, v dc b bin Guinea v trn tt c cc o ngoi khi. Nhng c dn khng
pha bc, Megiar, Matukar, Rempi, Siar, Bilbil, Kranket, Sio, ni ting Nam o bao gm ba nhm ng bng (1-3) v ba
Saidor, Biliau v.v Ni cch khc nhng tr s sinh bnh thng nhm Cao nguyn (4-6). Nhm min duyn hi Madang c s
nhng a con ca Kulabov - u sng trong cc lng thuc lng ln nht trong s cc nhm ng bng. Nhm ny cng
nhm ngn ng Nam o r nhnh bc New Guinea (xem vi ba nhm Cao nguyn bt ngun t cc c dn ni nhng th
Chng 5). ting thuc ng h phi Nam o ln nht, c gi l h Xuyn-
Sau , ti i thm li tt c cc gia nh ca nhng a tr New Guinea. Hai nhm ng bng cn li thuc hai ng h khc
nm trong nghin cu ca ti nhm xc nh ngi lng qu hng nhau l Sepik/Ramu v Torricelli. Sau khi phn loi nhng a
v nhm ngn ng ca c cha v m. Cui cng, ti xc nh tr trong nghin cu vo by nhm ngn ng, ti pht hin ra mt
c 183 tr s sinh c Hb Barts, v b m ca cc em ny u s c im nht nh. Th nht, tt c tr em thuc ba nhm
cng thuc mt nhm ngn ng. Lc , ti c bit i iu v duyn hi ng bng (Madang, Sepik/Ramu v Torricelli) c hm
nhng quan im hin hnh v s phn b v di chuyn ca cc lng Hb Barts trong mu dy rn rt cao: 95% nhm Madang,
ngn ng ng Nam v Ty Nam Thi Bnh Dng (xem 90% nhm Sepik/Ramu v 100% i vi nhm Torricelli. Gp
Chng 5). New Guinea l ni c rt nhiu ngn ng - khong ba nhm ny li vi nhau, ta thy tn s xut hin chung l 93%,
trn 750 th ting, trong 173 th ting ch c s dng ti cao hn rt nhiu con s ban u. Cn lu rng nhng ngi

131

n t ba nhm c dn ng bng ny ni nhng th ting khc
bit nhau. Trong khi , tt c tr em t Cao nguyn min ng
rt gn gi vi nhm Madang v mt ngn ng - li khng c
triu chng bt thng. Nhm Nam o c hm lng Hb Barts
trung bnh so vi nhm Cao nguyn phi Nam o v nhm
duyn hi.
V th l chng ta tm c hai pht hin xem chng rt
nghch l: th nht, trong bn thn nhm ngn ng phi Nam o,
tn s xut hin ca Hb Barts t l nghch vi cao so vi mt
nc bin v khng lin quan g n s tng ng ngn ng.
Th hai, trong bn thn cc nhm ng bng duyn hi, s phn
chia gia cc ngn ng li gn lin vi s khc bit trong hm
lng Hb Barts. Mi n nm 1983, khi ti tr v nc Anh, ti
mi tm ra cu tr li i vi nghch l th hai.
Vo thi im , rt nhiu ngi quan tm n bnh thiu
mu vng bin pha bc ca New Guinea. Khi ti tr v Anh,
ti mang theo mt s mu mu ng xc nh cc bn ADN
ti Phng Huyt hc Phn t MRC thuc i hc Oxford. Lc
, cc phng th nghim ca i hc Oxford c nhng bc
tin ng k trong vic v bn chi tit cc khu vc c gen ca
bnh aThalassamemia trn nhim sc th 16. Khi ti n thm
Oxford v mang theo nhiu ti mu ng lnh, mt trong nhng
nh nghin cu hi rng ti mun bit kt qu ca ti mu no
u tin. Ti tr li rng iu khng quan trng m iu ch
yu l liu ng ta c tm thy gen tng ng ca bnh
aThalassamemia trong ti mu ca nhm duyn hi ch khng
phi l trong ti mu ca ngi Cao nguyn. ng ta ngc nhin
nhn ti v hi ti sao ngi dn Cao nguyn li khc bit nh
vy. Ti tr li bi v Cao nguuyn khng c bnh st rt v
khng c la chn cho loi gen ca bnh thiu mu. Khi nghe
li khng nh ny, thi ca nh nghin cu chuyn t i
cht k c sang hoi nghi. ng ni rng ngi ta lun lun tm
263 264
thy du hiu ca bnh thiu mu o thalassamemia bt k
nhm mu no ti Melanesia v vng Cao nguyn cng khng
phi l ngoi l. C l ti cng cn ch ra y rng quan nim
v mi lin h gia mt s c im bt thng trong
hemoglobin ca t bo hng cu v kh nng min dch bnh st
rt khng c g l mi. Nh sinh l hc ni ting Oxford, ng J.
B. S. Haldane nu ra quan im ny ngay t nm 1949. Tuy
nhin, cho n thi im , vn khng ai cp n mt tc
ng tng t i vi bnh thiu mu o thalassamemia. Bi
vy mi c thi hoi nghi .
Hai tun sau , Ngi David Weatherall, Gio s Y khoa ca
Oxford, gi in khn cp n gim c ca ti Liverpool.
Hnh nh d on ca ti v kh nng khng c bnh thiu mu
trong nhm mu Cao nguyn l ng. Cn cc nhm mu vng
bin u c mt t l nht nh ca bnh thiu mu, d l d hp
t hay ng hp t. Pht hin th v ny cho thy rng nhng
ngi vng cao sng trong khu vc khng c tin l v truyn
nhim st rt th u khng c hoc c rt t t l o -
thalassamemia; trong khi , nhng ngi sng ch cch mt
ngy i b v hu ht u ni nhng th ting thuc cng mt
ng h li c t l o thalassamemia rt cao. Bi vy, pht hin
ny ng h gi thuyt v bnh st rt. Ngay lp tc chng ti xut
bn n phm The Lancet.
Bo co s b ca chng ti c mt khim khuyt ln. l
nghin cu ca ti ch c quy m hp v khng c tnh i
din. Tt c 18 mu mu t Cao nguyn m ti mang n
Oxford u bt ngun t mt tnh v hu ht 39 mu mu
duyn hi u n t Madang. Sau s kin ny, nhm nghin
cu Oxford mun c thm nhiu mu mu hn, c bit l t
cc tnh khc Cao nguyn. Do ti vn tip tc cng tc vi
Vin Nghin cu Y hc Papua New Guinea nn ti quay tr li
New Guinea vo nm 1984 thu thp gn 6000 mu i din
132
 265 266

t 5 tnh Cao nguyn. Ln ny, kt qu l rt r rng. Gen bnh thiu mu phng ca

tng ng o thalassamemia ti mi tnh Cao nguyn c tn o - bnh st rt
s xut hin thp, cha qu 3%. Tt c cc tnh duyn hi c thalassamemia
mm bnh st rt u c t l o thalassamemia cao (xem Duyn hi pha bc 87 ***
Bng 3). Duyn hi pha ng 60 **
Chng ti cng thu thp cc mu mu cho ba vng i din Duyn hi pha nam 35 **
pha bc, pha nam v pha ng ca ni a Papua New Guinea. Bundi/Gende (cao nguyn) 9 *
Mt ln na, xt nghim cc mu mu khu vc pha bc cho Chimbu (cao nguyn) 5 0
thy t l rt cao (87%). Khu vc duyn hi pha ng v pha Cao nguyn pha ng 9 0
nam xung quanh th Port Moesby c t l thp hn 60% v
Cao nguyn pha nam 6 *
35%. Nhng t l ny theo st mc truyn bnh st rt ti mi
Cao nguyn pha ty 5 0
khu vc. Kt qu t cc mu mu c cc ng nghip khc ly
t nhng ni khc Melanesia cng cho thy mt xu hng Tn s xut hin da trn hn hp d hp t v ng hp t;
tng t, nhng c mt im khc l tc ng ca v ch d liu ly t Flint et al. (1986).
khng phi l cao . Cng i v pha nam ca vng hi o *** t l truyn bnh cao; ** t l bnh a phng trung
Melanesia, kh hu cng lnh v t l truyn bnh st rt cng trung bnh hoc cao; * t l truyn bnh thp; 0: khng c
thp. ng thi vi t l truyn bnh st rt st gim, t l bnh
o thalassamemia cng gim t 70% Bc Solomon xung cn i vi Madang, chng ti pht hin ra rng c hai loi t
12% New Caledonia pha nam. Mc d c bng chng a l on gen o thalassamemia trn vng bin pha bc ca New
r rng v kh nng chng li bnh st rt nh bnh thiu mu Guinea (xem Bng 4). Loi th nht c tn o 3.7III lm t on
o thalassamemia nhng rt kh xc nh kh nng mc tc mt trong hai gen m ho cho b phn o -globin ca phn t
ng ny cp t bo. Tuy nhin, gn y, mt nhm nghin hemoglobin. Loi o 3.7III cha 60% t on o c tm thy
cu m ti thnh lp ti Hng Kng nghin cu vn ny trong c th nhng ngi ni ting Nam o vng bin pha
a ra c mt p n thuyt phc; nhng li l mt chuyn bc New Guinea v qun o Bismarck. Trong mt s trng
khc. hp, n khng to ra Hb Barts trong mu dy ri, do s tr em
Bng 3: S ph bin ca bnh thiu mu o thalassamemia v cc lng ven bin khng nhim bnh c t l cao. cng l
tnh a phng theo vng ca bnh st rt Papua New Guinea loi t on ph bin ton b cc khu vc cn li thuc vng
(cc vng c t l st rt a phng cao cng c t l bnh thiu hi o Melanesia. Ti gi l gen Kulabob. Nhng l do s
mu o thalassamemia cao. iu ny c th l do chn lc t c trnh by trong Phn II. Gen Kulabob cng c tm thy
nhin). Polynesia vi t l thp hn Melanesia, v c Chu i
Tnh hoc khu vc Phn trm ca Tnh a Dng. Loi th hai c tn o 4.2 lm t on gen o globin cn
li. Ti Melanesia, y l loi t on ph bin ca nhng ngi

133

khng ni ting Nam o, c bit ti vng bin pha bc New
Guinea, ni c t l n 76% bao gm d hp t hoc ng hp
t. Loi t on ny cng xy ra i vi nhng c dn ni ting
Nam o vng hi o ca o en nhng khng ph bin
bng loi o 3.7III. t on o 4.2 khng c tm thy a o.
Bng 4: Nhng khc bit gia hai loi t on gen o n
nht c tm thy bc o en
t on o 3.7III t on o 4.2
Phn b:
Loi ph bin nhng Loi ph bin nhng ngi
ngi ni ting Nam o khng ni ting Nam o b
ti cc hi o v b bin bin pha bc v ton b ng
pha bc ca New Guinea bng New Guinea
v ton b Chu i
Dng
Bin d duy nht nhng Khng c nhng ngi a o
ngi a o
Khng xy ra bt c ni Khng ph bin ti nhng ni
no khc trn th gii khc trn th gii
Rt c th l mt bin d Rt c th l mt bin d a
a phng phng
c tm thy nhng c tm thy nhng ngi ni
ngi khng ni ting ting Nam o vng duyn hi
Nam o vng duyn v hi o ca o en
hi v hi o ca o
en
Do , nghin cu ca chng ti cho rng c hai gen tng
ng ca o thalassamemia Thi Bnh Dng, c hai u c
chn lc c lp cho bnh st rt: mt gen quy nh cng ng c
dn khng ni ting Nam o chim a s vng bin pha bc
267 268
New Guinea; cn gen th hai quy nh nhng c dn ni ting
Nam o cc hi o pha bc, cc o thuc o en v a
o. V dng nh chng chnh l gen Kulabob v Manup tng
ng vi hai nhm dn tc-ngn ng khc nhau. Bi vy, chng l
mt du hiu rt thuyt phc v kha cnh di c. Tht khng may,
mi s khng ch n gin nh vy. i vi c hai loi t on
gen o thalassamemia ny, cc cu trc ADN cho thy chng l
nhng bin d c tnh a phng ca New Guinea ch khng
phi l ADN ca ngi ng Nam . Ni cch khc, t on
o 4.2 c th i cng vi nhng ngi ni ting Nam o n
dng a o nhng n ch c du nhp ri rc vi ni xung
quanh hoc ngoi khi b bin pha bc ca New Guinea. Nhng
t on ny khng ch mang tnh cht a phng m cn rt c
xa. t on o 3.7III duy nht c mt xung quanh cc o
pha bc ca o en trong mt thi gian lu tip nhn
thm mt bin d khc v sn sinh ra phn t hemoglobin bin th
c tn gi Hb J Tongariki. Phn t ny c tm thy mt s
ngi trn o Karkar, ngoi khi b bin pha bc ca New
Guinea. Nhng quan st trn khng nh rng t tin ca ngi
a o c th dng li y trong mt qung thi gian di
thng gia vi nhng c dn pha bc o en, v chnh iu
s ni cho ta bit nhiu iu hn v s giao thoa v gen. Nu
t tin ca ngi a o dng li vng bin pha bc ca New
Guinea lu tip nhn thm t on o 3.7III (v mt s c
im gen khc na s c xem xt sau) th vic h khng tip
nhn t on o 4.2 l mt iu kh hiu bi t on ny c
mt gn 80% c dn sng ti y. t on o 4.2 du nhp n
Solomon v Vanuatu ch khng phi n a o. Kh nng duy
nht c th gii thch cho s bin d di truyn chn lc ny bc
o en l vng tip xc m nhng ngi tin a o tip nhn
t on o 3.7III nm ngoi khi ca vng ni a New Guinea.
Khu vc ngoi khi ny c th bao gm Qun o Bismarck
134

(o Manus, New Ireland v New Britain), tt c nhng ni m
t on o 3.7III l bin d ph bin hin nay. Tuy nhin gii
thch ny gi nh rng nhng ngi i bin hon ton i vng
qua b bin pha bc ca New Guinea trong hnh trnh n Thi
Bnh Dng cch y 3500 nm. Nhng du hiu gen khc cho
thy rng y chnh l thc t din ra trong qu kh.
Cch gii thch ny rt thch hp vi m hnh kho c xc nh
nhng c dn tin a o gn lin vi vn ho gm Lapita
bi v khng c khu vc gm Lapita no c tm thy ni khng ni ting Nam o o en hn l vi ngi Indonesia,
a New Guinea, tr mt ngoi l duy nht. Ni cch khc, mc
d t on o 3.7III c th xut pht t ADN ca ngi o khc bit vi c dn o ca o en nhng vn chia s nhiu
en bn a mt ni no thuc Qun o Bismarck nhng
sau n m rng sang min trung tm ca a o trng khp
vi s phn b ca cc a im gm Lapita cch y 3500
nm. Tuy nhin, cch gii thch ny vn khin chng ta phi t
ra cu hi ai l t tin ca nhng ngi ni nhng th ting Nam
o trn b bin pha bc v mi pha ng ca b bin New
Guinea v ai tip nhn c hai t on o 3.7III v o 4.2.
Trong cc Chng 2, 3, 4 v 5, ti lp lun trn c s bng
chng kho c ngn ng rng c dn bc o en v nhng
ngn ng Nam o r nhnh ca h i khi ng Nam dn hi o no v pha ng ca Chu i Dng nhng li
cch y hn 7000 nm, to thnh mt lung di c c lp din
ra sm hn rt nhiu so vi hin tng Lapita. Nu nh vy th
phi c bng chng c th v vic gen ca h cng bt ngun t
ng Nam v du nhp n b bin pha bc New Guinea. R
rng l nhng bng chng nh vy khng cn thit phi ti to
mt cch c th trong khng gian v thi gian, bi v tt c cc
con ng di truyn cui cng s tr v vi Cu Th gii. Chc
chn l c tn ti bng chng nhng n s cho thy rng cc b
tc ni ting Nam o v khng ni ting Nam o bc New
Guinea u l nhng c dn tip nhn cc c im gen ca
ngi ng Nam c xa.
269 270
Mt trong nhng kha cnh ni bt ca bt k so snh no gia
cc c dn ni ting Nam o vng hi o ng Nam ngy
nay v nhng c dn Nam o ca Chu i Dng l h rt
khc nhau v mt di truyn v th cht. Nghch l ny cng r
rng hn khi chng ta nghin cu nhng ngi ni ting Nam
o ca cc o thuc o en; nhng c dn ny c nhiu
im tng ng v mt th cht, vn ho v di truyn (thm ch
nhiu khi khng th phn bit) vi nhng c dn ng bng
Phi-lip-pin v M Lai. Thm ch nhng ngi a o vn rt
im tng ng v th cht v di truyn vi ngi o en
(xem cc minh ho 7, 8 v 10).
Susan Serjeantson, nh di truyn hc thuc Trng Nghin
cu Y hc John Curtin Canberra cho rng c dn ni ting Nam
o v i a s c dn ng bng khng ni ting Nam o
cng c chung mt c im huyt hc bt thng ca ngi
Chu c tm thy dc b bin pha bc New Guinea. Nhng
c im ny, bao gm kh nng chng li bnh st rt, khng c
mt trong nhng c dn Cao nguyn gn hay trong bt c c
xut hin trong mt s cng ng bn a c xa vng hi o
ca ng Nam . c im ni bt nht trong s ny l bnh
ovalocytosis di truyn, mt loi ri lon mu th hin trong cc
hng cu hnh bu dc. Ti ng Nam , ovalocytosis c tm
thy ti cc vng ni ting Palaeo-Hesperonesian bc Sumatra,
Phi-lip-pin, ng Borneo v Sulawesi. N cng c pht hin
trong nhng c dn Temua ni ting Nam o, cc cng ng
bn a ni ting Nam trn Bn o M Lai, ngi Iban v
ngi Dyak t lin bc Borneo. Nh ti cp trong
Chng 5, nhm cui cng cho thy mi lin h ngn ng c xa
trn bin vi cc nhm Aslian Nam trn Bn o M Lai.
135
 271 272

S phn b chit trung ca ovalocytosis bao gm mt vi ng Nam v c cc c dn khng ni ting Nam o New
nhm ngi bn a c xa nht ca Sundaland. Tuy nhin, ngoi Guinea. Mc d ba trong s cc du hiu ny cng xut hin
tr cc nhm ni ting Aslian, tt c h u s dng ng h Nam trong cc b tc ni ting Aslian Nam trn Bn o M Lai
o. Ti o en, tnh bt thng ny ch yu gii hn trong nhng khng mt du hiu no c tm thy trong nhng c dn
phm vi vng bin pha bc New Guinea mc d cng c mt bn a ni ting Nam o i Loan. Nu nhng mi lin h
trng hp c pht hin Solomon. c bit, c im ny ny vng ni a New Guinea cho thy dng di chuyn gen t
hon ton thiu vng vng Cao nguyn; iu ny cho thy n l ty sang ng ca nhng ngi ng Nam ni ting Nam o
mt sn phm ca thi k hu sng bng. S phn b ca c (Baer nhn mnh t nu) th trng hp ngoi l ca i Loan
im bt thng ny ca ngi ng Nam c xa ti Melanesia c v nh loi tr kh nng rng chuyn tu tc hnh n
do khng bao gm cc khu vc pht tn Lapita cch y 3500 Polynesia l ngun gc ca h.
trc. Tnh trng c xa ca ovalocytosis ti New Guinea l bng n y, chng ta t ra cu hi ti sau cc c im gen ca
chng cho thy rng ti mt thi im no , n c di ngi ni ting Nam o t ng Nam li xut hin trong
chuyn gia nhng c dn khng ni ting Nam o trn ton b nhng c dn khng ni ting Nam o New Guinea. Ngun
vng ni a t b bin pha bc n b bin pha nam. Trn c gc ca ng h Sepik-Ramu v nhnh Madang ca ng h chnh
s phn b ovalocytosis v mt s du hiu gen c nhn, Susan Xuyn New Guinea u khng xut pht t ng Nam . Trong
Serjeantson lp lun rng nhng c dn ni ting Nam o v bt c trng hp no th cc c dn s dng cc ngn ng thuc
phi Nam o hai tnh Madang v Sepik ca New Guinea u nhnh Cao nguyn ca ng h Xuyn New Guinea u khng
i din cho mt lung di c c lp v din ra trc cc t di biu hin cc du hin gen ng Nam . Do , chng ta phi
c ca ngi Nam o n cc o ca New Guinea. Mc d tnh n quan im ca Pamela Swadling v t di c ca nhng
Susan Serjeantson cho rng cc c im gen bt thng Sepik ngi ni ting Nam o cch y 6000 nm t b bin pha bc
v Madang l xut pht t cc b tc bn a ca ng Nam v sau giao thoa vi cc c dn khng ni ting Nam o.
(m trn thc t chnh l nhng ngi ni ting Nam o) nhng Mt vi hu du ca h khng gi c ngn ng ban u cn
b cho rng t di c trc thi k Lapita ny l ca nhng c nhng hu du khc vn s dng nhng ngn ng Nam o r
dn khng ni cc th ting thuc ng h Nam o. Lp lun ca nhnh ca vng bin pha bc. y cng chnh l kt lun tng
b c v da trn s lng cc ngn ng phi Nam o chim a t c c kt t cc bng chng kho c v vn ho c bn
s vng duyn hi pha bc ca New Guinea, mc d nhng c trong Chng 3 v Chng 5.
im m b s dng c phn b ng u gia cc c dn ni
ting Nam o v khng ni ting Nam o vng ni a. Gen ca va
Adelar Baer thuc i hc Oregon t lu nghin cu cc
mi lin h gen c nhn tng t trn c s cch tip cn ng T nhng bng chng m ti cp, rt c th mt s c
Nam . Nm du hiu di truyn, bao gm c ovalocytosis, u im gen c nhn c xua hn c tm thy nhng ngi ng
xut hin trong nhiu cng ng c dn ni ting Nam o Nam ni ting Nam o dn dn du nhp vo cc cng ng

136
 273 274

New Guinea khng ni ting Nam o thng qua mt lung di Nam o nhng h cng c tm thy trong cc nhm ngn ng
c c lp din ra sm hn rt nhiu so vi Papua ng bng.
S pht tn ca Lapita n Chu i Dng cch y 3500
nm. c bit, nhng ngi ni ting Nam o v khng ni Thi tc bn a Cc th tc c du
ting Nam o cc tnh duyn hi pha bc Madang v Sepik o en t K nhp t Chu t K
to thnh mt nhm ring bit khc vi nhng c dn cao bng h bng h
nguyn lng ging khng ni ting Nam o, v c th c nhng Khu vc New Th Th Th Th Th Th tc
mi lin h vi ng Nam trc thi k Lapita. Guinea tc tc tc tc tc mu h
Khi chuyn t cc du hiu ADN nhn pha tp sang cc du mu mu mu mu mu 11-16
hiu ADN bo quan ca ngi m, chng ta c mt ci nhn su h 1- h h h h 8 (9 bp
st hn v qu trnh di c c xa ny. Thm ch ta c th khng 7 10 18 17 v 9 t
nh c hng i ca n t ty sang ng. Nh di truyn hc on)
Mark Stoneking thuc i hc California Berkeley v nhng Cao nguyn 23 16 1 0 0 0
ng nghip ca ti Papua New Guinea nghin cu ADN pha Nam 7 14 0 0 1 0
bo quan ca nhiu ngi New Guinea ni a. H xc nh Cao nguyn
c t nht l 18 th tc mu h tng ng vi mt s lng ti pha ng
thiu cc dng ging khc nhau ca cc b m u tin. Con s Duyn hi pha 4 1 0 0 0 1
ny l mt sn phm c ti to v khng phi l con s c Bc (Papua) 3 1 0 0 1 3
tnh ca nhng ngi ph n khng lin quan n nhau n
Duyn hi pha 3 4 0 0 0 6
New Guinea t Chu trong hn 50.000 nm qua. Nghin cu
Nam (Papua)
tnh a dng trong ni b v gia cc th tc ny s gp phn xc
Duyn hi pha 1 2 0 1 3 11
nh mc c xa tng i ca h. Trn c s cy di truyn
Bc v cc hi
ca Stoneking, 18 th tc ny c th c chia thnh su nhm
o (Nam o)
khc nhau, trong hai nhm ln nht v sng ti vng Cao
nguyn ca New Guinea. Duyn hi pha
Nam (Nam o)
Bng 5: Cc nhm ADN mu h New Guinea. Ba nhm
ny u c tnh bn a v c xa. Hai nhm u tin ph bin Lin h vi Ora Ora Ch Trn Bor Trn
i vi tt c cc cng ng c dn New Guinea c ng Nam ng ng u u ton neo ton
nghin cu y. Nhm th ba, bao gm t on 9 bp, xut (mc lin h) Asli Asli (xa) Ch v Chu
pht t Chu (t sau K Bng h) v ch xut hin cc u Bn (gn
vng ng bng v hi o xung quanh New Guinea. Mc d cc Bn Bn (gn o hn)
th tc Chu chim a s ph bin trong cc c dn ni ting o o hn) M

137

M M Lai
Lai Lai (gn
(xa) (xa) hn)
D liu ly t Stoneking et al. (1990)
Nhm u tin c to thnh bi cc th tc mu h 1-7 trong
nghin cu ca Stoneking. Vi t nht 36 kiu ADN bo quan
khc nhau, nhm ny c trng cho tnh Cao nguyn pha Nam
v rt ph bin pha ty New Guinea. Tuy nhin, n khng xut
hin nhiu cc vng duyn hi v hi o khc thuc Papua
New Guinea c nghin cu. Tuy nhin, nhm New Guinea
c xa ny dng nh c ngi a o tip nhn v m nhng nhm ny ti vng Cao nguyn, tnh phn vng ca chng
rng ra Thi Bnh Dng. Cng vi tnh cht c xa ti New
Guinea, nhm Cao nguyn pha nam khng c nhng nhm cng
h v pha ty Chu . C mt vi mi lin h m nht vi
vng ni a ng Nam ; v mt cy ph h c lp bng my ny c th bt ngun t nhng c dn bn a ni ting Nam
tnh cho thy rng kiu ADN bo quan bn a trn Bn o M
Lai c th gn gi vi nh dng ban u nhiu hn.
Nhm bn a th hai ch bao gm mt th tc mu h, nhng
li cha t nht 26 mu ADN bo quan. Nhm ny c trng cho
vng Cao nguyn pha ng nhng n cng rt ph bin ti cc
tnh Cao nguyn pha Nam. Nhm Cao nguyn pha ng cng
c tm thy ri rc cc vng ng bng ca New Guinea
nhng li khng c mt trong cc c dn Sepik vng bin pha
bc. Nhm Cao nguyn bn a th hai ny cng khng h c
mt nhm Chu cng h gn gi ngoi tr hai kiu ADN bo
quan c tm thy mt ngi M Lai v mt ngi Jeni bn
a trn Bn o M Lai. Mt kiu ADN bo quan cch ly ch
c tm thy Cao nguyn pha ng li c nhng ngi b
con gn gi ch yu Chu u. Ni tm li, ngoi nhng mi
lin h vi Chu u, hai nhm Cao nguyn chnh cho thy
275 276
tnh trng rt c xa v s c lp tng i ca vng Cao nguyn
New Guinea i vi ng Nam . S c lp c th tn ti
t thi K Bng h. Tuy nhin, suy cho cng, chng vn c
ngun gc Chu .
Tuy nhin, khi chng ta tm hiu nhng hi o v vng duyn
hi trong cc nghin cu ny, bc tranh v ADN bo quan cho
thy nhng qu trnh xm nhp vo cc vng ny v sau phn
no thay th hai chng tc bn a ni trn. Nhng xm nhp ny
xy ra i vi c nhng ngi ni ting Nam o v Papua. Bn
nhm khc ca cc th tc mu h duyn hi v hi o l nhng
qu trnh xm nhp mun hn, th hin qua s vng bng ca
v s hin din ca nhiu nhm h hng vi chng ti ng
Nam . Nhm nh nht c tm thy ti b bin pha nam New
Guinea v ch c mt th tc mu h (s 17, xem Bng 5). Nhm
trn Bn o M Lai v sau pht tn n Sabah, n , Ty
Tng, Vit Nam, Triu Tin v Siberia. Th tc mu h 9 cng
hin din trong nhng c dn ni ting Nam o v khng ni
ting Nam o trn vng bin pha nam New Guinea. V nhm
gn nht ti Cu th gii l kiu ADN bo quan M Lai n t
Bn o M Lai. Nm nhm h hng khc c tm thy trong
nhng ngi M Lai trn bn o ny v trong nhng ngi
Sabahan n t Borneo. Tt c nhng mi quan h ny s c
trnh by chi tit hn trong chng tip theo. Chng cho thy
rng nhng lung di c c xua c pha trn giao thoa rt mt
thit trn ton b vng bin New Guinea v vng ni a ng
bng.
138

t on gen Chu
Tt c cc nhm th tc mu h ADN bo quan t s 11 n 16
New Guinea u c chung mt t on gen Chu rt quan
trng c gi l t on cp nucltt 9 (9-bp). t on gen
Chu ny khng xut hin vng Cao nguyn New Guinea v
iu ny mt ln na cho thy s c lp tng i ca khu vc
ny khi nhng t pht tn ca ngi Chu thi k hu sng
bng. t on 9-bp c th bt ngun t Trung Quc v
khng c tm thy trong nhng ngi lai u- khng c t tin
t Chu . Mt du hiu gen b sung khc gip xc nh chng
tc ca nhng ngi di c Chu c th bt ngun t Vit Nam
vng qua Vnh ai Thi Bnh Dng n i Loan v M pha
bc, Sabah v Chu i Dng pha nam. Ngi ta vn cha
xc nh c nin i ca qu trnh pht tn vng quanh Thi
Bnh Dng ny. C ngi nu ra gi thuyt rng c im t
on gen ny du nhp n Chu M vo khong thi gian
6000-7350 tr. CN. Mt nghin cu gn y ti Alaska cho thy
rng t on gen 9-bp n Chu M t rt lu trc khi
nhng c dn vng Bc cc nh ngi Eskimo, Aleut v
Athapascan t chn ln chu lc ny v cc cng ng ny
khng mang t on 9-bp. Hin ti, ngi ta ang tranh lun v
vic liu nhng im tng ng trong cc bin d 9-bp ca
nhng th dn da Chu M v nhng c dn trn cc o Thi
Bnh Dng c phi l bng chng cho thy mi lin h gia
Nam M v Thi Bnh Dng nh gi thuyt ca Thor
Heyerdahl. Tuy nhin, iu khng c nhn mnh trong cc
tranh lun ny l chiu su thi gian ca lung pht tn ra Thi
Bnh Dong c th hin trong tnh a dng ca bin d 9-bp
trn c hai b ca i dng ny. Mc d tt c cc nh di truyn
hc u trch dn nin i kho c ngn ng m Peter Bellwood
nu ra i vi s pht tn Thi Bnh Dng cch y 3500 nm
277 278
nhng bng chng ca chnh h v t pht tn ca nhng bin d
mun nht ti Thi Bnh Dng ca t on 9-bp li cho thy
qu trnh ny c nin i sm hn rt nhiu.
Nh ti cp, cc chng tc mang t on gen 9-bp
ng Nam v Chu i Dng u lin uan n kiu gen ca
t tin ngi Chu M. Nhm ny cn bao gm nhng kiu gen
ph bin nht ti vng duyn hi New Guinea, c bit l pha
nam. Trn vng bin pha bc v cc hi o ngoi khi, nm
kiu khc c lin quan cng hin din rt ph bin. Do , kiiu
ADN bo quan 54 ca ngi gc ng Nam dng nh
c a dng ho theo tng vng c th ti vng bin pha bc
New Guinea v ti Chu M vo cng mt thi im. Ngoi ra
bng chng v tnh trng c xa tng i ca Chu M cng
cho thy rng nhm t on 9-bp New Guinea c th xut
hin Thi Bnh Dng cch y hn 5000 nm. Ngoi ra cn c
nhiu bng chng khc m ti s trnh by phn sau.
M tp a o
Trong vi nm gn y, ngi ta tm thy thm cc bng
chng v tnh c xa ca t on 9-bp trn vng bin New
Guinea thng qua nghin cu mt b phn khc ca ADN bo
quan, c tn gi l vng kim sot. Cc nh di truyn hc rt ch
trng n mt bin d ca t don gen 9-bp c tm thy
nhng ngi a o v n c ba thay i ni bt trong vng
kim sot. Bin d b ba ny c gi l m tp a o v n
c tm thy vi t l rt cao trong hu ht cc c dn a o
c nghin cu, c bit ti vng pha ng. Tuy nhien, m tp
a ao khng ch b hp trong nhng ngi a o; n chim
ti 74% cc bin d ca t on 9-bp dc tm thy ti vng
duyn hi New Guinea nh va cp trn. Con s cao nht
ca thay th b ba c pht hin ti nhng c dn ni ting Nam
139
 279 280

o v phi Nam o vng bin pha nam New Guinea. Cc Wallacia gn vi mi Papua pha ty m cn c vng ni a
nh di truyn hc tm thy nhng thay th gen thuc m tp a New Guinea. Du hiu di truyn m ngi ta thng cho l ca
o ti phn ln cc khu vc ng bng m h nghin cu, ngi Nam o ny sau c pha tp vo cc o khng ni
khng ch a o m cn c o en v o Nh v ton ting Nam o, to nn bng chng di truyn v tnh c xa ln
b vng phn b ca cc ngn ng Nam o Chu i Dng. hn ca m tp a o.
Cho n nay, nhng khu vc duy nht ngoi Chu i Dng m S thiu vng ca m tp a o ti i Loan, Phi-lip-pin v
ngi ta tm thy nhiu bin d ca m tp a o l cc o pha ty Innxia cng nh tnh c xa ca n cch y khong
ng Innsia nm ngay ngoi khi mi pha ng ca New 17.000 nm ng Innxia l nhng bng chng thuyt phc
Guinea. Ti khu vc ng Innxia, m tp a o hin din nht chng li gi thuyt chuyn tu tc hnh n a o cch
trong 20% dn c ca nhng ngi ni ting Nam o v phi y 3500 nm. Tuy nhin, gi thit v s m rng trn bin sm
Nam o vng Tiu Sunda v cc o thuc Mollucu nh Alor, hn ca ngi Nam o ra Thi Bnh Dng vn c c s.
Flores, Hiri, Ternate v Timor. M tp a o khng hin din Chng ti c on nm thng m m tp a o du nhp n
ty Innxia, Malaixia, v ng Dng. Tnh a dng ca bin vng bin pha bc New Guinea da trn nhng bin d a dng
d m tp a o th hin r nt nht ti vng Maluku v Nusa ca m tp c tm thy vng ny. Con s c on l cch
Tenggara, iu ny cho thy v tr ngun gc ca t tin ca y khong 5000 nm, tc l gn vi nin i kho c c tnh
nhng c dn ny. Ti nu ra quan im ny vi ng Martin ca nhng khu nh c Nam o gi nh u tin tnh Sepik
Richards thuc phng th nghim ca i hc Oxford, ngi thuc New Guinea (xem Chng 3). S pht tn xa hn v pha
nghin cu v m tp a o. ng nh gi li nin i ngun ng ca m tp a o t Samoa trung tm a o c nin
gc ca m tp ny nhng ngi ng Innxia v a ra con i di truyn khong 3000 nm. Con s cui cng ny ph hp
s l cch y 17.000 nm. vi nin i kho c ca t pht tn u tin ca gm Lapita
S phn b ny ca m tp a o dng nh to ra mt n Samoa cch y 3500 nm. Chng ti tnh ton nin i di
cy cu di truyn ni khu vc ngn ng ca Chu i Dng vi truyn ca t pht tn tip theo ca con ngi t Samoa n
khu vc ng Innxia ni ting M Lai-a o ng v trung ng a o l 1000 nm. Kt qu ny cng thch hp vi nin
tm. Tuy nhin, n cng a ra mt xut pht im khc v i kho c ca mt t m rng cch y 1500 nm (xem
chuyn tu Nam o u tin n Chu i Dng. Ngi ta cho Chng 3). Nhng nin i di truyn cng tng thch vi cc
rng chic v c bit (m tp a o) c mang theo bi nin i ngn ng c c lng bng phng php nin i
nhng ph n Nam o n t lc a Chu v ri khi ng ngn ng hc i vi nhng t pht tn nu trn. Tuy nhin,
Nam cch y 3400 nm. Tuy nhin, da theo gi thuyt ny, nhng ngi ng h gi thuyt chuyn tu tc hnh n a o
m tp a o c mt ti Moluku cch y 17.000 nm v (xem Chng 5) li khng tnh n nhng nin i ny.
khng bt ngun ti bt c khu vc ln cn no pha ty ca Hnh 31: Lch s di truyn ca M tp a o. M tp a o
ng Wallace, ch cha ni g n Phi-lip-pin, i Loan hay (Con gi) l b phn cui cng trong mt chui thay th b ba
Trung Quc. M tp Da o khng ch b hp trong cc khu vc trong ADN m vn mang t on 9-bp. Hai tin thn ca

140

chui ny c tng ng mt thay th (B ngoi) v hai thay th
(M). Phn b a l ca chng khng nh rng c mt t
pht tn sm hn ca ngi m trong khu vc In-Thi Bnh
Dng v ng thi cho thy m tp a o ch yu gii hn
trong vng Chu i Dng, ng Indonesia, v hu nh vng
bng Phi-lip-pin, i Loan v Trung Quc. t on 9-bp
khng hin din vng Cao nguyn New Guinea v iu ny
chng t rng chng tc ny l nhng ngi ng Nam di c
(D liu v phn b a l c ly t: 46-49).
Lch s ca thay th b ba ny c rt nhiu im tng
ng vi nhng bng chng ngn ng v kho c Nam o v
u ph nh gi thuyt ATP. ng thi, nhng bng chng
ny cho thy nin i lu i hn v s phn ly ca nhm ngn
ng Chu i Dng ra khi ng h ty Nam o.
Nhng sai st trong nhng c on di truyn ny c th l rt
ln. Tuy vy, bng chng ch yu chng li gi thuyt chuyn tu
tc hnh chnh l s thiu vng ca m tp a o ti Trung
Quc, i Loan v Phi-lip-pin. n gin l n cha tng .
iu ny cho thy c rt t kh nng l ngi a o chn
con ng qua cc vng ny i ra Thi Bnh Dng. Do ,
nhng nin i di truyn v qu trnh m rng sm hn ra Thi
Bnh Dng c mt c s a phng vng chc hn. Tuy nhin,
vn c bng chng di truyn bo v cho lp lunv nhng t
pht tn mun hn ca nhng ngi ni ting Nam o n
Samoa trung tm a o cch y 3500 nm, trng vi nin
i pht tn ca gm Lapita, v sau n ty Da o cch
y 1500 nm.
C mt iu m m tp a o khng ni vi chng ta l s
m rng pha ng n Samoa bt ngun t u liu c phi
l t b bin pha bc New Guinea hay l t ng Innxia.
Nhng so snh t m v cc kch thc u lu chng minh
cho nhn nh u tin ca Thuyn trng Cook v b ngoi ca
281 282
ngi a o; h gn ging vi ngi ng Nam , hi khc vi
ngi o en v khng h ging vi ngi Trung Quc hay
ngi bn a -x-try-lia. Nh nhn loi hc Michael
Pietrusewsky thuc i hc Hawaii hon thin nhng nghin
cu ny v cc c dn Chu v Thi Bnh Dng. Nhng pht
hin ca ng c th hin qua cc biu v cho thy rng
nhng ngi a o t nhiu v tr khc nhau to thnh mt
nhm gn b cht ch vi nhng c dn o Nh v qun o
Admiralty (xem Hnh 32). Nhm ny l trung gian gia ngi
o en v ngi ng Nam . Nhng cc tng ng khc bao
gm ngi bn a -x-try-lia mt cc; Trung Quc, i
Loan v Bc l cc cn li. iu quan trng l trong s nhng
c dn Chu vng ln cn, c dn c ngoi hnh ging ngi
a o nht n t vng Bin Sulu pha ng Borneo; ngi
Phi-lip-pin t ging nht. Cn u bn kia, c dn o en gn
gi vi ngi a o nht l ngi Fiji.
Bi vy, suy lun u tin c rt ra s l ngi a o
khng bt ngun t o en, Trung Quc, i Loan hay Phi-lip-
pin, m c th l t Sulawesi pha ng Innxia. Ngi a
o c chung nhiu du hiu di truyn ring bit vi ngi ng
Nam ch khng phi vi ngi o en. Nhng du hiu ny
cng h tr quan im v mt t pht tn ca ngi a o ra
khi cng ng dn c a phng ng Innxia.
Hnh 32: Cc mi quan h v mt th cht v di truyn c th
c m t bng hnh ci u. Trong hnh ny, 28 php o u
khc nhau c s dng phn nhm cc cng ng c dn
t Chu v Thi Bnh Dng theo mt lung pht tn hai chiu.
Cc im trung gian gia cc nhm (vng nt lin) cho thy
mc gn gi v mt di truyn. Cc c dn a o v o Nh
(cm pha di) l trung gian gia ngi o en v ngi
ng Nam . Nhng h hng gn nht ca h ng Nam
thuc khu vc Bin Sulu v xa nht l Luzon (Phi-lip-pin). -
141
 283 284

x-try-lia v Trung Quc (u pha bn tri v bn phi) nm xa a s dng ng h Aslian Nam ca ng Nam - tt c nhng
hn (Phng theo, vi s cho php ca Pietrusewsky (1996). c dn y u mang kiu thay th u tin ca b ngoi Chu
Trn c s tng hp tt c cc bng chng v ADN bo quan v khng c nhng bin th v sau. iu ny bao hm ngha
v cc di ct, gi thuyt n gin nht v s pht tn mun ra a rng b m Chu cng c th bt ngun t mt ni no xa
o cch y 3500 nm l n bt ngun t nhng c dn c t hn v pha bc dc b bin nam Trung Hoa cch y 60.000
trc ng Innxia, sau m rng nhanh chng qua cc nm.
o Admiralty, vng qua vng ni a bc New Guinea nhng c Thay th th hai to thnh bin d hai. Bin d th hai ny
tip nhn mt vi gen ca ngi o en trc khi cp bn m rng trn ton khu vc Nam Trung Hoa, vng hi o ng
Samoa. y cng chnh l gi thuyt m ti rt ra trn c s kt Nam , Chu i Dng v thm ch Nam n . Do , n l
hp cc bng chng v mt kho c v ngn ng c bn n bin d pht tn rng ri nht trong s ba bin d ng Nam
trong cc Chng 2, 3, 4 v 5, v t nhng kt qu phn tch /Chu i Dng vi trung tm l vng ng Nam hi o.
bnh thiu mu aThalassamemia c cp trong chng Ti gi loi bin d ph bin ny l m ng Nam . Tn s xut
ny. hin cao nht ca bin d hai l nhng ngi i Loan bn x.
Quan im cho rng m tp a o bt ngun t ng V trn c s ny, kt hp vi mc a dng ln ca bin d
Innxia cch y 17.000 nm v sau c ngi Nam o ny, nh di truyn hc ngi M Terry Melton cho rng m ng
mang theo n Thi Bnh Dng bt u gip chng ta vn ln Nam c ngun gc t i Loan. Gi thuyt ny cmojt vn
bc mn b mt v qu hng Nam o. l mt s c dn bn x i Loan, v d nh ngi Ami, khong
h c cu trc gen ca b ngoi Chu vn rt ph bin ng
Ba th h ca b m Chu Nam v Chu M. Bc tranh chp v cho thy rng i
Loan l ni tip nhn hn l ni bt ngun ca m ng Nam .
Mc d m tp a o ch yu b hp trong nhng c dn s S ra i ca m ng Nam khi ngun t b ngoi Chu c
dng nhm ngn ng M Lai-a o trung tm v nhm Chu l din ra cch y 30.000 nm. Con s ny mc d ch l suy
i Dng nhng n vn c mi lin h vi cc t on 9-bp on nhng rt ph hp vi nhng c on ngn ng ca
ca ngi ng Nam . Nghin cu ba thay th ny cho thy Johanna Nichols v im khi u ca cc qu trnh pht tn ra
rng chng to thnh mt dng ging Chu mu h lin tc. Vnh ai Thi Bnh Dng. V d nin i thc s ca m Chu
Thay th u tin trong ba thay th ny c th xy ra ngay sau l nh th no th n nht dnh c t rt lu trc khi nhng
t on 9-bp v trc khi n c du nhp n Chu M. ngi Nam o c cho l t chn n i Loan t Trung
Nhng c tnh v hai s kin bin d ny cho thy chng c nin Quc cch y 7000 nm.
i khong 60.000 nm.Thay th u tin, m ti gi l b ngoi
Khi chng ta xem xt s phn b ca ba th h t b ngoi
Chu l hnh thc t on 9-bp ch yu trong nhng ngi
Chu , m ng Nam v con gi l m tp a o, ta thy
Chu M bn a ngy nay v cng rt ph bin trn ton b
rng khu vc ngun gc thch hp nht vi c ba th h ny l
ng Nam . N c th bt ngun t t tin ca nhng ngi bn ng Innxia (xem Hnh 31). Cho n nay, ngi ta vn cha

142

tm thy bn sao c xa hn ca b ngoi Chu vi ch mt thay
th gen ti khu vc o en ln cn, nhng du hiu ny li rt
ph bin ng Innxia cho n tn ranh gii ca n vi o
en. Do , khu vc Tiu Sunda v Maluku khc bit vi phn
cn li ca ng Nam ch l nhng vng ny c s hin din
ca c ba th h: y, m Chu gi ln con gi ng Nam
v chu gi l m tp a o vi cc thay th b ba. y l mt
bng chng khc cho thy tnh c xa ca cng ng c dn ny.
Gi thuyt v s m rng ca ngi ng Nam c da
trn nhng nin i ca chui ba bin d ny c tm tt nh
sau. Bin d c xa nht do thiu ht 9-bp hay cn gi l b ngoi
Chu c th bt ngun t mt ni no Chu cch y
60.000 nm v c trng cho dng dn c vnh ai Thi Bnh
Dng di chuyn theo pha bc n Chu M v theo hng
ng nam n tn Mollucca. Bin d th hai sn sinh ra m ng
Nam , xy ra ti ng Nam cch y khong 30.000 nm v
sau pht tn ra ton b nam Trung Hoa, ng Nam v n
Molucca cch y t nht 17.000 nm. Cui cng, bin d th ba
sn sinh ra m tp a o, din ra cch y khong 17.000 nm
ng Innxia v sau m rng ra Thi Bnh Dng nh hai
t di c trn bin lin tip ca nhng c dn ni ting Nam o
thuc nhm Chu i Dng. Nhng c dn trong t di c u
tin n bc o en cch y khong 6.000 nm v sinh
sng trn nhm o Bismarck v b bin bc New Guinea, v c
th cn m rng hn na n tn cc o bc Solomon.
Nhng ngi ng Nam xm nhp u tin n o en
giao thoa vi cc c dn a phng khng ni ting Nam o v
tri qua vi nghn nm to thnh cng ng dn c duyn hi v
hi o bc o en. Ln sng xm nhp th hai ca ngi ni
ting Nam o n t ng Innxia cch y 3500 nm mang
theo m tp o en n Do en. S du nhp phng php i
bin tin b hn cng cho php cc c dn hn chng tn ti
285 286
trc o en c th xm nhp ln phn cn li ca vng
hi o ca o en n tn New Caledonia pha nam.
Ngi ng Nam n -x-try-lia
Trong chng 3, ti tp trung phn tch nhng bng chng
kho c v s du nhp ca c dn v cc ging ch n vng pha
bc v ty bc -x-try-lia cch y 8000 v 5000 nm. Mc d
vn tn ti lp lun cho rng ging ch ing c ngun gc Chu
nhng nhng bng chng di truyn li cho thy rng nhng
ngi di c bt ngun t cc c dn Nam o ng Nam .
Bng chng thuyt phc nht l nhng du hiu gen c nhn
ging nhau c s dng truy tm ngun gc ca cc t
xm nhp dn New Guinea v Chu i Dng.
Nhng nghin cu di truyn gn y i vi ngi bn a -
x-try-lia cho thy rng cc b lc ty bc rt khc vi nhng
tc ngi c xa min trung. Susan Serjeantson a ra nhn
nh vo nm 1989 rng min bc v min ty -x-try-lia c
mt s du hiu gen rt him thy vng Cao nguyn New
Guinea. Nhn nh ny nu ra kh nng v s xm nhp ca
ngi ng Nam bng cch i vng qua New Guinea. Nhng
nghin cu gn y hn v c im gen aglobin khng nh
rng gi thit ny l ng. Nhng du hiu gen c tm thy
ty bc -x-try-lia khng nhng bao gm bin d o 3.7III ca
bnh aThalassamemia t vng hi o o en, m cn cha
ng c kiu gen ng Nam khng hin din o en hay
a o. Nhng du hiu ny chng t rng c nhng t xm
nhp trc tip, c lp v khng qua a o xut pht t vng
hi o ca o en v ng Nam . Tuy nhin, cc du hiu
khc cng c nhng ngi -x-try-lia, ngi a o, ngi
ng Nam nhng khng c ngi o en. y cng chnh
l nhng du hiu quy nh s tng ng ca ngi a o
143
 287
vi ngi ng Nam , v s khc bit gia ngi a o vi
ngi o en duyn hi.
Ton b cc mi lin h di truyn phc tp ny u khng
nh kh nng v ba t xm nhp ln v ring r n ty bc -
x-try-lia. Mt trong s nhng t xm nhp ny trc tip
mang theo nhng loi gen t ng Nam khng c Chu i
Dng. Cn hai t xm nhp khc mang theo gen quy nh
ngi o en v a o. Mt ln na, nhng bng chng ny
li cho thy rng c hn mt t pht tn ca ngi Nam o ra
ty nam Thi Bnh Dng.
288
VII. Orang Asli: nhng c dn u tin
Bng chng di truyn v s pht tn ca cc c dn t ng
Nam vng quanh vnh ai Thi Bnh Dng c xc nh
hai khu vc ngi bn a, l vng Sabah ng bc Borneo
v vng rng rm Bn o M Lai. S d c s hin din ca
hai khu vc ny l do nhng chn lc cc nghin cu di truyn
c thc hin trong qu kh. Chng hn, Sabah, khu vc s
dng ting Nam o mi pha ty ca Borneo, thu ht nhiu
s quan tm ch v v tr ca n nm trong vng pht tn v
pha ng ca ng h Nam o t cc hi o ng Nam . Cn
khu vc Bn o M Lai li c nhng i din c xa nht v a
dng nht ca cc c dn ni ting Nam v Nam o vng
ng Nam ni a.
Orang Asli nhng ngi Chu u tin
Trn bn o M Lai, cc nhm b tc khng phi ngi M
Lai sng theo li sng truyn thng ti mt s khu vc c ch
nh. D c gi chung l ngi Orang Asli nhng h rt a
dng v ngn ng, th cht v vn ho. y l mt thc t thng
khng c tha nhn hay xc nh trong cc nghin cu ca cc
phng th nghim gen ln phng ty. Trong cun sch kinh
in ca mnh c tiu Ngi Orang Asli, Islander Carey m
t y cc c dim dn tc hc c nhng nhm c dn ngy
144
 289 290

cng thu hp ny. Carey phn chia 18 b tc Orang Asli V tr ca cc b tc Orang Asli v Sabah trn cy ph h
trn bn do ny thnh ba nhm chng tc rt khc nhau, bao ADN m Chu c khng nh li mt ln na khi chng ta
gm ngi Negrito min bc, ngi Senoi min trung v xem xt s pht tn v pha bc v pha ty ca Malaysia. Gn
ngi M Lai nguyn thu min nam (xem Hnh 33). Ngi y, mt cng trnh kho cu li nhng kiu ADN bo quan
M Lai nguyn thu pha nam ni cc th ting Nam o ng Nam ny cng vi nhiu mu gien ca Ty Tng v
bn a; ngi Negrito pha bc s dng cc ngn ng bc Siberia vn a ra kt lun l ngi Aslian, Sabah bn a l hn
Aslian thuc h Nam ; v ngi Senoi vng trung tm ni chng ca cc nhnh chng tc Chu chnh. Kiu ADN bo
ting Aslian trung tm hoc nam Aslian cng thuc ng h quan 62 ca ngi Aslian cng c xut hin ngi M Lai v
Nam . Nhm M Lai nguyn thu ni ting Nam o sng i Loan bn a, tng t nh mt kiu gen Ty Tng, v rt c
min nam ca Bn o M Lai bao gm c ngi Temua th l t tin ca nhiu bin th gen khc ngi Vit, i Loan
nhng ngi thng mc bnh ri lon mu ovalocytosis nh v Sabah. iu ng lu l phn tch ny ca Antonio v cc
cp chng trc. ng nghip thuc trng i hc La Sapienza Italia cho rng
Hnh 33: Ngi Orang Asli (ngi bn a) trn Bn o trong s by nhm ADN bo quan chnh ca ng , nhm B v
M Lai. Mc d sng trn mt khu vc rng ln nhng ngi F l c ci r r rng ng Nam .
Orang Asli ch chim mt b phn nh trong c dn M Lai. Cc Nhm B bao gm nhng ngi c thiu ht 9-bp Chu . Nh
nhm chng tc c n gin ho v c xc nh trong cp chng trc, nhm ny di c t o en, vng qua
tng khu vc theo ngn ng v tn gi (Phng theo Carey (1976). vnh ai Thi Bnh Dng d i n Chu M. Cy ph h m
Hu ht cc bng chng di truyn v mi lin h gia ng Torroni a ra c c ngi Ty Tng v Xibri v vn c cng
Nam v Thi Bnh Dng u c rt ra t nhng nghin cu kiu ADN bo quan nh ngi Sabah ti v tr gc ca nhnh.
v bin d ADN bo quan ngi m thuc hai nhm ngi bn Kiu gen gc ny c kiu gen hn chng tng ng ngi
a i din cho nhm c dn ni a ni ting Nam v nhm c th dn da Chu M v ngi New Guinea duyn hi. Kiu
dn hi o ng Nam ni ting Nam o. Nhm th nht l gen Aslian c tm thy gn cnh, thuc nhnh B trong cy
nhng ngi bn a sng min trung Bn o M Lai, cn ph h ca Torroni, gn vi kiu gen gc hn l vi kiu gen ca
nhm th hai tp trung tnh Sabah pha ng bc Borneo. Trong ngi i Loan bn a, ngi Triu Tin, ngi Sabah, ngi
nhng trng hp ny, ba i din ca ngi Aslian v hai i M Lai, ngi Ty Tng v ngi bc Trung Quc trn cng
din ca ngi Sabah c th l kt qu giao thoa ca nm nhnh mt nhm.
chnh ca ng Nam ; trong nhm duyn hi New Guinea Hnh 34: Cc lin h v gen vi ngi Orang Asli (ngi
m ti cp Chng 6 v cc chng tc khc ng Nam bn a) trn Bn o M Lai. ng nt lin cho thy cc lin
, v d nh ngi Vit, M Lai v i Loan, u nm cc h v c im gen c th trong c ADN nhn v ADN bo quan
nhnh con bn cnh nhng mun hn.

145

c xc nh trong Chng 6 v 7. Cc c im ny khng
c m t trn bn do hn ch v khng gian trn bn .
Cn c bng chng khc chng minh rng ngi Senoi
nm tm im a l pht tn ca kiu gien thiu ht 9-bp
Chu vi hnh trnh vng qua vnh ai Thi Bnh Dng
i n cc con sng ln Ty Tng. Kt lun ny c rt a t
mt nghin cu v ba thay th gen trong vng kim sot ca
ADN bo quan m ti cp chng trc. Trong nghin
cu nm 1995 c Terry Melton, phin bn c nht ca gen
thiu ht 9-bp (hay l b ngoi Chu ) ch xut hin nhng
c dn Senoi ni ting Nam ngy nay. Cn nhng bin th
mun hn c lai tp vi cc nhm gen Chu khc theo cp
khc nhau: 90% nhng kiu gen bn a ca b ngoi Chu
cng l nhng bin th ph bin nht ca gen thiu ht 9-bp
trn ton b vng ng Nam . Bng chng ny cho thy
ngi Senoi ni ting Nam trn Bn o M Lai c th l
tiu im ca tt c cc c dn Chu t tin c kiu gen thiu
ht 9-bp.
Nghin cu ca Melton cng cho thy rng kiu gen b m
Chu v m ng Nam xm nhp vo cc c dn nam n
. Tuy nhin, nhng phn tch k lng hn li cho rng cc
kiu gen b ngoi Chu min nam n khng tng ng
vi kiu gen ca ngi Orang Asli. Thay vo , c dn nam
n rt a dng vi su kiu gen thiu ht 9-bp khc nhau,
tng t nh nhng kiu gen c tm thy hu ht cc khu
vc khc thuc ng Nam v Nam Trung Quc ngoi tr Bn
o M Lai. Nhng mi lin h ny c bit ni bt nhng c
dn hi o ng Nam ni ting Nam o. Do khng c thm
nhng bng chng khc v thiu ht 9-bp pha ty Chu nn
cc kiu ADN bo quan ny chc l phn nh s di c t nhng
291 292
khu vc ny theo hng ty n Sri Lanka v n , ch khng
phi theo hng ngc li. Tuy nhin, cn lu rng nhng t
di c dng nh bt ngun trc tip t c dn ni ting Nam o
ch khng phi t nhng ngi bn a ni ting Nam ng
Nam v din ra cch y rt lu .
Phn tch ca Antonio Torroni v nhm F ca ADN bo quan
m ng Nam cho ta bit nhiu hn v cc t m rng ca c
dn ni ting Nam . Cc mi lin h gia ADN bo quan ca
nhm F14 v phn cn li ca Chu nhn chung ging nh
trng hp ca nhm B, ngoi tr mt iu l bng chng v
nhm F cho rng c dn ni ting Aslian Nam , ch khng phi
c dn ni ting Nam o, l nhng ngi di c t rt sm v
hng ty, hng ng v hng bc mt cch c lp. Nhm F
c hai kiu c im gen m ca ngi Orang Asli nm ngay ti
gc. Phn cn li ca cc nhnh con trong nhm ny ch yu bao
gm kiu gen ngi Vit v ngi Ty Tng. V tr ni bt
ca cc kiu gen Aslian so vi kiu gen ngi Vit trong cy ph
h thuc nhm ny cng h tr gi thuyt ngn ng kho c hc
cho rng tn ti mt qu hng phng nam ca nhng ngi ni
ting Nam di c theo hng bc n cc c dn ni ting Mn-
Khme thuc ng Dng. Mt suy on khc ca gi thuyt
qu hng phng nam cho rng cc c dn ni ting Mn-
Khme cc khu vc chn ni pha ng ca Ty Tng chnh l
nhng ngi di c lnh nn ch khng phi l ngi bn a
(xem Chng 4). Quan im ny cng ph hp vi cy ph h di
truyn.
Suy lun cui cng ca gi thuyt qu hng phng nam ca
ng h Nam l hnh trnh di c ca nhng ngi ni ting Nam
n n qua Eo bin Malacca ngay sau khi nc bin dng
cao cch y 8000 nm. Da trn lp lun ny, ta c th suy ra
146
 293 294

rng c th c bng chng di truyn bc n v mi lin h th Y Chu hin c nhng c dn ni ting Uralic c mi lin
vi cc nhm chng tc Orang Asli vng rng rm ca M Lai. h vi nhng nhm chng tc lin quan v mt ngn ng nh
V thc t c l l ng nh vy: Du hiu gen c trng ADN ngi Phn Lan, Extnia v Sammi (Lapps) Bc u v ngi
bo quan 72 ca nhng ngi ni ting Aslian Nam c tm Mari ty bc nc Nga. Mt vi v d v bin d ny cng c
thy bc n nhng khng c nam n . Mt phn tch tm thy Na Uy v iu ny cho thy c mt qu trnh di c cc
gn y v cc kiu ADN bo quan ca ngi n n cho b n cc c dn ni ting Na Uy. Da theo phn b ca ca
thy rng khng ch din ra nhiu t xm nhp t ng vo bin d ny, Zergal v cc ng nghip ca b suy on ngun
tiu lc a n m cn c mt s phn chia bc-nam r rng. gc ca n khu vc Mng C/Trung Quc. Thm ch mt
Mt kt lun khc rt ra t nghin cu ny l: Tnh c xa ca trng hp c th ca bin d c tm thy Nht Bn nm
cc du hin gen ADN bo quan ng n cho thy mt vnh ai Thi Bnh Dng. Gi thuyt ca Zergal cho rng mt
hnh trnh di c rt xa xa v hng ty. nhm ngi nam di c t Trung vn gi li ngn ng Chu v
Hnh 35: Cc mi lin h gen u- vi Qu hng Nam nhim sc th nam ca h. Tuy nhin, hu ht cc c im gen
o. Qu hng, vng c nh bng, c phn tch trong trong nhn ca h b thay th bng gen ca ngi Chu u
Chng 3 v 5. Cc ng k cho thy cc mi lin h c th v Phn Lan, Extnia v ty bc nc Nga. Gc gc ca ngi
c im gen c trong ADN nhn v ADN bo quan c xc Saami c th c suy on da trn nhng hnh chm tr trn
nh trong Chng 6 v 7. n gin ho, bn khng m t c nin i khong vo nm 4200 tr.CN. C l h mang c im
cc c im gen. di truyn gn gi nht vi nhng ngi dn di c u tin n t
phng ng. Nn vn ho theo o Saman v nhng cu
Cc b m v ng b i v hng ty? chuyn thn thoi dn gian ca ngi Saami cng nhc n
nhng t di c nh vy. Thn thoi Phn Lan m ni bt l thin
Nhm F ca ADN bo quan m m Torroni v cc ng s thi Kalevala c phong v Chu v Thi Bnh Dng rt r
nghip a ra c hai kiu gen Cp-ca mang c im tng ng nt. V r rng l cc kiu gen Chu c phn b trn mt
( Chu u, Trung ng v a s cc cng ng c dn tiu phm vi rng ri nhiu ng bc Chu u.
lc a n ). Mt trong s hai gen ny n t nhm ca ngi Bng chng v nhim sc th Y cng gii thch cho s khc
Thu in v Phn Lan. Ngoi ra, cn c mt du hiu gen Chu bit ng k v ngoi hnh gia nhng ngi ni ting Phn-
khc ti vng Scandinavia. Nhn chung, ngi Cp-ca c ADN Hung sng Chu u vi nhng ngi b con v mt ngn
bo quan hon ton khc vi ngi ng . Tuy nhin, bng ng ni ting Uralic ssng Trung v Bc vi l do l s
chng c lp v s du nhp ca ngi Chu n khu vc Bc xi mn ca cc c im gen ADN nhn ca Chu ti Chu
cc Chu u li bt ngun t nhim sc th Y ca ngi b u. Ngoi ra cn c nhng mi lin h ADN bo quan khc
(Adam). B Tatiana Zergal thuc i hc Oxford cng vi cc gia Chu u v khu vc Chu Thi Bnh Dng nhng
ng nghip khng nh rng bin d duy nht ca nhim sc khng ng k v cn c nghin cu k hn. Ton b vn

147
 295 296

v cc ln sng xm nhp ca ngi Chu vo Chu u l ca cc bin d trong gen globin. Hu ht cc nghin cu u
trong thi k mi v ng, th hin qua cc phong rp trung vo cc gen globin an-pha (a) v globin b ta (b) gy a
cch gm v s ngi u trn, c mt lch s rt di bnh thiu mu di truyn thalassaemia nh bn trong Chng
lu v vn cn gy nhiu tranh ci. V vn ny nm ngoi 6. Nhng bn v s m rng ca bnh thiu mu a-
phm vi nghin cu ca cun sch. thalassaemia v bthalassaemia cng tng ng vi bn
Ti xin tm tt li bng chng v qu trnh pht tn ng-ty phn b ca cc huyn thoi ca Genesis (Cha sng to ra Th
bng cc du hiu gen ca Adam v Eve nh sau: thiu ht gen 9- gii) m ti s m t trong Phn II. Mc d bnh thiu mu
bp Chu c m ng Nam ni ting Nam o mang theo thalassaemia cng phn b ri rc Chu Phi nhng li khng c
n nam n . Cc th tc mu h thuc nhm F theo phn loi nhng ngi th dn Chu M; cc khu vc b nh hng bi
ca Torroni c mi lin h gn gi hn vi nhng c dn ni cn bnh ny tri di theo mt vnh ai t Nam Thi Bnh Dng
ting Nam lc a Chu v h pht tn v pha bc n pha ng nam, qua ng Nam , nam Trung Quc, n ,
ng Dng v Ty Tng, v pha ty n bc n , theo gi Rp, Trung ng v n tn a Trung Hi ty bc.
thit t chng trc. Cc c im gen b v m chng cho thy Phn ln cc bin d u l kt qu ca qu trnh chn lc t
rng h c th i xa hn n tn Chu u m c bit l Phn nhin trong qu kh v chng lm tng kh nng chng li bnh
Lan v Thu in qua con ng n hoc Trung . st rt. Do , hu ht vnh ai ng-ty ca bnh thalassaemia
Bng chng c tnh gi t nhng gen c lp ca Adam v c xc nh l phn b lilchj s ca cn bnh ny u . Bnh
Eva c c s t cng tc nghin cu v cc c im gen nhn c st rt ph thuc vo kh hu nhit i v cn nhit nhiu ma;
tnh pha tp hn. V ti mun nhcli mt ln na rng mt nhng khu vc c kiu kh hu ny cng chnh l ni n nhn
trong nhng bng chng thuyt phc nht l t cc gen m ho nhng t di c ca cc c dn vng bin thi k mi. Xt
cho phn t hemoglobin c chc nng ch oxy vo mu. t quan im ny, rt tr li cu hi: liu s trng hp ca cc di
phn b theo hng ng nam-ty bc trong nhng cu chuyn
Vnh ai bnh thiu mu thalassaemia t Chu Thi Bnh ca Genesis, nhng mi lin h cu trc ngn ng v cc bin d
Dng n Chu u gen c phi l s trng hp ngu nhin hay l n phn nh mt
con ng di c chung.
Hemoglobin cha bn siu phn t prtin ging nh nhng Hnh 36. Bnh thiu mu athalassaemia v
mt xch cun trn c tn gi l globin. Trong mt hemoglobin bthalassaemia v Hemoglobin E. Phn b ca nhng thiu ht
trng thnh, bn siu phn t ny chia thnh hai nhm; nhm ph bin nht trong gen hemoglobin Chu . Cn lu rng ba
th nht c hai globin a v nhm th hai c hai globin b (xem khu vc chng cho ny u cha mt s bin th. Nhng mi
hnh 28). Cc bin d gen ca nhng globin ny v mt s loi lin h c th xuyn lc a c trnh by trong bi v trong cc
khc c th c s dng lm du hiu di truyn dn c. Theo vi Hnh 34 v 35.
kha cnh no , chng ta c qu tha thng tin v phn b a

148
 297 298

Cc c im bin d globin trong nhn c th gip tr li cu bin d c pht hin trong mt t chc gen hai quc gia khc
hi ny. Tuy nhin, c rt nhiu loi bin d khc nhau c th gy nhau, th rt c th chng c cng mt ngun gc; nu cng mt
ra bnh thiu mu thalassaemia. Ngi ta m t c hn 100 bin d c tm thy trong nhiu cc t chc gen khc nhau th
c im gen ca bnh bthalassaemia v pht hin thm nhiu rt c th chng c chung mt ngun gc nhng t rt xa xa.
nhiu ht gen gy ra bnh athalassaemia. Do nhu cu chn lc Mc d c s o ln v nhim sc th nhng vn c nhiu
t nhin chng li bnh st rt, rt c th cc c im di trng hp khu vc n Dng cho thy c cng mt bin d
truyn dn c ph bin hn xy ra theo ng bin d khng trong cng mt t chc gen. iu ny h tr cho lp lun v cc
ch mt ln. V iu ny khin cho vic s dng mi lin h a qu trnh xm nhp ca ngi ng Nam nguyn thu n
l gia cc c im di truyn chng minh cc tuyn ng di Assam, ty Bengal, Andhra Pradesh v c vng Vnh Rp v
c c th gp sai st trong mt s trng hp. a Trung Hi.
Tnh thuyt phc ca lp lun nhiu bin d ny c th khc
nhau tu theo mi loi bin d c th v thng rt kh xc nh. Cc mi lin h v bnh bthalassaemia
Mt s bin d, v d nh nhng bin d sn sinh ra hemoglobin E t ng Nam n Chu u
v nhiu kiu bnh athalassaemia v bthalassaemia, xut hin
Mt trong nhng bin d gen b-globin c xa nht c
trong nhiu trng hp khc nhau v dng nh xy ra khng
s dng ln theo du vt ca cc t di c ra bn ngoi ca
ch mt ln. Tuy nhin, gi thit a bin d khng gii thch c
ngi ng Nam l c im bt thng Hemoglobin E
ti sao nhng bin d ch tp trung ti mt khu vc a l nht
(HbE); c im ny c th gip c th chng li bnh st rt.
nh v cc vng ln cn ch khng phn b mt cch ngu nhin
HbE c tm thy trong 30% c dn ni ting Nam ng
trn khp th gii.
Dng v trong cc c dn bn a Senoi ni ting Nam
Mt s nh di truyn hc nghin cu khu vc ny a ra thuc Bn o M Lai. V vy, HbE thng c coi l mt
mt gii thch khc v pht hin nhiu bin d trong nhiu t chc du hiu ca nhm ngn ng Nam . Quan im ny dc
gen khc nhau cng mt khu vc a l. Arian Hill, mt nh di cng c nh pht hin v tn s xut hin thp ca c im
truyn hc Oxford, gi hin tng ny l s kin ti kt hp ny trong nhng ngi bn a ni ting Nam o, v d nh
(chuyn i gen), tc l mt bin d chuyn t nhim sc th ny ngi Temua, cng sng trong vng rng rm d gy bnh st
sang nhim sc th khc. iu ny c nhiu kh nng xy ra khi rt trn Bn o M Lai. Ngc li, c im ni bt ca nhm
mt bin d gii hn trong mt khu vc a l nht nh gn lin ngi Nam o ny l tn s xut hin cao ca bnh
vi hai hoc hn hai t chc gen. ng cn lp lun rng qu trnh ovalocytosis, nh ti cp trong Chng 6; Ti cho rng
ny dng nh din ra lu hn Chu . Mt bin d c ph cn bnh ny c du nhp theo hng ng n vng bin
bin cng lu th cc phin bn ca n cng c nhiu kh nng pha bc New Guinea.
xut hin ti cc t chc gen khc nhau. Do , nu cng mt

149
 299 300

Nm 1969, nh di truyn hc Lie-Injo Luan Kuala Lumpur, chc tng t, ging nh trong nhng ngi ni ting Nam
Malaixia cho rng mc d tn s xut hin ca HbE nam Trung pha ng. T l xut hin cao ca HbE trong c dn thuc mt
Quc v ng Nam hi o tng i thp nhng t l xut nhm ngn ng khc v t l xut hin thp trong nhng ngi
hin ca HbE li rt cao trong nhng c dn ni ting Nam Khasis cho thy rng din ra hin tng hn nhn cng nhm
ng Dng v Bn o M Lai. Mt ngoi l i vi s xut trong qu kh. ng thi n cng chng t rng qu trnh chn
hin ph bin ca HbE trong nhng ngi M Lai ni ting Nam lc t nhin chng li bnh st rt din ra trong mt thi gian
l ngi Kelantan b bin pha ng ca bn o, gn bin di ti cc vng t mi o ngc tn s xut hin gen
gii vi Thi Lan v nhng ngi ni ting Aslian Nam . Ti HbE gia c dn thuc hai nhm ngn ng.
tng lm vic Kelantan trong hai nm ri ti mt trng i Nhng kt qu ny cng mang li t nhiu thng ip. Th
hc y. Vo thi gian , ti dn dn tm hiu nn vn ho a nht, nhng ngi ni ting Nam di c t ng Nam v pha
phng y. Nhng c dn ni ting M Lai Kelantan c t ty qua con ng Bengal cng thm nhp n cc b tc
l xut hin HbE l 40% v c nhiu mi lin h di truyn v vn Assam v Arunachal Pradesh. Th hai, s o ngc cc tn s
ho vi khu vc nam Thi Lan hn l vi ngi M Lai pha gen do chn lc t nhin chng li bnh st rt cho thy rng qu
nam. Kelantan khng nm cch xa hang Sakai c xc nh c trnh ny din ra t rt xa xa. Th ba, do cc b tc Tng-
nin i trng la rt sm. Hang Sakai cng cha ng mt s di Min, v d nh ngi Bodo, tip nhn HbE nn h chc
vt hang ng c xa nht tng c tm thy ng Nam . sng n cch y rt lu. iu ny h tr gi thut m ti
Bin d HbE c tm thy t nht hai t chc gen (s 2 v a ra trong Chng 4 rng qu hng ca h l phng nam v
3). V tr ca t chc 2 c cho l c xa hn v c th thay i u xung quanh cc ca sng ca sng Salween v Irrawadi.
tu theo tng nhm c dn ni ting Nam c th. V tr ca t Nu cc ngn ng Tng Min pht tn v pha bc n cc con
chc gen s 3 c tm thy Campuchia, ni loi ny tn ti rt sng Ty Tng hoc thm ch i t Assam n vng
ph bin v c xem l mt v d din hnh v hin tng Brhmputra th chng ta c th hy vng tm thy HbE trong cng
chuyn i gen c cp. Do , nhng bin d c tm ng dn c chnh ca Ty Tng. Nhng kho st hemoglobin ti
thy ngi Orang Asli rt c th l mt dng thc t tin. Ty Tng cho thy t l HbE trong cng ng dn c a s
Mt c im bt thng ca s pht tn t ng Nam ra ca Ty Tng l thp nhng trong cc nhm thiu s MenBa v
pha ty ca HbE l tn s xut hin cao ca bin d ny trong LuoBa vng bin gii vi Arunachal Pradesh v Butan. Du vt
nhng b tc Assam v Arunachal Pradesh s dng ng h Tng di truyn y cng gii thch ti sao cc huyn thoi v i
Min. Trong khi , tn s xut hin ca HbE li rt thp trong hng thy li c tm thy Ty Tng, c bit l trong cc dn
nhng b tc ni ting Nam sng bn cnh ng n , v d tc thiu s Kuki. HbE cng hin din vi nhiu tn s khc nhau
nh ngi Khasis. S lan to ca ngn ng quc t khng t ra pha ty n qua ty Bengal v n Bihar.
s nghi ng v ngun gc nhng c dn ni ting Nam ca bin
Khng gii hn trong s pht tn ngn ng Nam n bc n
d HbE bi n c tm thy trong t chc 2 c xa hn v cc t
, hemoglobin E pht tn xa hn v pha ty n khu vc

150
 301 302

Vnh Rp; HbE c tm thy C-ot v thm ch l Tip Mc d nhng thiu ht ny v c bn l ging nhau t ng
Khc c. Trong trng hp Tip Khc, bin d ny hon ton sang Ty nhng chng cung cp nhng thng tin km r rng hn
nm trong t chc gen a phng. Hin tng ny cng vi cc cc bin th ca bnh bthalassaemia. Bn bin d
hin tng HbE Chu u khc c xem l nhng bin d mi athalassaemia gy ra hu ht cc thiu ht gen ny trn mt
do khun kh thay i. Tuy nhin, gii thch ca Adrian Hill v vng rng ln, bao gm c Chu Phi v mt chui cc quc gia
s chuyn i gen cng c th l mt cch tip cn khc. t Ty nam Thi Bnh Dng qua ng Nam , n , Trung
Tri ngc vi pht hin v cc trng hp HbE trn cc t ng n a Trung Hi. y l nhng thiu ht di 4,2 (-a4.2)
chc gen a phng Chu u, bnh thiu mu bthalassaemia v 3,7 (-a3.7) kil bad. Thiu ht di 3,7 kil bad li bao gm
ng Nam c nhng bin d xut hin trn cng nhng t ba kiu ph l a3.71, a3.711 v a3.7111. Ti cp v hai trong s
chc gen trn ton vng vnh Bengal v lan to v pha ty n bn thiu ht ny (a3.7111 v a4.2) trong mi lin quan vi cc t
tn Th Nh K. Nu ch nhn vo cc bin d c chung cu trc di c Chu i Dng trong Chng 6. Thiu ht -a4.2 phn b
bta, ta pht hin ra nm bin th n phi sinh t ng Nam rng ri t khu vc Thi Bnh Dng cho n Rp X t, trong
; mt bin th ng Nam thm ch c pht hin b tc ni tp trung cao nht l vng b bin pha bc New Guinea
ngi Kurd sng rt xa v pha ty. C tt c 10 bin th kt ni v n . C hai loi thiu ht a3.711 v a3.7111 u c phn b
Min in vi nhng ngi lng going pha ng. Mt bin th khoanh vng tng ng ti tiu lc a n v Thi Bnh
thuc loi bin d ni bt trong mt nghin cu v Vanuatu (o Dng. Cn thiu ht a3.71 li rt ph bin trn ton khu vc
en) cng hin din Trung quc, Innxia v Th Nh K trn Chu Phi v t Thi Bnh Dng n a Trung Hi.
cng mt cu trc gen. Bin d ng Nam lan rng ny cng Ti tng gii thch rng cc bin d gen b-globin c th
rt ph bin nhng ngi Rp thuc Tiu vng quc Rp, chuyn t nhim sc th ny sang nhim sc th khc. Do cc
ngi Baluchis sng Baluchistan, ty Pakistan. Bi vy, nhng thiu ht a ln thng xy ra trn nhiu t chc gen khc nhau
bin d ca gen bthalassaemia ng h quan im cho rng vnh nn chng ta khng d dng xc nh chng trong cc mi lin h
ai ca bnh thiu mu thalassaemia t Thi Bnh Dng n a nh i vi cc bin d im b-globin. Mt s nh di truyn hc
trung Hi khng n thun ch l s trng hp ngu nhin ca cho rng mi mt bin c ny u hm nhng s kin bin d
chn lc t nhin chng bnh st rt m hn th na, n cho thy ring r. Tuy nhin, dng nh c mt c im tng ng vi
du vt c xa v di c hay trao i. cc bc chuyn b cng xy ra i vi bin d a. Ricardo Fodde,
nh di truyn hc ti Leiden, H Lan, cng vi cc ng
Cc mi lin h v bnh athalassaemia nghip a ra bng chng thuyt phc v c im ny trong cc
t Thi Bnh Dng n Chu u nhm b tc tch bit sng ng nam n . S ni giao gia
cc b tc trong mt thi gian di c l d gp phn lm tng
Nh cp trc, nhm thiu ht gen ph bin nht trn thm cc t chc gen khc nhau chu nh hng bi ba loi bin
th gii l nhng thiu ht mt gen gy ra bnh athalassaemia. d a-thalassaemia (a3.71, a4.2 v a3.711).

151

Mc phn b cao ca cc bnh thiu mu thalassaemia
trn vnh ai tri di t Thi Bnh Dng n a Trung Hi
c th phn nh tnh chn lc t nhin chng li bnh st rt
trong qu kh. ng thi, s xut hin ti din ca cc bin d
a v b trn mt di di v hp thuc u dng nh hm
mt du vt c xa ca con ngi.
Bng chng di truyn
Ba kt lun chung c rt ra t vic tm hiu th vin c xa
nht ca chng ta. Th nht, cc c im gen c trong nhng c
dn ni ting Nam o v Nam ng Nam v pht tn ra
cc ni. Chng hin din ti vng hi o ngay t thi K
Bng h, nu khng ni l cn sm hn. iu ny mu thun vi
quan im thng thng cho rng s pht tn ca ngi Nam
o bt ngun t lc a Chu v i qua Phi-lip-pin. Kt lun
ny ng h nhng lp lun v phng din kho c hc v ngn
ng hc m ti trnh by trong cc Chng 2, 3, 4 v 5. Th
hai, trn cc cy di truyn c ti to d xc nh c im gen
ng , k c Ty Tng, nhng tc ngi bn a c tm trnh chn lc t nhin trong vng bi n gip chng li bnh st
thy ng Nam v s dng ng h Nam hoc Nam o u
c t nhng nhnh xut hin sm nht. Th ba, nhng c
im gen ny c pht tn theo hng ng n Thi Bnh
Dng, theo hng ty n n v Trung ng, theo hng
bc n i Loan, Trung Quc, Min in v Ty Tng, v theo
hng nam n -xtry-lia t k Bng h cui cng. Tt c
nhng pht hin ny u da trn cc m hnh gi thuyt v thi
tin s c trnh by s lc trong cc chng trc ca
cun sch ny.
Gen ca chng ta, ting m ca chng ta v nhng di vt
kho c ca t tin chng ta chnh l c im ca lch s v thi
303 304
tin s m ta c th say sa nghin cu. Nhng cng vic ny c
th tin trin rt chm chp v i khi nm ngoi tm kim sot
ca chng ta. Trong Phn II, ti s tm hiu nhng du vt sng
ng hn v qu kh di c ca t tin, nhng du vt tng hin
din trong tm hn ca cc thng nhn v nh thm him v c
th c truyn tng t i ny sang i khc - chnh l
nhng cu chuyn thn thoi v huyn thoi. Mc d nhng
truyn k sng ng ny ch lm nn mt kha cnh ca cc nn
vn ho a dng ca chng ta nhng chng cha ng ni dung
bn cht trong quan im ca chng ta v cc cu hi: ta l ai, ta
t u ti v ta s i ti u? Cc huyn thoi v thn thoi cng
c tnh c xa, nt ring bit v tnh mc ch thng khng c
trong , xng, gen, hay ting ni. Chng c th cung cp
nhng phng php khc cc nh ngn ng hc so snh c th
gii thch ti sao nhng t vng thuc ng h Nam o nh
chanh v qu li i vo t vng ngn ng Phng Ty trong
thi tin s. T kinh nghim ca chnh bn thn ti, t l xut
hin cao ca bnh thiu mu alphathalassaemia vng duyn
hi New Guinea cho thy bnh thalassaemia l kt qu ca qu
rt. Tuy nhin, chnh truyn k ca mt c gi v nhng ngi
anh em xung khc khin ti suy ngm v cu hi lm th no
m hai bin th khc nhau ca bnh thalassaemia li n c
vng ny.
152
 305 306

Phn II: Li th thm trung hoa

153
 309 310

dng nn thnh ph Lng H, nhng ngi mong mun t

chc v kim sot c dn trong mt trt t nht nh.
Vo u th k 20, s chuyn giao vn ho c th c gi
l "s khuych tn t tng". Bt u t thp k 30 tr i, gii
nhn loi hc ngy cng nhn thy thut ng khuych tn khng
Gii thiu Phn II cn thch hp na. Tuy nhin, mt s dng thc pht tn chc
chn xy ra gia cc cng ng dn c trong vng 100.000
nm qua. S khuych tn ny xut pht t nhng ln sng di c
hay nhng trao i nguyn liu lm cng c v trang sc nh
T lch s ca chnh thi i chng ta, khng kh khn lp v s. Ngi dn c xa d i y i bng thuyn hoc i b.
lun rng mt t ph v cng ngh s dn n mt t ph khc. Gi y, dng nh r rng ngi xa ch thc hin cc
Ch cn nhn vo nhng bc tin trong cng ngh vin thng v hnh trnh i bin ng di gia Qun o Bismarck v cc
vi tnh, chng ta c th hnh dung c s pht trin vt bc o Solomon pha bc ca o en t hn 25.000 nm trc,
v nhanh chng ca ton cu trong vng 50 nm qua. Tuy nhin, trc thi k nh cao ca K Bng h cui. V rt c th ngi
trong trng hp nhng cng ngh n gin hn ca t tin xa cn thuyn n -xtry-lia cch y khong 50.000 v
chng ta, liu ta c th ln tm v nhng pht trin nhy vt din 60.000 nm.
ra sau nhng cn i hng thy thi k hu sng bng? Ti sao Cun sch ny bn v s chuyn giao cng ngh v vn ho
nhng pht minh ging nhau v ngh gm, v cng c tinh xo, v ng-Ty thi tin s v gp phn hnh thnh nn vn ho
nng nghip v luyn kim li xut hin trn ton b khu vc u , Lng H u tin. Nh chng ta thy trong phn u ca
nu khng ni l xut hin ng thi trong mt khong thi gian cun sch ny, thi tin s lch s trc khi c lch s thnh vn
tng i ngn ("ngn" theo bi ca thi tin s), tc l ch trong c nghin cu nh mt phn ngnh ca kho c hc. Phn
hai ba thin nin k? Tt c diu ny gi ra kh nng giao thoa ngnh ny cn bao gm nhiu ch khc nhau nh ngn ng
tip xc ng di din ra t cui Thi k c. hc, nhn loi hc v gn y hn l di truyn hc. Kho c hc
Nh ti s lp lun xuyn sut cun sch ny, cu tr li i nghin cu lch s c th s dng lng thng tin phong ph t
vi cu hi hc ba ny nm chnh ng Nam . Ti tin rng cc vn bn c chp tay nhng nghin cu thi tin s phi
khu vc ny l trung tm ca cc pht minh t sau K Bng h. ph thuc rt nhiu vo cc di vt kho c. Mt trong nhng ni
ng thi, nhng t tng t khu vc ny lan to ra nhiu ni m nh ca cc nh tin s hc c Phng ng v Phng
khc v dn n nhiu t ph v k thut. Ngi Nam o c Ty l nhng t di c c xa ca cc c dn v mang theo c
th gp phn pht trin k thut i bin, ma thut, tn gio, cng ngh ca h. ng thi, ngi xa cng mang theo c ting
thin vn hc, tn ti trt t v khi nim vng quyn. Nhng c ni ca mnh nn khoa hc v ngn ng hc lch s cng c th
dn ni ting Nam c th ng gp vo cc k thut thc t c s dng ln tm du vt ca cc t di c ny. Tuy nhin,
hn nh trng ng cc v c ng. S tng ho ca tt c con ngi c th dn dn thay i ngn ng, do , cch tip cn
nhng c im ny l rt cn thit cho nhng ngi u tin xy ny c th c nhng khim khuyt. Nhng con ngi ta khng th

155
 311 312

thay i gen di truyn ca mnh; v th, di truyn hc c th c Nhng tc ng ton cu ca k nguyn thc dn cng chng
vn dng a h tr cc gi thuyt v s di chuyn ca ngi t rng ngn ng v tn gio khng nht thit phi gn lin vi
c xa. Tt c ba ngnh hc ny u h tr gi thuyt v cc t cc nhm chng tc m t chng pht sinh. C nhng ngi
di c t ng Nam n mun hng Bc, Ty, Nam v ng th dn da Chu M ni ting Ty Ban Nha, ting Anh v
trong thi k hu sng bng. Nhng kt qu gn y ca di tuyn ting B o Nha nh ting m . Trong khi o, ting Pidgin,
hc khng nh rng qu hng thi K Bng h ca ngi th ting c s dng rng ri nht Papua New Guinea, li
Nam o nm ng Nam hi o, v sau h d c ra Thi vay mn rt nhiu t vng t Chu u.
Bnh Dng v nam n . Nhng t di c ny khi ngun t Mt ln, ti c c hi c chng kin mt n lc c ch v
hai trung tm chng tc ngn ng trn vng t Sundaland c chuyn giao vn ho. Kinh nghim ny c th gip minh ho mt
xa qu hng ca ngi Nam o dng Innxia xung s quan im nu trn. Trong mt chuyn tun tra y t dc
quanh vng Sabah, Sulawesi v Maluku) v qu hng ca ngi theo cc khc sng thng lu ca sng Sepik New Guinea, ti
ni ting Nam tri di t b bin c xa pha ng t Vit Nam i thm mt b tc va mi "c pht hin" ngay vo nm
n Bin Nam Trung Hoa. trc v c dn y ni mt th ting m nhng ngi lng
Tuy nhin, vn tn ti mt khim khuyt c hu nu chng ta ging gn nht cng khng th hiu c. H thm ch cn cha
ch da vo dng di c ca con ngi xc nh s pht tn t bit n ting Pidgin. Chng ti ngh trong mt nh g mt tng
tng. Mc d r rng l nhng t tng c gi tr cn c cn mi; ch nhn ca n l mt cp v chng tr n t min
truyn t bng ming hay bng gng mu nhng chng vn c Trung Ty nc M. Cp v chng ny theo o ti mt nh th
mt sc sng v cch pht tn ring. y l mt thc t m cc v s mnh ca nh th ny Papua New Guinea l tm kim cc
nh khoa hc tha nhn. c im ny cng c th p dng b tc mi v hc hi th ting ca h dch v pht hnh Kinh
i vi cc to tc c kh nng di chuyn ng di, v d nh Thnh bng cc ngn ng mi. Tht k quc l trc s va chm
bnh gm v li ru bng v chai. S l mt sai lm nu cho vn ho ny, chnh hai ngi M cn cm thy chong vng hn
rng nu ta s dng h thng du hin gen th ta c th bit chnh c cc v ch nh thuc thi k . L do chng ti ti thm
xc ngi xa di c n u v k thut trng trt hay luyn nh h l theo di tnh trng sc kho ca ngi v vn
kim pht tn nh th no trong thi tin s. Vi t cch l mt c nhp vin do b nhim c vitamin trm trng. Chng ti
tng th, mt cng ng c dn khng nht thit phi di c qu khng th lm cho c y dt b c thi quen ny. Chic bn n
nhiu m vn du nhp dc nhng k thut mi. sng cht y nc cam, sa, ng v hn chc l vitamin ni
S pht trin n r ca cc ch Sri Vijaya v Majapahit ln ton b cu chuyn. Hai nm sau d, khi nhim v hc ting
ng Nam trong vng 1500 nm qua c nh hng rt ln ca h kt thc, cp v chng tr tr v M c vn cho nhng
n cc nn vn ho ngy nay khu vc. Tuy nhin, s chuyn ngi bin dch Kinh Thnh. Sau , mt mc s ngi Papua
giao vn ho t n n ng Nam trong vng 2.000 nm New Guinea v mt thy gio tiu hc dc da vo trong
qua khng phi bng con ng xm lc qun s hay di c ho lng cng vi rt nhiu quyn Kinh Thnh.
bnh m l thng qua cc mi tip xc bun bn v du nhp vn Khi tm hiu cu chuyn c tht ny, chng ta c th thy rng
ho. mt qu trnh chuyn giao vn ho vi nhng tc dng su rng

156

c hon thnh v i theo nhiu hng khc nhau thch
nghi vi cc nhn t khc nhau lm nn con ngi v vn ho.
Kinh Thnh c du nhp, ch khng phi l ting Anh M.
Ngn ng da phng ca vi trm ngi s dng c sao
chp v lu danh mun thu trong vn kh ngn ng v sau d
c gi n M. Do ting Pidgin c dy trng tiu hc,
nn ngn ng a phng s dn dn mt i qua hai th h ti;
bi vy, nu mt nh dn tc hc khng bit v bi cnh ny c
th i n kt lun rng chnh nn vn ho ni ting Pidgin
sng to ra Kinh Thnh. Theo ti c bit, trong di truyn hc
ngi ta khng th p dng cch tip cn ny. Trong vng ba
mi nm ti, s khng cn lu li du vt no ca i v chng
ngi M ngoi tr chic nh g mt tng c k trong rng su.
Mt khc, vic tch ri cc mi lin h v di truyn v vn ho l
nhng trng hp c bit -xtry-lia v Chu M. V d, c
qu nhiu bng chng nhn loi hc v mt th cht v di truyn
chng minh rng cc nhm chng tc khc thay i nn vn
ho ca c dn bn a trong vng vi trm nm qua.
Ct li ca cu chuyn truyn gio nu trn l mc d ngn
ng hc v nhn loi hc th cht c nhng cng c ADN hin
i v c th a ra nhng phng php thch hp nghin cu
s di c ca con ngi nhng gi tr ca ca hai ngnh hc ny
trong vic lm tm du vt ca s khuych tn vn ho v vn
minh li c tnh hn ch v phi c t trong bi cnh c th.
S ngi mang theo cc gi tr vn ho tin b bng ng bun
bn trn bin hoc cc con ng khc dng nh rt nh b so
vi s ngi bn a du nhp nhng gi tr ny. Do , nhng
du vt hin c ca nhng chuyn giao vn ho ny cng rt m
nht so vi nhng c im ngn ng v di truyn.
Nu chng ta tm kim bng chng v s pht tn ca cc
tng, khi nim v vn ho th du hiu nhn dng thch hp
nht l t chnh nn vn ho ch khng phi trong bn thn con
ngi. Nu bn ang tm kim mt con chut, bn khng nn tm
313 314
nhng ng vt c cnh trn tri cao. Du hiu vn ho bn
vng nht ca nh kho c hc, v d nh cc phong cch
gm, c th p dng i vi cc hnh trnh thng thng tng
i ngn. Tuy nhin, khi tm hiu cc hnh trnh khuch tn
ng di ca cc tng cng ngh mi v d nh cc phng
php nung gch th cc phong cch v hoa vn gm thng
ch mang tnh cht a phng v khng ni ln c ton b cu
chuyn.
Mt iu ngc nhin l cho n nay, cc mi lin h vn ho
c xa nht bt ngun t ng Nam n vng Cn ng c
xa u l phi vt th nhng c lu gi bn vng nht trong
vn ho dn gian. Nh chng ta s thy, rt nhiu mi lin h vn
ho dn gian r nt c gn gi trong cc vn bn v n trin
ca Lng H t thin nin k th ba tr.CN. Nhiu truyn k c
mt rng ri trn ton b khu vc Nam Thi Bnh Dng, t
ng Nam v n cho n vng Cn ng c xa. Lm th
no m nhng truyn k y c th trng tn lu hn chnh
nhng ngn ng sn sinh ra chng? Nu suy ngm th ta c
th thy cu tr li rt r rng. Ngn ng thay i mt cch ngu
nhin, cn truyn k dn gian li c lu gia mt cch ch .
chng minh iu ny, chng ta c bng chng v vn ho dn
gian c gi gn trong cc sch thnh ca Lng H v Trung
ng. Mc d hu ht kho tng vn ho dn gian ny c lu
truyn bng ming nhng nhng cu chuyn m ngy nay ta c
trong Genesis (Cha sng to ra th gii) bng hng nghn th
ting khc nhau li c mi lin h r rng vi nhng truyn k
c khc bng ting Xume trn cc cun th v c chn
Iraq cch y khong 5.000 nm. Hoc ta c th ly v d
nhng thin s thi n c tn Ramayana v Mahabharata.
Nhng truyn k ny vn c truyn tng bng ming trong cc
lng theo o Hi ng Bn o M Lai v nhiu ni khc
(xem minh ho 14). Nhng truyn k u tin c k cch
y hng nghn nm v l ngun gc ca nhiu phin bn vit tay
157
 315 316

c xa c tm thy n . Tuy nhin, chng vn c truyn mu huyn thoi v s sng to ra Tri v t, n ng v n

tng bng ming mt cch chnh xc v nguyn vn trn ton b b, Vn a ng, v cui cng l Cain v Abel. iu c h
khu vc n Dng. Trong na cui ca cun sch ny, chng l y l chng ta khng ch tm thy nhng mi lin h gn gi
ta s tm hiu kho tng c xa ca nhng mi lin h ny vi nn gia phng Ty phng ng m cn bit rng mi nguyn
vn ho qu kh ca chng ta Phng ng. mu phng Ty u c ngun gc phng ng v gii thch
Quan im xuyn sut ca ti l chnh l bin l nguyn nhn lgc hoc Maluku hoc ng Dng. Nhiu ngi cho rng,
su xa gy nn cc ln sng di c thi k hu sng bng. V th, c im th v, phc tp v khng ng nht ca thn thoi
u tin, ti mun m t mt vi trong s hng trm huyn thoi phng Ty khi pht t nhng tng su kn nht ca tim
v i hng thy c tm thy trn tt c cc chu lc ca th thc. Cn phn tch ca ti li tm v khi nguyn nhng ti
gii (Chng 8, 9 v 10). S phn b ca cc huyn thoi ny n gin v cn bn bt ngun t ng Nam ; sau chng
cho thy chng c chp s. Nu nh vy th nhng truyn k c kt hp v nho trn to nn nhng huyn thoi rc r
ny chnh l ghi chp ca dn gian v mt hoc hai i hng thy c ghi li trn nhng n trin v cun th Lng H vo
gy chn ng th gii, tng ng vi i hng thy th hai v bui bnh minh ca lch s. Du vt ny c nin i cch y
th ba vo thi k hu sng bng nh c m t trong 4500 nm v n c th a chng ta tr v 3.000 nm trc
Chng 1. Ngoi gi tr "lch s", nhng huyn thoi ny cn na, khi bin ln vo cc b bin ng Nam v Lng H.
cung cp mt s cy ph h v cc kiu truyn k khuych tn
xuyn qua cc bin gii lc a, ngn ng v di truyn. iu
chng ta quan tm y l ngun gc ca nhng huyn thoi i
hng thy vng Cn ng c xa. Ti s xc nh bn kiu
truyn k u c ci ngun t cc huyn thoi i hng thy
ng Nam . C ba lc a khc khng c nghin cu su
y, trong s c Chu Phi. Chu lc ny thiu vng truyn
thuyt dn gian v i hng thy bi thm lc a ca n khng
chu nhiu tc ng bi l bin. Hai lc a khc l Bc M v
Nam M c rt nhiu huyn thoi i hng thy, trong s c
mt vi huyn thoi lin quan n kiu truyn k u . Tuy nhin,
do chng nm ngoi vi ca khung lp lun chnh ng-Ty nn
ti ch nu ra tm tt v cc huyn thoi ny.
Th hai, chng ta s tm hiu cc huyn thoi khc trong kho
tng vn ho phng Ty c cha ng mt cch ngu nhin
trong 10 chng u tin ca quyn Genesis ca Kinh Thnh.
tin cho nghin cu, cc huyn thoi ny s c phn chia nh
sau: t Chng 11 n Chng 16, chng ta tm hiu cc nguyn

158
 317 318

iu ny tht v vn. Nh ti lm r trong Phn I, nhiu

bng chng a cht cho thy khng ch c mt m ti ba trn lt
quy m ton th gii c th hu dit bt k khu dn c ven
bin no trn cc thm lc a bng phng. Cng tn ti bng
chng v nhng trn ng t ln c kh nng to ra nhng cn
VIII. Nm trm cn i hng thy sng thn, c bit l trong nhng trn lt gn y nht. Biu hin
ca s tn cng ca nhng t sng thn ny vo su trong t
lin v trn ni cao c tm thy trong cc tp hp c bit
nhng xc ng vt cht y cc hang v khe nt su ti 200 mt
i hng thy N- ? Ti rt mng l bn t ra cu hi hu ht cc chu lc. Mt s xc ng vt c t trn i hng
; may mn thay l chng ta b li iu v ngha trong th thy th hai xy ra khong 11.500 nm trc y.1 Nu xy ra
k 19. Ch nhng ngi theo thuyt chnh thng mi vn cn bn qu nhiu trn lt thm khc vng ng bng chu th
v n. Khng tn ti mt bng chng a cht no v mt trn lt Mesopotamia, nh cc bng chng trm tch cho thy, th ch mt
ln quy m ton th gii ch cha ni g n mt trn lt hu trn lt rt thm khc cng khng c ghi nh lu n th. Thay
dit hu ht dn s ca th gii, hoc xy ra trong mt khong vo , nhng kha cnh mang tnh chu k s c nh n.
thi gian di, hoc c nhng ngn l dng cao nh ni, hoc gy Nhng huyn thoi trn khp th gii thng khng cp n
ra nhng m thanh d di. Chc chn l c nhng trn lt ln cc trn lt nh k cc con sng. Trong bt k trng hp no,
vng ven sng xy ra. Vng t gia cc con sng , c bit hu ht nhng huyn thoi v i hng thy xut pht t khu vc
n nh l ng bng chu th Mesopotamia, l mt v d in ng Nam hi o. Khng ging nh ng bng Mesopotamia,
hnh ca mt khu vc ni thng xuyn xy ra cc trn lt thm ng Nam hi o mt hu ht nhng ng bng ph sa sau
khc. y chc chn chnh l ngun gc ca huyn thoi vi thi k tan bng khi K nguyn bng h chm dt. Lp lun mang
hng thy. Th cn nhng truyn thuyt trn khp th gii th tnh tm l hc su sc, khng th kim chng c trong bt k
sao? Thc ra, l lt l hin tng ph bin; c l nhng cu trng hp no ny, khng gii thch c v s nhng d bn
chuyn v nhng trn lt vng Mesopotania l lan truyn trn khp th gii v huyn thoi ny. Nhng d bn ny tch
rng ri. Tuy nhin, chng ta khng c nh ni v s lan ri nhng trn lt nh l mt s kin gn y ch khng phi
truyn ny. iu tr nn li thi t u th k 20 ri. l s sng to th gii. Nu nh mt trn i hng thy thc s l
Nhng cc bn thn mn, du sao th cc bn chc chn nghe mt phn trong ci hp en tim thc cha y nhng ni s hi
ni v s pht trin song song ca nhng huyn thoi. Nhng cu v nhng suy ngh v v tr th ti sao li tch ri n khi s sng
chuyn nh th ny l mt phn trong tim thc ca chng ta; to th gii?
i hng thy l mt biu hin r rng ca ni khip s b nut Tht vy, nhng huyn thoi v i hng thy tn ti khp ni
chm trong lng tri t ca chng ta trn th gii; c l phi n hn 500 huyn thoi nh vy. chu
u tn ti mt quan im v chng cho rng nu nh c s lan

159
 319 320

truyn ca nhng huyn thoi th n bt u c lan truyn t ca mt nh a cht hc. Vic tng cng tm hiu nhng s
vng Mesopotamia hay gn y hn l Bin en sang phn kin khc thng ca nhng thi k tan bng quy m ln v v
cn li ca th gii. Quan im ny khng c c s. Gi s c bt nhng tc ng c th xy ra do nh hng ca kh hu khai
k mt tm im no ca nhng huyn thoi v i hng thy , sinh ra mt trng phi mi nhng nh nghin cu theo thuyt tai
iu ny l khng th xy ra, th ng Nam s l mt s la bin mi v thuyt l tch mi. H l chuyn gia trong nhng lnh
chn r rng hn nhiu. vc ny. Nhng nh nghin cu theo thuyt tai bin mi lp lun
Bc tng thnh ca quan im hc thut trng phi ng rng cc huyn thoi v i hng thy c th c da trn
dng tn tai t thi Charles Lyell th k 19 bt u bc l nhng s kin thc s gy chn ng th gii trong giai on
nhng k h t sau nhng nm 1970. Cc nh a cht hc, hi cui ca thi k tin s. H nhn mnh rng khng ging nh tt
dng hc v a l hc bt u phn r, s dng nhng t c nhng huyn thoi sng to th gii khc, cu chuyn v trn
khng th chp nhn c nh thm khc hoc y kch tnh: i hng thy xy ra 8.000 nm trc y hin vn c nhiu
S tan bng vnh Hudson v vnh James (8.000 nm ngi coi l mt s kin lch s. Huyn thoi lm c s cho
trc y) cng gy ra mt lot nhng s kin thm hng nghn cun sch ny s khng bin mt. Vic nghin cu
khc v kch tnh nht tng tc ng n bn cu bc quan im ca mi ngi v trn i hng thy ny bn thn n
trong K a cht th t nhng thi k tan bng nhanh l mt ngnh hc. Cc nh s hc, a cht hc, hi dng
chng t 13.000 n 11.000 nm hay t 10.000 n 7.000 hc, thn hc v nhn chng hc vit v s cng trnh nghin
nm trc y c nh du bng tc tng rt nhanh cu v lch s ca thuyt l tch, thuyt tai bin v cc phn ,
mc nc binTuy nhin, nhng trn lt thm khc nht thuyt ng dng ca mnh. Nim tin v tnh lch s ca trn i
li xy ra sau hn, vo khong 8.000 nm trc v hng thy bin thin t ng n v mt chnh tr v tn gio
khin mc nc bin gn nh tng ngay lp tcnhng cho n tht nc ci. Ngay hin nay, nim tin ny dng nh
tng bng cui cng tan i dn n nhng thay i to ang tr li rt ph bin.
ln trong vic ti sp xp a cht trn ton b b mt tri Vic huyn thoi v i hng thy tn ti dai dng khng th
t. Hin ti, chng ta vn cha bit g v vic v tri t do tnh ng tin c hu ca cu chuyn, mt cu chuyn m c v
v phn a cht bn trong phn ng nh th no trc nghe vn thn k nh khi ln u tin n c khc ln nhng th
nhng thay i Mt iu dng nh khng th trnh g ca ngi Xu-m. S hin din ca huyn thoi ny trong
khi l cc hot ng a cht v ng t quy m ln c sch thing ca nhng tn gio ln cng khng th c s dng
l xy ra.3 lm lp lun c. Vn c mt vi thuyt sng to khc, nh
Nhng dng ch trn khng phi c ly t phn Cha sng thuyt sng to loi ngi c trung tm im hn v mt thn hc
to th gii trong Kinh Cu c hay bt k huyn thoi no trong nhng vn t ph bin hn. S lan truyn rng ri huyn thoi v
khong 500 huyn thoi l lt c bit n, m c trch t i hng thy v v tr ca n trong nhiu huyn thoi v s sng
mt cun sch gio khoa v K bng h c xut bn nm 1992 to r rng ng mt vai tr quan trng, nhng nhng huyn
thoi v con ngi c to t t st4 thm ch cn ph bin hn

160
 321 322

m vn khng thu ht c nhiu s quan tm n vy. Nhiu tc mt sc tc ny sang mt sc tc khc, d bng tip xc
gi rt cuc kt lun mt vi iu m h v v tr ca nhng trc tip hay thng qua phng tin ca nhng dn tc
huyn thoi v i hng thy trong thc ph thng, v cn ni can thip n ngun gc? Hay nhng im tng
thm rng huyn thoi v i hng thy cha bao gi khng l ng ny xut hin c lp nhiu sc tc khc nhau nh
lch s i vi nhiu nn vn ho. c ch lm vic tng t ca u c con ngi trong
i vi nhng nh thn thoi hc so snh, quan im sau c nhng hon cnh gn ging nhau a ngun gc?5
mt im li l h khng phi xin li v thm ch bn bc Tip theo, Frazer tr li ngay lp tc cu hi tu t m chnh
kin cho rng cc huyn thoi v i hng thy c th c mt nn ng t ra. ng cho rng hai quan im trn khng loi tr nhau,
mng lch s. H cng khng phi i mt vi lun thuyt v v tu thuc vo hon cnh c th m c th cn c im chung.
ngun gc tm linh ph bin ca mt ch no , bi l i Sau khi dnh 200 trang sch vo nhng huyn thoai v i hng
hng thy l nhng s kin thc t c th ch khng phi l sn thy tp trung, ng kt lun rng nhng huyn thoi c xa nh
phm ph ca tm linh th gii. V th, vn nn c t di vy tn ti ph bin trn tt c cc chu lc tr chu Phi; v mc
dng: Liu huyn thoi v i hng thy ph bin rng ri n d c mt vi s lan truyn ca nhng cu chuyn trong phm vi
vy l do (I) s lan truyn trn khp th gii ca mt cu chuyn tng chu lc nhng khng c bng chng cho thy c s truyn
(n ngun gc); (2) do nhiu trn i hng thy v huyn thoi b ng k gia cc chu lc; 6 cho n tn nhng thi k lch s
khc nhau (a ngun gc); hay (3) mt trn i hng thy hu gn y khi cc gio s Thin Cha gio v o Hi bt u hot
dit ton th gii nhng c nhiu hn mt huyn thoi gc (a ng. ng cng bc b quan im v mt trn i hng thy hu
ngun gc c kt ni)? dit th gii: bi l, nu nh c th tin tng c nhng bng
Nh nhn chng hc Sir James Frazer tn cng ch v chng ng tin cy nht ca a cht hc hin i, khng c mt
s phn b huyn thoi v i hng thy thm ch vi hn c trn i hng thy no p xung tri t trong thi k c con
lng nhit tnh bnh thng ca mnh v cp ton din ngi sinh sng c. 7 Khi gt b c vn trn, ng
vn ny trong cun sch Huyn thoi trong Kinh Cu c gi bng php loi suy rng nu nhng cu chuyn khc c th
(Folklore in the Old Testament) ca ng. Hin vn cha c ai c bt k c s lch s no th l do c rt nhiu trn lt thm
vt qua c n lc ny ca ng. ng t ra ngay nhng cu khc ring r tng vng xy ra khp ni (a ngun gc).
hi chnh yu nh l phn ca mt kiu ph bin i vi tt Ti khng th ng hon ton vi bt k kt lun no trong
c ngnh thn thoi hc so snh: ba kt lun cui cng ca Frazer. Trc ht, v hin vn tn
Chng ta gii thch nh th no v v s nhng im ti cc huyn thoi v i hng thy chu Phi, mc d khng
tng ng ng ngc nhin trong tn ngng v tp tc nhiu.8 Th hai, v vn lan truyn cc huyn thoi, c s
ca nhng sc tc sinh sng nhng phn cch xa nhau lan truyn gia cc chu lc nhng cu chuyn v i hng thy,
ca th gii? Liu nhng im tng ng c phi trong s c c nhng huyn thoi m ng trch dn trong
xut pht t s lan truyn nhng tp tc v tn ngng t nghin cu ca mnh. Th ba, s tin tng r rng ca ng vo s

161
 323 324

thng tu ca nhng nh a cht hc thi k Edward l khng c thc s l: thm ch nu xy ra mt trn i hng thy trn
c s. ton th gii ln hn tt c cc trn lt khc hu dit mi loi
D nhin, Frazer nhc li quan im trng phi ng dng tr mt vi c th ngi, th k c v trn i hng thy b
th k 19 rng cc s kin a cht ln din ra chm ch khng ph ln trong huyn thoi bng nhng trn lt thm khc mang
phi mang tnh t nhin v tai bin. Quan im ny vn gi tnh a phng khc xy ra sau . Ti s trnh by sau nhng v
c v tr vng chc ca n cho n tn hai thp k gn y. d v iu ny khu vc Thi Bnh Dng. V vy, nhng phn
Hin nay, nhiu nh thin vn hc v khoa hc tri t lp li tch phc tho v nhng m t cc trn i hng thy mang tnh
quan im cho rng khng nh chng ta hi vng, hnh tinh ca thn thoi hc c th gy hiu lm tr phi xem xt ng thi bng
chng ta c l khng n nh v cng phi chu tc ng ca bn ph h ca nhng huyn thoi nh vy.
ngoi, v nhng thm ho gy chn ng th gii thc s, nh va Tt c nhng iu ny c ngha l chng ta phi xem xt li rt
chm vi cc thin thch v sao chi, c th xy ra trong thi nhiu huyn thoi v i hng thy mt cch cht ch mt ln
gian gn y.9 Bng chng v mt tc ng ln ca thin thch na. Khi chng ta xem xt nh vy, chng ta phi ghi nh trong
giai on gn y vn cn gy nhiu tranh ci.10 Tuy nhin, u mt vi kh nng. Trc ht, mt cc, tt c 500 huyn
chng ta c th ni rng kh nng thin vn c nhn thc thoi hoc nhiu hn c th cp n nhiu trn i hng thy
trn, theo , tri t gn y chu mt va chm ln, khin khc nhau, trong khi cc kia, chng u ch l mt trn i
ngi ta hoi nghi v bng chng ng tin cy ca a cht hc hng thy. Thm ch c trong trng hp th hai, c kh nng
hin i thi k ca Frazer. Thm ch nu Frazer tin rng mt trn con ngi sinh sng nhng ni khc nhau nhn nhn trn i
i hng thy trn ton th gii gn nh gy dit vong khng hng thy theo nhng cch khc nhau v kt qu l c th c mt
th xy ra, th iu ny cng khng gii thch mt cch hp l vi d bn ca mt s kin. Nh chng ta c th thy, khng phi
nhng quan nim bnh thng ca ng rng ng pht l khi tt c cc loi l lt u ging nhau v khng phi tt c u c
nim ny nh l mt yu t lin kt kh d cho nhng huyn kh nng tn ph nh nhau. Ti bn bc y nhng tc
thoi m ng phn chia cn thn nh vy. Qua vic lp lun ng ca ba trn lt quy m ton th gii trong Chng I. Tuy
rng nhng trn lt mang tnh a phng khng lin quan n nhin, phn di, ti s nu vn tt nhng loi l lt chnh m
nhau l nhng s kin lch s nguyn gc l c s cho nhng chng ta nn xem xt khi nghin cu cc huyn thoi. Loi l lt
huyn thoi v s hu dit ton th gii, ng ch chng t c kh nng hu dit ln nht n t bin c, nhng nhng kh
iu m thi. nng khc l nhng trn l lt trn t lin, nh p trn hy l
Tri ngc vi hon cnh ca nhng huyn thoi thn k nht, lt t sng trn quy m ln.
vn v tnh lch s trong nhng huyn thoai v i hng thy
khng phi l liu bt k cu chuyn c th no cng c th (A) Nhng trn l bin
cda trn mt s kin c tht: kh nng by gi l hin
nhin. Nhng trn lt khng khip xy ra trong lch s (1) Cc thm lc a b chm m sau K bng h. Mt b
c ghi li khin iu ny l khng th ph nhn. Vn phn ln ca b mt Tri t dnh cho nh c v canh tc nng

162
 325 326

nghip ca con ngi b nc bin dng cao nhn chm cch hay T nhin u c gng nu bt s tn ph khc lit v nhanh
y khong 18.000 nm n 5.000 nm. S dng cao ca mc chng ca hin tng bng tan ny.
nc bin vo thi k cui ca K Bng h cui cng lm Sau khi mc nc bin dng cao nhanh chng sau s kin
chm ngp nhiu khu vc rng ln ca thm lc a. Hin tng Dryas Em, th gii cn phi chng kin t nht l mt t dng
ny ph hy s sng trn t lin vi mc khc lit ln cao khc ca nc bin. t dng cao nc bin cui cng (th
nht m ta tng bit n trn Tri t. Gii khoa hc u thng ba) din ra cch y khong 7.500-8.000 nm trn cc thm lc
nht rng din ra mt trn i hng thy trn phm vi ton th a xch o. S kin ny lm mc nc bin vng xch o
gii trongkhong 18.000 nm qua. S ph hy rt d nhn dng ln thm 5 mt n 25 mt so vi mc nc hin ti. Nu
thy hng nm ti Vin ng v mt s vng nhit i khc, v
hin tng l bin ny chnh l cn nguyn ca nhng huyn
c l t im thm cho i sng ca c dn duyn hi trong
thoi v i hng thy th rt c th khng ch c mt cn hng
hng nghn nm. Ngc li, nhng c dn di c n nhng ni
thy ton cu c ghi li trong mt vi truyn k.
tan bng ty bc Chu u v Canada chng kin s hi sinh
ca nhng vng t ht bng gi do sc p ca lp bng b d (2) Sng thn. Nhng t sng bin thu triu bt ngun t
ra khi lp v pha di ca Tri t. Cc lc a nh Chu Phi nhng cn ng t hay ni la phun tro cng ht sc ph bin
vi thm lc a hp c th khng chu nhiu tc ng t hin v c sc tn ph gh gm. Nhng con sng thn ny c th p
tng bin ln ny. vo cc b bin trn ton b mt lng cho i dng v cun
Mc nc bin dng cao sau K Bng h cui khng din ra tri tt c cc c dn sng trn o san h bng phng. Tuy
ng u tt c cc ni. C ba thi k mc nc bin dng cao nhin, sng thn thng khng ph hu cc nn vn inh. Thm
rt nhanh. Trong s c thi k din ra sau t lnh gi c sc ch t phun tro d di ca ni la Thera a Trung Hi cch
tn ph khng khip mang tn s kin Dryas Em (xem Chng y 3.500 nm cng khng th hon ton xo b nn vn minh
1). Cc nh a cht hc v hi dng hc u thng nht rng Minoan. Cch y 8.000 nm khi nhng ni bng cui cng tan
hin tng o ngc ca kh hu ton cu ny din ra trong bng, din ra nhng trn ng t ln v cc t sng thn
khong thi gian cch y 13.000-11.600 nm., tc l sau khi K km theo thm ch cn ln hn c nhng cn sng thn Thera.
bng h gn nh i vo kt thc. S kin ny a tri t vo (3) Sng thn ln v i hng thy do Tri t b oanh tc.
mt thi k lnh gi ngn khong hn 1.000 nm nhng v cng Sng thn ln c th din ra sau khi nhng thin th ln t v tr
khc lit vi nhit tri t thp hn mc trung bnh hin nay ving thm tri t. Mc d cha mt ai tng chng kin tn
khong 20 C. Sau khi thi k ny chm dt, Tri t m tr mt mt trong nhng hin tng ny nhng ngi ta vn c th
li trong khong 50 nm v mt dung lng nc khng l t tnh ton c nh hng ca chng. Cc nh thin vn hc cho
bng tan ra cc i dng ln. Tt c bi nghin cu khoa rng c hai loi tai bin, trong mt tai bin d c kh nng xy
hc mi c ng trn cc tp ch u ngnh nh t Khoa hc ra hn tai bin kia. Tai bin u tin v kh thi hn l: mt sao
chi ln hoc mt hnh tinh nh c th ri vo mt i dng.

163
 327 328

Cc con sng thn t hin tng ny c th cao hng trm mt v V l thuyt, s nghing hoc o ln t ngt ca trc
trn su vo ni a ti hng trm mt. Sng thn ln c th nhn xoay Tri t c th xy ra do mt cn i trong phn b cc
chm nhng khu vc ng bng duyn hi rng ln v thm ch khi lng trn th gii. iu ny c th l hu qu ca hin
cn trn ln nhng dy ni nh. Tu vo kch c ca sao chi tng cht ng bng khng ng u trn cc cc v c mt
hoc hnh tinh nh m khi chng ri vo tri t, chng c th thay i t ngt khi Tri t nghing v mt cc no
gy ra nhng m chy ln do vt cht ni la b phng vo trong cn bng tr li. Gi thuyt ny gy ra rt nhiu tranh ci trong
kh quyn. Sau chc chn s din ra nhng chn ng a cht. gii khoa hc Tri t ngy nay. Cc nghin cu gn y cho
Sau nhng tn ph ban u ca sng thn v hot ng ni la thy rng Tri t thng dao ng phn nh chp. Tuy
phun tro, c th s din ra mt ma ng ko di. Thm ch c nhin, nhng tng ny cng c th gi nhng nguyn
th hi sinh thm mt K Bng h ngn. Tu thuc vo kch c nhn v mt cn hng thy ton cu.
ca hnh tinh nh, s kin ny c th din ra theo chu k 12.000 Nhng dao ng chu k vi mc nh hn trn trc Tri t
nm mt ln. Nhng thin th ln hn, v d nh thin th m c th nhanh chng lm mc nc bin cc v xch o ln cao
nhiu ngi cho l xo b s sng ca loi khng long trn ti 100 mt. Nhng dao ng ny c th l nguyn nhn gy ra
tri t, c tn s xut hin thp hn. Do , cng c th hnh mt s thay i t ngt trn lp v bng, ch khng phi theo
dung c mt s oanh tc nh th din ra sau s kin lnh hng ngc li. Do , nhng thay i ln trong mc nc bin
gi Dryas Em. xch o c th l kt qu ca s phn b li ca cc i dng
(4) Sng thn ln v i hng thy do Tri t nghing hoc ch khng phi l do hin tng bng tan. Thay i chu k ny
o ln mt cch t ngt. Tai bin th hai v t c kh nng xy ca nghing Tri t l mt thc t ch khng phi l iu
ra l: sng thn v i hng thy p n do mt vt th c kch ho huyn v c trnh by chi tit trong Chng 1. Nhng
nh hng ca hin tng ny ln cc c dn sng ti vng nhit
c tng ng Tri t gn nh trt vo Tri t v khin cho
i cng tng t nh nhng tc ng ca vic nhiu thm lc
nghing ca trc quay a l b thay i t ngt. Hin tng
a b bin ln nhng trong khong thi gian nhanh hn.
ny ging nh nh ca con quay trt ra ngoi ng i ca n.
Hoc gi trc ca Tri t c th b ln ngc. Do Tri t Bt c thay i no trong nghing ca trc Tri t cng s
khng phi l mt thin cu hon ho hay vng chc tuyt i dn n mt trong hai hu qu nh sau: hoc l cc thm lc a
nn tc ng ca hin tng ny ln lp v ch cha ni n cc s b chm xung v bng tan nhanh v mc nc bin dng cao
i dng cng c sc tn ph khng khip. Cc i dng s do kh hu m dn ln; hoc l mt t lnh gi ngn s xy ra
trn vo cc lc a v n lt cc lc a cng thay i hnh cng vi qu trnh ng bng. Hu qu no s xy ra cn ph
thuc vo phng hng ca thay i trong nghing. Ngay c
dng. Sau , s din ra nhiu t ni la phun tro, cc m
nhng thay i nh cng c th dn n nhng nh hng rt d
chy ln, bo lc v tuyt chng hng lot. Tuy nhin, kh nng
nhn thy. nghing ca Tri t tng nhanh do hiu chnh
mt hnh tinh b trt vo gn Tri t v gy ra nhng tc ng
nay l cc k thp.

164
 329 330

cn bng cng l mt nguyn nhn tim tng khc ca s kin thoi i hng thy, ta s thy gi thit l sng/l sng cc b
Dryas Em. khng th gii thch cho hin tng hu dit ca cc nn vn
(5) i hng thy cc b ti cc bin c t lin bao quanh. minh. Tuy nhin, cng cn phi tnh n kh nng l cc huyn
Hng triu nm trc y, Bin a Trung Hi kh cn v sau thoi Lng H ph ln nhng huyn thoi c t trc
li trn ngp nc do c dng chy mnh qua Eo bin Gibrantar. mu sc c th ca a phng.
Mt s kin tng t cng xy ra i vi Bin en cch y
7250 nm. Nhng c dn sng trn vng cn dc theo cc b Khng c huyn thoi i hng thy Chu Phi?
bin pha bc c th phi chy khi b bin cu ly sinh
Chng ta c th cho rng nhng trn hng thy ton cu phi
mng ca mnh khi mc nc bin dng cao. Dng chy khng l
ny i qua Bosphorus c th gy ra ting m ln bng ting c nhng tc ng ton cu. Tuy nhin, khc vi cc lc a khc,
m ca 200 con thc Niagara. Chu Phi rt ngho nn v huyn thoi i hng thy. Thm ch
Frazer cn cho rng: ngi ta nghi ng rng liu trn ton lc
(B) L t t lin a rng ln ny c ni no khi li mt truyn thuyt thun tu
bn a v mt trn hng thy hay khng. Tuy nhin, ng cng
lit k ra mt s truyn k m ng cho l c vn v ngun gc
L cc b xut x. Sau cc nh dn gian hc lp lun rng nhng
truyn k ny v nhiu truyn k khc khng ch l nhng xuyn
1. H bng sp: Nc t ngt thot ra t khi h bng tc ca cc nh truyn gio. Cn phi dng li suy ngm v
sp c th gy ra i hng thy cc b v ng t. tm quan trng ca s l hng ny; bi Chu Phi chu nhiu nh
2. Din ra nhng thi k c lng ma rt cao cng vi nhng hng ca hot ng truyn gio nhiu hn bt c ni no trn
din bin bn cu khng bnh thng trn kh quyn. th gii, v lc a ny c vng bin rng ln nn nht nh phi
c nhiu huyn thoi v i hng thy.
L sng theo ma
Nhng truyn k v i hng thy c gi tr ph bin rng ri
Nhiu nh bnh lun v cc huyn thoi i hng thy nht trong bt c huyn thoi no v khi nguyn. ay l mt
Lng H kt lun rng din bin thng xuyn theo ma ca trong nhng lp lun c t rt sm bi chng c gi tr xc thc
cc trn l trn sng Tigris v Euphrates do ma ln c th l v mt lch s. Bi vy, s thiu vng hon ton ca huyn thoi
ngun gc ca nhng truyn k ny. Trong mt vi nm nht bn a v i hng thy trong thm ch mt lc a cng c th
nh, c mt s trn l d i hn nhng trn khc. Nh cc hc nh hng tiu cc n thuyt v nn hng thy ton cu. Tuy
gi ny bnh lun, mc d c sc tn ph ln v mang tnh cc b vy, cc nhm i hng thy th gii lit k trn c th
nhng nhng trn l ny khng th ph hu cc nn vn minh. khng c ghi nhn trong huyn thoi Chu Phi c xa do mt
Khi chng ta xem xt s phn b v c im ca cc huyn s iu kin nht nh. S dng ln ca mc nc bin sau K

165

Bng h c th t d nhn bit hn cc lc a khc v thm lc
a y rt dc v hp, nht l ti vng xch o. Cng v nhng
l do tng t v v cao ca vng ni a bao quanh phn ln
Chu Phi nn cc con sng thn c t c hi trn vo ph huy
vng t duyn hi. V cui cng, nu nhng huyn thoi i
hng thy c xa nht thc s bt ngun t tc ng ca mt
thin thch khng l bay vo Thi Bnh Dng th Chu Phi l
ni chu nh hng t nht v n c bo v bi hai i dng
v hai vng t lc a rng ln.
Ti a ra a ra cc lp lun chng minh rng mc d
cc trn hng thy c sc tn ph ton cu nhng mc tn ph
Chu Phi rt hn ch. Tuy nhin, vn cn c nhng cu hi
v ngun gc tm l ca cc huyn thoi. Ti khng ng vi
gi thuyt cho rng vic sng to ra cc huyn thoi ph bin l
mt khuynh hng tm l bm sinh. Lp lun ca ti cng c c
s hn khi ta xem xt trng hp thiu vng cc truyn k v i
hng thy Chu Phi. tin cho vic lp lun, ti gi nh rng
khng c nhng khc bit chng tc bm sinh trong bt c
khuynh hng gi thuyt no khi sng to ra nhng truyn k
ny.
Cc hp tuyn v huyn thoi i hng thy
Chng ta hin c mt s hp tuyn v huyn thoi i hng
thy. Do c rt nhiu truyn k v ch ny nn cc hp tuyn
gm rt nhiu trang. S l v ngha nu nh c gng cp n
tt c cc hp tuyn ny bi mt l n gin l s khng c
ch trong cun sch ny v khng phi trong bt c trng hp
no c gi cng mun tm c nguyn bn. Ti tham kho rt
nhiu trch dn t Ngi James Frazer bi v mc d cn mt s
iu cha thc s thng nht nhng ti cho rng cch tip cn
331 332
ca Frazer l hp lgc, ton din v c rt t nh . Tt nhin,
ti cn s dng cc ngun t liu khc na. n tng quan trng
nht n vi ti khi tm hiu nhng huyn thoi i hng thy
ny l c rt t kiu truyn k c bn. Tuy nhin, trc khi i vo
m t chi tit, ti mun dng di mt cht vi mt s thn thoi t
c cc nh l tch n nhng thn thoi thu khi
nguyn (t nc) m thc cht chnh l huyn thoi i hng
thy.
Thn thoi khi nguyn t nc v to dng t lin
Nhn nh u tin v cc hp tuyn huyn thoi i hng
thy l: rt t hp tuyn tha nhn mt truyn k khi nguyn
chung cho tt c cc huyn thoi v hng thy s khi nguyn
ca v tr t mt khi hn n bng nc (m tp ny s c
trnh by chi tit trong Chng 11). Gn mt na trong s hng
trm thn thoi khi nguyn m ti xem xt c ni dung rng
th gii bt u t nc v t t c sng to nn. Nu trn
hng thy u tin din ra qu d di v xo sch tt c mi th
ngoi tr mt vi nhm ngi th rt c th mt s huyn thoi
m t khi nguyn ca th gii tnh trng m nhng ngi sng
st tm thy ngay sau cn hng thy tc l tnh trng rt m
t. C v khng lgc khi loi b nhng huyn thoi v thy
khi nguyn ra khi cc hp tuyn thn thoi. Nhng sng to c
khi nguyn t nc thng din ra trc khi c mt trn hng
thy. y chnh l trng hp c bn n trong cun
Genesis (Cha sng to ra th gii). Nu c hai kiu thn thoi
u cp n mt trn hng thy trn ton th gii th t nht
chng ta phi xem xt kh nng rng cc thn thoi ny m t
khng ch mt trn hng thy. Nhng vt tch v thi k hu
sng bng cho thy rng c ba cn i hng thy. V th rt c
th s khi nguyn t nc hm trn hng thy din ra sau s
166

kin Dryas Em cch y khong 11.500 nm. y l trn l th
hai trong s ba trn l ln thi k hu sng bng c m t
trong Chng 1.
Quan im cho rng cc thn thoi khi nguyn t khi hn
n bng nc cng chnh l thn thoi i hng thy cn c c
s t vic kt hp m tp khi nguyn Ln xung bin to ra
t vi cc huyn thoi v i hng thy ca Bc M. Nh ti
s trnh by chi tit trong Chng 11, nhiu thn thoi m t v
s khi nguyn ca t t mt khi nc hn n bng cch nng
mt t t y i dng. Mt chi tit thng c s dng trong
nhng huyn thoi ny l chi tit ln xung bin to ra t.
Nhiu loi ng vt, k c chim, c c xung lng i dng
nht t ln. Sau mt vi tht bi ban u, cui cng mi con
vt cng tr li vi mt t t hoc t st trong mng vut ca
mnh. Tng mu t dn dn hp thnh khi t khng l d c
hoc khng c bn tay gip thn k ca to ho. V t lin
cui cng c hnh thnh. Nhng thn thoi v khi nguyn
t theo m tp ny c tm thy hai b ca eo bin Bering.
Ngoi ra cn c nhiu thn thoi ln xung bin nht t
cc khu vc cn cc ca Bc M, ni m cc thn thoi ny cu
thnh nn mt huyn thoi ph bin v i hng thy. Ti hu ht
cc ni, nhng truyn k v nht t c cu trc nh nhng
thn thoi v khi nguyn v cp n bin. Tuy nhin, i vi
ngi th dn Algonquia Bc M v Canada, nhng huyn
thoi v ln xung bin nht t m t c th hin tng
phc hi t t sau mt trn l h ln v t ngt; trn l h ny
xy ra sau mt t lnh gi v i rt ko di.
Nhng huyn thoi v khi nguyn ca t cn m t cc
phng php khc thu hi t t y i dng. Nhng ngi
nh c trn t lin l hnh nh quen thuc i vi khu vc Thi
Bnh Dng v vng b bin pha ty. Nhng chic xng hay
333 334
chic cy trn y bin c tm thy n , Thi Lan v ng
a o. Khi nim v t lin vi ngha l mt g t hay mt
ni kh ro ch yu xut hin Bc M.
Nhng con chim nht t v tm t
Mt loi ng vt thng c tm thy trong nhng huyn
thoi v khi nguyn ca t v i hng thy l nhng con chim.
Trong cc thn thoi vng cn cc ca Bc M, chim c xem
l nhng th ln xung i dng nht t. Tuy nhin, trong
mt s huyn thoi khc, chim li c hng li t cc hot
ng to dng t lin ca cc loi vt khc. Cc truyn k t
st/qu s v s sng to ra con ngi trong Chng 13 thuc
vo loi th hai. Cu chuyn khi nguyn di ny cha ng hu
nh tt c cc ch khi nguyn vng u- c xa, v l sn
phm ca ngi Santal, mt b tc bn a Mundaic Bengal.
Truyn k rng sau khi th gii khi nguyn t khi hn n
bng nc, hai con chim b sng to lm thay cho con ngi v
khng tm thy t lin lm t. Trong 12 nm tri, chng bay
vng quanh th gii trong v vng tm kim t lin. V th,
ng sng to gi thm nhiu loi vt khc na ln xung
i dng tm t. Sau mt vi tht bi ban u, cui cng loi
ra i t ln di hnh dng mt hn o; ri ng sng to cho
trng cy ci ln hn o . Sau , chim c t. M tp tng
t nh vy cng xut hin trong thn thoi khi nguyn Digueno
ty nam California. Trong thn thoi ny, c hai anh em ban
u sng di bin khi. Ngi anh to ra t lin t nhng ch
kin . Tuy nhin, nhng ch chim m ngi anh to ra khng
th tm thy vng t v tri qu ti. V th, ngi anh to ra
Mt Tri v Mt Trng.
Nh ti s m t chi tit trong Chng 12, c hai thn thoi
hai ni khc xa nhau u ni v mt hn o c to ra lm
167
 335 336

t cho loi mng kt lang thang, bao gm thn thoi Kalevala ca H, khp khu vc u v c trong nhng thn thoi v hng thy
Phn Lan v thn thoi Samoa. Nhng thn thoi khi nguyn ca ngi th dn da Chu M. Mc d phn cn li ca Chu
khc khng c ngun gc t Thin Cha gio u cho rng M thiu vng nhng truyn thuyt nht t nhng li rt phong
nhng con chim thng c to ho gi n tm t lin ph v cc huyn thoi v i hng thy, bao gm c nhng
trong khi hn n bng nc t thi bnh minh ca tri t. Mt truyn k v nhng con chim i tm t lin. Mt s truyn thn
trong nhng truyn k ny c su tp t ngi Bila-an, mt b thoi, c bit Trung M, c nhng im tng ng n k l
tc khng theo Thin Cha gio nam Phi-lip-pin: Vo bui vi cc kiu thn thoi u m ti s m t trong hai chng ti.
bnh minh ca tri t, bn sinh vt, hai ngi n ng v hai
Nhng thn thoi khc, nht l Nam M, li ring bit c nht
ngi ph n, sng trn mt hn o t hon nh mt chic nn.
v nh; ti s khng i su tm hiu nhng thn thoi ny v
Khng c cy v c trn hn o nhng c mt con chim. V th,
chng nm ngoi ch chnh ca cun sch.
bn ngi c ch chim i tm t, tm qu ca cy my v qu
ca cc loi cy. Sau , nhng sinh vt to ho ny bin s Tm li, chng ta c th khng nh rng tt c nhng thn
t tm c thnh t lin v cu chuyn cn li l bin th ca thoi v i hng thy/ln xung y bin to dng t lin
thn thoi v ngi c nn t t st. trong cc thn thoi khi nguyn u l nhng bin th ca ch
phc hi t lin sau cn i hng thy. Bin th v m tp
Nhng loi chim khng phi lc no cng c gi n
ln xung bin khi rt ph bin Bc M, ng Bc v
tm t lin. Thn thoi Hopi vng Arizona cho rng, t lin
Siberia v trong cc b tc bn a ni ting Nam n .
c khi nguyn t gia lng i dng nh hai v thn n
Chng ta c th a kiu huyn thoi v chim lao xung bin
t phng ng v phng ty. Sau , Mt Tri nhn thy
nht t cng thuc vo nhm ny. M tp v nhng ch chim
cha c s sng trn vng t ny. Th l v thn phng
c phi xung tm v nht t rt ph bin trong cc thn
ng to ra mt con chim hng tc t t st, thi sc sng
thoi trn th gii.
vo n v gi n n Tri t tm kim s sng. Chim hng
tc khng tm thy g c; v vy, hai v thn li bt tay sng Cc nh hi dng hc cho rng nhng huyn thoi to dng
to ra cc loi vt. Cui cng, h to ra mt ngi n b v t lin Bn cu Bc c ngun gc t hin tng b bin ni
mt ngi n ng t t st. ln. Hin tng ny din ra vi quy m ln trn nhiu vng
Bc M. Ni mt cch n gin, sau K Bng h, t vng cn
Ngoi ra, cn c s khai trin t m tp loi chim ln xung
cc ni ln nhanh hn mc nc bin khi bng tan. Trong K
i dng bao gm c nhng ch chim c gi n cc i
Bng h, trng lng khng l ca cc ni bng trn cc lc a
dng tm kim t gieo trng to ra t lin. V iu ny pha bc lm cho v Tri t lm vo pha trong khong hn
th hin mt mi lin h na gia m tp khi nguyn t nc 50 mt, ging nh qu bng nh dng chi trn bi bin. Khi
v huyn thoi v i hng thy. y chnh l m tp ni ting cc ni bng ton Bc M v bc Chu u tan ra, trng lng
trong kinh thnh v nhng con chim, thng l con qu, c gi khng l bin mt v lp v lc a quay tr li hnh dng ban
n tm kim t lin sau cn hng thy. Chng ta cn tm u. Qu trnh nng ln ca t lin din ra vi tc nhanh hn
thy ch ny trong nhng truyn k v nn hng thy Lng dng ca mc nc bin, v th t lin vn ni ln trn bin

168
 337 338

c sau khi bng tan. Qu trnh ny din ra rt nhanh chng nhng ca bu tri ra khi t lin v bin c gi ra kh nng xy ra
vn khng nhanh bng qu trnh bng tan. V vy, vn xy ra mt ma ng ko di v sau l mt trn hng thy ton cu
trng hp bng tan ht nhng t lin vn b lm xung. t ngt. Ni mt cch n gin, nhng thn thoi v bu tri
Phn ln khu vc Bc M, Canada v Scandinavia u b y phn ly c th gi li mt K Bng h nh. Chng ta bit rng
xung di mc nc bin trong thi k K Bng h. V vy, tng c hai hin tng nh th v mi hin tng din ra
nu nhng ngi th dn Chu M tng chng kin cc ni bng ngay sau mi t dng cao nhanh chng ca mc nc bin. Nh
tan nhn v hng bc, u tin h s thy nhng nhng vng h ta bit, hin tng u tin chnh l Hin tng Dryas Em din
rng ln v bin c bao la. Sau , t ni ln trn mt bin (xem ra trong khong mt thin nin k vi nhng bin ng ln v
Minh ho 1). Vnh Hudson, vng H Ln v Bin Ban-tch cng kh hu, hot ng ni la cao tro v lnh gi. Sau din ra
v s cc h nc ngt nh Canada v Phn Lan chnh l mt thi k m nng v bng tan cch y 11.500 nm. Hin
nhng di tch cn st li sau khi v Tri t b lm xung trong tng th hai l mt thi k lnh gi ko di khong 400 nm
K Bng h (xem Chng 1). C th nhng c dn nguyn thy cch y 8.500 nm, tc l ngay trc cn i hng thy cui
Canada so snh nhng truyn thuyt m t tin ca h k cng.
li vi hin tng t ni ln t bin. Sau , h c cm hng Chng ta s tr li vi cc thn thoi khi nguyn t nc mt
gn cc t-tem/vt t ng vt vi k tch to t y n tng cch chi tit hn trong Chng 11. iu cn nhn mnh y l
ny. khi cho rng chng cng chnh l nhng thn thoi v i hng
Tng phn vi cc huyn thoi to dng t lin theo phong thy, ti khng b qua c tnh kp n trong cc thn thoi ny.
cch vt t vng bc cc, ti bn cu nam, nhng truyn k v Rt nhiu truyn k v khi nguyn t nc, v d nh cun
Rn Cu vng Australia li c mi lin h vi hin tng mc Genesis, u cp n mt trn l ln sau khi th gii c
nc bin tng nhanh thi k hu sng bng. Tuy nhin, cn c sng to. Tn ti mt thc t ph bin l cc thn thoi thng
mt h thng rng ln hn v m tp khi nguyn t nc, cn sao chp cc m tp quan trng. Ngoi ra cn c mt s cch gii
gi l cc huyn thoi phn ly (xem Chng 12). Hai phn ba cc thch cho c tnh kp ny. Mt l: rt c th cc thn thoi ghi
m tp ny u bt u bng mt khi nc hn n v thng c li hai cn tai bin ton cu. Hai l: xy ra hin tng mt tai
mt con rng hoc mt con rn i din cho bin c. M tp phn bin ln trc c k li da trn bi cnh ca mt tai bin
ly bu tri ra khi th gii pha di rt ph bin vng u-, khc din ra mun hn vi quy m nh hn.
Chu i Dng v Thi Bnh Dng. Nhng cu chuyn nay
u m t khi nguyn vi mt khi nc ti tm, nh sng c Nhng thay i a hnh v t lin
to ra trc khi c Mt Tri hay Mt Trng, tc l c nh sng
trc khi tn ti cc th sng. Mt s huyn thoi v i hng thy hay mt tai bin ton cu
Nh chng ta s phn tch trong Chng 11 v 12, nhng kiu khc u cho rng hnh dng v a hnh ca Tri t b thay
thn thoi ny hm l rng cn c mt tai bin ton cu khc. i vnh vin sau s kin . Mt v d r nt l trong nhng
Tnh trng ban u ca khi nc ti en v s phn ly sau truyn k v s phnh ra hay thu hp ca ng b bin v s
kin to nn nhiu hn o trn nhng vng tng l lc a. Rt

169

d dng nhn thy l nhiu truyn k ny c mi lin h vi
nhng thay i tng i trong mc nc bin do hin tng t
ni hoc do nc bin rt xung trong phm vi cc b hoc ton
cu sau K Bng h. Nhng cu chuyn khc k v s to thnh
ca i ni v cc lng sng. Trong nhiu trng hp, nhng s
kin ny c th din ra sau mt s tai bin tng t thi k hu
sng bng hoc thuc vo nhm huyn thoi theo thuyt nguyn
nhn. (Ngi ta cho rng nhng truyn k ny c sng tc
gii thch cho mt hin tng hay mt c im ca t nhin).
Mt s nh khoa hc theo thuyt tai bin cho rng nhng m
t trong huyn thoi v thay i t lin chnh l c s ca tnh
trng xo trn ln trn v t. Mt s huyn thoi m t v cc
lc a b bin mt trn Thi Bnh Dng, n Dng v i
Ty Dng. Tt nhin, nhng hn o trn ba i dng ln ny
trong k Pleitoxen, khi mc nc bin cn mc thp, c kch
c rng ln hn rt nhiu. Mt tng khc cho rng rt nhiu
dy ni hin nay c nng ln trong khong hn 10.000 nm
qua. S xo trn trn v t nguyn nhn gy ra nhng thay i
ln v a cht v hi dng ch c th din ra sau mt trong
hai tai bin m ti cp trn. Mt trong hai tai bin ny l
s tn cng ca mt hnh tinh nh, gy ra khng ch mt t
gy ln trn trn lp v b mt ca Tri t. Hin tng cn li
c th l s o ln ca trc nghing Tri t. Mt s huyn
thoi m t hin tng Tri t b ln ngc cn mt s khc
k rng tri t b vt th t trn bu tri tn cng hay chin
tranh gia cc thin th. (Gn y, nhng bng chng a cht v
thn thoi v nhng hin tng ny c xem xt li). Nhc
im ca nhng gi thuyt ny l chng da vo mt s kin kh
c kh nng xy ra v thm ch cha c c s chng minh gii
thch cho nhng hin tng vn l kt qu ca nhng s kin
tng c bit n. Do , khi xem xt cc huyn thoi v i
hng thy, chng ta cn c gng phn bit nhng hin tng t
339 340
lin c ghi trong huyn thoi c th c gii thch bng
nhng thay i c bit n trong mc nc bin vi nhng
hin tng i hi phi c mt s kin gi thit gy chn ng
tri t.
m chy ton cu
l mt tai bin ch yu hoc i km
Nh nghin cu truyn thng dn gian Stith Thompson, cha
ca phn tch m tp trong vn hc dn gian, xc nh mt
phn h ln ca cc thn thoi v Tai bin Th gii v S phc
sinh c tn gi l m chy ton cu. ng cho thy rng nhiu
huyn thoiv thn thoi t tt c cc lc a u ni v mt trn
ho hon tn ph th gii. Nhng cu chuyn ny ph bin nht
tiu lc a n v i khi c k cng vi huyn thoi v i
hng thy. Nhng trn ma ca la, ca nc si, cht d chy
v ca c v si c th i km vi bt c hot ng ni la ln
no. Bo la cng c th xy ra sau khi nhng thin thch nh ri
vo Tri t hoc nghing Tri t b thay i t ngt. Gn
y, nhng bng chng thn thoi v a cht v nhng hin
tng ny c xem xt li. Nhng trn ho hon din ra cng
lc hoc sau i hng thy ch c ngha l chng ta cn t cu
hi i vi nhng chn ng a cht ln trong nhng truyn k
, ch khng phi l nguyn nhn gy ra chng.
Sau khi phc tho mt s hin tng i km vi nhng trn
i hng thy trong thn thoi, ti mun i su tm hiu nhng
thn thoi trn th gii m t r nt mt trn i hng thy.
170

IX. i hng thy phng Ty
Hin nay, mi ngi u thng nht rng nhng truyn k v
i hng thy N- v nhng trn hng thy ca ngi Xu me,
ngi Babylon v ngi Assyri u c lin quan n nhau, mc
d ngi ta vn cn tranh ci v ngun gc u tin ca chng.
Qu trnh khm ph nhng d bn c xa l mt trong nhng cu
chuyn truyn k ca lnh vc kho c hc Trc khi bn v iu
, chng ta cn xem xt nhng du tch li cho chng ta trong
cun sch Cha sng to ra Th gii bi v hai d bn ca bt k
tc phm hay cng trnh c xa no cng u lin quan cht ch
vi nhau. Nhng im tng ng v b mt gia nhng truyn
k ny che khut mt s khc bit mang tnh ton cu. Ni
cch khc, hai truyn thuyt khc nhau m t hai cn i hng
thy khc nhau.
i hng thy N-
C t nht hai d bn ca tng truyn k trong nm chng u
ca cun "Cha sng to ra Th gii". Cc hc gi c th xc
nh v phn tch hai d bn ny tng i d dng da trn
nhng du n v phong cch, v d nh cch t tn Cha Tri
ca cc tc gi khc nhau. Theo cch gi ca cc hc gi, l d
bn Thy tu v d bn Gi-h-va c trc . Cu chuyn v trnh tng t hng nm din ra: sng to, u tranh v hu
i hng thy N- cng khng phi l ngoi l trong trng hp
341 342
ny. Tht ng tic, s tng ng b mt ca hai thn thoi v
i hng thy chnh l mt xu hng ph bin ca cc son gi
ca cun Cha sng to ra Th gii. Mc d trong cc chng
u tin, nhng truyn thuyt c lin quan b tch thnh nhng
cu chuyn ring bit v thm ch cn tng phn nhau nhng
i vi truyn thuyt v N- th hai d bn li c chp ni mt
cch vng v. Kt qu l c nhng ni dung lp i lp li v d
gy nhm ln.
Phn ln nghin cu ca cc hc gi v thn thoi i hng
thy c dnh cho nhng so snh vn vt ca hai bn tho
Genesis vi khong 8 d bn khc v i hng thy vng Lng
H. Trong khun kh cun sch ny, ti khng c tham vng
xem xt tt c khong 500 thn thoi v i hng thy. Vn
tng th v mi quan h phi sinh gia cc thn thoi ny vng
Lng H s c cp trong nhng chng sau. Mi d bn t
n cng l mt truyn k hon thin v gn kt cht ch.
Trc ht cn ghi nh hai truyn k v i hng thy tng
ng v b ni nh th no. Trong khi hai truyn k v s sng
to trong chng I v II ca Genesis khc nhau r rng vi hai
ngun gc khc bit, hai huyn thoi N- li chia s nhiu im
tng ng xut pht t mt ngun. Nhng khc bit trong phong
cch k phn nh bng thi gian mang tnh thn hc ca ngi
chp bn tho Thy tu cng ging nh bt k iu g khc. V d,
ton b bn Thy tu cp chi tit mt lch trnh khng th xy
ra ca cc s kin v thi k. c bit, thi gian ca trn i hng
thy c lm trn t mi ngy tnh theo m lch thnh ng
mt nm dng lch. Vng t kh ro u tin xut hin vo
ngy Tt dng lch. Hc gi nghin cu Kinh thnh ngi M
Norman Habel ch ra rng lch trnh trn cho php mt chu
dit, cui cng dn n ti sinh.1 Tri li, bn Gi-h-va cho
171
 343 344

rng trn i hng thy ny ko di 40 ngy m, v sau 3 nc ngm sau mt trn ng t.3 Nhng hc gi khc cn mc
tun th nc l mi rt. nhin cng nhn nhng trn i hng thy t bin do ng t to
S nhy cm mang tnh thn hc ca ngi chp bn tho ra vi nhng cn sng thn khng l.4 Ti thy rng kh c th
Thy tu quyt nh mt vi im khc bit na gia hai cu thu c nhiu t nhng tranh ci v ch ngha vic dch cm t
y cht th ny, nhng dng nh dng nc su gi cho ti
chuyn. S s dng con s hai trong mi loi vt sch s ca
lin tng ti bin c. Ngc li, cu cc ca s ca Thin ng
ngi chp bn tho Thy tu, ch khng phi l con s by ca
c m ra nghe ging nh mt trn ma bo, v nhng ngi
ngi chp bn tho Gi-h-va, l mt s sng sut l-gic. Tri
theo thuyt tai bin th nhn thy trong dn chng ny mt thm
thc v sch s v khng sch s c nh tin tri Moses bit n ho k l xy ra trong khng trung nh ma sao bng.5
ch mt thi gian di sau trn i hng thy . Thm vo ,
C hai bn tho Genesis u thng nht rng trn i hng
ngi chp bn tho Thy tu b qua vic ngi N- cm t
thy N- xy ra trn quy m ton th gii v hu dit mi
thnh thn sau khi tr v vi t lin. Trc thi gian bn Thy sinh vt sng, ch tr nhng ngi trn Thuyn ln. Tuy nhin,
tu c vit, ch mt s gio s thch hp, ch khng phi nhng hai bn tho ny a ra nhng m t mu thun v cao ca
ngi dn thng trong b tc sinh sng trn sn i, mi c nc l. Ngi chp bn tho Gi-h-va khng cp cao ca
php thc hin l t thn n Jerusalem.2 nc l, trong khi bn Thy tu li a ra cho chng ta mt la
Nhng im khc bit quan trng nht gia cc bn tho ny chn: V nc l nhanh chng trn ngp tri t; ng thi, tt c
cc chi tit v trn i hng thy ny li khuy ng t kin nhng ngn i cao, nm di Thin ng, u b ngp chm
bnh lun nht t pha cc hc gi. Bn Gi-h-va cp mt trn trong dng nc ca i hng thy. Nc l dng cao hn 15
lt do ma gy nn v mt khong thi gian may ri khi N- cubit; v nhng ngn ni ngp chm trong nc. (Genesis 7:19-
bc ln Thuyn ln mt tun trc khi i hng thy xy ra v 20)
Cha khoanh vng bo v anh. Tri li, bn Thy tu m t mt Nu o bng cnh tay ca ti th 15 cubit ch tng ng 5
trn i hng thy ko di mt ngy xut pht t vng tri v i mt, mt cao c th hu hoi vng ng bng Lng H
dng, vi vic N- v nhm ngi ca mnh cng khi hnh nhng hu nh khng nhn chm cc ngn i. Bn c U
trnh lt vo mt ngy. quyn ca King James cp trn khng ch ra rng cm t
Khi m t trn i hng thy ny, bn Thy tu ghi li rng: trn c ngha l mt cao 5 mt so vi ng bng hay l 5 mt
trong thng th hai, ngy th by ca thng, trong cng mt ngy cao hn cc nh ni: nhng bn dch sau ny cho rng cch hiu
tt c cc dng nc su tun tro v cc ca s ca Thin ng th hai l ng. Tht tnh c, cao 5 mt l mt con s c tnh
c m ra. Hai cm t nghe rt ku ny li khng r rng v thc t ca mc nc cao nht trn mc nc bin ca thi k sau
ngha. Cm tt c cc dng nc su tun tro chia cc hc khi bng tan b bin Vnh rp ca vng Lng H 3500 nm
gi nghin cu Kinh thnh thnh hai nhm l nhm lt t bin v trc Cng nguyn. S dng cao cui cng ny khin cho mc
nhm lt t trong lng t. Alaxander Heidel v Max Mallowan nc bin chuyn t 50 mt thp hn vng ng bng Lng H
coi vic tt c cc dng nc su tun tro l s tun tro ca ln thnh 5 mt cao hn vng ng bng ny. iu ny lm cho

172
 345 346

nc bin n su thm t 140-170 km vo t lin ca vng N- i khong ba tun trn Thuyn ln mt vng bin
Lng H so vi ngy nay, ng thi to ra tng nc l ni khng r c im.
ting ca ngi Leonard Woolley Ur.6 Tuy nhin, trn lt Phn ny ca bn Gi-h-va cng i theo m-tp k sn chim
thm ch khng nhn chm nhng ngn i nh. m ti s xem xt trong Chng II trong phn bn lun v nhng
Nu nh con s 15 cubit thc s biu hin mt s vic khc ngi tm t; iu ny khng thy c cp trong bn Thy
vi vic nhn chm nhng ngn ni, chng ta c mt cu chuyn tu. Hai con chim c th ra, u tin l mt con qu nhng
Thy tu khng nht qun trong bn thn n - l: tr phi c hai khng tr v, v sau l mt con chim b cu v c tr v. Mt
trn i hng thy khc nhau, mt trn c nhng t sng thn bn tho ngu tc ca ngi H-br k rng con qu u
trn qua vng cao nguyn trong mt thi gian ngn v trn i xung n cc xc cht v v vy khng tr v.7
hng thy kia bao ph vng Lng H trong mt thi gian di D bn khng c trong kinh thnh chnh thc ny ti xut
hn. Xt v mt l thuyt th iu ny hon ton c th xy ra. hin trong mt vi cu chuyn ca ngi th dn da M n t
Ti cng lu rng nhng ngi bin tp Genesis thng gp M-hi-c. Trong mt trong nhng cu chuyn ny, t tnh
nhng cu chuyn tri ngc cng nhau, ch khng trch ra Michoacan ca M-hi-c, mt ngi n ng tn l Tezpi thay
nhng b phn ca mt vn bn tn gio mu thun. kha cnh vai tr ca N-. Tezpi mang theo gia nh cng vi gia sc v
ny, h lm theo cch ca nhng ngi k chuyn dn gian ngy ht ging v tr ng trn mt con thuyn ln khi i hng thy
nay (ngoi tr vic h vn mun to ra mt cu chuyn t hai cu xy ra. Khi nc rt, Tezpi phi mt con chim kn kn i tm t
chuyn khc). C l, 15 cubit ch l mt con s trch dn khng ai nhng con chim kn kn dng dc ng n
c nhn ra t bn Gi-h-va. Trong khi , bn Thy tu nhng xc cht v khng quay v. Rt cuc, chim rui
thc s ghi li hai giai on ca cng mt trn i hng thy c phi i v tr v m ngm mt cnh cy.8 Nhng ngi
nhng cn sng thn khng l ban u xy ra sau khi nhng khi da Cora ca M-hi-c cng c mt cu chuyn tng t nhng
bng tan cui cng Canada khong 7500 nm trc, v giai thm vo , con chim kn kn b trng pht v hnh vi ca
on sau l s dng ln chm v ko di hn ca mc nc bin mnh v lng bin thnh mu en. Ch chim cu cui cng bo
do bng tan. co rng b mt t kh nhng cc con sng th vn cun cun
i hng thy N- kt thc vi mt d v c trng trong hai nc.9 Mc d hai cu chuyn ny c v c sao chp t nhng
bn kinh thnh. Bn Thy tu k cho chng ta rng thn Elohim li truyn o, ci m-tip dn gian ca ngi Do Thi v con qu
to ra mt cn gi, v o ngc cc ca s ca Thin ng v khng c trong Kinh thnh v v vy, n khng th do cc gio s
nhng dng nc su. Khi nc rt i, nhng ngn ni xut hin truyn b c.
v Thuyn ln u trn ni Ararat. Rt cuc, sau khi nc rt V th, hai trn i hng thy c cp trong hai bn tho
i, t kh dn. Cng nh trc, bn Gi-h-va khng cp n ny khc nhau v ngun gc, bn cht v su. Trong khi bn
cc ngn ni, nhng ma ngng, nc rt dn khi t lin, v Thy tu m ch mt trn i hng thy ln v t ngt xy ra c
t lin v bin c, v nhn chm cc ngn ni th bn Gi-h-va

173

ch k v mt trn l lt c l ch tc ng n t ph sa v thnh Genesis. Loi chuyn ny phi c mt s sng to trc
ng bng. C hai bn tho ny u khng cp n nhng con
sng, ngun gc c kh nng gy ra l lt nhiu nht vng
Mesopotami. Sau vic tr v vi t lin, bn Gi-h-va, nht
qun vi quan nim a ra trc ca mnh v Thuyn ln
nh l mt b ngc c ng kin, N- xo b lp nc hon c hoc khng km theo mt trn i hng thy; trong mt
nhn chm nhng ngn ni y.
Thi c ca Cha v trn i hng thy sau s kin ny cng
kh khc nhau gia hai bn tho. Mt mt, thnh Gi-h-va c
thoi mt cch au bun, hi tic v hnh ng ca mnh v nhn
ra rng nhn loi ang hon ton tuyt vng v ti li. Trong bi
cnh au bun ny, bn Gi-h-va, nh chng ta c th thy, gn
hn vi nhng cu chuyn vng Lng H khc. Tri li, trong
bn Thy tu, thn Elohim c mt lp trng tch cc v nhn vn,
v ch dn cn k N- v cuc sng mi ca con ngi. Thn
Elohim tip tc nhng ch dn ny vi mt giao ko ln v bt
buc. Phn th v nht ca giao ko ny l chic cu vng m
thn Elohim a ra lm bng chng mc c s khng lm lt
tri t na. Cu vng xut hin trong nhiu thn thoi nhiu
ni khc nhau trn th gii, v t quan im kh tng, l mt
bng chng r rng v s chiu sng tr li ca mt tri sau bt k
thm ho ton cu no.
By gi, ti s trch mt s ch hay m-tip chuyn chung t
c hai bn tho Gi-h-va (J) v Thy tu (P) trong cun Genesis,
v ti s so snh chng vi nhng cu chuyn khc trong nhm
chuyn v i hng thy vng Lng H v nhng loi chuyn
v i hng thy khc t khp ni trn th gii (nhng t kho
c in nghing). Theo trt t lch i, chng bao gm:
1. Ngi ti li, xu xa v c c l nguyn nhn gy ra i
hng thy c to ra nh l mt hnh pht trong cun kinh
347 348
.
2. S hu dit s sng trn ton th gii do thm ho; trong
trng hp ca cun Kinh thnh Genesis th y l mt trn i
hng thy. Trong mt vi cu chuyn khc xy ra mt trn ho
s t chuyn khc, qu trnh phc hi l hon ton v s sng
phi c ti sinh.
3. Mt nhn vt cng minh hay anh hng v nhng nhn vt
khc c tc gi ca trn i hng thy (hoc mt v thn
khc) cnh bo/ch dn/cu thot. Mt giao ko c c iu
tt ny ch c trong bn Thy tu v khng cn phi bn thm. V
Anh hng i hng thy hoc l trng th hoc trng sinh bt
t trong nhng cu chuyn khc.
4. Mt khong thi gian may ri c cho php chun b
i ph vi thm ho.
5. Tc gi ca i hng thy trc y cng l ng to ho
v mtv thn cng minh.
6. Ni tr n trnh thm ho trong Genesis l mt con
thuyn hay mt ci hm c ng kn. Trong nhng cu chuyn
khc l cc ca n, khc g, ci b, cy v cc hang ng.
7. Nhng sinh vt tr n ca Thuyn ln bao gm nhng
thnh vin khc ca gia nh, lng thc v ngun ging d tr.
Nhng cu chuyn khc c bao gm c ht ging v thc vt, v
thm ch c cc gio s.
8. Bn cht ca i hng thy trong Genesis hoc l do ma
(J) hay l ma cng vi mt i hng thy xy ra bin c khng
c xc nh r (P).
9. Cng vi i hng thy, trong nhiu cu chuyn cn c c
nhng hin tng kh hu, a cht hoc thin vn bt thng, v
d nhng s vic xy ra trc i hng thy nh thi tit gi
174

lanh, hn hn hoc nn i, bng ti, ng t, ho hon, hi
nc, nhng thc nc phi t nhin chy t trn tri xung, s
xo trn cc v sao.... Trong Genesis c cp duy nht nhng
dng nc su tun tro, v gi thi trn tri t khi i hng
thy kt thc.
10. Mc ca i hng thy trong Genesis c ghi l ton
th gii ch khng gii hn mt a phng.
11. cao dng nc ca i hng thy trong Genesis
c ghi l cao hn cc nh ni (P), trong khi trong mt bn
khc th ch l 5 mt cao hn mc nc bin lc by gi (J).
12. Thi gian xy ra i hng thy trong Genesis c ghi l
hoc mt nm hoc 61 ngy.
13. N- phi nhng con chim nh nhng ngi tm kim t
lin (J). Mc d thnh thong chng ln di nc ch khng bay
ln, m-tp chim l mt trong nhng m-tp c dng rng ri
nht trn th gii.
14. a im tr v t lion trong Genesis khng c xc
nh trong bn Gi-h-va nhng nhng ngn ni Ararat tiu
chu li c cp trong bn Thy tu.
15. Khi tr v mt t, N- c t thn v c Cha ph h.
Hai ni dung v nh th khc cng bm cht thn thoi v i
hng thy trong bi cnh cc ph h ca Genesis v cng c
tm thy trong cc thn thoi khc v i hng thy khu vc
Vin ng C i.
16. Cy ph h ca gia nh N- bao gm mi tc trng
trc thi k hng thy trong c c N-.
17. S trng th k l gn nh bt t ca nhng tc trng,
bao gm c N-, nhng ngi tr v trong 1656 nm hay
86.400 tun l.10 Mt dng trch trong Genesis trc khi i hng
thy xy ra ng rng Cha khng mun tnh trng ko di
349 350
mi mi: Tinh thn ca ta s khng gn mi vi con ngi, bi h
l ngi trn, nhng thi gian dnh cho h s l 120 nm. (7:3)
Nhng cu chuyn v i hng thy
vng Lng H v Syria
Cho n tn 120 nm trc, vn bn khm v trn i hng
thy trong Genesis vn l bn duy nht cn tn ti ca vng
Lng H. Mt du hiu khc duy nht cho rng cu chuyn N-
khng phi l cu chuyn duy nht trong khu vc xut pht t
nhng d bn c truyn li hai hoc ba ln. Berossus, mt nh
s hc-gio s ngi Babylon gc, ngi vit cc tc phm ca
mnh bng ting Hi Lp vo th k 3 trc Cng nguyn, xut
bn mt bn tho khc v i hng thy. Bn tho ny c bit
n trong nhiu bn sao l t c truyn li cho cc nh vn Hi
Lp.11
Th k 19 chng kin nhng pht hin k diu v vng Cn
ng C i. Mt trong nhng pht hin l th nht c m t
trong mt bi ni chuyn ca mt ngi tn l George Smith ti
Hi Kho c hc Kinh thnh London vo nm 1872. c dy
ngh chm khc giy bc tui 14, Smith n thm Bo tng
Anh quc trong nhng ngy ngh ca mnh. Smith thch th n
ni Ngi canh gi C vt Phng ng to cho ng mt cng
vic l phn loi hng nghn bn khc hnh nm nhng mnh
nh ca bn khc c tm thy t nhng t khai qut ca ngi
Assyri c nhng ch vit hnh nm. Vi ti nng tuyt vi, ng
c nhng mnh nh v ghp chng li vi nhau thnh nhng
hnh ca xoi khc nhau. Bng mt lc, khi nhn ra minh sp i
n mt ci g , ng yu cu lm sch mt bn khc bt k. Bn
khc chnh l bn th 11 trong chui cc bn khc m sau ny
c gi l Thin s thi Gilgamesh. ng Ready, ngi chuyn
lm sch cc bn khc, li ang i ngh v Smith, trong tm trng
175
 351 352

kh cng thng, rt st rut khi phi i. Khi bn khc Trong mt s bn ny, ngi anh hng c gi tn l
c lm sch, Ready trao n cho Smith. Cng lc cng st rut, Atramhasis. Cui cng, vo khong nm 2100 trc Cng
Smith c bn khc . ng ni rng mt ti p vo dng nguyn, trn 4000 nm trc y, chng ta co hai vn bn c nht
ch vit rng con tu u trn dy ni Nizir, sau chim b do nhng ngi chp bn tho ngi Xume ghi li. Mt trong
cu c phi i, v khng tm thy ni ngh chn v tr v. nhng bn ny lin quan n cu chuyn v Ziusudra, mt ngi
Ngay lp tc, ti nhn ra rng mnh pht hin y t nht mt hon ton ging nh v anh hng Xisuthros ca Berossus. Vn
phn ca bn k v i hng thy ca ngi Do Thi Chaldean bn cn li l Danh sch ca Vua Xume. Bn ny coi i hng
Babylon.12 thy l mt trn ng ghi nh trong lch s ca ngi Xume vi
n lc ny th iu c qu nhiu ngha i vi v hc s tn ti ca 8 v vua v nm thnh ph trc thi hng thy.
gi nhit thnh . ng ht ln ti l ngi u tin c bn tho Thm ch trong nhng bn ny, nhng vn bn c xa nht, i
sau hai nghn nm n b qun lng.13 Ni vy ri ng t bn hng thy c xem l mt ci g xy ra mt thi gian di
khc ln bn v trc mt mt vi nhn vin bo tng ang rt trc .
ngc nhin, ng x b qun o v nhy vng quanh cn phng. Bi v chng ta c nhng thi gian v a im c on cho
Khi ng trnh by cng trnh nghin cu ca mnh v nhng thn tp hp nhng thn thoi c ghi li sm nht, chng ta nn bt
thoi i hng thy ca ngi Assyri vo nm 1872, s si ni u bng cch xem xt thn thoi u tin lp c mt cy
bin thnh mt cn m lon khp c nc. T in bo hng ph h ca cc thn thoi. Thn thoi v i hng thy u tin
ngy thm ch cn ti tr cho ng mt chuyn i n Nineveh ca ngi Xume c tm thy trn mt tm khc chp v ti
tm nhng bn khc cn st li ca Thin s thi Gilgamesh vi Nippur vng Lng H. Nhiu dng ch b mt v nhng dng
cu chuyn k ca ngi sng st sau trn i hng thy l khc th khng y , nhng c m-tip to nn mt cu
Utanapishtim. ng khng thnh cng trong chuyn i ny chuyn m chng ta c chi tit trong Genesis. Ti nhn
nhng li tm thy mt cu chuyn khc v i hng thy ca mnh nhng t kho cho nhng m-tip ny bng ch in nghing
ngi Assyri, thn thoi ca Atrahasis. ch khng bnh lun v mi t .
Phn cn li ca cu chuyn l lch s. Hin c t nht 11 d Huyn thoi Ziusudra bt u vi sng to ra con ngi, rau
bn c lin quan ca vng Cn ng C i, trong c hai bn xanh v cc con vt, xy dng tnh cht thn thnh ca ngi bu
trong Genesis v bn Xisuthros ca Berossus. Ba cu chuyn ca v t tn nm thnh ph thi k tin hng thy v nm v thn
ngi Assyri u gn vi bn khc th k th 7 trc Cng ca chng. Vua Ziusudra (Trng th) vn lun khip s cc v
nguyn. iu ny c th xy ra khong 100 nm trc khi c thn khc mt v thn bng g th, v t bc tng gn
bn tho Thy tu c a vo cun Genesis, nhng c l li c bc tng ni vua nghe thy ting ca mt v thn, c l l Enki,
sau bn Gi-h-va m ngy thng ca n cn ang c bn lun. cnh bo ng v quyt nh ca hi ng thnh thn to ra mt
Hai bn ca Babylon cn st li c vit hng nghn nm trn i hng thy hu dit ht ging ca nhn loi. Khng tm
trc , t khong nm 1850 n 1500 trc Cng nguyn. thy mt nguyn nhn no c ghi trong bn khc v hnh pht

176
 353 354

ny. Nhng ngi bin dch cho rng trong phn b mt tip theo hng thy ca ngi Xume n ni m hu ht nhng ngi dn
ca bn khc, v thn tt bng ch dn Ziusudra lm mt gii u kt lun rng Berossus, nh c nhng d bn thn thoi
con thuyn khng l cu ly bn thn v mt vi con vt. khc nhau t Babylon vit li, chn bn ca ngi Xume
Nhng dng ch tip theo ca bn khc ghi rng trn bo lt nh l bn c xa nht (nhng t in nghing l ca ti trong on
khng khip honh hnh trong 7 ngy chm dt. Sau , trch dn sau). Berossus:
Ziusudra lin ph b tm phn che chn c gn vi con thuyn Bt u vi s sng to ra th gii, v ch ra mi v vua
v thn mt tri Utu xut hin, chiu sng v si m Tri t. trng th c thi tin hng thy, ng Xusubros l v vua th
Ziusudra lin t thn, qu gi trc thn An v thn Enlil. i li, mi, ngi xut hin nh l v anh hng trong trn i hng
ng c ph php thnh bt t v c a n Dilmun, vng thy. Theo Berossus, Xisuthros c mt v thn khuyn co v
Eden pha ng ca ngi Xume, ni mt tri mc.14 Khng vic i hng thy sp xy ra, v ra lnh cho ng chun b mt
c ngn ni no c cp trong bn k ca ngi Xume. con thuyn cu ly gia nh, bn b v c nhng con vt.
Stephanie Dalley, nh kho c hc ca Oxford, ch ra rng mc c cu sng theo cch ny, ng h thuyn trn mt ngn ni
d khng tm thy nhng on b thiu trong bn khc, dng Ac-m-ni-a. Sau khi lm l cng t cc v thn, ng cng v
nh mt tri hin ra v lm nc rt i v Thuyn ln khng v con gi v ngi hoa tiu bin mt khi nhng ngi cn
u trn bt k mt ci g khc ngoi t lin bng phng ang sng cng cc v thn.18
dn tri ln.15 Mc d Berossus, ngi vit thn thoi i hng thy trn o
Nh cp, mt tham chiu khc ca ngi Xume v trn Kos ca Hi Lp, quay li vi d bn hn 2000 nm tui v i
i hng thy l Danh sch ca Vua Xume. c vit vo cui hng thy ca ngi Xume, c mt s chi tit ch ging vi d
thin nin k th ba trc Cng nguyn, bn s chp ny lit k bn Thy tu trong cun Genesis xut hin ch 250 nm sau khi
li nm thnh ph thi tin hng thy: Eridu, Badtibira, Larak, Berossus vit thn thoi ca mnh. Nhng im ging ny bao
Sippar v Shuruppak, nhng ng thi cng cp tm v vua rt gm: v anh hng trong trn i hng thy l v vua th mi thi
trng th ca thi k tin hng thy: nm thnh ph, tm v vua tin hng thy, thng bt u ca i hng thy c t tn v
tr v trong 241.200 nm. i hng thy sau trn n (vng t mi v vua tr v trong vng 432.000 nm (c ngha l
). Sau khi i hng thy trn quan vng t v vua bc 86.000x5, nm nm tng ng 60 thng).19 Mt chi tit khc
xung t Thin ng (ln th hai), Kish tr thnh vua.16 Nhng v trong bn huyn thoi ca Berossus ging vi bn Thy tu, ch
vua thi hu hng thy trong danh sch c tui th bnh khng ging vi nhng bn huyn thoi c ngi Xume hay
thng hn. Babylon c, l ngn ni ni Thuyn ln u nm Tiu chu .
Cu chuyn tip theo, huyn thoi ca Berossus, khng c Berossus cng thm vo mt m-tip c trong bn huyn thoi
ngha nhiu v mt nin i v l bn gn y nht trong s tt Gi-h-va - l s dng chim tm t.
c cc huyn thoi c vit v cu chuyn ny ra i gn 2000
nm sau bn Ziusudra. Tuy nhin, n ging thn thoi v i

177

i hng thy ca Babylon c
S thng tr ca ngi Xume b n v kit xut c thay th
bi mt dn tc Do Thi, ngi Babylon. Trong triu i u tin
ca Babylon, khong 300 nm sau khi huyn thoi v i hng
thy ca ngi Xume c vit ra, nhng ngi vit bn tho
th bt tay vo vit nhng cu chuyn v trn i hng thy ny.
Ba bn huyn thoi tng t cng tn ti t khong thi gian ny,
trong c hai bn chp v l t. Bn th ba, trc cung ch
c bit n qua nhng on chp v, hin nay c sn nh
mt bn dch gn y .20 Bn huyn thoi v i hng thy ca
Babylon c ny c vit 3700 nm trc y, v mt nghn nm
trc khi bn Thy tu ca Genesis ra i. Vi Atrahasis (c ngha
d tha s khn ngoan) l v anh hng trong trn i hng thy,
bn ny rt ging vi bn ca ngi At-x-ri ra i mun hn
1000 nm lm cho George Smith rt st sng trong Bo tng
Anh quc. Mc d di ch bng mt phn t Thin s thi
Gilgamesh, bn huyn thoi Babylon c c tham vng phc tho
lch s th gii t trc khi con ngi c to ra cho ti tn sau
trn i hng thy.
Huyn thoi ny bt u trc khi con ngi c to ra, v
5000 nm trc trn i hng thy, khi cc v thn phi t lm
cc cng vic ca mnh nh o knh v xy p nc, thu li
v kim sot ngun nc vng Lng H. Sau 3600 nm lm
vic vt v nh vy, cc v thn lin nh cng v huyn no vy
quanh cng ca Ellil, thn gi v khng kh, qun c thn thnh
ca h. Ellil run s v tm cch c c s h tr ca nhng ng
nghip cp cao ca mnh. Rt cuc, cc v thn thuyt phc
c Mami, n thn sng to v to ho, to ra mt ngi n l
t t st v mu ca mt v thn c hi sinh l thn Geshtu-e.21
Chui s kin sai nin i ny lm ti phi dng li ngh xem
355 356
nhng v thn cng nhn kia c thc s l thnh thn khng, hay
liu t tng v kim sot v s dng sc lao ng ca mt
ngi hoc tc ngi khc c a n vng Lng H.
Vic ton b cu chuyn c k t quan im ca nhng ngi
bt hnh m ch rng nhng v thn c th tng l nhng
ngi ch.
Tt c u din tin tt p trong thi gian u, v nhng con
ngi mi c to ra xy dng nhng con knh dn nc ln
hn nui sng bn thn v cc v thn. Sau 600 nm c qu
nhiu ngi v h trn ra khp t nc v gy ra nhng ting n
ln. Thn Ellil phn nn vi nhng ng nghip ca minh mt
ln na v bo rng thn s to ra mt thm ho kim sot dn
s. n thi im ny, Atrahasis xut hin. Ngay t u, ng lin
lc b mt v y thng cm vi thn Enki. Thn Enki khuyn
Atrahasis v nhng ngi ca ng thc hin mt cuc ni dy m
v lm mt mt v thn ca th gii ngm bng vic biu bnh
m. Vic ny gip dng thm ho ca thn Ellil li v mi vic
li m thm trong vng 600 nm nhng con ngi li sinh si qu
nhanh v li m . V th, thn Ellil li gy ra mt cn hn hn v
nn i. Mt ln na, thm ho ny li b dng li bng mt cuc
ni dy v lm mt mt Adad, v thn bo v cng l thu thn,
vi vic dng bnh m. Tuy nhin, tip theo vic ny li l mt
lot nhng trn hn hn thm khc hn v nhng nn i dai
dng honh hnh. khc nghit ca nn i v hn hn c k
nm na nh th ny: Nhng ng c sm mu ch cn l mt mu
bng bc, vng ng qu rng ln ch ton l cht kimNhng
khun mt kh i v nm vy...D con ca ngi ph n mang
thai teo li n mc khng th sinh n c!H cho mt c con
gi v mt a con trai n.22 Tt c nhng tc ng ny c l
xy ra trong nhng nn i thm khc. S cn ci th hai li rt
c th. Chng ta ch c th phng on rng nhng cch ng
178

cn ci trng xo n thun ch l mt hu qu ca vic ti tiu
km v cht kim/qu trnh to mui, hoc cng xy ra
mt trn l lt t bin.
n lc ny, cc v thn, c bit l Ellil v Enki, u cm
thy ti li v nn i tut ra ngoi vng kim sot. Cui
cng, Ellil quyt tm ph u rng cn phi to ra mt trn lt.
Trong trng hp ny, v thn gy ra trn lt khng cng bng
v cng khng cn l v thn ti cao hay ng to ho na.
Nguyn nhn gy ra trn lt ny vn l tnh trng qu ng dn.
Thn Enki t chi tham gia vo vic ny. Bi v Enki, vi t cch
l mt v thn, b mt th nguyn rng thn ch c th khuyn
co trc Atrahasis mt cch gin tip. V th, Thn khuyn
co Atrahasis qua bc tng sy. Atrahasis c ch dn d b
ngi nh ca mnh v lm mt con thuyn nhiu tng. Mi ca
con thuyn cn phi c bt kn nh sng mt tri khng th
xm nhp. V ng cng s b ng kn trong vng by ngy, v
nh chng ta pht hin ra sau ny l khng h c nh sng mt
tri, Enki a cho Atrahasis mt chic ng h ct chy theo chu
k 7 ngy. ng phi t b cc ti sn v ch c cu nhng sinh
vt sng.
Atrahasis a ra mt ci c cho nhng ngi dn ca mnh
rng ng cn phi i v li vi thn Enki sau mt trn ci c
gia Enki v Ellil. H gip ng lm cn thuyn t g, sy v
nha ri ng. Khi nhng ngi th d tic sau khi hon thnh
cng vic, ng cht ln thuyn nhng con vt mu kho mnh
nui trong nh v con vt hoang, chim chc v gia nh mnh.
Trn i hng thy tht thm khc. Bo p n vi mt ting
m d di v bu tri xm xt v mt trn gi ca thn Adad trn
ti, v th Atrahasis ln ng, ct dy ct thuyn v biet kn
Thuyn ln bng nha ri ng. Tht ng tic, n on quan
trng ny th c mt bn khc b hang v thiu mt vi on. Mt
357 358
trong nhng v thn, thn Anzu, c m t l dng cc mng
vut ca mnh x toc bu tri. Mt mnh tri b rch v i hng
thy xut hin, v khi :
i hng thy chng li nhng ngi dn nh mt qun i
Khng ai c th nhn thy ai na
H khng th nhn ra nhau trong thm ho
i hng thy gm ro nh mt con b mng
Nh mt con la hoang tru trong gi gm tht
Bng ti bao trim v khng h c mt tri.23
Trn bo khng khip n ni chnh nhng v thn mc
nhin ng n xy ra phi than vn v bt lc. Mami, v
thn sinh sn, c bit buc ti Ellil v hnh ng ph u ca
mnh. N thn phn nn rng:
Liu mt ngi cha ch thc c lm cho bin c dy sng
khin cho h c l l nhng xc cht kt li trong dng sng
nh rui nh th.24
Mt iu lin quan khc n trn i hng thy t bin lf
nhng v thn rt kht nc khi i hng thy ln ti nh cao
v khng h thy mt trn ma no c cp:
Mc d rt kht, mi ca h
Ch ton l cht mui ca nn i
Trong sut by ngy m
Nc l, bo t v l lt c tip din.25
n thi im ny trong cu chuyn th c mt on ln b
mt v cu chuyn ni tip li vi vic Atrahasis t nhng vt t
thn t n v sng st. Cc v thn tp trung nh rui tn
hng ngun dinh dng thing ; bi v, cng ging nh Peter
Pan, cc v thn cng khng th sng st nu khng c cng
nhn. Thn Ellil cng n d ba tic v n thn Mami lin hi ai
179
 359 360

mi Ellil sau tt c nhng rc ri m Ellil gy ra. Ellil p lin tip xy ra trc trn i hng thy trong Thin s thi
li rng thn ngh rng tt c cc v thn u thng nht v Babylon dng nh ko di hn 1000 nm, tu thuc vo vic
vic hu dit hon ton; vy th ci thuyn ny ang lm g y bn nin i v nhng on b mt trong bn tho chuyn c
vy? V thn ti cao, Annu, gi rng tt c nn i hi Enki xem din gii nh th no. Nhng vng thm ho lin tip xy ra thi
ai ni vo bc tng sy. Enki kin quyt bo v hnh ng tin hng thy nh thin tai, hn hn, nn i v vic kit qu ca
duy tr s sng ca mnh. Cui cng, cc v thn u nhng b con ngi v nhng cnh ng ti hin 1000 nm sau trong mt
v ng a ra mt vi lut l kim sot vic sinh gii huyn thoi v i hng thykhng y ca ngi Assyri.
quyt vn dn s. Mt lut l trong l s hnh thnh mt Trong huyn thoi ny, nguyn nhn qu ng dn dn n trn
c quyn ca nhng n tu s cn trinh trng. iu c ngh i hng thy c thay bng m-tip con ngi ti li.28 Nhiu
l mt trong nhng bin php c cp trong vn bn l rt li huyn thoi v i hng thy t cc ni khc trn th gii cng
c quyn c trng sinh bt t ca con ngi.26 cp nhng hin tng hn hn v nn i tng t. Nhng
Trong huyn thoi mang tnh s thi Babylon c ny v i huyn thoi v i hng thy ca ngi th dn Algonquia
hng thy, chng ta c mt sc thi o c rt khc bit so vi vng ng bc nc M v Canada cng ni n mt thi k lnh
cn thnh n chnh ng c kim sot ca thn Elohim trong gi v nn i ko di trc khi i hng thy xy ra (xem
bn Thy tu ca cun Genesis. iu ny cn hn l s t hi hn chng 10 v 11). Nu nhng huyn thoi ny c bt k c s no
ca thn Gi-h-va trong bn huyn thoi Gi-h-va. Cc v thn trong thc tin thi k tin s, cu chuyn c l xy ra trong
trong huyn thoi Babylon dng nh th hin s s hi, thiu mt tiu thi k ca K nguyn bng h nh giai on Younger
kh nng t kim ch, thiu on kt, kh nng iu hnh km, Dryas nh c m t trc y khi nhit ton cu ch di
khng quyt on v ni chung l thiu nng lc. Mc d nhng 200 C v lng ma rt thp. c trng ca thi gian cui ca
m-tip chung m ti nhn mnh trong vn bn khin mi Younger Dryas l bng tan t gy ra ma nhiu v mc nc
ngi u tin rng cc cu chuyn c lin quan n nhau, bi bin dng cao.29 Mt chu k thm ho tng t i lin vi trn i
cnh to ra i hng thy li hon ton khc vi cun Genesis. hng thy th ba ch cch y 7500-8000. Mc d chui thm
Cc v thn u nht tr rng vn l do dn s qu ng. iu ho ny khp vi s m t ca trn i hng thy t bin trong
m h khng th thng nht l lm th no gii quyt vn thin s thi Atrahasis ca Babylon c, n li khng gii thch tnh
. Cng c mt m-tip tng t v vn dn s qu ng cht thm khc v t ngt ca trn i hng thy nh bn Thy
trong bi th ting Hi Lp Cypria m ngi ta cho l ca Homer. tu, tr phi chng ta gi nh c sng thn xy ra do bng tan.
Trong bi th ny, thn Dt d nh gy ra mt cuc chin tranh Thi gian mt tun ca trn i hng thy cng ngn hn c hai
gim dn s.27 bn huyn thoi trong cun Genesis. Nhng m t sinh ng
Nhng im khc bit ng ch khc so vi cun Genesis l nhng khng y v thm ho ny trong thin s thi Atrahasis
hon cnh v bn cht ca trn i hng thy. Trc ht l v cho chng ta mt bc tranh v vic bin n su vo t lin trong
mch chuyn thi tin hng thy, nhng trn hn hn v nn i mt trn bo ln v sau th rt v cc lng sng. Nhng hin
tng i km nh ting n, gi mnh, tri ti en v vic Anzu

180
 361 362

x toc bu tri ch nhn mnh tnh cht thm khc ca i hng xa xi trong cn nh ngh ngi ca mnh ti ca ca nhng con
thy ch khng th gii thch u l nguyn nhn. sng. V tr ca mnh t thin ng ny hin vn cn c
Trong huyn thoi Atrahasis ca Babylon c, chng ti mun tranh lun. Quan im ph bin cho rng nhng con sng l
coi y l mt trn i hng thy trn ton cu nhng khng h Ti-gr v -ph-rt v mnh t thin ng chnh l Ba-rn.
thy cp n vic nc l dng n cc nh ni, vic phi Ba-rn cng c mt s ngi coi l Dilmun huyn thoi, mnh
chim i hay vic con thuyn u trn mt ngn ni no. M-tip t thin ng m Atrahasis c a ti sau trn i hng
cui cng ny ch xut hin trong bn Thy tu v nhng d bn thy.31 Nhng chuyn hnh trnh di 480 km t Ur ti Ba-rn hu
ng i ca i hng thy c tm thy khu vc tiu chu nh khng th gy kh khn cho nhng ngi Xume vn quen
nh bn Babylon ca Berossus, thn thoi Hi Lp v ngi vi hnh trnh trn bin, ch khng ni g n nhng anh hng.
Assyri vi Thin s thi Gilgamesh (xem di y). Nhng nh a cht hc giai on gn y c gng a mt
cuc hnh trnh n Bin en vo bn huyn thoi gn vi
i hng thy Assyri trn lt xy ra Bin en 7200 nm trc y. Vn nm
ch hu ht hnh ng ca hnh trnh ca Gilgamesh u mang
Chnh vic Thuyn ln u trn nh ni Nisir gn Nineveh tnh tng trng v tru tng gn nh m m khin cho ngi
(hin nay l Nimush pha nam Kurdistan) thu ht s ch ta c th thm vo bt k l trnh no. Stephanie Dalleu ghi
ca George Smith ti bn khc th 11 ca Thin s thi ch mt vi giai on ging nhau gia hnh trnh ca Gilgamesh
Gilgamesh. Cc hc gi hin nay u nht tr rng giai on l lt v nhng huyn thoi bun bn v -i-s v sau ny l nhng
c thm vo sau ny v khng c cp trong cu chuyn ngi Rp.32 Nhng la chn ca c nhn ti cho mnh t
nguyn gc Gilgamesh ca ngi Xume. Stephanie Dalley lp thin ng ca Utnapishtim l xa hn v pha ng, hoc l
lun rng giai on l lt trn thm ch khng xut hin trong cc vng ng bng chu th sng n hay ng Nam . Bn huyn
d bn Babylon c, v ch c thm vo khi cu chuyn chuyn thoi ny cng khng ng h hay ph nh nhng a danh khc.
n Assyri.30 Nhng ngi vit huyn thoi Assyri gp thm Ti ni dng chn cui cng ca hnh trnh, Gilgamesh vt qua
mt phn m t l lt nh l mt giai on ca Thin s thi mt vng bin vi s gip ca mt ngi li . Khi ng tin
Gilgamesh ch v mt l do, l s bt t. Nh chng ta s thy gn n ni Utnapishtim sng, ng phi i trn 300 ci so c
trong Chng 14, mch chuyn chnh ca Thin s thi ny l qu nm bng g thng y lui nhng dng nc c cht ngi.
trnh tm kim s bt t ca Gilgamesh. Trong huyn thoi C nhiu kin khc nhau v ngha ca loi nc nguy him
Assyri, qu trnh tm kim ny a ng n gp v thn l lt ca , c ngi cho rng l qu trnh kim ho ca Bin en,
ngi Xume l Utnapishtim, mt cu qun vng ca thnh ph ngi khc li cho rng l loi nc rt c khi tip xc (c
Shuruppak ca ngi Xume, ngi duy nht sng st nhn ngha l bin cht).33 Gii thch n gin nht i vi ti l ng
c s bt t t cc v thn. s dng pho sng dng di nc i qua nhng vng y
Gigamesh phi i ph vi nhiu kh khn trong chuyn bn nguy him do thu triu to ra.
hnh trnh anh hng ca mnh tm thy Utnapishtim, ci ch

181

Khi Gilgamesh, bn v kit sc, rt cuc cng gp c
Utnapishtim, ng thy bn thn mnh l i tng ca mt bi
thuyt trnh trit l b trn ca ng bt t v s sng v ci cht.
Gilgamesh, mt con ngi ca hnh ng, rt ngn bi thuyt
trnh ca v thn bng cch thch u v yu cu c bit lm
th no m Utnapishtim li may mn c bt t.
Utnapishtim p li bng cch k li tng t mt cu chuyn v
i hng thy Atrahasis thm khc di 7 ngy, trong
Utnapishtim l v anh hng. Cu chuyn ca Utnapishtim v i
hng thy kt thc vi vic thn Ellil ban cho ng s bt t ngay
trc khi a ng v ni n dt ca mnh ti ca sng ca cc
dng sng . Nhng khc bit quan trng so vi truyn k
Atrahasis ca ngi Babylon c l nhng chi tit v vic lm
thuyn, vng v bc c mang ln thuyn, mt ngi cho
thuyn v mt s chi tit v s kt thc ca trn i hng thy.
Nhng chi tit cui cng ny cho thy hai d bn tri ngc nhau
trong cng mt cun sch. Xt v nhiu kha cnh, hai d bn ny
cng ging nh 2 d bn Thy tu v Gi-h-va c tng hp
trong Kinh Thnh. Ti chp li mt s li trong bng ch
in nghing ch ra tnh cht lp i lp li v mu thun:
Khi ngy th by n, ging t, bo l v sc tn ph dn dn
du xung
Nh ngi ph n vt kit mnh trong lao ng
Bin tr nn yn bnh, v gi hiu hiu lng, nn l li dn
Ti nhn vo tit tri; im lng ng tr
V ton nhn loi bin thnh t st
ng bng sau nn l bng phng nh mt mi nh
Ti m ca thuyn v nh sng a vo i m
Ti ci xung, ri ngi. V nc n
Nc mt ti chy di trn m
363 364
Ti a mt tm nhng b sng nhng ng chn tri trn
bin
t lin ni ln khp ni
Chic thuyn u bn trn Ngn Nimush
Ni Nimush gi cht chic thuyn v khng lm cho n lung
lay
Ngy th nht v ngy th hai, Ni Nimush gi cht chic
thuyn v khng lm cho n lung lay
Ngy th ba v ngy th t, Ni Nimush gi cht chic thuyn
v khng lm cho n lung lay
Ngy th nm v ngy th su, Ni Nimush gi cht chic
thuyn v khng lm cho n lung lay
Khi ngy th by n,
Ti th ra mt ch b cu
B cu bay i; b cu tr li
Khng thy ni nng thn, b cu quay v
Ti th ch chim hng nhn
Hng nhn bay i, hng nhn quay v
Khng thy ni nng thn, hng nhn tr li
Ti th ra ch qu
Qu bay i v qu thy nc l rt dn
V qu n no, ra lng, nhc ui v khng quay tr li
Ri ti trao tt c cho bn ln gi, v ti dng hin t
cng t c dng trn nh ni
Tng t nh d bn Gi-h-va, nhng dng ch in nghing
ni cho chng ta bit v mt bnh nguyn bng phng sau nn l
vi chn tri tt tp v nhng ch chim c phi i tm t
lin. Ngc li, nhng li th trong bn vit tay li gi nhc n
d bn Thy tu vi m tp cp bn trn nh ni ti Kurdistan, tip
182

l dng hin t. Nhng mu thun vn c trong vn bn l
rt r rng. Mt ng bng ca sng bng phng khng th che
du ngn ni m Thuyn ln (trong i hng thy) cp bn;
cng tng t nh cun Genesis, nu chic thuyn u tren
ni th chng cn thit phi c loi chim i tm t lin.
Ba truyn k v i hng thy
vng Cn ng c xa
Vic t v thm cho cng hai truyn k khin cho ta c cm
tng rng trong thi gian sng lu vong Babylon vo thin
nin k th nht tr.CN, nhng ngi bin son cun Genesis
s dng mt d bn kp tng t nh ngi Assyri ch khng
phi bt ngun t Lng H. Nhng nhn nh v kt lun c
nu trn ng h quan im cho rng c t nht hai, nu khng
ni l ba, truyn thuyt c kt hp thnh mt ti Cn ng
c xa t thin nin k th t tr.CN. Ta c th tm tt nh sau:
1. Truyn thuyt u tin ti Vnh Rp trong cc vn bn ca
ngi Xume v Babylon c c vit ra cch y hn 4000 nm.
Kiu truyn k Babylon ny c c trng vi m tp v nn
hn hn v i kht ko di trc khi nn l bin by ngy din
ra trn vng t bng phng. Mt v thn bo trc cho ngi
anh hng trong nn hng thy v thn ny khng phi l ng
sng to v cng khng phi l tc gi ca nn hng thy. Thng
ip c truyn qua mt hng ro lau sy. Ngi anh hng lm
thuyn bng g/sy v nht gia nh, gia sc v bn thn anh ta
bn trong. Sau nn hng thy, nc l rt v bin, t lin tr nn
kh ro v ngi anh hng bc ra ngoi cng t thn linh.
Sau , hai v chng chng tr thnh bt t v c mang n
mt thin ng xa xi trn tri t, ti ca sng ca nhng dng
sng Phng ng.
365 366
Hai kiu truyn k khc cng c tm thy pha ty bc ca
Tiu . Chng c vit vo thin nin k th nht tr.CN v mc
d vay mn nhiu t cc truyn k Lng H nhng y l hai
truyn thuyt mi v ring r.
2. Kiu truyn th nht, kiu v loi chim, c mt trong d bn
Gi-h-va ca cun Genesis, mt phn ca Berossus v phn in
nghin ca Gilgamesh. Kiu truyn k ny vn gi li hnh tng
chic hm bt kn v nn hng thy ng bng Lng H, ng
thi sng to thm m tp v nhng loi chim i tm t lin.
3. Kiu truyn th hai ca Ty gii thiu cc m tp v nn
l trn ln ni v ngi sng st tr n trn ni. M tp v ni
ny c tm thy trong d bn Thy tu ca Genesis v phn
khng in nghin ca Gilgamesh ca ngi Assyri. Berossus cng
vay mn m tp ni v 10 v vua trc nn hng thy t d bn
Thy tu. Kiu truyn c m tp ni cng c trng cho cc truyn
thuyt v nn hng thy ca ngi Hy Lp v Anatoli.
Thn thoi Hy Lp v nn hng thy
Trong cun Truyn thuyt dn gian trong Kinh Cu c,
Frazer lit k mi lm thn thoi Hy Lp v nn hng thy,
trong c n mi hai truyn ni v ngi sng st cp bn
trn ni. Nhng m t sau y ca ti v cc thn thoi Hy Lp l
da trn bn lit k ca Frazer. Nhng ngi chp thn thoi c
xa xc nh ba nn hng thy theo nin i: Nn hng thy
Ogyges ca ngi Boeotia vo nm 2.100 tr.CN, nn hng thy
Deucalion v Pyrrha ca ngi Thessali vo nm 1.500 tr.CN v
nn hng thy Dardanus vi nin i cha xc nh trong d
Dardanus tr n trn hn o c tn Samothrace.
Nhn vt chnh u tin trong thn thoi Hy Lp v nn hng
thy l Ogysses. Ogyss l Vua ca ngi Thebe Boeotia. Khi
nn l din ra, ton b Tri t b chm trong nc, k c Ngn
183
 367 368

ni Parnassus v nh Thessaly. Truyn thuyt ny ch nu tn ny vi cc chi tit mi v gi, ma, sm v chp trn bin. ng
ca nhn vt chnh nhng thiu nhng chi tit c th v nm thm ch cn s dng cu ni c v nh vay mn t bn
thng. Do , rt kh phn bit truyn thuyt ny vi truyn k Thy tu ca Genesis: Nhng sui ngun ca bin khi su thm
ca Deucalion v chng din ra ti cng mt khu vc. c m ra. Ovid cng k rng nn hng thy l s trng pht
Truyn k s nht thn thoi Hy Lp v i hng thy l i vi s c c ca con ngi.
truyn k v Deucalion, con trai ca thn Pr-m-t, v Pyrrha, Nhng m tp tng t cng ti hin trong m t ca Lucian
con gi ca thn -pi-m-t. M ca Pyrrha l Pandora, sinh th v mi lin h gia thn thoi Deucalion vi s th cng thn
u tin do thn linh sng to nn. Theo li thn A-p-lng, thn Astarte ti Hierapolis bn dng sng -ph-rt (on sng thuc
Dt mun ph hy loi ngi vo thi k ng. V vy, Pr- Xyri). Ngi ta nghi ng rng ti khu vc ny, thn thoi Hy Lp
m-t khuyn con trai Deucalion hy lm mt chic rng hoc c kt hp vi Berossus v Genesis do nhng cuc chinh
chic thuyn, cht y thc n vo bn trong v sau nht mnh pht Ty ca Alexandre. S nghi ng ny cng c c s bi ci
v v vo. Dt gi ma xung h gii v cun tri hu nh ton tn Sisuthea c s dng trong nhng dng m u ca
b Hy Lp. Tt c mi ngi u b tiu dit tr nhng ngi tcphm ca Lucian tn Sisuthea nghe rt ging vi tn
leo ln nhng ngn ni cao nht. Sau , nhng ngn ni cao Xisuthrus trong Berossus. Thm ch m tp chim b cu cng
nht Thessaly b tch lm i v ton b th gii pha trn c a vo trong mt d bn sau ny ca thn thoi Deucalion
Isthmus v Peleponnese b ngp nc. Deucalion v Pyrrha tri do Plutarch vit ra.
ni trong chic hm khong chn ngy v cui cng cp bn trn Nhng m t v tng hp v thn thoi Deucalion xung quanh
Ni Parnassus. Khi ht ma, Deucalion cng t ln thn Dt. Sau Thessaly v cc ngn ni cho thy rng din mt nn hng
, thn Dt sai thn Hc-mt xung hi Deucalion cu c iu thy cc b ti bnh nguyn Thessaly. Bnh nguyn ny c trng
g. Deucalion bo rng mnh cn con ngi. V th, theo lnh ca ging nh mt lng cho c hnh hic ng h ct c bao
Dt, chng nm nht cc hn ln v nm chng qua u mnh. quanh l ni v mt li hp chy ra bin nm gia Ngn Olympus
tr thnh ngi nam. Pyrrha cng lm nh vy v tr thnh v Ngn Ossa, trong hm Peneus. Herodotuss k li truyn
ngi n. thuyt rng bnh nguyn Thessaly tng l mt h ln v hm
Nhng d bn khc ca thn thoi ny u k v nhng bn ni b tch ra sau mt cn ng t do Poseidon gy ra. Mc
sau nn hng thy ti cc khu vc khc nhau xung quanh bnh nc hin nay ca a Trung Hi c hnh thnh t cch y
nguyn Thessaly, v d nh Ni Gerania v Othrys. Nhng d bn khong 5.500 nm. V th s st gim ca mc nc h v mc
ny cng cp n s t hp ca nhng ngi sng st vi nc bin l rt ng k. Tuy nhin, d mc nc bin l bao
nhng loi vt khc nh ch si v qu trn cc ngn ni. M tp nhiu i na th s thot ra ca mt khi lng nc h khng l
khi nguyn t d cng c th hin trong mt d bn trc cng lm nguyn nhn gy nn mt nn hng thy. T.H.
ca ngi Hellanicus vo th k th nm tr.CN. Rt lu sau , Huxley khng ng vi gi thuyt ny v ng cho rng hm ni
tc gi ngi La M tn l Ovid thi vo hn ca truyn k Peneus l mt thung lng xi mn in hnh. Frazer hth cho rng

184
 369 370

nhng chi tit mang du n a phng trong truyn thuyt ny nhin, nhng c im ca cc v thn trong truyn li gn ging
ch c th l mt dng ca thn thoi quan trc. Thut ng ny vi thn thoi Deucalion; iu ny cho thy mi lin h pht tn
do Ngi Edward Taylor nu ra cho rng con ngi sng to qua Bin Aegean.
ra thn thoi gii thch cho nhng c im a phng, v d Liu tt c nhng truyn k v nn l h hai bn b Bin
nh cc thnh h a l t nhin. Nu nh vy th cc m tp khc Aegean c gn lin vi pht hin gn y v hin tng Bin
ca thn thoi Hy Lp, nh m tp v chic thuyn/hm, cng c Marmara trn vo Bin en cch y 7150 nm hay khng?
th thuc vo mt dng ph bin rng ri hn. Tuy nhin, lp Tt nhin, y vn ch l mt suy on. Tuy nhin, nhng
lun v thn thoi quan trc rt kh c s dng gii thch truyn thuyt trong khu vc cp c th n Bin en li m
mt thc t l phn na kho tng thn thoi v i hng thy ca t nn hng thy theo mt hng khc, tc l qua vng
th gii u ni v nn l trn nh ni. Dardanelles v vo Bin Aegean. Nu thn thoi m t hng
Trn y, ti cp n s pht tn ca thn thoi ngc li th n c th trng kht hon ho vi pht hin gn
Deucalion n tn Xi-ri. Mt m tp c trong hu ht cc d bn y v nn l trn Bin en.
Deucalion ca Hy Lp v trong nhng thn thoi v nn hng Truyn thuyt u tin v ni ting nht v nn hng thy
thy Ty l m tp v nn l h v sau , nc dn dn bin Aegean l truyn thuyt v Vua Dardanus sng trn cao nguyn
mt theo mt k nt su trong mt t. Trong cun Thut bin Arcadia. Khi cn i hng thy p n, ng thot thn trn mt
hnh, Ovid ni n mt thn thoi dn gian v Philemon v chic b v cp bn b bn kia ca Bin Aegean trn hn o
Baucis Anatoli . Thn thoi ny gii thch ngun gc ca mt nhiu ni c tn Samothrace. Mt d bn khc m t rng o
n th thn Giu-pi-te trn i Phrygian: c hai lo nng gi n Samothrace cng dn b ngp nc v Dardanus phi chy n
tip hai ngi khch l va mi ra khi mt nghn cnh ca. Khi Ni Ida trn vng t lin Th Nh K. Ti y, ng thnh lp
Philemon v Baucis ang sp sa git tht con ngng c cui nc Dardania hay cn gi l Troy. D bn th ba v ng lu
cng ca mnh i khch th bng nhin con ngng chy v nht do chnh nhng ngi Samothracian lu gi v h cho rng
pha nhng ngi khch l lc ny bin thnh thn Giu-pi-te y chnh l truyn k chn thc v nguyn bn. Truyn thuyt
v thn Mec-cua (Dt v Hc-mt). Hai v thn quyt tm xo ny k rng thi xa xa Bin en c tch ra khi Bin Aegean.
sch nhng c dn c c trong vng nhng vn cu sng hai Sau , nc Bin en dng ln v ph tan cc ro chn ngn
ngi ch tt bng. Hai thn dn cp v chng gi theo mt con cch n vi a Trung Hi. Khi lng nc khng l ra
dc di dn n nhng rng ni. Sau cp v chng gi quay vch thnh mt hnh lang bin chy qua Bosphorus v qua
tr li. H v cng ngc nhin khi thy ton b thung lng Dardanelles to nn hnh lang nh ta thy ngy nay. Cui
ngp trn nc, ngoi tr ngi nh ca h gi bin thnh n cng, dng nc trt ra trn ngp mt khu vc rng ln trn
th. i v chng gi sau tr thnh tu s trong n v cui b bin pha ng Aegean v vng t thp trn o Samothrace,
cng bin thnh cy thnh. W.M. Calder thuc i hc buc ngi dn phi tr n trn cc nh ni.
Manchester xem xt c s thn thoi v a l ca truyn v
rt ra kt lun rng truyn k ny cp n mt nn lt h. Tuy

185
 371 372

Thn thoi v nn hng thy ny mc d c v huyn hoc
nhng li ng tin c hn tt c cc truyn k cp trn. trong cc hang ng. V chnh tm a c c ca chng lm
Trc ht, n khng thuc vo nhm thn thoi kiu thuyt
nguyn nhn v n khng ch gii thch cho nhng c im
a l hay s hnh thnh thnh ph. Th hai, nhng tm hiu v
mc nc bin cho thy rng cch y 9500 nm, Bin en ch l
mt h nc ngt cao hn 20 mt so vi Aegean. Tnh
hung gi thuyt ny xy ra trc mt nn hng thy c
chng minh khong 2000 nm v theo hng ngc li. Tuy
nhin, tm hiu v y bin li khng h cho thy bng chng no
v mt nn hng thy theo hng ngc li ny.
Tm li, nhng thn thoi v i hng thy ca cc nn vn
ho ni ting X-mt Ty v ting n-u ca Hy Lp u c
nhiu chi tit trng khp vi thn thoi Lng H. Ngoi ra,
chng cn cha ng hai m tp v l trn nh ni v v h. M
tp v h c th thch hp vi mt s a im ti Hy Lp v Th ro nng bo v, sau gieo cc ht ging kho mnh ca con
Nh K. Tuy nhin, ngun gc ca thn thoi ny c th l nhng
trn i hng thy tro ln t gia Bin en, Bin Marmara v
Bin Aegean.
Ngoi tr vic vay mn mt s m tp ca ngi Xume v
X-mt, cc truyn thuyt v i hng thy trong cc nn vn ho
n-u khc u khc khc bit, c phong cch ring, v rt hp
dn.
sch khi Tri t cn bn thn Linh hn Ti li cng b chm
cho nc bin mn.
Thn thoi Ba T Zend Avesta cng m t mt tai bin th gii
nhng khng phi l mt trn i hng thy. Tuy vy, n vn c
chung nhiu m tp vi cc thn thoi khc v nn hng thy.
Trong thn thoi ny, nguyn do ca nn l l dn s qu ng,
tng t nh cc truyn thuyt Lng H. Sau k nguyn vng
son ko di 900 nm, th gii c qu nhiu c dn v loi vt.
Ngi anh hng Yima ba ln m rng thm Tri t (mi ln
cch nhau 300 nm) vi s tr gip ca ng sng to Ahura
Mazda. Tuy nhin, sau khi tham kho kin ca cc v thn,
ng sng to cnh bo vi Yima rng th gii s chm vo
mt ma ng ko di vi tuyt lnh v nhiu sinh vt s cht.
ng sng to khuyn Yima hy lm mt vara, tc l mt hng
ngi, cy ci v sinh vt, v nui chng ln ln trong nhiu
nm. Truyn k ny khng nhng c mi lin h vi thn thoi
Na Uy v thi k bng gi (xem phn di) m cn lin quan n
m tp v nn kh hn trc i hng thy ca Lng H. Vara,
hay cn gi l vng an ton, gn ging vi hnh nh chic
thuyn kh v hnh tng Yima cng tng t nh hnh tng
Yama n v Ymir ca Na Uy.

Truyn thuyt v i hng thy ca Iran i hng thy Ty u

Thn thoi Iran khng c nhiu truyn thuyt l tch. Trong
thuyt ngun gc v tr Bundahis, thin thn Tistar hin
thn ca sao Thin lang Sirius, gy chin tranh vi Linh hn
Ti li. Di ba hnh dng ca ngi, nga v b, thn Tistar
gy ra nhng trn ma ln trong vng 30 ngy v khin cho
Tri t b chm ngp. Con chu ca Linh hn Ti li b xo
Cc thn thoi v i hng thy cng c mt ti Ty u. Rt
nhiu trong s ny ni n ging ngi khng l sng ti y
trc khi nn hng thy din ra. Ngi Xent x Wales lu
truyn mt huyn thoi v v h. M tp ny c l bt ngun t
ng a Trung Hi v c sa i cho ph hp vi sc thi a
phng. H k rng Ngy xa ngy xa, h Llion b v v nc

186

trn ngp ton b t lin. V th nhn loi b chm trong nc,
ngoi tr Dwyfan v Dwyfach trn thot trn mt chic thuyn
b khng v khng c ct bum. Sau , h sinh sng trn o
Prydain (nc Anh). Con thuyn ny cng cha mt con c v
mt con ci ca tt c cc loi sinh vt. V th, sau nn hng thy,
cc con vt vn pht trin rng ri v ti sinh li th gii. Truyn
thuyt ny c v gn gi vi truyn k Tiu hn l ging vi
mt phin bn mang phong cch Thin Cha gio. Ngi Xent
c th khng sng x Wales trong mt thi gian di c bn Thy tu, u cp n mt ging ngi khng l sng
th tri nghim mt trn i hng thy vo thi tin s. Tuy
nhin, ngay c vic ngi Xent nh c trn cc hn o nc
Anh tng i mun cng khng ngn cn s pht trin ca cc
thn thoi v i hng thy ti Ailen ni c nhng thn thoi
truyn ming phong ph nht Chu u; v khi ta tm hiu
nhng m tp v kiu truyn k trong truyn thuyt Ailen, ta thy
c hai ngun gc ngoi lai ring r t thn thoi Na Uy v t vn
ho Thin Cha gio truyn ming Chu u.
Ti gi v m tp khi nguyn t nc trong thn thoi
Kalevala ca Phn Lan. Cc dn tc Na Uy c mt truyn k v
i hng thy r nt hn nhiu v gn lin vi thn thoi khi
nguyn ca chnh h. Hn na, v mt tng trng, truyn k ny
cng gn gi v vi khi nim ca chng ta v s kt thc ca K
Bng h. Thn thoi Edda k rng vo bui ban u, c hai vng
t: vng Muspell phng nam y nh sng v la cn vng
t phng bc y bng tuyt. Ngn cch gia hai vng l
khong trng rng Ginnungagap. Khi nng v lnh gp nhau
khong gia, mt ngi khng l tn l Ymir xut hin lc
bng tan. T di cnh tay tri ca ngi khng l mc ra mt
ngi n ng v mt ngi n b, cn gia nh ca nhng ngi sng st tn ra cc ni v phc hi dn s trn t lin.
ngi khng l ng gi mc ra t hai chn. Ymir ung sa ca
ch b c tn l Auohumla. Auohumla lim cc khi bng mn
v ra mt sinh vt mi - l mt con ngi c tn Buri. Buri
373 374
c mt ngi con tn l Bor. Ba ngi con trai ca Bor l Odin,
Willi v We git ngi khng l Ymir. Tt c nhng ngi
khng l ng gi, ngoi tr mt ngi c tn Bergelmir, u b
cht chm khi mu ca Ymir chy ra. Dng mu bin thnh h
v bin. Hnh tng tng bng tan gi nhc kiu thn thoi gii
thch v nn l ti cc vng pha bc Chu u. Mt m tp th v
khc l s tuyt dit ca dng ging ngi khng l sng trc
nn hng thy. Rt nhiu thn thoi v i hng thy, k c d
trn Tri t ngay trc khi nn hng thy din ra (Genesis 6:4).
Chng ta ch c th suy on v vic liu nhng ngi khng
l ng gi, nhng ngi xut hin t di bn chn ca Ymir v
bin mt khi cc khi bng tan, c phi l mt ging ngi Chu
u trc , v d nh ngi Cro-Magnon, hay khng. Snorri
Sturluson, nh su tp cc thn thoi Na Uy thi trung c, cp
n mt d bn khc ca thn thoi ny. D bn ny k rng ngi
khng l sng st Bergelmir thot khi nn hng thy cng
vi v mnh trn mt chic thuyn v sng lp nn mt ging
ngi khng l sau ny.
Mt truyn thuyt ca Lithuania k rng ng ti cao
Pramzimas qu chn ght vi thi c c ca con ngi nn Ngi
sai hai ngi khng l Wandu v Wejas (gi v nc) xung
ph hu Tri t. Sau hai mi ngy, rt t sinh vt cn sng st,
ngoi tr mt vi ngi v loi vt tm tm vi nhau ti ni n
nu trn cc nh ni. ng sng to ang n qu hch v mt vi
v hch ri xung h gii. Mt trong s ri xung nh ni v
to thnh chic thuyn ln cho nhng ngi sng st. Sau ,
Pramzimas cho ngng gi v ma v nn l lng du. Nhng
Mt i v chng gi b lm vo cnh kh khn lng tng. H v
cng hong ht v mt mi v phi phc hi dn s. V th
187
 375 376

Pramzimas mun gip h. Ngi gi xung cho h cu vng v ngy; con thuyn c che ph pha trn mt tri (v nc)
bo h nhy qua xng ca Tri t chn ln. V th l chn cp khng th lt vo trong. Chi tit v du m cng c cp
v chng na dc sinh ra v tr thnh t tin ca chn b tc trong mt phn ca Thin s thi Gilgamesh sao chp t
Lithuania. Cu chuyn ny m ch n nhng hn tng l Atrahasis:
xng ca cc t tin c cp trong cc d bn ca thn H mang v ba l du, nhng ngi th mang gi
thoi Hy Lp v Deucalion v Pyrrha. Khng m l du thm vo bi t
Ngi Vogul sng hai bn ca Dy ni Uran ni ting Phn- Ngi cho thuyn ct gi hai l du cn li
Hung cng c mt truyn k v i hng thy tng t nh
Nhng im tng ng ny c th l s trng hp ngu
truyn thuyt ca ngi Xume v Babylon. Truyn k ny cng
nhin. Tuy vy, truyn k ny ti trung ty Chu nm ranh
ni v mt ging ngi khng l v bt u bng m tp v nn
gii vi Chu u v cp n mt nn l bin. Do hnh trnh di
hn hn by ngy. T nhng m thanh m trong hai ngy,
c ca ngi Uralic pht tn theo hng bc cch y 4.000 nm
nhng ngi khng l gi bit rng mt nn hng thy vi nhng
nn rt c th thn thoi ny bt ngun t mt ni no pha
con sng thn s nhn chm h. Mt ngi a ra nhng li
nam xung quanh n Dng. Cc ngn ng Uralic c th l
ngh chun b i ph vi nn l:
nhng sinh ng gn gi nht vi ting Xume. Ngoi ra, ni dung
Chng ta hy ct mt cy dng ra lm hai, khot rng ca truyn thuyt ny cng c m t cc con sng thn v mt
thn cy v lm thnh hai chic thuyn. Sau , chng ta trn i hng thy.
s dt mt dy thng bng r cy liu di nm trm si (1
si = 1,82 mt). Chng ta s chn mt u dy thng vo Nm truyn thuyt i hng thy phng Ty
trong t v ct u kia vo mi thuyn. Tt c mi ngi
v tr em ln thuyn cng vi gia nh ca h v h s Cho n nay, ti ti to c nm truyn thuyt ring r v
c che ph bng da b v vi du. Phi chun b thc i hng thy Chu u v vng Cn ng c xa: mt truyn
n d tr trong by ngy v by m v chng di vi thuyt ca ngi Xume, c ngi Xmt Babylon tip nhn;
du. V chng ta hy t cc bnh b tan chy trong mi hai truyn thuyt t Tiu ; v hai truyn thuyt n-u t Bc
thuyn. u. Tt c, ngoi tr cc truyn thuyt Na Uy, u cp n chi
Nhng ngi khng nghe theo li khuyn ny hoc tm kim tit nhng ngi sng st tr n trong mt chic thuyn di
mt ni tr n khc u b thiu hy trong trn i hng thy cc hnh dng no . Bn cnh hnh tng v nn l v chic
nng rc trn qua mi th. Sau by ngy, trn l lng xung v thuyn cn c nhng m tp cha y sp xp nhng truyn
nhn loi c ti sinh. k ny vo nhng nhm khc nhau. y chnh l quan im ca
Truyn k ny cn c mt vi m tp tng t nh truyn Ngi James Frazer. Tuy nhin, ti ngh rng t nht chng ta cng
thuyt ca ngi Babylon c. Nn hn hn din ra trc cn i cn tm hiu kh nng v mt ngun gc hay mt nguyn mu
hng thy; nn hng thy tn ph d di v ko di trong by chung. Bn cnh truyn thuyt Xmt hay Xume, truyn thuyt n

188
 377 378

u t Nam cng c th l mt la chn cho ngun gc chung

ny. Chng ta c th k vng rng n , ni tip nhn nhng c
dn ni ting n u tng i c lp vi cc truyn thuyt X-
mt, c th gip chng ta tm hiu v mt nn tng ngun gc t
n u. V th, trong chng ti, ti s bn v nhng truyn k v
i hng thy ca n ng hu c th m ra cnh ca v cc
truyn thuyt tng t ng .

189

X. i hng thy phng ng
n rt c th c thn thoi v i hng thy trc thi hng thy ca ngi Xume v ngi Babylon c k li rng
i ca Vua Gilgamesh ca ngi Xume vo thin nin k th ba
tr.CN. Mc d khng c nhng ghi chp vn t nguyn thu
nhng chng ta vn c th xem xt kh nng ny bng cch so
snh nhng truyn k v i hng thy. Tng t nh i vi
nhng huyn thoi khi nguyn khc ca u , cch tip cn ny
cho thy rng mc d nhng tri nghim a phng im t
thm cho nhng huyn thoi nhng vn c bng chng r rng v
s pht tn cc m tp t Phng ng.
C th coi n nh mt cy cu bc qua nhng khc bit su
sc gia Phng ng v Phng Ty v mt di truyn, a l v
ngn ng. V tr then cht ny c th gip ta xc nh hng i
ca dng pht tn vn ho ng-Ty. Do nhng vn t c xa
nht ni v i hng thy Lng H mi c cch y hn 4000
nm nn chng ta cn phi bit v vai tr tng i ca kinh
nghim a phng v pht tn vng n . Do ngi Chu u
c chung cc ng h v din mo vi a phn c dn trn tiu lc
a n nn h c th cho rng n gn vi Phng Ty hn thay vo , h thng k v nhng t hn hn ging nh
l Phng ng. Trong hai chng 6 v 7, ti ch ra tn s
xut hin rt cao ca cc du hiu gen Vin ng ti c bc v
nam n .
Phng Ty c nhng nh hng vn ho rt r nt n
hu qu ca cc cuc xm lng ca ngi Aryan trn qua Iran
379 380
vo tiu lc a ny. Nhng cuc xm lc ny bt du cch y
khong 4.000 nm, tc l sau khi ra i nhng d bn vit tay v
i hng thy ca ngi Xume v ngi Babylon. Nh phn ln
cc hc gi nhn xt, nu thn thoi i hng thy ca ngi
Babylon l ngun gc ca tt c cc truyn k v i hng thy
th cu trc v ni dung ca cc thn thoi i hng thy n
rt c th c ly t kiu mu ca ngi Babylon c hoc ca
mt trong nhng phong cch ty n-u.
Nh ti cp trong chng trc, truyn thuyt v i
din ra mt thi k kh hn v i kht ko di sau khi mt cn
l bin trn vo t lin trong by ngy. Nhn vt chnh trong cu
chuyn c mt v thn bo trc; v thn ny khng phi l
ng sng to hay ngi gy ra trn l. Theo ch dn ca v thn,
nhn vt chnh lm mt con thuyn ln bng g hoc mt chic
rng ln v giu gia nh, ng vt v bn thn mnh vo trong
. Sau cn tai bin, trn l li ra pha bin v t lin tr nn
kh ro. Ti Trung ng, mt d bn ca cu chuyn ny c thm
chi tit v nhng con chim tm t lin. Mt d bn khc cng ti
Trung ng, c trong cc d bn ting Xmt v ting Hy Lp
(tc l ng h n u), li gii thiu mt m tp i hng thy
khc m tp v trn l trn ln nh ni v con thuyn cp bn
trn ni. Ngoi ra cn c nhng d bn mang phong cch ring
ca Ty u. Ngi Iran, nhng ngi m ta cho l cng c mt
truyn k tng t nh n , c rt t truyn thuyt v l tch;
phn u ca thn thoi i hng thy ca ngi Xume.
i hng thy ca Manu
Huyn thoi ni ting nht v i hng thy ca n l
truyn k v Manu v c. Nhn vt chnh, Manu, thc cht l
190
 381 382

ngi th by trong s 14 Manu i din cho nhng chu trnh Ghi chp sm nht v i hng thy Manu c mt trong s thi
khi nguyn v ph hu do i hng thy gy ra trong sut hng Satapatha Brahmana c vit vo khong cc nm 800 v 500
trm nghn nm. Theo bng nin i ca ngi Hindu, chng ta tr.CN v trc khi ra i cun "Cha sng to ra Th gii"
vn ang trong chu k Manu th by v pha trc chng ta (Genesis) theo phong cch Thy tu. Mc d c nhng m tp v
cn c thm by chu trnh na cn phi i qua. Cu chuyn v l bin, v mt v thn bo trc im d (di hnh thc mt
Manu c mt trong t nht nm thin s thi ca ngi Hindu, c con c) v nhng ch dn xy thuyn ln nhng truyn k ny
tn Satapatha Brahmana, Mahabharata, Matsyu Puruna, vn c nhng nt tng ng vi huyn thoi Babylon v Xume.
Bhagavata Purana v Agni Purana. Tuy nhin, mc d c nhng Nhn vt chnh phi i khi nc l dng cao mi cho thuyn ra
mi lin h v mt vn t, nhng dng nh truyn k ny khng i. iu hm l khng xy ra sng thn hay mt tai bin
thuc kiu thn thoi n u mang phong cch Ur. N xut hin no t ngt. Trong thn thoi cn c chi tit v vic chic
trong nhng vn bn c vit vo khong na u ca thin thuyn cp bn trn ni cao, theo m tp i ni ca Trung ng
nin k th nht tr.CN, tc l 300 nm trc khi Alexander chinh ch khng phi l m tp ng bng ca ngi Xume. V cui
pht n nhng li khng c mt trong nhng bi kinh V . cng, mt chic dy thng c ct vo ngn ni, ging nh thn
Nhng bi kinh ny l vn bn c xa nht ca ngi Aryan thoi Uralic v ngi Voguls m ti m t cc phn trc.
c vit vo khong cc nm 1.500 tr.CN v 1.000 tr.CN, trc
Khi ngi ta mang nc n cho Manu ra tay, mt con c
khi ngi Aryan m rng v pha nam v pha ng t vng
nh ri vo trong tay ng. Con c ha rng nu Manu cu n, n
Punjab. Vo thi im c nhng ghi chp bng vn t u tin
s cu Manu khi mt trn i hng thy s cun tri mun loi
ca thn thoi Manu vo khong nm 600 tr.CN, ngi Aryan
trn tri t. Manu hi mnh s c cu sng bng cch no. con
i n vng Thung lng Sng n. Nhng nin i ny loi tr
c yu cu c nui an ton trong mt b ln ph hp vi
kh nng v mi lin h vi ngi Hy Lp qua con ng pht
tn. iu ny cng th hin r nt khi chng ta nghin cu mt kch thc ngy cng tng. Sau , n nhanh chng tr thnh con
thn thoi n v i hng thy c t trc v c c ln nht trong cc loi c. Trc khi Manu th c ra bin c,
ngi Aryan di c tip nhn . Do , cu chuyn v i hng n ni rng i hng thy s p n. Con c cn yu cu Manu
thy Manu bt ngun t nhng ngi Dradivian bn a hoc t lm mt chic thuyn v ha s cu sng Manu. Cc truyn k
cc nn vn ho Nam vng Munda, hoc thm ch l t bn u rt m h chi tit ny. Mt s bn dch cn cho rng con c
thn nn vn minh sng n. Nu thn thoi ny thc s c mt cn hng dn Manu th cng mnh. Trong nm , Manu mit
mi lin h qua pht tn vi vng Cn ng c i th rt c th mi lm thuyn v khi nc l dng cao, Manu trn ln chic
con ng pht tn l thng qua bun bn vi nn vn minh thuyn. Sau , con c bi st li thuyn Man ni si dy cung
sng n hoc qua mt ngun gc th ba c xa hn. Trong vo sng ca c. C ko Manu n ngn ni pha bc, ni n
trng hp th hai, chng ta hy vng s xc nh c mi lin ni rng Manu c cu sng. C hng dn Manu buc thn
h vi thn thoi ca ngi Babylon. mnh vo mt cy to khng cho nc cun tri khi ngn ni
khi Manu i xung. Nc l dn dn rt xung. Dc ni sau ny

191

c gi l vt tch ca Manu. Ch ring mnh Manu sng st
bi tt c mun loi b l cun tri.
Phn th hai ca cu chuyn ni v s ti sinh. Manu, ngi
sng st duy nht khng cn v v bn b, phi sng rt khc
kh v phi hin dng cho dng nc rt nhiu m, sa chua v
sa ng. Mt nm sau, mt c gi vi nhng vt chn c b
hin ln nh l mt phn thng cho s th cng ca Manu. C
gi cho Manu nh th l con gi Manu v khuyn Manu hy
dng c nh trung gian trong hin t ti to ra con ngi v
loi vt. Cng vic ny thnh cng v ni ging ca Manu
(hay ca con ngi) c ti sinh. D che ph bi nhng
tinh t trong nghi l nhng phn sau ca cu chuyn hm mt
s lon lun to nn nhng ci ngun Nam m ti s cp
ngn gn phn sau.
Vi trm nm sau, vo khong nm 500 tr.CN, chng ta tm
thy mt cu chuyn gn nh tng t c tm gn trong thin
s thi di nht th gii c tn Mahabharata. Cu chuyn ny c
mt s chi tit khc, v d nh c thm by nh thng thi v rt
nhiu ht ging t ng bng sng Hng m Manu buc phi
mang theo ln thuyn. Chic thuyn chng chnh trn sng bin
trong rt nhiu nm trc khi con c mang n n nh ni cao
nht Himavat. Con c t nhn mnh l Prajapati Brahma v v
Manu rt kho lo nn ng khng cn s gip ca mt ngi
con gi siu phm ti to th gii. Sau ny, nhng truyn k t
s thi Mahabharata c a vo nhng truyn thuyt thnh vn,
hay cn gi l purana. Tt c cc d bn u m t r rng rng
i hng thy n t bin v ph hu ton th gii. M tp con c
ko chic thuyn bng mt dy thng ct qua sng vn c gi
nguyn mc d trong mt s trng hp, con c ngy cng trng
ging mt con rn. M tp ny cho thy nh hng ca loi rn
383 384
bin ca ngi Naga Assam vn bt ngun t ng (xem
Chng 15).
Nhng truyn thuyt thnh vn sau ny v i hng thy
Manu bao gm cc m tp ph bin khc nh: by nh thng thi,
ht ging trn thuyn, hnh tng con c/con rn gn lin vi thn
Visnu, i hng thy c bo trc by ngy v tri t ri vo
tm ti sau nn hng thy. Trong nm m tp cui cng, c
nhng m tp chung vi cc truyn k ca ngi Xu me v
Babylon c (xem chng 9). V tr a l gn gi gia Vnh Rp
v n c th cho php mt s pht tn mun ca nhng m tp
ny t Babylon qua con ng bun bn. Tuy nhin, vn tn ti
kh nng l cc d bn c xa nht ca n c ngun gc ring
r t nhng thn thoi Lng H. Hn nhin l thn thoi v i
hng thy duy nht Chu u c m tp con c v li bo trc
ch c nhng ngi gipxi Transylvania, mt cng ng ni
th ting thuc ngnh n trong ng h n-u. Quan im thng
nht u cho rng truyn k v Manu/con c/i hng thy khng
c ngun gc n-u.
Mt tai bin la
Trong truyn thuyt Matsyu Purana, nhng m tp hon ton
khc bit xut hin, v c nhiu dn n Phng ng hn. Ct
truyn chnh vn c gi nguyn nhng b sung thm mt
vi chi tit mi. Chng hn nh Manu l con ca thn mt tri v
sng M Lai hoc Malabar trc cn i hng thy. D bn ny
cn cho rng trc i hng thy din ra mt t kh hn v
i kht ko di v rt nhiu m chy xy ra cho thy du
hiu ca nhng chn ng a chn d di v c nhng trn
ma la:
Ni la di bin cng bng pht d di Ri ton th
gii s b xo trn trong la. Khi tri t tr thnh tro bi,
192

aether cng b thiu chy bi sc nng by tng my
trong giai on tan r to ra nhng lung la trn ngp
tri t. Cc i dng rung chuyn v hp li vi nhau
to thnh mt i dng rng ln duy nht.
n y, chng ta t hi v ngun gc ca s m t ny v ma la do ng sng to Thakur ca h gy ra.
trn ho hon ton cu v chn ng kin to vn rt c cc
nh khoa hc theo thuyt tai bin quan tm. Nhng chi tit ny
gi m mt tai bin ton cu c th din ra sau mt cuc tn cng
thin thch hoc nghing Tri t thay i t ngt. ng
Nam v -xtry-lia c chung nhng khi a c t K nguyn
c v cha tecticte nhng mnh nh cha nhiu silc
yoxt c th b bn ra do tc ng ca thin thch.
Mt lun c khc cho ngun gc Vin ng ca m tp m
chy nh ti s m t mt cch tm tt - n t cc b tc bn
a Mundaic trung tm n . Mt b tc Mundaic Ty
Bengal ni cc th ting Nam lin quan n h Mn-Khme v
Hos Kols k rng sau s sng to (th gii) u tin, con ngi
phm ti lon lun v khng tn trng thnh thn ca h. V th,
Sing Bonga, ng to ho, quyt tm ph hy ton b s sng
con ngi bng la hoc bng nc. Mt tc ngi khc ni
ting Kol, ngi Mundaris n t Chota Nagpur, c mt d bn
y rng. Sau ln sng to u tin, con ngi c to thnh
t ct bi, nhn loi tr nn c c v theo ui khoi lc. Sing
Bonga hi hn v to ra con ngi v quyt tm gy ra nn
hng thy ph hu loi ngi. V th, t trn bu tri, Sing
Bonga bn xung mt lung nc la v git cht tt c mi
ngi. Ch c hai ngi sng st, mt ngi anh trai v mt
ngi em gi np di mt cy to. Sau , Thng thay i
nh v cho dng trn ma la bng cch to ra con rn cu vng
c tn gi l Lurbing con rn ny phnh ln to ra nhng trn
385 386
ma ro. M tp ny cng xut hin trong cc thn thoi i hng
thy ca -xtry-lia, nh chng ta s thy on sau.
Mt b tc bn a khc ni ting Nam , ngi Santal
Bengal, c ba d bn khc nhau v mt trn i hng thy bng
Mt m tp con c thuc ng h Nam
n t Phng ng?
Cui cng, ti n cn c mt bng chng c lp khng
cp n m chy cho thy ngun gc phng ng ca m
tp con c. V y c th l si dy lin h quan trng vi ngun
gc ca cc truyn k theo kiu thn thoi con c v i hng
thy Manu n . chnh l truyn k v con c/i hng
thy ca ngi Bhil, mt tc ngi bn a sng trong rng rm
trung tm n . Ln u tin c ghi li vo thi im
chuyn giao th k 19 v 20, truyn thuyt ny c Wilhelm
Koppers nghin cu li ngay trc i chin Th gii II. Kiu
truyn thuyt ny thu ht s quan tm c bit khng ch bi v
m tp con c c sa i m cn bi v m tp lon lun
c biu hin r nt. M tp ngi tm ra loi chim vi mt
chic rng bt kn cng c th c mi lin h vi kiu truyn k
v i hng thy Trung ng c tm thy trong cun Genesis
v thin s thi Gilgamesh. Ngi Bhil ni mt th ng thuc th
ting n-Aryan c tn gi l Gujarati. Tuy nhin, h c coi l
c trc ngi Aryan v mt ngun gc v vn ho. Kopper
khng th xc nh c nhng yu t khng thuc ting n-
Aryan trong ngn ng ngi Bhil l bt ngun t nhng c dn
Dradivian hay t nhng c dn ni ting Nam .
Bhagwan (Thng ) to ra hai ngi th git, mt ngi
anh trai v em gi, nhng ngi s tr thnh t tin ca loi
ngi. Khi mc nc t dng sui, ngi em gi kt bn vi mt
193

con c tn l Ro v cho c n thc. Mt hm, con c hi c v
mn phn thng m c mong c. C khng c yu cu g c con c bng hnh tng con cua bo th. H k rng
bit, v th con c ni:
Ton b nc trn tri t s b o ln. Hy mang
theo cc ht ging ca qu b ng v lm thnh mt chic
lng. Sau , ban v anh trai ca bn hy bc vo lng,
mang theo ht ging v nc. V ng qun mang theo
mt con g trng. Sau , ma bt u xung, lc u
cn chm ri nhng sau dn bin thnh nhng lung
nc ngy cng d di. Vo thi im tri v t nhp
thnh mt. Ri sau Thng ni: Ta o ln th
gii. Nhng khng c ai cn sng st ? Ting gy ca
con g bo cho ta bit v iu . Bhagwan n bn
chic lng v hi: C ai trong khng? Ngi con gi
tr li Ri Thng ni: Ta ph hu ton b th
gii. Ai bo trc cho nh ngi v by cho nh ngi
lm nn chic lng ny?
Sau , Bhagwan khuyn ngi anh trai v em gi lon lun
v h tr thnh t tin ca loi ngi vi tt c cc ngn ng
khc nhau. Trong th h u tin, c by ngi anh trai v by
ngi em gi.
Nhng m tp ch yu trong cu chuyn ny l li bo trc
ca con c, chic lng bt kn, v loi chim, khuyn khch lon
lun gia anh em rut v ht ging. Mc d khng c mi lin h
v ngn ng nhng c lun c thuyt phc v kha cnh ch
chng minh rng truyn k ca ngi Bhil bt ngun t nhng
ngi Bahnar bn a Vit Nam cch hng nghn kilmt v
pha ng. Ngi Bahnar sng cao nguyn Vit Nam ni cc
ngn ng Nam . Nhng ngn ng ny mc d thuc ng h
Mn-Khme nhng to thnh mt nhm khc hn vi ting Vit.
Cu chuyn ca h, cng v mt ngi anh trai v em gi, v l
387 388
bin, chic hm bt kn v con g trng gy, thay th hnh tng
Ngy xa ngy xa, diu hu ci nhau vi loi cua, v
m vo u cua mnh n ni li mt l thng trn
mnh cua m chng ta vn cn nhn thy ngy nay.
bo th cho vt thng ny, loi cua khin bin c v
cc con sng phnh ln cho n khi nc chm ti bu
tri v tt c sinh vt u b hy dit, ngoi tr hai ngi
mt ngi anh trai v ngi em gi- c cu sng
trong mt chic hm khng l. H mang theo cc loi vt,
mi loi vt c mt i, ng hm tht cht v tri ni
trn nc khong by ngy v by m. Sau , ngi
anh trai nghe ting g gy pha ngoi bi thn linh gi
loi n bo hiu cho t tin ca chng ta bit rng nn
hng thy du xung v h c th leo ra ngoi hm. V
th, ngi anh trai cho tt c con chim bay i, th ng
vt v cui cng, anh v ngi em gi bc ra khi hm
t chn ln t lin kh ro. H khng bit s sng
tip nh th no bi h n ht tt c go tch tr trong
hm. Tuy nhin, mt con kin en mang n cho h
hai ht la ging: ngi anh gieo chng xung t v bui
sng hm sau, mt cnh ng la ph nhiu hin ln. V
th, ngi anh trai v em gi c cu sng.
Ngi Bahnar cn c nhng d bn khc ca truyn k ny,
bao gm mt truyn thuyt v K nguyn vng son trc thi k
hng thy. Nhng im tng ng vi truyn thuyt nn hng
thy ca ngi Bhil dng nh rt gn gi nn khng th coi l
mt s trng hp ngu nhin v khng th c gii thch n
thun bng con ng truyn gio, d l cho tn gio i na.
Mu truyn k vi cc m tp nh nn hng thy/loi
chim/hm/lon lun u c mt rt nhiu dn tc thiu s ni
194

ting Nam Bc Thi Lan, Lo v ty nam Trung Quc. Cc
nh dn gian hc Thu in nghin cu chi tit cc thn thoi
v i hng thy ca ngi Kammus nam Thi Lan. C rt
nhiu truyn thuyt bin th khc nhau nhng vn gi nguyn chi
tit ngi em gi c sinh ra t qu bu sn sinh ra mun
loi. Nhng yu t trong cc truyn k ny cn c tm thy
trong nhiu b tc gn ni ting Thi sng ty nam Trung
Quc. Nhng truyn k ny k v mt cn i hng thy do thn
sm v mt con rng gy ra sau mt thi k hn hn ko di.
Trn hng thy git cht tt c mi ngi, ngoi tr mt ngi
anh trai v em gi trn trong qu bu. H buc phi phm ti lon
lun ti sinh ra loi ngi. Mt b tc Dradivian nh, ngi
Kamar trung tm n , cng c mt d bn ca truyn thuyt
v ngi anh trai/em gi/loi chim/chic hm bt kn.
Ba nguyn mu Vin ng
Nu nhng mi lin h nu trn c chp nhn th gi y
chng ta c th xc nh hai truyn thuyt thuc ng h Nam v
i hng thy c th nh hng n cc huyn thoi sau ny
ca ngi Hindu. Mt trong nhng truyn thuyt ny ni v mt
tai bin chn ng th gii vi mt trn chy ln; cn truyn
thuyt khc ni v con c, chic hm bt kn, ngi anh trai v em
gi v s cp bn trn mt bnh nguyn kh ro. Hai truyn
thuyt ny c mt s im tng ng vi hai thn thoi v i
hng thy vng Cn ng c xa v ty a Trung Hi m ti
cp trong chng trc. Hai thn thoi ny bao gm m
tp ca ngi Babylon c i v nn i/li bo trc/nn hng
thy/v chic thuyn ln v m tp ty a Trung Hi v loi
chim i tm t lin/chic rng bt kn/bnh nguyn. Tuy nhin,
d bn ca ngi Babylon c th hin r nt trong truyn k
ca ngi Shan Assam.
389 390
Nhng c dn ny ni ngn ng thuc ng h Ty-Thi. Ngy
nay, h c bit n nhiu hn v bun bn thuc phin v chin
tranh du kch. H ch yu sng ti khu vc ng bc ca Min
in. Cu chuyn m ti k ra y l ca ngi Ahom, mt b
tc ngi Shan sng v pha ty ti Assam di c t ng
Dng cch y 800 nm. Xt v tng th, y l mt trong
nhng truyn thuyt di nht v i hng thy. Cc phn u ca
truyn thuyt cha ng nhng m tp rt gn gi vi thin s thi
Atrahasis ca ngi Babylon c i, bao gm m tp v nn dch,
nn i v nn kht, s cu kt ca thn gi, thn bo v thn
sng, s c lit ca nn hng thy v nhng m t xc cht tri
ni trn mt nc. Tuy nhin, truyn thuyt ny cng cha ng
nhiu m tp c ci r t vng Vin ng, tng t nh nhng d
bn bng ting Nam o v Nam :
Lc khi nguyn, tn ti rt nhiu th gii. Ban u, trong th
gii trung tm ca loi ngi, khng c ngi Shan. Nhng cy
tre b nt ra sn sinh mun vt. Sau , c vua v N hong
u tin ca ngi Shan t thin ng bay xung mt t
sng to ra con ngi. Tuy nhin, h khng kp dng t l.
V vy, thn bo Ling-lawn tng t nh thn Ellil ca ngi
Shan c xung tri t hng n th d, bao gm c su, s t
v rn tiu dit con ngi. Nhng vic khng thnh; v vy
thn linh lm ra hn hn v dn ti nn i kinh hong. Cc vng
nc kh cn bc mi v nhng xc cht. Sau , thn bo hi
kin vi cc v thn khc v h u nht tr s tiu dit loi ngi.
H ku gi s tr gip ca Hkang-Hkak, thn ca sng, sui, c
su v tt c ng vt di nc. u tin, thn nc c c
n cnh bo mt nh hin trit ca con ngi, c tn l Lip-
long. Lip-long khng h ngc nhin v thng ip ca v khch
bi ng on trc c im d qua cc xng g. Hkang-
Hkak ni cho nh hin trit bit rng Ling-lawn s to ra mt cn
i hng thy nhn chm Tri t. Tt c mi vt s b ph
195

hu. V thn ch dn Lip-long m mt chic b ln v ct n tht
cht bng dy thng sng st qua nn hng thy. iu ng
bun nht l Lip-long khng th bo trc cho v v gia nh
bit. ng ch c th mang theo mt con b ci ln chic b.
Mt vi ngy sau, nn hng thy trn n ging nh mt trn
chy rng d di. Sau l nhng m t au thng v cht chc
hng lot do nc l nhn chm. Tt c loi vt b cun tri v
loi ngi b hu dit. Cui cng Duy ch c Lip-long v ch b
ci sng st an ton trong cn l. Khi tri git trn bin, ng nhn
thy nhng xc cht ca v v con ng V v th dng ging
vng (ngi Shan) cng b tuyt dit. Mi hi thi bc ra t xc
cht bao trm ln mt tri v tri t. Ling-lawn c rn v h
xung n cc xc cht. Nhng v c qa nhiu thi th nn v
thn c cc thn la xung h gii t chy tt c mi th. H hang ng v cy ci, u xut hin trong cc truyn k ca
gy ra mt cn m chy khng l v tung rc la n tt mi
ni. m chy trn qua ton b tri t v khi bay xuyn qua
cc m my n tn thin nh.
Khi nhn thy m chy ang ti gn, nh hin trit Lip-long
chp ly mt chic gy v ging mt n vo con b ci. ng
giu con b i trnh la v tm thy mt ht ging ca cy
bu. La cung n p ti con b cht. Thn linh Hkang-
Hkak khuyn ng hy gieo ht ging ca cy bu. Sau , cy
bu ln ln theo ba hng trn, di, v ra ngoi thnh mt
cy leo y sc sng. Th gii trung tm ngy cng tr nn phn
thnh. Vo lc ny, Ling-lawn chp thun v s ti sinh ca
con ngi. V th, ngi lm kh h gii v phi nhng ngi lm
vn xung trng nom cy bu v dt ai. Khi nhng qu bu
chn, Ling-lawn phng xung nhng tia chip rch chng ra.
Tt c s sng, k c ngi Shan, bc ra t nhng qu bu
ny.
391 392
Mc d khi u ca thn thoi i hng thy ny gi nh n
Thin s thi Atrahasis ca ngi Babylon c xa nhng hnh
tng m chy v qu bu cui cu chuyn mang c trng
ca truyn thuyt Mundaic v Mn-Khme m ti cp
trc. Truyn k ca ngi Kams v i hng thy cng c
chung hu ht cc c im ca thn thoi Babylon v c mi
lin h ngn ng vi ngi Shan.
Mu truyn k v nn hng thy th ba vng Trung ng
m ti cp cha ng m tp v ni. M tp ny khng c
trong bt c truyn thuyt Nam no mc d c chung chi tit
cp bn trn ni ging nh thn thoi Manu. Tuy nhin, truyn
thuyt v ni li rt ph bin trong nhng dn tc thiu s s
dng ngn ng Tng-Min ng n . Nhng chi tit v
ngn ni tr n trong nn hng thy, v d nh thuyn, b g,
cc b tc ni ting Tng-Min n , Min in v Trung
Quc, bao gm ngi Lepchas Sikkim, ngi Singphos,
ngi Lushais v ngi Anals Assam, ngi Chingpaws
(Singphos) v Karens Min in, v ngi Lolos tnh Vn
Nam, Trung Quc.
Thn thoi ca ngi Lolos c chung mt s yu t vi cc
truyn thuyt v ni ca Hy Lp v Lng H. Nhng yu t ny
bao gm: (1) Hm Pandora Pandora l ngi u tin ca th
gii, nhn vt chnh trong i hng thy. Pandora l m v ca
Deucalion v l cng ngi m chic hm gii thot nhng
au kh i vi loi ngi; (2) con ngi trc nn hng thy
sng bt t, nhng sau nn hng thy th c n ny bin mt; (3)
nhn vt chnh trong nn hng thy l ngi duy nht t l cho
cc thnh thn khi c yu cu (mc d trong truyn k Anatoli
ca ngi Philamon v Baucis, hin t cho thn Giu-pi-te v
Hc-mt l ngng v ln, ch khng phi l tht ngi nh trong
truyn ca ngi Lolos.)
196
 393 394

Nn hng thy trn qua Cy cu ca Adam bi vua kh Hanuman trong s thi Ramayana. Trong mt d bn
khc ca truyn k ny, Rama yu cu nc bin Eo bin
Mt truyn thuyt khc v nn hng thy n t c kh Palk rt xung ng c th i n Sri Lanka; v khi yu cu
nng nh hng n nhng truyn k Manu xut pht trc tip t
khng c p ng, Rama dng cung tn bn vo bin. Bin
khu vc Tamin ng nam n . Truyn k Manu c vit ra
phi tho hip vi kh Nala v xy nn mt con ng p cao.
trc khi nhng ngi Aryan t chn n gn min nam n .
Tt nhin, khng th loi tr kh nng l nhng truyn thuyt Rt nhiu huyn thoi v l bin v nc bin rt dc cc b
Tamin hon ton pht sinh t Manu nhng kh nng ny rt kh bin pha nam, pha ty v pha ng n u c an ci vo
xy ra. Truyn thuyt Tamin, th hin qua ba huyn thoi bi cnh tn gio Hindu. Mt s truyn thuyt khc thng c
Cankam, c chp s v k li nhng tc ng ca nn hng c kt vo thnh mt bn vn. V d nh s thi Mahabrahata
thy ton cu ln bn x. Nhng truyn thuyt c xa ny m t cha ng mt trong s nhng d bn sm nht ca truyn k
hin tng mt t lin tc trn b bin nam n trong khong Manu. Trong nhng li th cui cng ca Mahabrahata,
thi gian hn 10.000 nm. c bit, hai thnh ph huyn thoi Dwaravati, mt bn cng huyn thoi b bin pha ty nm v
bin mt, l Maturai v Kapatapuram: pha nam ca ca sng n, b bin trn vo. Cc nh kho c
Atiyarkkunallar bo cho chng ti bit rng bin hc v bin hin nay tuyn b tm c bn cng ny nm
nut chng ti bn mi chn tnh vng t Pantiya c di nc v rt c xa.
xa tri di t Sng Pahruli dn b bc ca Sng Kumari. C ba m tp truyn c vn xut hin trong cc thn thoi khc
Ni cch khc l vng dt Tamin c xa trc nn nhau nam n , bao gm:
hng thy tri di n pha nam ca bin gii pha nam (1) L bin l kt qu ca xung t, th ch hoc cnh tranh.
hin ti ti Mi Cormorin (im cc nam ca n ). Xung t thng din ra gia mt ngi anh hng hay v thn
Chuyn gia nghin cu thn thoi v i hng thy, ng David trn t lin vi mt thn bin, thn rn, yu ma hoc thn c.
Shulman khm ph ra rng cc ngun gc Tamin c xa cng Xung t ny c c im l v thn trn cn thng bn cung tn
c chung mt truyn k tng t. Chng hn, thin s thi hoc phng ru, mc xung bin v b bin. Kt qu ca nhng
Manimekalai m t s tn ph ca nn hng thy i vi thnh hnh ng mang tnh tng trng ny l buc nc bin rt
ph cng c xa ca ngi Cola l Pukar. Bang Tamin Nadu xung hoc ph hu t lin v kin to nn nhng c im
min nam n c hai di thm lc a rng ln, nng, bng duyn hi mi. Trong huyn thoi Murukan ca Tamin, ngi
phng v chm di nc. Mt di hng ra pha nam t Mi anh hng phng mi mc mt ln vo tng ni v mt ln vo
Cormorrin cn di khc tri di n Sri Lanka. Di th nht thn Cur, nh chinh phc c bin khi, m thm t lin
tng ng vi vng t trong cc truyn thuyt Tamin c v xo b Khi hn n tm ti. Tn ca thn Cur v nhng m
cp trn. Di th hai hin l mt va ngm hp c gi l tp khc ca truyn thuyt ny tng i gn gi vi tn qu bin
Cy cu ca Adam bc qua vng t huyn thoi c to thnh Kur b Ninurta (Nimrud) git cht trong huyn thoi chin

197

thng Bin C v Bng Ti ca ngi Xume. Tng t nh trong
nhiu truyn thuyt dit rng bin khc, truyn k ny cng c
m tp v nn hn hn din ra trc nn hng thy v m tp
nhim c do bin mn ln vo t lin.
(2) Chin tranh huynh , lon lun v xung t v ph n. S
thi Mahabrahata cha ng hu ht cc m tp ny. Trong mt
vi trng hp, ngi ph n l Nagini, con gi ca thn rn
Nagas. Mt s huyn thoi k rng c sinh ra mt a tr bt hp
php, v th c gi a b theo sng bin n c c mt
ngi cha t lin. Trong huyn thoi Pukar, ngi ph n l
con gi ca Vua Naga. Nh ngn ng hc Waruno Mahdi cho
rng kiu truyn k ny cp n mi lin minh gia t tin
Nam o ca ngi Naga phng ng vi cc b tc bn a
n . Nhng d bn ny cn c tm thy trong nhng ngi
Shan thuc Min in xa v pha ng bc. Tuy nhin, m tp v
cuc chin tay ba gia nhng ngi anh em c nhiu kh nng
bt ngun t vng Moluccas, nh ta s xem xt trong Chng 16.
(3) Nn hng thy l nguyn nhn c tnh chu k ca s hu
dit v ti sinh. Trong nhiu truyn k, mt s a im, lng m
v thnh ph c bo ton qua cn i hng thy v tr
thnh tm im ca s ti sinh. M tp ti sinh cng c tm
thy truyn k v Khu vn ca Thn Ant hay cn gi l
nhng chic bnh sng to trong cc huyn thoi.
Tm li, thn thoi Manu v nn hng thy th gii bt ngun
t ba truyn thuyt i hng thy c trc thi k Aryan v c
tm thy trn hu khp cc khu vc trung tm v ng n ,
tn c Min in v Vit Nam. Nhng truyn thuyt Dradivian
ring r pha nam c th gi nhc n nn ngp lt trn cc
vng duyn hi. Chng cng gi ra m tp ph bin Chu i
Dng v vng u v chin thng ca mt v anh hng i vi
395 396
s Hn n him c. Cipp cmg. Ji mj tt c cc thn thoi v
huyn thoi ca tiu lc a n u m t mt cn l bin.
Nn hng thy v chia ct o Maluku
M tp v nn hng thy/con c, ngn mc v con rn khng
ch ph bin n v trong cc dn tc thiu s ni ting Nam
Vin ng. Chng cn xut hin v pha ng nam trong
nhiu truyn k c o v s to thnh ca cc o Tiu Sunda
v Maluku ng Innxia. Nh chng ta s thy, y c th
chnh l ci ngun ca cc huyn thoi. Ti trch dn thng tin
sau t Tin s Aone Engelenhoven:
Ni mt cch ngn gn, nhng huyn thoi ny k v
nhng trn l do cc sinh vt bin gy ra khi chng ph
hu hoc n mn tng mu ca cc hn o trong qu
trnh kin to a l ca khu vc. M tp ny ph bin
rng ri ng Innxia, ton b khu vc pha ng
Nusa Tenggara v ty nam Maluku, tp trung xung quanh
vng Timor. Nhng truyn k ny khng ch gii thch
hin tng mt phn lnh th ca Innxia b chm
xung trong thi k hu sng bng m cn a ra nguyn
nhn v tnh trng di c gia cc o. ni xa nht v
pha ty, d bn ca cu chuyn ny c tm thy ti
Amarasi, ty nam Timor. Trong d bn ny, nguyn nhn
to thnh hnh dng ca b bin hin nay l do mt con c
khng l dng ui p tan cc khu vc trn t lin.
Trong mt truyn thuyt khc ng nam Maluku, con c
ny l loi c voi v to thnh mt h nc trn hn o
Kai Minor.
Ti hn o bn cnh, ngi Alor k v s tn ph ca mt
con c i vi mt hn o khc gn b bin ca h. C mt yu
198
 397 398

t th v l mt vi ngi Alor truy tm ngun gc t s kin cng vi v hn th ca ngi em. Con c c tm li c gia
ny v xem hn o b chm l qu hng t tin ca h. Nhng nh ca ngi em pha bc (Damar) v trng pht s phn bi
c dn khng ni ting Nam o ny c mi lin h ngn ng ca ngi anh bng cch nhn chm/ph hu ton b lc a. Do
gn gi vi ngi Timor. Xa hn v pha ng l hn o Atauro chng cn li g ngoi tr mt hn o nh nn c dn phi ra i.
nay thuc ng Timor. Rt nhiu h su v hang ng trong cc Sau mt tr chi xc xc, ngi thua cuc - i din cho cc b
dy ni trn hn o ny c gii thch l do mt con ln tc pha bn kia cng phi ri Luang.
khng l gy ra; con ln ny b t tin ca mt trong ba dn tc M tp cui cng ca tr chi xc xc ny c trc c thin s
sng trn hn o sn ui. C dn y c nim rng Atauro thi Mahabrahata thin s thi cha ng mt d bn ca nn
tng l mt phn ca mt vng t rng ln hn bao gm c hng thy Manu m ti cp trc. Cc chng m u
Timor v o Kisar bn cnh. ca s thi m t mt vng quc v mt ngi v b mt trong
mi pha ng ca Timor, ngi dn trn o u cho rng tr chi xc xc, cn thnh ph cng huyn thoi Dwaravati trn
c im a l hin nay ca khu vc c to thnh t mt con b bin pha ty n cng bin mt di sng bin.
c c hung d tn ph mt hn o ln hn rt nhiu c tn Khng c ghi chp no v nh hng ca vn ho Hindu ti
gi l Luondona-Wietrili. Hin nay, ch cn li o Luang thuc khu vc xung quanh Timor c th gii thch v nhng im
hn o ln trc y. Phi mt ba gi ng h ni v ni tng ng vi cc thn thoi i hng thy ca n . Nu tn
dung c ng ca thn thoi ny v phi mt n mt tun mi k ti mt mi lin h phi sinh th mi lin h phi c xa hn
li trn vn cu chuyn. Tt c cc tc ngi di c n hn o bt c nh hng no ca vn ho Hindu trong vng 2.000 nm
ny, thng c gi l ch nhn ca nhng chic thuyn, phi qua.
bt u vi truyn k ny trc khi h c th ni v cc thn
Mc d c mt s m tp chung gia s thi Mahabrahata v
thoi di c ca chnh mnh. Mt khc, tt c cc c dn trn o,
cc truyn k v nn hng thy nam n vi cc thn thoi
k c ch thuyn v ch t, u cho rng truyn thuyt ny l c
tht. Ni dung c ng ca truyn thuyt ny nh sau: Ngy xa v kin to a l ca cc o ty nam Maluku v Nusa Tenggara
ngy xa c hai anh em c hai b m nui khc nhau. Ngi anh nhng mi lin h gia thn thoi cc o ng Nam ny vi
sng vi mt v vua cn ngi em , hin thn cho ci thin trong o en v -xtry-lia vn th hin r nt hn. u tin, c
cu chuyn, sng vi mt b lo. Mt ln, ngi em cu sng chng c khng nh rng nhng ngi di c mang theo
mt con c c khi b git. T , ngi em v c kt giao mt cc d bn ca truyn k ny n ng nam Maluku (o Kei) v
tnh bn vnh hng. Sau , hai anh em tr thnh k th sau trn -xtry-lia (vng t Arnhem) bi ti y, truyn k ny c
giao tranh ginh ly vng t Timor. Ngi em b truy ui tm thy vi cng mt m tp di c: Qu hng ca chng ta
n tn y bin v sau c con c c, vn l vua ca bin b ph hu v v vy, chng ta phi ra i. Mt s ngi bn a
khi, ch n Luondona. Trn ng tr v Luondona, con c vng t Arnhem vn mang h l Leti v khng nh rng t tin
ph hu mt vi ni, tch Leti ra khi ng Timor v chia ct ca h vt qua Bin Alafuru trc ngi Macassan. V phn
o Roma thnh mt nhm cc o nh. Ngi anh chy trn o en, trong Chng 16, ti s m t cu chuyn v cuc

199

chin huynh tng tn gia Kulabob v Manup dc cc b
bin v hi o pha bc o en. Cu chuyn ny cha ng
m tp v nhng ngi anh em xung khc ging nh trong truyn
k v c c. Cuc chin ny xoay quanh vic tranh ginh v; v
Kulabob, trong ln di c cui cng, dng ngn gio chia ct
cc o Sek v Kranket Barrier Reef ra khi vng t pha bc
New Guinea. Mi lin h gia cu chuyn v Kulabob/Manup
vi truyn thuyt ca ngi Timor c mt s nh nhn loi
hc ch ra.
Hnh tng mi gio phn nh t lin v bin c ca
Kulabob cng c s dng trong truyn k v ngi anh hng
huyn thoi Nam o Tanimbar ng nam Maluku, ngi
tch cc hi o Tiu Sunda ra khi Borneo bng ngn gio ca
mnh trong qu trnh di c sang pha ng. V phng din a
cht, y chnh l nhng g xy ra i vi Bali trong thi k l
lt hu sng bng (xem Chng 1). Ton b nn vn ho ca
ngi Tanimbar u xoy quanh ch l t tin ca h phi
chy trn cn i hng thy hu dit qu hng ca h mt nhng linh hn ti sinh li c phn b rng ri ngoi khu vc
ni no v pha ty. Tai bin khng khip ny xy ra vo
thi im tri t cha n nh. Sau , h phi di c xa hn v v -xtry-lia cho thy rng ti ng Innxia, chng ta ang
pha ng n nu t hn o ny ti hn o khc. Chnh v xem xt nhng tng nc lin h v cng su xa v c xa, ch
vy, cc du khch n y u thy biu tng ca nhng chic
thuyn ln l tm im ca cc nghi l th cng ca dn lng.
Xa hn v pha bc ca Maluki, trn cc o Ceram v Banda
ni ting Nam o, chng ta tm thy m tp tng t v v kh
a l trong truyn k v nn hng thy v nng cng cha c
tn Boi Ratan. Truyn k ny c mt s im tng ng vi
thn thoi Tamin v cng cha Naga.
n y, chng ta c th phng on c ngun gc ca
nhng truyn k v hin tng nc bin dng cao v t lin
399 400
bin mt n v vng ng n. Cc nh nghin cu truyn
thng dn gian c xu hng cho rng nhng truyn k ny mang
c im ca thuyt nguyn nhn hay thuyt gii thch. Trong
bi cnh ny, iu c ngha l ngi dn bn x quan st
rt nhiu hi o v sau sng to ra cc thn thoi gii
thch rng h tng l b phn ca mt lc a rng ln trc
y. Ti khng cho rng quan im ny tht s c tnh lgc. Cc
nhm o ng n v cc vng t b chm di b bin n
trong cc thn thoi u tng ng vi vng bin nng m cch
y 6000 nm tng l t lin. Nhng thn thoi ny m t cc
hin tng m chng ta bit l xy ra da trn cc thng tin
hi dng hc m tc gi bn x ca nhng thn thoi ny cha
tng bit n. Ngi bn a -xtry-lia ghi li nn hng
thy thi k hu sng bng trong nhng thin truyn ca h v
rn cu vng. Th th ti sao ngi Timor v Dradivian li
khng? Tuy nhin, lm th no m cc m tp c th v rn bin,
c bin, v nhng ngi anh em xung khc, v s lon lun v
nh hng ca vn ho Hindu? Nhng mi lin h vi o en
khng ch n thun l nh hng ca n trong vng 2000
nm. iu ny h tr cho nhng bng chng di truyn v mi
lin h phi sinh t ng Nam n pha nam n c trnh
by trong Chng 6 v 7.
Trong nhng truyn thuyt va cp, ti i t nhng nn
vn ho c xa ca c dn ni ting Nam Nam v ng
Nam ni a n cc c dn ni ting Nam o vng hi o,
nhng ngi cng c truyn thuyt phong ph v nn hng thy.
Ti s trnh by ni dung ny trong mc tip theo.
200

Nhng truyn k v
nn hng thy ca ngi Nam o
C dn ni ting Nam o ng Nam v khu vc In-
Thi Bnh Dng c nhiu truyn k v nn hng thy hn bt c
dn no thuc cc ng h khc. a s cc truyn thuyt u xut
pht t nhng dn tc thiu s sng trn cc hn o nh nht.
iu ny c th khng phi l s trng hp ngu nhin. Ngi
dn trn o, c bit l nhng ngi sng trn cc o san h
vng bng phng, thng xuyn b bin c e do. V th, h c
th b bin nhn chm rt nhiu ln v hin tng c ghi li
trong nhiu truyn k. Mt khc, c th mt truyn k no
c du nhp t ng Nam . Chng ta c th tm hiu hin
tng phn ly ny. S pht tn ca ngi Nam o c xem l
mt trong nhng gi thuyt gn nh hon ho v s khuych tn
vn ho. iu ny cng ng khi chng ta nhm vo kha cnh
ngn ng, nhn loi x hi hc hay kho c hc. V th, mt thn
thoi bt ngun t lc a Chu hay ng Nam c th
c pht tn cng vi nhng ngi di c. y, chng ta cn
phi kim tra nhng cu hi v s pht sinh t nhiu ngun v t
mt ngun.
Tht ng tic l cu tr li khng phi lc no cng r rng
nh gi t cy ph h ngn ng. Mt mt, c mt s bng
chng cho rng nhng truyn k thuc cc nhnh c xa nht ca
ng h Nam ti i Loan cng c mt ng a o. Mt
khc, ti cc khu vc trung gian nh ng Nam hi o v o
en, c t nht l ba truyn thuyt khc nhau, tng t nh n
v vng Cn ng c xa, nhng a dng hn rt nhiu. Khi
truy tm ngun gc pht tn ca nhng truyn thuyt i hng
thy, chng ta cn phi cn thn trnh s nhm ln gia kiu
truyn k v kiu i hng thy. Kiu truyn k c to thnh t
s phi hp cc m tp c tnh du hiu c trng, v d nh s
401 402
lon lun gia nhng ngi sng st hay loi chim tm kim t
lin. Nu kiu i hng thy vn gi nguyn cng vi din bin
ca truyn k th iu ng h cho gi thuyt khuych tn.
Ngc li, nu bn thn tc gi ca nhng truyn k lin tc
phi chu ng nhng trn l chu k th kiu i hng thy rt c
th s thay i.
Nh ngn ng hc Hawaii, Robert Blust, lp lun rng i
Loan l qu hng ca ng h Nam o. Tnh xc thc ca lp
lun ny c trnh by trong Chng 5 nhng r rng l
nhng ngn ng Nam o bn a i Loan l nhng ngn ng
c xa nht v a dng nht thuc ng h ny. i Loan l mt
hn o nhiu ni ngoi khi b bin pha ng ca i lc
Trung Quc v tng l mt phn ca lc a trc khi K bng
h cui cng kt thc. Trong 6.000 nm qua, nhng ngi i
Loan bn a sng ngoi khi b bin Trung Hoa c l phn
tch khi phn cn li cng ng Nam o c v mt th cht v
vn ho. Do , chng ta cn phi bt u vi nhng truyn
thuyt ca h v i hng thy. Ging nh nhng ngi lng
ging ni ting Hn-Tng, tt c thn thoi i Loan u m t
trn i hng thy trn ln cc nh ni.
Ngi Ami i Loan c mt tp hp thn thoi i hng
thy. Chng c nhng c im chung vi cc thn thoi c m
tp ni ca ngi ni ting Tng-Min v m tp chic hm
kn ca ngi ni ting Nam ng n . Tt c nhng thn
thoi ny u m t mt trn hng thy chn ng th gii din
ra trong thi gian ngn, mt thng g cp bn trn nh ni v s
lon lun sau trn l. Mt thn thoi cn cp n l bin vi
nhng con sng thn trn ln tn nh ni:
Ngy xa ngy xa, thn Kakumodan v n thn Budaihabu
khai sinh ra mt con ln, mt con g v hai ngi con, ngi con
trai tn l Sura cn ngi con gi tn l Nakao. H xung khc vi
201
 403 404

hai v thn Kabitt v Aka v nhng vt nui c thun bun lng vi Mt Trng bi hai a con u ca h b cht yu
dng. tr th, thn Kabitt v Aka ku gi cc thn linh v bin thnh c v tm, cn a con th ba bin thnh . May
ca bn bin gy ra mt nn hng thy. Cc thn bin sn sng thay, sau hn ny sn sinh ra mun loi.
nhn li v cnh bo vi nhng nhng k by mu (Kabitt v S thai nghn k l ca ngi m u tin trong truyn k ny
Aka): Trong vng nm ngy ti, khi Trng trn xut hin, bin cng tng t nh truyn k ca ngi Kammu ni ting Nam
s pht ra m thanh cung n; khi hy trn chy ln mt ngn bc Thi Lan trong ngi m sinh ra qu bu v qu bu li
ni, ni tr ng ca cc v sao. Vo ngy th nm, Kabitt v Aka sinh ra vn vt. Mt m tp tng t cng xut hin trong cc
khng i n lc m thanh cung n pht ra m chy ln ni huyn thoi ni ca ngi Hy Lp, theo Deucalion v Pyrrha
cao cng vi cc v sao. Khi h ln n nh, bin bt u t ti to li con ngi sau nn hng thy t (xem Chng 9).
ngt go tht v nc bin c dng cao, cao mi. Nh ca M tp v ci bt g v nn hng thy c th hin din di lp
Kakumodan dn dn b chm vo nc bin. Nhng Kakumodan v khc ti nhng khu vc khc nhau ca cng ng Nam o.
v v trn thot khi lung thu triu ang dng mnh v h Trong Chng 16, ti s m t chi tit ngi m ca Kulabob i
leo ln mt ci thang bc ln tri. Tht khng may, trong lc ra khi o Arop trn mt chic bt g khi cn i hng thy bt
vi v, h li nhng a con ca mnh. Hai ngi con tm ngun t h trn ni la p n.
thy mt hm g v nm tri ni trong hm cho n khi n dt Hai b tc bn x khc ca i Loan, ngi Tsuwo v ngi
vo rng ni Ragasan. Chng pht hin ra rng mnh l nhng k Bunun, cng c nhng truyn k v nhng trn l t ngt trn
duy nht cn li trn th gii. Mc d hiu r v ti lon lun ln tn nh ni v con ngi phi lnh nn trn ni. Nhng chi
nhng hai ngi vn sinh con v t mt chic chiu tng trng tit c th c phn hi khc vi mt s m tp c ly ngu
gia h trn ging ci. Ngi v sinh ra mt ht k t tai v nhin t cc nn vn ho khu vc Nam v ng . Khi xc
h hc cc nghi l trng k. Huyn thoi v i hng thy khng nh c c ch ca i hng thy, chng ta c th a ra hai d
ma ny c v nh m t s tn ph ca mt con sng thn t bn. Trong d bn th nht, mt con rn khng l chn dng sng
Thi Bnh Dng. v mt con cua khng l cn t con rn ra lm i m
Mt truyn k khc ca ngi Ami m t mt trn l si sc ng cho con l. Trong d bn th hai, rn v cua nh nhau cho
sau mt trn ng t d di: H ni rng vo thi im cc dy n khi rn chy trn vo bin c v nn hng thy ni ln.
ni sp, mt t m ra v mt dng sui nc nng pht ln, Nhng ngi lnh nn l cc nhm dn lng x ln cc nh
trn ngp ton b b mt ca Tri t rt t sinh vt sng st ni. V vy, khng cn thuyn hay s lon lun. C mt truyn k
khi nn lt. Phn cn li ca cu chuyn cng tng t nh cp n m tp v ngun sng u tin n t nhng ngi sao
truyn k v chic hm g c m t trn. Ngi anh trai v trn mt ngn ni bn cnh b chm mt na; ngun sng ny
em gi cn sng st xin thn Mt Tri cho php h thc hin s c khi phc nh nhng con vt bi dng cm ch khng phi
lon lun. Sau khi c Mt Tri ban phc, h lm theo ch dn l ngi bi. Mt truyn k khc cho rng con vt bi l mt
ca Mt Trng v mt s ti sinh ton din cho th gii. H rt
ch ln ph v con p nc thot i. Cc loi vt - c

202

bit l loi chim - gip p li t bng cch th xung t
trn cao. Loi chim duy nht khng chu gip l i bng.
Nc l rt xung, to thnh a hnh cho t lin vn trc y
rt bng phng. Sau , cy k cn li c s dng khi phc
nng nghip. C hai m tp v loi cua v cy k cui cng u
tng t nh nhng thn thoi ca ngi Bahnar ni ting Nam
Vit Nam.
M tp v nhng con vt i tm la cng c mi lin h k l
vi thn thoi i hng thy trn o Andaman thuc Vnh
Bengal cch xa i Loan ti mt lc a v hai i dng. Tc
ngi bn a ti y k rng: sau khi th gii c sng to, to
ha ni gin v s bt phc tng ca con ngi v v th gy
ra nn hng thy cun tri mi th, ngoi tr nh Yn
Nga. Ch c mt ngi n ng v mt ngi ph n trn mt
chic thuyn c sng st. To ho ti to li tt c cc loi vt
v chim chc cho h nhng khng cho h la. Linh hn ca mt
trong nhng ngi bn khut ca h, di hnh thc mt con
chim bi c, bay n l la ca to ho v c n trm mt
khc ci ang chy d. Cng vic khng thnh nhng to ho
nm khc ci vo linh hn v khc ci ri xung i v chng
h gii.
Bng 6: Phn b ca bn kiu thn thoi i hng thy c
bn trn khp th gii
Tm li, cc thn thoi i hng thy ca nhng ngi i
Loan bn a ni ting Nam o dng nh c chung nhiu m
tp vi truyn thuyt l trn nh ni ca c dn ni ting Tng-
Min v truyn thuyt Tai bin Babylon c xa ca ngi ni
ting Ty-Thi. Mc d hon ton cch ly khi nhng truyn
thuyt vn ho xung quanh n Dng, chng vn c chung
nhng ch hay m tp c xa nht v chic hm bt kn v
405 406
m chy/tai bin ca c dn ni ting Nam v thm ch l
nhng m tp kiu Maluku. Ngi i Loan bn a, vi t cch
l nhng b tc cn st li ca dng di Nam o c xa nht,
rt c th vn gi c nhng thn thoi nguyn mu vn rt ph
bin khp khu vc ng Nam v ng Dng ngay t bui
ban u (xem Bng 6). Bi vy, lc u, ba truyn thuyt rt c
th ch l mt. Kh nng ny c th c chng minh qua cc
siu h ngn ng gi thuyt c tn Austric hay Nam-Thi (xem
Chng 5).
Thn thoi v l trn nh ni
cng c ng a o
Trc khi i su vo cc m tp pha trn thng qua vic tm
hiu cc thn thoi i hng thy khc nhau ca ngi Nam o
ti Innxia v Phi-lip-pin, ti mun trnh by bin pha ng
ca cng ng Nam o ti ng a o. Ti y, cc huyn
thoi i hng thy u rt ging vi truyn thuyt u tin ca
ngi Ami i Loan cch n mt phn t vng tri t v
khng gian v 6.000 nm v thi gian. Trc ht, tt c cc
truyn thuyt ng a o u m t mt trn l bin khng
ma. Th hai, trong hn mt na cc truyn thuyt ny, trn hng
thy c v rt ging vi mt con sng thn, nh truyn k ca
ngi Ami; cn trong nhng truyn thuyt cn li, nc bin
dng cao rt nhanh. Th ba, ti cc hi o c ni, trn hng thy
lun dng trn n nh ni.
C mt s vn c t ra khi xc nh mi lin h phi
sinh d dng gia nhng thn thoi i hng thy tng ng ti
hai cc ca cng ng Nam o. Chng hn, cc nh dn tc hc
u tin c nghe rt nhiu m t thn thoi v sng thn
nhng hn o ny, bao gm c nhng c im a hnh a
phng. V th, m t ca tng c nhn rt khc nhau, tu thuc
203

vo c im ca hn o l o san h vng bng phng hay chng minh gi thuyt cho rng cc thn thoi c pht tn
phay nghch, l cc o ni hay nhng vng t lin rng ln nh
New Zealand. Theo ti c bit, khu vc ng o en c
con ngi nh c qua cc thi k lch s, khi nhng con sng
ln ch c th l nhiu t sng thn t Thi Bnh Dng ch
khng phi l nhng con sng thn trn ln nh ni trong mt
cn tai bin chn ng ton cu. Do vy, c th lp lun rng
nhng ngi k truyn bn x ch n thun ghi li nhng cn
sng thn xy ra tng i mun v cng iu thm rt nhiu. ng cc m tp v ngi anh trai v em gi phm vo lon lun,
Tuy nhin, r rng l h khng ch ni v sng thn. Sng thn
khng th lm mc nc bin lin tc dng cao trong nhiu gi,
nhiu ngy hay nhiu tun, v cng khng th trn ln nh ni.
Bn thn nhng ngi k truyn cng bit rt r iu ny.
Trong c hai truyn thuyt, c nhng truyn k v cc nhm
dn lng sng st trn ni. Tm ti, chng ta c th kt lun rng
mc d nhng c im a hnh bn x t im thm cho cc
truyn thuyt v i hng thy ng a o nhng ci cu
trc ct li ca chng vn cho thy nhiu im tng ng vi
thn thoi v i hng thy c m tp ni ca i Loan.
Thn thoi i hng thy
ca ngi Nam o ti ng Nam hi o
Gi thuyt ca Robert Blust v s pht tn ca cc c dn v
ngn ng Nam o cho rng i Loan l qu hng ca ng h
ny. V mt a l, nhng c dn Nam o gn nht v gn gi
nht v mt ngn ng vi i Loan hin sng Phi-lip-pin. Blust
cho rng Phi-lip-pin l im cp bn u tin ca hnh trnh di c
ca ngi Nam o cch y hn 5.000 nm. Nh ti phn
tch, cn c nhng gii thch khc v cc im tng ng gia
cc nn vn ho Nam o ln cn. Tuy nhin, nhng tng ng
gia cc thn thoi i hng thy cha to nn c s y
407 408
thng qua Phi-lip-pin. Cc kiu thn thoi c tm thy ti
ng Nam hi o phong ph v a dng hn rt nhiu so vi
i Loan, nh ti s cp ngay phn di.
iu khng gy ngc nhin l nhng huyn thoi bc Phi-
lip-pin c c im gn gi nht vi cc truyn k i Loan.
Ngi Ifugao sng trn dy ni cao Luzon c mt truyn k cha
v ngn ni tr n, v ngn la c mt trong hai ngn ni, v
s sum hp ca i la v ni ti thn ca h v s lon lun
c thn linh xoa du:
Ngi Ifugao k v nn hn hn lm kh cn tt
c cc dng sng. Ngi gia ngh phi o thm sng
H lin tc o trong ba ngy. Ri bng nhin, mt dng
nc pht ln qu nhanh n ni nhiu ngi b cht
trc khi h c th leo ra khi h o. Trong nim vui
khn xit v c nc, ngi Ifugao t chc mt bui
tic n mng. Nhng khi h ang hoan h, tri bng nhin
ti sm li. Nc sng dng ln nhanh n ni ngi gi
phi khuyn mi ngi chy ln cc dy ni v thn sng
ang ni gin. Tt c u b nc sng cun tri, ngoi
tr mt ngi anh c tn Wigan v ngi em gi Bugan.
Wigan tr n an ton trn ngn ni Mt Amuyao cn
Bugan trn nh ni Mt Kalawitan.Nc tiip tc dng
cao cho n khi ton tri t b nhn chm trong nc
ngoi tr cc nh ni. i hng thy bao trm tri t
trong vng su thng ch Bugan mi c la, cn Wigan
th khng nn anh rt lnh Khi nc rt, Wigan on
t c vi ngi em gi ca mnh Mt hm, Bugan
nhn ra rng mnh mang thai. Trong ni ti h, c
204

b nh ra i. Thn Maknongan n bn c di dng
mt c gi v trn an c rng ni h thn ca c l khng
c c s. Nhng g c v Wigan lm l ng bi ch c
nh th th nhn loi mi c ti sinh.
M tp v nn hn hn din ra trc khi c i hng thy xut
hin u tin trong cc truyn k ca ngi Babylon. M tp ny
c th i c du nhp vo thn thoi ni trn thng qua t
tin ca ng h Nam-Thi bi n cng mang c trng ca thn
thoi ngi Shan.
M tp v loi chim, s lon lun v nhng rng ni
Vo u th k 19, ngi ta thu thp c hai truyn k c
lin quan n nhau trn o Mindanao, hn o ln nht ca Phi-
lip-pin. Ngi Atas sng vng ni trung tm Mindanao c
coi l hu du ca nhng ngi di c kt thng gia vi ngi
Negrito v cc b tc bn xa khc. Thn thoi v i hng thy
ca ngi Atas vn duy tr m tp v s lon lun v c m tp v
loi chim. Trong thn thoi, chim i bng rt gip ch, khng
ging nh truyn k ca ngi Tsuwo i Loan. Theo thn
thoi th nht, Manama, ng thn linh v i, d sng to ra con
ngi u tin bng cch an cc l c. Ngi to ra bn
cp v chng t tin ca ngi Atas v tt c cc b tc ln cn.
Rt lu sau khi nc trn ngp khp tri t, v tt c nhng
ngi Atas u b cun tri, ngoi tr hai ngi n ng v mt
ngi ph n. Nc cun h i rt xa v c l h cng s b
mnh nu khng c s gip ca mt ch chim i bng khng
l. Chim i bng ngh ch h tr v nh. Mt ngi n ng
t chi. Hai ngi cn li chp thun li ngh v tr v
Mapula.
409 410
Thn thoi th hai n t b tc Mandaya sng vng ni.
M tp b ba trong thn thoi trc c thay th bng hnh
tng ngi m mang thai. B cu nguyn rng con ca b s l
mt a b trai. Li cu nguyn linh nghim v ngi con trai
sinh ra i mang tn Uacatan. Khi ln ln, Uacatan ly m lm
v v tt c nhng ngi Mandaya u l hu du ca s kt hp
ny.
M tp v loi chim cng l mt c im quan trng ca
nhng truyn thuyt Bisaya, vng o trung tm ca Phi-lip-
pin. Mt truyn thuyt k li rng trn i hng thy din ra
do s xung khc gia ng ti cao Bathala v thn bin Dumagat.
Nhng b ti ca Bathala l qu v b cu n trm c - b ti
ca Dumagat. Kt cc, Dumagat tho ra mt ng nc khng l
v lm chm ngp Tri t vn l lnh a ca Bathala cho n
khi hu nh tt c mi ngi u b chm. Tht ngc nhin l mt
d bn khc ca truyn k ny gn nh lp li tng li ca mt
truyn k Mxic m ti cp trong Chng 9:
Pavon k v cu chuyn gii thch ti sao loi qu li
mang mu en T thi xa xa Cha a ra mt
hnh pht nng n i vi loi ngi mt cuc ni chin
ly i sinh mng ca rt nhiu ngi nc sng trn
khi b v lm nhiu ngi khc na phi b mng. T
thn Aropayang phi qu v diu hu xung h gii
kim m s ngi cht. B cu hon thnh cng vic
v m t chnh xc v tai bin ny. Qu tr v mun hn
v qun m s t thi bi qu hm h m mt ngi cht.
Trong cn gin d, Aropayang nm l mc vo qu v
t qu lun mang theo chic o mu en. Ngoi ra, qu
cn phi i khp khing sut i bi l mc b nm vo
ng chn ca n.
205

Theo ti, truyn k ny v nhng truyn k khc ca ngi th
dn da Cora Mxic, ni loi qu en c coi l con vt
tham lam, c ngun gc t nhng bi truyn gio ca o Thin
Cha. Hnh tng l mc cho thy mt ti li. Vn l ch
mc d Genesis cng s dng m tp chim b cu v qu nhng
khng cp g n loi qu ra xc cht hay gii thch ti sao
chng c mu en. M tp qu n xc cht xut hin trong mt
truyn thuyt ngu tc ca ngi Do Thi nhng vn khng c
chi tit v loi qu b nhum en.
Cc m tp v loi chim xut hin trong mt s thn thoi i
hng thy Maluku v Nusa Tenggara. Hu ht c dn vng
ny u ni nhng th ting ca nhnh M Lai-a o thuc ng
h Nam o. Nh chng ta tm hiu trong Chng 6 v 7, cc
bng chng di truyn dng nh xc nh rng t tin ca h
l nhng ngi khi s cc hnh trnh di c trn bin c v
pha ng ca ngi Nam o. Nhng truyn k ny gn nh
trng khp vi m tp v l trn nh ni v ngn ni tr n
trong thn thoi i Loan. Mt truyn thuyt khc ca ngi
Alfoor vng Ceram ca Maluku c chung mt c im vi
truyn thuyt ca ngi Atas ti Mindanao, l: C ba ngi
lnh nn sng st nh s gip ca loi i bng bin. Ngoi ra
cn c thm m tp cy s sng mang hnh ngi cng hin din
ti Ceram. Ngn ni u tin ti xut hin l ni Noesakoe; hai
bn mp ni l nhng cy c l ging nh hnh b phn sinh dc
ca ngi n. M tp cy s sng cn b sung chi tit l ba ngi
sng st s dng nhng chic l ny phc hi dn c cho
th gii.
M tp v nhng ngi lnh nn trn ni v loi chim tm t
cn vn xa v pha nam, n tn vng Roti v Nusa Tenggara
ng Innxia. Mt con chim ng bin rc xung mt t t
411 412
kh ln mt nc; nh , nhn vt chnh v gia nh ca anh ta
ri xung ni n vng t mi. Sau , chim ng bin tm
kim ht ging ca tt c cc v ma c thun dng
nhng ngi sng st trng trt.
Nn hng thy trn ni
ca nhng ngi ni ting Ty M Lai-a o
Vn ln theo du vt cc thn thoi v i hng thy trn ni,
chng ta i t ng Innxia n Sulawesi, ni bt u vng
lnh th ca nhnh ty M Lai-a o ca ng h Nam o, ni
m ngi Minahassa cng c m tp v s lnh nn trn ni v v
loi chim tm t lin.
Ngi Toradjas ni ting Baree cao nguyn trung tm
Sulawesi truyn li mt thn thoi khc v nn l trn nh ni.
Thn thoi ny c nhng m tp v s lon lun v loi vt cho
ht la, tng t nh nhng truyn thuyt bng ting i Loan
(Nam o) v Vit Nam (Nam ) pha bc. Tuy nhin, s lon
lun ny thuc vo kiu phc cm ip (m/con trai), ging nh
thn thoi ca ngi Mandaya nam Phi-lip-pin. Loi vt cho
ht la sau nn hng thy l loi chut, v hnh tng chic hm
g ca ngi Ami i Loan chuyn thnh hnh tng chic
mng ln.
i xa hn v pha ty, n trung tm c xa ca lc a Sunda
b chm khut, xung quanh Borneo, chng ta cn tm thy mt
thn thoi khc v nn l trn nh ni ca ngi Ot-Danom
sng huyn Barito pha nam Borneo. Gn , ngi Sunda
cng c mt truyn thuyt chu nhiu nh hng ca truyn
gio vi ni dung rng nn hng thy bao ph tt c, ngoi tr
hai ngn ni cao nht. Trn vng bin pha ng ca Bn o M
Lai, ngi ta tm thy mt truyn thuyt n gin khc c m tp
206
 413 414

l trn nh ni v ngi lnh nn trn ni ca ngi Kelantan. Sumatra. Trong Chng 15, ti s gii thch ti sao ngi Batak
Trong truyn thuyt ny, chnh nhng y t b sai ln nh ni li cho rng cy s sng l ct li ca cc thn thoi khi
nht ci l nhng ngi sng st khi nn hng thy p n. nguyn ca h theo cch gn nh bt chc hnh tng cy tn b
Sau tai bin ny, Mt Tri, Mt Trng v cc v sao khng cn khng l (Yggdrasill) trong cc truyn thuyt ca ngi Nauy.
nh sng v tri t b bao trm trong bng ti. Khi nh sng tr Ngi Batak thuc v mt trong s nhng nn vn ho c thch
li, khng cn thy t lin m ch c mt i dng bao la v cn st li trn th gii. H s dng mt loi ngn ng Nam o
nhng xc cht. khng my gn gi vi a s cc th ting M Lai Innxia.
Ti b bin pha ty ca thm lc a Sunda c xa, chng ta Ngoi ra, v tr a l gn gi ca ngi Batak vi cc nn vn
tm thy truyn thuyt v nn l trn nh ni v ngi lnh nn ho Nam bn a trn Bn o m Lai c th gip h tip
trong nhng b tc Nam o Sumatra. Thn thoi v i hng xc vi nhng truyn thuyt khc trong qu kh. Thn thoi v
thy Batak cha ng m tp v nh ni cng vi m tp in nn hng thy c tng hp thnh mt trong nhng chu trnh
hnh v s phc hi t lin. ca cy s sng di dng thc khi nguyn t mt con rn
C dn o Nias sng ngoi khi b bin pha ty Sumatra nc; tuy nhin, thn thoi ca h cng an ci hu ht cc m
c mt truyn thuyt cn c xa hn ngi Batak. Trong truyn tp u v nn hng thy, v d nh m tp v mt tai bin chn
k ny, con cua bt t chnh l tc gi ca nn hng thy tng ng th gii, ngn ni, loi chim tm t v nht t di bin
t nh m tp ca cc truyn thuyt i Loan v Vit Nam m v thm ch l m tp v chic rng bt kn. Cnh tng kt
chng ta tm hiu. Hn o Enggano bn cnh c huyn thc ca th gii cng rt gn gi vi thn thoi Nauy: con rn
thoi v nn l trn ngp o v ng thi cng cha ng m tp di gc cy thot khi xing xch v ph tan th gii trong la
ti sinh t sau nn hng thy vn rt ph bin trong cc thn v nc l:
thoi phn cn li ca Chu v Chu u. Naga Padoha l mt con rn nc nm di gc cy s sng
nm gi th gii trung gian trn u ca n (xem Chng 15).
Chim, rn v cy Dn dn, Naga Padoha cm thy mt mi vi nhim v ca mnh
v lc mnh ci u ca n v th l Tri t b nhn chm. V
M tp loi chim i tm t lin hin hin rt r nt trong cc thn ca Thng gii, Batara Guru quyt tm phc sinh tri t
truyn k bng ngn ng M Lai-a o trung tm Sulawesi, t mt vc thm y nc. lm c vic , Ngi phi con
Maluku v Nusa Tengara. Tuy nhin, trong mt s truyn thuyt gi ca mnh l Puti-orla-bulan (cng cha mt trng) xung h
ca ng Nam , loi chim dn dn chuyn t hnh tng mt gii. Nng ci trn mt con c trng v mt con ch i km.
by ti trung thnh ca nhng ngi sng st sang hnh tng Do Tri t b chm ngp trong nc nn nng khng th i b
ca mt ch th khi nguyn di ba hnh thc con chim/con c. V th cha nng lm ra mt ngn ni, v t ton b s
rn/cy s sng. Ch khi nguyn ny cng c s dng sng trn Tri t c ny n. Trong mt d bn khc, chng
trong mt truyn thuyt v nn hng thy ca ngi Batak ca nng, ngi m nang phi ri b thc hin nhim v

207

ca mnh, cng c phi xung t thng gii. Chng nm
trong mt chic hm bng tre. T , Naga Padoha phi min
cng tip tc mang Tri t trn u mnh. i lc, Naga
Padoha lc mnh gii thot gnh nng v gy ra nhng cn
ng t. Bi v hin tng ny din ra qa thng xuyn
Sumatra nn Batara Guru c chnh con trai ca mnh vn l chim
nhn ln xung nc buc xing xch vo con rn. Tuy nhin,
ng t vn din ra mc cho gng xing km kp. V con rn
vn tip tc vn mnh cho n khi n cn t ht mi xing xch.
Sau , Tri t li chm vo bin c mnh mng v Mt Tri s
li rt gn th gii ca chng ta Vo thi im th gii b ph
hu, la ca lng cho hp lc vi la ca Mt Tri v thiu ri
mi sinh vt trn tri t.
Cc m tp v ngn ni, cy s sng v v con rn cu knh
cn ti hin trong thn thoi v nn hng thy Iban ti Sarawak,
min bc Borneo, nhng khng i km vi m tp v loi chim:
Mt vi ph n Dyak ang cht mng t mt thn cy trong rng
rm. H thy rng mi vt ct ca h u khin cho thn cy r
mu. Nhng ngi n ng i ti v ch ra rng khng phi l
mt thn cy m l mt con rn khng l ang m ng. Sau ,
h git cht con rn v ct n ra thnh nhiu mnh, ri a tht v
nh nu thnh thc n. Khi h ang nng tht rn, mt m
thanh l pht ra t chic cho v bng nhin, tri ma d di.
S trng pht ny tip tc cho n khi ton b th gii b nc l
nhn chm, ngoi tr nhng ngn i cao nht. Ton b loi
ngi b hy dit, tr mt ngi ph n chy trn trn nh
ni. Nng nhn thy mt con ch ang si m di mt cy leo
qut vo mt thn cy ln. Nang cng bt chc cy leo v thy
bt la. chnh l pht hin ra la u tin sau nn hng thy.
415 416
V thiu bn i nn nng phi tm n g v sinh ra mt
ngi con trai, ni ng hn l na con trai v n ch c mt
na ca tt c cc b phn ca con ngi. Cc chi tit quan
trng trong truyn u ch c mt na. M tp v sinh vt na
ngi, hay cn gi l Simpang-Impang hoc Wanleg, cng
tng t nh thn thoi New Guinea. Sinh vt na ngi ny
thc hin vi cuc phiu lu bng la o. Lc , c mt
con chut (ging nh hnh tng con chut trong truyn k
Baree Sulawesi) bit lo xa v ct gi cht t go vo lc
nn hng thy din ra. Khng i n khi c trao ht la
ging, Simpang-Impang ly trm go ca con chut. Phn
cn li ca cu chuyn k v vic Simpang-Impang dng mu
nh la Thn Gi trong cuc chy ua ginh ly cc b phn
to thnh c th ngi hon chnh v phc hi li cc v
ma thun dng.
Chic thuyn trong nn hng thy di hnh thc chic
hm bt kn, chic bnh hoc con thuyn
Mt vi m tp khc c tm thy trong cc thn thoi bng
ting Nam o i Loan v bng ting Nam Vit Nam vn
ti hin trong h thng cc thn thoi v nn l trn nh ni
ng Nam hi o. Nhng m tp ny bao gm hnh tng con
rn, con cua, s lon lun, pht hin ra la, nhng ht ging cui
cng v tt nhin l hnh tng l trn nh ni. Tuy nhin, cc
thn thoi ny c xu hng gn gi hn vi kiu truyn k
Tsuwo/Bunun i Loan, th hin trong chi tit: hu ht nhng
ngi sng st trong nn hng thy u x ln cc nh ni
m khng cn dn thuyn; ng thi cc m tp v rn, chim v
cua lin tc c ti hin. Ngc li, thn thoi i hng thy ca
ngi Ami i Loan lun s dng m tp v chic hm g
208

ch ngi sng st qua nn hng thy, v s lon lun v s ti
sinh t . iu cho thy huyn thoi ny gn lin hn vi cc
truyn k bng ng h Nam vn khng ph bin vng ng
Nam hi o nhng khng phi l hon ton khng c. Ti
cp mt truyn thuyt nh vy ca ngi Toradja Sulawesi,
trong hnh tng chic thuyn g c thay th bng hnh
tng mng ln.
Mt truyn thuyt khc tng t n t ngi Iban Sarawak.
Ngi Iban, hay cn gi l ngi Dyas bin, lu truyn mt thn
thoi v i hng thy. M tp ni khng xut hin trong thn
thoi ny. Thay vo , n cp n mt chic hm g v s ti
sinh t ging nh m tp trong truyn thuyt ca ngi Ami
i Loan. Nhn vt N- ca ngi Iban c gi l Trow. Trow
tri ni trn chic thuyn tm cng vi v con v gia sc. Khi
cn bo du bt, gia nh Trow ln b. Trow chc hn lng
trc c th thch s phi i mt bi ng cho rng mt ngi
v khng th sinh s ngi con phc hi dn s cho th
gii. V th, ng theo tc a th vi nhng ngi v c ng to
ra t v cc mu g. Nh dn tc hc su tm truyn k ny
bit rt r v im tng ng vi thn thoi Hy Lp Deucalion
v Pyrrha c m tp v nn hng thy trn ln nh ni, chic
hm bt kn v s ti sinh ca con ngi t .
Ngi Benua-Jakun, mt tc ngi bn x sng trong cc
rng rm mi pha nam ca Bn o M Lai, cng lu truyn
thn thoi v i hng thy theo kiu truyn k Nam . Khc vi
phn ln cc tc ngi bn x khc s dng nhnh ngn ng
Aslian ca ng h Nam , ngi Benua-Jakun li ni ting Nam
o. Thot nhn, truyn k ca h dng nh cho thy hiu bit
c tnh siu nhin v kin to a tng hc. Tuy nhin, nu xt t
mt gc khc, truyn k ny c th gi li khi nim Apsu
417 418
ca ngi Xume ch mt b cha nc ngt ngm pht ln
trn mt t v gy nn i hng thy. Truyn thuyt ny cng
kt hp m tp bnh nguyn kh ro bng phng ca kiu thn
thoi v chic hm bt kn vi m tp khi nguyn t khi nc
hn n trc khi c cc th sng.
H ni rng mt t m chng ta ang ng khng
hon ton vng chc m ch l mt lp ph ca mt vc
thm y nc. Vo thi xa xa, thn Pirman x b lp
da ph ny v th gii b chm ngp v ph hy bng mt
cn i hng thy. Tuy nhin, Pirman sng to nn mt
ngi n ng v mt ngi n b v t h ln con
thuyn lm bng g Pulai c bt kn. Hai ngi ny tri
ni trong chic thuyn cho n khi nn hng thy du bt.
Sau , h ra khi thuyn v t chn ln mt t kh ro.
Di tm mt h, th gii tri di n tn chn tri tt
c cc hng. Lc u, tt c cn rt tm ti, khng c
bui sng hay ban ti v mt tri vn cha hnh thnh. Khi
tri bt u sng ln, h nhn thy by bi cy quyn
nh v by bi c c gi l Sambau.
Lng trc c kh nng l cc con ca mnh s phi ly
nhau ti sinh nhn loi nn ngi m gii quyt vn ny
bng phng php c mang ngoi d con, mt m tp c trong
thn thoi New Guinea. Ngi m hoi thai a con trai pha bn
phi v a con gi pha bn tri, trnh nguy c hai ngi sinh
ra t mt d con li ly nhau. Tt c loi ngi u l hu du
ca i la u tin ny.
Ta c th nhn thy s thiu vng nhng m t v chic
thuyn trong hu ht cc thn thoi v i hng thy khu vc
trung tm ca ng Nam hi o tc l vng i Sunda v
Borneo. Ngc li, ti khu vc Tiu Sunda hay Nusa Tenggara,
209

v khu vc xa nht v pha ng nam thuc qun o M Lai, cc
truyn thuyt v nn hng thy u ni n nhng chic thuyn
i bin. Ti cp nhng chic thuyn lm bng thn thuc
nn vn ho c thch Tanimbar v nhng truyn k lin quan v
s trn chy khi nn hng thy pha ty.
Ngoi ra, cn c mt nn vn ho c thch khc vng Flores
thuc Nusa Tenggara. Ngi Nage sng cao nguyn Flores ni
rng Doody, t tin ca b tc c cu sng trn mt con
thuyn trong i hng thy. M ca ng nm di mt b nm
gia sn nh ti Boa Wai, trung tm ca b tc. Vo dp l hi
thu hoch, h t chc tic mng linh nh xung quanh m ca t
tin. Mi ngi n nc gn xa ko v. Rt nhiu tru b b git
tht. Ngi ng u b tc c trang im lng ly: trn u, nhau? Hay liu c mu s chung cho tt c cc nn hng thy?
ng i m hnh mt chic thuyn lm bng vng vi by ct
bum tng nh t tin ca h trn thot khi nn hng thy.
Flores khng phi l ni duy nht c nhng nghi thc trang tr
trn u nh th ny. Cc nhm v cng dc b bin pha bc
New Guinea, tc l con ng m Kulabob i qua, cng c
nhng kiu trang tr nh vy.
Mt vi kt lun c th c rt ra t nhng thn thoi v nn
hng thy ca n v vng Vin ng. Th nht l: Nhng
thn thoi ny thuc vo ba kiu truyn k c bn v nn hng
thy vng Cn ng c xa, bao gm kiu tai bin, kiu cp
bn trn ni v kiu i tm t lin. Tuy nhin, chng mang
mu sc bn x v kha cnh vn ho, a l v ngn ng. Th
hai: nhng thn thoi ny phong ph v a dng hn nhiu. Lun
im cho rng ng Nam v b bin pha ng ca Trung
Quc l ngun gc ca nhng huyn thoi ny c tnh hp l
hn. Kiu thn thoi th t v i hng thy m chng ta c th
gi l kiu xch o cng xut hin Nam n v Moluccas.
419 420
Kiu truyn k ny cp trc tip n hin tng mt t v s
chia ct cc lc a thnh cc o.
Nm trm cn i hng thy?
R rng l ngoan c v v chng nu c khng khng cho rng
c tnh a dng c lit k trong hai chng ny chnh l kt
qu ca cc nh truyn gio o Thin Cha. Vy th chng ta c
th rt ra nhng kt lun chung v c th g t vic chn ra hng
trm cc truyn k khc nhau v nn hng thy trn tt cc lc
a ca th gii? Liu chng c cng bt ngun t mt truyn
thuyt u tin? Liu c tn ti nhng pht tn hn ch ca cc
truyn k v mt s nn hng thy cc b khng lin quan g n
Liu c phi tc ng ca mt thin thch ri vo tri t hay ca
s thay i t ngt trong nghing tri t chnh l ngun gc
ca nhng truyn k ny? C phi l c hai kiu i hng thy
trong truyn thuyt: mt kiu b gy ra do nhng rn nt t ngt
trn lp v Tri t v kiu khc l do s gia tng t t nhng
lin tc dao ng ca mc nc bin xch o khi cc ni bng
tan v qu cu b lc nh? Ti chn kiu th hai. Tuy nhin, trc
khi i n kt lun , chng ta cn c mt ci nhn ton cnh v
hin tng ny.
Nu chng ta cho rng mt kiu truyn k phi cha ng t
nht ba m tp hoc ch chung v nu ta tm hiu s phn b
ca nhng kiu truyn k ny trn cc lc a, ta c th a ra
cu tr li cho nhng cu hi v s lng cc trn i hng thy
v s lng cc truyn k nguyn bn (xem Bng 6). Trn c s
ny, ta rt ra nhn nh rng c ti a su kiu truyn k v i
hng thy c phn b trn phm vi ton cu. Mt rong nhng
kiu truyn k ny l kiu i hng thy do h bng ph bin
210

Bc m v cc nc Hy Lp v Th Nh K pha ng a
Trung Hi. Kiu truyn k ny dng nh c nhng ngun gc
xut x ring bit v c bn x. Kiu th hai c tn l to dng
t lin c phn b Bc Phi, u , Thi Bnh Dng v Bc
M. S phn b rng ri ca nhm ny c Tn Th Gii v Cu
Th Gii hm v ngun gc rt c xa. D bn ln xung bin
khi tm t ti bc u v Bc M cng to c s cho tnh x)
c xa ny. Chng c nin i cch y hn 11.000 nm, tc l
vo thi k bng tan th hai sau K Bng h. Cc thn thoi v
to dng t lin dng nh hm mt tai bin din ra sm
hn cc tai bin trong nhng truyn k cn li.
Bn kiu truyn k cn li c nhng m tp chung c o nn
c th coi l c mi lin h vi nhau. Chng c ti hin di
hnh thc ny hay hnh thc khc trn ton b khu vc u .
Chng cng c tm thy trong nhng vn t c xa nht ti cc
a im kho c Xiri v Lng H. Trong ba khu vc ch yu
m ti xem xt, nhng truyn k ny c nhng dng thc
tng ng nh sau:
Chu u v Ty
1. Khi nguyn t nc, i khi vi hnh tng con rng/rn
bi, v /hoc s phn tch gia bu tri v t lin/bin (Khi
nguyn Babylon/Chng 1 ca Genesis)
2. Tai bin i vi ngi Xume v Babylon c xa, vi cc
m tp v nn hn hn/i kht/li bo trc/chic thuyn
c bt kn v m neo bng dy thng/tai bin/s phc sinh
(i hng thy N- - theo d bn Thy tu v Gi-h-va).
3. M tp loi chim tm t lin v chic hm bt kn/cp bn
trn mt bnh nguyn bng phng/hai con chim tm t lin; (i
hng thy N- - D bn 1 Gi-h-va v s thi Gilgamesh ca
ngi Assyri)
421 422
4. Nn l trn nh ni/nhng ngi sng st trn ni cao/s
phc sinh t . (i hng thy N- - D bn 2 Thy tu/S thi
Gilgamesh ca ngi Assyri)
Nam
1. Vnh vin mt t ven bin; mt ngi hng chin u vi
rn bin v ngn gio phn nh t lin (Ngi Dradivian/Bn
2. Manu v cu tinh cho con c; nn hn hn/i kht/li bo
trc/tai bin-m chy v nn l trn nh ni/thuyn v dy
thng/rn bin hoc c/cp bn trn nh ni. (Ting Phn ca
ngi Hindu bt ngun t ng h Thi/ Nam /Tng-
Min/Dradivian)
3. S khi nguyn/bo la/chic hm bt kn/nhng ngi con
lon lun/chim tm t lin (Ng h Nam : India Mundaic).
Chic hm bt kn/loi chim tm t/nhng a con lon lun
(Dradivian)
4. L trn nh ni/nhng ngi sng st tr n trn ni/ti
sinh t g hoc (Tng-Min)
ng Dng v ng Nam
1. Nc bin dng cao/ngn gio chia ct lc a thnh cc
o/xung t vi thn bin v rn bin. (Nam o: Maluku, Nusa
Tenggara, Iban, Batak, vng bin bc New Guinea, ng a o)
2. Khi nguyn/nn nn hn/nn i/bo la/bo bin/b
g/con rn (ting Thi: ngi Shan); khi nguyn/m
chy/ni/tai bin/sng thn t bin/lon lun/ht k (Nam o:
i Loan, Iban, Batak, nhng ngi bn a Bn o M Lai)
3. Chic hm bt kn/nhng a con lon lun/bo bin/loi
chim tm t/ht la/ti sinh t qu bu (Nam o: Ami i
Loan, Batak, Nias, Maluku, Iban, Sulawesi, nam Phi-lip-pin)
211

4. L trn nh ni/ngi sng st tr n trn ni/lon lun/ ht
k (Tng-Min/Nam o: ngi Tsuwo-i Loan v Bunun/bc
Phi-lip-pin, nam Borneo, Sulawesi, Batak, Enggano, M Lai,
Nias, Maluku, ng a o)
Trong chng tip theo, ti s trnh by chi tit bn kiu
truyn k nu trn. Truyn thuyt v khi hn n bng nc v
rn bin l bin th v nn hng thy ph bin nht ti -xtry-
lia, ty o en, ng Innxia v nam n . V th, n rt c
xa. Nhng truyn k ny c chp s v cp n s dng lnh nn trn ngn ni (kiu th t) rt ph bin trong cc c
cao ca nc bin, tnh trng ngp lt ca cc ng bng duyn
hi v thm lc a. Nu chng thc s hm n s bin mt
ca cc b bin v chia tch cc o trn thm lc a Sunda
ng Nam , th chng ta c th tm hiu khng ch mt m l
hai t dng cao nhanh chng ca mc nc bin thi k hu
sng bng.
Cc kiu truyn k th hai, th ba v th t u cp n
nhng tai bin d di. Mc d c phn b trn ton th gii
v i lc chng cho ln nhau nhng chng ph bin nht v
th hin a dng nht khu vc ng Nam . c bit rt
nhiu d bn ca kiu thn thoi v nn hng thy trn nh ni
(kiu th t) c tm thy trong nhng c dn ni ting Nam
o vng ng Nam hi o. Mc d c bn kiu truyn
k ny u hin din Lng H v Assyri nhng km a
dng phong ph hn. Nhn nh chung v s a dng ny
ng Nam to c s cho lun im rng khu vc ny l qu
hng ca cc truyn k v nn hng thy, tng t nh
nhng lun c t gic ngn ng hc lch s.
Do c s phn b chng cho gia cc kiu truyn k ti
Chu nn ta c th gp kh khn khi xc nh qu hng cho
mi mt d bn. Tuy nhin, chng ta vn c th ghi
423 424
nhng mi lin h nht nh. Thn thoi v nn hng thy ca
ngi Babylon c xa bt u vi li bo trc v vic lm
thuyn; sau nn hng thy p n (kiu th hai). y l m
tp ch o trong cc c dn ni ting Thi, v d nh ngi
Shan. D bn th ba c m tp v loi chim tm t lin, chic
hm bt kn v nhng ngi con lon lun li rt ph bin
trong cc cng ng ni ting Nam n v ng Dng.
Cui cng, m tp v nn l trn nh ni v ngi sng st
dn s dng h ng Tng-Min.
Ni tm li, cc thn thoi v nn hng thy c s lng ln
v phn b rng ri hn bt c thn thoi khi nguyn no khc
trn th gii. Nhng thn thoi ny cng vt qua nhiu bin gii
a l v chng tc nht. c im phn b v tnh cht ca
nhng truyn k ny gi rng din ra t nht hai nn l bin
ton cu, nu khng ni l hai. C nhiu kiu truyn k, trong s
c su kiu m rng xuyn qua cc lc a. V rt c kh nng
l chng k v mt hay nhiu nn hng thy c tht. Cn c bit
lu l nhng truyn k Nam v ng Nam - nhng truyn
k ny lin h nhng trn l bin vi cc t di c ca c dn
duyn hi.
nhn
212
425 426

XI. Trn i hng thy v nhng con rng

Tn trng nguyn tc khng phi l mt im mnh ca ti.

Ti t mnh c cun Kinh Sng Th (Kinh Sng Th) ln u
tin khi cn nin thiu ch khng phi ngi nghe l m trong nh
th. Ti vn nh cm gic b nh la khi 2 chng u tin rt
quen thuc vi nhiu c gi miu t hai s sng to khc v
hon ton i lp nhau. Khng h c mt li xin li no v s
khng nht qun v cng khng c nh truyn gio no cp
n sai st . Chng khc nhau n mc cc hc gi cho rng
chng nhng thi i khc nhau. Trong chng ny v mt s
chng tip theo ti s hi tng li chuyn khm ph ca mnh
qua cc kho tng vn hc dn gian. Mc d ti bt u bng vic
i theo nhng vt mn nh mt nh phn tch dn gian ngoan o
nhng ti sm nhn ra rng tt c ch khng phi ch mt s
nhng li mn ny l ng ct. Trong thc t, nhng pht hin
thm thng b lm nn lng bi tm bin bo: "Ch : Ch
ngha rm r". Ti kin tr v pht hin ra rng: Th nht, c
hai cu chuyn u lu i hn nn vn minh vng Cn ng;
th hai, chng l mt phn ca cc cu chuyn c lan rng
n c Chu i Dng v lc a - u. Nhng dng m u
c v nh miu t s ti sinh sau mt cn i hng thy no .
Hai truyn thuyt v khai thin lp a

213

Mt s ngi cho rng cu chuyn u tin v s to thnh
th gii trong 7 ngy t cn i hng thy c thm vo cng
thi gian hoc ngay sau qu trnh pht tn Babylon. Cu
chuyn ny i khi c gi l s gii thch ca cc thy tu
cn c vo bn Kinh Thnh u tin c chnh thc lu hnh
trong nh th theo sc lnh ca vua James I.
u tin Thin Cha to ra tri t.
V tri t khng c hnh dng, trng rng, bng ti bao trm
mt bin v linh hn ca Cha nh ln t mt nc.
V Cha ni: Hy c nh sng! - v th l c nh sng.
V Cha nhn thy nh sng, iu tht tuyt! V Cha tch
nh sng ra t bng ti.
V Cha gi nh sng l Ngy, bng ti l m. V bui ti
v bui sng ca ngy u tin.
V Cha ni hy c bu tri gia cc dng nc v bu
tri tch ra t nc.
V Cha to ra bu tri v tch phn nc pha di bu tri
v pha trn bu tri.
Cha gi bu tri l Thin ng. V sau l bui ti v
bui sng ca ngy th hai.
V Cha ni hy cc dng nc di thin ng tp hp
li ti mt ni v vng t kh ro xut hin v th l t xut
hin.
V Cha gi vng t kh ro l Tri t v tp hp ca cc
dng nc c gi l bin v Cha thy mi s u tt p.
(Kinh Sng Th I-I0)
Cu chuyn th hai sau ni v Adam, Eva v vn a
ng. Trong cu chuyn ny, qu trnh sng to ra th gii t t
kh cn ci ch mt mt ngy v dng nh kt thc bng mt
trn lt. Mt vi hc gi tin rng cu chuyn th hai ny c hn
427 428
nhiu v n c bit n nh l s gii thch ca dng
Jehovistic.
y l s to ra thin ng v tri t vo ci ngy m Cha
to ra chng.
V mi cy trn cnh ng trc khi trn mt t v tng
ngn c trc khi ln ln, Cha khng lm ma ri trn mt
t v cng khng c con ngi trng trt trn .
Nhng sau c sng m v lt li v th l c nc trn
ton b mt t. (Kinh Sng Th 2: 4-6).
S i lp hon ton gia hai s sng to trn c th lm
cho nhng ngi Thin Cha gio chnh thng bi ri nhng
ng thi c th l chic cha kho i vo qu kh ca thi k
trc thi i Kinh Thnh.
Tng lu i nht trong
cc cu chuyn thn thoi v s sng to
Khoa hc nghin cu v ngun gc ra i ca v tr v cc
phn ca v tr l mt trong nhng ni m nh lu nht ca
chng ta. Cc nh vt l hc trong cc chng trnh v thin
nhin trn truyn hnh hng hn tuyn b rng tng phn ca
th gii c to ra sau v n Big Bang. Nhng bc nh v s
ra i ca mt ngi sao mi lm git mnh nhiu th h v nhng
hiu bit thm v ngun gc ca v tr khng h lm lu m
nhng iu k diu m ngi ta ngh v n.
Trong hu ht cc cu chuyn thn thoi v sng th th s ra
i ca v tr gn b cht ch vi s xut hin ca mt hoc mt
s v Cha Tri no cng vi qu trnh to ra loi ngi. Tuy
nhin, khoa hc nghin cu v s ra i ca v tr cn phi
nghin cu mt cch ring l v hu ht cc nh bnh gii tin rng
214

kha cnh ny ca s sng to c th c mt ngun gc khc. Cc
cu chuyn thn thoi v sng th th thng c cn c vng chc
hn v c t bin th gia cc nn vn ho hn so vi cc thn
thoi lin quan n tn gio. V d, cc cu chuyn thn thoi v
s ra i ca v tr ca Babylon, Hy Lp v Israel r rng l c
lin quan n nhau trong khi cc v thn ca h th li xut hin
dng nh rt khc nhau. Mt v d n gin v s khc nhau
ny l phn u tin ca cc cu chuyn nh c to nn t
nhng cht liu c v c hn. V vy nu cc nn vn ho thc s
c lin quan n nhau nhng khc nhau th cc phn c hn ny
chc c t thay i hn phn sau ca cu chuyn. iu ny c
bit c th xy ra nu cc v Cha mi c gii thiu l Vua
Cha hay mt dng huyt thng mi t cc nn vn ho tng t.
Trong chng ny ti khng ch trng nhiu v cc l do ti
sao hu ht cc nn vn ho u c nhng cu chuyn v s ra
i ca v tr kh su sc. Cc cu hi nghing v "liu" v
"bng cch no" cc khoa hc nghin cu v s ra i ca v tr
ban u li c lin quan n nhau v liu iu ny c th a mt
cht nh sng v ngun gc ca nn vn minh. Ni chung nhng
cu hi nh vy thi nng tm l ca cc nh nghin cu
vn hc dn gian t u th k ny. Tuy nhin, i khi h vn
cho rng bt k s ging nhau no gia cc chuyn thn thoi
u l kt qu chung ca cc vn chung v phn ng tm l
bm sinh ca con ngi i vi mi trng v cc hin tng t
nhin. V vy, ti phi i lc mt cht xem xt cc l do c
th gii thch cc cu chuyn thn thoi v s ra i ca v tr.
Sau ti s so snh cc quan im khc nhau t xa v ngun
gc ca cc hin tng nh nh sng, ngy, m, bu tri, mt
tri, mt trng, cc v sao, bin v mt t.
429 430
Thn thoi v s ra i ca v tr -
iu phi l hay c th gii thch
Mt quan im dn gian tn ti trong sut th k 19 cho rng
thn thoi v s ra i ca v tr l sn phm ca nhng b c
ngy th, khng c l tr v phi lgc. Tuy nhin, vic chng ta c
xu hng to ra nhng cu chuyn gii thch nhng hin tng v
s vt trong v tr cng khng nht thit b coi l v l, huyn b
hay thm ch ch l mang tnh ngi.
Mi loi sinh vt cao cp hn u cn mt c ch hot ng
ni b trong mi trng m chng sinh sng. Nu khng loi sinh
vt c th s phi lin tc i mt vi nhiu thch thc t
nhin c th lm nh hng n cc chc nng ca cuc sng ca
chng. Ni cch khc, bt c sinh vt cng cn phi hc tp kinh
nghim trong th gii m n sng c th sinh trng v hot
ng mt cch y . C ch hot ng ny c xy dng
bng s kt hp gia cc k nng bm sinh, kinh nghim v s
dy d ca cha m. Mt v d c n gin ho v kinh nghim
l mt con chim b nht trong mt ci lng c ca trc lm bng
knh trong vn th. Con chim khng th c chun b v mt
di truyn sng trong mi trng nhn to nhng n hc
c rt nhanh khng bay vo ca knh. Chng ta khng hnh
dung ra c nim ca con chim v knh khi con chim iu
chnh hnh vi ca mnh. Chng ta c cm tng rng con chim c
th khng bao gi hiu v knh nh chng ta nhng nim mi
ca con chim v ca knh l ph hp v khng phi l khng c
l.
S hiu bit v nh hng ca cc hin tng nh ngy v
m i vi cc hot ng hng ngy c ngha sng cn i vi
cc sinh vt trn mt t. Nhng nh hng ny khng phi lc
no cng c nhn bit theo bn nng. Ngi th sn v hi
lm cn phi bit thi gian khc nhau trong ngy nh hng n
215

vn may ca anh ta nh th no. Mt n lc chnh thc ho
iu ny c th c thy trong lch v gi c khc trn g
c s dng bi mt s b lc Dyak Borneo. Nhng sch lch
ny thng c da trn c s mt ngy c 7 ting (xem ch
thch 15). Chng bo cho ngi th sn v gi no tt, gi no
xu i sn; bo cho dn lng bit gi no tt trng trt, g
chng cho con gi v cc cng vic khc. Nhiu thng tin ca cc
lch ny c v nh khng lgc i vi cc thnh ph hin i v
lch Thin Cha gio v Hi gio c v nh l ngun gc ca lch
Borneo. Tuy nhin, ngi ca cc b lc s dng nhng lch ny
bng cch no tr thnh nhng th sn v nng dn thnh
cng hn mt nhn vin bn giy sng thnh ph nu cng
sng trong mt mi trng hin nay. Ti mun ch ra rng hiu
bit v kinh nghim thu c trong mt qu trnh lu di chc
chn s bao gm c nhng thng tin sai lch cng nh nhng
kinh nghim qu bu. S tht phi lgc nu nhn nhn cch tip
cn kin thc l v l.
tng cho rng cc cu chuyn thn thoi v s ra i ca v
tr l nhng n lc ban u ca con ngi gii thch nhng
hin tng khng th gii thch c trong mi trng sng
khng phi l iu mi m. V d, hc gi Maurice Bowra ca
i hc Oxford cng c quan im tng t mc d ng nhn
mnh nhng yu t cm tnh v v l trong qu trnh ny (2). V
hin nhin ngay c cc cu chuyn tuyt vi nht v s sng th
cng da trn mt c s no trong n lc miu t hay gii
thch nhng hin tng t nhin.
Khoa hc nghin cu ngun gc v tr nhng iu c th
gii thch v nhng iu khng th gii thch
Nu cc cu chuyn thn thoi v ngun gc ca v tr
u l s gii thch cc hin tng t nhin th vic kim tra
v hiu cc hin tng c bit s cng kh hn v c th dn
431 432
n nhng cch gii thch l lng. V vy, mt mc no
th ngun gc v phng thc chuyn ng ca cc thc
th ln nh mt tri l khng th gii thch c v c th l
s phng on ca bt k ai. Trong nhiu nn vn ho, v d
nh vn ho ca ngi Ai Cp c i, chng ta thy nhng
hnh tng ngy ng hay d man ti mc k l trong cc cu
chuyn v v tr. Tuy nhin, cc php tnh v lch thng, nm
v nhng chuyn ng u n ca cc thin th c th gip
ch cho s nghin cu v phn tch thi tin s. V vy, thin
vn hc ca ngi Ai Cp v mt s nn vn ho tin
Colombo dng nh kh phc tp v c l bn cnh nhng
tng mang tnh cht thn thoi ca cc cu chuyn v ngun
gc v tr.
thi k u ca s pht trin loi ngi, chng ta c th
tng tng l mi c th trong x hi c suy ngh ca ring
mnh v ma, nm, ngy, m V chc chn l suy ngh v m
hnh ca mt vi ngi s tt hn v d on ng hn ca
nhng ngi khc v tt nhin nhng m hnh tt hn s tn ti
lu hn. Thnh tch ng khm phc nht ca ngi tin s l s
sng to ra lch nm v cc i thin vn nh Stonehenge. Kch
thc ca cc cng trnh ln c th cho thy rng c y li
gii p cho mi quan h ton hc gia cc thc th cho vic ln
k hoch v xy dng quy m ln thi tin s. Nh Colin
Renfew ch ra trong cun Tin vn minh, cch bi tr ca i
thin vn Stonehenge trc nm 3000 trc cng nguyn li v t
nht l 500 nm so vi ngy xy dng i Kim t thp Giza, iu
ny lm cho n c v khng b nh hng ca nn vn minh Cn
ng (3). Gn y ngi ta cng nghi ng v vic cc tng i
Giza chp nhn s mng nh l nhng lng m. Mt s chng c
cho thy nhng tng i ny cn c s dng nh nhng
i thin vn(4). mt s ni khc nh Tiahuanaco Bolivia,
Teotihuacan Mehico cng c du hiu ca cc i thin vn c.
216
 433 434

Ngi Mai-a cn li nhng bng chng v kin thc thin vn th gi thit hp l nht l mt thng c th nhn bit c s
v lch tin tin m h tha hng t t tin ca mnh, ngi sp xp trong v tr.
Olmec. Mt bng chng khc tuyn b rng ngi tin s tip
Vi nhng bng chng thuyt phc v s tinh vi, phc tp ca cn c cng ngh tin tin l kch c ca cc hn c
thi c i, mt s tc gi v nh kho c hc ngoi suy v dng trong cc cng trnh bng c thch. Mt s hn ny vn
nhng x hi tin tin b mt trong cc thi i lch s. Nh cn thch thc cc my cn trc hin i ln nht hin nay.
bo Graham Hancock trong cun sch bn chy gn y nht ca Nghch l ny c l hm cha cu tr li trong . Vn minh
mnh Vt chn ca Cha cho rng mt s ngi Ai Cp c giu ca th k XX c nhng cng ngh khc i vi nhng k cng
c thm ch c c mt s my c th bay c. Tuy nhin, cc nh vy. Ngy nay c nhng cch khc xy dng cc cng
bng chng thin vn hc v lch cn c xem xt kha cnh trnh ln. Tuy vy, cc tng ln vn c di chuyn bng
l iu g l c th lm c vi nhng ngun lc c sn v d cch truyn thng vn cn ng Nam v Thi Bnh Dng.
nh nm 3000 trc cng nguyn. Hy nh rng chnh vic Cch y ch mt vi th k nhng khi khng l vn c
thiu nhng bng chng thi tin s v cng ngh tin tin to trm khc v di chuyn o Easter ch vi cng c l con
ra s khinh mit i vi nhng xut ca nhng con ngi ngi, dy, g v .
thng thi thi tin s.
Nu chng ta chp nhn rng cc phng php xy dng v
Nu nhng cng trnh nh Stonehenge, Giza v Teotihuacan quan st v tr ca con ngi c xa l nh tr thng minh v
c xy dng lm i thin vn th r rng l ch nhn ca lng quyt tm trong thi k th vn cn li cu hi l lm
chng khng tn dng c cc thu knh, knh vin vng v sao h c th c nhng kin thc vi nhng thit b m h c
cc thc o lm bng kim loi. Nu khng nh vy th ti sao h trong thi k ? Nhng kin thc m h c l xc nh cc im
li phi ph thuc nhiu vo nhng to nh, cng trnh quy m quan trng trong la bn, o chiu di ca nm, xc nh cc ch
ln quan st? Vic nhng cng trnh ny c s dng nh i im v phn im ca cc ma trong nm, d on cc chuyn
thin vn c th thy t nht l Stonehenge ni c hng dy h ng ca Mt trng, s lun phin hng nm ca 12 con gip v
chn cc trong mt con ng nh ngc vi hng mt tri nh cao l s tnh ton v d on s tin ng ca cc phn
mc ngy h ch (6). Mt khc, mt vi tc gi li cho rng ngi im. Cui cng l s chuyn ng trn chm chp ca theo chu
c i dng knh vin vng. Mt bng chng chng minh cho k ca trc tri t xy ra trong khong 26000 nm (xem chng
quan im ny l s tht rng b lc Dogon Timbuctoo, Mali I). iu ngc nhin l tt c nhng s tnh ton ny theo l thuyt
thy c vng ho quang xung quanh c sao Thin Lang v sao u c thc hin da vo nhng quan st bng mt thng
Th m hin tng ny th khng th thy bng mt thng c. cc i thin vn (7).
Nhng quan im nh vy d d gy tranh ci nhng c v nh Mt thc t quan trng na l ngi tin s c nhng hiu
vn c chng minh. C cho rng vn cha c bng chng no bit v thi gian. t nht l 35000 nm hay c th l 100000 nm
v vic s dng knh vin vng vo nm 3000 trc cng nguyn trc h c b no ging nh ca chng ta.

217
 435 436

Thin vn hc thi c i i ma v thin nhin ni chung. Cc thy tu c th tuyn b

rng cc ngi sao cng c nh hng n s phn con ngi. y
Mt cu hi thng c t ra l ti sao bt k x hi no chnh l im b li dng. c trang b vi kh nng k diu c
thi k cng mun o cc chuyn ng ca cc thc th v th d on c cc ma v hin tng trong v tr, h c tha
tr mt cch chnh xc. Cu tr li thng c chp nhn l v kh nng thng tr nhng ng nghip t hiu bit. Bc tranh v
nhng nh thin vn hc u tin l nhng thu th, nhng ngi nhng ngi ng cp cao dng nhng kin thc c quyn v
cn xc nh phng hng. Vic nhng thu th thi xa dng ngn ng khoa trng iu khin v lm dng ng loi cho
Chm Tht tinh l mt trong nhng v d chng minh mi quan ti nay vn cn tn ti. l gi thit v mc ch u tin ca
h gia ngnh hng hi vi vn hc thn thoi u v Chu i kin thc l dng xy dng lng tin ca cc tn gio thi k
Dng (8). Mt l do rt thc t l nhm mc ch d on ma u.
v thi gian tt nht cho cng vic trng trt v thu hoch. Nh
Mt trong nhng l l thng minh nht v ngi tin s v cc
chng ta c th thy, s tc ng qua li gia cc chuyn ng
v Cha ca h l cun "Khi bt u" ca H.R.Hay's. Trong cun
ca mt trng v mt tri l cha kho cho vic d on ny
sch ny ng miu t rt chi tit v ch ni ting "k sng
chu u v Chu i Dng. Nhng c th cn mt l do khc
to bp bm" thng l nhn vt si hoc co trong thn thoi ca
na mang tnh cht tiu cc l vic mt s t ngi c ti mun
ngi M da . Nhn vt ny thng c c bit miu t nh
gy n tng v iu khin nhng ngi khc.
l mt php s. Trong thn thoi Na Uy, Cha Loki c nhng vai
Vic c c nhng hiu bit su sc v thin vn hc v lch tr i ngc nhau l ng sng to, k la bp v php s. Jan
c th b cc php s v thy tu li dng xy dng nhng m DeVries dch 3 m tit ca s hn n trc khi th gii c
mu ca chnh h. T nhng d on thng minh v cc ma, to ra trong ting Na Uy Ginnungagap c ngha l tr bp bm ma
cc phn im v cc ngy trong nm n cc t chc b mt thut. (10)
kim sot nhng kin thc ny ch l mt bc rt nh. T
Tm li, cc cu chuyn thn thoi v s ra i ca v tr
cc thy tu c th gy n tng vi nhng ngi khc vi kh
to nn lp c nht trong s cc cu chuyn v s sng to
nng v sc mnh k diu ca h. Sau h c th gii thiu
nhng vn c th l bt ngun t cc n lc mun gii thch
nim v Cha Tri v cc v thn khc trong v tr.
v d on s vn ng ca v tr. Nhng hin tng ca v
Cu chuyn v s lm dng thin vn hc iu khin con tr nh vy c ghi li c th bao gm nhng thm ho bt
ngi trong th gii c c gi gn trong 2 t l Thin vn hc ng cng nh cc s kin theo chu k d gii thch hn. Vic
v Chim tinh hc. Thin vn hc theo ting Hy Lp ngha l t thm tht cc chi tit mt mt c th l do b thng tin sai lch
tn cho cc ngi sao v Chim tinh hc l khoa hc v cc ngi nhng mt khc cng c th l nhng li ni di c mc ch.
sao . Ngi Hy Lp bit v cc ngi sao t thi Lng H. Lc Mt khi cc nh vua thy tu bit mi v ca quyn lc kim
u nhng ngi quan st cc ngi sao miu t Mt tri mc theo sot nhn dn th b ba php thut, tn gio v chnh tr s
chu k ca 12 chm sao khc nhau ca chm tht tinh trong nm. pht trin song song vi vic tn dng thin vn hc.
R rng l nhng thay i ny ca v tr c lin quan n s thay

218

Mt trong nhng yu t quan trng nht cho vic chi tit ho
v thay i ca thn thoi l s truyn b. Mt cu chuyn thn
thoi thay i nhanh nht khi n c truyn b. iu ny l do
yu t xut hin ca hon cnh mi. Do mt s gii thch cho
mt hin tng thin nhin no c th tr nn tuyt vi hn
khi k i k li nhiu ln v cng khng cn c ng c m mui
no ng sau nhng cu chuyn khng th tin c ny. Ti
cho bn c t nh gi m hnh gii thch c ng h bi
nhng phn tch sau ca cu chuyn n gin hn nhiu nh th
no. Tuy nhin ti cn nhn mnh li rng mc ch chnh ca
phn ny l chng minh s lan truyn ca cc m - tp chuyn
ca ng Nam . Nhng ng c trong vic k nhng cu
chuyn ny d rt th v cng ch l mc ch th hai v khng
nh hng n gi thuyt v s lan truyn ca cc m tp chuyn.
Tr chi th thm ca ngi Trung Hoa
Bt k ai tng c d ch mt phn ca hng trm cu
chuyn thn thoi v s ra i ca v tr trn th gii cng s
tha nhn s ging nhau k l gia cc cu chuyn ca cc nn
vn ho khc nhau. Nhng s ging nhau c th do ngu
nhin, do nhng vn chung, mi trng vt cht v vn ho
chung, hoc chnh l do ngun gc chung. Vn c th c
n gin ho l s truyn b hoc l thuyt tin ho mi. Ni
cch khc, cc cu chuyn thn thoi ging nhau l do chng
c chung ngun gc hoc do con ngi c xu hng k nhng
cu chuyn nh vy. Nguyn liu chng ta c l nhng cu
chuyn thn thoi c ghi li bi cc nh dn tc hc, nhng
ngi lang thang, nh qun l v cui cng l cc vn bn
c. Cch tip cn khch quan nht i vi vn ny l xem
xt ni dung ca cc cu chuyn thn thoi v xem l do no
trong s nhng l do trn l ph hp nht gii thch s
ging nhau.
437 438
V d, mt trng v mt tri c th c nhn thy khp ni.
V vy nhng cu chuyn v ngun gc ca chng d khng phi
l c lan truyn th cng c th c khp ni v ngu nhin c
ni dung ging nhau. Bin l mt ch ch quan trng vi
nhng ngi sng bn b bin hoc t tin ca h sng bn b
bin. Nhng v d nhng cu chuyn v bin Ty Tng ch c
th xut hin nh mt kiu lan truyn no . ng vt xut hin
trong tt c cc cu chuyn ca nhng ngi c t tin sn bt
hoc thun ho nhng con vt v tt nhin iu ny ng bt
k x hi no. Cy ci v thc phm l c im trong cc cu
chuyn ca ngi lm vn hay trng ng cc. Nhng nu mt
s ch nng nghip ch truyn b trong mt khu vc c bit
ch khng phi ch l s phn b t nhin th ngun gc do s
lan truyn c th c tnh n.
Nu mt ch c bit no ca khoa hc v ngun gc
ca v tr v d nh Mt tri l ng sng to ch c mt phng
thc truyn b trn th gii th tht kh chng minh hoc ph
nhn ngun gc do s lan truyn hay do tin ho. Nhng nu ch
c bit ny ch c mt khu vc hn ch v khng c u
khc th mt s gii thch theo thuyt lan truyn c nhiu kh
nng. Nu nhiu hn hai ch c mt vng chung hay thm ch
cng xut hin trong cc cu chuyn th s trng hp s l qu
ln v l l cho s lan truyn s mnh hn. Theo phn tch ny
th s thiu vng ca ch trong mt vng v mt thng k
cng quan trng nh s hin din ca chng.
R rng l trong hng ngn nm qua nhng cu chuyn
thay i d l rt t. Nu mun k mt cu chuyn thuc mt ch
hoc m tp no c nhiu bin th th chng ta phi tm ra
c tnh cht ca ch . Trong thut ng vn hc dn gian
th ch cng chnh l m tp chuyn v cc nhm m tp l th
loi chuyn, rt nhiu cc cu chuyn v s sng to bt u vi
vic tch tri v t. y l tnh cht ca m tp v s phn chia.
Trong nhng cu chuyn khc nhau th tri v t c nhng tn
219
 439 440

gi khc nhau v phng thc tch ri tri v t khc nhau, gii Ti cng sm nhn ra rng Bc M, Nam M v vng h
tnh ca chng thay i hoc c th l khng thch hp; php n Sahara chu Phi c nhng ch khc nhau so vi chu ,
d c th tr thnh v trng v. Tuy nhin, cc chi tit khc ca Chu u v Chu i Dng v cng c nhiu n th cc ng
cu chuyn vn cn cc nh nghin cu vn hc dn gian sng to loi vt. tm hiu v s phong ph i hi nhiu
nh ngha s phn chia l mt m tp chuyn r rng. M tp hn phm vi cun sch ny v c th lm i lch hng ca ch
chuyn ny cng phong ph th chng ta cng chc chn rng chnh v thi tin s ca chu , chu u v khu vc n
chng to ra mt gia nh. Nu cc cu chuyn cng mt gia nh Thi Bnh Dng. V vy mc d bao gm c cc v d tiu biu
ch xut hin mt s nc th chng ta c th cho rng nhng v cc cu chuyn thn thoi v s sng to t chu Phi v chu
cu chuyn ny n nhng nc ny bng phng thc lan M so snh nhng ti tha nhn c ng nhng ti thnh
truyn. C mt cch quan st qu trnh ny l xem chng nh nhng phm tr chung hn. Cc vng khc m ti tm thy c s
tr chi th thm ca ngi Trung Hoa. Mt cu chuyn c kt hp gia s phong ph v ngho nn ca cc ti v th gii
truyn i bng cch ngi ny th thm vo tai ngi khc trong c l c v cc vng khng ni ting c o New Guinea.
mt hng ngi. V cu chuyn dn dn b thay i. Nu cc Nh c th thy bng 7, chu , chu u v chu i Dng
hng ngi ny bt u bng mt cu chuyn th mi hng s kt cng ng gp mt s ti v s sng to. cc ch khng ch
thc bng mt cu chuyn khc. Mc d nhng cu chuyn cui ging nhau mt na a cu m cn ging nhau trong cc th
cng ny c th c mt s ging nhau no nhng vn c nhiu loi truyn ging nhau. Cc ti hoc m tp c th trc tin
c hi phn bit bn gc bng vic so snh chng tm ch c chia thnh cc ti hoc m tp v s hn n ban u ca
chung hn l vic ch xem xt mt bn. v tr (thng l ti tm v m t). Th hai, chng ta c nhng
Ti nghin cu cc b su tp cc cu chuyn thn thoi v s ti, m tp v s khi phc t s hn n ny bng qu trnh
sng to vi mc ch nhn bit cc ch chung. Ti phn tch thin ng ra khi mt t, qu trnh ny mang n nh
tch 190 cu chuyn thn thoi t mt s ngun bao gm tt c sng v cc thin th. Hai th loi truyn ny thng c k
cc ngn ng chnh v tt c cc lc a c dn c. Nhng cu trong cng cu chuyn nhng chng ta c th xem xt s hn n
chuyn ny to ra mt v d c gi tr v mt thng k v cc cu trc.
chuyn thn thoi c bit n. Mc d y khng phi l
phng php truyn thng nhng ti tip cn mt cch phn Cn i hng thy v con rng st nhn
tch t thng dng hn bng vic nghin cu nhng cu chuyn
ny trc khi nghin cu danh mc cc m tp ca Stith Cc ti v s sng to trn th gii bao gm ngun gc ca
Thompson. Trc ht ti lm iu ny tm ra cc m tp chung cc thin th (Mt Tri, Mt Trng v cc v sao), ca t, bin
mt cch khch quan v trnh cc thnh kin trong vn hc. Sau v bu tri. a s cc cu chuyn thn thoi ny miu t mt
khi c cc ti liu, ti th pho nh nhm khi pht hin ra rng trng thi nguyn thu ca v tr. Trong khong mt na s cu
20 ti v s sng to m ti xc nh c ging vi cc ch chuyn v ngun gc v tr m ti xem xt th th gii bt u t
m cc nh phn tch trong lnh vc ny tm ra. mt cn i hng thy. V vy, Kinh Cu c bt u bng:
"Lc ban u tri t khng c hnh th v linh hn ca Cha

220
 441 442

nh ln t mt nc". Ch v cn i hng thy (v thng t m (+/- Tri,

cha c nh sng) ny xut hin tt c cc chu lc v trong
hn mt na cc cu chuyn thn thoi v s sng to ca mi h
Ngi trng trt (ng dn v th cy)
ngn ng chnh. C th khng c g ngc nhin khi gp m tp v
cn i hng thy Chu i Dng hay mt s nn vn minh (Th ln, ngi
gn b bin. Nhng s c mt ca ch ny Trung v Ty K ti phi kh v no)
Tng cn mt s li gii thch khng lin quan n s lan truyn
(xem bng 8 chng 12). Trong mt s nn vn minh th bin Dng cc b phn ca c th to ra cc
trng thi nguyn thu rt tnh lng v khng c g c bit nhng thnh phn ca v tr
mt s nn vn minh khc th hn n, d di v thm ch rt
c. Nhng c im ny l do mi vng c mt c im ring
Gi c to ra
bit.
B ng 7. Cc mtp chuy n v s t o ra Thin !"ng v Tri
$t. Cc m tp c nhm theo nhm lc a u v chu i Ti lon lun ra i
Dng v nhm cc lc a khc hoc c tnh cht ton cu.
Lc a u v chu i Dng Cc lc a khc v Dng s 7 miu t ngun gc v tr
trn ton th gii
Bt u vi cn i hng thy v rng Bt u vi cn i Qu trng khng l
hng thy
Apsu (mt thc th nc) tng v i dng nguyn thu mnh m v hung d xut
Bt u vi kh hin vi ln trong Kinh thnh mc d hai s sng to trong Kinh
nh sng u tin trc cc thin th sng Sng Th loi b bt k s lin quan no n cc lc lng gy
phin nhiu:
Vo ngy Cha s trng pht
Th gii c to ra
Vi thanh gm ln v sc
Thu qui l con rn chy trn
Tch tri v t
Mt tri V Thu qui l con rn xo tr
V Cha s git c su (tnnin) v l di bin.
Mt trng / cc h nc
Mt trng Isaiah27:1 (12)

221
 443 444

Ngi tch bin ra bng quyn lc ca ngi thin s thi trong c Gilgamesh. (16) Cu chuyn v "Ninurta
Ngi p u c su bng nc v Kur" cch y t nht 5500 nm k li chuyn v thn anh
Ngi p v u ca thu qui, Psalms 74:13-14(12) hng Ninurta (hay Nimrod) chin u vi qui vt hnh rn Kur
nh th no trong th gii nc. Trong trn nh, bin dng cao
Bn ngun kinh Cu c khc nhau cp n xung t ny
v trn lm mn t. Ninurta mt tng ln ln xc Kur
gia Cha v bin c (Tehom trong ting Do thi c). Nhng
v to ra mt con chn bin nh ngi Tigris c th ra
cuc chin u ny lin quan n loi thu qui b st tn l
mn. (17) Mt vi tc gi thy trong cu chuyn ny nguyn mu
Rahab hay Leviathan mc d mt s ch trong on trch trn
ca nhm cc huyn thoi v con rng st nhn bao gm c cc
chng c miu t nh c su. Hc gi u tin v Kinh thnh
nhn vt tng t ca chu u v n nh Heracles, Perseus,
so snh v tranh lun v vn ny l Hermann Gunkel vo nm
St Geogre, Beowulf v Krishma.
1895. Nhng so snh nh vy c tip tc m rng sau trong
mt lot cc bi tiu lun ca trng H Chicago, tc gi l Thn rn nc Hydra Lernean m Heracle git l con chu
Alexandre Heidel, mt chuyn gia v Lng H. Nhng bi lun ca Typhon sng trong mt hang vng m ly v lm nhim
ny nhm mc ch chng minh rng cc cu chuyn thn thoi c vng t xung quanh . Mt trong nhng rc ri na ca
trong kinh Cu c c h hng hn l c ngun gc t nhng Heracle l b con cua khng l cp vo chn(18). Chn u ca
cu chuyn ca Lng H. Heidel cng a ra kh nng rng c Hydra c t ngang hng vi by u ca Lotan nh c
Rahab v Leviathan u ng ngha vi hnh tng thn thoi miu t trong bng ca Ras Shamra Sy-ri-a (19). Persus, mt anh
Labbu v Lotan trong vn hc Babylon v At-xi-ri. (12) hng Hy Lp khc cu sng Andromea t phin trn b
bin ni m nng b b a ra lm vt hin cho qu bin. Qui
Trong thn thoi Babylon th M Tiamat l thn ca cn i
vt m Persus git l do thn bin Poseidon c n quy ph
hng thy mn cht. B ly Apsu l v thn nc ngt. (13) Trong
t lin (20). Thnh George cng lp mt chin cng tng t
ting Hy Lp Ionian th b l Tethys l ng sng to vi chng
nhng con rng ca v thnh ny sng trong mt ci h. Con rng
l Okeanos trong thn thoi v s sng to m Homer k cch y
ny cng thng xuyn yu cu vt cng np. Cu chuyn thn
3000 nm. Trong cu chuyn ny bin bao quanh tri t nh mt
thoi Ty u ny c th c mang n t vng Tiu trong
dng sui. Okeanos cng c coi l cha ca cc v thn sng. (14)
cuc Thp t chinh.
Trong mt s bi th v s sng to ca Babylon th Tiamat
Bi ht ca Beowulf c bit n nh l bi th bng ting
mang hnh dng ca con rng hoc sinh ra rng. Mt trong nhng
Anh hon chnh nht cn ti ngy nay. Tuy nhin, ni xy ra cu
hu du ca b, v thn anh hng Marduk (Assur trong bn ca
chuyn th li an Mch. V thn tt bng Beowulf phc v
ngi At-xi-ri) c h hng ch nh nh bi b. (15) T tin
Hrothgar, ngi c cung in b Grendel, mt qui vt n tht
ca ngi Babylon, ngi Summer, c mt v thn tn l Nammu
ngi n t vng m ly quy ph. Grendel tng trng cho
c lin quan n vng nc nguyn thu nhng h cng c cu
th gii ti tm ni c ng ca cc qui vt b tra tn bi ting
chuyn thn thoi ring v mt v thn anh hng chinh phc rng
ht vui nhn v s sng to t i snh ca Hrothgar. Kt qu l
nc. Cc bn khc ca cu chuyn ny xut hin trong mt vi

222
 445 446

Grendel tr nn rt tc gin. Sau khi lm Grendel t thng Cc cu chuyn thn thoi v s sng to ca cc nhnh n
bng cch b cnh tay ca hn, Beowulf nhn ra chng cn phi - Iran thuc h ngn ng n - Chu u cng cp n cn
i mt vi m ca Grendel, ngi thm ch cn khng khip i hng thy v rng st nhn. V vy trong Zend Avesta ca
hn. Khi Beowulf cui cng vo c hang ca Grendel, o th la, Ahura Mazda to nn t ai v nhng ci tt sau
chng phi ln di nc chin u vi m ca hn trong khi nhn vt i lp Angra Mainyu sng di vc thm to ra
mi ngi ng trn b lo lng chng c th b git. Tuy nhin, nhng ci xu m trc tin l loi rn sng (26). Trong chuyn
cui cng th chng cng cht c u m bng thanh gm m ca ngi B - la - mn n th ban u l vng nc hn
chng tm thy trong hang ca Grendel. n rng ln ni sinh sng ca mt con rn nc khng l v v
Mt cu chuyn tng t v vic tm vo hang ca qui vt cha sng to Vishu ng trong cun ca n (27).
c trong thn thoi Hindu vi Krishna, v anh hng Vishnu trong Rn c mt khp ni trong thn thoi Ai Cp c i.
c th mt a tr. Trong cu chuyn ny, qui vt rn Kaliya Chng mang c 2 gii tnh v c cc vai tr khc nhau nh
sng trong mt ci ao su bn b sng Kalindi. Hn ph hoi ma thn sng to hay qui vt bin cn nh bi trong qu trnh
mng v git ng vt bng nc c. Ch b Krishna cui cng to ra th gii hoc c th l ngi canh a ngc.
khut phc c Kaliya bng m nhc ca mnh sau khi b Trong thn thoi Na Uy chng ta quen thuc nht vi con rng
qui vt li vo hang (23). gi vng nhng cng c mt con rn c su trong lng i
i v pha ng ngi Trung Quc c cc cu chuyn khc dng c gi v vng ai ca tri t. Trong s cc v thn
nhau trong rng thng l con vt c ch trong vn hc dn ng s nht ca bin c th n l k th chnh ca Thor, v thn
gian v thng c lin quan cht ch n nhng tc ng do lt bo v loi ngi v cc thn khi tnh trng ln xn v hn
li gy nn. Mt trong hai cu chuyn thn thoi chnh v s sinh mang. Khi con rn c ny ni cn gin th bin dng chm mt
ra v tr k v vic b N Oa git con rng en thung lng t, con ngi v cc v thn u b cht (28).
sng Hong H t gy nn lt li (24). Mt cu chuyn thn S hn n v cc qui vt nc cng xut hin ng Nam
thoi khc k v tnh trng hn mang do lt li Sichuan. , Chu i Dng v trong mt s nn vn ho Trung Quc -
Nguyn nhn l do v thn sng tham lam i lt rng i hng Ty Tng. Mt cu chuyn c truyn b rng ri trong cc b
nm phi cng 2 c gi tr xinh p lm c du. Mt ngi anh lc Dyak ca Borneo k rng v cha ti cao Malatara c mt
hng trong vng l Li Bing em con gi mnh lm mi nh v ngi con rt hu ch tn l Jata sng ni su nht ca cc con
nh nhau vi qui vt di nc v cui cng ng khng sng (hoc i ngc) l mt con c su hoc c th sinh ra c
ch c qui vt m khng cn git. Trong trn nh ng su. iu ny c pha trn trong mt s nn vn ho ca khu
bin thnh b c trong mt thi gian ngn (25). Cu chuyn c vc vi mt cu chuyn khc v cy cuc sng, cy c con c
ngun gc lu i ny li rt gn gi vi cc cu chuyn thn su di gc v mt con diu hu trn cnh. Thn c su ca
thoi v con rng st nhn khc v miu t r rng rng rng Dyak khng hon ton l tt v phi i mt thi gian di linh
nc l hin thn ca cc trn lt. hn xung m ph. ng ngc nhin l ngi Fiji cng c cu

223
 447 448

chuyn v thn rn sng to Degei trc sng mt mnh trn th gii cao hn (34). Ngi Eskimo eo bin Bering nhc n
bin (v by gi th sng trong th gii ca ngi cht). Ngi mt sinh vt bin mu en khng r hnh dng gip to nn
ng hnh u tin ca Degei l thn sng to diu hu. Trn cc cc hn o (35). Ngi n Iroquois c mt con rng nc trn
hn o Gilbert v Ellis Tiu o thn sng to Narreau con tri tng trng cho di Ngn H (36). Ngi Axtec
tranh th c s gip ca con c chnh khng l Rikki t i Mesoamerica ( Mexich, Bc M) l nhng ngi duy nht
dng trong vic tch bu tri ra khi mt t. Sau thn Chu M c rng nc gn ging vi ca ngi Babylon.
Narreau git cha mnh (31). Loi rn khng xut hin trong thn Cipactli, M t v i l qui vt hung d t th gii khc di
thoi Polindi c th l do rn khng c mt trong h ng vt lt mt con c su khng l c vy l nhng tri ni. Khi nh ln
ca vng o ny. Tuy nhin, trn i hng thy trc khi th t trn mt nc b phi nh nhau vi thn mt tri
gii c to ra xut hin trong 90% cc cu chuyn v s ra i Tezcatlipoca. Thn Mt tri x hm di ca Cipactli trong khi
ca th gii trong vng. b cng cn vo chn phi ca Thn Mt tri (37). iu th v l
Cu chuyn thn thoi ph bin Bc c c cho l bt cng nh ng Nam , ngi Axtec cng c thn thoi v cy
ngun t trn lt cch y 9000 - 7000 nm miu t cha sng cuc sng vi diu hu trn cnh v c su di gc (xem
to bin thnh con rn cu vng khng l trong cuc chin chng 15).
vi con trai mnh l Chinimin. Trong thi gian cuc chin u Nhng cu chuyn v cuc chin gia mt bn l cc v thn
ny xy ra sng h v ni c to ra. Mt cu chuyn sng to, cc anh hng vi mt bn l rng nc cho thy mt s
khc ca vng ny k v thn sng to c mp tch o c im chung. Th nht, cc mi e do t rng lin quan trc
Milingimbi v o C Su ra khi t lin khi nc bin dng tip n t ai v nhng ngi sng trn b hoc gn cc con
cao (32). Trn cao nguyn Hymalaya, cc b lc Kuki Ty sng, m ly. Nhng ngi c cho l phi s cc qui vt
Tng th tin rng ban u th gii ban u b bao ph bi mt di nc nht l ng dn v thu th th li khng h c nhc
di nc duy nht l ni sinh sng ca nhng con giun khng n. Th hai, trn i hng thy c nhc n rt nhiu ln. Cc
l (33). qui vt th thng lm hi ngi, ng vt v ma mng. Trong
Mc d rng nc c mt hu ht cc ni t chu , chu thn thoi Bc c, lt li thng l do mc nc bin dng cao.
u, chu c n chu i Dng nhng li khng c mt trong Tuy nhin trong cu chuyn vit c nht ca ngi Mesopotamy
thn thoi chu Phi v rt him thy chu M. Trong 35 cu v rng "Ninurta v Kur" th trn lt li c miu t r. Cu
chuyn thn thoi v s ra i ca th gii chu M m ti xem chuyn thn thoi ny c vit ngay sau khi mc nc bin
xt th ch c 4 ln nhc ti cc qui vt bin v ch 1 chuyn bt dng cao sau thi k Bng h (xem chng 1) ni cht c ca
u vi bin thi nguyn thu. Trong s sng to ca Navaho k qui vt l mui do trn lt bin li. nhng ni khc nh
sng to bp bm Coyote ly cp nhng a con ca qui vt Trung Quc v n , cc trn lt sng cng c nhc n.
bin. Qui vt mt con tr li bng cch gy lt li lm tt c Vic hin ngi, thng l cc c gi, cho rng v bin trong
mi ngi phi chy trn bng nhng chic thang a n nhng mt s cu chuyn xut hin nh l mt phng php khng hiu

224
 449 450

qu trong vic kim sot cc mi e do. Rt ngc nhin l trong Tm li, sau thi k bng h nc bin trn vo cc thm
vn ny, nhiu vt khc c c khp ng trn cc phin lc a nhit i v cn nhit i lm tng mi e do t c su
gn b bin thng cao hn mc nc bin hin ti l 5m. i vi nhng ngi sng bn b bin v cc o n Thi
Mc nc ny trng vi mc nc bin cch y 5500 nm (38). Bnh Dng. Do nc bin dng cao nn ngoi vic lin tc mt
Tht kh tng tng rng nhng dn tc sng thm lc a i t trng trt th hng nm cn c lt li. Trong thi gian ny,
khng h c gng ngn s mt i ca t ai. Hi ngh quc t nc l nhim vo t to nn nhng m ly nc mn (vn
v s nng ln ca tri t c l cng s v ch ging nh cn c th thy min nam Thi Lan hin nay). Nhng tc ng
Cancuta. ny ca bin v i qun c su l c im thng xuyn trong
Cn mt cu hi l ti sao rng hay c dng lm hin thn cuc sng ca nhng ngi sng ven bin trong hng ngn nm.
ca lt li nh vy. Hnh dng ngon ngo ca cc con sng Sau vo khong 5500 nm trc bin ngng dng cao v b
trng ging loi rn. Tuy nhin, c mt s gii thch n gin cc con kim sot v thm ch cn dn thp xung. Chng ta
hn nhiu trong chnh cc cu chuyn. Trong cc phn tch v s c th chc chn rng mt vi v anh hng nhn iu ny l chin
so snh gia Kinh thnh v Babylon, Alexander Heidel ghi cng ca mnh.
nhn c mt s mu thun trong Kinh thnh v Leviathan v c Nu gi thit v ngun gc ca cc cu chuyn thn thoi v
su bin v cha tng bao gi c nhng sinh vt nh vy a c su bin v rng bin l ng th s cung cp cho mt li gii
Trung Hi hay Bin (39). Con c su sng Nin r rng l mt thch ti sao c nhng cu chuyn thn thoi tng t nhau
ng c vin tim nng cho loi b st trong hnh vi ca n vi nhng ni khng c c su ln nh Sichuan, Mesopotami v chu
con ngi nhng v n vn sng nc ngt nn ch c th coi l u. Chng ta phi t gi thuyt v s lan truyn ca cc m tp
rng nc. Kinh thnh s tr nn khng mu thun nu t bi thn thoi (40). Ngoi ngha v ngun gc ca cc cu chuyn
cnh cu chuyn vng n Thi Bnh Dng ni xut hin thn thoi v rng bin, chng ta c th ghi nhn v phng thc
nhiu rng nc (xem bng 8 chng 12). L do l v n c lan truyn, ngoi thn thoi ca ngi Axtec th chng c mt
c su ca sng v vng nc mn. Crocodylus porosus xy ra chu u, a Trung Hi, Mesopotami, n , ng Nam v
khp ni trong vng ng Nam v Ty Nam Thi Bnh Fiji (Bng 8).
Dng thm ch ngoi khi xa ca Thi Bnh Dng nh Fiji.
C su nc mn vn thnh thong quy ph ngi dn sng gn S sng to kh ro
m ly ca sng nhng trong qu kh khi m s lng c su
nhiu hn th chng c nh hng quan trng n ngi dn. Khc vi s to ra th gii thng thy c lin quan n
Chng ta c th tng tng ra bc tranh rng ngay sau thi k nc th mt s bt u kh ro c thy trong 10% cc cu
bng h, nc bin nhanh chng trn vo cc ng bng nhit i chuyn thn thoi. Chng ta thy trong chng 2 ca Kinh
bng phng bin nhng vng t rng ln thnh m ly ton Sng Th Cha sng to ra th gii trong mt ngy kh ro l
c. Do mi trng sng ca c su ln chim mi trng khc m u cho cu chuyn v vn a ng. Tht ng t
sng ca con ngi v gy nn mi e do ln hn. m l s sng to kh ro ch xut hin duy nht mt ln trong

225

bt k nn vn minh cn ng no cng nh bt k ni no ca
th gii c. Cc o ng Nam cng c mt s cu chuyn
v s sng to kh ro trong c mt ca b lc Dyak sng
trong t lin Borneo (41).
Khng ngc nhin l c nhiu cu chuyn nh vy trung
Australia v cc vng kh hn ca chu Phi v chu M.
Nhng nhng dn tc c nhiu chuyn v s sng to khng
lin quan n nc nht l nhng ngi khng ni ting c
Papua New Guinea m theo h th gii bt u t vng t
cn ci y v con ngi chui ln t cc l trn mt t.
iu ny tht l v New Guinea l mt trong nhng vng m
t nht trn th gii v nn vn minh ny c tnh cch y
khong t 15000 n 50000 nm. Mt c im khc trong
thn thoi ca h l nhc n thi gian m khi Mt tri
nng n mc con ngi v loi vt u cht. ti ny cng
thy min bc Bornea trong mt cu chuyn v hai mt tri.
Trong thi gian , Tri t nng n mc mt ngi th sn
Iban v nh v thy v mnh b quay nng, chy mu v cht.
V qu tc gin anh bn mt mt tri lm n b yu dn v
ngy nay c gi l mt trng. (42)
T nhng cu chuyn cui cng ny c th coi mt th gii
bt u t s kh ro l mt ngoi l i vi quy lut v cn i
hng thy ban u.
Cc thn thoi v ngi nng t
Cng vi cc cu chuyn v cn i hng thy trn khp th
gii, c nhiu s gii thch ti sao t c to ra t nc. Ti
gii thiu vn tt nhng gii thch ny trong cc cu chuyn thn
thoi v lt li v nhng cu chuyn ny c cng m tp (xem
chng 8). C nm phin bn khc nhau v ni m t c to
451 452
ra: (1) mt ng dn mc v ko t t y bin ln; (2) Cha
sng to thng ho thn l ng vt o hoc cy t ln t y
bin; (3) mt th ln, l ngi hoc ng vt, c Cha sng to
c n ly mt cht t t y bin; t trng trt sau c
Cha sng to to ra; (4) cc i dng cn dn li mt di t
hoc bn. Mt phn ba cc cu chuyn v s to ra th gii t
nc c tip tc nh vy.
Hai phin bn u tin c chu , chu u v chu i
Dng v chim gn mt na s cc cu chuyn. trung tm a
o, ngi Tongan c v thn sng to ng dn Tangaloa ko
cc hn o ca h ln t y bin trong khi ng a o, anh
hng Maui c sng bi cng c ghi nhn cng trng ny.
Trong mt vi phin bn Maui dng tc ca ch gi nh l mt
ci dy trong khi cc phin bn khc th t l mt con c sng
ln (43). Trong cu chuyn v s sng to ca ngi Tiu o
o Gilbert v Ellis c ni n trong chng ny (xem
chng tip theo) th qu trnh ny c 2 bc. Bc u tin tch
tri ra khi t c hon thnh bi loi vt nhng t vn b
chm di nc v vy vn cn cc ng sng to ko ln mt ln
na.
S& ' 37. Ng!"i ko $t ln. Bn phin bn khc nhau v cc
cu chuyn thn thoi v ngi ko t ln c tnh cht lc a.
Cc cu chuyn v ng dn v ngi trng trt y i dng c
lin quan n phn u cu chuyn v cn i hng thy v lt
li v nhng cu chuyn ny c mt t Nam n Ty Nam Thi
Bnh Dng. Cc cu chuyn v th ln c vng trung v ng
Bc v Bc m trong khi nhng ngi khc l ngi chu Phi.
Samoa gn Tongo, ng sng to Tagaloa c cho l
ko t ln t y bin (44). Theo ngi Orokolo ni ting c ca
Kerema pha nam New Guinea, v thn sng to ra c ngh
l ko ct ln t y bin (45). Hawaii nhim v ny c
226
 453 454

hon thnh bi mt con ln rng, mt cu chuyn din ra c mt cu chuyn tng t sau cuc chin u gia n thn sng
trong thn thoi Hindu Vedic trong Vishnu ho thn thnh to v rng trn tri (55). V pha Ty, cc b lc Athapasan
con ln rng xi t ln bng ci mm ca mnh (46). Ngi Thi thng Yukon c mt ngi n ng trn mt chic b phi n
c cu chuyn tng t v ln rng m cu chuyn ny c l trc tin mt con hi ly sau l mt con chut hng n
cng bt ngun t o Hindu (47). Trong cu chuyn Shinto ca tm t m sinh vt ny sau bay i to ra t (56). Nh
ngi Nht cp song ca nam n Izanagi v Izanami dng chic c cp chng 8, trong mt s cc cu chuyn
gio thn to ra nc bin v sau nc ng bng li to Algonquian th tip theo l n trn lt ln xy ra sau s sng to
thnh o Onogoro thn thoi (48). Nhng ngi theo Ra c ra th gii ln u. Trong nhng phin bn ny, con vt c
ng ta k li rng Tri t nh ln t mt nc ca Nu (49). phi n tm t thng l mt con chim ch khng phi l
mt th ln v nguyn nhn ca trn lt l do mt con rn nc.
Tri vi ng dn v ngi cy xi Thi Bnh Dng v Nam
, vng ng bc lc a - u theo truyn thuyt ngi ln t. V vy c nhng im tng ng r rng gia cc cu chuyn
iu ny c th thy trong thn thoi t Rumani n Trung , nh vy t Bc v ng Bc qua eo bin Bering n Bc m.
Xibri v cc b lc ngi M da pha Bc. C nhiu nn M tp i tm t c s phn phi r rng nht v ngn ng trong
vn ho c nhng cu chuyn nh vy sng rt xa bin v trong bt k ti no v lt li chu M. Tr mt s t ngoi l th
lch s khng h c lin quan n bin. Mt cu chuyn thn m tp ny ch c tm thy trong 2 nhm ngn ng vng Bc
thoi Trung k li rng c 2 sinh vt quyn lc t trn tri M. Mt trong 2 nhm ny l ca ngi Anh - ing Algonquian
xung dng cc to ra t v sau ng thip i. c qu ni ting Amerind ng Bc, m tp ny trung tm ca cc
tm cch ly trm t nhng n lt mnh t lm c qu b bt cu chuyn thn thoi v lt li c thy trong hn 90% cc
ng v ln nhanh t ngt v lm chng hong s (50). Trong mt phin bn. Mt nhm khc l ca ngi Anh - ing Athapascan
cu chuyn bng ting Antai Xibri th Cha gi c qu n ni ting Na-Dene, m tp c tm thy trong 30% cc phin
tm t. c qu ch l mt con ngi c giu mt cht t trong bn. M tp ny khng c trong thn thoi ca ngi Eskimo
ming nhng khi Cha lm t nhiu ln th gn b ngt th nn hoc trong thn thoi ca ngi da Nam v Trung M. Vic
mi phun t ra v do to ra cc bi ly (51). Mt cu chuyn cc ti v s sng to ca Th gii c tp trung nhiu trong s
tng t cng thy Rumani v pha Ty (52). Thn thoi Kuki cc cu chuyn thn thoi v lt li Cc Bc M c th gip
vng thng Min in v Ty Tng v rn c ni n gii thch mt kha cnh ca cuc tranh lun rt gay gt v ngun
trong chng ny cng c m tp v s nng ln ca t. gc v ngn ng i vi ngun gc v thi gian ca cuc di c
Tuy nhin, s tp trung ln nht ca cc cu chuyn v th ln ca cc b lc ngi da Bc M. S phn b ca cc cu
l vng cc Bc M v ca cc b lc Algonquian cnh rng chuyn v ngi th ln tm t phn no trng hp vi s vng
pha ng (53). V d, Huron k v mt con ra gi cc con vt mt ca vic ghi li ngun gc ca s mt i ca 9 cp chn
khc nhau n tm t. Tt c u b cht ui tr mt con cc ca chu (xem chng 6) vng Cc Bc M. C nhiu quan
tr v vi mt t t trong ming. Con ra c thay th bng im khc nhau lin quan n nhm b lc pha Bc ny m
mt con ci t trn tri xung to nn t (54). Ngi Iroquois mt trong nhng quan im cho rng h i din cho s bng

227
 455 456

n dn s chu M v chu trong khong thi gian ca s Nh chng ta c th thy sau y, m tp v trn i hng thy
kin Pryas tr cch y hn 11000 nm (58). Thi im nh vy v rng c ni vi cc cu chuyn tng t vi ch v s
c th gii thch v thi k lnh v i trc cn i hng thy phn chia tri t lc i -u c trong mt di rng t chu u
c miu t trong thn thoi Algonquian. Mc d y l ch n a o. Thn thoi v s phn chia tri t dng nh l
hp dn v gy nhiu tranh ci nhng n nm ngoi phm vi cun php n d cho s hi sinh t m hn n ca bng ti, sng
sch ny. m v nc.
Tm li, trong cc cu chuyn thn thoi v ngi th ln
tm t m chng ta xem xt th ch cng ging nh
trong cc cu chuyn v ngi cy xi v ngi nh c mc
d s th hin ca ch l khc nhau. Loi th t ca cu
chuyn v ngi nng t ln c c Bc v Nam Sahara (59)
v m tp chuyn bin cn dn t nh ln l m tp
chuyn c trng chu Phi. V cc cu chuyn v s nng
ln ca t thng xy ra sau khi th gii c to ra t nc
nn c ti 4/5 cc cu chuyn nh vy. Cc cu chuyn khc
th lin quan n phin bn v s sng to ni v s hnh
thnh n ng v n b u tin t t st. iu ny s c
xem xt trong chng 13.

Tm tt

S ni tri ca cc cu chuyn v s to thnh th gii t nc

lc a u xut hin nh l s thay th cho cc trn lt bin
thi tin s. Cc hnh nh thay th cho trn lt nh rn, rng
vng Cn ng c th thy ng Nam v Thi Bnh Dng
v thm ch l Australia. Ngoi ra, nu cu chuyn thn thoi no
c hai trn lt th trn u tin s l do nc bin dng cao nhanh
chng sau mt nghn nm bng h khi xy ra s kin Dryas tr
cch y hn 11000 nm. Chng c c th cho vic ny c th
thy trong cc cu chuyn v ngi nng t cao ln khp chu
v xut hin li trong thn thoi v ngi ln tm t vng
Cc Bc.

228
 457 458

gn b vi cha Tri (xem phn di y). Trong thi gian hn

n th c mt s lin h r rng gia Tri v t. Cuc tnh ca
h ch trong mt thi gian ngn v thng c kt cc au bun
khi phi tch ri nhau. Ch v s chia cch m ti cp tip
theo c th nhm vi cc ti tiu biu khc lc a u v
XII. Thin ng v tri t chu c s c tho lun trong phn cn li ca chng ny.

S chia cch ca Cha Tri v M t

nim rng t l m n su vo cc nn vn ho chu Sau cn i hng thy th s chia cch thng l gia tri v
u v Trung ng. V vy tht bt ng khi pht hin ra rng t l ch quen thuc nht trong thn thoi, n xut hin trong
Thn t d c bit n rng ri ch c nhc n trong 1/4 hn 1/4 cc chuyn m ti xem xt. Cng vi tnh trng hn n
tt c cc cu chuyn thn thoi v s sng to. Ngay c trong di nc v rn, m tp ny xut hin ch yu lc a u v
nhng cu chuyn ny th khng phi lc no t cng l M m Chu i Dng.
c nhng lc l Cha. Nhiu bn c quen thuc vi Gaia, thn Mt phin bn c bit hoc cng c th l bn gc ca ch
t M trong thn thoi Hy Lp. Ngc li th v d tiu biu ny bt u s to ra th gii vi vic Cha Tri gn b trong mi
nht cho Cha t l Geb trong thn thoi Ai Cp, ngi b thn quan h hn nhn xc tht vi M t (3). Cu chuyn ny c
gi Shu bt phi tch khi Nut, N thn Mt tri. iu ngc tm thy trong mt di di t New Zealand n Hy Lp. Bc
nhin l trong mt phin bn khc th Geb l mt con rn v nut tranh v cp tnh nhn b nht xut hin trong mt dy o Lesser
chng 7 con rn h mang khc to nn vng th gii l quy lut Sunds pha ng Indonesia.
Geb (1). Trong mt s chuyn ca thn thoi Iran n v Bc Vt ln nh hng su sc ca o Hindu pha ng
M cng nhc n Cha t. Tuy nhin ni chung th thn thoi Indonesia v khng qu xa t Australia, chng ta cn thy nhng
Bc v Trung M thng ni v t M. Ngi Trung Quc th x hi c thch cn st li nh Sulawesi, Makulu v Nusa
khng c thn t c th m thay vo thn thoi Trung Quc Tenggara. y quan nim v Cha Tri v M t trc b
c thn N Oa ngoi cu chuyn v thn sng to khng l Pangu nht trong quan h xc tht cht ch l trung tm ca tn ngng
(2)
. vn ho. Theo nim tin Mappurondo ca Toraja Sulawesi th
Cc M t ch c ngha quan trng khi c s lin h vi Thin ng cng nh trong nhm vn ho c thch thuc o
Cha Tri nh l trong mt s cu chuyn v s sng to trong Hy c gi l Langi; M t l Padang hoc Ponkapadang. Nhng
Lp c i, Tiu o, ng a o v cc phn cn li trong ci tn ny c cng ngun gc vi Rangi v Papa ca ngi
cng ng Do Thi Nam o. Vng ca ngi Nam o bao Maori ( New Zealand) (4). V pha Ty i vi ngi Donggo
gm c mt s phn hn ch ng Indonesia ni m i vi Sumbawa th Langi xut hin nh bu tri. Nhng vo lc ny
cc b lc khng theo o Hi ca Nusa Tenggara M t lun

229

trong s 3 thn quan trng nht cn c thn nc Oi v thn gi
Wango (5). Trn hn o c nhiu ni Flores c thn thoi k v
Cha Tri v M t trc b buc vo nhau bi mt cy nho
thing. Mt con ch nhai nt cy nho ny do cp tnh nhn
b tch ra v phi xa nhau mi mi. Theo ngi dn pha Ty
Flores th chng c ca cu chuyn ny c th thy khi nhn cy
tre thn lun un cong ci v pha mt t nh th chu sc mnh
ca bu tri mun gn ngi yu ca mnh. Thi k ngay trc
khi t tri b phn cch c coi l thi i m vn cn tr v quan im v s chia cch ca Cha Tri v M t li hon ton
t vn cn mm (6). Trong khp vng ny quan nim v tnh 2
mt ca thnh thn v gii tnh ca h c th hin trong kin
trc v cch bi tr nh . Trn vng cao nguyn Flores mi ngi
lng c 2 lng m, mt th dng vt v mt ci khc mang hnh
hp tng trng cho hai gii tnh. Tng cao dng ng v
m cng l biu tng cho mi gii tnh khu vc ny.
S& ' 38. S tch r"i gi.a Tr"i v /$t. Bn ny cho thy
s phn b v mt a l ca ct truyn tri t tch ri sau mn
m hn n ca cn i hng thy. Nt c bit trong s phn
b ny l n ko di t Nam v Ty Thi Bnh Dng ln pha
Ty Bc qua Trung Quc, Nam v sau n Trung ng v
cui cng l Bc u. 10 m tp chuyn c lit k trong bng 8
khng thng thy chu Phi, chu M hay Trung v ng Bc
. ng Dng vi nhng ngi ni ting Nam o Tai v
Nam o chu cng khng c cu chuyn ny.
Ch ngha tng trng v kin trc ny cng c Timor. i
vi ngi Mambai Timor th biu tng dng vt ca Tri v
m o ca t m l trung tm ca lin hp bn th Cha trong
bao gm c cc ngi nh ring bit cho mi v cha(7). Tc th
cc b phn sinh dc ny lm lin tng n cc kha cnh ca
tc th Sivaistic ca Linga v Yoni trong o Hindu.
459 460
Trong thn thoi ca ngi Mambai Timor th M t m
v cht sau khi phm ti lon lun vi Cha Tri l anh trai mnh.
V phn mnh Cha tri hong s v tch khi thn hnh en i,
thi ra nhng vn mu m ca mnh. Hng nm trong dp l
trc ma ma th s ti hp ca i tnh nhn l nh l hi v
trng. Trn ma sau l tinh dch ca Cha ho quyn vi Sa
m trong t (8).
Mc d l mt c im vn ho ca ngi Nam o nhng
vng bng trong cc nn vn ho ca ngi Nam o khng theo
o Hi nh Borneo, Philipin, Ty Indonesia v qun o M
Lai. nhng vng ny quan im c thay th bng cu
chuyn Cha Tri to ra tri t. V Cha Tri ny c nhiu tn
khc nhau nh Mahatara, Bintara, Batara, Petara, Bathala v Siwa
Mahayogi. Cc hc gi li coi nhng v thn ny l cc phin bn
ca Siwa, iu ny bt ngun t nh hng ca n trong 2000
nm qua (9). Hin nay vn cha r l iu ny ng c bao
nhiu v ni dung ca cc cu chuyn chu bao nhiu nh hng
t o Hindu. Tc th Siwa c th tn ti trong nn vn minh
Harappan thung lng Indus trc cuc xm lc ca ngi
Aryan vo n . Quan im truyn thng l d t hay nhiu th
Hindu cng c nh hng n tt c cc o vng ng Nam
do Cha Tri hay Matahara c gii thch l mt s du
nhp. Tuy nhin nh hng ca Hindu trong 2000 nm qua
khng lan rng n pha ng nam ca qun o ti cc o
pha ng ca Bali hoc Nusa Tenggara ni vn c phin bn
Cha Tri / M t. Gi thit l 2 truyn thuyt c ny c
nhng c im chung v d nh cha tri v tc th hai b
phn sinh dc th c mt s gii thch khc l mt vi nhn t
ca tc th Siwa bt ngun t ng Nam .
230
 461 462

Ti s tr li sau vi vn s phn chia tri v t trong trong tng bi cnh. Th t ca chng thay i v chng ta c th
chng ny di mt tiu rt au thng l k phn quc v nghin cu nhng s kt hp khc nhau.
vic s dng cc b phn ca c th. Trong khi ti s xem xt
m tp t au thng v nh nhng hn v s phn chia ny trong nh sng xut hin trc cc thc th chiu sng
cng khu vc phn b. Trng hp u tin l li ni.
i vi chng ta Mt tri t n l ngun sng t nhin hu
Li ni, s phn chia v nh sng ch. Nhng tht ngc nhin khi pht hin ra rng 1/5 cc cu
c trc cc thin th chiu sng khc chuyn thn thoi khng coi Mt tri l ngun sng u tin ca
s sng to. V d s sng to trong Kinh Thnh c nh sng nh
V Cha ni: Hy c nh sng! - v th l c nh sng. li ni trong ngy u tin nhng khng tip tc to ra hoc tch
(Kinh Sng Th i: 3) thin ng cho n ngy hm sau.
Vic ng sng to dng li ni gi nh sng u c tt V Cha ni: Hy c nh sng! - v th l c nh sng.
c cc cu chuyn v ng sng to m ti c th tm thy vi V Cha nhn thy nh sng, iu tht tuyt! V Cha tch
cng mt phin bn v ch ny. Tng t nh vy, c mi khi nh sng ra t bng ti.
li ni c dng nh l mt cng c sng to ra v tr khng V Cha gi nh sng l Ngy, bng ti l m. V bui ti
ch ring nh sng th s c thm mt cu chuyn khc hoc c v bui sng ca ngy u tin.
th ca ng sng to c dng to ra v tr. V vy thn
V Cha ni hy c bu tri gia cc dng nc v bu
sng to Ptah ca Memphis to ra ton b v tr t tinh thn ca
tri tch ra t nc.
mnh v bng li ni, sau to ra cc thn t li ni v tri tim
ca mnh (10). Trong kinh V Sama ca n s t sng to V Cha to ra bu tri v tch phn nc pha di bu tri
bng linh hn ca v tr t c bng li ni. Hai dng u tin v pha trn bu tri.
ca s thi Enuma Elish v s sng to ca Babylon l: Khi bu Cha gi bu tri l Thin ng. V sau l bui ti v
tri trn vn cha c t tn v t di cng cha c bui sng ca ngy th hai. (Kinh Sng Th: 3-8)
gi bng tn (11). Khng h c vic ni hay dng t sai. Trong khi so snh Kinh
Liu c phi sc mnh k diu ca li ni u tin ca ng thnh v thn thoi Babylon, Alexander Heidel gi s sp xp
sng to gy ra s chia ly gia tri v t t dn n s nh sng c trc cc thin th chiu sng (12) v cn pht hin ra
xut hin ca nh sng trc Mt tri hoc Mt trng? Ba m tp th t tng t ca cc s kin trong chuyn Enuma Elish v s
li ni, s chia ly v nh sng c trc cc thin th chiu sng sng to ca Babylon (13). Mc d bng ti khng c trong Enuma
thng c lin quan cht ch vi nhau trong cc bi cnh v mi Elish nhng li c suy lun ra bi Berossus, mt thy tu
quan h khc nhau ln khp lc a u v khu vc n Thi Babylon tn th Marduk v l ngi vit cun s Babyloniaca
Bnh Dng. Nhng m tp ny c th c xem xt ring l v bng ting Hy Lp vo TK IV trc cng nguyn. Berossus miu
t trn i hng thy ca Tiamat l che y bng ti (14).

231
 463 464

Trong nhiu thn thoi th s to ra nh sng l c bit nh sng xut hin trc
quan trng v l s thay i din mo t bng ti ca s hn s phn chia cc thin ng
n nguyn thu. Trong thn thoi Hy Lp nh sng cng ra
i trc Mt tri (15). Thn thoi Phnixi (Canaanite) bao gm Trong khong mt na cc trng hp trong nh sng c
s tp hp tuyn chn cc yu t Babylon, Do Thi v Hy Lp trc s phn chia cc thin ng th li ni ca ng sng to
nhng vn gi im ring bit l nh sng (Phos) bt ngun t l nhn t gi nh sng nh trong Kinh Sng Th. C ch ny
mt tri. Thn thoi M Lai l mt s pha trn ca cc truyn c lp li Thi Bnh Dng. V vy ng a o, mt cu
thuyt o Hi v phi o Hi a nh sng vo ngay t chuyn thn thoi ph bin ca th loi ny l:
u T sinh vt ti thng pht ra nh sng v pha khung Io, ng sng to ngi lun lun tn ti sng u tin trong
cnh hn n (17). thi gian ch c bng ti khng bnh minh bao trm mt nc
khng b. Io l ngi ln ting trc tin gi nh sng ra i
nh sng xut hin trc c s phn chia ngy xut hin. Sau khi ngm nhn nh sng c mt lc
tri v t v cc thin th pht sng ngi li ln ting gi bng ti tr li v m li xut hin. Ngy
th nht kt thc. Sau Io li xua tan bng ti v thit lp quy
Nh ni, ti nh sng c to ra trc c quan h mt lut nh sng. Ngi nng bu tri ln v tch n khi mt t.
thit vi s phn chia tri v t. M tp v s phn chia xut Sau ngi tch cc dng nc t c th hin ra v ngi
hin trong 3/4 cc cu chuyn thn thoi c nh sng xut hin to ra Ra Mt tri, Marama Mt trng v cc v sao sng Thi
u tin. Nu chng ta ch nhn vo Chu i Dng v lc a Bnh Dng (20).
u th s lin kt nh vy ln ti 90%. Trong mt s s trng hp S ng cm tuyt vi gia cu chuyn ny v mi tit u
c bit l Thi Bnh Dng v Trung Quc th hnh ng phn tin v s sng to trong Kinh Sng Th lm ny sinh mi nghi
chia t n to nn nh sng nhng s phn chia khng phi lc ng v nh hng ca cc nh truyn gio. Ngay c tn ca thn
no cng l mt yu t ca nh sng. Mt tri cng mang hi hng a Trung Hi. Tuy nhin, cu
S sng to ca ngi Do Thi l mt v d khu vc cn ty chuyn ging nh vy cng c nhiu ni khu vc pha ng
ni m s phn chia tri t xy ra ngay sau khi c nh sng. a o. iu ny th khng th l kt qu ca nh hng ca cc
Cng trong mt cu chuyn ca ngi Phoennician, nh sng u nh truyn gio a phng. Trong mt truyn thuyt khc
tin c to ra t khng kh ging nh chp (18). Thin ng v Tahiti, Taroa ng vai tr nh Io ng sng to t mnh to ra
Mt t sau c tch ra v Mt tri xut hin. Tng t nh mi th k c nh sng thng qua li ni (21).
vy trong Theogony Hy Lp ca Hesiod, s phn chia au thng
gia Thin ng (Ouranos) v t (Gaia) l s pht sinh thing
ling sau khi nh sng c to ra (19).

232
 465 466

Cc thn to ra nh sng ngy, hai ngi ny cng c hai ngi con l Rangima bu tri
trc khi phn chia cc thin ng sng v Rangiuri bu tri m (24).
phng Ty th Ilu c xem l bu tri. Trong Tarajas th
Thuyt n thn gin n v ng sng to Io cnh tranh a
Ilai l thn mt tri v ci Indara t m trong khi trong thn
o vi thn thoi Tangaroa a thn mang tnh ngoi lai m theo
thoi Phoenicia th Ilus, ni m t cc thin th chiu sng,
ngi dn a phng l chu nh hng ca cc thn thoi Hy
c to ra t ng hn n nh gi.
Lp, Phoenicia, Babylon. Nhng cu chuyn thn thoi ny s
c bn lun chi tit di y. Tuy nhin vn to ra nh sng
S phn chia thin ng
trc tin th c hai phin bn chnh ca ngi Hy Lp v v mt t cho nh sng vo
Phoenicia.
Phin bn u tin l ca ngi Hy Lp theo nh sng c Trong s hai v d ni trn khu vc Thi Bnh Dng th v
to ra trong th h cc thn lon lun u tin: Ngay sau khi Gaia d th hai lgc hn l s phn chia thin ng v mt t to ra
ni ln t s hn n, Erobos (bng ti a ngc) v Nix xut nh sng. Thi Bnh Dng, tng ny nm trong phm vi
hin v hai ngi ny mc ti lon lun sinh ra Ether (nh ch yu pha ng a o v Tiu o. Trong phin bn ca
sng) v Hemera (Ngy). Phoebus, Apollo v Helious (nhng ngi Maori tri Rangi (nam) b nht trong mi quan h cht ch
mt sng ca Mt tri) vn cha xut hin cho mi n sau ny vi Papa hoc t l v mnh v v vy to ra nh sng t m
(22)
. con ca mnh b kt gia hai ngi (xem di y trang 331). L
Mt v d khc Thi Bnh Dng v kiu chuyn to ra nh tr tp hp nhau chng li cha mnh vi mc quyt tm khc
sng ny l t Tahura Marquesas pha ng a o. Tanoa l nhau v cui cng Tane Mahuta, v thn rng hung d nm vai
thn bng ti hoc hn n. Vo mt bui sng no , Atea v tr lnh o trong vic ko cha mnh ln cao vi s gip ca
tr hin ln t gii thot cho mnh c ch cho Atanva bnh nhng ngi khc. Sau khi ngi cha phi chia tay au n vi
minh thc dy. B ci Atea v v th nh sng ch c th tn ti ngi m l Papa th nh sng trn ngp tri t v Tane Mahuta
trong hoc cng vi v tr. (23) cng tr thnh thn nh sng.
Tip theo v d Thi Bnh Dng v Cha Tri to ra Cu chuyn ca ngi Hawaii th t tn Tane thnh Kane,
nh sng l n Samoa, mt trong nhng vng c nht ca a ngi ng u trong b ba thn tch Po mn m hn n
o. Li ni ch c dng to ra bu tri trong thn nguyn thu (26). Trong mt phin bn ca ngi Samoa th mt
thoi ny. Tangaloa trong cu chuyn ny l thn i dng con rn lm cng vic (27).
gi ra mi th t m thn y t y i dng ln. Cu chuyn ca ngi Tiu o v Narreau tr tch tri ra
Thn cng gi ln: khi t vi s gip ca mt con c chnh nh th no s
Mamao v tr l n; v Ilu tri l nam v h cng to nn c nhc n chng cui cng. Trong cu chuyn thn
bu tri. Cp Cha Tri ny c hai ngi con l Po m v Ao thoi ny ca o Gilbert v Ellis th vic tch tri ra khi t

233

c thc hin mang nh sng n cho sinh vt v nhng
ngi con b kt trong mt ci h trn mt t (28).
p v qu trng v tr mang nh sng n
Theo t tng truyn thng ca phng ng th nh sng
khng t mt tri l do s p v v tch ri ca qu trng v
tr. Biu tng qu trng v tr tri ni trong bng ti hn n
v tch ra to ra nh sng, bu tri v mt t c thy trong
Pangu, thn thoi chnh ca Trung Quc v s ra i ca v tr.
Thn sng to khng l Pangu thc dy v thy mnh b kt trong
qu trng ti tm. B bng ti lm tc in Pangu bng cch no
tm thy mt ci ru v p v qu trng gy ra mt ting
n ln. Phn sng hn th mc ln tr thnh thin ng cn
nhng g nng v m mt th ln xung thnh mt t. S phn
chia ny khng xy ra ngay lp tc v th gii non tr cn c s
gip ca Pangu khi thn tch v ch nh. Cui cng ngi
ng dy v gi bu tri tch ring ging nh Atlas trong hng
nghn nm v khi ng cht th cc b phn ca c th ng bin
thnh th gii t nhin c bit l i mt bin thnh Mt tri v
Mt trng (29). Trong cng h ngn ng nhng Ty Tng, thn
thoi Bon v s sng to trc khi o Pht ra i cng c chi tit
v qu trng v tr v ra v sinh ra nh sng khng t mt tri v
con ngi v tt c cc sinh vt quyn lc v k diu (30).
Nht Bn gn Trung Quc v mt a l v chu nhiu nh
hng ca Trung Quc trong nhiu thi i bao gm mt s yu
t chung trong thn thoi v s ra i ca v tr. Tuy nhin
ngun gc lu i v ngn ng v vn ho ca t nc ny tuy
vn l mt iu b n nhng chc chn khng phi l bt ngun t
Trung Quc. Mt vi hc gi ang tm kim s lin h vi cc
nn vn ho a o. Trong thn thoi Shinto trong ting Nht c
phn u v tnh trng hn n v mt qu trng v ra thnh tri
467 468
v t, cu chuyn ny rt ging vi cu chuyn ca ngi Trung
Quc nhng khng c Pangu. Tuy nhin cnh nhanh chng thay
i v c hai thn sng to thuc hai gii tnh xut hin. H tin
hnh cc nghi thc sng to (ging Brahma v Vishnu) xung
quanh mt thanh gio ging nh dng vt bao gm c vic sn
sinh ra tinh dch. Trong khi tin hnh cc nghi thc ny Tri v
t c tch ra v cc thin th c hnh thnh (31).
Cc cu chuyn ca Trung Quc v Nht Bn v qu trng v
mang n nh sng u tin trng vi truyn thuyt Thi Bnh
Dng v s phn chia tri t nh thy trong cu chuyn
cc o Tuamotu. Cch gii thch ny v s phn chia cho rng
th gii l v trng b tch ra t bn trong bi Taaroa (Tangaroa)
nh Pangu trong cu chuyn ca ngi a o (32). Tuy nhin
trong cu chuyn v qu trng r rng c lin quan n cc cu
chuyn Trung Quc v Thi Bnh Dng nhng c mt im
khc l nh sng u tin bt ngun t mt tri.
Nhng cu chuyn thn thoi v qu trng phng ng
ny c thy trong cu chuyn v s sng to ca ngi
Phoenicia c Eusebious ghi li, cu chuyn cp n c nh
sng t mt tri v nh sng khng t mt tri. y mt tri l
Ilus ging nh Samoa:
Zophasemin - l nhng ngi trng coi thin ng
c sinh ra trong hnh dng mt qu trng; v t Mot (Ilus)
phn chiu ra mt tri, mt trng v cc v sao ln nh (33).
Cu chuyn v vic p v qu trng v tr thm ch cng c
nhng vng xa hn v pha Ty Bc trong Kalevala ca ngi
Phn Lan. Trong cu chuyn ny, s phn chia ko theo s xut
hin ca cc thin th chiu sng trn tri:
T phn di ca qu trng v
t c hnh thnh
T phn trn ca qu trng
234

Mc ln cng thin ng cao ngt
Phn trn ca lng trng
Bin thnh mt tri chiu sng
Phn trn ca lng trng
Mc ln vng trng to sng (34)
S phn chia to ra Mt tri l ngun sng u tin
Vy r rng l ch v nh sng u tin v cc mi quan h
khc nhau ca n vi s phn chia tri t c khp ni trong
vng Cn ng (c), Trung Quc v Thi Bnh Dng. Tuy
nhin, nh sng u tin trong cc cu chuyn v s phn chia
tri t vn bt ngun t mt tri ging nh cc cu chuyn thn
thoi v qu trng ca Phn Lan n cc o Tuamotu. Quan
nim ny (khng c quan nim v qu trng) cng thy o
Tanimbar ca Nusa Tenggara ng Indonesia t thi:
Cch y rt lu khi th gii cn cha b chia ct. Mt tri bao
bc mt trng v cc v sao v b gi trong vnh ai pha ng
ca chn tri, b p xung bi bu tri bay l l mt t. Bng ti
bao ph tri t. t lin bao quanh cc o xa b, cc dng
sui nc ngt mang n s sng vn cha bt u chy anh
hng Atuf bi n chn tri ng ng v dng chic
thng thn chm mt tri thnh nhiu mnh v gii thot mt
trng v cc v sao. Bu tri nh b tch khi mt t gip
cc thin th chuyn ng c trong qu o ca mnh. Chic
thng b mc vo u thuyn ging nh mt ci cy v tch
cc o ra khi t lin (35).
S thay i v s ra i ca mt tri t s phn chia tri t
c nhc li khi chng ta xem xt khu vc gia Cn ng v
Vin ng tiu lc a n . Mc d cc ch v cp
tnh nhn tri t, qu trng v tr, gi v li ni, s phn chia
469 470
c trnh by kh r rng nhng s xut hin ca nh sng
u tin ni chung l t Mt tri nh trong thn thoi Vedic
sau ny. C th y l do nh hng ca ngi Aryan trong
cc chuyn thn thoi ca ngi n bn x trc . Trong
mt s cu chuyn thn thoi ca Hindu lin quan n trng
th nh sng bt ngun t mt qu trng, mt bng hoa sen
hoc t thnh Brahman (36).
Mt cu chuyn thn thoi v s sng to ra v tr ca ngi
Muria, mt b lc bn x ngi ravidian trung nam n ,
dng nh ni cc phin bn ca nh sng u tin trc cc
thin th chiu sng v mt tri u tin bng mt s bin ho
phc tp c lin quan n s hy sinh:
Khi th gii ny lc u c to ra, khng h c mt trng
hay mt tri, cc m my v tri t nm rt gn nhau nh v
chng Sau Lingo v cc anh em ca mnh ko cc m my
ln tri c ch cho con ngi trn tri t nhng n khi
vn cha c mt trng hay mt tri, mi th u ti en. C mt
cy tn l Huppe Piyer. Khi no cy n hoa th l ban ngy,
khi cy kh ho th l ban m (37).
Cu chuyn c phn tip theo rt phc tp theo Lingo v
cc anh em trai ca mnh ly i nhng phn mang n nh
sng ca cy v bin chng thnh mt trng v mt trng
thng qua mu ca mt a tr b lm vt hy sinh.
Ngay c i vi cc ti trc ca chng ta th cng khng
c cu chuyn thn thoi no chu Phi v chu M v nh sng
u tin v s phn chia tri t li phc tp nh vy. chu M
c mt s cu chuyn v bng ti nguyn thu nhng trong
nhng cu chuyn ny con ngi thot ra khi bng ti bng cch
leo ln mt th gii khc (38). Mt ln na s phn b cc ch
v nh sng u tin v cc bin th ca ch ny lc a u
235

v Chu i Dng dng nh gi v mt ngun gc vn ho
chung.
S phn chia, ti git cha
v vic dng c th to ra v tr
Bn cnh ch v nh sng u tin v s phn chia, c mt
vi yu t khc cng lin quan n s phn chia nh gi, ti lon
lun, ti git cha v vic dng c th ca Cha v cht lng lm
cht liu to thnh v tr. Nu c mt qu trng trong cu chuyn
th v trng v cc thnh phn khc cng c s dng ging
nh thn th Cha. Mt trong nhng phin bn y nht ca
cu chuyn v s phn chia v cng c nh sng u tin l
New Zealand:
Trong bng ti ca s hn n trc khi v tr c to ra
c hai sinh vt nguyn thu t sinh ra, Te Po, hin thn ca
bng m v Tekore, s trng rng. Trong m v tr h sinh
ra cha m ca cc thn ca ngi a o l Ranginui (cha ca
bu tri) v Papatuanuku (m ca t).(39)
Trong nhng ngy ny, tri nm ngay trn t, tt c l bng
m. Tri v t cha bao gi ri xa nhau. Tri v t c con,
chng ln ln v sng trong bng m dy c, chng khng thy
hnh phc v khng th nhn thy g. Chng b giam cm gia
c th ca cha m chng v khng h c nh sng. Tn ca
nhng a con ny l Tumatunga, Tane Mahuta, Tutenganahau
v mt s tn khc. V vy chng cng hi vi nhau v vic nn
lm g vi b m chng, Rangi (Tri) v Papa (t). Chng ta s
git h hay tch h ra? Tumatunga (thn chin tranh) ni Chng
ta hy git h.
Tane Mahuta (thn rng) ku ln: Khng! Hy tch h ra.
mt ngi ln pha trn v tr thnh ngi xa l vi chng ta v
mt ngi li lm m chng ta.
471 472
Ch c Tawhiri Matea (thn gi) l thng xt cha m mnh.
Sau thn tri cy, thn chin tranh, thn bin (tt c nhng a
con ca Rangi v Papa u l thn) c tch cha m chng ra khi
nhau. Cui cng thn rng, Tutenganahau ng ln nhn tm ct
nhng dy ni tri v t, Rangi v Papa (40).
Cn li cho Tane Mahuta, thn rng v nh sng s
dng nhng cy khng l nng Ranginui cch xa khi
Papatuanuku v gi bu tri v sau ny.
Sau Tri than vn rn r cn t th ku ln: Ti sao c s
hm hi ny? Ti sao c ti c ty tri ny? Ti sao li tiu dit
chng ta? Ti sao li chia ct chng ta?
nh sng lan to khp tri t v tt c sinh vt tng b che lp
gia c th ca tri v t bt u ln ln v sinh si. Ch c thn
bo l tch khi anh em mnh v theo cha ln tri (41).
Thm kch ny k v mt cp thn linh b chia ct v b lm
tn thng bi nhng a con b mc kt ca mnh v kt thc
bng vic h hin cc b phn ca c th mnh cho Tn Th gii.
Cu chuyn ny to ra mt s lin kt quan trng vi thn thoi
phng Ty. Ngoi nh git cha m ca ngi con trai v vic
dng cc b phn ca c th th thn thoi Maori c m tp
chuyn khc vi Thuyt Thn h Hy Lp ca Hesiod 3000 nm
trc .
Trong truyn thuyt Hy Lp, th cp v chng tng ng l
Ouranos (Tri) v Gaia (t). Cu chuyn bt u vi tnh trng
hn n ton nc v bng m quen thuc. Trong cu chuyn
m mu ny, Kronos, mt trong nhng ngi con trai ca h b
kt cng vi anh em ca mnh trong hang Tartarus trong lng
Gaia do cha ca h Ouranos trong cn xc cm tnh dc mnh m
nm ln Gaia. Kronos tinh ranh gip m mnh bng
cch tch b ra khi Ouranos bng mt con dao v nhn tin
thin lun cha mnh. Anh nm b phn sinh dc ca cha mnh
236
 473 474

xung bin ni tinh dch si bt v to ra n thn Aphrodite. K Ngoi con ngi, Ymir cn mang n mt gia nh ngi khng
l l trong thn thoi Hy Lp th hnh ng git cha m ny l lnh lng. Mt ngi n ng tn l Buri c gii thot
khng phi l ngun gc ca nh sng u tin (42). cng ba a chu trai mnh, ba v cha Odin, Vili v Ve git
Mt ln na trong s sng to mang tnh bo lc ny ca Hy khng l Ymir. Ci xc khng l ca Ymir sau c ba v
Lp chng ta thy cc ch quen thuc v s hn n, bng ti, cha trn dng tng phn mt to nn th gii con ngi.
nh sng u tin, Cha Tri, M t m s gn b ca h lm c bit s ca ngi khng l c dng lm vm tri. H
nhng a con mnh ngt th v chng ni lon chng li cha t bn ch ln bn gc tri tr tri tch ra khi t (46).
mnh v t c s gii thot bng cch chia r cha m chng. C nhiu kh nng t cc cu chuyn v s to ra th gii ny
Vic dng mt loi cht lng trong c th ngi cha, tinh dch, c ca ngi Na Uy vo thi k ngay sau thi i bng h v s
th lm lin tng n cc l hi ma ma ca ngi Timor (43). tan bng v cc trn lt sau c ng rt r rng.
Ngi Phoenicia c mt s sng to tng t trong Kinh thnh Ngi Phn Lan mc d c nhiu im gn gi vi ngi
nhng phc tp hn. Tn v vai tr ca Gaia (Ge), Ouranos v Scandinavia nhng li c mt truyn thuyt hon ton khc bit.
con trai ca h Kronos (Cronus hay Ilus) ging nh trong phin S thi thn thoi Kalevala v s ra i ca v tr c mt ngun
bn ca ngi Hy Lp. Mc d ni xy ra cu chuyn l Trung gc khc (xem chng 13). Tuy nhin cc ch lc a u
ng: Ilus, ngi l Cronus, mai phc cha mnh Ouranos v nh cn i hng thy, s phn chia tri t, qu trng v tr v
cht chn tay cha mnh nm vo cc dng sng, dng sui mu by con b mc kt c trong mt cu chuyn v s to ra th gii
trn trn cc dng sng, dng sui (44). c lin quan. N thn sng to Ilmatar, ngi con gi trinh n ca
c bit trong cu chuyn ca ngi Phoenicia mt trong s khng kh, bay xung mt bin nguyn thu. Cng nh m nc,
nhng anh em trai ca Cronus l Atlas, ngi trong thn thoi Hy nng b gi v bin qut ng v nng c thai. Trong vai ny
Lp l Titan. Trong thn thoi Hy Lp, Titan b pht phi nng nng ging vi Vari-ma-te-tekere trong thn thoi ng a o.
tri khi mt t bng i vai ca mnh pha ty (45). D c Khng may l bo thai ca nng do l s mi trong bng.
nhng im tng ng ny th trong thn thoi Phoenicia, s Nng than vn vi tri v ni bun chn v s khng sinh n ny.
kin tri tch khi t c trnh by theo mt phng php khc Mt con mng kt c tri phi xung tm ch p cc qu
l tch qu trng v tr. trng ca n. Cui cng con mng kt tm thy u gi ca
Ilmatar nh ln trn cc con sng khi nng ngi xung. Ti n
Thn thoi Na Uy c nhiu yu t v s sng to nh vic git
p 7 qu trng, 6 qu vng v 1 qu st (47). Trong phn u
cha, s dng c th, s phn chia tri t nhng vi ging iu
ca s thi Kalevala ny chng ta thy c mt s nt trong cu
rt lnh lng / t nht. Nh trong thn thoi Hy Lp v Trung
chuyn ca ngi Samoa v s sng to c nhc n trong
Quc, hnh nh mt ngi khng l phi chu ng trong mt
mt hon cnh khc: Tagaloa thn bin c mt ngi con trai
thi gian di c s dng. S hn n trong thn thoi Na Uy
c sinh ra trong hnh dng mt con chim tn l Tuli. Tuli bay
hay Ginnungagap ko di t min bc lnh gi n min Nam
ln trn mt nc nhng khng tm c ni no lm t v vy
rc la. Khi bng tan th ngi khng l Ymir c gii thot.
Tagaloa y mt phin tn l PapaTaoto t y bin ln (48).

237

Sau khi con mng kt t trng vo n thn ang ngi, s thi
i theo 2 phin bn khc nhau v s phn chia, mt l cu chuyn
v qu trng v v mt phin bn khc theo truyn thuyt ca
ngi New Zealand. Ngi con trai khng c sinh ra ca
Ilmatar l Vainamonen sau mt thi gian bt u cm thy kh
chu v s hi v thi gian di nm trong bng m. V vy anh ta
lng sc tm ng ra v to ra mi sinh vt trn tri t c bit
l cy ci. Trong vai tr ny chng ta c th so snh vi Tane
Mahuta New Zealand (49).
Phn chia cc dng nc
Ti phn tho lun cc phin bn v s chia ct trong Kinh
thnh v ca ngi Babylon n cui cng v d c hai truyn
thuyt ny u c s gii thch v s chia ct ca Mt tri nh
hc gi v Kinh thnh Alexander Heidel ghi trong cun Kinh
Sng Th ca ngi Babylon th c hai truyn thuyt ny u c
nhiu hn mt s phn chia (50). Trong mi trng hp th s
phn chia u tin ch lin quan n nc. Nhng phin bn
tng t nhau ny c th cung cp mt u mi no v
ngha ca bng ti nguyn thu xut hin nhiu trong cc cu
chuyn thn thoi v s phn chia.
S thi v i ca ngi Babylon v s sng to c th c
vit cch y hn 3500 nm, rt lu trc cun Kinh Sng Th.
N bao gm hai hi trong cc v thn con u tin ni lon
chng li Apsu l cha mnh v sau chng li c m mnh l
Tiamat. Apsu thn nc ngt v Tiamat thn nc mn l bc cha
m tin bi ca ngi Babylon. Cp u tin ca th h nhng
a con ca h cng rt ph ri d b kt trong bng m:
Cc v thn th h tp hp nhau li
V nhng ting la ht om sm lm phin n Tiamat
475 476
H x toc d dy ca Tiamat
V lm b bc mnh bng vic chi a bn trong (51)
Apsu, chng ca Tiamat, l ngi bc mnh hn b v nhng
hnh ng ca bn tr v bn mu vi t tng Mummu tm
cch thot khi l con ng ngc ca mnh. Khng may l k
hoch b bi l n tai cc con trai ca mnh c bit l Ea (ting
Sumer: Enki) ngi sau ny l thn nc:
Ea ngi bit mi vic tm ra m mu ca h
cho Apsu chm trong gic ng
Ea gip Apsu nm xung v git ng
Tri cht Mammu v t hn nm ngang ngi Apsu
Ea dng nh trn c th ca Apsu
V gi Mammu bng mt dy x mi
Khi Ea git k th thnh cng (52)
on trch trn t s sng to ca ngi Babylon dng nh
cha ng mt cu chuyn quen thuc v s git hi Cha sng
to bi mt trong nhng a con ca ngi v l ngi cng
l anh em trai ca mnh quy ri trong bng m mnh. Alexander
Heidel thy trong cu chuyn ny im tng ng vi cch
gii thch ca Kinh thnh v s phn chia cc dng nc trong
Kinh Sng Th i:6 v i:7 Mummu i din cho sng mui v
cc m my mc ln t Apsu v Tiamat v bay l lng trn u
h. Cnh ny rt quen thuc trong cc chuyn thn thoi Thi
Bnh Dng vi mt s khi u en ti v y my, cnh ny
cng c th thy trong Kinh Sng Th:
Trong Kinh Sng Th, Cha to ra bu tri gia cc dng
nc gy nn s phn chia gia nhng dng nc pha trn bu
tri v nhng dng pha di ( Psalms 148:4). S gii thch ca
Kinh thnh c v ng rng nc ca tri t v cc m my c
chung ngun gc ging nh cc dng nc ca Apsu, Tiamat v
238

Mummu, khng c s to ra v tr r rng v vy to nn mt
trng thi c mn sng m dy c trn mt nc (53).
Heidel cng rt ra im tng ng i vi cu chuyn ca
ngi Ai Cp v s phn chia gia n thn Mt tri Nut v thn
t Geb bi thn Gi Shu (54). S ging nhau gn hn th v trong
cc cu chuyn v ngun gc v tr ca ngi Ai Cp cng nh
ngi Hebrew th cc dng nc nguyn thu ti tm c khp
ni m khng h c b hay b mt. Bu tri phi tch ra khi
nc. S thng tr ca thn mt tri ch l s tr li tm thi ca
bng m vnh vin. Quang cnh ny cng quen thuc vi thn
thoi Thi Bnh Dng v mt s bt u ti tm v y my
nh chng ta thy. S sng to ca ngi Phoenicia th r rng
hn. Sau khi qu trng v tr c to ra th c mt lot cc tc
ng ca cc thm ho kh hu nghe c v rt ging s gii thch
v mt cn i hng thy thy r nht trong s phn chia:
V khi khng kh a nh sng tr li bng sc nng trn mt
bin v tri t, gi c to ra, my v thu triu v cc dng
thc t thin ng tun xung. V khi chng b tch ri v
mang i khi ni chn c bng nhit t mt tri, v tt c c
ti hp trong khng kh, va mnh vo nhau sinh ra sm chp (55).
Chng ta c th suy xt v ngha ca mt s bt u l lng,
bo t v ngt ngt ca th gii. Cc cu chuyn thn thoi ng
mt thi k hn n ca bng ti y sng gi v my m vi
nh sng xut hin trc mt tri. Nhng ngi theo thuyt tai
bin c l sn sng c cu tr li cho kch bn ny trong s
khng n nh ca thi tit v ma ng trn ton cu xy ra sau
nhng tc ng ca thin thch hay ng t ln (56). S tuyt
chng ca th gii c th xy ra sau li thm ho ny s thm vo
tng v s bt u ca tt c.
S tm kim ca Alexander Heidel v s miu t tnh trng
hn n ban u khng b chia ct nh sng m trn mt nc
477 478
lm ti nh li mt kinh nghim l lng ca mnh Malaysia
nm 1991. Ti c mi n mt cuc hi tho Kuala Lumpur.
Khi chuyn bay t Hng Kng h cnh, ton b bn o M Lai
nh b bao ph bi mt mn sng dy v thp. Mt tri bin mt
sau m my v ti khng nhn thy mt tri cho ti khi ti bay
ra 10 ngy sau . Ngi ta ni rng mn sng ny thnh thong
xy ra l t cc m chy khng kim sot c Kalimantan.
Ti khng bit iu ny l ng hay l ti ang chng kin khi
t cc gin khoan du chy pha Ty. Mt trong nhng s kin
du lch c t chc trong thi gian hi tho l mt chuyn tu
du lch n mt ngi lng trn nhng hn o trng c ngoi
khi cng Klang. Tri m nhng vn khng nhn thy mt tri v
nh sng m hn bnh thng. Bu tri ch ton mt mu nu vn
c v bin cng c mu nh vy. nh hng ng ch nht l
s bin mt ca chn tri. Chng ti khng th nhn thy ni kt
thc ca bu tri v ni bt u ca bin. C t s phn chiu nh
sng v cc hn o c, cc ngi lng v cc con thuyn nh
treo l lng trong khng kh.
Ti khng bit liu kinh nghim ny bng cch no miu t
chn tri m cc v tin bi ca chng ta thy trong thi k
ma ng ko di v hi phc sau mt trong ba trn lt thi k
sau bng h. Cc miu t ca ngi Trung Quc, ngi
Phoenicia, ngi Babylon v Nam o v ca nhng dn tc
khc v tnh trng hn n u c hu qu l t bu tri thp, nh
sng c trc cc thin th chiu sng, s chia ct v cui cng l
mt tri. Tt c u lin quan n thin tai v kh hu. Mt vi
nn vn ho c thm ch dng nh ghi li nhng s kin
thin tai trong cc cu chuyn v ngun gc v tr ca h. V d
trong cu chuyn ca ngi Australia v con rn cu vng
c nhc n trn th con rn t trn tri ri xung to ra mt
h khng l v mt thi k ging bo (57).
239

Mc d cc phn tch ca hc gi Heidel thy mi lin kt
gia s gii thch trong Kinh thnh v ca ngi Babylon v s
phn chia cc dng nc v bu tri, cng nhn tin vi cc cu
chuyn v s phn chia khc, ng dng nh b bi ri bi thc
t l phn tip theo ca s sng to ca ngi Babylon c mt v
cha m b git v c thm mt s phn chia khc. y l cuc
chin u ni ting gia con trai ca Ea l Marduk v b ca
mnh l Tiamat. Tiamat khng cn l ngi v nhu nhc
nhn chng b con git m tr thnh mt con rn hung tn v
qui vt mnh m, thn ca bin ng, ngi dng mt na
phn thn linh ca mnh v to ra mt kho chuyn dn gian v rn
v qui vt. iu chng gip c g cho b. Marduk bp c
b bng gi v qung mt tm li. Sau ging nh k git
rng nc v cc anh hng c sng bi t an Mch n o ng trong thn thoi phng Ty.
en, Marduk phanh thy b bng mt mi tn. Sau anh ta
bnh tnh m xc b:
Anh lt ngi b thnh mt na ging nh ngi talt c
phi
Mt na khc c t ln mi ca bu tri
V mt mi tn xuyn qua v to ra mt ngi lnh canh
gi
V sp xp nc ca b sao cho chng khng th thot c
(58)
Sau nhng hnh ng t ny, Marduk tip tc thc hin
mt s sp xp phc tp khc cho cc v sao. S to ra v tr ca
Marduk r rng l u tin v dng gan v xng sn ca b cy Benjamin, cy a, cy sung hay Ficus benjamina). Cy sng
mnh. Anh ta sp xp cc chuyn ng ca mt tri, mt trng
v chm sao Zodiac c 12 ngi n lc ny xut hin. Marduk
khng h b ph phn no ca c th, dng 2 con mt to thnh
hai dng sng ca Lng H v bu v to nn ni.
479 480
17. Trn. Cy mc thnh ngi? Mt v thn c ru ko cong
cy cho ti khi n to thnh hnh vm. Ngay bn tay phi c mt
sinh vt c sng trn u v ang ma gy nh ln t thn cy
hoc t di t. Quanh cy l nhng vt c hnh c; mt ngi
sao pha trn. Bn phi ca sinh vt ny l mt sinh vt n ang
xch mt ci x. Nhng phin bn khc c 1 hoc 2 ngi di
mi vm (du trin hnh xylanh t Lng H, 2390-2249 TCN).
18. Phi. Tng n thn Artemis Ephesus: cc vt hnh c
xung quanh c honh c cho l tng trng cho cc hn di
ca con b hn l tri cy. Hnh nh n thn ng trong n
th t nht l 800 nm trc bc tng La M ca th k 2 sau
CN sau ny. Mt n thn mu m kt hp vi mt trng, s sinh
n, cy c, sn bn v ch, Artemis / Diana c nhiu im tng
22. M tp con tu linh hn hay thuyn ca nhng ngi cht
trn tm vi dt tampan ginh cho nghi l t Lampung min
Nam Sumatra. M tp ny cng c tm thy trong cc bc v
trong hang ng, trn trng ng thi k ng Sn v trong cc
mu l nghi phong ph khc ng Nam . Nhng m tp ch
yu c thy y bao gm cc cut bum kp cng nh cy
sng i, cc con chim, ngi nh v nhng ngi trn thuyn.
23. Kenyah Dyak trn tng vi m tp cy sng i
Sarawak. Hy ch con rn cnh di, con chim m sng
trn ngn.
24. Pohon beringin (cy iu c, cn c bit n nh l
i l phn quan trng nht trong sn khu ca cc v din ri
bng ng Nam . Tuy nhin quan nim ny c trc khi o
Hindu ra i. Bn khc t m ny l ca ngi Bali. Hy ch 2
con rn di gc.
240
 481 482

25. Bn trn tay tri. Mt n ng t cc h hin t 31. Tam gic vnh cu. Trong thn thoi nhn vt hai anh em
Sanxingdui, Sichuan min ty nam Trung Quc (1200 TCN). Mt trn sng Sepik th vai tr ca Kulabob v Manup do Wain v
trong s cc mt n, mt s c i mt li ra rt k l, c phong Mopul m nhn. Ngi n ng bn phi c th l Mopul ang
cch vn ho khng ging bt k ci g trong cng thi i cm mt ci thng v c rng ln rng trn mi. M tp v chim
Trung Quc v c nhiu im chung hn vi ng Nam v v rn c thy pha di bn tay phi (tre khc lng
Chu i Dng. Kambot, Papua New Guinea).
26. Trn. 3 cy sng i Trung Quc: cy bng ng cao 4m S phn chia th hai ny c lin quan n t ai v ging vi
c tm thy trong mt h hin t Sanxingdui, Sichuan, Trung s phn chia th hai trong Kinh Sng Th i: 9 v 10. Heidel l
Quc (1200 TCN). Mt vi cy tng t cng c tm thy. lun rng cc phin bn v s phn chia trong s thi Babylon v
Mt con rn trn vng quanh thn cy t di gc. Mt con s gii thch trong Kinh Sng Th u c lin quan n mt
chim hnh ngi c khc rt t m trn ngn cy (khng c ngun gc chung no (59). Thc t chng u cha ng s
thy y). S sng bi cy khng h thy ni no khc phn chia tri / t, tri / nc lm cho gi thit v mt hay mt
Trung Quc thi k ny. s ngun gc chung c nhiu kh nng.
27. Tri. B ba cy sng i cui thi nh Hn (25-220 sau
CN). Mt cy tin ng cao 1m c tm thy Sichuan, ty Cu chuyn v s phn chia no l bn gc?
nam Trung Quc c gi nh vy l do c cc ng xu v ngi
Theo du nhng con ng song song nhau ca cc th loi
trn cy. Hn ni lm bng gm di gc c mt con vt c
thn thoi v s phn chia khc nhau t Hawaii, Tahiti v New
sng v mng vut canh gi. Trn ngn cy c mt con chim, cc
Zealand n vng cc gi lnh Phn Lan, chng ta c th rt ra
ng tin xu v mt tri. Thn chnh ca cy l m hong hu
mt s kt lun v cc mi quan h. S lin h v ngn ng v s
phng ty ngi nhn cc cy c bt t trn ngai vng rng v
ging nhau v cc ch cho thy thn thoi v s phn chia ca
h.
Nam o u t mt ngun gc chung. Cc lin kt v lch s v
28. B ba cy sng i ca ngi Ngaju Dyaks Borneo: al cng thuyt phc iu ny i vi thn thoi Hy Lp,
trong trng hp ny l cy chui v loi chim trn ngn l chim Phoenicia, Ai Cp v Lng H. Nhng lin kt v ch cho
m sng; con rn di gc khng xut hin y d c mt thy tt c cc cu chuyn ny t Australia v a o qua Trung
trong thn thoi v s sng to ca ngi Ngaju (c khc trn Quc, n v cc con ng n Scandinavi (xem bng 8 v
tre). phn phn tch cui chng ny). Cu hi m ti mun t ra
30. Ba tic nm 1982 k nim vic xy dng mt ngi nh y l liu nhng cu chuyn t chng c th ni cho chng ta
cho tc gi bi trng lng Kamba, tnh Madang, Papua New bit v hnh trnh ca bn ra i u tin khng. Mt cu hi
Guinea (tc gi ngi pha bn phi). tng t m cc nh ngn ng lch s hi v cc ngn ng lin
quan l: Ngun gc chung hay ngn ng nguyn thy nghe nh

241

th no?. Chng ta c th lm nh vy i vi thn thoi v s
phn chia.
Tr ni dung v bi cnh cu chuyn th c t c s ni cu
chuyn no gn nht vi bn gc. Mt vi ch tp trung trong
mt vng a l v thng trong cc cu chuyn ging nhau.
Nhng ch ny c th thay i, mt i bi cnh ban u hoc
b mt i. Nu nhng ch ging nhau c tm thy hai cc
i nhau v d nh chu u v o Cook th c l nu cho rng
chng trong ngun gc u tin. Thn thoi ca ngi Maori
v Rangi v Papa c li th l chia x hu ht cc ch vi thn
thoi Hy Lp v Lng H nh s hn n, Cha Tri v M t,
ti lon lun, s phn chia, nh sng u tin, ti git cha m,
vic s dng c th v gi. Bn ca ngi Maori vic chia r tri
v t c miu t trong cu chuyn r rng v tnh dc hn ca
ngi Timor nhng vn c nhiu m tp hn na (xem phn
trn). C mt s mu thun y. Timor gn vi ni c coi l
qu hng ca ngi Do Thi Nam o hn New Zealand v v
th thng c cho l c nhiu m tp hn.
khng nht thit phi l mt mu thun. V ng Nam l
trung tm a l ca ngi Do Thi Nam o nn ngi ta c th
tm bn gc . Tuy nhin t khi ra i cng ng Do Thi
cch y 5000 6000 nm th cc dn tc Thi Bnh Dng
trn vo cc lnh th cha b khai ph v chu t nh hng t bn
ngoi khng phi l Nam o. Ngc li, ng Nam li l ni
pha trn nh hng ca cc nn vn ho khc nhau nn bn ca
ngi a o c th l nguyn bn hn.
Mt bng chng khc v ngun gc l t bi cnh v s lin
k nhau ca cc m tp. Cc bn c hn cha nhng m tp ny
theo cch hiu nh mt cu chuyn. V d tiu biu nht v
chng c t bn trong ny l nh sng c trc cc thin th
chiu sng khc s r ngha hn khi c kt hp vi s kin
483 484
phn chia tri t. Mt ln na bn ca ngi Maori li lm tho
mn nguyn tc ny. Phin bn ca ngi phng Ty gn gi
nht vi phin bn ca ngi Maori v mt cu trc l Thuyt
thn h ca Hesiod (60). S trng hp gia cu chuyn ca ngi
Maori vi cc s kin phn u ca Thuyt thn h ca Hesiod
chng thc phin bn v s bo qun trong c hai chuyn
nhng s phn chia ca Ouranos v Gaia trong Hesiod khng
phi l s kin dn n nh sng nn s gii thch ca ngi Hy
Lp c th b sai v mt ny.
Trong cc cu chuyn v s ra i ca v tr lc a u v
Chu i Dng th Mt trng v Mt tri dng nh ch xut
hin khi hu ht mi vic xong xui. Nhng nhng quan nim
quen thuc ca vn ho a o t mt tri v tr cao trong
thn hc ca h. By gi chng ta c th chuyn sang tm hiu v
mt tri v mt trng, nhng g sng nht m chng ta c th thy
trong v tr.
Mt tri
Nhng ngi theo ch ngha lan truyn u TK 20 nghin
cu s phn b ca cc thn thoi v thn Mt tri ti cao. ng
ch (hay ni ting trong quan im ca mt s ngi) trong s
nhng ngi ny l ngi Grafton Eliot Smith v Thor Heyerhahl.
Vo nhng nm 20 Eliot cng vi nhng ngi khc t c
mt gi thit thng nht v cc nn vn ho mt tri t Ai Cp
n tt c cc chu lc. Thut ng mt tri ch c vic xy dng
cc cng trnh c thch v vic th mt tri nh l mt v thn.
tng ny rt ni ting vo thi im n c a ra trong cun
Lch s i cng ca H.G.Wells vo nm 1925 (61). B uc mt
tri c s dng sau Chin tranh Th gii 2 bi Thor Heyerhahl
v vn cn gi ln nhng cm gic mnh trong s nhng thnh
tu kho c hc (62).
242
 485 486

Ti khng ng vi vic s dng thut ng mt tri Mt trng

(heliolithic) v mt tri t n khng phi l im mc c th hay
hu ch v mt thng k trong cc thn thoi v s ra i ca v Ngc li vi thn Mt tri, n thn Mt trng dng nh l
tr. 50% cc cu chuyn v s sng to m ti xem xt nhc n mt nhn vt quan trng c bit trong thn thoi lc a u v
Mt tri; 28% coi Mt tri l mt v thn v ch c 12% coi mt Chu i Dng.
tri l thn sng to chnh. Nhng cu chuyn khc nhau ny c Hina-Keha (n nh sng) l n thn Mt trng ca ngi a
mt s phn b ging nhau l trn khp ton cu, mi chu lc o vo lc trng trn. L ch ca thn Mt tri Maui, n thn c
v h ngn ng. Vic coi Mt tri l v thn quan trng nht th c so snh vi Artemis Diana n thn nh sng ch ca
khng c bit lin quan (c nhiu c hi tm ra) n bt k Apollo (= mt trng).
ch no khc m ti cp tr M t nhng s lin quan Trong mt phin bn ca thn thoi Maori v mt trng th
ny cng khng r rng. L l v mt thng k khng c ngha l trong thi gian khng hot ng ca mnh Hina Uri n thn Mt
Mt tri khng phi l v thn quan trng trong cc nn vn ho trng ln xung bin v b c di che lp. Thn tri git vo b
chn lc ca Eliot Smith; Mt tri v vn l v thn quan trng nh l Diana ging nh Diktynna v mt ngi n ng pht
bt k u. hin ra n thn trong hnh dng mt con ngi np di mt m
Mt kha cnh khc cn cp li trong hon cnh ny trc to b v rong bin Tn ca hong t l Tini Rau hay Rupe
khi chng ta chuyn sang phn v mt trng l s trng hp ni Thn em lng yu hong t ging nh Artemis trong Endymion
ting v k l l thn mt tri ng a o v Ai Cp c i em lng yu mt ngi n ng trn th. Tuy nhin, ging nh
cng c tn l Ra. C t kh nng y l s trng hp ngu nhin chng hong t trong chuyn c Andersen (trong Nng tin c
ch khng phi l mt v d v s lan truyn. Mt mt k l ca hay H thin nga) th chng c v. Tuy vy h vn yu nhau
s trng hp ny l thi gian ca s phn chia cch y hn 5000 trn b bin v n thng th Hina sinh h c mt ngi con
nm. Ngay c khi th im xut pht ca ngi Nam o l trai l Tuhuruhuru Hina Keha cng l n thn sinh ging
Vin ng ch khng phi Ai Cp. Mt s trng nhau v tn na nh Diana. V cng nh Diana, n thn lun c thy i cng
c thy trong hai v anh hng c sng bi l Maui v vi mt con ch (64).
Mandi. Maui ng a o cn Mandi xut hin trong thn Hina-Keha cng c bit n nh l Hine-te-iwa-iwa. Iwa
thoi Prasun Kafir, mt b lc bn x bc Pakistan. C hai nhn c ngha l s 9 v c kh nng mun ni n 9 thng mang thai.
vt ny u c nhng cuc phiu lu cu v gi Mt tri. Trn Mt nhn vt Hy Lp ging nh vy trong vai tr mt ngi tnh
nhiu phng din c hai u c xem l l tng ca Mt tri mt trng bn h l nhn tnh ca Zeus, Io, ngi gp g Zeus b
(63)
. mt ti h Lernaea. Io i lang thang cng l hin thn ca mt
trng v phi nh mt con b trng gi b mt ca h.
S& ' 39. Chuy n M2t tr3ng / h'. Cu chuyn in hnh ny
v s hn h ven b trong nhiu loi truyn khc nhau m ni

243
 487 488

ting nht l chuyn by c gi d xt mt ngi n ng c Java v Bali c mt cu chuyn c k v 7 thin thn ang
thy nhiu nht trong cng ng nhng ngi ni ting Nam o tm v mt ngi c qun o b ly i v giu trong mt va
phng ty v Chu i Dng. Tuy nhin s gii thch hp l thc, cu chuyn c chung mtp tip theo l cc nng tin ly
li trong thn thoi Hy Lp v Na Uy. Mt hay nhiu ngi ngi nhn trm mnh v cui cng cng tr v tri. Phng
ph n lin quan gn nh lun c quan h vi Mt trng hay ng cng c nhiu cu chuyn tng t trong Moluccas nhng
chm tht tinh v s sinh sn. S phn b ca chuyn Mt trng / y ging nh cc bc tranh v gien, cc cu chuyn c ni
h cng kh rng ln nh chuyn v s phn chia (xem s 38) dung rt phong ph. Trong mt s chuyn thn thoi ng
v hai ch chuyn ny lun xut hin c lp. Indonesia, vai tr ca n thn v ngi c i cho nhau v c
Cc phin bn khc nhau v s hn h ca mt trng ven h cc bn v cu chuyn Psyche v Cupid (67).
xut hin khp Thi Bnh Dng v ng Nam . Mt bin th Mt cu chuyn khc c Henry Ling Roth ghi li trong s
c bit l n thn b bt gp khng h c qun o trn ngi. gii thch v dn tc ng ch Sarawak v Bc Borneo. Mt
iu ny ging vi thn thoi Hy Lp: n thn Diana b ngi c gi Brunei k cu chuyn v mt ngi n ng lc ng
th sn Akateon nhn thy khi ang tm trn. Trong cn gin gi v thy 7 nng tin ang tm. ng ta dng thng lng bt mt
ca mnh n thn bin anh chng th sn thnh mt con hu nng em v nui lm v cho con trai ng ta. Mi vic tin
v b chnh con ch ca mnh git cht (65). Ngc li vi phn trin tt p nhng khng may ngi con li rt bo lc. Mt
ng lnh lng v tn nhn ca Diana th cc phin bn Chu hm anh ta dng o khoc nh nng tin v th l c mt ci o
i Dng c kt thc tt p hn cho cc chng trai nhn trm. khc t trn tri ri xung. Ngi v tin ca anh ta bin mt v
Trong Java c cu chuyn nh sau: N thn mt trng Nawang li mt a con sau ny tr thnh t tin ca mt b lc (68).
Wulan (Wulan = thng) xung trn th v mc chic o chong Min Nam Borneo c kho tng thn thoi rt phong ph xoay
bng lng thin nga ca mnh. N thn u trn mt nc h ni quanh nhng thay i v cc trinh n bn h nhng dng nh
nng ci o v bt u tm nhng o chong ca nng li b Kyai nh mt vai tr trc tip ca n thn Mt trng tr vic nhc n
Agung ly cp. V khng tm c cch tr li tri nng buc thng, s hnh kinh v sinh n. Huyn Barito c chuyn thn
phi li v ly Kyai, h c mt con gi tn l Nawang Sih. N thoi rt phc tp v mt nng trinh n t trn tri xung mt
thn dng php mu to ra go cho gia nh mnh nhng Kyai nc di hnh dng ca mt ht c. Mt cy tri ni khc
Agung b cm tuyt i khng c nhn vo thng ng go. bin thnh mt ngi n ng ci nng trinh n trn hn o
Mt hm khng nn ni t m anh nhn vo v pht hin ra ton . S sum hp ca h gy nn 7 trn lt mu do n thn
trong thng ch c mt ht thc duy nht. Khi php mu khng sinh ra cc trinh n, cc trinh n ny n lt mnh cng sinh ra
cn na v n thn hng ngy phi gt v p la nh nhng nhng sinh vt c im bo. Trong mt cu chuyn khc ng
ngi v bnh thng khc. Nhng nng tm li c o nam Borneo th 7 n thn Santang c Cha Tri phi xung
chong ca mnh v bay v tri. Ban m nng trn tri nhng trn th trn nhng cn chi vng dy v hun luyn con
ban ngy nng li tr li mt t vi chng v con mnh (66). ngi (69).

244
 489 490

Mt s lin quan r rng hn n s hnh kinh hng thng l miu t, iu ny gi v s lan truyn ca thn thoi hn l
t b bin bc ca New Guinea tnh Madang v Sepik: Nhng v cc ngun gc khc nhau. S 7 trong chuyn l tng trng
c gi ci vy o v xung nc tm. Trong phin bn ca tnh cho tun trng hay lin quan n Chm sao Tht tinh th vn cha
Sepik th h l nhng con iu bin thnh nhng ngi ph r.
n trn khi h trt b lng ca mnh xung tm. Mt ngi Mt cu chuyn ca ngi bn a v 7 c gi b mt ngi
n ng Nimuk tnh c i ngang qua. Anh ta np xem h n ng theo ui phi ln tri v thnh cc ngi sao ca
tm. Nhng c gi ny u b li b phn sinh dc trong vy khi Chm Tht tinh ging vi cu chuyn ca ngi Hy Lp v
tm. Ngi n ng ny ly i mt ci vy c b phn sinh nhng ngi sao ny (72).
dc trong sau anh ta nht ci vy vo ng tre. Anh ta pht Ngi Nht cng c cu chuyn v Mt trng v h:
hin ra rng chic ng tre ny c th c dng lm uc i Mt ngi nh c tm thy mt ci vy bng lng chim trng
sn m. Anh trai ca anh ta dng cy uc khng ng do trn b bin. Anh ta va mi nht n ln th mt c gi xinh p
mt trng thot c ra khi ng tre, tro ln mt cy n qu v nh ln t mt bin van xin anh hy tr li o v: Nu khng c
tr v tri (70). b lng chim ca mnh ti khng th v nh mnh trn tri. Nu
Chuyn In Vanuatu cng ging nh vy nhng nhng thin anh tr li o cho ti ti s nhy ma v ht cho anh nghe. Ngi
thn c cnh c Tagaro phi t trn tri xung. H tm mt nh c tr li c gi chic vy p bng lng chim. C gi mc
i dng v b mt nhm n ng giu cc i cnh. Trong o vo v rt n t b ra v ht mt bi ht v mt trng ni c
chuyn ny th ch c mt ngi tr v tri (71). cung in ca c. C gi nhy ma v dn dn bay ln tri, sau
tung i cnh trng ca mnh bay vo mt trng (73).
Cc th loi thn thoi o en ny l in hnh trong vng
v c ngun gc hon ho. Tuy nhin cc cu chuyn nghe c v L lng l mc d cu chuyn v h c phn b trong cng
l lng i vi ngi phng Ty, bc thng ip c v ging khu vc a l vi cc chuyn thn thoi v s sng to qua s
chuyn v mt nng tin trong h H Lan, a o v ng phn chia nhng n li l mt phn ca chu k khc nhau v
Nam : n thn mt trng mt mt no c lin quan n cc khng c trong nhng cu chuyn ging nhau. Cc kha cnh
thc th nc, nhng b n ca phi n, thc n v kh nng sinh khc ca tc th Diana xut hin trong vng rng ln hn nh
sn v 7 ph n c th bin thnh chim. N thn cng c php l Ngi James Frazer pht hin ra trong tc phm kinh in 12
cn phi giu duy tr php mu nhim. Mi quan h gia mt tp Cnh cy vng v thn thoi. (74)
trng v kinh nguyt kh r rng; mi quan h gia chu k mt Nh c ch ra u trong cun sch ny, vic tm ra
trng v nng nghip l c th; tm quan trng ca nc c th nhng ch c ca thn thoi c in v vng Cn ng c
ch n gin l mt trng c phn chiu di nc hoc c th nhn i v gn gi Thi Bnh Dng gi v mt ngun gc
l mt s n d v tc ng ca mt trng i vi thu triu. D chung. Theo mt s nh gi bo th th t tin ca nhng ngi
ngun gc chuyn l th no th th loi ny ch phn b trong k nhng cu chuyn ny ri ng Nam cch y t nht l
nhng vng quen thuc lc a u v Chu i Dng m ti 5000 nm. nh hng duy nht ca n Aryand i vi ng

245
 491 492

Nam l trong 2000 nm qua di dng cc ch Hindu nh u n ln nhau ca nm mt tri (365 ngy) v nm mt trng
Sri Vijaya. Tht kh tng tng s lan truyn ca cc thn thoi (354) ngy theo c 3 nm th chu k mt trng s tha ra 1
Aryan theo ngi a o n mi gc ngch ca Thi Bnh thng. Trong cc ngi lng c cc v thy tu cha truyn con ni
Dng 3000 nm sau khi chng ri chu . Khi nhng ngi n v mt trong nhng nhim v ca h l quan st mt trng v
t phng Ty cui cng n c th nhng cu chuyn m cc nm. Nhng v thy tu ny d on ngy ko n ca
thn thoi tr thnh ca ngi Do Thi Thin Cha gio trong bt loi su v bui sng hm phi on s con su d bo
k trng hp no. V vy ngi ta c th kt lun rng nhng thnh cng ca ma v.
cu chuyn nh s hn n / s phn chia v n thn mt trng Hin tng nyale cng c mt s vai tr thc t. Th nht, n
v h bt ngun t ng n v c th l ng Nam (S 39 iu chnh cc nm mt trng v mt tri trn c s hng nm
cho thy s phn b ca cc cu chuyn thn thoi v mt trng cho php ngi dn lng dng lch mt trng cho cc k hoch
v h). cng l v trng trt trong phn cn li ca nm. S kin ny
S duy tr ng ch ca mt trng v tc th s sinh c nh du s thay i cc ma v quy nh thi gian trng la.
Nusa Tenggara thuc qun o M Lai. Nhng nghi l ny tit l Th hai, nhng con su ny n rt ngon v c coi l loi thc
l do ti sao mt trng li c tn th nh vy. Trn cc hn o n b trong cc l hi. Phong tc ny cng c a o. Th ba,
t Lombok n Moluccas, chu k l hi hng nm bt u ng s d on khng nh quyn lc v t l ca cc thy tu. By
vo ngy thu phn min Nam khi su nyale bt u ko nhau m sau khi cho n cc con su nyale, mt nghi l ng thi l
vo bin (75). Cng c bit n nh su palolo Fiji v Samoa, mt trn chin thc s, Pasola, c t chc gn b bin. Trn
Eunice viridis thng trn trong cc khe san h v l h hng ca chin u ny c thc hin vi nhng chic thng g trn
su thn bin (ragworm) m chng ta bit phng Ty. N lng nga v ch dng li khi mu chy hoc mt ngi b
chn 1 hoc 2 ngy trong nm t na phn ci ca c th git. Mu hoc ci cht l s hy sinh lm va lng cc b
mnh th tinh vi tinh dch. Thi im ca s kin ny c lin thn. Cc phong tc khc c thc hin vo thi gian ny trong
quan cht ch n tun trng xy ra lc thu triu xung gn nht nm l sn bn v tng cc hot ng tnh dc.
vi thu triu pha Nam ca ma thu hoch v tun trng ca Vi tt c nhng g lin quan n mt trng, s sinh n, v sn
th sn ca ngy thu phn ng Nam , trung a o ti kinh bn, tht th v khi khm ph ra nhng s gii thch trong thn
60 v pha ng, vic ny xy ra ti mc thu triu xung thoi cho nhng phong tc ny. Vi mt s s khc nhau gia
gn nht vi ngy xun phn pha nam. S kin ny trong vn cc vng, su nyale ni chung tng trng cho c th hoc tc
ho c thch cn st li ca Nusa Tenggara nh du s bt u ca mt nng cng cha, ngi hy sinh thn mnh vo bin
ca nm mt trng. Mc d thng chnh xc ca s ko n vo trnh qu nhiu k theo ui hoc mang ma mng n cho
bin ca loi su tng vng c khc nhau mt cht nhng s con ngi. Nng c th l con gi ca Trng hoc nh cc n
kin ny c th c d bo trc vo mt ngy no tng
thn bin trong thn thoi Hy Lp l con gi ca thn bin. Vic
lng nh s hiu bit v cc v tr tng i ca mt tri v mt
gi nyale hng nm l mang c th nng tr li mang n s
trng. S thay i hng nm c quyt nh bi cc nh hng

246

mu m cho t ai. L lng l trong thn thoi Hy Lp, hin
thn ca cc con gi thn bin (thn ragworm) cng c hnh vi
ko n ging nh vy a Trung Hi. C nhiu s ging nhau
phng Ty vi cc phong tc xung quanh ngy thu phn.
Ngc li vi nhng cu chuyn lng mn v i khi hi thin
v gii tnh ny v mt trng th c mt cu chuyn m mu hn
v v p ca mt trng rt thnh hnh ng Nam m c cc
chng c l bt ngun t tiu chu lc n . Cu chuyn c
t trong bi cnh ca mt cu chuyn thn thoi v s phn chia.
Cng nh Bali, cu chuyn k rng ngi khng l Kala Rau
tm cch c thng thc th nc ca cuc sng m
Vishnu hng ngy phn pht cho cc thn. Ngi khng l b n
thn mt trng Rewi Ratin pht hin ra ang np trong hng v b
n thn t co. Vishnu nm mt ci chakra vo ngi khng l
v ct anh ta thnh hai na. Na trn tr thnh bt t v bay ln
tri. n b mt trng ui bt v nut chng v li b khc ra
khi c (76). Cc bin th ca cu chuyn c thy Thi Lan,
Java, Madagascar nhng c bit khng c Thi Bnh Dng.
Cu chuyn c nhng ci tn Hindu d nhn thy, c mt s
tng ng trong thn thoi v ch c nhng ni c bit n
l c nh hng ca Hindu. V vy c l do cho rng ngun gc
gn nht l tiu lc a n .
Mt s cu chuyn v mt trng m ti va lt qua c xut
hin s 7. Ti gi tun trng c th l mt ngun gc cho
vic s dng con s ny. iu ny cn c chng minh. Sau 1, 2
v 3 th s 7 xut hin nhiu hn bt k con s no khc trong cc
cu chuyn v Th gii c. iu ny c bit ng trong Kinh
thnh, kinh Coran, cc vn bn ca ngi Babylon v sch v
thn cht Ai Cp. C 3 l do c th chp nhn cho bt k con
s no xut hin thng xuyn hn trong cc vn bn trn. Th
493 494
nht l nhng con s nh hn nh 1, 2 v 3 ng nhin xut
hin thng xuyn hn trong cc bi pht biu v cc vn bn.
Th hai l lgc ca s hc: chng c th c tnh cht ton hc
chung nh cc s nguyn t 1, 2, 3, 5, 7, ii Th ba l chng c
th xy ra t nhin nh 5, 10, 20. Mc d 5 l s nguyn t, l s
ngn tay trong 1 bn tay v l mt na trong h thp phn nhng
n li khng thng dng trong cc sch thnh hn l v tr s hc
ca n.
Ngun gc ca tun
S xut hin thng xuyn ca s 7 c thy trong s vn
ng tng i v s cc thin th. S 7 ni chung c cng
nhn l s quan trng trong th gii c t nht l t thi
Chaldon (ngi Babylon) v mt s l do. Chng ta thy sau
khi Marduk m tht Tiamat th anh ta quy nh quan h ca
cc thin th nh th no. phn c lin quan ca bn dch
Enuma Elish c nhc n s 7 l nh sau:
Anh l lm trng li lim xut hin v giao m cho n
V cho n l trang sc ca m nh du ngy
Quay li vo mi sng khng c sai
Vo u thng hy chiu sng mt t
Sng (ca mt trng) l nh du 6 ngy
Vo ngy th 7 s thnh na vng min
Ngy th 15 (sabattu) s lun l gia thng (77)
on ny miu t ngn gn chiu di (7ngy) ca phn t
thng u tin ca thng theo mt trng - l t trng non n
1/4 th nht (na trng) v 15 ngy trng trn. Bn ca ngi
Babylon tip tc gii thch trong cc on th rng s iu chnh
247

mt tri l cn thit v s khc nhau gia 4 tun (28 ngy) v 30
(29.5) ngy trong 1 thng mt trng hoc giao hi thc s.
Kinh Sng Th c l phi tha nhn c vit vo cng thi
gian v c kt hp trong s sng to trong 7 ngy. Tm li, s
la chn s 7 ca ngi Do Thi v ngy th 7 ngh ngi v cu
nguyn hon ton bt ngun t s sng to 7 ngy trong Kinh
Sng Th ch khng phi bt ngun t bt k s quan st thin
vn no. tuy nhin thut ng sabattu trong bn ca ngi
Babylon c trch trn thc t c chung ngun gc vi
sabbath (ngy th 7) mc d n cp n ngy th 15 ca
thng mt trng ch khng phi l ngy th 7. Hn na c mt s
chng c quan trng ni s la chn sabbath ca ngi Do
Thi (v do chn s 7) vi Chaldean. iu ny thy trong 5
tit khc nhau trong Kinh thnh ni m trng non v sabbath
c t trong cng mt tit v cng bi cnh nh 2 ngy l
thnh ging nhau, v d: V Ngi ni, v sao ngi n gp anh
ta hm nay? Khng phi l ngy trng non hay sabbath (2 vua
4:23) v Khi no trng non mt i th chng ta c th bn ng
c khng? V ngy sabbath chng ta c th trng la m
(Amos 8:5) (78)
C l chng ta s khng bao gi bit c liu c phi ngun
gc ca sabbath ca ngi Do Thi l tun trng Chaldean hay
khng nhng trong bt k trng hp no th s xut hin nhiu
ca s 7 trong Kinh thnh c lin quan n cc bi s ca thi
gian, ngy hoc nm. Khi cc nhm 7 con vt c nhc n th
chng cng c th i din cho thi gian nh Joseph gii thch
trong cc phn tch ni ting ni ting ca mnh v gic m ca
Pharoah v s 7. i vi hu ht cc s xut hin cn li (hn
99%) th s 7 c dng t do nh mt bi s yu thch cho mt
495 496
lot cc vt k c con ngi. Thi quen ny t n nh im
trong cun Khi huyn (cun cui cng ca Kinh Tn c).
Ngoi vng Cn ng c, c cch dng s 7 c lp khc nh
l mt n v thi gian l trong lch i sn bng g ca ngi
Kaya Borneo trong 1 ngy c 7 gi v 1 tun c 7 ngy.
Lch Batak Sumatra c 12 thng 30 ngy trong lch nm trng.
Nhng iu chnh theo nh k da vo cc s kin ca cc ma
t nhin c thc hin sao cho ng vi nm mt tri. B ngoi
th ch v lch ny c chu nh hng ca n trong 7
ngy u tin ca mi thng mang tn Sanskrit ca 7 hnh tinh
nhn thy c vi th t tn ging nh tn cc ngy trong
tun ca chng ta hin nay (79). Phn cn li ca 30 ngy c
t tn tng t nhng c mt s iu chnh trong hai ngy
l ngy trng trn th 15 v ngy trng non vo ngy 30.
Nhng ng sau s ging nhau b ngoi vi lch Java v n
th y thc s l cng c tin tri gn vi lch i sn 7 ngy
ca ngi Borneo. Cc ngy c gn vi cc hot ng khc
nhau nh gieo ht, thu hoch, xy nh v ci. im quan
trng trong chu k ca nhng ngy ny l ngy th 7; do
chu k tun quan trng hot ng mt cch c lp v mi
thng c 2 ngy khng ng. iu ny ng rng lch thng
mt trng l s b sung cho chu k tun c bn(80).
C t chng c trong Kinh Cu c ni ln rng tun ca
ngi Do Thi l bt k ci g khc ngoi tun trng. Tht chn
ngt nu nh im li 280 trang Kinh thnh c nhc n s 7.
Trong bt k trng hp no th trong Kinh thnh ch c ba ln s
7 c dng khng phi l mt trng hay mt n v thi gian bt
ngun t sabbath trong mt bi s mang im lnh. Mt trong ba
cu chuyn ny l vic Moses gp 7 con gi ca Midian nh
nc:
248
 497 498

Thy tu Midian c 7 ngi con gi: h n v ko theo nc v sao nhng vn b sao Orion sn ui khp bu tri. By ngi
v y cc mng n cung cp nc cho by gia sc ca cha ch gi ca h l Hyads to thnh mt phn ca chm Kim Ngu
h. nhng t ni ting hn. Ngi Lp Bc Cc cng coi chm
V ngi chn cu n v ui h i nhng Moses ng Tht tinh l cc thiu n (81).
dy v gip h cho by gia sc ung nc. Chm Tht tinh c d dng nhn ra khu vc chu - Thi
Moses rt hi lng khi sng cng vi con ngi v ng ta cho Bnh Dng v chng ta c th so snh trc tip 7 ch em gi ny
Moses Zipporah con gi ca mnh vi 7 nng tin c lng trong thn thoi v mt trng / h t ng
V nng sinh c mt ngi con trai (Exodus 2: 16, 212). Nam v o en c miu t trc . Thc s c mt s
mi quan h gia Artemis Diana v cc n thn mt trng ca
Ti chn cu chuyn ny v n ging vi cc cu chuyn v
ngi Do Thi Nam o. V mt hnh hc cu chuyn ca ngi
Mt trng / h v by ch em gi ng Nam . Cu trc ca
bn x Australia v 7 c gi b mt chng th sn sn ui vo
on ny cng ging nh cc cu chuyn ca c c th c gii
chm Tht tinh l cu chuyn ca phng Ty gn gi nht vi
thch bng 7 trinh n tng trng cho chm tht tinh hoc tun
thn thoi Hy Lp v Orion (82). Tuy nhin c mt cu chuyn v
trng.
chm Tht tinh khc Ty c trong k theo ui li l Mt
trng, Kadilli. Lc mt trng ang lm cc c gi chy mu th
By ch em gi
hai anh em sao sinh i hoc Gemini, y c bit n nh l
Tun trng khng phi l cch dng s 7 duy nht trong thin Wati Kutjara n cu cc c gi v thuyt phc mt trng ly
vn. by hnh tinh c th nhn thy c (bao gm c mt trng mt c (83). Vic thn thoi dng Mt trng (v s 7 t tun trng)
v mt tri) c tn ca mnh t cho tn ca cc ngy trong tun. bng cch no c lin quan n c nhng cu chuyn ca
Tuy nhin trong thn thoi cch dng s 7 ni ting nht l chm ngi Hy Lp v ngi c v chm Tht tinh.
Tht tinh, 7ngi sao m mt thng c th nhn thy c. Pleiad Mc d ngi phng Ty quen thuc nht vi cc cu
(chm Tht tinh) thm ch cn c dng nh l mt thut ng chuyn Hy Lp nhng vic s dng cc chuyn ng ca chm
v cc nhm 7 ngi (thng l nhng ngi ni ting) v d nh Tht tinh cho ngh i bin v nng nghip c ngun gc t xa
by ngi n ng thng thi ca Hy Lp. Chm sao ny c xa trong mt vng rng ln bao gm c cc nn vn ho Nam
Homer nhc n trong Oixe. Trong thn thoi Hy Lp, chm o (84). N l mt v d tiu biu v mt cng c thin vn c
Tht tinh hay 7 ch em gi l con gi ca Titan, Atlas v ca i c gi tr thc tin m cc gi tr v nghi l v thn thoi cng
Pleione, con gi ca vua Oceanus. Trong mt s chuyn h l quan trng khng km. S lin kt v thin vn hc lc a u
nhng ngi i theo hu Artemis ngi b th sn khng l Orion gia 7 ngi sao ca chm Tht tinh v cc k nng i bin v
sn lng nhng c cc v thn cu thot v bin thnh chim nng nghip c tp trung trong cc cu chuyn c phng Ty
b cu. Sau ci cht hoc s bin i ca h, h bin vo cc v 7 nh truyn gio n t phng ng.

249
 499 500

By v thn thng thi t phng ng truyn gio n Lng H v a Trung Hi vi k thut v thin
vn tr thnh cc thy th, nhng ngi c qu hng b chm
Ngi Mesopotania nhc n 7 v thn c tn sng ny khi bin dng.
trc nht trong cc truyn thuyt dng nm. Nhng truyn
Ngi Ai Cp c i cng theo du vt ngun gc ca h n
thuyt ny ghi li rng Ea (Enki trong ting Sumer) thn nc
hn o tuyt vi pha ng ni mt tri mc bin. Trong cc
ngt v tr thng minh c 7 thn thng thi di hnh dng
vn bn ca h c nhiu v d v 7 thn, ngi trng coi v vy
nhng ng dn t Apsu dy cho con ngi ngh thut v th
trong quyn sch v thn cht ca Ai Cp vit Osiris, Ani
cng (Me trong ting Sumer) trc khi cn i hng thy xy ra.
ngi vit thu nhng cu ni s tht ni rng: - Ti bay ln khi
Sau h chia thnh tng cp nh l cc c vn cho cc v vua
mt nc nguyn thu Ti l ngy hm qua ca bn phn ca
trc cn i hng thy. Trong kh nng ca mnh h c trao
tri t v 7 Wraei, ngi n t vng t pha ng. C mt s
cho thnh tch xy dng nn cc thnh ph vi nh ca v
s nhc n 7 linh hn v 7 v thn trong cng mt cu
thnh lu. Sau khi lm Ea ni gin h b y v Apsu mi mi.
chuyn.
Thn quan trng nht trong s 7 thn thng thi l Oannes
Chuyn v 7 nh truyn gio cng c trong thn thoi u n.
(Uan hay Adapa) c cho l ra i t mt qu trng ln. Nh
V d nh Prasun Kafir ca Hindu Kush c thn sng to Imra
s hc Robert Temple khm ph ra mi lin h gia cc thn
sinh ra 7 ngi con gi ca Mara trong nom nng nghip trong
thng thi lng c v cc v thn khc xung quanh a Trung
Hindu Kush (90). Trong thn thoi Vedic (Hindu) Aditi ngha gc
Hi trong mt cun sch tn l S b n ca sao Thin Lang (86).
l khong khng mnh mng ca bu tri Vin ng m t
Vic tm kim nhn vt tng ng vi thn lng c / Oannes
thn nh sng c sinh ra (91). Sau trong cc thn thoi sau
thng thi trong s thi phng ng ta thy c thn Vatea ng
ny Aditi tr thnh m (bi Daksa thn mt tri ) ca nhng v
a o l ngi sinh ra u tin trong su ngi do m nguyn
thn u tin, 7 thn Aditya to nn th gii.
thu Vari-ma-te-takere sng trong mt qu trng sinh ra (88). Na
n vng Vin ng hng ngc li vi gi thit v s lan
ngi na c, i mt ca Vatea l mt trng v mt tri. Em gi
truyn ca Eliot Smith, l ni m mt s nh truyn gio c
t ca Vatea l n thn gim h ca Moorea, ngi sng cng m
cho l n t (92), chng ta tm thy cc v d tng ng v
v i Vari tng su nht ca Avaiki, min t cm lng. i
cc nh truyn gio. Mt s c nhc n trn nh 7 n
vi nng, ngy 14 hng thng l ngy linh thing (89).
thn Santang min Nam Borneo v 7 thin thn c kh nng to
S lin kt v mt thin vn ca s 7 vi cc k nng nng
ra la l yu t chung ca thn thoi v mt trng / h. u
nghip v i bin, ca 7 nh thng thi t phng ng khng
chng ta c c v 7 nh thng thi ca ngi M Lai.
gii thch bn cht lng c tr khi thut ng ny ch n gin l
i xa hn v pha ng chng ta thy cu chuyn ni ting v
mt quy tc cho cc thy th. C mt kh nng l thut ng
Yabobs ca Madang. Trong cu chuyn ny ngun gc ca cc
lng c c lin quan n Apsu, vng t y nc huyn b v
k thut lm bnh l l do Honpain dy cho. Ngi thy Nam
ngun gc ca 7 nh thng thi. Mt s phng on l cc nh

250

o ny l mt ph n p n t 7 ngi sao ca chm Tht tinh
v n trn mt chic thuyn c mc b mt sng vi mt
ngi n ng Yabob. Nng tr li cc v sao sau mt xung t
gia nh (93).
Ngoi mi lin h vi cc nh truyn gio trong thn thoi
Vin ng th s 7 cng xut hin trong mt s trng hp mang
tnh cht l hi hay php mu. N thng c dng nh l con
s mang im lnh trong php thut ca ngi M Lai khng
theo truyn thng o Hi. Trong cc nn vn ho c thch ca
Nusa Tanggara c nhc trn th s 7 c dng nh mt con
s ma thut. Mt u mi lin quan n ngun gc mt trng ca
vic ny c th thy trong thn thoi c Sumban. Cu chuyn c
mt trng v mt tri sinh ra 15 thn sng to con, 7 gi v 8 trai
(94)
. 15 ngy l mt na thng trng v l ngy sabbath ca
Chaldean.
Cc s 7 t Nam Thi Bnh Dng n Sami
T nt phc ho ngn gn ny v cc s dng s 7 trong thc
t, tn gio, v nghi l th c th rt ra mt s quy tc chung. C
s m ch c nhc li ti s sinh n, mt trng, cc k thut
nng nghip v i bin, cc nh thng thi t phng ng. D
vic s dng thc t hay ngha tng trng ca con s l th
no th s phn b cng c tp trung ch yu lc a u v gn gi trong khu vc Thi Bnh Dng. Mt khc, c l s c s
ng Nam . Trong s phn b ny th im chung duy nht l
chu k ca mt trng v tun trng. S hiu bit ny lan n c
Thi Bnh Dng. C nhng cu chuyn ca ngi o en v
c c nhc n chm Tht tinh v thn thoi a o bao gm c
mt vi hnh tinh c tn. ngun gc thin vn ca s 7 t Mt
trng, chm Tht tinh, 7 hnh tinh c th thy trong mt hnh
vng cung t ty nam Thi Bnh Dng n Trung ng c v
501 502
a Trung Hi. Vic cc thn thoi c tm thy ri rc trong
cc nn vn ho c thch ng Indonesia v vng li trong vn
hc dn gian ca phng Ty liu c i din cho s tn ti ca
nhng c gng u tin s dng cc chuyn ng ca cc thin
th ln k hoch nng nghip hay khng vn ch l mt s suy
on.
Cc th loi chuyn sng to
nh l cc mc vn ho lin lc a thi tin s
Nh chng ta thy trong hai chng va ri, cc ch v
s sng to ni ting nh tnh trng hn n, rng nc, nh sng
u tin, s phn chia, ti git cha, s dng xc cht, v cc m
tp khc nh s 7 c ch yu trong mt di t Chu i Dng v
Thi Bnh Dng n Bc u. S ging nhau trong cc th loi
chuyn l rt nhiu v trong nhiu trng hp qu chi tit v l
lng i vi nhng cu chuyn c lp. Do chng cn c mt
s gii thch. Tuy nhin nhng ngi hoi nghi c l s khng b
thuyt phc ch vi nhng s ging nhau khch quan. Mt s t
cc nh dn gian hc s l lun rng cc thn thoi v s sng to
cc vng khc nhau ca a o ni ln c lp vi nhau v cc
ghi chp kho c hc, ngn ng, lch s truyn ming v cc kha
cnh vn ho v vt cht ca nhn loi hc ch ra mi quan h
phn i mnh m i vi quan nim c mt ngun gc chung
cho cc cu chuyn v s phn chia ca a o, Hy lp hay
Babylon v nhng ni ny khng h c cc mi lin h no v bi
cnh, a l cng nh lch s.
Cui cng khi m bi cnh khng gii thch s ging
nhau v ch trn phm vi ton cu th ta phi phn tch ni
dung chnh ca cc cu chuyn mt cch c h thng. Nu cc
251
 503 504

m tp chuyn ging nhau xut hin c lp nhng vng khc Sau khi ch ra rng cc m tp hay ch ring l c tm
nhau trn th gii th l do chng c phn b mt cch ngu thy nhng khu vc ging nhau chng ta s i xem xt liu
nhin v c mi quan h tnh c vi cc m tp khc. Bc tranh chng c thng c nhm cng nhau trong nhng cu chuyn
tnh c ny c minh ha bng m tp mt tri l mt v thn. ging nhau hay khng. iu ny rt n gin. Kh nng tm ra 2
Quan nim ny xut hin trong thn thoi ca tt c cc chu lc hoc hn 2 ch khc nhau trong cng mt cu chuyn c th
vi mt s phn b ngu nhin t l t nhiu nhng khng c c kim tra. Khi ti tin hnh phn tch ny cc kt qu cho
quan h vi cc m tp hoc v thn no khc. Do quan nim thy rt t kh nng cc nhm chuyn phc tp ging nhau xut
v mt thn mt tri c th xut hin nhiu ln mt cch c lp hin nhiu hn 1 ln (xem bng 9) (97). Ch ring trong ting Anh,
nhiu ni trn th gii. nhng s ging nhau nh gia cu chuyn ca ngi Maori v
Ngc li, nhng ch khc vi s phn b khu vc khc Rangi v Papa v ca ngi Hy Lp v Ouranos v Gaia kh c
nhau v c xu hng nhm li vi nhau. Mt s cu chuyn kh nng l ngu nhin m b qua kh nng khc.
c miu t nh thn thoi v rng nc, Mt trng / h v s Ti cng p dng phn tch tng t i vi cc cu chuyn t
phn chia. Ch quan trng nht trong s ny l chuyn v s phc tp hn v s hn h ca Mt trng / h v cc chuyn thn
phn chia dng 10 hay thm ch 12 m tp khc nhau trong cng thoi v ngi nng t (xem chng II). Mc d bn phin bn
mt lot chuyn (xem s 38 v bng 8). chnh ca cc chuyn thn thoi v ngi nng t xut hin
10 m tp ny c xu hng nhm vi nhau vo cng cc loi cc chu lc khc nhau (xem s 37 chng II) nhng chng
chuyn trong cng khu vc a l / vn ho. Nhng khu vc ny dng nh u c quan h vi s hn n di nc hoc cn
c phn b t nam v ty Thi Bnh Dng ln pha ty bc i hng thy u tin. iu ny c bit l trng hp vi cc
ca lc a u qua Trung Quc, Nam v sau l Trung phin bn v ngi th sn v vic cy y bin nng t ln.
ng, cui cng kt thc Bc u. 10 m tp ny ni chung Cu chuyn Mt trng / h c quan h mt thit vi s 7 v ngi
khng c Chu Phi, Chu M hay trung Bc (95). Ti thc ph n hoc nhng ngi ph n c lin quan a s u c lin
hin cc cuc kim tra thng k cho mi m tp. Vic ny cho quan n Mt trng (98) hoc chm Tht tinh v c vi s sinh n.
thy rng di phn b ng Ty chc chn l khng xy ra mt Nh cp trn, s phn b ca cc cu chuyn v Mt
cch tnh c (96). trng / h rt rng ri ging nh chuyn v s phn chia. Tuy
B ng 9. M5i quan h c7a 10 m tp chuy n v s phn chia. nhin, 2 loi chuyn ny lun xut hin c lp vi nhau.
Mi gi tr ch ra c hi hay s chnh lch tm ra 1 cp m tp
trong cng mt chuyn. T l chnh lch l 1 (v d 1:1) hoc t Kt lun
hn c ngha l khng c mi quan h. Mt gi tr cao vi hn Trong hai chng va ri ti nhn bit cc gia nh thn
mt du sao biu hin mt mi quan h quan trng. thoi theo mt vt t a o n Phn Lan trong bao gm
mt s thn thoi c nht ca loi ngi. Quan trng nht trong

252
 505 506

s nhng thn thoi ny l mt t hp bt u vi tnh trng hn

n ca nc ti en v c loi rn v nh cao l vic tch cc
thin ng t bin v mt t. y cng l cu chuyn c
thy trong s gii thch th nht hay s gii thch ca cc thy tu
v s sng to trong Kinh Sng Th. Mt s din gii cho cu
chuyn l n mang tnh cht lch s a l v mun ni n mt
s hi phc t mt thm ho thc s c l xa hn trn lt Noah
kt thc cuc sng ca nhng ngi sng thi k trn
th gii. iu ny c ng h bi s phn b gn nh ton cu
ca m tp chuyn v s hn n di nc u tin. Cc thn
thoi v ngi nng t chng II dng nh cng miu t s
hi phc t mt trn lt no v c s lan truyn rng ln hn.
Nhm thn thoi th hai c lc a u v Chu i Dng
l s hn h ca Mt trng / h. Cng kh quen thuc v hi thin
v tnh dc nh cc cu chuyn h thin nga nhng cc m tp
tit l mt mc ch nghim tc v phc tp hn. Vic dng Mt
trng v 7 ngi sao ca chm Tht tinh phc v cho ngnh nng
nghip v ngh i bin c ng trong cc thn thoi c quan
h vi cc hiu bit thi k mi v s vn ng ca cc
thin th t cc nn vn ho c thch ng Nam n vng
Bc u xa xi. S gii thch th hai hay s gii thch ca
Jehovistic v s sng to trong chng II ca Kinh Sng Th
li quan tm n s to ra con ngi hn l s to ra cc thin
ng. Chng ta s chuyn sang ni dung chng tip
theo.

253
 507 508

ch ng gp vn vn hai ch cho cc cu chuyn v ngun

gc v tr v s gii thch cho rng tri t c to ra kh ro v
c lin quan n s to ra con ngi.
i vi vic to ra con ngi, cc bng c lt li. Theo s
gii thch ca cc thy tu th Cha to ra con ngi n gin bng
XIII. S Sng to ra con ngi mnh lnh vo ngy th su.
V Cha ni, ta hy to ra con ngi vi din mo ging nh
ca ta v h thng tr c di bin, chim trong khng trung,
thng tr cc by gia sc v ton b tri t v cc loi b st trn
C phi Cha c ra mt khun mu ngi t mu v t st tri t.
v thi vo mu ? C phi ngi ly xng, Ivi, t cnh
V vy Cha to ra con ngi mang hnh dng ca chnh Cha
sn ca ngi n ng trong s cc cy rng rm nhit i ti
v ngi to ra n ng v n b.
tm ng Nam ? Mesopotania c l l s la chn ca nhiu
ngi nhng tt c cc chng c li cho thy khng th l nh V Cha ban phc cho h v ni vi h: Hy sinh n v sinh
vy. C ng Nam v Thi Bnh Dng u c cng nhn si trn ngp tri t, hy chinh phc tri t: thng tr c di
rng ri l ni sinh ra cu chuyn c bit ny. bin, chim trong khng trung v tt c cc sinh vt sng chuyn
ng trn tri t (Kinh Sng Th I: 26-8).
Cc cu chuyn v s to ra con ngi c mt khp ni trn
th gii. Chng c th c chia ra thnh hai nhm chnh: con Trong khi s gii thch ca Jehovistic dng cu chuyn dn
ngi to ra t mt vt v d nh mt cy hoc mt con vt gian rt ph bin v s to ra con ngi bt u mt cu
(thuyt vt t) v Cha to ra con ngi t t st. Hai nguyn chuyn tip theo dn chng ta n thng thp Babel. L phn m
bn ny c s phn b khc nhau nhng li c s chng cho k u cho mt trong nhng cu chuyn p nht trong cun sch,
l ng Indonesia. S hp nht ca hai ch ny trong khu Cha tri to ra con ngi t ct bi v thi vo l mi ca ngi
vc a n mt cu chuyn p v b n v vn a ng ny truyn cho anh ta s sng.
nh chng ta s thy trong chng 14 v 15. Trong chng ny y l s sinh ra ca thin ng v tri t khi chng c
chng ta s ln theo du vt ngun gc ca phin bn trong Kinh to ra vo ci ngy m Cha to ra tri t v thin ng.
Sng Th v ngi t st t ng Nam . Cc cy trn cnh ng trc khi chng trn tri t, cc
Trong chng 11 v 12 v ngun gc s to ra v tr, ti ngn c trn cnh ng trc khi chng ln ln: v Cha vn
gp vo tp hp cc thn thoi m nhn chung c lin quan n cha lm ma ri trn mt t v vn cha c ngi trng trt
ci gi l s gii thch ca cc thy tu v s sng to trong trn mt t.
chng I ca Kinh Sng Th. Ti t ni v s gii thch ca Nhng c mt mn sng t mt t bc ln v ti cho ton
Jehovistic v s sng to trong chng II ca Kinh Sng Th m b mt t.

254

V Cha to ra con ngi t ct bi v thi vo mi ca anh ta
mang n cho anh ta hi th cuc sng lm anh ta tr thnh
sinh vt sng.
V Cha tri trng mt mnh vn pha ng Vn a
ng v t ngi n ng m ngi to ra vo (Kinh Sng (Kinh Sng Th 3: 19-20).
Th 2: 4-8)
V Cha mang ngi n t trong Vn a ng hc gi so snh chng b qua (1).
trang tr v trng coi (Kinh Sng Th 2: 15).
V Cha tri ni tht khng tt nu ngi n ng phi
sng mt mnh v v th ta s to cho anh ta mt ngi hu cn.
V t mt t Cha to ra gia sc trn cnh ng, chim trong
khng trung v mang chng n cho Adam xem anh gi chng
l g. V Adam gi cc sinh vt nh th no th tn ca chng
l nh vy.
V Adam t tn cho cc loi sc vt, chim trong khng kh
v gia sc trn cnh ng nhng vn cha tm c ngi ph t
cho mnh.
V Cha to mt cn bun ng su ng vo Adam v Adam
ng; Cha ly mt chic xng sn ca Adam v thay vo
l mt ming tht.
V Cha to ra ngi ph n t chic xng sn ca ngi
n ng v mang n cho anh ta.
V Adam ni vt ny gi y l xng ca xng ta, l tht
ca tht ta v s c gi l n b v ngi n b c ly ra t cp n l thuyt ca s sng to cn loi kia cp n l
ngi n ng.
V vy khi mt ngi ri cha m mnh th s n vi v anh ta
v h s l mt.
C ngi n ng v v anh ta u trn trung v h khng
xu h (Kinh Sng Th 2: 18-25)
509 510
Vi m hi trn mt, anh ta n bnh, n khi anh ta tr li t
m v n l ni m anh ta c sinh ra, v anh ta l ct bi nn s
tr v vi ct bi.
V Adam gi v mnh l Eva v l m ca mi s sng
S khc nhau v th t cc s kin trong hai bn khng b cc
Nhng nh bnh lun vn hc lu i nht ng rng hai s
gii thch trong Kinh thnh i din cho cc truyn thuyt c
hon ton khc nhau (2). Mc ch ca chng ny l khm ph
cc ngun gc ca thn thoi v s ra i ca con ngi. Ti s
l lun rng mc d hai ch chnh l s to ra v thuyt Vt t
trong nhng thn thoi ny ni chng c mt trn khp th gii
nhng mt s m tp khc cho php c s suy on v s lan
truyn v mi quan h gia chng. Kt lun quan trng ca
tholun ny s l cu chuyn v s sng to ra con ngi c
p bi ba tn gio ln Trung ng (Thin Cha gio, Hi
gio v Do Thi) bt ngun t ng n.
Ngi James Frazer l mt nh vn sm vit v s ging nhau
gia tn gio v vn hc dn gian v mt ci nhn n gin ho
v cn i v s phn chia cc ngun gc thn thoi. Theo quan
im ca ng (chng ta nn nh rng ng vit vo u nhng
nm 1900) th cc cu chuyn c chia thnh hai loi. Mt loi
thuyt ca s tin ho. loi th nht th ngi sng to v i
hay ngi th gm thn thnh thng to nn con ngi t t
hoc t st. Trong loi th hai th chng ta tin ho ln t ng
vt v cy ci. Trong loi tin ho ln t ng vt v cy ci ny
th Frazer chn cc thn thoi theo thuyt vt t m theo con
ngi i xung t mt dy cc ng vt hay thm ch l cy ci
255
 511 512

khc nhau. Frazer s dng thut ng li trong m v khng Cc mtp theo thuyt vt t v ngi th gm thn thnh v
tuyn b rng cc b lc vt t c nh hng n bn cht tht s to ra con ngi cng chim hn 90% cc thn thoi v ngun
ca ngun gc cc loi trc Darwin v Wallace; tuy nhin, ng gc. V mc d chng c chung mt s vng a l th hai mtp
c cm gic rng quan im tin ho khng phc tp hn quan ny khng bao gi c quan h vi nhau trong cng mt cu
im trong s gii thch ca Jehovistic (3). Ti cn ni r rng cc chuyn nh t hp cc cu chuyn v ngun gc v tr c
tng v sng to v tin ho c Frazer a ra y l miu t chng 11 v 12. V Kinh Sng Th cng khng phi
mt sng kin kh hiu ca ng v khng nn nhm hay nh l mt ngoi l. Trong Kinh Sng Th khng h c bt k s c
ng vi cch dng hin i Bc M. To ra v vt t l gng no ti hp hay hp nht hai phin bn ca s sng to.
nhng thut ng t dng hn gi nhng cu chuyn v s sng Mt phin bn lin quan ch yu n n ngun gc v tr cn
to ca chng ta. phin bn khc th ni v con ngi, Cha v t nhin vi s xut
S phn chia ca Frazer hp l vi hu ht cc thn thoi c hin ca qui vt di lt rn.
c ch v s sng to ca con ngi c ni r. Nhng c Vic phn tch cc chuyn thn thoi v s to ra con ngi t
nhng loi khc nhau nh cu chuyn c nhiu ngi bit n quan im ca thuyt lan truyn l rt phc tp v c kh nng
v s sinh ra ca con ngi sau quan h tnh dc ca cc thn. rng c nhiu s lan truyn v tn gio trong thi gian gn y
iu ny t thy tt c cc lc a nhng li l im c trng qua cc nh truyn gio, thng nhn v cc nh thc dn. Loi
trong cc chuyn ca ngi Australia v Nht Bn. Cng c nh hng ny l mt vn c bit ng Nam ni m
nhng cu chuyn m con ngi c to ra t trong c th ca trong 2000 qua lin tc chu cc ln sng nh hng vn ho
mt ng sng to m khng s dng cht liu ngoi nh t st. t Hindu, Pht gio, Hi gio v Thin Cha gio. Nhng nh
C ch sng to trong nhng trng hp ny thay i t ngha hng lin quan n tn gio li cc chng c khc nhau
n li ni hay s to ra mt s phn tit trong c th. S sng rt ngc nhin. Mt v d hin nhin v di sn vn ho t thi i
to trong c th ny thc s mang tnh xy dng v mt th loi. trc l ngh thut ma ri bng Hindu vn cn tn ti trong cc
S phn chia nh phn ca ng sng to thnh hai gii nam v nn vn ho M Lai Hi gio Malaysia v Java. Ngc li,
n l mt phng php khc xut hin trong mt s vn bn ngi M Lai c mt s phin bn v s sng to ra Adam m
Hindu (Vedic). C n v Meso-America u c c trng l ban u phin bn ny c th c cho l bt ngun t o Hi.
s sng to nhn ln v tun hon. C ch to ra con ngi ch Cho n tn khi xem xt cc chi tit mi c th thy l n mang
khng c nhc n trong 7% cc chuyn thn thoi c nhc tnh cht a phng.
n s to ra con ngi. ng sng to ch c nhc n l to Nhn thc v kh nng ca mt s lan truyn gn y c th
ra n ng v n b nhng to ra h nh th no th khng c lm cho cc nh quan st dn tc hc b qua cc chng c c gi
cp n. S gii thch ca cc thy tu v s sng to trong tr v cc nh hng lu i hn. Cc v d v thi chn lc
Kinh Sng Th l mt trong nhng loi ny. ny c khp ni trn Thi Bnh Dng ni nhng nh su tm
truyn thuyt u tin l nhng nh truyn gio Thin Cha gio.

256

Cc nh cung cp tin tc ngi a o th khng khng khng
nh s lu i ca cc cu chuyn v ni rng ngi ph n u
tin c to ra t chic xng sn ca ngi n ng gi l
Eevee / Ivi (trong nhiu ngn ng vng ng a o c ngha l
xng). Nhng a s cc nh dn tc hc Thin Cha gio li
thin v ngun gc qua cc nh truyn gio ca nhng cu
chuyn ny hn l kh nng v mt ngun gc lu i hn. Tht
l l cc nh truyn gio li ch ra cch tip cn thn trng v kh
nghi v cc ngun gc ca nhng b mt c xa nht trong sch
thnh ca h. C l l h khng nhn thc c s lan truyn
rng ln t xa xa ca cu chuyn ni khc v v th khng
n gin ch tin vo nhng ngi cung cp thng tin cho h.
Thnh kin ny c a ra bn lun bi Ngi James Frazer (4).
Cui cng chng ta phi xem xt mi cu chuyn vi ngun gc
v hon cnh ca n.
By gi ti s tm tt kt qu cc phn tch ca ti v 364 cu
chuyn v s sng to: 292 (80%) trong s ny c nhc n s
to ra con ngi.
Cc ngun gc theo thuyt vt t
tng theo thuyt vt t v mt tc ngi bt ngun t mt
hay nhiu con vt nn c phn bit vi cc cu chuyn c ng
sng to l loi vt c th cng tn ti trong nhng lnh th ging
nhau. Cc ng sng to l loi vt c bit n nhiu Bc M
ni m trong cc cu chuyn hi hc phong ph v s sng to
thng xut hin mt con qu en ln hay thng xuyn c mt
con co la bp. Cn c cc cu chuyn khc m ng sng to c
th bin thnh ngi hay vt khc nhau theo thch.
Mc d cc cu chuyn c v ngun gc t loi vt c mt
tt c cc lc a v trong 20% cc cu chuyn m ti ly lm
513 514
mu nhng chng li c s phn b khc nhau. Chng l nhng
c ch to ra con ngi ni bt trong 19 chuyn ca Australia
(68%) t bn chuyn lin quan n t st (5). Hn mt phn ba
cc cu chuyn ca vng dn c ni ting Papua New Guinea l
theo thuyt vt t cng vi s cu chuyn v t st nh vy. Mt
m tp c bit trong cc cu chuyn ca ngi Papua New
Guinea ni ting Papua hay khng ni ting Papua l s xut
hin ca mt b lc chui ln t mt chic l di t. New
Guinea v Australia, cc vt t thng l lng thc, gm c
ng vt v rau c trong vng.
chu M cc thn thoi theo thuyt vt t xut hin thng
xuyn bng na cc chuyn v t st nhng c bit ph bin
trong cng ng Aleut, Inuit v Anh - ing Ty Nam.
chu Phi h Sahara, tn s xut hin ca cc thn thoi theo
thuyt vt t v t st ln lt l 20% v 50%. C nhiu v thn
trong hnh dng cc con vt Ai Cp c i, y l mt c im
phn bit nn vn minh Ai Cp vi nn vn minh a Trung Hi
khng thuc chu Phi. Tuy nhin ni chung th c im ny
khng n mc tr thnh ch ngha vt t. Trong mt cu chuyn
thn thoi v s sng to t Heliopolis, Amun c cho l sinh
ra nhng ngi cai tr (h cng chnh l cc thn) Ai Cp.
Amun cng c nhng hnh nh tng trng khc nhau nh rn,
ngng hay cu (6). Vic dng t st, nc mt hay sc mnh ca
ngh l cc phng php khc c ghi nhn trong thn thoi
Ai Cp.
Tri vi chu M, chu Phi v chu c, cc thn thoi theo
thuyt vt t c bit him thy lc a u c trong sch thnh
v dn tc hc hin i (6/96 chuyn). Chng cng him thy
ng a o (1/29 chuyn). C mt tnh trng phc tp hn
ng Nam v ty nam Thi Bnh Dng, gn hn vi ngun
gc ca cng ng Do Thi Nam o (cc gia nh ngn ng
257
 515 516

bao gm Indonesia, Tiu o v a o). Mt s khu vc ny c c. Tt nhin iu ny khng xy ra v sau ngi con trai
t l cc chuyn theo thuyt vt t cao n mc khng ng. nh c. C gi trn v sng nhng khng phi l khng li
S& ' 40. Thuy<t v=t t>, l thuy<t lu "i nh$t v s t o ra a con gi sau ny tr thnh t tin ca mt b lc. Do y
con ng!"i. Thuyt vt t l phng thc sng to ni tri Nam c l mt s cm k v n c cng s nh n ngi thn ca mnh
(7)
bn cu trong mt s nn vn ho lu i nht trn th gii. Mc .
d khng ph bin trong hu ht cc x hi c tho lun trong Trong cu chuyn th hai Bc Borneo, ngi Kyan c cu
cun sch ny nhng n c vai tr c bit trong giao din vi chuyn thn thoi v ngi n ng v n b u tin c sinh
cc nn vn ho bn a chu c, ng Indonesia. Thuyt vt ra t mt ci cy (8). Trong mt cu chuyn khc mt s b lc
t t cy c th l ngun gc ca cy sng i. Sulawesi th c su l sinh vt t (9); v hai cu chuyn thn thoi
na ng bc Sulawesi u c kh cc ui l sinh vt t (10).
Ch ngha vt t ng Nam . pha Ty xa xi c mt trng hp nm ngoi nhm ngn
ng WMP Madagascar Malagasy. Ba trong s bn cu
Tnh trng c lm r hn mt cht nu cc thn thoi
chuyn thn thoi c ly lm mu t Madagascar l theo thuyt
theo thuyt vt t khu vc ngn ng Nam o c phn tch
vt t v mt trong s ny li mt ln na c lin quan n c su
theo s phn chia truyn thng (xem Chng 5) v theo khu vc (11)
.
(s 26 chng 5). Nhng ngi ni cc ngn ng Nam o
(hn 95%) thuc nhm M lai a o rng ln (WMP) pha Sumatra v mt lot cc o ngoi khi i din cho b pha
Ty. Nhm ny bao gm tt c cc ngn ng c ni Philipin, Ty ca Sunda c v c mt s pha trn cc ngn ng Nam o.
Borneo, t Java n Lombok v c trung tm a l ca cng V pha Ty l cc ngn ng m ci nh Nias, Aceh, Batak
ng Do Thi Nam o. Trong nhm ngn ng WMP rng ln khng thuc nhm ngn ng chnh WMP v kh t chng ni
ti ch tm thy 5 v d v s tin ho hoc theo thuyt vt t no khc trong cy gia nh Nam o (12). Nhng dn tc ny vn
trong s 40 chuyn m ti phn tch. Phn cn li ca cc cu lu truyn nn vn ho c thch c bit (13). 8/13 chuyn thn
chuyn v s sng to ra con ngi l thuc kiu c mt thn thoi v s sng to ra con ngi c ly lm mu l theo thuyt
sng to. Hai trong s cc chuyn thuc WMP theo thuyt vt t vt t v tt c u thuc ngn ng Batak.
l bc Borneo v ba chuyn l Sulawesi. Cc l do cho ch ngha vt t Borneo, Sulawesi v Ty
Mt cu chuyn ca ngi Borneo t vng Dyaks l mt bin Sumatra c th nm xa hn pha ng v nam. ng
th ca thn thoi v Mt trng / h ging vi cu chuyn ca Indonesia chng ta tm thy nhm ngn ng vng trung M Lai
ngi Brunei v c miu t trong chng 12. Mt ng gi i a o (CMP) bao gm Lesser Sundas t Sumbawa v pha
nh c v bt c con c Puttin di sng. Trn thuyn ca ng v a s Maluka. Trong na u cun sch ny chng ta
ng con c bin thnh mt c gi tuyt p m ng mang v nh thy ng Indonesia vi cc ngn ng CMP l ni xut pht cho
nui sau ny lm v con trai ng. C gi cui cng ng vi s lan truyn v pha ng ca cng ng Do Thi Nam o qua
s sp t nhng bo trc l ngi con trai phi i x tt vi bc o en n Thi Bnh Dng (14). Mt c im quan trng

258

khc ca nhng hn o ny l giao din gn gi gia nhng
ngi ni ting Nam o v nhng ngi New Guinea khng ni
ting Nam o. Vng ngn ng CMP gip vi cc ng o en
v cc ty ca New Guinea. Nhng nh hng khng phi t
Nam o (Papua) vng CMP c thy rt r v phng din
dn tc hc (vt cht) v ngn ng. T Flores v pha ng c
ngy cng nhiu loi ngn ng Papua. Cc h ngn ng Ty
Papua cng thy trong vng CMP pha ng Moluccas v
Lesser Sundras, Halmahera, Timor, Alor v Pantar (15). Mt s
hn o ny v d nh Timor cng rt gn Australia ni c t l
cao nht v cc chuyn theo thuyt vt t.
Vi bng chng ny v nh hng ca Papua v vng ln cn
Australia th c l khng ngc nhin khi tm thy nhng chuyn
theo thuyt vt t vng CMP n t Ceram v Amboin pha
ng trong khi cc c ch khc ca s sng to thay i t s kt
hp ca cc thn n t st v thm ch l sc mnh ca li ni. v s phn b cc thn thoi theo thuyt vt t. Trc tin, nhng
Cu chuyn v sc mnh nh th ny t pha ty n Bali. Nh
chng ta s thy trong chng sau v Vn a ng, ch ngha
vt t t cy Maluku c th nm di nhng giai on pht
trin u tin ca m tp chuyn v cy sng i. Nhng nh
hng khng thuc nam o nh vy cng c th gii thch s
xut hin khng lin tc ca cc cu chuyn theo thuyt vt t m
chng ta va xem xt vng ngn ng ng M lai a o.
i xa hn v pha ng qua Bc o en, dc theo con ng
i c th ca ngi Do Thi khong 3000 hay hn 3000 nm
trc y, chng ta tm thy khu vc ty Chu i Dng ca
cc ngn ng Nam o (WO) bao gm cc khu vc pha b
bin ng v bc New Guinea, cc o Bismarck, bc v trung
Salamon. nhng vng c nhiu quan h nht vi cc nn vn
ho ni ting Papua, chng ta c th hy vng tm thy nhiu
chuyn theo thuyt vt t hn. Tuy nhin trong cc khun mu
517 518
ca ti ch c 5/22 cu chuyn l thuyt vt t. Tt c nhng cu
chuyn ny t b bin ng bc ca New Guinea ni cc ngi
lng ni ting Papua v Nam o sng gn nhau. Nh c
bn lun trong na u ca cun sch ny, vng t ny c l
chng kin hn 6000 nm ca s tc ng qua li gia nhng
ngi ni ting Papua v nhng ngi ni ting Nam o.
ty Thi Bnh Dng cc cu chuyn thn thoi theo thuyt
vt t vn tip tc tn ti trong nhng dn tc ni ting Nam o
vi mt t l nh pha ng cng nh s lan truyn song song
ca s nh hng khng phi Nam o. V vy v d Fiji chng
ti tm thy cu chuyn v con rn Degei, ngi cng to ra con
ngi vi s gip ca mt con diu hu (16). Tuy nhin i v
pha ng a o cc cu chuyn theo thuyt vt t bin mt
hon ton.
T bc phc ho nhanh ny, ti c th rt ra mt s quy lut
thn thoi ny l nhng s gii thch ch yu cho s to ra con
ngi Australia v New Guinea ni ting Papua v chng rt
ph bin chu Phi v chu M. Th hai, nhng cu chuyn thn
thoi ny rt him c lc a u v trong cc dn tc Chu
i Dng ni cc ngn ng Nam o. iu ny khng mu
thun vi mt chui vn ho v mt hnh lang t lc a u n
Thi Bnh Dng. Nhng ngoi l i vi s quan st cui cng
ny c th thy nhng vng nh Maluku, ni c s lin h
trong mt thi gian di gia cc nn vn ho Nam o v khng
Nam o vi cc cu chuyn thn thoi theo thuyt vt t.
Ti ni trc rng cc cu chuyn theo thuyt vt t him
xy ra trong cng bi cnh vi tp hp cc chuyn thn thoi v
s phn chia. iu ny l do chng khng c chung vng lnh
th. Tuy nhin, ngay c khi chng c cng vng lnh th nh
ng Nam th chng vn khc vi cc cu chuyn v ngun
259

gc v tr trong vn hc dn gian ca khu vc. Tnh trng ny
hi khc so vi nhm thn thoi chnh ln hn trong con
ngi c to ra t t st hay bt k ci g khc. V khu vc
a l y thng trng vi cc cu chuyn v s phn chia.
Nhng hai nhm ny vn thng c bi cnh khc nhau. Ti s
chuyn sang nhng nhm ny tip theo.
Ngi th gm thn
Phin bn ph bin nht v ngun gc con ngi k v mt
ng sng to, thng nhng khng phi lun l con ngi,
ngi s dng t st hoc t (i khi m t) to ra con
ngi u tin. Nhng cu chuyn ny chim khong hn mt
na cc cu chuyn v s sng to m ti ly lm mu trong
s to ra con ngi u c nhc n. S lan truyn rng ri
mt cch k l ca cu chuyn ny cc chu lc c th ng h
cho tng rng m tp ny t nht l kt qu t nhin ca s tc
ng qua li gia con ngi vi t nhin. Ni cch khc, m tp
ny c th c nhiu s pht trin t pht. Quan im ngc li
ca ch ngha lan truyn (c ngha l cc thn thoi c chung
ngun gc) c th lm cho thi gian ra i ca nhng cu chuyn
ny xa xa n mc m quan nim ngay c nu ng s khng
cn gi tr lch s no na. y c mt s trung dung. Thn
thoi c cc bin th vi nhng c th ring v c vng phn b
khc nhau. Nhng s phn tch ny c ngha l chng ta c th
xem xt nhng l trnh c th ca s lan truyn m khng phi
gi nh l chng c chung ngun gc.
M hnh v s to ra con ngi ngy cng phong ph cc
vng khc nhau trn th gii nh nhng tip xc c bit v d
nh s la chn cht liu sng to, nhng s khi u gi hay lp
li, s sng to th hai ra ph n (i khi l n ng). Nhng chi
tit cho php chng ta nhn bit mt s loi chuyn hoc cc bin
519 520
th khc nhau. Chng ta c th xem xt v cht liu trc tin m
ph bin nht l t st c mt trong 38% cc cu chuyn nh
vy. t st c mu chim mt phn ba. 20% khc th con
ngi c to ra t t. Mt t l nh hn ca cc cu chuyn
v t v t st c s hin din ca mu, thng l mu hin t
nh l cht lm m hay ti t st.
Mu ti t st
Cc cu chuyn v t st c mu vi ngun gc c xa nht
l Mesopotania. Chng cha ng cc hnh nh phong ph v
mu c hin t ca cc v Cha khng may mn. Nhng cu
chuyn ny ri vo hai nhm m c hai nhm ny u c lin
quan n s hin mu ca mt hay nhiu v Cha. Kiu chuyn
thng dng hn l c mt n thn mang thai nh Ninhursg,
Nintu, Mami v Ahuru (th gm) nh l ng sng to ra con
ngi. Trong mt thn thoi ca Babylon, mt nn nhn l mt v
thn khng may mn l Geshtu-e, l biu tng cho tr thng
minh. Mt bn miu t chi tit ca s kin ny c thy trong s
thi Atrahasis. Trong s thi ny, s to ra con ngi mi c tin
hnh sau trn lt y mnh s ti to dn c trn mt t.
Trong mt truyn thuyt khc, Ea l ng sng to (l nam) v
i khi c s gip ca cc v thn khc. Trong mt phin bn
khc th l Aruru (17). Trong Enuma Elish th Ea c Marduk,
ngi mi git b ca mnh l Tiamat hng dn (xem chng
11 v 12) (18). Trong mt s cu chuyn th v thn l nn nhn,
ngi buc phi hin mu ca mnh l Kingu tng l ngi ng
u cc th lc ca Tiamat (19). Mt cu chuyn khc nhc n
hai thn Lamga l ngun gc ca mu (20). Berossus, mt thy tu
ngi Babylon, k rng Cha Bel t ct u mnh cn cc v thn
khc th ly mu ang chy ra trn vi t to ra con ngi
260

(21)
. y c coi l l do ti sao n ng li thng minh nh vy
v h c trn vi mu ca thn thnh.
Lng H khng phi l ni duy nht trn th gii lin quan
n nhng hnh nh y mu. C nhng nn vn ho khc trn
th gii m mu l mt thnh phn to nn con ngi trong
bao gm ngi Aztecs, Hindu v cc dn tc thuc cng ng
Do Thi Nam o. Quetzalcoatt, nhn vt rn c lng v ca
ngi Aztecs dng mu ca mnh to ra con ngi. Nhn
vt ny cng c cho l dng xng v tro ca con ngi
th gii c nh l cht nn to ra con ngi mi (22). Trong
vn hc Hindu Vedic, s hy sinh ca cc v thn v vic dng
mu to nn con ngi cng l im c trng mt s ni.
Trong mt v d t Rig Veda, ng sng to khng l phi hy
sinh v c cc phn ca c th c dng vo vic to ra con
ngi. Tt c cc s vt sng bt ngun t cht m, bn ng
cp x hi ra i t ming ca ng (23). Nhng m tp nh vy
trng vi cc thn thoi v ngun gc v tr miu t vic s
dng thn th ca ng sng to c nhc n trong chng
trc.
Vic dng mu trong s to ra con ngi l mt mtp c
bit n nhiu cc o thuc cng ng Do Thi Nam o.
o ng Nam , trung tm a l ca nhm ngn ng ny th a
s cc cu chuyn thn thoi c mu u Borneo. C nhiu
phin bn khc nhau nhng chng c nhm vo hai nhm
chnh trn hn o rng ln v phong ph ny. Nhm th nht
c gii thiu trong cc cu chuyn v mt trng chng
trc.
Trong cng ng ngi Ngaju Dyak v nhng dn tc khc c
mt nim tin rng Cha ti cao Mahatara to ra ngi n ng v
n b u tin t g v th h xung mt t. Ngi ph n to
ra su loi qu d khc nhau t nhng cn lt mu hng thng
521 522
ca mnh nhng cui cng b Mahatara thuyt phc ci
ngi n ng ca mnh. Sau n lc ln th 7 nng sinh c hai
v thn theo cch thng thng. Trong nhng phin bn khc,
nhng con ngi u tin c to ra vi tht t t v , mu t
nc v hi th t gi (24).
Mt cu chuyn khc trong s nhng cu chuyn ca ngi
Dyak Sakaran v Barrito c nhc n hai thn sng to l chim,
mt c, mt ci, c to ra t mt sinh vt nguyn thu Rajah
Gantallah. Sau khi to ra v tr h th mt s ln to ra con
ngi m trc tin l s dng g, sau n . V khng thnh
cng trong nhng n lc to ra con ngi y chc nng nn
cui cng h dng t v nc. em mu n cho con
ngi h trch vo ven ca anh ta nha ca cy Kumpang.
Chnh v vy m anh ta c gi l Tanah Kumpok hay t
nho (25). Mt phin bn ca cu chuyn ny c lin quan v c
trc thn thoi v s phn chia.
i xa hn v pha ng trong cng ng ngi o Palau
chng ta thy mt cu chuyn v mt ngi anh trai v em gi to
nn con ngi t t st trn vi mu ca cc con vt khc nhau.
Tnh cch ca nhng con ngi ny ging vi tnh cc ca cc
con vt cung cp mu cho h. V vy chut th thnh k trm
Mc d khu vc ny l mt phn ca Ty Tiu o nhng ngn
ng y vn thuc nhm ngn ng WMP rng ln ca vng
o ng Nam .
Di chuyn ra Thi Bnh Dng chng ta c cu chuyn Nam
o ty Chu i Dng New Britain (nc Anh mi) k v
mt ng sng to ly mu ca mnh v ti trn mt t.
Ngi to ra ngi n ng u tin l To-Kabinana t t ny
(26)
. Cui cng ng Indonesia chng ta tm thy mt nhm cc
cu chuyn ca ngi Maori v ng sng to c nhng ci tn
261

khc nhau nh Tu, Tiki hay Tane ngi ly t st ven sng
v nho t vi mu ca chnh mnh to ra sinh vt ging
ht mnh. Sau ngi thi vo mm v l mi ca hnh nhn
lm n ht x hi v bt u cuc sng (27). Ti s bn lun chi tit
hn v hai m tp cui cng l hi th v ht x hi.
Tht ngc nhin l t nhng thn thoi kh phc tp ca ngi
Borneo nu chng ta chuyn ngay sang ng Thi Bnh Dng
th nhng chi tit, s n gin ho ca s to ra Adam ca
Jehovistic vn c lu gi cng vi s b sung ca m tp v
vic pha trn mu ca thn thnh c cho l ca vng Lng
H. Nh l i vi cc cu chuyn v s phn chia c bn lun
trong chng trc th mt s l gii cho iu ny l nhng cu
chuyn c ngun gc chung nhng phin bn ng Nam th
b pha trn nhiu hn v chu cc nh hng ca cc nn vn ho
khc nhau trong hn 2000 nm qua.
t st hay s pha trn vi mu?
Vic dng t hay t st to ra con ngi khng ph
hp vi s phn b ong v t mt cch chnh xc. Mt s
vng nh chu Phi c t nhng li khng c nhng cu
chuyn nh vy. Nhng vng chnh c chuyn ngi to ra t t
l ng Nam , Chu i Dng v mt s b lc Mundaic
n (28). Tt c cc vng ny tr ng a o c nhiu t
v ong nhng s tp trung nhiu nht ca cc cu chuyn v
t li l ng a o c bit l Tahiti v ngi Maori bi Tu/Tiki hay Tane c 5 m tp - t st , mu ca Cha, hi
New Zealand. Trong c hai khu vc ny th vic dng t
thng c kt hp trong cng cu chuyn to ra ph n t mt
chic xng sn ca n ng (29).
Mt cu chuyn thn thoi Chu i Dng v t st l t
Mota ca dy o Vanuatu ty nam Thi Bnh Dng. Trong
nn vn ho o en ni ting Nam o ny c mt cu chuyn
523 524
v v thn anh hng Qat, ngi to ra con ngi t t ca
vng m ly dc sng Vanua Lava (30).
V s phn b ca m tp chuyn v t st khng ph hp
vi s phn b ca t nn r rng l phi lin h mtp ny
vi vic dng mu ca cc thn trn. C hai m tp ny u c
s phn b ging nhau chu . Mt s lin h nh vy gi
rng mu thc cht i din cho mu. Mt s nhng quan st
sau nghing v quan im v mt s lin h thc s: Th nht,
vic dng mu trong s sng to hu nh ch c nhng ni no
t st hoc t l cht nn cho vic to ra con ngi; Th hai, c
vic trn vo mu v t st u c lin quan cht ch vi m
tp ht x ca hnh ngi trong m tp v chic xng sn tha
m ti tho lun di y.
Cng vi nhng ngi khc Ngi James Frazer chc chn l b
thuyt phc bi mi quan h gia t v mu. ng thm ch
cn i xa hn bng cch khng nh rng Adam c to ra t ct
bi c mu di con mt ca tc gi Kinh thnh. S bin minh
cho iu ny da trn mt s chi ch t m. i vi ngi
Hebrew, t ch mt ngi n ng thng l Adam, t ch t
l adamah v mu l adom cho n ngy ny th t ca
Palestin c mu nu sm. (31)
Ci xng sn, hi th v vic ht x
Cu chuyn y ca ngi Maori v s to ra con ngi
th cuc sng v vic ht x v cui cng l s to ra ph n t
mt chic xng sn. Trong s ny th th quan trng nht theo
truyn thuyt l vic ht x ca hnh nhn bng t st. Ngi ta
ni rng khi ngi n ng ht x th nhng ngi c mt
nn ni nhng li ca Tu Ht x, i linh hn ca cuc sng hay
nh ngi phng Ty ni Cha ph h mc d trong a s cc
262
 525 526

nn vn ho k c chu u th ht x thng l du hiu ca bnh Eve m trong ting Hebrew c ngha l c y ngi lm sng
(33)
tt. Hi th v linh hn hay tm hn l nhng quan nim c th .
thay i ln nhau trong cc ngn ng Nam o Chu i V c nhn mnh ti c cm gic rng s gii thch ca ngi
Dng. Ngun gc nyawa trong ting Nam o Chu i a o rng Ivi c ngha l xng nhn c t s ng h. Trong
Dng nguyn thu c ngha l hi th tm hn hay hi th l phin bn ca ngi Tahiti, sau khi to ra th gii th:
mt sc mnh ca cuc sng. V vy ngi n ng m ng Taaroa to ra con ngi t t v t cng l thc n
sng to Tiki ca ngi Maori to ra c gi l Tiki-ahua cng ca loi ngi cho n khi qu cm trng c sinh ra. Hn na
ging y ht ngi sng to (32). mt s ngi ni rng: mt hm, Taaroa gi ngi bng tn v
S gii thch ca Jehovistic thiu ba trong s nm m tp tr khi ngi n Taaroa lm anh ta ng. Trong lc anh ta ng
phi chng ta chp nhn l l ca James Frazer v t v adom ng sng to ly mt ci xng (Ivi) v to nn mt ph n
th trng hp s c 3/5 mtp. Tuy nhin quan nim v vic m thn cho lm v anh ta, v i ny tr thnh t tin ca con
ht x l ch s hot ng c tm thy ch khc trong Kinh ngi. Cu chuyn ny l t ming ca nhng ngi dn a
Cu c. Ngi ta ni rng nh tin tri Elish cu sng mt phng trong nhng nm u ca hi truyn gio n Tahiti
a tr cht ca Shunammite bng vic h hp nhn to bng Mt vi ngi cng k rng tn ca ngi ph n l Ivi m h
mm v sau a tr ht x by ln. M tp b tht lc v pht m nh l ch Eve. Ivi l mt t bn x v ch mt ci
mu ca Cha nh c nhc n c trong s sng to ca xng. (34)
ngi Lng H khng phi l Do thi. Nh dn tc hc truyn gio ca cu chuyn trn William Ellis
Mt chuyn gia ngi Sumer, Samuel Noah Kramer l lun vit trong cun Nhng nghin cu v a o ca mnh:
rng m tp v chic xng sn cng c tm thy n sau mt i vi ti dng nh ch l mt s din gii n thun v s
s chi ch khc trong thn thoi ca ngi Sumer v Enki v gii thch ca Moses v s sng to m h nghe t mt s
Ninhursag: Thn Enki b nh cht bi n thn sng to ngi chu u v ti khng bao gi tin n, mc d h ni vi
Ninhursag trong tm c quan v phm ti n tm tri cm trn ti nhiu ln rng l truyn thuyt ca h trc khi c bt k
thin ng. N thn mt t ng lng thng v to ra 8 v ngi nc ngoi no ti Bt chp s khng nh ca ngi dn
thn hn gn vt thng xoa du 8 c quan b tn thng ca a phng, ti sn sng tin rng Ivi hay Eve l phn c tnh cht
Enki. Mt trong nhng c quan ny l xng sn. Thut ng bn x duy nht ca cu chuyn cng nh l s tn trng m ca
ca ngi Summer ca t xng sn l Ti v vy n thn loi ngi. (35)
chm sc xng sn c tn l Nin-ti hay n thn xng sn.
Ellis t mu thun vi chnh mnh trong li ni y.
Ti cng c ngha l lm cho sng trong ting Sumeria v vy
Phng din duy nht m ng ng l ivi l t c ngha l xng
Ninti cng c ngha l N thn lm cho sng. Kramer l lun
trong cc ngn ng a o khc nhau. Nhng tuyn b kiu p
rng vic chi ch ny cng c trong Kinh Sng Th trong tn
t nh vy gi li quan im trc v vic chm sc nhng
a tr lun phn nn v s lm dng tnh dc ca cha m trc

263
 527 528

khi ngi ta nhn ra rng lm dng tnh dc tr em cng ph bin ng u tin (Hevee). S lan truyn rng ri ca cu chuyn ny
tt c cc x hi. Cu ni ca ming tr con c xu hng ni Polonedi gy nn mt mi nghi ng liu c nh Ellis ngh rng
di v nhng iu ny l ngc li vi s tht. i vi a s tr ch l s nhc li ca cc cu chuyn trong Kinh thnh t chu
em, tit l b mt ca cha m mnh cho mt ngi l l mt vic u (37).
lm ht sc au n. Vi mt ngi c tn gio th vic chia x i vi loi chuyn v chic xng sn tha ny ca ngi
nhng kin thc qu bu v vn ho ca mnh vi cc thy tu ca a o, chng ta c th thm vo mt cu chuyn t Namoluk
k xm lc nhng nhng iu ny li b ch giu v khng tin o Caroline ca Tiu o v mt ngi n ng, ngi sng
tng cng l mt s s nhc tng t. thi k s khai ca th gii c to thnh t mt chic xng
S khng nh ph bin rng bt k s ging nhau no gia sn ca mt ngi n ng khc v sau ly con gi ca ng
cc cu chuyn trong Kinh Sng Th v cc chuyn thn thoi c sng to (38). Ba cu chuyn na Thi Bnh Dng v ivi /
ngun gc bn a phi l do nh hng ca truyn gio kt thc xng sn t b bin Papua New Guinea c nhng ngi thu
bng vic cho rng nhng con ngi ng gi ny sinh ra 2/3 cc thp coi l b nhim s lan truyn ca Thin Cha gio th k 20.
nguyn bn vn hc dn gian ca th gii bao gm c mt s Hai chuyn gn y c thu thp bi mt thy tu Cng gio, cha
hnh vi tnh dc rt sng to. Quan im nh vy khng ch v John ZGraggen tnh Madang b bin bc ca New Guinea
dn tc v khng hiu bit m n cn c nhim v chng minh cn mt cu chuyn th lng Malmal ca Australia:
ging bt k hnh thc lan truyn no khc. Dodo (hay Anut ng sng to) sng mt mnh sau
Ngi James Frazer r rng l c quan im ngc li vi nh Dodo mun to ra mt ngi n ng nhng ngi n ng li
dn tc hc Ellis. Trong cun Vn hc dn gian trong Kinh Cu trng ging mt con cc. Dodo nhn con cc v ni: Khng phi
c ca mnh, sau khi cp n s ng gp ca Ellis, ng th ! Ci nhn khng n. Ngi n ng phi ging ta. Sau
tip tc trch cc cu chuyn ivi / xng sn khc ca Dodo th li mt ln na v to ra ngi t t, cho anh ta hi
ngi a o: th v trng anh ta ging nh mt con ngi. Thnh thong Dodo
V vy, nhng ngi bn x o Fakaofo hay Bowditch (gn ngi xung cng vi ngi n ng. Sau Dodo to ra mt ph
Samoa trung a o) ni rng ngi n ng u tin c n. ng lm cho ngi n ng ng, ly mt chic xng v mt
to ra t . Sau mt thi gian anh ta nh ra vic phi to ra mt th khc na to ra ph n. Do tn ti mt ngi n
ph n nn anh ta ly t v nn thnh hnh mt ph n. Sau khi ng v mt ngi ph n v h sng cng nhau.. Tn ca ngi
nn xong, anh ta rt mt chic xng sn bn tri ca mnh v ph n l Suspain. (39)
nht vo hnh c nn bng t st v nh hnh nm tr Cu chuyn ny bt u vi kh cng nh s sng to ca
thnh mt ngi sng. Ngi n ng gi c ta l Ivi (Eevee) hay Jehovistic v tip tc vi nhng chi tit sinh ng trong vic to
xng sn v bin Ivi thnh v mnh v ton b nhn loi ra c quan sinh dc ca ngi ph n bng chn ca Dodo v d
c sinh ra t cp v chng ny (36). Ngi Maori cng tin rng con bng mt con c chnh v tip n l cu chuyn ph bin
ngi ph n u tin c to ra t xng sn ca ngi n nht ca b bin pha Bc New Guinea cu chuyn v con chu

264
 529 530

ca h, hai anh em gy chin vi nhau Kulabob v Manup. Vic Ngi n ng ng v ng sng to rt mt chic xng sn
to ra khu vn h sng trong xy ra sau khi ngi ph n v mt phn ca c th anh ta to ra mt con ngi th hai
c to ra v h cn c cung cp thc n (40). c s cho v mt con c chnh b vo lm ni tng nh gan v mi th
php ti nghe mt cun bng ghi m bng ting Anh bi ca Sau ngi n ng thi hi th mt ln na vo sinh vt th
cu chuyn ny v c nhn ti c th cam oan rng bn dch rt hai ny. Sinh vt ny ng dy v anh ta t tn l ph n (42).
trung thc vi bn gc. D sao th cha ZGraggen cng l nh Trong hai chuyn thn thoi phc tp ny t hai nhm ngn
ngn ng c o to v c kinh nghim nhng ti khng th ng khc nhau, c nhiu s ph hp hn l hai chi tit trong Kinh
tm ra nn tng cho s khng nh ca ng rng nhng chi tit v thnh v xng sn v hi th; chng c bit cng c vic
s sng to ra n ng v ph n trong cu chuyn ny l kt qu dng mt con c chnh. N dng nh tip tc khng nh rng
ca s nh hng t Kinh thnh. Chc chn l c cc bng chng hai chi tit ca Kinh thnh l nhng s xm nhp c lp v
v s pha trn ca cc ch tn gio Madang trong th k 20. c gii thiu tch ring nhau bi nh hng ca cc nh truyn
Trong cun chuyn kho kinh in ca mnh v tn ngng rng gio hn hai ln.
cc thn mang hng ho ti ca Madang, Peter Lawrence theo Cc cu chuyn v xng sn khc ng Nam n t cc
du vt ca cc nh hng n chi tit. Tuy nhin s vay b lc Karen Min in. y thm ch c James Frazer cng
mn v thay i pha trn ca tn ngng rng cc thn mang ng rng c nhiu kh nng c s nh hng ca chu u.
hng ho ti c lin quan n thn thoi Kulabob / Mamup hn l mt ln na, cc nh dn tc hc li l nhng nh truyn gio
ngi n ng v ph n u tin. Mc d ng c nhc n mt Thin Cha gio thu thp vo gia th k 19:
s cu chuyn lin quan v s to ra ph n trong cc nhm ngn
Ngi Karen Min in ni rng Cha to ra con ngi v
ng Nam o hng xm nhng Lawrence khng h gi mt s
Cha to ra t u? Cha to ra con ngi trc tin t t v kt
vay mn no t Kinh thnh trong nhng cu chuyn ny (41).
thc cng vic sng to. Cha to ra ph n, Cha to ra ph n
Trong cng tuyn tp, ti tm thy s sng to thm ch phc t u? Cha ly mt chic xng sn ca ngi n ng to
tp hn v r rng hn trong ngi lng Murupi khng thuc Nam ra ph n Cha to ra linh hn nh th no? Cha ly mt
o. C rt nhiu yu t chung vi cu chuyn Malmal nh hn phn cuc sng ca mnh v thi vo mi ca h v h bt u
nguyn thu, con cc, dng con c trnh to nn ni tng, sng (43).
s chm tr trc khi ngi n ng v ph n c th sinh v
Frazer cm gic rng s nghi ng v nh hng ca chu u
trc vic to ra khu vn h sng trong . Ging nh s
tr thnh mt s chc chn vi mt thn thoi ca ngi
sng to Malmal, cp v chng u tin sinh ra hai con trai,
Ghaikos, mt nhnh ca ngi Karen, cu chuyn gii thiu
Kulabob v Mamup. B cun vo s ln xn ca cc chi tit tnh
Adam bng tn v thp Babel c che y mt cch l liu:
dc v c lin quan n bp nc ti c c nhng dng sau:
ngi Ghaikos theo du vt sinh thi hc di truyn n
Ngi c ngi n ng ny c to ra suy ngh v iu
Adam v m c 30 th h t th h ca h n vic xy
v t ni vi mnh: Ta s lm g na cho con ngi ny?
dng thp v i v s hn n ca cc ngn ng. Theo h, trong

265
 531 532

nhng ngy Pan-dan-man, con ngi quyt nh xy dng mt mt s sng to phc tp bt u t i dng nguyn thu vi
chic cha cao n tn tri. H d nh a im l mt ni no t to nn t kin (nhn vt trong mt s cu chuyn ca
trong t nc ca ngi Karen , nhng ngi m h t cho ngi o en). ng sng to Tcaipakomat to ra Mt trng v
l c quan h vi chnh h cho n s kin ny. Khi cha xy Mt tri t t st nhiu mu. Sau tip tc to ra ngi n
c mt na ng ln tri, Cha i xung v lm xo trn ng v ph n bng cch dng mt cc t st mu nht. Sau
ngn ng ca con ngi lm h khng hiu c nhau. Sau ngi ly mt chic xng sn ca ngi n ng to ra ph
con ngi phn chia ri rc i khp ni v Than-mau-rai, cha ca n. Do ngi ph n c to ra c gi l Sinyaxau hay
b lc Ghaikos i v pha ty vi 8 th lnh v nh c thung ngi ph n u tin. (46) Mc d ngi Anh-ing c nhiu cu
lng Sitang. (44) chuyn v t st nhng y l cu chuyn duy nht ti thy c
Rt kh l lun chng li kin v mt s yu t xm nhp xng sn.
gn y trong nhng cu chuyn c ny nhng cu hi l bao Vic ng sng to thi hi th vo cc hnh ngi bng t
nhiu? Ti sao ngi Karen ni ting Trung Quc Ty Tng li st em n s sng mc d theo thng k c lin quan n
tp trung vo hai ch ny ca Kinh Sng Th? Nh ti s ch bn m tp khc nhng thnh thong cng c tm thy ng
ra rng cc dn tc thiu s Nam o chu Murma v n mt mnh nhng ni khc trn th gii tr lc a u v Chu
vi nhiu cu chuyn thn thoi khc nhau v c lin quan n i Dng v d nh Bc v Trung M, chu Phi v Australia.
nhau v s to ra con ngi. Hn na, nn nh rng cu chuyn Nhng vic cc hnh ngi ny ht x m ngi Maori cho l rt
trong Kinh thnh v thp Babel miu t mt s hn n v ngn quan trng li hin thy v c th hn trong s lin h vi mu,
ng l kt qu ca s di c n Lng H ca nhng ngi th t v xng sn.
xy thp to bo n t phng ng. B ng 10. Tnh nh$t qun trong s sng t o ra con ng!"i tA
Ti ch c th tm c hai khu vc khc nhau ca cu chuyn mu, $t st, x!&ng s!"n. Ma trn so snh ny cho thy s
v chic xng sn, mt Siberia v mt ty nam California. chnh lch ln trong vic tm ra s kt hp ca 5 m tp chuyn
Ngi Bedel Tartar Siberia c mt truyn thuyt rng u tin trong mt thn thoi. Du hoa th cho bit mc ca nhng i
Cha to ra mt ngi n ng sng hon ton mt mnh trn tri ny khng c s lin quan ngu nhin; con s mi (t l
t. Nhng mt ln khi ngi n ng ny ng, con qu chm chnh lch) cho thy mi quan h ny gn gi n mc no.
vo ngc anh ta sau mt chic xng mc ra t sn v ri Mu Ti mu Hi th Ht x khi
xung t, chic xng ko di v bin thnh ngi ph n u ngi to v / hoc cuc sng bt u
tin (45). Mc d cu chuyn ny c xem l s xuyn tc trng ra t sinh t st t ng hot ng
trn ca cu chuyn trong Kinh Sng Th nhng cng nn nh vt u sng to
rng con qu hnh ng nh mt s tn vinh ng sng to tin
trong cc chuyn thn thoi v ngi ln t Trung v Bc Ti mu v 23***
(xem chng 12). ty nam California, b lc Kawakipais c / hoc t

266
 533 534

st Tt c nm m tp c thy tng phn mt trong cc cu

Hi th 27*** 5** chuyn sng to ca ngi Lng H (bao gm c Kinh Sng
cuc sng Th Kinh thnh). C nhiu du vt ca cu chuyn ny cc
t ng vng khc thuc Nam o nh trung a o, Tiu o, o en
sng to v ng Nam . Mc d nhng nh hng gn y ca truyn
Ht x khi 4* 57*** 48*** gio c l em n nhng yu t Kinh thnh trong mt s
bt u chuyn chu nhng c bng chng v bi cnh ch ra
hot ng rng cu chuyn v Adam v Eva c a o trc khi c s
Xng 10*** ii*** 6** 22*** tip xc vi chu u. Thc t rng cu chuyn v s sng to ca
sn / Tiki hon chnh v hp l hn cc phin bn ca ngi Lng H
xng cho ng h cho quan im rng cc phng thc lan truyn c l l t
sinh vt th ng sang ty ch khng phi ngc li. Ni cch khc, Lng
hai H c l l ni nhn ch khng phi l ni cho i cu chuyn. S
Ch thch: m ch trong kt lun ny l khong thi gian t nht l 5000 nm
ca s bt ng t khi t tin ca ngi a o bt u di
* C hi v s lin h ngu nhin t hn 1 trong 20
chuyn v pha ng.
** C hi v s lin h ngu nhin t hn 1 trong 100
Nhng cu chuyn hon chnh nht l ng a o trong
*** C hi v s lin h ngu nhin t hn 1 trong 1000
khi cc phin bn tt nht ca Cn ng c i l ca ngi
Phoenicia v Moses. Gia hai thi cc ny l mt thn thoi v
Tm li, c mt phin bn cu chuyn v Adam v Eva c hnh ngi bng t st khc. Cu chuyn ny c mt v khc hn
tm thy nhiu nht v y nht ng a o m chng ta m ti s bn lun tip theo.
c th gi l s sng to Tiki. Cu chuyn ny c nm m tp: (1)
dng t st to nn hnh ngi v (2) mu ca t st / hay Cc hnh ngi bng t st, qu, nga v ch
vic trn mu hin t ca cc thn, (3) s hot ng nh hi th
v (4) cc du hiu ca s c ng u tin bng vic ht x v C mt cu chuyn v t st thng nht c bit n rng
cui cng (5) l s to ra ngi ph n Ivi hay Eve t mt chic ri ng n v bin gii Min in rt khc vi cch gii thch
xng sn ca ngi n ng. Nm m tp ny u c mi quan trong Kinh thnh. Ti s gi cu chuyn ny l thn thoi v cc
hnh ngi b v. Bn cnh cu v ch ngha tng trng th
h c bit vi cc m tp khc do ng h quan nim v s
nhng c im th v nht ca tp hp cc thn thoi ny l s
thng nht ca cc loi chuyn c truyn b rng ri ny(47).
lin kt ngn ng. Cc dn tc thiu s c chung cu chuyn thn
thoi ny u ni ting Nam o chu . Chng ta thy trong

267
 535 536

chng 4 v 5 rng nhng ngn ng ny l ngn ng bn x (v thn thoi. Cc du hoa th cho thy mc d nhng i ny
tnh cht c xa ca n) trong khu vc t n qua Min in khng c s lin kt ngu nhin, con s trong mi (t l chnh
n ng Dng v xung n bn o M Lai ni c th l tm lch) cho thy mc ca cc lin kt.
im ca s m rng ca ngi Aryan, Thi Lan v Nam o n Hnh ngi Hnh ngi Hnh ngi b
cc khu vc ny hn 4000 nm qua (48). Trong trng hp ny, t st lm t b ph hu ph hu bi
nhng ngi ni ting Nam o chu c th c coi l bn x sinh vt u bi qu hoc nga hoc
n , Min in v ng Dng. Nhm i din hin i ln tin rn Indra
nht ca nhng ngi ni ting Nam o chu l Cmpuchia v Hnh ngi 6**
Vit Nam. b ph hu
S& ' 41. S t o ra con ng!"i tA $t st. Bn ny cho thy bi qu hoc
s phn b ca hai bn khc nhau lc a u v ch ton rn
cu ny. Cc phin bn v t st c mu / xng sn c thy
Hnh ngi 7** 20***
trong Kinh Sng Th v cc nn vn minh Lng H li xut hin
b ph hu
trong cc dn tc Nam o ng Nam v Thi Bnh
bi nga
Dng. gia hai cc ny, cc cu chuyn v ch / c qu /
hoc Indra
nga c thy nhiu trong cc dn tc ni ting Nam o chu
n v Min in v trong mt vng tch bit trong cng Hnh ngi 5** 4* 142***
ng ngi Cheremiss ni ting Uralic Nga. c ch bo
v
Cu chuyn v c bn c mt ng sng to lm ra mt ngi
n ng hay mt i t t st. ng sng to ny (l nam hoc Ch thch:
n) chng qua m cho kh v mt sinh vt c c thng l * C hi v s lin h ngu nhin t hn 1 trong 20
nga hay qu ph hu nhng hnh ngi ny. iu ny c th ** C hi v s lin h ngu nhin t hn 1 trong 100
xy ra hn mt ln nhng sau ng sng to li lm ra mt *** C hi v s lin h ngu nhin t hn 1 trong 1000
sinh vt khc m thng l ch bo v cc hnh ngi ny qua
m v do cc hnh ngi ny c to ra cui cng cng
Mt trong nhng cu chuyn y v nhiu mu sc nht
sng st. Cc yu t m tp ring bit ca cu chuyn to ra mt
ca loi ny l cu chuyn ca ngi Santal, mt b lc Mundaic
s lin h cht ch v quan trng nhn mnh s thng nht ca
Bengal. Cu chuyn ny c bit ch n cng gm hai m tp
kiu chuyn ny (xem bng 11) (49).
sng to nhng khng ph bin nh nhng m tp m ti gii
B ng 11. S th5ng nh$t trong s sng t o ra con ng!"i tA thiu trc. Mt trong s nhng chuyn ny l thn sng to chim
$t st, quC d. v ch. Ma trn so snh ny cho thy s chnh bay ln trn bin nhng khng c ni no p trng, iu ny
lch ln ca vic tm ra s kt hp ca 4 m tp chuyn trong mt c c Samoa v Phn Lan (xem chng trc). Mt cu chuyn

268
 537 538

khc l m tp ngi nng t Trung , Siberia v Bc M (xem Korbus Trung n, chng ta thy cu chuyn sau vi mt s
chng 11). Mt m tp khc trong chuyn ca ngi Santal l cnh mang tnh Hindu:
o Vn a ng. Rawa, vua qu ca Ceylon (trong vai tr xy dng khng in
Cu chuyn ca ngi Santal bt u vi mt thn sng to c hnh) quan st thy rng cc dy Vindhyan va Satputra khng
vn, Thakur Jiu trong mt vng bin nguyn thu. Nhng c ngi nn cu xin thn Mahadeo v i cho con ngi
ngi hu ca thn thnh cu mt li chc hay mt mn qu n . V vy Mahadeo, m h thng cho l Siva, c mt
bt u to ra con ngi. Thn gi h hi s gip t n con qu i tm mt t kin bng t v con qu pht hin ra
thn sng to Malin Budhi trong mt hang di nc. B dng mt t kin nh vy dy ni Betul. Thn ly mt nm t
mt t bt v t st cng to ra hai hnh ngi v t chng ra v to ra mt hnh ngi n ng v mt ph n Nhng thn
ngoi cho kh. Con nga ngy Singh Sadom i ngang qua ng mi lm xong th hai con nga hung d do Indra phi n t di
v ly chn gim nt cc hnh ngi ny. Thakur Jiu khuyn t chm ln v gim nt cc hnh ngi ny thnh bi. ng
rng cc mnh v nn c vt xung sng Hng v xung bin. sng to lin tip cc n lc ca mnh trong vng hai ngy
Vi li cu chc ca Thakur Jiu, Malin Budhi li th li ln na. nhng h khi no cc hnh ngi c to ra th chng li b
Tuy nhin, n lc ln th hai ny c mt kh khn gy chm ch. nhng con nga nghin thnh bi. Cui cng thn nn hnh mt
Thakur linh hn ca con ngi trn nc mt khung ca gn con ch v thi vo n hi th cuc sng v con ch gi cho
vi linh hn cho loi chim. Malin Budhi v thp nn ly nhm khng cho cc con nga n gn. Nh vy thn Mahadeo c th
linh hn ca loi chim, v vy khi c linh hn, cc hnh ngi ny to hnh mt ngi n ng v mt ngi ph n m khng b
bin thnh chim v bay ra xa ngoi bin v chng phi mt 12 lm phin v thn ban cho h cuc sng, thn gi h l Mula v
nm tm thy ni lm t. Thakur Jiu nh mt s sinh vt Mulai. Hai ngi ny tr thnh t tin ca b lc Korku (51).
bin nng t ln cao hn mt bin nhng khng thnh cng. Cc b lc Bir-hors, Asurs v Mundaic ca Chota Nagpur v
Cui cng giun t, con vt ch nut t v thi ra pha sau ui pha ng u c cc cu chuyn ging nhau m khng nhc n
khuyn hy hi Hong t ra bin. t ngm c git mnh Rawan, Mahadeo / Siva, qu hay t kin . Thn sng to ca h
ln nh bn hng ra v mc ln thnh mt hn o. Thakur Jiu l thn Mt tri, Singbonga dng t to ra cc hnh ngi. Cc
trng c v cy trn o thnh mt ci vn. Hai con chim u vai tr ca k ph hoi v ngi bo v l mt con nga bay v
xung v p trng, nhng qu trng sau ny b Raghop Buar mt con ch. Mt b lc Mundaic na trong khu vc b lc
n mt. Sau Thakur Jiu c Jaher-era n canh trng. Cui Mundas c cng cu chuyn vi mt con nga nhng ch c
cng, nhng qu trng n ra thnh hai ngi con, mt nam mt thay bng mt con nhn chng t xung quan bo v cc hnh
n l Pilchu Haram v Pilchu Budhi l t tin ca cc loi (50). ngi.
Nga l k ph hoi s sng to ra con ngi u tin l mt i xa hn v pha ng pha bn kia chu th sng Hng
im c bit trong tt c cc cu chuyn c lu tr bi cc b chng ta thy cc b lc ni ting Mon-Khmer vi mt truyn
tc Mundaic ri rc n . V vy trong cc b lc bn x thuyt tng t. Thuc cng mt nhnh trong gia nh ngn ng

269

Nam o chu nh ngi Campuchia, nhng b lc ny khng
c k ph hoi l nga. Ngi Kumis Arakan c mt con rn n
ngu nghin cc hnh ngi v con ch c to ra bo v
nhng hnh ngi ny. Ngi Garos, mt b lc khc sng xa
hn pha bc v pha Ty Tng c m tp v con nhn nhng
trong trng hp ny mng nhn ko di ra n tn bin nh l
ni cho v thn sng to ra vng t Notsu Nopantu. Khng
c ch / qu hay nga nhng mt s m tp khc quen thuc vi
cu chuyn Santal nh s hn n di nc, c vn sng to l
ngi n ng c gi l Tatara Rabuga, mt cu chuyn v
ngi th ln v mt khu vn c chun b cho ngi n vi ngi Mundas, nga tng trng cho s xm lc ca ngi
ng vo trong (52).
Nhng s sng to c lu gi rt tt nu xem xt s bit
lp hon ton v a l v vn ho ca cc b lc Nam o chu
ni c nhng cu chuyn ny. C cc b lc Mundaic v cc b
lc c lin quan n Mon Khmer c nhc n y sng
trong nhng hn o nh ca cc dn tc ny v c mt bin
cc nn vn ho khc bao bc. Mt s khc nhau ch yu gia
cc phin bn ca ngi Mundaic v Mon Khmer l con nga.
Thn thoi Santal mang n mt manh mi cho ngha v ngun
gc c th ca m tp ny. Nga khng hung d vi con ngi
tr phi chng b nhng ngi khc iu khin. Ngi Santal cho
rng nga l do Indra c n. Indra l thn chin tranh v i
Aryan t min Bc, ngi m trong cc bi th Vedic c hnh
tng ho bng mt con nga v ph hu v s cc thnh lu
n Harappan c. Nhng k xm lc ci trn lng nga c
mt Baluchistan thm ch vo nm 3000 TCN. Chng ta phi
gi nh rng nhng tc ng ca cuc xm lc ca ngi
Aryan vo n trong thin nin k th 2 TCN t nht ph hu
tnh bn x Mundaic cng nh Dravidian:
V khi nga h vang nh sm trn tri
539 540
ch run s
V nga nh hng nghn ngi m khng ai c th chng
li
Cng vic tht kinh khng
Rig Veda, iv, 38, 5-6
Do trong nhm chuyn v s sng to ny, nga dng nh
l yu t c thm vo mi ch c cch y 4000 nm. M tp
v nga l im c bit ca n trong khi cc phin bn ca
ngi Mon-Khmer v ch/qu/rn c l l c hn. Nu nh i
Aryan vo n th nhn vt chnh din ca Ravana, ngi trong
vn hc Aryan Vedic li l nhn vt phn din mi c gii
thch. Sau Siva v cc bit hiu ca ng l Mahadeo, Tatara
Rabuga v Singbonga ng ngha vi thn sng to trong bi
cnh Nam o chu v i nghch vi s xm lc ca ngi
Aryan. Nu Mahadeo c th c vay mn t ngi Dravidian
th c l chng ta nn dng li suy ngh ti sao t ng m vi
Mahadeo l Mahatara li rt ph bin Borneo v Philipin nm
ngoi nhng vng c bit n l chu nh hng ca Hindu
Aryan (hay Dravidian) trong 2000 nm qua. C l Mahatara c
mt ngun gc lu i ng hn l n v nh t nhng
ngi dn ni ting Nam o thuc chu chng?
Ti ghi ch trn nhng m tp v con mng kt lang
thang v ngi ln tm t c trong mt s cu chuyn v s sng
to Phn Lan v Trung . iu ny c th lm r hn mi quan
h pht sinh khong cch xa m chng ta thy gia vng Nam
o thuc chu v nhng ngi ni ting Uralic chng 7. C
mt lin kt chuyn trc tip hn c thy gn hn Urals.
Kiu chuyn v ch / ma qu / t st ca ngi Khasis li xut
hin xa pha Bc trong s nhng ngi Cheremiss khu vc
trung lu sng Volga Nga, mt dn tc ni ting Uralic c lin
270

quan n Phn Lan. Nh ngi James Frazer lu , s sng to
ny c cc yu t ca c thn thoi Toradjan (53) v thn thoi v
cc hnh ngi b p v:
H ni rng Cha nn hnh ngi bng t st v sau ln
thin ng tm linh hn lm cho cc hnh ngi ny sng
ng. Khi Cha i vng, ngi giao cho con ch c nhim v
canh gi cc hnh nginy. Nhng khi Cha i xa, mt con qu
mon men n li gn, n thi mt ln gi lnh vo ch v d d
ch bng mt chic o lng lm n l l canh gc. Ngay sau
con qu nh nc bt v lim cc hnh t st mt cch tn
nhn n mc khi Cha quay tr v ngi phi c gng thu
dn bi ln xn do qu gy ra v au n nhn ra rng khng c
cch no khc l phi ln cc hnh t trong ra ngoi. l l do
ti sao bn trong ca con ngi ngy nay li bn nh vy.
Tm li, cc thn thoi v hnh ngi b p v c trong cc
nhm ngn ng Nam o thuc chu n , Min in,
ng Dng v Malaysia. M tp v ch v qu dng nh l
cc nguyn bn v c th c t khi con ngi thun ho ch. M
tp v nga dng nh l bin th v sau ny m c th xy ra
n c th l do kt qu ca s xm lc ca ngi Aryan
4000 nm trc. Cc yu t ca cu chuyn nh c k trong
c hai phin bn Mundaic v Mon-Khmer dng nh l trong s
cc dn tc xa xi khc nh Sulawesi, Samoa v hai ngn ng
Phn Lan khc nhau Bc u, iu ny ng h cc bng chng
cho s lan truyn c xa t Nam ra bc qua Trung 4000 nm
trc. S lin h vi cc m tp khc v s sng to bin
nguyn thu, n thn sng to v chim, ngi th ln v khu
vn - c bn lun cc chng 11 v 15.
c im duy nht m thn thoi v cc hnh ngi b p v
c chung vi thn thoi v mu v xng sn l t st. Khng
c s lin h cho no gia cc m tp khc ca hai cu chuyn
541 542
nhng chuyn v cc hnh ngi b p v thy khu vc a l
nm gia hai khu vc ca chuyn v mu v xng sn. Khng
c du vt no ca thn thoi v hnh ngi v p v Lng
H tr m tp v t st v khu vn mc d c nhng bng
chng thuyt phc v cc tip xc thng mi c xa gia nn
vn minh Harappan v Sumer. Khong cch a l ny ng rng
cc mi quan h vn ho gia Lng H v Nam o c i c
chng minh bng cu chuyn v xng sn khng phi l k
qu ca s lan truyn tng n gin trong khu vc m c
nhiu kh nng l qua ng bin xa xi.
Kt lun
Trong s phn tch ngn gn ny ca cc thn thoi v s sng
to ca con ngi, quan nim ca Frazer v hai loi thn thoi,
theo thuyt vt t v theo thuyt to ra, bao gm phn ln 364
cu chuyn thn thoi m ti nghin cu trong mt c ch
c ch r. Cc thn thoi theo thuyt vt t c xu hng ch
ginh ring cho cc thn thoi v s sng to ra v tr c v mt
phn b chung v v s lin kt trong cc cu chuyn khc nhau
v s sng to. Theo quy lut th cc thn thoi theo thuyt vt t
c Australia v vng t lin o en ni ting Papua. Chng
cng c mt chu Phi v chu M. Thn thoi theo thuyt vt t
khng phi l mt c im lc a u cng nh cc nn vn
ho Nam o tr nhng ni no c bng chng v nhng nh
hng khng phi l Nam o nh c tm thy quanh New
Guinea. S phn b khng ng u khng ng h quan im v
xu hng bn sinh ca con ngi trong vic k cc cu chuyn
ny. Trong mt s chng tip theo chng ta s xem xt mt s
cc thn thoi theo thuyt vt t t cy ng Indonesia dt nn
cu chuyn v Vn a ng nh th no.
271
 543 544

Cc thn thoi v vic to ra con ngi hay t st c phn u ca cc hnh trnh mt chiu bt u hn 5000 nm trc
b khng ng u trn khp th gii tr Australia v cc phn y. c bit l mc d Nam o chu gn Lng H hn l
khng phi thuc Nam o ca New Guinea. iu ny c th l Nam o nhng chnh cc phin bn ca Nam o li chuyn
do tnh cht lu i hay do xu hng t nhin sng to nn nhng ng v pha Ty v do gi v mt con ng bin.
thn thoa nh vy. Ni chung, nhng thn thoi ny khng lin Cc m hnh khc thng cho cu chuyn v mu / t st /
quan n cc thn thoi v s ra i ca v tr. Vic phn tch s xng sn cng c xem xt nh i vi cu chuyn v s
phn b ca hai bin th c bit ny ng h cc hnh mu lan phn chia chng trc gi l cc bng chng ri rc v ngun
truyn hn ch. gc t ng Nam trong s so snh vi ngun gc t Thi Bnh
Hai bin th v ngi t st c thy lc a -u v ng Dng v Lng H. iu ny c l khng nh hng n gi
Nam . Mt bin th, cu chuyn v xng sn, c thy thit v ngun gc chu ca chuyn a o v nhng ngi
trong cc ngn ng Nam o khp Thi Bnh Dng v cng c ni ting Nam o a o, Tiu o v o en l bt ngun t
trong cc nn vn ho Lng H v trong Kinh thnh. Trong ng Nam (xem chng 6). Tuy nhin, da vo nhng mi
nguyn mu y nht, ng sng to dng mu ca Cha v quan h ny chng ta c th hy vng tm thy nhng phin bn v
t st to nn hnh mt ngi n ng ging ngi. ng cc thn thoi ca Chu i Dng nhm ngn ng M Lai
sng to thi hi th vo hnh ngi ny lm n hot ng. a o pha Ty y hn mt s cu chuyn ring bit v t
Sau ngi n ng ht x. Sau mt chic xng sn (ivi) st c mu Borneo v cc o Palau.
c ly ra t c th ngi n ng to nn ngi ph n u Mt phn nguyn nhn ca s khan him bng chng t ng
tin. C mt bng chng c thy trong bi cnh cu chuyn Nam chc l do cc nh hng vn ho cnh tranh nhau trong
cho thy cu chuyn ny lc u ng n v c l c 2000 nm qua t Hindu, Hi gio, Thin Cha gio v Pht gio.
lan truyn t n Lng H. Mt kh nng khc c l l s di c v cc nh hng vn ho
Mt bin th khc chu , cu chuyn v qu / ch, dng ng Nam trong hn 4000 nm qua khng n gin nh cc
nh bt ngun t nhng ngi ni ting Nam n v ng cy ngn ng gi . S nh hng c th c ca ngi Nam v
Nam . Cu chuyn c l rt c v c lan truyn qua Trung cc truyn thuyt ca ngi Campuchia, Lo v Vit Nam
n Bc u v v pha ng ra ty nam Thi Bnh Dng. Hai ng Dng ln cc thn thoi ng Nam thuc Nam o
bin th ny l ring bit m khng c s chng ln no tr vic khng th c nh gi mt cch d dng nhng nhng ngi
dng t st. anh em h ca chng Min in v n cng c thn thoi
Trong cu chuyn v ngi t st c mu v chic xng v qu / ch / ngi t st cnh tranh. ng Dng cng l
sn tha, mt ln na chng ta li tm thy mt loi thn thoi khu vc k l vng Cn ng v s phn ho ca thn thoi v
bt ngun t Lng H dn n s tn ti c lp gia Thi s phn chia. Trong nhng chng tip theo, chng ta s thy c
Bnh Dng. Mt ln na li c ng rng cc phin bn ng nhng mi lin h v s tng phn trong nhng thn thoi c
a o v Tiu o bng cch no c lu gi ngay t ngun gc t Nam , Nam o v Lng H. Ti s chng minh

272
 545 546

rng c ngi Nam , Nam o u c chung cu chuyn v

Vn a ng.

273