Professional Documents
Culture Documents
BT ToanCaoCap T2 PDF
BT ToanCaoCap T2 PDF
Tp 2
BAI TA
.P
P
TOAN CAO CA
Ta.p 2
Phep tnh vi phan cac ham
T BA
NHA XUA C GIA HA NOI
N DAI HOC QUO
. . .
Mu.c lu.c
iv) Day co gio.i ha.n du.o..c go.i la day ho.i tu., trong tru.o.ng ho..p ngu.o..c
la.i day (7.1) go.i la day phan ky.
v) Day (7.1) go.i la day vo cung be neu lim an = 0 va go.i la day
n
vo cung lo.n neu A > 0, N sao cho n > N |an | > A va viet
lim an = .
` n de day ho.i tu. la day do phai bi. cha.n.
` u kie.n ca
vi) Die
Chu y: i) He. thu.c (7.2) tu.o.ng du.o.ng vo.i:
He. thu.c (7.4) chu.ng to ra`ng mo.i so ha.ng vo.i ch so n > N cua day
` u na`m trong khoang (a , a + ), khoang nay go.i la -lan
ho.i tu. de
ca.n cua diem a.
Nhu. va.y, neu day (7.1) ho.i tu. den so a th mo.i so ha.ng cua no tru.
ra mo.t so hu.u ha.n so ha.ng de ` u na`m trong -lan ca.n bat ky be bao
nhieu tuy y cua diem a.
ii) Ta lu.u y ra`ng day so vo cung lo.n khong ho.i tu. va ky hie.u
lim an = () ch co ngha la day an la vo cung lo.n va ky hie.u do
hoan toan khong co ngha la day co gio.i ha.n.
7.1.1 Cac bai toan lien quan to.i di.nh ngha gio.i
ha.n
De chu.ng minh lim an = a ba`ng cach su. du.ng di.nh ngha, ta ca ` n tien
. .
hanh theo cac bu o c sau day:
i) La.p bieu thu.c |an a|
ii) Cho.n day bn (neu die ` u do co lo..i) sao cho |an a| 6 bn n va
vo.i du be bat ky bat phu.o.ng trnh doi vo.i n:
bn < (7.5)
co the giai mo.t cach de dang. Gia su. (7.5) co nghie.m la n > f (),
f () > 0. Khi do ta co the lay n la [f ()], trong do [f ()] la pha `n
nguyen cua f ().
CAC VI DU .
V du. 1. Gia su. an = n(1) . Chu.ng minh ra`ng:
n
ii) Ta chu.ng minh ra`ng an khong phai la vo cung lo.n. Tha.t va.y,
ta xet khoang (2, 2). Hien nhien mo.i so ha.ng cua day vo.i so hie.u le
` u thuo.c khoang (2, 2) v khi n le th ta co:
de
n
n(1) = n1 = 1/n (2, 2).
Nhu. va.y trong khong (2, 2) co vo so so ha.ng cua day. Tu. do,
theo di.nh ngha suy ra an khong phai la vo cung lo.n. N
V du. 2. Dung di.nh ngha gio.i ha.n day so de chu.ng minh ra`ng:
(1)n1 n
1) lim = 0. 2) lim = 1.
n n n n+1
Giai. De chu.ng minh day an co gio.i ha.n la a, ta ca ` n chu.ng minh
ra`ng doi vo.i mo i so > 0 cho tru.o.c co the tm du.o..c so N (N phu.
thuo.c ) sao cho khi n > N th suy ra |an a| < . Thong thu.o.ng ta
co the ch ra cong thu.c tu.o.ng minh bieu die n N qua .
1) Ta co:
(1)n1 1
|an 0| = =
n n
Gia su. la so du.o.ng cho tru.o.c tuy y. Khi do:
1 1
<n>
n
V the ta co the lay N la so tu.. nhien nao do thoa man die
` u kie.n:
1 1
N> < .
N
(Chang ha.n, ta co the lay N = [1/], trong do [1/] la pha
` n nguyen
cua 1/).
Khi do n > N th:
1 1
|an 0| = 6 < .
n N
7.1. Gio.i ha.n cua day so 7
(1)n
` u do co ngha la lim
Die = 0.
n n
2) Ta lay so > 0 bat ky va tm so tu.. nhien N () sao cho n >
N () th:
n
1 < .
n+1
Bat dang thu.c
1 1
|an 1| < < 1.
n+1
1
Do do ta co the lay so N () la pha
` n nguyen cua 1, tu.c la:
N () = E((1/) 1).
V du. 3. Chu.ng minh ra`ng cac day sau day phan ky:
1) an = n, nN (7.6)
2) an = (1)n ,nN (7.7)
1
3) an = (1)n + (7.8)
n
Giai. 1) Gia su. day (7.6) ho.i tu. va co gio.i ha.n la a. Ta lay = 1.
Khi do theo di.nh ngha gio.i ha.n to ` n ta.i so hie.u N sao cho n > N th
ta co |an a| < 1 ngha la |n a| < 1 n > N . Tu. do 1 < n a < 1
n > N a 1 < n < a + 1 n > N.
Nhu.ng bat dang thu.c n < a + 1, n > N la vo ly v ta.p ho..p cac
so tu.. nhien khong bi. cha.n.
2) Cach 1. Gia su. day an ho.i tu. va co gio.i ha.n la a. Ta lay lan
1 1
ca.n a , a + cua diem a. Ta viet day da cho du.o.i da.ng:
2 2
{an } = 1, 1, 1, 1, . . . . (7.9)
8 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
1 1
V do. dai cua khoang a , a + la ba`ng 1 nen hai diem 1
2 2
1 1
va +1 khong the do ` ng tho.i thuo.c lan ca.n a , a + cua diem a,
2 2
v khoang cach giu.a 1
va +1 ba`ng 2. Die ` u do co ngha la o. ngoai
1 1
lan ca.n a , a + co vo so so ha.ng cua day va v the (xem chu
2 2
y o. tren) so a khong the la gio.i ha.n cua day.
1
Cach 2. Gia su. an a. Khi do > 0 (lay = ) ta co
2
1
|an a| < n > N.
2
V an = 1 nen
1 1
|1 a| < , | 1 a| <
2 2
1 1
2 = |(1 a) + (1 + a)| 6 |1 a| + |a + 1| 6 + =1
2 2
2 < 1, vo ly.
1
3) Lu.u y ra`ng vo.i n = 2m a2m = 1 + ` vo.i no
. So ha.ng ke
2m
co so hie.u le 2m + 1 (hay 2m 1) va
1 1
a2m+1 = 1 + < 0 (hay a2m1 = 1 + 6 0).
2m + 1 2m 1
Tu. do suy ra`ng
BAI TA
.P
Hay su. du.ng di.nh ngha gio.i ha.n de chu.ng minh ra`ng
2n 1
1. lim an = 1 neu an =
n 2n + 2
3 3n2 + 1
2. lim an = neu an = 2
n 5 5n 1
` u tu. so hie.u N nao th:
Bat da
3n + 1
3. lim an = 1 neu an = .
n 3n
cos n
4. lim = 0.
n n
2n + 5 6n
5. lim = 5.
n 3n + 6n
3
n2 sin n2
6. lim = 0.
n n+1
7. Chu.ng minh ra`ng so a = 0 khong phai la gio.i ha.n cua day an =
n2 2
.
2n2 9
8. Chu.ng minh ra`ng
n2 + 2n + 1 + sin n
lim = 1.
n n2 + n + 1
2 22 2
an = 0, 22 . . . 2 = + + + n (DS. lim an = 2/9)
10 10 10
10 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
n(n 1) n(n 1) n2
2n = (1 + 1)n = 1 + n + + + 1 > n + >
2 2 2
va u.o.c lu.o..ng |an 0|.
ii) Tu.o.ng tu.. nhu. i). Su. du.ng he. thu.c:
n(n 1)
an = [1 + (a 1)]n > (a 1).
2
15. Chu.ng minh ra`ng
1 1
lim an = 2 neu an = 1 + + + n
2 2
Ch da n. Ap du.ng cong thu.c tnh tong cap so nhan de tnh an ro
`i
u.o.c lu.o..ng |an 2|.
16. Biet ra`ng day an co gio.i ha.n, con day bn khong co gio.i ha.n. Co
` gio.i ha.n cua day:
the noi g ve
i) {an + bn }.
ii) {an bn }.
(DS. i) lim{an + bn } khong to ` n ta.i. Hay chu.ng minh.
7.1. Gio.i ha.n cua day so 11
ii) Co the ga.p ca hai tru.o.ng ho..p co gio.i ha.n va khong co gio.i ha.n,
v du.:
n1 1
an = , bn = (1)n ; an = , bn = (1)n .
n n
7.1.2 Chu.ng minh su.. ho.i tu. cua day so du..a tren
` gio.i ha.n
cac di.nh ly ve
De tnh gio.i ha.n cua day so, ngu.o.i ta thu.o.ng su. du.ng cac di.nh ly va
khai nie.m sau day:
Gia su. lim an = a, lim bn = b.
i) lim(an bn ) = lim an lim bn = a b.
ii) lim an bn = lim an lim bn = a b.
` u tu. mo.t so hie.u nao do day an /bn xac
iii) Neu b 6= 0 th bat da
di.nh (ngha la N : n > N bn 6= 0) va:
an lim an a
lim = =
bn lim bn b
iv) Neu lim an = a, lim bn = a va bat da ` u tu. mo.t so hie.u nao do
an 6 zn 6 bn th lim zn = a (Nguyen ly bi. cha.n hai phia).
v) Tch cua day vo cung be vo.i day bi. cha.n la day vo cung be.
1
.
vi) Neu (an ) la day vo cung lo n va an 6= 0 th day la day vo
an 1
cung be; ngu.o..c la.i, neu n la day vo cung be va n 6= 0 th day
n
la vo cung lo.n.
Nha.n xet. De ap du.ng dung dan cac di.nh ly tren ta ca ` n lu.u y mo.t
so nha.n xet sau day:
i) Di.nh ly (iii) ve` gio.i ha.n cua thu.o.ng se khong ap du.ng du.o..c neu
tu. so va ma u so khong co gio.i ha.n hu.u ha.n hoa.c ma u so co gio.i ha.n
ba`ng 0. Trong nhu.ng tru.o.ng ho..p do nen bien doi so. bo. day thu.o.ng,
chang ha.n ba`ng cach chia hoa.c nhan tu. so va ma u so vo.i cung mo.t
bieu thu.c.
12 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
CAC VI DU
.
V du. 1. Tm lim an neu:
1) an = (1 + 7n+2 )/(3 7n )
2) an = (2 + 4 + 6 + + 2n)/[1 + 3 + 5 + + (2n + 1)]
3) an = n3 /(12 + 22 + + n2)
Giai. De giai cac bai toan nay ta dung ly thuyet cap so
1) Nhan tu. so va ma u so phan thu.c vo.i 7n ta co:
1 + 7n+2 7n + 72
an = =
3 7n 3 7n 1
Do do
7n + 72
lim an = lim = 49 v lim 7n = 0, n .
3 7n 1
2) Tu. so va ma u so de
` u la cap so co.ng nen ta co:
2 + 2n
2 + 4 + 6 + + 2n = n;
2
1 + (2n + 2)
1 + 3 + 5 + + (2n + 1) = (n + 1).
2
Do do
n
an = lim an = 1.
n+1
3) Nhu. ta biet:
n(n + 1)(2n + 1)
12 + 22 + + n2 =
6
7.1. Gio.i ha.n cua day so 13
va do do:
6n3
lim an = lim
n(n + 1)(2n + 1)
6
= lim = 3. N
(1 + 1/n)(2 + 1/n)
V du. 2. Tm gio.i ha.n
1 1 1
1+ + + + n
lim 2 4 2
1 1 1
1 + + + + n
3 9 3
Giai. Tu. so va ma u so de
` u la cap so nhan nen
1 1 2(2n 1)
1+ + + = ,
2 2n 2n
1 1 3(3n 1)
1 + + + =
3 3n 2 3n
va do do:
2(2n 1) 2 3n 2n 1 2 3n
lim an = lim = 2 lim lim
2n 3(3n 1) 2n 3 3n 1
2 1 2 4
= 2 lim[1 (1/2)n ] lim n
=21 1= N
3 1 (1/3) 3 3
V du. 3.
1) an = n2 + n n
2) an = 3 n + 2 3 n
3) an = 3 n2 n3 + n
Giai.
1) Ta bien doi an ba`ng cach nhan va chia cho da.i lu.o..ng lien ho..p
( n2 + n n)( n2 + n + n) n 1
an = = =p
n2 + n + n n2 + n + n 1 + 1/n + 1
Do do
1 1
lim an = p =
lim ( 1 + 1/n + 1) 2
n
14 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
khi n va do do lim an = 0.
3) Ta co the viet n = n3 va ap du.ng cong thu.c:
3
a3 + b3 = (a + b)(a2 ab + b2)
suy ra
2
3
n2 n3 + n 3
n2 n3 n 3 n2 n3 + n2
an = 3
2
n2 n3 n 3 n2 n3 + n2
n2
= 3
2
n2 n3 n 3 n2 n3 + n2
1
=
[1/n 1] [1/n 1]1/3 + 1
2/3
1
suy ra lim an = N
3
V du. 4. Tm gio.i ha.n cua cac day sau
n n
an = , bn = ,
2
n +n 2
n +1
1 1 1
cn = + + +
n+1 n2 + 2 n2 + n
` u tien ta chu.ng minh lim an = 1. Tha.t va.y:
Giai. Da
n 1
lim an = lim p = lim p = 1.
n 1 + 1/n 1 + 1/n
7.1. Gio.i ha.n cua day so 15
1 1 1 n
cn < + + + = = bn
n2 +1 n2 +1 n2 +1 2
n +1
nhu.ng ma.t khac:
1 1 1
cn > + + + = an .
n2 + n n2 + n n2 + n
V du. 5. Chu.ng minh ra`ng day (q n ) la: 1) day vo cung lo.n neu
|q| > 1; 2) day vo cung be khi |q| < 1.
Giai. 1) Gia su. |q| > 1. Ta lay so A > 0 bat ky. Tu. dang thu.c
|q|n > A ta thu du.o..c n > log|q| A. Neu ta lay N = [log|q|A] th n > N
ta co |q|n > A. Do do day (q n ) la day vo cung lo.n.
h 1 n i1 1
. n
2) Gia su |q| < 1, q 6= 0. Khi do q = . V > 1 nen
q q
1 h 1 i1
n n
day la day vo cung lo.n va do do day la vo cung
q q
be, tu.c la day (q n ) la day vo cung be khi |q| < 1.
3) Neu q = 0 th q n = 0, |q|n < n va do do (q n ) la vo cung be.
N
BAI TA
.P
n2 n
1. an = . (DS. )
n n
2. an = n2 (n n2 + 1). (DS. )
16 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
1 + 2 + 3 + + n
3. an = . (DS. 1/6)
9n4 + 1
n cos n
4. an = . (DS. 0)
n+1
5n sin n
5. an = + . (DS. 5)
n+1 n
n3 3n2
6. an = 2 . (DS. 1/3)
n + 1 3n + 1
n cos n
7. an = . (DS. 1)
n + 11 10n
n3 + 1
8. an = 2 (DS. )
n 1
cos n3 3n 1
9. an = . (DS. )
n 6n + 1 2
n
(1)
10. an = . (DS. 0)
5 n+1
n2 + 1 + n
11. an = 3
. (DS. +)
n3 + n n
12. an = 3 1 n3 + n. (DS. 0)
n2 + 4n
13. an = 3
. (DS. 1)
n3 3n2
(n + 3)!
14. an = . (DS. )
2(n + 1)! (n + 2)!
2 + 4 + + 2n
15. an = 2. (DS. 1)
n+2
1
16. an = n 3 n3 n2 . (DS. )
3
1 2 + 3 4 + 5 2n 1
17. an = . (DS. )
n2 + 1 + 4n2 + 1 3
1 1 1
18. an = + + + .
12 23 n(n + 1)
1 1 1
n. Ap du.ng
Ch da = (DS. 1)
n(n + 1) n n+1
7.1. Gio.i ha.n cua day so 17
1 1 1 (1)n1 3
19. an = 1 + + + . (DS. )
3 9 27 3n1 4
2n+1 + 3n+1
20. an = . (DS. 3)
2n + 3n
n + (1)n
21. an = . (DS. 1)
n (1)n
1 1 1 1
22. an = + + +
n 1+ 3 3+ 5 2n 1 + 2n + 1
n. Tru.c can thu.c o. ma u so cac bieu thu.c trong dau ngoa. c.
Ch da
1
(DS. )
2
1 1 1
23. an = + + +
123 234 n(n + 1)(n + 2)
. . .
n. Tru o c het ta chu ng minh ra`ng
Ch da
1 1h 1 1 i 1
= (DS. )
n(n + 1)(n + 2) 2 n(n + 1) (n + 1)(n + 2) 4
1 1 1 1
24. an = + + + . (DS. )
a1a2 a2 a3 an an+1 a1 d
trong do {an } la cap so co.ng vo.i cong sai d 6= 0, an 6= 0.
1
25. an = (1 1/4)(1 1/9) (1 1/(n + 1)2 ). (DS. )
2
n+2
n. Ba`ng quy na.p toan ho.c chu.ng to ra`ng an =
Ch da .
2n + 2
7.1.3 Chu.ng minh su.. ho.i tu. cua day so du..a tren
` u kie.n du de day ho.i tu. (nguyen ly
die
Bolzano-Weierstrass)
Day so an du.o..c go.i la:
i) Day tang neu an+1 > an n
ii) Day giam neu an+1 < an n
Cac day tang hoa.c giam con du.o..c go.i la day do.n die.u. Ta lu.u y
ra`ng day do.n die.u bao gio. cung bi. cha.n t nhat la mo.t pha. Neu day
18 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
do.n die.u tang th no bi. cha.n du.o.i bo.i so ha.ng da` u tien cua no, day
. . ` u. Ta co di.nh ly sau day
do n die.u giam th bi. cha.n tren bo i so ha.ng da
thu.o.ng du.o..c su. du.ng de tnh gio.i ha.n cua day do.n die.u.
- i.nh ly Bolzano-Weierstrass. Day do.n die.u va bi. cha.n th ho.i tu..
D
Di.nh ly nay khang di.nh ve ` su.. to
` n ta.i cua gio.i ha.n ma khong ch
ra du.o..c phu.o.ng phap tm gio.i ha.n do. Tuy va.y, trong nhie ` u tru.o.ng
ho..p khi biet gio.i ha.n cua day to
` n ta.i, co the ch ra phu.o.ng phap tnh
no. Vie.c tnh toan thu.o.ng du..a tren dang thu.c dung vo.i mo.i day ho.i
tu.:
Khi tnh gio.i ha.n du..a tren dang thu.c vu.a neu tie.n lo..i ho.n ca la su.
du.ng cach cho day ba`ng cong thu.c truy ho ` i.
CAC VI DU
.
V du. 1. Chu.nh minh ra`ng day:
1 1 1
an = + 2 + + n ho.i tu..
5+1 5 +1 5 +1
Giai. Day da cho do.n die.u tang. Tha.t va.y v:
1
an+1 = an + nen an+1 > an .
5n+1 + 1
Day da cho bi. cha.n tren. Tha.t va.y:
1 1 1 1 1 1 1
an = + 2 + 3 + + n < + 2 + + n
5+1 5 +1 5 +1 5 +1 5 5 5
1 1
5
n+1
5 1 1 1
= = 1 n <
1 4 5 4
1
5
Nhu. va.y day an da cho do.n die.u tang va bi. cha.n tren nen no ho.i
tu.. N
7.1. Gio.i ha.n cua day so 19
2n
V du. 2. Chu.ng minh ra`ng day an = hoi tu va tm gio.i ha.n cua
n! . .
no.
2 22 2n
Giai. Day da cho co da.ng , , . . . , , . . .
1 2 n!
Day an do.n die.u giam. Tha.t va.y
an+1 2n+1 2n 2
= : = < 1 n > 1.
an (n + 1)! n! n+1
Do do an+1 < an va day bi. cha.n tren bo.i pha ` n tu. a1 . Ngoai ra
an > 0, n nen day bi. cha.n du.o.i. Do do day do.n die.u giam va bi.
cha.n. No ho.i tu. theo di.nh ly Weierstrass. Gia su. a la gio.i ha.n cua no.
Ta co:
an+1 2 2
= an+1 = an .
an n+1 n+1
Tu. do
2an 2
lim an+1 = lim = lim lim an
n+1 n+1
2n
va nhu. va.y: a = 0 a a = 0. Va.y: lim = 0. N
n!
V du. 3. Cho day an = 2, an+1 = 2an . Chu.ng minh ra`ng day ho.i
tu. va tm gio.i ha.n cua no.
Giai. Hien nhien ra`ng: a1 < a2 < a3 < < . Do la day do.n die.u
tang va bi. cha.n du.o.i bo.i so 2. Ta chu.ng minh ra`ng no bi. cha.n tren
bo.i so 2.
Tha.t va.y
a1 = 2; a2 = 2a1 < 2 2 = 2.
` quy na.p ta co an 6 2 n.
Va.y theo tien de
Nhu. the day an do.n die.u tang va bi. cha.n nen no co gio.i ha.n do
la a.
Ta co:
an+1 = 2an a2n+1 = 2an .
Do do:
V du. 4. Chu.ng minh tnh ho.i tu. va tm gio.i ha.n cua day
q
x1 = a; x2 = a + a, . . . ,
r q
xn = a + a + + a, a > 0, n dau can.
Giai. i) Ro rang: x1 < x2 < x3 < < xn < xn+1 < . . . ngha la
day da cho la day tang.
ii) Ta chu.ng minh day xn la day bi. cha.n. Tha.t va.y, ta co:
x1 = a < a+1
q q q
x2 = a + a < a + a + 1 < a + 2 a + 1 = a + 1.
Gia su. da chu.ng minh du.o..c ra`ng: xn < a + 1.
` n chu.ng minh xn+1 < a + 1. Tha.t va.y, ta co:
Ta ca
q q
xn+1 = a + xn < a + a + 1 < a + 2 a + 1 = a + 1.
Do do nho. phep quy na.p toan ho.c ta da chu.ng minh ra`ng day da
cho bi. cha.n tren bo.i a + 1.
7.1. Gio.i ha.n cua day so 21
iii) De tm gio.i ha.n ta xet he. thu.c xn = a + xn1 hay
x2n = a + xn1 .
Tu. do:
Tu. do an+1 > an n. Nhu. va.y day an do.n die.u tang va bi. cha.n.
` n ta.i va ta ky hie.u no la a.
Do do theo di.nh ly Weierstrass, lim An to
iii) Tu. (7.10) ta co:
a = 1 = lim an . N
n!
V du. 6. Chu.ng minh ra`ng day an = n ho.i tu. va tm gio.i ha.n cua
n
no.
Giai. i) Ta chu.ng minh ra`ng day an do.n die.u giam, tha.t va.y:
(n + 1)! n! n! nn nn
an+1 = = = = an
(n + 1)n+1 (n + 1)n nn (n + 1)n (n + 1)n
v
nn
< 1 nen an+1 < an .
(n + 1)n
V an > 0 nen no bi. cha.n du.o.i va do do lim an to
` n ta.i, ky hie.u
lim an = a va ro rang la a = lim an > 0.
ii) Ta chu.ng minh a = 0. Tha.t va.y ta co:
(n + 1)n n + 1 n 1 n n
n
= = 1 + > 1 + = 2.
n n n n
Do do:
nn 1 1
n
< va an+1 < an .
(n + 1) 2 2
a
Chuyen qua gio.i ha.n ta du.o..c a 6 a = 0. N
2
BAI TA
.P
7.1. Gio.i ha.n cua day so 23
5n2 2n
1) an = 2) bn = (1)n sin n. 3) cn = n cos n.
n2 + 3 n+1
Hay ch ra day nao bi. cha.n va day nao khong bi. cha.n.
(DS. 1) va 2) bi. cha.n; 3) khong bi. cha.n)
2. Chu.ng minh ra`ng day:
a0 a1 a2
a1 = , a2 = , a3 = ,...,
a + a0 a + a1 a + a2
an1
an = , . . . (a > 1, a0 > 0)
a + an1
ho.i tu..
3. Chu.ng minh cac day sau day ho.i tu.
n2 1
1) an =
n2
1 1 1
2) an = 2 + + + +
2! 3! n!
n. Tnh bi. cha.n du.o..c suy tu. n! > 2n1 va do do
Ch da
1 1 1 1
an 6 2 + + 2 + + n1 = 3 n1 < 3.
2 2 2 2
4. Chu.ng minh cac day sau day ho.i tu. va tm gio.i ha.n a cua chung
1) a1 = k 5, an+1 = k 5an , k N. (DS. k1 5)
2n
2) an =
(n + 2)!
a 2
n. n+1 =
Ch da < 1. (DS. a = 0)
an n+3
E(nx)
3) an = trong do E(nx) la pha` n nguyen cua nx.
n
n. Su. du.ng he. thu.c: nx 1 < E(nx) 6 nx. (DS. a = x)
Ch da
5. Chu.ng minh ra`ng day: an = a1/2 ho.i tu. va tm gio.i ha.n cua no
n
(a > 1).
24 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
7.1.4 Chu.ng minh su.. ho.i tu. cua day so du..a tren
` n va du de day ho.i tu. (nguyen
` u kie.n ca
die
ly ho.i tu. Bolzano-Cauchy)
Tren day ta da neu hai phu.o.ng phap chu.ng minh su.. ho.i tu. cua day.
Hai phu.o.ng phap nay khong ap du.ng du.o..c doi vo.i cac day khong do.n
die.u du.o..c cho khong ba`ng phu.o.ng phap giai tch ma du.o..c cho ba`ng
phu.o.ng phap khac (chang ha.n ba`ng phu.o.ng phap truy ho ` i). Ma.t
khac, trong nhie ` u tru o ng ho. p ngu o i ta ch quan tam den su.. ho.i tu.
. . . . .
hay phan ky cua day ma thoi. Sau day ta phat bieu mo.t tieu chuan
co tnh chat no.i ta.i cho phep ket lua.n su.. ho.i tu. cua day ch du..a
tren gia tri. cua cac so ha.ng cua day:
Nguyen ly ho.i tu.. Day (an ) co gio.i ha.n hu.u ha.n khi va ch khi no
` u kie.n:
thoa man die
> 0, N0 = N0 () N : n > N0 va p N
|an an+p | < .
Tu. nguyen ly ho.i tu. rut ra: Day (an ) khong co gio.i ha.n khi va ch
` u kie.n:
khi no thoa man die
CAC VI DU
.
ho.i tu..
26 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
BAI TA
.P
Su. du.ng tieu chuan ho.i tu. de chu.ng minh su.. ho.i tu. cua day (an )
neu
Pn sin n
1. an = , R.
k=1 2n
P
n
2. an = ak q k , |q| < 1, |ak | < M k, M > 0.
k=1
Pn (1)k1
3. an =
k=1 k(k + 1)
Pn (1)k
4. an =
k=1 k!
5. an = 0, 77 . . . 7}.
| {z
nchu. so
P
n 1
6. an =
k=1 2k +k
Chu.ng minh ra`ng cac day sau day phan ky:
1 1
7. an = 1 + + + , n N.
2 n
1 1 1
8. an = + + + , n = 2, . . .
ln2 ln3 lnn
1) So A du.o..c go.i la gio.i ha.n cua ham f (x) ta.i diem a (khi x a)
neu > 0 be bao nhieu tuy y tm du.o..c so = () > 0 ( = () >
0) sao cho x ma
th
|f (x) A| < .
th
|f (x) A| < .
Ky hie.u:
lim f (x) = f (a + 0) lim f (x) = f (a 0) .
xa+0 xa0
Tu.o.ng tu..:
3) lim f (x) = A > 0 > 0 : x Df {x : x > }
x+
|f (x) A| < .
Di.nh ngha gio.i ha.n khi x du.o..c phat bieu tu.o.ng tu...
4) Neu lim f (x) = lim f (x) = A th ngu.o.i ta viet
x+ x
lim f (x) = A.
x
7.2. Gio.i ha.n ham mo.t bien 29
Tru.o.ng ho..p da.c bie.t neu A = 0 th ham f (x) du.o..c go.i la ham vo
cung be khi x a (x a 0, x ).
Khai nie.m ham vo cung lo.n ta.i diem a cung du.o..c phat bieu doi
vo.i ca nam tru.o.ng ho..p.
Chang ha.n, ham f (x) du.o..c go.i la ham vo cung lo.n ta.i diem a neu
M > 0 = (M) > 0 : x Df {x : 0 < |x a| < }
|f (x)| > M.
Ngoai ra, neu f (x) > 0 (f (x) < 0) x Df {x : 0 < |x a| < }
th ta viet
lim f (x) = + lim f (x) = .
xa xa
f (an ) A
Tu. do de chu.ng minh mo.t ham nao do khong co gio.i ha.n khi x a,
` n chu.ng minh ra`ng (an ), (a0n) de
ta ch ca ` u ho.i tu. den a nhu.ng
Cac di.nh ly co. ban ve ` gio.i ha.n da phat bieu tren day khong ap
du.ng du.o..c doi vo.i cac gio.i ha.n sau day khi x a, a R.
f (x)
2) lim ` ng tho.i la hai vo cung be, hoa.c do
; f , g hoa.c do ` ng tho.i
xa g(x)
la hai vo cung lo.n (vo di.nh da.ng 0/0 hoa.c /).
3) lim f (x) g(x); f la vo cung be, con g la vo cung lo.n hoa.c ngu.o..c
xa
la.i (vo di.nh da.ng 0 ).
g(x)
4) lim f (x) :
xa
a) khi f (x) 1, g(x) (vo di.nh da.ng 1 )
b) khi f (x) 0, g(x) 0 (vo di.nh da.ng 00 )
c) khi f (x) , g(x) 0 (vo di.nh da.ng 0 )
Vie.c tnh gio.i ha.n trong cac tru.o.ng ho..p nay thu.o.ng du.o..c go.i
la khu. da.ng vo di.nh. Trong nhie ` u tru.o.ng ho..p khi tnh gio.i ha.n ta
thu.o.ng su. du.ng cac gio.i ha.n quan tro.ng sau day:
sin x
lim = 1, (7.12)
x0 x
1
lim(1 + x) x = e (7.13)
x0
7.2. Gio.i ha.n ham mo.t bien 31
CAC VI DU
.
V du. 1. Su. du.ng ( ) - di.nh ngha gio.i ha.n de chu.ng minh ra`ng
lim x2 = 9.
x3
Do thu.a so |x 3| khong bi. cha.n tren toan tru.c so nen de u.o.c lu.o..ng
tch do.n gian ho.n ta trch ra 1 - lan ca.n cua diem a = 3 tu.c la
khoang (4; 2). Vo.i mo.i x (4; 2) ta co |x 3| < 7 va do do
Ta co
11 x 3 >
(7.17) < 11 x 3 <
11 x 3 <
x 11 < (3 )2 x 2 < 6 3
x 11 > (3 + )2 x 2 > (6 + 2).
2) Da.t y = x. Khi do
4
lim cotg2x cotg x = lim cotg 2y cotgy
x 4 4 y0 2
sin 2y cos y
= lim = 2.
y0 sin y cos 2y
7.2. Gio.i ha.n ham mo.t bien 33
1
3) Da.t y = . Khi do
x
1 1 x 1 lim
ln(ey +y)
y y
lim e x + = lim(e + y) = e
y y0
;
x x y0
ln(ey + y) ln[1 + (ey + y 1)] ey + y 1
lim = lim
y0 y y0 ey + y 1 y
ln(1 + t) e 1
y
= lim lim 1 + = 2.
t0 t y0 y
Tu. do suy ra`ng
1y
lim ey + y = e2. N
y0
1
V du. 4. Chu.ng to ra`ng ham f (x) = sin khong co gio.i ha.n khi
x
x 0.
Giai. Ta lu.u y me.nh de
` phu di.nh doi vo.i di.nh ngha gio.i ha.n:
|f (x0) A| > 0.
1 2
Neu A = 0 ta lay 0 = va xk = . Khi do > 0,
2 + 2k
2
k N : 0 < xk < va
va nhu. va.y A = 0 khong phai la gio.i ha.n cua ham da cho khi x 0.
|A| 1
Neu A 6= 0 th ta lay 0 = va xk = . Khi do > 0,
2 2k
k N : 0 < xk < th |f (xk ) A| = |A| > . Nhu. va.y mo.i so
1
` u khong la gio.i ha.n cua ham sin khi x 0. N
A 6= 0 de
x
V du. 5. Ham Dirichlet D(x):
1 neu x Q,
D(x) =
0 neu x R \ Q
34 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
Tu. cac bat dang thu.c (7.18) va(7.19) ta thu du.o..c la: vo.i x thoa
` u kie.n 0 < |x a| < 6 1 th
man die
BAI TA
.P
7.2. Gio.i ha.n ham mo.t bien 35
1. Su. du.ng di.nh ngha gio.i ha.n ham so de chu.ng minh cac dang thu.c
sau day:
1
1) lim sin x = ; 2) lim sin x = 1;
x 6 2 x 2
1
3) lim x sin = 0; 4) lim arctgx = .
x0 x x+ 2
1
Ch da n. Dung he. thu.c arctgx < tg arctgx = )
2 2 x
x1 1
5) lim = ; 6) lim loga x = +;
x 3x + 2 3 x+
x2 + 2x 15
7) lim x2 + 1 x = 0; 8) lim = 8;
x+ x5 x+5
x2 3x + 2 1
9) lim(5x2 7x + 6) = 4; 10) lim 2 = ;
x1 x2 x + x 6 5
x sin x
11) lim 2 = 0.
x+ x 100x + 3000
xm 1 m
6. lim n ; m, n Z (DS. )
x1 x 1 n
36 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
1 3
7. lim (DS. 1)
x1 1 x 1 x3
a b ab
8. lim ; a, b N (DS. )
x1 1 xa 1 xb 2
(xn 1)(xn1 1) (xnk+1 1)
9. lim (DS. Cnk )
x1 (x 1)(x2 1) (xk 1)
(xn an ) nan1 (x a) n(n 1) n1
10. lim ,nN (DS. a )
xa (x a)2 2
n. Doi bien x a = t.
Ch da
3
20. lim 1 x3 + x (DS. 0)
x
21. lim x2 + 5x + x (DS. +)
x+
5
22. lim x2 + 5x + x (DS. )
x 2
23. lim x2 + 2x x (DS. 1)
x+
24. lim x2 + 2x x . (DS. +)
x
h 2 2
i
25. lim (x + 1) 3 (x 1) 3 (DS. 0)
x
p
26. lim n (x + a1)(x + a2) (x + an ) x
x+
a1 + a2 + + an
(DS. )
n
Khi giai cac bai toan sau day ta thu.o.ng su. du.ng he. thu.c
(1 + t) 1
lim = (27-34)
t0 t
5
1 + 3x4 1 2x
27. lim 3
(DS. 6)
x0 1+x 1+x
n
a+x n ax 2 1
28. lim ,nN (DS. a n 1 )
x0 x n
3
5
7
1 + 3x + 1 + x 1 + x 1 + x 313
29. lim
4
6
(DS. )
x0 1 + 2x + x 1 + x 280
3
a2 + ax + x2 3 a2 ax + x2 3 1
30. lim (DS. a 6 )
x0 a+x ax 2
n n
1 + x2 + x 1 + x2 x
31. lim (DS. 2n)
x0 x
n
a+x n ax 2na
32. lim , n N, a > 0 (DS. )
x0 x na
n
1 + ax k 1 + bx ak bn
33. lim , n N, a > 0 (DS. )
x0 x nk
p n+1
34. lim n (1 + x2 )(2 + x2 ) (n + x2 ) x2 (DS. )
x 2
38 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
Khi tnh gio.i ha.n cac bieu thu.c lu.o..ng giac ta thu.o.ng su. du.ng cong
thu.c co. ban
sin x
lim =1
x0 x
cung vo.i su.. ket ho..p cac phu.o.ng phap tm gio.i ha.n da neu o. tren
(35-56).
x
sin
35. lim 2 (DS. 0)
x x
arctgx
36. lim (DS. 0)
x 2x
x2 4
37. lim (DS. 4)
x2 arctg(x + 2)
tgx sin x 1
38. lim (DS. )
x0 x3 2
1
39. lim xcotg5x (DS. )
x0 5
x 2
40. lim (1 x)tg (DS. )
x1 2
1 x2 2
41. lim (DS. )
x1 sin x
sin x 1
42. lim 2 2
(DS. )
x x 2
cos mx cos nx 1 2
43. lim 2
(DS. (n m2 ))
x0 x 2
h 1 3 i
44. lim x2 cos cos (DS. 4)
x x x
sin(a + x) + sin(a x) 2 sin a
45. lim (DS. sin a)
x0 x2
cos(a + x) + cos(a x) 2 cos a
46. lim (DS. 2 cos a)
x0 1 cos x
47. lim sin x2 + 1 sin x2 1 (DS. 0)
x
7.2. Gio.i ha.n ham mo.t bien 39
cos x 1 1
48. lim 2
(DS. )
x0 x 4
x x
cos sin 1
49. lim 2 2 (DS. )
x 2 cos x 2
sin x 1
50. lim 3 (DS. )
x 3 1 2 cos x 3
2 cos x 1 1
51. lim 2
(DS. )
x 4 1 tg x 4
1 + tgx 1 tgx
52. lim (DS. 1)
x0 sin x
m
cos x m cos x 2 2
53. lim (DS. )
x0 x2 2m
cos x 3 cos x 1
54. lim 2 (DS. )
x0 sin x 3
1 cos x cos 2x 3
55. lim (DS. )
x0 tgx2 2
1 + x sin x cos x
56. lim x (DS. 4)
x0
sin2
2
De tnh gio.i ha.n lim [f (x)](x), trong do
xa
f (x) 1, (x) khi x a ta co the bien doi bieu thu.c
[f (x)](x) nhu. sau:
n 1
o(x)[f (x)1]
lim [f (x)](x) = lim [1 + (f (x) 1)] f (x)1
xa xa
lim (x)[f (x)1]
= exa
o. day lim (x)[f (x) 1] du.o..c tnh theo cac phu.o.ng phap da neu tren
xa
day. Neu lim (x)[f (x) 1] = A th
xa
2x + 3 x+1
57. lim (DS. e)
x 2x + 1
x2 1 x 4
58. lim (DS. 0)
x x2
59. lim (1 + tgx)cotgx (DS. e)
x0
2x
60. lim (1 + 3tg2 x)cotg (DS. e3)
x0
cos x 12 3
x
61. lim (DS. e 2 )
x0 cos 2x
1
62. lim (sin x) cotgx (DS. 1)
x 2
Khi tnh gio.i ha.n cac bieu thu.c co chu.a ham lodarit va ham mu ta
thu.o.ng su. du.ng cac cong thu.c (7.15) va (7.16) va cac phu.o.ng phap
tnh gio.i ha.n da neu o. tren (69-76).
lnx 1
69. lim (DS. e1 )
xe x e
lgx 1 1
70. lim (DS. )
x10 x 10 10ln10
2
ex 1
71. lim (DS. 2)
x0 1 + sin2 x 1
2
ex cos x 3
72. lim (DS. )
x0 sin2 x 2
7.3. Ham lien tu.c 41
ex ex
73. lim (DS. 1)
x0 sin x sin x
esin 5x esin x
74. lim (DS. 2)
x0 ln(1 + 2x)
2 2
ax bx 1 a
75. lim , a > 0, b > 0 (DS. ln )
x0 ln cos 2x 2 b
h asin x + bsin x i x1
76. lim , a > 0, b > 0 (DS. ab)
x0 2
Hie.u x x0 = x du.o..c go.i la so gia cua doi so, con hie.u f (x)
f (x0) = f du.o..c go.i la so gia cua ham so ta.i x0 tu.o.ng u.ng vo.i so
gia x, tu.c la
lim f = 0.
x0
42 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
Ham f (x) go.i la gian doa.n ta.i diem x0 neu no xac di.nh ta.i nhu.ng
` n x0 bao nhieu tuy y nhu.ng ta.i chnh x0 ham khong thoa man
diem ga
` u kie.n lien tu.c o. tren.
t nhat mo.t trong cac die
7.3. Ham lien tu.c 43
CAC VI DU
.
V du. 1. Chu.ng minh ra`ng ham f (x) = sin(2x 3) lien tu.c x R.
Giai. Ta lay diem x0 R tuy y. Xet hie.u
V du. 2. Chu.ng minh ra`ng ham f (x) = x + 4 lien tu.c ta.i die `m
x0 = 5.
Giai. Ta co f (5) = 3. Cho tru.o.c so > 0. Theo di.nh ngha 1 ta
la.p hie.u f (x) f (5) = x + 4 3 va u.o.c lu.o..ng modun cua no. Ta
co
|x 5| |x 5|
| x + 4 3| = < (*)
| x + 4 + 3| 3
V du. 4. Chu.ng minh ra`ng ham y = x2 lien tu.c tren toan tru.c so.
Giai. Gia su. x0 R la diem tuy y tren tru.c so va > 0 la so cho
tru.o.c tuy y. Ta xet hie.u
` n u.o.c lu.o..ng no. V |x + x0| khong bi. cha.n tren R nen de u.o.c
va ca
lu.o..ng hie.u tren ta xet mo.t lan ca.n nao do cua x0, chang ha.n U (x0 ; 1) =
(x0 1; x0 + 1). Vo.i x U (x0; 1) ta co
va do do
m x0 ca
ca.n cua die
V -lan ` n phai na`m trong U (x0 ; 1) nenta lay
= min .
; 1 va vo i |x x0| < = min ; 1 ta se
1 + 2|x0 | 1 + 2|x0|
co
V du. 5. Xac di.nh va phan loa.i diem gian doa. n cua ham
1
f (x) = 1
1 + 2 x1
Giai. Ham da cho xac di.nh x 6= 1. Nhu. va.y diem gian doa. n la
diem x0 = 1. 1
Neu (xn ) la day ho.i tu. den 1 va xn > 1 th la day vo
xn 1 1
cung lo.n vo.i mo.i so ha.ng de
` u du.o.ng. Do do 1 + 2 xn 1 la day vo
1
cung lo.n. Tu. do suy ra`ng f (xn ) = 1 la day vo cung be, tu.c
1+2 xn 1
1
f (xn ) = 1 1 (n ),
1 + 2 xn 1
V du. 6. Xac di.nh va phan loa.i diem gian doa. n cua ham
1
x cos khi x < 0
x
f (x) = 0 khi x = 0
1
cos khi x > 0.
x
46 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
Giai. Diem gian doa.n co the co cua ham la x0 = 0. Ta xet cac gio.i
ha.n mo.t pha ta.i diem x0 = 0.
i) Ta chu.ng minh ra`ng lim f (x) = 0. Tha.t va.y, neu day (xn )
x00
ho.i tu. den 0 va xn < 0 n th
1
0 6 |f (xn )| = |xn | cos 6 |xn |.
xn
V |xn | 0 khi n nen lim f (xn ) = 0.
n
ii) Ham da cho khong co gio.i ha.n ben phai ta.i diem x0 = 0. De
chu.ng minh die ` u do ta xet hai day ho.i tu. den 0 la.p nen tu. cac day
1 1
so du.o.ng xn = va x0n = . Neu nhu. ham f co gio.i ha.n
+ n 2n
2
ben phai ta.i diem x0 = 0 th hai day f (xn ) va f (x0n ) phai ho.i tu. den
cung mo.t gio.i ha.n. The . 0
nhu ng f (xn ) = cos 2n = 1 ho.i tu. den 1, con
f (xn ) = cos + n = 0 ho.i tu. den 0.
2
Tu. do suy ra`ng ham co gian doa.n kieu II ta.i diem x0 = 0. N
V du. 7. Tm va phan loa.i cac diem gian doa.n cua cac ham:
1) y = (signx)2; 2) y = [x]
Giai
1) Tu. di.nh ngha ham signx suy ra`ng
1, x 6= 0
2
(signx) =
0, x = 0.
nguyen) sao cho ta.i do ham ba`ng ha`ng so. Do va.y no lien tu.c ta.i x0.
Neu x0 = n la so nguyen th [n 0] = n 1, [n + 0] = n. Tu. do suy
ra`ng x0 = n la diem gian doa.n kieu I. N
V du. 8. Khao sat su.. lien tu.c va phan loa.i diem gian doa.n cua cac
ham
x 2 x neu x 6 1
x1
1) f (x) = , 2) f (x) = e , 3) f (x) =
x lnx neu x > 1.
Giai
1) Ham f (x) = x neu x 6= 0 va khong xac di.nh khi x = 0. V a
ta co lim x = a nen khi a 6= 0:
xa
BAI TA
.P
Khao sat tnh lien tu.c va phan loa.i diem gian doa.n cua ham
|2x 3| 3
1. f (x) = (DS. Ham xac di.nh va lien tu.c x 6= ; ta.i
2x 3 2
3
x0 = ham co gian doa. n kieu I)
2
1 neu x 6= 0
2. f (x) = x
1 neu x = 0.
(DS. Ham lien tu.c x R)
` n ta.i hay khong gia tri. a de ham f (x) lien tu.c ta.i x0 neu:
3. Co to
4 3x neu x < 0
1) f (x) =
2a + x khi x > 0.
(DS. Ham f lien tu.c x R neu a = 2)
7.3. Ham lien tu.c 49
x sin 1 , x 6= 0;
2) f (x) = x .
a, x = 0, x = 0.
0
(DS. a = 0)
1 + x , x 6= 1
3) f (x) = 1 + x3
a, x = 1, x0 = 1.
1
(DS. a = )
3
cos x, x 6 0;
4) f (x) =
a(x 1), x > 0; x0 = 0.
(DS. a = 1)
| sin x|
4. f (x) =
sin x
(DS. Ham co gian doa.n ta.i x = k, k Z v:
1 neu sin x > 0
f (x) =
1 neu sin x < 0)
2|x 1|
8. f (x) =
x2 x3
(DS. x = 0 la diem gian doa.n kieu II, x = 1 la diem gian doa. n kieu
I, (1) = 4)
Hay bo sung cac ham sau day ta.i diem x = 0 de chung tro. thanh
lien tu.c
tgx
9. f (x) = (DS. f (0) = 1)
x
1+x1 1
10. f (x) = (DS. f (0) = )
x 2
sin2 x
11. f (x) = (DS. f (0) = 2)
1 cos x
12. Hie.u cua cac gio.i ha.n mo.t pha cua ham f (x):
du.o..c go.i la bu.o.c nhay cua ham f (x) ta.i diem x0 . Tm diem gian doa. n
va bu.o.c nhay cua ham f (x) neu:
1 x2 neu x 6 2,
1) f (x) = 2
x neu x > 2.
(DS. x0 = 2 la diem gian doa.n kieu I; d = 4)
2 x neu 0 6 x 6 1;
2) f (x) = 4 2x neu 1 < x 6 2, 5;
2x 7 neu 2, 5 6 x < +.
(DS. x0 = 2, 5 la diem gian doa.n kieu I; d = 1)
2x + 5 neu < x < 1,
3) f (x) = 1
neu 1 6 x < +.
x
(DS. x0 = 0 la diem gian doa.n kieu II; diem x0 = 1 la diem gian
doa. n kieu I, d = 4)
7.4. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham nhie
` u bien 51
iii) So b du.o..c go.i la gio.i ha.n cua ham f (M) khi M neu
co the tru. ra chnh cac diem x = x0 , y = y0. Khi co di.nh mo.t gia tri.
y th ham f (x, y) tro. thanh ham mo.t bien. Gia su. doi vo.i gia tri. co
di.nh y bat ky thoa man die ` n ta.i gio.i ha.n
` u kie.n 0 < |y y0| < d2 to
Tiep theo, gia su. lim (y) = b to ` n ta.i. Khi do ngu.o.i ta noi ra`ng
yy0
` n ta.i gio.i ha.n la.p cua ham f (x, y) ta.i diem M0 (x0 , y0) va viet
to
trong do gio.i ha.n lim f (x, y) go.i la gio.i ha.n trong. Tu.o.ng tu.., ta
xx0
y co di.nh
0<|yy0 |<d2
co the phat bieu di.nh ngha gio.i ha.n la.p khac lim lim f (x, y) trong
xx0 yy0
do gio.i ha.n
lim f (x, y)
yy0
x co di.nh
0<|xx0 |<d1
Gia su. ta.i diem M0 (x0, y0 ) gio.i ha.n kep va cac gio.i ha.n trong cua
cac gio.i ha.n la.p cua ham to
` n ta.i. Khi do cac gio.i ha.n la.p to
` n ta.i va
Tu. di.nh ly nay ta thay ra`ng vie.c thay doi thu. tu.. trong cac gio.i
ha.n khong phai bao gio. cung du.o..c phep.
Doi vo.i ham nhie
` u bien ta cung co nhu.ng di.nh ly ve
` cac tnh chat
so ho.c cua gio.i ha.n tu.o.ng tu.. cac di.nh ly ve
` gio.i ha.n cua ham mo.t
bien.
2. Tu. khai nie.m gio.i ha.n ta se trnh bay khai nie.m ve
` tnh lien tu.c
cua ham nhie ` u bien.
Ham u = f (M) du.o..c go.i la lien tu.c ta.i diem M0 neu:
i) f (M) xac di.nh ta.i chnh diem M0 cung nhu. trong mo.t lan ca.n
nao do cua diem M0 .
ii) Gio.i ha.n lim f (M) to ` n ta.i.
M M0
iii) lim f (M) = f (M0 ).
M M0
Su.. lien tu.c vu.a du.o..c di.nh ngha go.i la su.. lien tu.c theo ta.p ho..p
bien so.
Ham f (M) lien tu.c trong mie ` n D neu no lien tu.c ta.i mo.i diem cua
mie` n do.
Diem M0 du.o..c go.i la diem gian doa.n cua ham f (M) neu doi vo.i
diem M0 co t nhat mo.t trong ba die ` u kie.n trong di.nh ngha lien tu.c
khong thoa man. Diem gian doa. n cua ham nhie ` u bien co the la nhu.ng
diem co la.p, va cung co the la ca mo.t du.o.ng (du.o.ng gian doa. n).
Neu ham f (x, y) lien tu.c ta.i diem M0 (x0 , y0) theo ta.p ho..p bien so
th no lien tu.c theo tu.ng bien so. Die
` u khang di.nh ngu.o..c la.i la khong
dung.
Cung nhu. doi vo.i ham mo.t bien, tong, hie.u va tch cac ham lien
tu.c hai bien ta.i diem M0 la ham lien tu.c ta.i diem do; thu.o.ng cua hai
ham lien tu.c ta.i M0 cung la ham lien tu.c ta.i M0 neu ta.i diem M0 ham
54 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
ma u so khac 0. Ngoai ra, di.nh ly ve` tnh lien tu.c cua ham ho..p va n
dung trong tru.o.ng ho..p nay.
Nha.n xet. Tu.o.ng tu.. nhu. tren ta co the trnh bay cac khai nie.m co.
ban lien quan den gio.i ha.n va lien tu.c cua ham ba bien,...
CAC VI DU
.
V du. 1. Chu.ng minh ra`ng ham
1 1
f (x, y) = (x + y) sin sin la vo cung be ta.i diem O(0, 0).
x y
Giai. Theo di.nh ngha vo cung be (tu.o.ng tu.. nhu. doi vo.i ham mo.t
` n chu.ng minh ra`ng
bien) ta ca
limf (x, y) = 0.
x0
y0
Ta ap du.ng di.nh ngha gio.i ha.n theo Cauchy. Ta cho so > 0 tuy
y va da.t = . Khi do neu
2
p
M(x, y), O(0, 0) = x2 + y 2 < th |x| < , |y| < .
Do do
1 1
|f (x, y) 0| = (x + y) sin sin 6 |x| + |y| < 2 = .
x y
` u do chu.ng to ra`ng
Die
limf (x, y) = 0.
x0
y0
Giai. 1) Ta bieu die n ham du.o.i dau gio.i ha.n du.o.i da.ng
1 2y
h i
1 + xy xy x + y .
!
x0
V t = xy 0 khi nen
y0
1 1
lim 1 + xy xy = lim 1 + t t = e.
x0 t0
y2
2
Tiep theo v lim = 2 (theo di.nh ly thong thu.o.ng ve
` gio.i ha.n
x0 x + y
y2
cua thu.o.ng), do do gio.i ha.n ca ` n tm ba`ng e2 .
2) Ta tm gio.i ha.n vo.i die
` u kie.n M(x, y) M0 (0, 2). Khoang cach
giu.a hai diem M va M0 ba`ng
p
= x2 + (y 2)2 .
Do do
p
2 + 1 1 (2 + 1) 1
lim f (x, y) = lim = lim p
x0 0 2 0 2 ( 2 + 1 + 1)
y2
1 1
= lim p =
0 2
+1+1 2
x4 + y 4 4 (cos4 + sin4 )
= = 2 (cos4 + sin4 ).
x2 + y 2 2 (cos2 + sin2 )
x4 + y 4
lim = lim 2 (cos4 + sin4 ) = 0.
x0 x2 + y 2 0
y0
56 Chu.o.ng 7. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham so
Nhu. va.y khi da ` n den diem (0, 0) theo cac du.o.ng thang khac nhau
(tu.o.ng u.ng vo.i cac gia tri. k khac nhau) ta thu du.o..c cac gia tri. gio.i
ha.n khac nhau, tu.c la ham da cho khong co gio.i ha.n ta.i (0, 0). N
x+y 1 1
lim = lim 2 = 2
3
xx0 x + y 3 xx0 x xy + y 2 x0 x0 y0 + y02
yy0 yy0
BAI TA
.P
x
7. w = arcsin + xy. (DS. Hai nu.a bang vo ha.n thang du.ng
2
{0 6 x 6 2, 0 6 y < +} va {2 6 x 6 0, < y 6 0})
p
8. w = x2 + y 2 1 + ln(4 x2 y 2).
(DS. Vanh tron 1 6 x2 + y 2 < 4)
p
9. w = sin (x2 + y 2 ). (DS. Ta.p ho..p cac vanh do` ng tam
2 2 2 2
0 6 x + y 6 1; 2 6 x + y 6 3; . . . )
p
10. w = ln(1 + z x2 y 2 ).
` n trong cua ma.t paraboloid z = x2 + y 2 1).
(DS. Pha
Trong cac bai toan sau day (11-18) hay tnh cac gio.i ha.n cua ham
7.4. Gio.i ha.n va lien tu.c cua ham nhie
` u bien 59
sin xy
11. lim . (DS. 1)
x0 xy
y0
sin xy
12. lim . (DS. 0)
x0 x
y0
xy
13. lim . (DS. 2)
x0 xy + 1 1
y0
x2 + y 2
14. lim p . (DS. 2)
x0 x 2 + y2 + 1 1
y0
p
Ch da n. Su. du.ng khoang cach = x2 + y 2 hoa.c nhan - chia
vo.i da.i lu.o..ng lien ho..p vo.i ma u so.
y
2 2
15. lim 1 + xy 2 x y + xy . (DS. e3)
x0
y3
x2 y
16. lim . (DS. 0)
x0 x2 + y 2
y0
p
(x2 + (y 5)2 + 1 1 1
17. lim . (DS. )
x0 x2 + (y 5)2 2
y5
tg(2xy)
18. lim . (DS. 2).
x1 x2 y
y0
Chu.o.ng 8
8.2 Vi phan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
va
y y
f0 (x0 ) = f 0 (x0 0) = lim = lim
x0 x x00 x
x<0
du.o..c go.i la da.o ham ben phai va da.o ham ben trai cua ham y = f (x)
ta.i diem x0 neu cac gio.i ha.n da neu to
` n ta.i.
. .
Su du.ng khai nie.m gio i ha.n mo.t pha ta co:
- i.nh ly 8.1.1. Ham y = f (x) co da.o ham ta.i diem x khi va ch khi
D
`ng nhau:
` n ta.i va ba
cac da.o ham mo.t pha to
f 0 (x + 0) = f 0 (x 0) = f 0 (x).
Ham f (x) kha vi neu no co da.o ham f 0 (x) hu.u ha.n. Ham f (x) kha
vi lien tu.c neu da.o ham f 0 (x) to
` n ta.i va lien tu.c. Neu ham f (x) kha
` u khang di.nh ngu.o..c la.i la khong dung.
vi th no lien tu.c. Die
62 Chu.o.ng 8. Phep tnh vi phan ham mo.t bien
Vie.c tnh da.o ham du.o..c du..a tren cac quy tac sau day.
d d d
1+ [u + v] = u + v.
dx dx dx
d du
2+ (u) = , R.
dx dx
d du dv
3+ (uv) = v +u .
dx dx dx
d u 1 du dv
4+ = 2 v u , v 6= 0.
dx v v dx dx
d df du
5+ f [u(x)] = (da.o ham cua ham ho..p).
dx du dx
dy
6+ Neu ham y = y(x) co ham ngu.o..c x = x(y) va yx0 6= 0 th
dx
dx 1
x0y = 0
dy yx
64 Chu.o.ng 8. Phep tnh vi phan ham mo.t bien
7+ Neu ham y = y(x) du.o..c cho du.o.i da.ng an bo.i he. thu.c kha vi
F (x, y) = 0 va Fy0 6= 0 th
dy F0
= x0
dx Fy
trong do Fx0 va Fy0 la da.o ham theo bien tu.o.ng u.ng cua ham F (x, y)
khi xem bien kia khong doi.
8+ Neu ham y = y(x) du.o..c cho du.o.i da.ng tham so x = x(t),
y = y(t) (x0(t) 6= 0) th
dy y 0 (t)
= 0
dx x (t)
dn dn u dn v
9+ (u + v) = + ;
dxn dxn dxn
dn X n nk
dk
k d
uv = Cn u v (quy tac Leibniz).
dxn dxnk dxk
k=0
Nha.n xet. 1) Khi tnh da.o ham cua mo.t bieu thu.c da cho ta co the
bien doi so. bo. bieu thu.c do sao cho qua trnh tnh da.o ham do.n gian
ho.n. Chang ha.n neu bieu thu.c do la logarit th co the su. du.ng cac
tnh chat cua logarit de bien doi... ro
` i tnh da.o ham. Trong nhie `u
. . .
tru o ng ho. p khi tnh da.o ham ta nen lay logarit ham da cho ro ` i ap
du.ng cong thu.c da.o ham loga
d y 0 (x)
lny(x) =
dx y(x)
2) Neu ham kha vi tren mo.t khoang du.o..c cho bo.i phu.o.ng trnh
F (x, y) = 0 th da.o ham y 0(x) co the tm tu. phu.o.ng trnh
d
F (x, y) = 0.
dx
CAC VI DU
.
- a.o ham
8.1. D 65
Giai. 1) Tru.o.c het ta do.n gian bieu thu.c cua ham y ba`ng cach
du..a vao cac tnh chat cua logarit. Ta co
1 1 x 1
y = lnex ln(1 + cos x) = ln(1 + cos x).
3 3 3 3
Do do
x
1 1 (cos x) 0
1 1 sin x 1 + tg
y0 = = + = 2
3 3 1 + cos x 3 3 1 + cosx 3
.
2) O day tie.n lo..i ho.n ca la xet ham z = ln|y|. Ta co
dz dz dy 1 dy dy dz
= = =y (*)
dx dy dx y dx dx dx
dy 1 + x2 2x 4 cos x
= 7 . N
x4 sin7 x 1 + x2 3x
3
dx sin x
x
V du. 2. Tnh da.o ham y 0 neu: 1) y = (2 +cos x)x, x R; 2) y = x2 ,
x > 0.
Giai. 1) Theo di.nh ngha ta co
y = exln(2+cos x).
66 Chu.o.ng 8. Phep tnh vi phan ham mo.t bien
Tu. do
0
y 0 = exln(2+cos x) xln(2 + cos x)
h sin x i
xln(2+cos x)
=e ln(2 + cos x) x , x R.
2 + cos x
nen vo.i x > 0 ta co
x lnx
2) V y = e2
x x
h1 i
y 0 = e2 lnx [2x lnx]0 = e2 lnx 2x + 2x ln2 lnx
x
x
1
= 2x x2 + ln2 lnx . N
x
V du. 3. Tnh da.o ham cap 2 cua ham ngu.o..c vo.i ham y = x + x5,
x R.
Giai. Ham da cho lien tu.c va do.n die.u khap no.i, da.o ham y 0 =
1 + 5x4 khong trie.t tieu ta.i bat cu. diem nao. Do do
1 1
x0y = =
yx0 1 + 5x4
Lay da.o ham dang thu.c nay theo y ta thu du.o..c
1 0 20x3
x00yy = x 0
= N
1 + 5x4 x y (1 + 5x4)3
V du. 4. Gia su. ham y = f (x) du.o..c cho du.o.i da.ng tham so bo.i cac
cong thu.c x = x(t), y = y(t), t (a; b) va gia su. x(t), y(t) kha vi cap
2 va x0 (t) 6= 0 t (a, b). Tm yxx 00
.
Giai. Ta co
dy
dy y0 y0
= dt = t0 yx0 = t0
dx dx xt xt
dt
Lay da.o ham hai ve cua dang thu.c nay ta co
y 0 0 y 0 0 1
00
yxx = t0 t0x = t0 0
xt t xt t xt
0 00 0 00
xy y x
= t tt 0 3 t tt N
xt
- a.o ham
8.1. D 67
V du. 5. Gia su. y = y(x), |x| > a la ham gia tri. du.o.ng cho du.o.i
da.ng an bo.i phu.o.ng trnh
x2 y 2
2 = 1.
a2 b
00
Tnh yxx .
Giai. De tm y 0 ta ap du.ng cong thu.c
d
F (x, y) = 0.
dx
Trong tru.o.ng ho..p nay ta co
d x2 y2
1 = 0.
dx a2 b2
Lay da.o ham ta co
2x 2y 0
2 yx = 0, (8.1)
a2 b
b2x
yx0 = 2 , |x| > 0, y > 0. (8.2)
a y
Lay da.o ham (8.1) theo x ta thu du.o..c
1 1 0 2 y 00
2
2
yx 2 yxx =0
a b b
va tu. (8.2) ta thu du.o..c yx00:
00 1 h b2 i 1 h b2
0 2 b4 x2 i
yxx = yx =
y a2 y a2 a4 y 2
b4 h x2 y 2 i b4
= 2 3 2 2 = 2 3 , y > 0. N
ay a b ay
1
V du. 6. Tnh y (n) neu: 1) y = 2 ; 2) y = x2 cos 2x.
x 4
Giai. 1) Bieu die n ham da cho du.o.i da.ng tong cac phan thu.c co.
ban
1 1h 1 1 i
=
x2 4 4 x2 x+2
68 Chu.o.ng 8. Phep tnh vi phan ham mo.t bien
va khi do
1 (n) 1 h 1 (n) 1 (n) i
= .
x2 4 4 x2 x+2
Do
1 (n)
= (1)(2) (1 n + 1)(x 2)1n
x2
1
= (1)n n!
(x 2)n+1
nen
1 (n) (1)n n! h 1 1 i
= .
x2 4 4 (x 2)n+1 (x + 2)n+1
2) Ta ap du.ng cong thu.c Leibniz doi vo.i da.o ham cua tch
(x2 cos 2x) = Cn0x2 (cos 2x)(n) + Cn1 (x2)0 (cos 2x)n1
+ Cn2 (x2)0 (cos 2x)n2 .
` u = 0 v
Cac so ha.ng con la.i de
(k)
x2 =0 k > 2.
tu.c la
lim (x2 + ax + b) = b = e0 = 1 b = 1.
x0+0
Tiep do, f+0 (0) = (x0 + ax + b)0 x =0 = a va f0 (0) = ex x =0 = 1.
0 0
` n ta.i neu a = 1 va b = 1. Nhu. va.y vo.i a = 1, b = 1
Do do f 0 (0) to
ham da cho co da.o ham x R. N
BAI TA
.P
2x 1
8. y = xarctg 2x 1 . (DS. arctg 2x 1)
2
9. y = sin2 x3. (DS. 3x2 sin 2x3 )
10. y = sin4 x + cos4 x. (DS. sin 4x)
x e x (1 + x)
11. y = xe . (DS. )
2 x
1 1
sin x
12. y = e cos x . (DS. e cos x )
cos2 x
1
1
e lnx
13. y = e lnx . (DS. )
xln2 x
2e2x
14. y = ln e2x + e4x + 1. (DS. )
e4x + 1
r
e4x 2
15. y = ln 4x
. (DS. 4x )
e +1 e +1
7tg7x
16. y = log5 cos 7x. (DS. )
ln5
tg 1 + x
17. y = log7 cos 1 + x. (DS. )
2 1 + xln7
x2
x2
xe 2
18. y = arccos e 2 . (DS. )
1 ex2
sin cos(cos x)
19. y = tg sin cos x. (DS. )
cos2 (sin cos x)
2
x2 cotg3x xec cotg3x
20. y = e . (DS. (sin 6x 3x))
sin2 3x
1+lnx e 1+lnx
21. y = e . (DS. )
2x 1 + lnx
1 1
22. y = x x . (DS. x x 2 (1 lnx))
23. y = ex. (DS. xx (1 + lnx))
- a.o ham
8.1. D 71
Trong cac bai toan sau day (41-47) tnh da.o ham y 0 hoa.c y 00 cua
ham an du.o..c xac di.nh bo.i cac phu.o.ng trnh da cho
2a 2x y
41. x + xy + y = a. y 0 ? (DS. )
x + 2y a
y p x+y
42. arctg = ln x2 + y 2 . y 0 ? (DS. )
x xy
ex sin y + ey sin x
43. ex sin y ey cos x = 0. y 0 ? (DS. )
ex cos y + ey cos x
y 2x3y 2xy 3 + y
2
44. x y + arctg = 0. y 0 ? (DS. )
x x4 + x2 y 2 + x
(ey ex )(ex+y 1)
45. ex ey = y x. y 00 ? (DS. )
(ey + 1)3
4(x + y)
46. x + y = exy . y 00 ? (DS. )
(x + y + 1)3
(2y 2 + 2)
47. y = x + arctgy. y 00 ? (DS. ).
y5
Trong cac bai toan sau day (48-52) tnh da.o ham cua ham ngu.o..c
vo.i ham da cho.
1
48. y = x + x3, x R. x0y ? (DS. x0y = )
1 + 3x2
x
49. y = x + lnx, x > 0. x0y ? (DS. x0y = , y > 0)
x+1
1
50. y = x + ex. x0y ? (DS. x0y = , y R)
1+yx
1
51. y = chx, x > 0. x0y ? (DS. x0y = p )
2
y 1
x2 0 0 x3
52. y = , x < 0. x y ? (DS. x y = , y (0, 1)).
1 + x2 2y 2
53. Vo.i gia tri. nao cua a va b th ham
x3 neu x 6 x0,
f (x) =
ax + b neu x > x0
- a.o ham
8.1. D 73
2 x2
61. y = x arcsinx. (DS. )
(1 x2) 1 x2
62. y = f (ex ). (DS. exf 0 (ex ) + e2xf 00(ex )).
Trong cac bai toan (63-69) tnh da.o ham cap 3 cua y neu:
x 4(3x 4)
63. y = arctg . (DS. )
2 (4 + x2 )3
64. y = xex . (DS. ex (3 x))
65. y = ex cos x. (DS. 2ex (cos x + sin x))
66. y = x2 sin x. (DS. 2ex (cos x + sin x))
67. y = x32x . (DS. 2x (x3ln3 2 + 9x2 ln2 x + 18xln2 + 6))
68. y = x2 sin 2x. (DS. 4(2x2 cos 2x + 6x sin 2x 3 cos 2x))
69. y = (f (x2 ). (DS. 12xf 00 (x2 ) + 8x3 f 000(x2)).
Trong cac bai toan (70-84) tnh da.o ham y (n) neu
n
70. y = sin 3x. (DS. 3n sin 3x + )
2
x x
1 n
72. y = e 2 . (DS. e 2 )
2
73. y = 23x . (DS. 23x (3ln2)n )
74. y = cos2 x. (DS. 2n1 cos 2x + n )
2
75. y = (4x + 1)n . (DS. 4n n!)
an
76. y = ln(ax + b). (DS. (1)n1 (n 1)! )
(ax + b)n
n
4 4 n1
77. y = sin x + cos x. (DS. 4 cos 4x + )
2
3 1
n. Chu.ng minh ra`ng sin4 x + cos4 x = + cos 4x.
Ch da
4 4
3 n 3n
78. y = sin3 x. (DS. sin x + sin 3x + n )
4 2 4 2
n. Dung cong thu.c sin 3x = 3 sin x 4 sin3 x.
Ch da
8.2. Vi phan 75
80. y = ex sin x.
n h n(n 1) n2 2 i
(DS. ex sin x n + ... +
12
h n(n 1)(n 2) n3 3 i
+ cos x nn1 + ... )
123
n. Dung quy tac Leibniz.
Ch da
8.2 Vi phan
2+ Cong thu.c vi phan dy = f 0 (x)dx luon luon thoa man bat lua.n
x la bien do.c la.p hay la ham cua bien do.c la.p khac. Tnh chat nay
du.o..c go.i la tnh bat bien ve
` da.ng cua vi phan cap 1.
(dx)0 = 0.
Vi phan cap hai (hay vi phan thu. hai) d2 f cua ham f (x) ta.i diem
x0 du.o..c di.nh ngha nhu. la vi phan cua ham df = f 0 (x)dx ta.i diem x0
vo.i cac die
` u kie.n sau day:
1) df phai du.o..c xem la ham cua ch mo.t bien do.c la.p x (noi cach
khac: khi tnh vi phan cua f 0 (x)dx ta ca ` n tnh vi phan cua f 0 (x), con
dx du.o..c xem la ha`ng so);
2) So gia cua bien do.c la.p x xuat hie.n khi tnh vi phan cua f 0 (x)
du.o..c xem la ba`ng so gia da
` u tien, tu.c la ba`ng dx.
Nhu. va.y theo di.nh ngha ta co
hay la
Ba`ng phu.o.ng phap quy na.p, doi vo.i vi phan cap n ta thu du.o..c
cong thu.c
Vi phan cap n (n > 1) cua bien do.c la.p x du.o..c xem la ba`ng 0, tu.c
la
Neu dn f va dn g va , R th
dn (f + g) = dn f + dn g (8.9)
Xn
n
d fg = Cnk dnk f dk g. (8.10)
k=0
Chu y. 1) Khi n > 1, cac cong thu.c (8.6) va (8.7) ch dung khi x
la bien do.c la.p. Doi vo.i ham ho..p y = y(x(t)) cong thu.c (8.6) du.o..c
khai quat nhu. sau:
va do do
d2 y = yxx
00
dx2 + yx0 d2 x. (8.11)
dn f
f (n) (x) =
dxn
tu.c la da.o ham cap n cua ham y = f (x) ta.i mo.t diem nao do ba`ng ty
so giu.a vi phan cap n cua ham f (x) chia cho luy thu.a ba.c n cua vi
phan cua doi so.
8.2. Vi phan 79
CAC VI DU
.
V du. 1. Tnh vi phan df neu
x
1) f (x) = ln(arctg(sin x)); 2) f (x) = x 64 x2 +64arcsin .
8
Giai. 1) Ap du.ng cac tnh chat cua vi phan ta co
d[arctg(sin x)] d(sin x)
df = =
arctg(sin x) (1 + sin2 x)arctg(sin x)
cos xdx
=
(1 + sin2 x)arctg(sin x)
2)
h xi
df = d[x 64 x2 ] + d 64arcsin
8
2
2
x
= xd 64 x + 64 x dx + 64d arcsin
x 8
d(64 x2 ) d
=x + 64 x2 dx + 64 r 8
2 64 x2 x2
1
64
x2dx dx
= + 64 x2 dx + 64
64 x 2 64 x2
= 2 64 x2dx, |x| < 8. N
d2 f = (x 2)ex dx2 .
fx0 = 2x cos x2 , 00
fxx = 2 cos x2 4x2 sin x2
Do do v y(0) = 1 nen
p
Co the tnh ga
` n dung 1 (0, 5)2 = 0, 75 0, 88 va do do
arcsin0, 51 + 0, 011 0, 513.
6
3) So sin 29 la gia tri. cua ham y = sin x khi x = 29. Ta da.t
180
1
3
x0 = 30 = ; y = , y = cos x y 0 = cos =
180 6 6 2 6 6 2
29
Da.t x = x x0 = = . Do do
180 6 180
0 1 3
sin 29 y +y x = + 0, 48. N
6 6 2 2 180
BAI TA
.P
1
1
cos tgx e cos x
10. f (x) = e x . (DS. dx)
cos x
2 2
11. f (x) = 2x . (DS. 2xex ln2dx)
2xdx
12. f (x) = arctg x2 + 1. (DS. )
2 + x2
1 x
13. f (x) = xarctg x. (DS. arctg x + dx)
2 x 1+x
h x i
x 2arcsinx
x2 1 x2
14. f (x) = . (DS. dx).
arcsinx (arcsinx)2
Tnh vi phan cap tu.o.ng u.ng cua cac ham sau
2 2
15. f (x) = 4x ; d2 f ? (DS. 4x 2ln4(2x2 ln4 1)(dx)2 )
p 4lnx 4 ln3x
16. f (x) = ln2 x 4. d2 f ? (DS. p (dx)2 )
2
x (lnx 4) 3
f df
f (b) f (a) f 0 ()
= 0 (8.14)
(b) (a) ()
CAC VI DU
.
V du. 1. Gia su. P (x) = (x + 3)(x + 2)(x 1).
Chu.ng minh ra`ng trong khoang (3, 1) to ` n ta.i nghie.m cua phu.o.ng
trnh P 00() = 0.
Giai. Da thu.c P (x) co nghie.m ta.i cac diem x1 = 3, x2 = 2,
x3 = 1. Trong cac khoang (3, 2) va (2, 1) ham P (x) kha vi va
` u kie.n cua di.nh ly Ron va:
thoa man cac die
P (3) = P (2) = 0,
P (2) = P (1) = 0.
P 0 (1 ) = P 0 (2 ) = 0.
Bay gio. la.i ap du.ng di.nh ly Ron cho doa.n [1, 2 ] va ham P 0 (x), ta
la.i tm du.o..c diem (1 , 2 ) (3, 1) sao cho P 00() = 0.
86 Chu.o.ng 8. Phep tnh vi phan ham mo.t bien
V du. 2. Hay xet xem ham f (x) = arcsinx tren doa.n [1, +1] co
thoa man di.nh ly Lagrange khong ? Neu thoa man th hay tm diem
(xem (8.12)).
Giai. Ham f (x) xac di.nh va lien tu.c tren [1, +1]. Ta tm f 0 (x).
1
f 0 (x) = f 0 (x) < , x (1, 1)
1x 2
arcsin1 arcsin(1) 1
=p
1 (1) 1 2
r
1 p 2 4
2 2 =p 1 2 = 1,2 = 1 2
2 1 2
Nhu. va.y trong tru.o.ng ho..p nay cong thu.c (8.12) thoa man doi vo.i
hai diem.
f (4) f (1) f 0 () 11 2 2 2
= 0 hay = 2 , (1, 4).
(4) (1) () 27 9 3 14 + 20
V du. 4. Di.nh ly Cauchy co ap du.ng du.o..c cho cac ham f (x) = cos x,
(x) = x3 tren doa. n [/2, /2] hay khong ?
Giai. Hien nhien f (x) va (x) thoa man cac die ` u kie.n i), ii) va
iv) cua di.nh ly Cauchy. Tiep theo ta co: f 0 (x) = sin x; 0(x) = 3x2
va ta.i x = 0 ta co: f 0 (0) = sin 0 = 0; 0 (0) = 0 va nhu. va.y
` u kie.n iii) khong du.o..c thoa man. Ta
[0(0)]2 + [f 0(0)]2 = 0. Do do die
xet ve trai cua (8.14):
f 0 () sin
0
= 2
() 3
BAI TA
.P
3
` u kie.n cua di.nh
1. Ham y = 1 x2 tren doa.n [1, 1] co thoa man die
ly Ron khong ? Ta.i sao ? (Tra lo.i: Khong)
88 Chu.o.ng 8. Phep tnh vi phan ham mo.t bien
3. Chu.ng minh ra`ng ham f (x) = x + 1/x thoa man di.nh ly Lagrange
tren doa. n [1/2, 2]. Tm . (DS. = 1)
4. Chu.ng minh ra`ng cac ham f (x) = cos x, (x) = sin x thoa man
di.nh ly Cauchy tren doa.n [0, /2]. Tm ? (DS. = /4)
ii) f (x) va (x) kha vi trong lan ca.n nao do cua diem x = a va
0 (x) 6= 0 trong lan ca.n do, co the tru. ra chnh diem x = a.
` n ta.i gio.i ha.n (hu.u ha.n hoa.c vo cung)
iii) To
f 0 (x)
lim = k.
xa 0 (x)
8.3. Cac di.nh ly co. ban ve
` ham kha vi 89
Khi do
f (x) f 0 (x)
lim = lim 0
xa (x) xa (x)
Da.ng vo di.nh /
Gia su. f (x) va (x) thoa man cac die ` u kie.n ii) va iii) cua di.nh ly
` u kie.n i) du.o..c thay bo.i die
tren day con die ` u kie.n:
i) lim f (x) = , lim (x) = .
xa xa
Khi do:
f (x) f 0 (x)
lim = lim 0
xa (x) xa (x)
Chu y. Neu thu.o.ng f 0 (x)/0 (x) la.i co da.ng vo di.nh 0/0 (hoa.c
/) ta.i diem x = a va f 0 , 0 thoa man cac die ` u kie.n i), ii) va iii)
(tu.o.ng u.ng i) , ii) va iii)) th ta co the chuyen sang da.o ham cap hai,...
hoa.c
h f (x) i
f (x) (x) = (x) 1 .
(x)
c) Da.ng vo di.nh 00 , 0, 1
Khi tnh gio.i ha.n cua ham da.ng F (x) = [f (x)](x) thong thu.o.ng
ta ga.p cac da.ng vo di.nh 00 , 0 hoa.c 1 . Trong nhu.ng tru.o.ng ho..p
nay ta co the bien doi F (x) de du.a ve
` da.ng vo di.nh 0 da noi trong
1) nho. phep bien doi
(x)
F (x) = [f (x)](x) = eln[f (x)] = e(x)lnf (x)
Chu y. Ta lu.u y ra`ng ma.c du quy tac Lopitan la mo.t cong cu.
ma.nh de tnh gio.i ha.n nhu.ng no khong the thay toan bo. cac phu.o.ng
phap tnh gio.i ha.n da xet trong chu.o.ng II. Die
` u do du.o..c chu.ng to
trong v du. 7 sau day.
CAC VI DU
.
x2 1 + lnx
V du. 1. Tnh lim
x1 ex e
Giai. Ta co vo di.nh da.ng 0/0. Ap du.ng quy tac LHospital ta
thu du.o..c
1
x2 1 + lnx (x2 1 + lnx)0 2x +
lim = lim = lim x = 3. N
x1 x
e e x1 x
(e e) 0 x1 ex e
xn
V du. 2. Tnh lim
x+ ex
8.3. Cac di.nh ly co. ban ve
` ham kha vi 91
xx = exlnx
lim (xlnx) = 0,
x0+0
do do
lim xlnx
lim xx = lim exlnx = ex0+0 = e0 = 1. N
x0+0 x0+0
1
V du. 5. Tnh lim 1 + x2 ex 1x
x0
92 Chu.o.ng 8. Phep tnh vi phan ham mo.t bien
.
Giai. O day ta co vo di.nh da.ng 1 . Nhu.ng
1 ln(1+x2 )
1 + x2 ex 1x
= e ex 1x
x sin x
2) lim =1
x x + sin x
khong the tm du.o..c theo quy tac LHospital. Hay tnh cac gio.i ha.n
do.
Giai. 1) Quy tac LHospital khong ap du.ng du.o..c v ty so cac da.o
ham [2x sin(1/x) cos(1/x)]/ cos x khong co gio.i ha.n khi x 0.
Ta tnh tru..c tiep gio.i ha.n nay.
x2 sin(1/x) x 1
lim = lim lim x sin = 1 0 = 0.
x0 sin x x0 sin x x0 x
2) Quy tac LHospital khong ap du.ng du.o..c v ty so cac da.o ham
1 cos x
= tg2 (x/2)
1 + cos x
khong co gio.i ha.n khi x .
Ta tnh tru..c tiep gio.i ha.n nay
Nhu. o. pha ` u cua tiet nay da noi, quy tac LHospital la mo.t
` n da
cong cu. ma.nh de tm gio.i ha.n nhu.ng die ` u do khong co ngha la no co
the thay cho toan bo. cac phu o ng phap tm gio.i ha.n. Ca
. . ` n lu.u y ra`ng
f (x)
quy tac LHospital ch la die ` n ta.i gio.i ha.n: lim
` u kie.n du de to
xa g(x)
. ` `
chu khong phai la dieu kie.n can.
BAI TA
.P
e2x 1
3. lim . (DS. 2)
x0 sin x
1 cos ax a2
4. lim . (DS. 2 )
x0 1 + cos bx b
x x
e e 2x
5. lim . (DS. 2)
x0 x sin x
ln(1 + x2 )
6. lim . (DS. 0)
x0 cos 3x ex
2
e1/x 1 1
7. lim 2
. (Ds. )
x 2arctgx 2
2x + 1
8. lim . (DS. 0)
x 3x2 + x 1
ln(1 + x2)
9. lim . (DS. 2)
x ln[(/2) arctgx]
x2 1
10. lim . (DS. 1)
x x
x
11. lim . (DS. +)
x ln(1 + x)
ln sin x
12. lim . (DS. 1)
ln sin 5x
x+0
xa
13. lim arcsin cotg(x a). (DS. 1/a)
xa a
14. lim ( 2arctgx)lnx. (DS. 0)
x
tgx
21. lim cotgx . (DS. 1)
x0+0
5 1/ sin x
22. lim . (DS. e1/30)
x0 2 + 9+x
cotg2 x
23. lim cos x . (DS. e1/2)
x0
1/lnx
24. lim ln2x . (DS. 1)
x0+0
1/tg2 x
25. lim 1 + sin2 x . (DS. e)
x0
1/lnx
26. lim cotgx . (DS. e1)
x0+0
tgx
27. lim sin x . (DS. 1)
x/2
e+x ex 2x
28. lim . (DS. 2)
x0 sin x x
x2
ex 1 + x 1
29. lim 2 . (DS. )
x 3
x0 e 1 6
x 4
e 1+x 1
30. lim . (DS. )
x0 sin 2x 2
x
2 1 xln2 ln2 2
31. lim . (DS. )
x0 (1 x)m 1 + mx m(m 1)
2 1/x 2
32. lim arccosx . (DS. e )
x0
lnx
33. lim , > 0. (DS. 0)
x x
xm
34. lim x , 0 < a 6= 1. (DS. 0)
x a
ln sin x 1
35. lim . (DS. )
x0+0 ln(1 cos x) 2
h1 i 2
36. lim 2 cotg2 x . (DS. )
x0 x 3
tg2x 1
37. lim tgx . (DS. e )
x 4
cotgx
38. lim
tgx . (DS. 1)
x 2 0
96 Chu.o.ng 8. Phep tnh vi phan ham mo.t bien
Da thu.c
X
n
f (k) (x0)
Pn (x) = (x x0 )k (8.16)
k!
k=0
du.o..c go.i la da thu.c Taylor cua ham f (x) ta.i diem x0, con ham:
du.o..c go.i la so ha.ng du. hay pha ` n du. thu. n cua cong thu.c Taylor.
Cong thu.c (8.15) du.o..c go.i la cong thu.c Taylor cap n doi vo.i ham
f (x) ta.i lan ca.n cua diem x0 vo.i pha ` n du. da.ng Peano (no cung con
du.o..c go.i la cong thu.c Taylor di.a phu.o.ng). Neu ham f (x) co da.o ham
den cap n th no co the bieu die n duy nhat du.o.i da.ng:
X
n
f (x) = ak (x x0 )k + o((x x0 )n ), x x0
k=0
f (k) (x0 )
ak = , k = 0, 1, . . . , n.
k!
8.3. Cac di.nh ly co. ban ve
` ham kha vi 97
x3 x5 (1)n x2n+1
II. sin x = x + + + + o(x2n+2 )
3! 5! (2n + 1)!
X
n
x2k+1
= (1)k + o(x2n+2 )
(2k + 1)!
k=0
P
n x2k
III. cos x = (1)k + o(x2n+1 )
k=0 (2k!)
X
n
( 1) . . . ( k + 1)
IV. (1 + x) = 1 + xk + o(xn )
k=1
k!
!
Xn
=1+ xk + o(xn )
k=1
k
( 1) . . . ( k + 1) neu R,
= k
k!
C k
neu N.
X
n
(1)k1
V. ln(1 + x) = xk + o(xn ).
k=1
k
X
n
xk
ln(1 x) = + o(xn ).
k
k=1
f (k) (x0 )
ak = (8.18)
k!
1) Phu.o.ng phap tru..c tiep: du..a vao cong thu.c (8.18). Vie.c su.
du.ng cong thu.c (8.18) da n den nhu.ng tnh toan rat co ` ng ke` nh ma.c
du no cho ta kha nang nguyen tac de khai trien.
2) Phu.o.ng phap gian tiep: du..a vao cac khai trien co sa n I-V sau
khi da bien doi so. bo. ham da cho va lu.u y den cac quy tac thu..c hie.n
cac phep toan tren cac khai trien Taylor.
Neu
X
n
f (x) = ak (x x0)k + o((x x0)n )
k=0
Xn
g(x) = bk (x x0)k + o((x x0)n )
k=0
th
P
n
a) f (x) + g(x) = (ak + bk )(x x0)k + o((x x0 )n );
k=0
8.3. Cac di.nh ly co. ban ve
` ham kha vi 99
P
n
b) f (x)g(x) = ck (x x0)k + o((x x0)n )
k=0
X
k
ck = ap bkp
p=0
P
n hP
n ij
k
c) F (x) = f [g(x)] = aj (bk (x x0 ) x0
j=0 k=0
P n n
+o bk (x x0 )k x0
k=0
3) De khai trien cac phan thu.c hu.u ty theo cong thu.c Taylor thong
thu.o.ng ta bieu die n phan thu.c do du.o.i da.ng tong cua da thu.c va cac
phan thu.c co. ban (toi gian !) ro
` i ap du.ng VI1, IV2.
4) De khai trien tch cac ham lu.o..ng giac thong thu.o.ng bien doi
tch thanh tong cac ham.
5) Neu cho tru.o.c khai trien da.o ham f 0 (x) theo cong thu.c Taylor
th vie.c tm khai trien Taylor cua ham f (x) du.o..c thu..c hie.n nhu. sau.
Gia su. cho biet khai trien
X
n
0
f (x) = bk (x x0)k + o((x x0)n ),
k=0
(k+1)
f (x0)
bk =
k!
` n ta.i f (n+1) (x0) va do do ham f (x) co the bieu die n du.o.i
Khi do to
da.ng
X
n+1
f (x) = ak (x x0 )k + o((x x0)n+1 )
k=0
X
n
= f (x0 ) + ak+1 (x x0)k+1 + o((x x0)n+1 )
k=0
trong do
f (k+1) (x0) f (k+1) (x0 ) 1 bk
ak+1 = = =
(k + 1)! k! k+1 k+1
100 Chu.o.ng 8. Phep tnh vi phan ham mo.t bien
Do do
Xn
bk
f (x) = f (x0 ) + (x x0 )k+1 + o((x x0)n+1 ) (8.19)
k=0
k+1
CAC VI DU
.
V du. 1. Khai trien ham f (x) theo cong thu.c Maclaurin den so ha.ng
o(xn ), neu
3+x
1) f (x) = (x + 5)e2x ; 2) f (x) = ln
2x
Giai 1) Ta co f (x) = xe + 5e . Ap du.ng I ta thu du.o..c
2x 2x
X
n1 k k
2 x Xn
2k xk
n1
f (x) = x + o(x ) +5 + o(xn )
k=0
k! k=0
k!
X
n1 k
2 X
n
5 2k
k+1
= x + xk + o(xn ).
k=0
k! k=0
k!
P
n1 2k xk+1 Pn 2k1 k
V = x nen ta co
k=0 k! k=1 (k 1)!
n h
X 2k1 5 2k i k
f (x) = 5 + + x + o(xn )
k=1
(k 1)! k!
X
n
2k1
= (k + 10)xk + o(xn ).
k=0
k!
3 X 1 1 (1)k1 k
n
f (x) = ln + + x + o(xn ). N
2 k 2k 3k
k=1
8.3. Cac di.nh ly co. ban ve
` ham kha vi 101
V du. 2. Khai trien ham f (x) theo cong thu.c Taylor ta.i lan ca.n diem
x0 = 1 den so ha.ng o((x + 1)2n ) neu
3x + 3
f (x) =
3 2x x2
Giai. Ta co
3(x + 1) 3 (x + 1)2 12
f (x) = p = (x + 1) 1 .
4 (x + 1)2 2 4
trong do
1 1 1
1 1 . . . (k 1)
2 (1)k = (1)k 2 2 2
k k!
(2k 1)!!
=
2k k!
Do do
3 X 3(2k 1)!!
n1
f (x) = (x + 1) + 3k+1
(x + 1)2k+1 + o((x + 1)2n ). N
2 2 k!
k=1
V du. 3. Khai trien ham f (x) theo cong thu.c Taylor ta.i lan ca.n diem
x0 = 2 den so ha.ng o((x 2)n ), neu
V du. 4. Khai trien ham f (x) = ln cos x theo cong thu.c Maclaurin
den so ha.ng chu.a x4 .
Giai. Ap du.ng III ta thu du.o..c
h x2 x4 i
ln(cos x) = ln 1 + + o(x4 ) = ln(1 + t),
2 24
trong do ta da.t
x2 x4
t=+ + o(x4 ).
2 24
Tiep theo ta ap du.ng khai trien V
t2
ln(cos x) = ln(1 + t) = t + o(t2 )
2
x2 x4 1 x2 x4
4 4 2
= + + o(x ) + + o(x )
2 24 2 2 4
x2 x4 2
+o + + o(x4 )
2 24
x2 x4 x4 x2 x4
= + + o(x4 ) = + o(x4). N
2 24 8 2 12
V du. 5. Khai trien ham f (x) = e x cos x
theo cong thu.c Maclaurin
den so ha.ng chu.a x3 .
Giai. Khai trien ca ` n tm phai co da.ng
X
3
x cos x
e = ak xk + o(x3 ).
k=0
8.3. Cac di.nh ly co. ban ve
` ham kha vi 103
` n lay n = 3. Ta co
ta ca
x3
w = x cos x = x + o(x4 )
2!
w2 = x2 + o(x3), w3 = x3 + o(x3 )
va do do
X
3
wk
x cos x
e = + o(w3 )
k!
k=0
x3 1 1 3
=1+x + o(x4 ) + x2 + 0(x3) + x + o(x3) + 0(x3 )
2! 2 3!
1 2 1 3
= 1 + x + x x + o(x3 ). N
2 3
V du. 6. Khai trien theo cong thu.c Maclaurin den o(x2n+1 ) doi vo.i
cac ham
1) arctgx, 2) arc sin x.
Giai. 1) V
1 X n
0
(arctgx) = = (1)k x2k + o(x2n+1 )
1 + x2
k=0
2) Ta co
1
X
n
0 1 k 2k
(arcsinx) =
2
=1+ (1) 2 x + o(x2n+1 )
1x k=1 k
X
n
(2k 1)!! 2k
=1+ (1)k k
x + o(x2n+1 ).
2 k!
k=1
Xn
(2k 1)!! 2k+1
arc sin x = x + k
x + o(x2n+2 ).
k=0
2 k!(2k + 1)
tgx = x + a3 x3 + as x5 + o(x6 ).
Ta su. du.ng cong thu.c sin x = tgx cos x va cac khai trien II va III
ta co
x3 x5 x2 x4
x + + o(x6 ) = x + a3x3 + a5x5 + o(x6) 1 + + 0(x5 )
3 5 2! 4!
Can ba`ng cac he. so cua x3 va x5 o. hai ve ta thu du.o..c
1 1
= + a3
6 2
= a3 + a5
1 1
5! 4! 2!
8.3. Cac di.nh ly co. ban ve
` ham kha vi 105
1 2
Tu. do suy ra a3 = , a5 = . Do do
3 15
x3 2x5
tgx = x + + + o(x6 ). N
3 15
V du. 8. Ap du.ng cong thu.c Maclaurin de tnh cac gio.i ha.n sau:
x2
sin x x e 2 cos x
1) lim , 2) lim
x0 x3 x0 x3 sin x
Giai. 1) Ap du.ng khai trien doi vo.i ham sin x vo.i n = 2 ta co
x3
sin x x + o(x4) x
x
lim = lim 3!
x0 x3 x0 x3
1 o(x4 ) 1 1
= + lim 3 = + 0 =
3! x0 x 3! 3!
2) Ap du.ng cac khai trien bang doi vo.i et, cos t, sin t cho tru.o.ng
ho..p nay ta co
x2 x4 4 x2 x4
e
2
x2
cos x 1+ + o(x ) 1 + + 0(x4 )
lim = lim 2 8 2 24
x0 x3 sin x x0 x3(x + 0(x))
x4 x4 1 1 o(x4 )
+ 0(x4) +
= lim 8 4 24 4 = lim 8 24 x4
4
x0 x + 0(x ) x0 0(x )
1+
x4
1 1
+0 1
= 8 24 = N
1+0 12
BAI TA
.P
Khai trien cac ham theo cong thu.c Maclaurin den o(xn ) (1-8)
1 P
n 3k k
1. f (x) = . (DS. (1)k x + o(xn ))
3x + 4 k=0 4k+1
106 Chu.o.ng 8. Phep tnh vi phan ham mo.t bien
1 P
n k (2k1)!!
2. f (x) = . (DS. (1)k 2 k!
xk + o(xn ))
1 + 4x k=0
1 P
n
3. f (x) = . (DS. (k + 1)xk + o(xn ))
(1 x)2 k=0
2 3x 2 Pn (4)k 9k
4. f (x) = ln . (DS. ln + xk + o(xn ))
2 + 3x 3 k=1 k6k
5. f (x) = ln(x2 + 3x + 2).
Pn (1)k1
(DS. ln2 + (1 + 2k )xk + o(xn ))
k=1 k
Pn (1)k1 2k
6. f (x) = ln(2 + x x2). (DS. ln2 + xk + o(xn ))
k=1 k
1 2x2
7. f (x) = .
2 + x x2
1 P n (1)k+1 7 2(k+1)
(DS. + xk + o(xn ))
2 k=1 3
3x2 + 5x 5 5 P n
8. f (x) = 2 . (DS. + (1)k 2(k+1) 1 xk + o(xn )).
x +x2 2 k=1
Khai tren ham theo cong thu.c Maclaurin den 0(x2n+1 ) (9-13)
Pn (1)k+1 24k3
9. f (x) = sin2 x cos2 x. (DS. x2k + o(x2n+1 ))
k=1 (2k)!
Pn 3(1)k
10. f (x) = cos3 x. (DS. (32k1 + 1)x2k + o(x2n+1 ))
k=0 4(2k)!
1 3
n. cos3 x = cos 3x + cos x.
Ch da
4 4
11. f (x) = cos4 x + sin4 x.
P
n 42k 2k
(DS. 1 + (1)k x + 0(x2k+1 ))
k=1 (2k)!
3 1
n. Chu.ng minh ra`ng cos4 x + sin4 x = + cos 4x.
Ch da
4 4
6 6
12. f (x) = cos x + sin x.
P
n 3(1)k 42k1
(DS. 1 + x2k + o(x2n+1 ))
k=1 2(2k)!
8.3. Cac di.nh ly co. ban ve
` ham kha vi 107
ex ex 2
23. lim . (DS. 1)
x0 x2
1 1
24. lim . (DS. 0)
x0 x sin x
x2
cos x e 2 1
25. lim 4
. (DS. )
x0 x 12
1 1 + x cos x2 1
26. lim 4
. (DS. )
x0 x 3
x 2
ln cos x + 1
27. lim 2 . (DS. )
x0 x(sin x x) 4
3
sin(sin x) x 1 x2 19
28. lim 5
. (DS. )
x0 x 90
Chu.o.ng 9
x w = f (x + x, y) f (x, y)
go.i la so gia rieng cua ham f (x, y) theo bien x ta.i diem M(x, y).
Tu.o.ng tu.. da.i lu.o..ng
y w = f (x, y + y) f (x, y)
go.i la so gia rieng cua ham f (x, y) theo bien y ta.i diem M(x, y).
- i.nh ngha 9.1.1
D
` n ta.i gio.i ha.n hu.u ha.n
1. Neu to
x w f (x + x, y) f (x, y)
lim = lim
x0 x x0 x
th gio.i ha.n do du.o..c go.i la da.o ham rieng cua ham f (x, y) theo bien
x ta.i diem (x, y) va du.o..c ch bo.i mo.t trong cac ky hie.u
w f (x, y)
, , fx0 (x, y), wx0 .
x x
- a.o ham rieng
9.1. D 111
y w f (x, y + y) f (x, y)
lim = lim
y0 y y0 y
th gio.i ha.n do du.o..c go.i la da.o ham rieng cua ham f (x, y) theo bien
y ta.i diem M(x, y) va du.o..c ch bo.i mo.t trong cac ky hie.u
w f (x, y)
, , fy0 (x, y), wy0 .
y y
Tu. di.nh ngha suy ra`ng da.o ham rieng cua ham hai bien theo bien
x la da.o ham thong thu.o.ng cua ham mo.t bien x khi co di.nh gia tri.
cua bien y. Do do cac da.o ham rieng du.o..c tnh theo cac quy ta c va
cong thu.c tnh da.o ham thong thu.o.ng cua ham mo.t bien.
Nha.n xet. Hoan toan tu.o.ng tu.. ta co the di.nh ngha da.o ham rieng
cua ham ba (hoa.c nhie` u ho.n ba) bien so.
f (M) = D1 x + D2 y + o(), 0
p
trong do = x2 + y 2.
Neu ham f (x, y) kha vi ta.i diem M(x, y) th
f f
(M) = D1 , (M) = D2
x y
va khi do
f f
f (M) = (M)x + y + o(), 0. (9.3)
x y
w
lim
`0 `
(N M )
th gio.i ha.n do du.o..c go.i la da.o ham ta.i diem M(x, y) theo hu.o.ng cua
w
vecto. ~e va du.o..c ky hie.u la , tu.c la
~e
w w
= lim
~e `0 `
- a.o ham rieng
9.1. D 113
Da.o ham theo hu.o.ng cua vecto. ~e = (cos , cos ) du.o..c tnh theo
cong thu.c
f f f
= (M) cos + (M) cos . (9.4)
~e x y
f
= gradf, ~e .
~e
f :DR
114 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
D = Dx Dy
f f . .
- i.nh ngha. 1) Cac da.o ham rieng
D va du o. c go.i la cac da.o
x y
ham rieng cap 1.
f f
2) Neu ham : Dx R va : Dy R co cac da.o ham rieng
x y
f 2f 2f
= = ,
x x xx x2
f 2f
= ,
y x xy
f 2f
= ,
x y yx
f 2f 2f
= =
y y yy y 2
th chung du.o..c go.i la cac da.o ham rieng cap 2 theo x va theo y.
Cac da.o ham rieng cap 3 du.o..c di.nh ngha nhu. la cac da.o ham rieng
cua da.o ham rieng cap 2, v.v...
. . 2f
`
Ta lu u y rang neu ham f (x, y) co cac da.o ham ho n ho. p va
xy
2f
lien tu.c ta.i diem (x, y) th ta.i diem do cac da.o ham ho n ho..p nay
yx
ba`ng nhau:
2f 2f
=
xy yx
CAC VI DU
.
- a.o ham rieng
9.1. D 115
V du. 3. Tnh da.o ham cua ham w = x2 + y 2x ta.i diem M0 (1, 2) theo
hu.o.ng cua vecto. M0 M1, trong do M1 la diem vo.i to.a do. (3, 0).
` u tien ta tm vecto. do.n vi. ~e co hu.o.ng la hu.o.ng da cho.
Giai. Da
Ta co
M0 M1 = (2, 2) = 2e1 2e2,
M0 M1 2e1 2e2
|M0 M1 | = 2 2 ~e = =
|M0 M1 | 2 2
1 1
= ~e1 ~e2 .
2 2
trong do ~e1, ~e2 la vecto. do.n vi. cua cac tru.c to.a do.. Tu. do suy ra`ng
1 1
cos = , cos =
2 2
Tiep theo ta tnh cac da.o ham rieng ta.i diem M0 (1, 2). Ta co
p
trong do = x2 + y 2, x = cos , y = sin .
Tu. do suy ra
f e f (0, 0) p
(0, 0) = lim = cos + sin + | sin cos |
~e 0
. . . ` n ta.i theo mo.i hu.o.ng.
tu c la da.o ham theo hu o ng to
2. Tuy nhien ham da cho khong kha vi ta.i O. Tha.t va.y, ta co
p
f (0, 0) = f (x, y) f (0, 0) = x + y + |x| |y| 0.
V fx0 = 1 va fy0 = 1 (ta.i sao ? ) nen neu f kha vi ta.i O(0, 0) th
p
f (0, 0) = x + y + |xy| = 1 x + 1 y + ()
p
() 0( 0), = x2 + y 2
hay la lu.u y x = cos , y = sin ta co
p
() = | cos sin |.
Ve phai dang thu.c nay khong phai la vo cung be khi 0 (v no
hoan toan khong phu. thuo.c vao ). Do do theo di.nh ngha ham f (x, y)
da cho khong kha vi ta.i diem O. N
V du. 5. Tnh cac da.o ham rieng cap 2 cua cac ham:
x
1) w = xy , 2) w = arctg
y
` u tien tnh cac da.o ham rieng cap 1. Ta co
Giai. 1) Da
w w
= yxy1 , = xy lnx.
x y
Tiep theo ta co
2w
= y(y 1)xy2 ,
x2
2w
= xy1 + yxy1 lnx = xy1 (1 + ylnx),
yx
2w 1
= yxy1 lnx + xy = xy1 (1 + ylnx),
xy x
2f
= xy (lnx)2 .
y 2
118 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
2) Ta co
w y w x
= 2 , = 2
x x + y2 y x + y2
Tu. do
2w y 2xy
= = 2 ,
x2 2
x x + y 2 (x + y 2)2
2w x 2xy
= = 2 ,
y 2 2
y x + y 2 x + y2
2w y x2 y 2
= = ,
xy y x2 + y 2 (x2 + y 2)2
2w x x2 y 2
= 2 =
yx x x + y2 (x2 + y 2)2
2w 2w
Nha.n xet. Trong ca 1) la n 2) ta de
` u co = . N
xy yx
w = f (x + y 2 , y + x2 ) = f (t, v).
Nhu. va.y w = f (t, v) la ham ho..p cua hai bien do.c la.p x va y. No phu.
thuo.c cac bien do.c la.p thong qua hai bien trung gian t, v. Theo cong
thu.c (9.2) ta co:
w f t f v
= +
x t x v x
= ft0 (x + y 2 , y + x2 ) 1 + fv0 (x + y 2 , y + x2 ) 2x
= ft0 + 2xfv0 .
- a.o ham rieng
9.1. D 119
w f
(1, 1) = (0, 2) = ft0 (0, 2) 2fv0 (0, 2)
x x
w f t f v
= + = ft0 ()2y + fv0 ()1
y t y v y
= 2yft0 + fv0
w f
(1, 1) = (0, 2) = 2ft0 (0, 2) + fv0 (0, 2). N
y y
BAI TA
.P
1. f (x, y) = x2 + y 3 + 3x2 y 3.
(DS. fx0 = 2x + 6xy 3 , fy0 = 3y 2 + 9x2y 2 )
x
2. f (x, y, z) = xyz + .
yz
1 x x
(DS. fx0 = yz + , fy0 = xz 2 , fz0 = xy 2 )
yz y z yz
3. f (x, y, z) = sin(xy + yz). (DS. fx0 = y cos(xy + yz),
fy0 = (x + z) cos(xy + yz), fz0 = y cos(xy + yz))
ex/y 1
(DS. fx0 = 2
+ tg(x + y)ex/y ,
cos (x + y) y
ex/y x
fy0 = + tg(x + y)ex/y
.)
cos2(x + y) y2
x |y| xsigny
5. f = arc sin p . (DS. fx0 = , fy0 = 2 )
x2 + y 2 x2 +y 2 x + y2
y z
7. f (x, y, z) = .
x
y z1 y z y z
(DS. fx0 =z = ,
x x2 x x
z y z y z y
fy0 = , fz0 = ln )
y x x x
8. f (x, y, z) = z x/y .
1 x x
(DS. fx0 = xx/y lnz , fy0 = z x/y lnz , fz
0
= z x/y1 )
y y2 y
yz
9. f (x, y, z) = x .
z 1 z z
(DS. fx0 = y z xy , fy0 = xy zy z1 lnx, fz0 = xy ln(x)z lny)
10. f (x, y, z) = xy y z z x .
(DS. fx0 = xy1 y z+1 z x + xy y z z x lnz, fy0 = xy lnxy z z x + xy y z1 z x+1 ,
fz0 = xy y z lny z x + xy+1 y z z x1)
x+a
11. f (x, y) = ln sin .
y
1 x+a x+a x+a
(DS. fx0 = cotg , fy0 = cotg )
y y y y
x
12. f (x, y) = ex arctgy.
y
1 x ex
(DS. fx0 = exarctgy, fy0 = 2 )
y y 1 + y2
p
13. f (x, y) = ln x + x2 + y 2 .
1 1 y
(DS. fx0 = p , fy0 = p p ).
x2 + y 2 x + x2 + y 2 x2 + y 2
Tm da.o ham rieng cua ham ho..p sau day (gia thiet ham f (x, y)
kha vi)
14. f (x, y) = f (x + y, x2 + y 2).
(DS. fx0 = ft0 + fv0 2x, fy0 = ft0 + fv0 2y, t = x + y, v = x2 + y 2 )
x y
15. f (x, y) = f , .
y x
- a.o ham rieng
9.1. D 121
1 y x 1 x y
(DS. fx0 = ft0 2 fv0 , fy0 = 2 ft0 + fv0 , t = , v = )
y x y x y x
16. f (x, y) = f (x y, xy).
(DS. fx0 = ft0 + yfv0 , fy0 = ft0 + xfv0 , t = x y, v = xy)
17. f (x, y) = f (x y 2, y x2 , xy).
(DS. fx0 = ft0 2xfv0 + yfw0 , fy0 = 2yft0 + fv0 + xfw0 ,
t = x y 2, v = y x2, w = xy)
p p
18. f (x, y, z) = f ( x2 + y 2 , y 2 + z 2, z 2 + x2 ).
xf 0 xf 0 yf 0 yf 0
(DS. fx0 = p t + w , fy0 = p t + v ,
x2 + y 2 z 2 + x2 x2 + y 2 x2 + z 2
zf 0 zf 0 p
fz0 = p v + w , t = x2 + y 2 ,
x2 + y 2 z 2 + x2
p
v = y 2 + z 2 , w = z 2 + x2 )
Trong cac bai toan sau day hay chu.ng to ra`ng ham f (x, y) thoa
man phu.o.ng trnh da cho tu.o.ng u.ng (f (x, y)-kha vi).
f f
20. f = f (x2 + y 2), y x = 0.
x y
y f f
n
21. f = x f 2 , x + 2y = nf .
x y y
f f
22. f = yf (x2 y 2), y 2 + xy = xyf .
x y
y2 f f
23. f = + f (x, y), x2 xy + y 2 = 0.
3x x y
122 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
y z f f f
24. f = xn f
, ,x + y + z = nf .
x x x y z
xy y z f f f xy
25. f = lnx + xf , ,x +y +z =f + .
z x x x y z z
2f 2 f 2f
26. Tnh , , neu f = cos(xy)
x2 xy y 2
00
(DS. fxx = y 2 cos xy, fxy00 00
= sin xy xy cos xy, fyy =
2
x cos xy)
27. Tnh cac da.o ham rieng cap hai cua ham f = sin(x + yz).
00 00 00 00
(DS. fxx = sin t, fxy = z sin t, fxz = y sin t, fyy = z 2 sin t,
00 00
fyz = yz sin t, fzz = y 2 sin t, t = x + yz)
2f p
28. Tnh neu f = x2 + y 2 ex+y .
xy
ex+y h i
2 2 2 2 2
(DS. 2 xy + (x + y)(x + y ) + (x + y ) )
(x + y 2)3/2
2f 2f 2f
29. Tnh , , neu f = xyz .
xy yz xz
(DS. fxy = xyz1 z(1 + yzlnx), fxz
00 00
= xyz1 y(1 + yzlnx),
00
fyz = lnx xyz (1 + yzlnx))
2f x+y 2f
30. Tnh
neu f = arctg . (DS. = 0)
xy 1 xy xy
00 00 00
31. Tnh fxx (0, 0), fxy (0, 0), fyy (0, 0) neu
00 00 00
(DS. fxx (0, 0) = m(m 1), fxy (0, 0) = mn, fyy (0, 0) = n(n 1))
2r p r 2 x2
32. Tnh u r = x2 + y 2 + z 2 . (DS.
ne )
x2 r3
x z
00 00 00
33. Tnh fxy , fyz , fxz neu f = .
y
1 x z1 x
00 2 2 1 z1 00
(DS. fxy = z y xy , fxz = 1 + zln ,
y y y
- a.o ham rieng
9.1. D 123
00 1 x z x
fyz = 1 + zln )
y y y
r
. 2f 2f xy
34. Chu ng minh ra`ng = neu f = arc sin .
xy yx x
Tnh cac da.o ham cap hai cua cac ham (gia thiet hai la
` n kha vi)
35. u = f (x + y, x2 + y 2 ).
f 2f
= a2 2
t x
124 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
1
39. Chu.ng minh ra`ng ham f = trong do
r
p
r = (x x0)2 + (y y0)2 + (z z0 )2
2f 2f 2f
f + + 2 = 0, r 6= 0.
x2 y 2 z
Trong cac bai toan 40 - 44 chu.ng minh ra`ng cac ham da cho thoa
man phu.o.ng trnh tu.o.ng u.ng (gia thiet f va g la nhu.ng ham hai la
`n
kha vi)
2u 2
2 u
40. u = f (x at) + g(x + at), = a
t2 x2
2u 2u 2u
41. u = xf (x + y) + yg(x + y), 2 + = 0.
x2 xy y 2
y y 2u 2u 2u
42. u = f + xg , x2 2 + 2xy + y 2 2 = 0.
x x x xy y
y y
43. u = xn f + x1n g ,
x x
2u 2u 2
2 u
x2 + 2xy + y = n(n 1)u.
x2 xy y 2
u 2u u 2u
44. u = f (x + g(y)), =
x xy y x2
45. Tm da.o ham theo hu.o.ng = 135 cua ham so
2
f (x, y) = 3x + xy + y ta.i diem M(1, 2).
4 3
(DS. )
2
46. Tm da.o ham cua ham f (x, y) = x3 3x2y + 3xy 2 + 1 ta.i diem
M(3, 1) theo hu.o.ng tu. diem nay den diem (6, 5). (DS. 0)
p
47. Tm da.o ham cua ham f (x, y) = ln x2 + y 2 ta.i die m M(1, 1)
2
theo hu.o.ng phan giac cua goc pha
` n tu. thu. nhat. (DS. )
2
` u bien
9.2. Vi phan cua ham nhie 125
51. Tm da.o ham cua ham z = x2 y 2 ta.i diem M0 (1, 1) theo hu.o.ng
vecto. ~e la.p vo.i hu.o.ng du.o.ng tru.c hoanh goc = 60 . (DS. 1 3)
52. Tm da.o ham cua ham z = ln(x2 + y 2) ta.i diem M0 (3, 4) theo
2
hu.o.ng gradien cua ham do. (DS. )
5
53. Tm gia tri. va hu o ng cua vecto. gradien cua ham
. .
9.2 ` u bien
Vi phan cua ham nhie
Trong mu.c nay ta xet vi phan cua ham nhie ` u bien ma de cho go.n ta
` n trnh bay cho ham hai bien la du. Tru.o.ng ho..p so bien lo.n
ch ca
ho.n hai du.o..c trnh bay hoan toan tu.o.ng tu...
126 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
f (M) = f (x + x, y + y) f (x, y)
= D1 x + D2 y + o() (9.5)
p
trong do = x2 + y 2, D1 va D2 khong phu. thuo.c vao x va
y. Khi do bieu thu.c (go.i la pha
` n chnh tuyen tnh doi vo.i x va y
cua so gia f )
D1 x + D2 y
du.o..c go.i la vi phan (hay vi phan toan pha` n hay vi phan thu. nhat)
cua ham w = f (x, y) va du.o..c ky hie.u la df :
df = D1 x + D2 y.
f
V x = dx, y = dy va v f (x, y) kha vi ta.i M nen D1 = ,
y
f
D2 = va
y
f f
df = dx + dy (9.6)
x y
Nhu. va.y, neu w = f (x, y) kha vi ta.i M(x, y) th tu. (9.5) va (9.6)
ta co
f (M) = df (M) + o() hay f (M) = df (M) + () (9.7)
trong do () 0 khi 0.
hay la
f f
f (x + x, y + y) f (x, y) + (M)x + (M)y (9.8)
x y
f f
df = dx + dy. (9.9)
x y
.
O day, dx = x, dy = y la nhu.ng so gia tuy y cua bien do.c la.p, do
la nhu.ng so khong phu. thuo.c vao x va y. Nhu. va.y, khi co di.nh dx va
dy vi phan df la ham cua x va y.
Theo di.nh ngha: Vi phan thu. hai d2 f (hay vi phan cap 2) cua
ham f (x, y) ta.i diem M(x, y) du.o..c di.nh ngha nhu. la vi phan cua vi
phan thu. nhat ta.i diem M vo.i cac die
` u kie.n sau day:
(1) Vi phan df la ham ch cua cac bien do.c la.p x va y.
128 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
(2) So gia cua cac bien do.c la.p x va y xuat hie.n khi tnh vi phan
cua fx0 va fy0 du.o..c xem la ba`ng so gia da
` u tien, tu.c la ba`ng dx va dy.
Tu. do
2 f (M) 2 2f 2f
d2 f (M) = dx + 2 (M)dxdy + (M)dy 2 (9.10)
x2 xy y 2
trong do dx2 = (dx)2, dy 2 = (dy)2 va ta xem cac da.o ham rieng ho n
ho..p ba`ng nhau.
Mo.t cach hnh thu.c dang thu.c (9.10) co the viet du.o.i da.ng
2
2
d f= dx + dy f (x, y)
x y
tu.c la sau khi thu..c hie.n phep bnh phu.o.ng ta ca ` n f (x, y) vao
` n die
o trong.
Tu.o.ng tu..
3
d3 f = dx + dy f (x, y)
x y
3f 3 3f 2 3f 2 3f 3
= dx + 3 dx dy + 3 dxdy + dy ,
x3 x2y xy 2 y 3
v.v... Mo.t cach quy na.p ta co
X
n
nf
n
d f (x, y) = Cnk dxnk dy k . (9.11)
k=0
xnk y k
th
f f
dw = dt + dx (tnh bat bien ve
` da.ng !)
t v
2f 2 2f 2f 2 f 2 f 2
d2 w = 2
dt + 2 dtdy + 2
dv + d t+ d v. (9.12)
t tv v t v
` u bien
9.2. Vi phan cua ham nhie 129
1 0
f (x, y) = f (x0 , y0) + fx (x0, y0)(x x0) + fy0 (x0 , y0)(y y0 )
1!
1 00
+ f (x0, y0)(x x0)2 + 2fxy 00
(x0 , y0)(x x0 )(y y0 )
2! xx
00
+ fyy (x0 , y0)(y y0)
1 X i n f (x0 , y0)
m
+ + C (x x0 )ni (y y0 )i
n! i=0 n xni y i
1 X n+1 f (, )
n
+ (x x0)ni (y y0), (9.13)
(n + 1)! i=0 xni y i
1 1
f (x, y) = f (x0 , y0) + df (x0 , y0) + d2 f (x0 , y0) + . . .
1! 2!
1 n
+ d f (x0, y0 ) + Rn+1 ,
n!
= Pn (x, y) + Rn+1 (9.14)
F (x, y, . . . , w) = 0
CAC VI DU.
V du. 1. Tnh vi phan df neu
p
1) f (x, y) = xy 2, 2) f (x, y) = x2 + y 2 .
Giai. 1) Ta co
0
fx0 = xy 2 x = y 2, fy0 = xy 2)0y = 2xy.
Do do
Do do
x y xdx + ydy
df = p dx + p dy = p N
x2 + y 2 x2 + y 2 x2 + y 2
2 2 2
V du. 2. Tnh df (M0 ) neu f (x, y, z) = ex +y +z va M0 = M0 (0, 1, 2).
Giai. Ta co
f f f
df (M) = (M)dx + (M)dy + (M)dz, M = M(x, y, z).
x y z
Ta tnh cac da.o ham rieng
f 2 2 2 f
= 2xex +y +z (M0 ) = 0, (v x = 0)
x x
f 2 2 2 f
= 2yex +y +z (M0) = 2e5 ,
y y
f 2 2 2 f
= 2zex +y +z (M0 ) = 4e5 .
z z
Tu. do
w = f (x + y 2 , y + x2 ).
Giai. Cach 1. Tnh cac da.o ham rieng cua ham f (x, y) theo x va
` i ap du.ng cong thu.c (9.9). Tu. v du. 4, mu.c 9.1 ta co
theo y ro
f
(M0 ) = ft0 (0, 2) 2fv0 (0, 2)
x
f
(M0 ) = 2ft0 (0, 2) + fv0 (0, 2)
y
t = x + y 2 , v = y + x2
va do do
df (M0 ) = ft0 (0, 2) 2fv0 (0, 2) dx + 2 2ft0 (0, 2) + fv0 (0, 2) dy.
132 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
t = x + y 2 dt = dx + 2ydy,
v = y + x2 dv = 2xdx + dy.
Do do
f f
df (M0 ) = (0, 2)dt + (0, 2)dv
t v
= ft0 (0, 2)[dx + 2ydy] + fv0 (0, 2)[2xdx + dy]
= ft0 (0, 2) 2fv0 (0, 2) dx + 2ft0 (0, 2) + fv0 (0, 2) dy. N
2f 2 2f 2f 2
d2 f = dx + 2 dxdy + dy ,
x2 xy y 2
trong do
2f
= y(y 1)xy2 ,
x2
2f
2
= xy (lnx)2,
y
2f
= xy1 (1 + ylnx)
xy
va do do
x = 1, 97 2 = 0, 03,
y = 1, 02 1 = 0, 02.
Tiep den ta co
1
f y y
= x 2 = 2
x y + (x y)2
1+ 1
y
f x
= 2
y y + (x y)2
Tu. do
f 1
(M0) = fx0 (2, 1) = 2 = 0, 5
x 1 + (2 1)2
f
(M0) = fy0 (2, 1) = 1.
y
Do do
1, 97 2
arctg 1 = arctg 1 + (0, 5) (0, 03) + 1 (0, 02)
1, 02 1
= 0, 015 0, 02 = 0, 785 0, 035
4
= 0, 75.
p
3) Ta thay ra`ng c = (1, 04)1,99 + ln(1, 02) la gia tri. cua ham
u = f (x, y, z) = xy + lnz ta.i diem M(1, 04; 1, 99; 1, 02).
Ta cho.n M0 = M0 (1, 2, 1). Khi do
x = 1, 04 1 = 0, 04
y = 1, 99 2 = 0, 01
z = 1, 02 1 = 0, 02.
136 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
Bay gio. ta tnh gia tri. cac da.o ham rieng ta.i diem M0 . Ta co
f yxy1 f 21
= (M0 ) = = 1,
x y
2 x + lnz x 2 1 + ln1
f xy lnx f
= (M0 ) = 0,
y y
2 x + lnz y
f 1 f 1
= (M0 ) =
z 2z xy + lnz z 2
Tu. do suy ra
p
(1, 04)1,99 + ln(1, 02) 1 + ln1 + 1 (0, 04) + 0 (0, 01)
+ (1/2) 0, 02 = 1, 05.
4) Ta thay d la gia tri. cua ham f (x, y, z) = 2x sin y arctgx ta.i diem
M(2, 95; 1, 49; 0, 07)
Ta lay M0 = M0 3, , 0 . Khi do
2
x = 2, 95 (3) = 0, 05
y = 1, 49 1, 57 = 0, 08
z = 0, 07.
Tiep theo ta co
Giai. Trong tru.o.ng ho..p nay cong thu.c Taylor co da.ng sau day
df (1, 1) d2 f (1, 1) d2 f (1, 1)
f (x, y) = f (1, 1) + + + + R3 . (*)
1! 2! 3!
1+ Tnh mo.i da.o ham rieng cua ham cho den xap 3. Ta co
2+ Tnh gia tri. cua cac da.o ham rieng ta.i diem (1, 1). Ta co
va do do
1
xy = 1 + x + xy + x2y + R3. N
2
V du. 7. Tnh vi phan cua ham an w(x, y) du.o..c cho bo.i phu.o.ng
trnh
w3 + 3x2 y + xw + y 2w2 + y 2x = 0.
va do do
2 6xy w 3x2 + 2yw2 + 1
dw = dx dy. N
3w2 + x + 2y 2w 3w2 + x + 2y 2w
ydy wdw 4x 4y
xdx + + = 0 dw = dx dy. (*)
3 4 w 3w
` n dang thu.c thu du.o..c vo.i lu.u y la dx, dy la
La.i lay vi phan toan pha
ha`ng so; dw la vi phan cua ham.
Ta co
wdx xdw 4 wdy ydw
d2 w = 4 2
dx dy
w 3 w2
hay la
1 x2 1 y
2 2 2
d w=4 dx 2 dxdw + dy dydw (**)
w w 3w 3w2
De co bieu thu.c d2 w qua x, y, w, dx va dy ta ca
` n the dw tu. (*) vao
(**). N
V du. 9. Cac ham an u(x, y) va v(x, y) du.o..c xac di.nh bo.i he.
xy + uv = 1,
xv yu = 3.
` u bien
9.2. Vi phan cua ham nhie 139
Tnh du(1, 1), d2 u(1, 1); dv(1, 1), d2 v(1, 1) neu u(1, 1) = 1,
v(1, 1) = 2.
` n ta co
Giai. Lay vi phan he. da cho hai la
(
ydx + xdy + udv + vdu = 0,
(I)
xdv + vdx ydu udy = 0.
(
2dxdy + 2dudv + ud2 v + vd2 u = 0,
(II)
2dxdv 2dudv + xd2v yd2u = 0.
va do do
BAI TA
.P
2xdx dy
4. w = ln(x2 + y). (DS.2
+ 2 )
x +y x +y
y x h y x y y x i y x1
5. w = . (DS. ln dx + dy)
x x x x x
y 2ydx 2dy
6. w = ln tg . (DS. + ).
x 2y 2y
x2 sin x sin
x x
Tnh dw(M0 ) cua cac ham ta.i diem M0 da cho (7-14)
y
7. w = e x , M0 (1, 0). (DS. dw(1, 0) = dy)
1
8. w = y 3 x, M0 (1, 1). (DS. dw(1, 1) = dx + dy)
3
yz
9. f (x, y) = , M0 (1, 2, 3). (DS. df M0 = 6dx + 3dy + 2dz)
x
10. f (x, y, z) = cos(xy + xz), M0 1, , .
6 6
3
(DS. df M = dx + dy + dz )
0 2 3
11. f (x, y) = exy , M0 (0, 0). (DS. df = 0)M0
12. f (x, y) = xy , M0 (2, 3). (DS. df M = 12dx + 8ln2dy)
0
13. f (x, y) = xln(xy), M0 (1, 1). (DS. df M = dx + dy)
0
x 1
14. f (x, y) = arctg , M) (1, 2). (DS. df M0 = (2dx dy)).
y 5
Tm vi phan cua cac ham ho..p sau day ta.i cac diem da ch ra (15-18)
x
16. f (x, y) = f xy, , M(x, y), M0 (0, 1).
y
1 0 x 0
0
(DS. df M = yft + fv dx + xft 2 fv dy,0
y y
0 x
df M = ft (0, 0) + fv (0, 0) dx, t = xy, v = )
0
0 y
17. f (x, y, z) = f (x2 y 2 , y 2 z 2, z 2 x2), M(x, y, z), M0 (1, 1, 1).
(DS. df M = 2(xft0 xfw0 )dx + 2y(fv0 ft0 )dy + 2z(fw0 fv0 )dz,
df = 2(ft0 (0, 0, 0) fw0 (0, 0, 0))dx + 2(fv0 (0, 0, 0) ft0 (0, 0, 0))dy
M0
18. f (x, y, z) = f (sin x +sin y, cos x cos z), M(x, y, z) va M0 (0, 0, 0).
(DS. df M = (ft0 cos x fv0 sin x)dx + ft0 cos ydy + fv0 sin zdz,
df = f 0 (0, 0)dx + f 0 (0, 0)dy,
M0 t v
d2 w = (fu002 + 2fuv
00
+ fv002 )dx2 + (fu002 2fv002 )dxdy + (fu002 2fuv
00
+ fv002 )dy 2 )
142 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
x x 0
x2 0
22. w = xf . (DS. dw = f + f dx 2 f dy,
y y y
2x 00 2 4x 0 2x2 00 2x2 x3 00 2
2 0 0
d w= f + 2 f )dx f + 3 f dxdy f 4 f dy )
y y y2 y y3 y
Tnh vi phan cap hai cua cac ham sau day ta.i cac diem M(x, y)
va M0 (x0, y0 ) neu f la ham hai la
` n kha vi va x, y, z la bien do.c la.p
(23-25)
23. u = f (x y, x + y), M(x, y), M0 (1, 1) .
(DS. d2 uM = ftt00 (dx dy)2 + 2ftv00
(dx2 dy 2 ) + fvv
00
(dx + dy)2,
d2 uM0 = ftt00 (0, 2)dx(dx dy)2 + 2ftv00
(0, 2)(dx2 dy 2 )
00
+ fvv (0, 2)(dx + dy)2 )
Khai trien cac ham da cho theo cong thu.c Taylor den cac so ha.ng
cap 2 (28-30) neu
1
28. f (x, y) =
xy
y x x2 2xy + y 2
(DS. w = + + R2)
(x y)2 (x y)3
29. f (x, y) = x + y.
x + y x2 + 2xy + y 2
(DS. w = + R2 )
2 x+y 8(x + y)3/2
Trong cac bai toan sau day (36-38) hay tnh vi phan cap 1 cua
ham an z(x, y) xac di.nh bo.i cac phu.o.ng trnh tu.o.ng u.ng
(2y 6xz)dx + 2xdy
36. z 3 + 3x2 z = 2xy. (DS. dz = )
3(x2 + z 2)
37. cos2 x + cos2 y + cos2 z = 1.
x w
= ln + 1.
w y
40. Tnh dw va d2 w neu ham w(x, y) du.o..c xac di.nh bo.i phu.o.ng trnh
y
w x = arctg .
wx
(w x)dy
(DS. dw = dx + ,
(w x)2 + y 2 + y
2(y + 1)(w x)[(w x)2 + y 2] 2
d2 w = dy ).
[(w x)2 + y 2 + y]3
9.3. Cu..c tri. cua ham nhie
` u bien 145
Go.i chung cu..c da.i, cu..c tieu cua ham so la cu..c tri. cua ham so.
` u kie.n ca
Die ` n ta.i cu..c tri. di.a phu.o.ng: Neu ta.i diem M0 ham
` n de to
f (x, y) co cu..c tri. di.a phu.o.ng th ta.i diem do ca hai da.o ham rieng cap
1 (neu chung to` n ta.i) de` u ba`ng 0 hoa.c t nhat mo.t trong hai da.o ham
rieng khong to ` n ta.i (do la nhu.ng diem to.i ha.n hoa.c diem du.ng cua
ham f (x, y)). Khong phai mo.i diem du.ng de ` u la diem cu..c tri..
` u kie.n du: gia su.
Die
00 00 00
fxx (M0 ) =, fxy (M0 ) = B, fyy (M0 ) = C.
Khi do:
A B
i) Neu (M0) = > 0 va A > 0 th ta.i diem M0 ham f co
B C
cu..c tieu di.a phu.o.ng.
A B
ii) Neu (M0 ) = > 0 va A < 0 th ta.i diem M0 ham f co
B C
cu..c da.i di.a phu.o.ng.
A B
iii) Neu (M0 ) = < 0 th M0 la diem yen ngu..a cua f , tu.c
B C
la ta.i M0 ham f khong co cu..c tri..
A B
iv) Neu (M0) = = 0 th M0 la diem nghi van (ham f co
B C
the co va cung co the khong co cu..c tri. ta.i do).
146 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
trong do la ha`ng so nhan chu.a du.o..c xac di.nh va di tm cu..c tri. thong
thu.o.ng cua ham bo tro.. nay. Day la phu.o.ng phap thu.a so bat di.nh
Lagrange.
` u kie.n ca
Tm die ` n ta.i cu..c tri. co die
` n de to ` u kie.n chung quy la giai
he. phu.o.ng trnh
F f
= + =0
x x x
F f (9.15)
= + =0
y y y
(x, y) = 0
2 2F 2 2F 2F 2
d F = dx + 2 dxdy + dy
x2 xy y 2
du.o..c tnh doi vo.i cac gia tri. x, y, thu du.o..c khi giai he. (9.15) vo.i die
`u
kie.n la
dx + dy = 0 (dx2 + dy 2 6= 0).
x y
CAC VI DU .
V du. 1. Tm cu..c tri. di.a phu.o.ng cua ham
Do do
4x3 4x + 4y = 0
4y 3 + 4x 4y = 0
148 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
va tu. do
( ( (
x1 = 0 x2 = 2 x3 = 2
y1 = 0 y2 = 2 y3 = 2.
Dau hie.u du khong cho ta cau tra lo.i. Ta nha.n xet ra`ng trong lan
` n ta.i nhu.ng diem ma f (x, y) > 0 va nhu.ng
ca.n bat ky cua diem O to
diem ma f (x, y) < 0. Chang ha.n do.c theo trung c Ox (y = 0) ta co
f (x, y)y=0 = f (x, 0) = x4 2x2 = x2(2 x2 ) < 0
Nhu. va.y, ta.i nhu.ng diem khac nhau cua mo.t lan ca.n nao do cua
diem O(0, 0) so gia toan pha` n f (x, .y) khong co cung mo.t dau va do
do ta.i O(0, 0) ham khong co cu..c tri. di.a phu.o.ng.
Ta.i diem M1( 2, 2) ta co
A B 20 4
= = 400 16 > 0
B C 4 20
9.3. Cu..c tri. cua ham nhie
` u bien 149
va A > 0 nen ta.i M1 ( 2, 2) ham co cu..c tieu di.a phu.o.ng va
fmin = 8.
Ta.i diem M2 ( 2, 2) ta co AC B 2 > 0 va A > 0 nen ta.i do
ham co cu..c tieu di.a phu.o.ng va fmin = 8.
V du. 2. Khao sat va tm cu..c tri. cua ham
f (x, y) = x2 + xy + y 2 2x 3y.
fx0 = 2x + y 2 2x + y 2 = 0,
fy0 = x + 2y 3 x + 2y 3 = 0.
1 4 1 4
. .
He. thu du o. c co nghie.m la x0 = , y0 = . Do do , la diem
3 3 3 3
du.ng va ngoai diem du.ng do ham f khong co diem du.ng nao khac v
fx0 va fy0 to
` n ta.i (x, y).
iii) Khao sat cu..c tri.. Ta co A = fx002 = 2, B fxy
00
= 1, C = fy002 = 2.
Do do
2 1
(M0) = = 3 > 0 va A = 2 > 0
1 2
1 4
nen ham f co cu..c tieu ta.i diem M0 ( , . N
3 3
V du. 3. Tm cu. c tri. cua ham f (x, y) = 6 4x 3y vo.i die
. ` u kie.n la
x va y lien he. vo.i nhau bo.i phu.o.ng trnh x2 + y 2 = 1.
Giai. Ta la.p ham Lagrange
Ta co
F F
= 4 + 2x, = 3 + 2y
x y
150 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
4 + 2x = 0
3 + 2x = 0
x2 + y 2 = 1
Giai ra ta co
5 4 3
1 = , x1 = , y1 =
2 5 5
5 4 3
2 = , x 2 = , y2 =
2 5 5
V
2F 2F 2F
= 2, = 0, = 2
x2 xy y 2
nen
d2 F = 2(dx2 + dy 2).
5 4 3 4 3
Neu = , x = , y = th d2 F > 0 nen ta.i diem , ham
2 5 5 5 5
co cu..c tieu co die
` u kie.n.
5 4 3
Neu = , x = , y = th d2 F < 0 va do do ham co cu..c
2 5 5
4 3
` u kie.n ta.i diem , .
da.i co die
5 5
Nhu. va.y
16 9
fmax = 6 + + = 11,
5 5
16 9
fmin = 6 = 1. N
5 5
V du. 4. Tm cu..c tri. co die
` u kie.n cua ham
2 2
1) f (x, y) = x + y + xy 5x 4y + 10, x + y = 4.
2) u = f (x, y, z) = x + y + z 2
(
z x = 1,
y xz = 1.
9.3. Cu..c tri. cua ham nhie
` u bien 151
g(x) = x2 5x + 10
va cu..c tri. di.a phu.o.ng cua g(x) cung chnh la cu..c tri. co die
` u kie.n cua
ham f (x, y). Ap du.ng phu.o.ng phap khao sat ham so mo.t bien so doi
vo.i g(x) ta tm du.o..c g(x) co cu..c tieu di.a phu.o.ng
5 15
gmin = g =
2 4
Nhu.ng khi do ham f (x, y) da cho co
5 3
cu..c tieu co `u
die kie.n ta.i diem ,
2 2
5 3
(y = 4 x y = 4 = ) va
2 2
5 3 15
fmin = f , =
2 2 4
2) Tu. cac phu.o.ng trnh rang buo.c ta co
z =1+x
y = x2 + x + 1
fmin = f (1, 1, 0) = 0. N
152 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
V du. 5. Ba`ng phu.o.ng phap thu.a so bat di.nh Lagrange tm cu..c tri.
` u kie.n cua ham
co die
u = x + y + z2
vo.i die
` u kie.n
(
zx = 1
(9.16)
y xz = 1
F (x, y, z) = x + y + z 2 + 1 (z x 1) + 2 (y zx 1)
zx = 1
y xz = 1
ta thay ra`ng (9.16) xac di.nh ca.p ham an y(x) va z(x) (trong tru.o.ng
ho..p nay y(x) va z(x) de dang rut ra tu. (9.16)). Gia su. the nghie.m
9.3. Cu..c tri. cua ham nhie
` u bien 153
y(x) va z(x) vao he. (9.16) va ba`ng cach lay vi phan cac do
` ng nhat
. . .
thu c thu du o. c ta co
( (
dz dx = 0 dz = dx
(9.17)
dy xdz zdx = 0 dy = (x + z)dx.
Thay gia tri. 2 = 1 va (9.17) vao (9.18) ta thu du.o..c da.ng toan
phu.o.ng xac di.nh du.o.ng la
d2 F = 4dx2 .
f (x, y) = x2 + y 2 xy + x + y
`n
trong mie
D = {x 6 0, y 6 0, x + y > 3}.
Giai. Mie` n D da cho la tam giac OAB vo.i dnh ta.i A(3, 0),
B(0, 3) va O(0, 0).
i) Tm cac diem du.ng:
fx0 = 2x y + 1 = 0
fy0 = 2y x + 1 = 0
f (M) = f (1, 1) = 1.
154 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien
ii) Ta co
00
A = fxx (1, 1) = 2
00
B = fxy (1, 1) = 1
00
C = fyy (1, 1) = 2.
3 3 3
(fnn )x+y=3 = ta.i diem ,
4 2 2
(fln ) x+y=3 = 6 ta.i diem (0, 3) va (3, 0).
iv) So sanh cac gia tri. thu du.o..c doi vo.i f ta ket lua.n fln = 6 ta.i
(0, 3) va (3, 0) va gia tri. fnn = 1 ta.i diem du.ng (1, 1).
BAI TA
.P
9.3. Cu..c tri. cua ham nhie
` u bien 155
5. f = 2x4 + y 4 x2 2y 2 .
9. f = x y x2 y + 6x + 3. (DS. fmax = 15 ta.i diem (4, 4))
2
10. f = (x2 + y) ey . (DS. fmin = ta.i (0, 2))
e
11. f = 2 + (x 1) (y + 1) . (DS. fmin = 2 ta.i diem (1, 1))
4 6
(DS. fmin = 9 ta.i diem (1, 2, 2); fmax = 9 ta.i (1, 2, 2).)
Tm gia tri. lo.n nhat va nho nhat cua cac ham so sau.
22. f = x2y(2 x y), D la tam giac du.o..c gio.i ha.n bo.i cac doa.n
thang x = 0, y = 0, x + y = 6.
1
(DS. fln = ta.i diem (1, 2); fnn = 128 ta.i diem (4, 2)).
4
23. f = x + y, D = {x2 + y 2 6 1}.
2 2
(DS. fln = 2 ta.i diem bien , ;
2 2
2 2
fnn = 2 ta.i diem bien , ).
2 2
24. Tu. mo.i tam giac co chu vi ba`ng 2p, hay tm tam giac co die.n tch
lo.n nhat.
n. Da.t a = x, b = y c = 2p x y va ap du.ng cong
Ch da
thu.c Heron
p
S = p(p x)(p y)(x + y p)
` u).
(DS. Tam giac de
25. Xac di.nh gia tri. lo.n nhat va nho nhat cua ham
f = x2 y 2 , D = {x2 + y 2 6 1}
26. Xac di.nh gia tri. lo.n nhat va nho nhat cua ham
f = x3 y 3 3xy, D = {0 6 x 6 2, 1 6 y 6 2}.
158 Chu.o.ng 9. Phep tnh vi phan ham nhie
` u bien