T.C.

GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TRK HALK BLM ANABLM DALI

KENT KLTRNN GELENE YANSITAN MZAH

ELETRS: DEVEKUU KABARE

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan
Ezgi METN

Tez Danman
Do. Dr. Nebi ZDEMR

Ankara2008
 T.C.
GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TRK HALK BLM ANABLM DALI

KENT KLTRNN GELENE YANSITAN MZAH

ELETRS: DEVEKUU KABARE

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan
Ezgi METN

Tez Danman
Do. Dr. Nebi ZDEMR

Ankara2008
 ONAY

Ezgi METN tarafndan hazrlanan Kent Kltrnn Gelenei Yanstan

Mizahi Eletirisi: Devekuu Kabare balkl bu alma, ..tarihinde
yaplan savunma snav sonucunda oybirlii ile baarl bulunarak jrimiz
tarafndan Trk Halkbilimi Anabilim dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul
edilmitir.

Bakan

Danman

ye
 N SZ

Kltrel bir rn olan tiyatro eserlerinin iinde olutuu balamn

izlerini yansttn sylemek mmkndr. Devekuu Kabare Tiyatrosunun
kurucusu Haldun Tanerin de ifade ettii gibi, insanln ortak mal olan
tiyatro, dnyadaki her ulusa katk salar. Bu katky salarken de her ulusun
zgnlnden beslenir.

Kent Kltrnn Gelenei Yanstan Mizahi Eletirisi: Devekuu

Kabare adl bu almada kabare rneine iki adan yaklalmtr.
Bunlardan ilki gndelik hayatn sahneye tanarak mizah araclyla gzden
geirilii ve bunun izleyici zerindeki etkisidir. Dieri ise geleneksel
tiyatronun, deiim ve dnm srelerinde kendine yaratt yeni
alanlardr.

Devekuu Kabare Tiyatrosunun sergiledii tm oyunlar VCD

formatna aktarlmamtr. Bu nedenle alma, Devekuu Kabare oyunlarnn
tketim ortamna dnen Yasaklar, Deliler, Dn Bugn, Ak Olsun,
Reklamlar, Beyolu Beyolu adl alt oyunu ile snrl tutulmutur.

Bu alma srecinde fikirlerinden ve kaynaklarndan yararlanmama

izin veren Turgut zakmana, deneyimlerini ve tm arivini paylaan Metin
Akpnara, tezimin bilimsel temelinin olumasn salayan, tezin btn
srelerini titizlikle ve ilgiyle izleyerek, anlay ve sabr gsteren tez
danmanm Do. Dr. Nebi zdemire, bilimsel bak ve etik kazanabilmemiz
iin tm bilgi, eletiri ve tecrbelerini biz rencileriyle paylaan hocam Prof.
Dr. M. cal Ouza, almam dikkatle okuyup, eletiren arkadalarm
Evrim ler znele ve Selcan Grayra, gsterilerin metne evrilme
aamasnda yardmc olan ada Basata, mizah kimliiyle tezime katk
salayan daym Yakup Karahana ve her koulda yanmda yer alan sevgili
aileme teekkr ederim.
Ezgi METN
Ankara, 2008
 ii

NDEKLER

N SZ....i
NDEKLER.ii
GR...1
A. Aratrmann Amac, Kapsam ve Yntemleri.......1
B. Geleneksel Trk Tiyatrosu Hakknda Genel Bilgiler.4
C. Kabare Tiyatrosu Hakknda Temel Bilgiler..10

BRNC BLM
DEVEKUU KABARE TYATROSUNUN KURUMSAL TARH
1.1. Devekuu Kabare Tiyatrosunun Kuruluu ve Fikir Babas
Haldun Taner..18
1.2. Devekuu Kabare Tiyatrosunun Geliimi ve Deiimi.........25

KNC BLM
DEVEKUU KABARENN GSTERM AISINDAN
DEERLENDRLMES
2.1. Oyun Anlay...37
2.2. Mzik ve Dans..42
2.3. Kostm ve Dekor.45
2.4. Dil ve slup...46

NC BLM
DEVEKUU KABARENN ERK YNNDEN NCELENMES
3.1.Aile..50
3.2.Cinsellik......56
3.3.Ekonomi.....62
3.4.Kentleme..65
3.5.Kamusal Alanlar....68
3.6.Spor.76
 iii

3.7.Siyaset....90
3.8.Turizm.....95
3.9.Tketim...98

DRDNC BLM
DEVEKUU KABARE VE TKETM ORTAMLARINDAK DNM
4.1. rne Dnme ekli ve Nedenleri.......103
4.1.1. Oyunlarn Ses Kaseti Biiminde Sunumu..103
4.1.2. Oyunlarn Videokasetler Araclyla Sunumu.......105
4.1.3. Oyunlarn Televizyon Kanallar Araclyla Sunumu...106
4.1.4. Devekuu Kabarenin Sanal Ortamlarda Sunumu....107
SONU...109
KAYNAKA...113
ZET...117
ABSTRACT...118
 GR

A. Aratrmann Amac, Kapsam ve Yntemleri

Bu almann temelini Geleneksel Trk Tiyatrosunun batl anlamdaki

kabare tiyatrosuyla harmanlanmasndan meydana gelen Devekuu Kabare
tiyatrosu oluturmaktadr. Bu nedenle Devekuu Kabare tiyatrosunu ele
alrken ncelikle sz konusu sentezi oluturan unsurlar irdelemek yerinde
olacaktr.

Kreselleen dnya dzeninin biroklar tarafndan kltr kavramyla

birlikte anlmas gelenek kavramnn ya da geleneksel olann da tartmaya
almas srecini hzlandrmtr. Bu hararetli srecin, yok olma tehlikesi
karsnda direnen asl kahramanlarnn kendilerine yarattklar yaam
alanlarndan biri de kabare tiyatrolardr. Modern olanla, geleneksel olann
harmanland kabare tiyatrolar gnmz tiyatrosuna farkl bir soluk
getirmitir. Bu balamda Yavuz Pekman popler tiyatroya yeni bir estetik
kazandrmak gerektiini vurgulayan yazsnda grlerini u biimde dile
getirir:
Karagz, orta oyunu, kukla, meddah gibi halk
tiyatrosu trleri Osmanl kent kltrnn birer rn,
popler tiyatronun gemite yatan dikkate deer
rnekleridir. Ancak, bu rneklerin gnmzde uygulama
alannn neredeyse kalmadnn dnecek olursak, halk
tiyatromuzun kendiliinden bir evrimle yaama ansnn da
ortadan kalkmakta olduunu syleyebiliriz. yleyse bu
malzemenin iinde birikmi bulunan deerleri ortaya
karmak, bunlarn yepyeni bir estetik forma dnmesi
bakmndan ilk adm olarak zorunlu
gzkmektedir.(Pekman, 2002: 22)

Pekmann szn ettii halk tiyatrosunun yeni bir estetik forma

dntrlmesi fikri, Devekuu Kabarede kendini gstermektedir. Bu tiyatro,
hem batdan ald kabarenin zelliklerini hem de gelenekten ald malzemeyi
kullanr. Bununla birlikte onu trnn dier rneklerinden farkl klan nokta,
 2

Devekuu Kabare Tiyatrosunun her iki malzemeyi de gnmz sosyolojik

tablosuna baaryla aktarabilmi olmasdr. Bu tablo ile Trkiyede 80li ve 90l
yllarda kent kltrnde gndelik hayatn bir panoramasn sunar.

Bu almada, kltr kodlarnn zamanla deitii, esnedii ve gerektiinde

bir sentez oluturarak srekliliini salad savunulmaktadr. Bu nedenle,
Geleneksel Trk Tiyatrosu da sz edilen kltrel kodlardan biri olduundan,
1967 ylnda Haldun Tanerin nclnde kurulan Devekuu Kabare Tiyatrosu
merkeze alnarak incelenecektir.

almada kent kkenli Geleneksel Trk Tiyatrosu ve bat kaynakl

kabare tiyatrosuna ait unsurlarn bir araya gelmesiyle zgn bir retime
dnen Devekuu Kabare Tiyatrosu oyunlar, rneklerle birlikte karlatrmal
olarak incelenecektir. Kukusuz ki bu almann amac yalnzca gelenein
tad unsurlarn ve batdan alnan tekniklerin tespitinden ibaret deildir. Bu
almayla hedeflenen, sz konusu ift ulu zgn retimin Devekuu Kabare
Tiyatro oyunlarnda ete kemie brnmesinin kltrel sreklilik balamnda
neminin vurgulanmasdr. Bununla birlikte gsterimde olduu dnemde
seyircisinin toplumsal hafzasn, mizah araclyla ynlendirerek kltrn canl
bir unsur oluunu dile getirii de irdelenecektir. Bunlara ek olarak tiyatro trnn
gsterime dayal bir tr olduu gz nne alnarak seyirci, oyuncu ve oyun
arasndaki ok boyutlu ilikiler analiz edilecektir.

Kltrel srekliliin yan sra kltrel rnlerin, Walter Ongun ikincil szl
kltr olarak adlandrd (Ong, 2003: 15) elektronik ortamlara dnme ekli;
bu dnmle gerekleen iletiim ve kltr ekonomisi asndan deerlendirme
yapmak almann amalar arasnda yer almaktadr.

almann yntemi, tiyatro ana bal altnda Geleneksel Trk

Tiyatrosu ve kabare tiyatrosu zerine kuramsal kaynaklar taranarak
belirlenmitir. Geleneksel Trk Tiyatrosu zerinden sreklilik kavram; epik
tiyatro kuram, performans kuram, ilevsel ve yapsal kuram erevesinde
 3

irdelenmitir. Belirlenen kuramsal yap iersinde kincil szl kltr ortamna

aktarlm olan Devekuu Kabare oyunlarnn konu ile ilgili blmleri deifre
edilerek kabare tiyatrosu ve Geleneksel Trk Tiyatrosu arasndaki iliki
kuramsal erevede tartlmtr. Bunun yan sra Deliler oyunun yazar
Turgut zakman ve Devekuu Kabare Tiyatrosunun kurucularndan Metin
Akpnar ile mlakat yaplarak, birinci kiilerin tespitleriyle de almaya
dayanak salanmtr.

alma, kent balamnda kltrel srekliliin devam ve ikincil szl

kltrn yaratt etkinin tartlmas bakmndan kent kkenli olmalar
nedeniyle Karagz oyunlar, Orta Oyunu, Meddah anlatlar ile Devekuu
Kabarenin alt oyunla snrlandrlmtr.

Devekuu Kabare Tiyatrosu, geleneksel tiyatronun bugne

aktarabildii unsurlarn bat kaynakl kabare tiyatrosundan ald unsurlarla
birletirerek yaratt zgn bir trdr. Bu nedenle Devekuu Kabare
Tiyatrosunda btn unsurlaryla Geleneksel Trk Tiyatrosunu ve kabare
tiyatrosunu bir arada bulmak sz konusu deildir. Gelenein gnceli
yakalayan tarafyla kabare tiyatrosundan ald zellikleri kendi unsurlaryla
birletirerek gnceli yakalayan Devekuu Kabare Tiyatrosu; kltrel hafzann
devamn yanstrken, kresellemenin en ok eletiri ald ynlerinden birisi
olan tek tip olma kaygsna da verilen bir cevap niteliindedir.

almann ilerleyen blmlerinde karlatrmal rneklerle

incelenecek olan Devekuu Kabare Tiyatrosundan nce Geleneksel Trk
Tiyatrosunun ve ardndan kabare tiyatrosunun zelliklerine bakmak yerinde
olacaktr.
 4

B. Geleneksel Trk Tiyatrosu Hakknda Genel Bilgiler

Kltr kavram, Tylor tarafndan bir toplumun yesi olarak,

insanolunun rendii (kazand) bilgi, sanat, gelenek, grenek ve benzeri
yetenek, beceri ve alkanlklar iine alan karmak bir btndr eklinde
tanmlanmtr. (Gven, 1991: 30)

Gelenek ise bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalm olmalar

dolaysyla saygn tutulup kuaktan kuaa iletilen, yaptrm gc olan
kltrel kalntlar, alkanlklar, bilgi, tre ve davranlar, anane
(www.tdk.gov.tr) olarak tanmlanmaktadr. Tanmlardan hareketle sz konusu
olan kltr ve gelenek kavramlarnn kesime noktas olan topluluk kavram
iin halk kavramn da yeniden gzden geirmek gerekir. Alan Dundes Halk
Kimdir? balkl makalesinde Halk en az bir ortak faktr paylaan, her
hangi bir insan topluluudur (Dundes, 2003: 18) biiminde tanmlar; daha
sonra ortak faktrn herhangi bir ey olabileceini, nemli olann herhangi bir
nedenle bir araya gelmi insanlarn kendilerine ait olduu bir geleneklerinin
olmas gerektiini belirtir.

Halk tanmndan da yola karak tiyatronun, oyunu ve oyuncusu ile bir

topluluu bir arada tutmay baarabilen trlerden biri olduu sylenebilir. Bu
zelliiyle de bykl nemli olmamakla birlikte seslendii topluluk
zerinde etkisi zerinde durmak gerekir.

Kltrn, gelenek ve halk kavramlar gz nne alndnda

geleneksel tiyatronun, kltr kuaktan kuaa aktararak sreklilii salayan
ok ynl bir unsur olduu sylenebilir. Bu noktada Geleneksel Trk
Tiyatrosunu farkl alardan tanmlamak ve kmelemek mmkndr. Aziz
allar, Geleneksel Trk Tiyatrosunu Tanzimat dneminde batllama
hareketiyle gelen edebi tiyatro dnda kalan ky tiyatrosu ile halk tiyatrosu;
geleneksel toplum yaps iinde tarihsel sreklilik gsteren dramatik
 5

etkinlikler (allar, 1995: 241) olarak tanmlar. Metin And a gre ise
Geleneksel Trk Tiyatrosundan Anadolu Trklerinin Seluklulardan
balayarak Trkiye Cumhuriyetine dein grlen tiyatro ve tiyatroculuun
tmn anlamak gerekir (And, 1983:7).

Nebi zdemir de Geleneksel Trk Tiyatrosunu; Trk Halk Tiyatrosu;

Geleneksel Trk Tiyatrosu, Seyirlik Halk Oyunlar vb. Trk szl kltr
tiyatrosunu ifade etmek amacyla kullanlmaktadr yorumunu yapar. Bu
tanmlamadan hareketle de kmelemede ncelikle Tanzimat sonras
dnemde yerleen, gelien, yeni aydn tipine zg anlaya, bat tarz
tiyatrodan farklla, kartla, tekilie vurgu yapldn belirtmitir. Yeni
olann gelenee, halka ait, seyirlik, elencelik, szl, batl, dolaysyla
modern ve ada olmayan, gelimemi eskiyi, yaamn farkl bir zaman-
mekn boyutunda brakma abasn da ifade ettiini vurgulamtr. (zdemir,
2006: 187)

Tanmlardan hareketle Geleneksel Tiyatronun szl kltr yanstan

zellii ve zamansal tasnifinin n planda olduunu grmek mmkndr.
Bunlardan hareketle Geleneksel Trk Tiyatrosu teriminden Tanzimata kadar
szl kltr, sonrasnda ise yazl kltr ierisinde yerini alarak bugne kadar
varln srdrdn anlamak gerekir.

Tarihsel sreklilik gsteren bir yap ierisinde kltrn zamana gre

deiimler gstermesi kanlmazdr. Geen zaman iersinde kltr
elerinin farkl kaynaklardan beslenerek srekliliklerini salad
sylenebilir. Metin Andn Trk Tiyatrosunun Evreleri adl yaptndan
zetlersek, Geleneksel Trk Tiyatrosunu besleyen kaynaklar; yer olarak
Trklerden nce eski uygarlklarn yaad Anadolu, Trk dili ve slamiyet
ncesi amanik inanlarn etkisi olan soy, tarihi corafi ve ok kltrl
yapsyla imparatorluk; belirli bir medeniyet dairesinin etkilerini yanstan slam
ve batllama olmak zere be ana balk etrafnda toplanabilir.(And, 1983:
7)
 6

Metin Andn belirttii bu dinamiklere kar grler de ifade edilmitir.

Trk Halk Tiyatrolarnn Gelime Evreleri balkl makalesinde Ahmet
Pirverdiolu, And ve onunla ayn gr paylaan bilim adamlarna
katlmadn belirtmekte ve Yunan, in gibi farkl kltrlerin etkisinin n
plana karlarak Trk kltr geleneklerinin gz ard edildiini belirtmektedir.
Bununla birlikte karagz ve orta oyunun talyan kaynakl Komedia del arte,
yunan mimus, spanyol juglares tiyatrolarndan kaynakland ve farkl
kaynaklar araclyla Anadolu ya geldii grlerini eletirerek bunlarn Trk
kltrnde zellikle kam trenleri ve mevsimlik oyunlarda yer aldn
belirtmektedir.(Pirverdiolu 2003 :67)

Nebi zdemir Trk Tiyatrosunun kaynan Trk Tiyatrosunun szl

kltr balamnda yaratlan trleri, kken itibariyle eski Trklk yaamndaki
anlatm ve gsterim geleneiyle Yakn Dou ya da Dou Akdeniz
medeniyetine balanmakla birlikte, tamamen Osmanl toplumuna ve Anadolu
insanna zgdr (zdemir, 2006: 188) biiminde belirtir.

Trk Tiyatrosunun kaynaklarnn yan sra sz edilmesi gereken bir

dier konu da Trk Tiyatrosu bal altnda yer alan oyun trlerinin
snflandrlmasdr. Metin And Trk Tiyatrosunun Evreleri adl yaptnda Trk
Tiyatrosunu drt balk altnda incelemektedir. Bu balklardan ilki, topraa
bal Trk kylsnn eski bolluk trenleri ve inanlarn srdrd seyirlik
oyunlarnn zamana ramen gnmze kadar varln devam ettirdii kyl
tiyatrosu. kincisi daha ok kentlerde, zellikle de stanbulda olumu halk
tiyatrosu. ncs, kendine zg nitelikleriyle birlikte evresindeki
tiyatrolardan etkilenen kendi ierisinde bu konuda eitimler veren ve snnet,
evlenme padiahn tahta k sava kazanma gibi dnm noktalarn
oluturan olaylarda halk saray yaknlamasnda nemli yer tutan saray
tiyatrosudur. Drdnc olarak ise byk kentlerde belirli bir evrede grlen
ve Tanzimat, merutiyet ve cumhuriyet olarak dnemde incelenebilecek
bat tiyatrosudur. (And, 1983:9)
 7

Nebi zdemir, Trk szl kltr tiyatrosu gelenekleri, kylerde (Ky

Seyirlik oyunlar, Kukla) ve kentlerde (Meddah, Karagz, Kukla, Orta oyunu)
yaratlanlar olarak ikiye ayrarak incelemektedir.(zdemir, 2006:187)
zdemire gre; szl kltr balamnda kylerde yaratlan Trk halk
tiyatrosu iinde yer alan ky seyirlik oyunlar, Trklerin yerleik yaama
gemeden nceki pek ok unsurun asl biimleri ya da kk deiikliklerle
yaattklar kltrel genetizmin kyllerin dram karakterli temsillerine
yansmasdr. Szl kltr balamnda kentlerde yaratlan Trk halk tiyatrosu
ise Osmanl kentli yaam ierisinde yer alan aydn evre yani yazl kltr
geleneinde retenler ve tketenler ile szl kltrde yaayan halkn yaratt
rnlerdir. Bu rnlerden ilk ikisi Karagz ve Osmanl kent yaamnn kent
aktr meddahlardr. Bat tarz tiyatronun Osmanl kent yaamna girmesi ile
birlikte szl kltrn anlatm ve gsterim aktrlerinin rekabet ettikleri Orta
Oyunu ve daha sonra ise bat tiyatrosu ile karm olarak adlandrlan tuluat
tiyatrosu gelmektedir. Kukla ise her iki balamda da yer alan tr olarak yer
almaktadr. Tanzimattan sonra ise batllama ile birlikte yazl kltrn
iselletirdii oranda kentlileme sreci hzlanmtr. Opera ve operetleri,
vodvilleri, bat tarz tiyatro oyunlarn izlemek, kafelerde edebiyat akmlar,
batl yazarlar ve onlarn eserleri zerine sohbet etmek, gazete ve dergi
okumak, Osmanl kentli yaamnda dntrc etkiye sahip modalardr.

Buraya kadar yaplan tasnifler aratrmaclarn (And 1983; zdemir

2006) szl kltr rn olarak geleneksel tiyatroyu kylerde ve kentlerde
oluanlar olarak iki ana balk altnda topladklarn gstermektedir. Bununla
birlikte kyl seyirlik oyunlar, eski dnemlerden gelen toprak ve bolluk
trenlerinin etkisi altnda ortaya kmtr. Kentlerde ise Osmanl kent
yaamn yanstan Karagz oyunu, Orta Oyunu bulunmaktadr. Her iki
balam ierisinde yer alan Kukla oyununun yan sra Tanzimatla birlikte bat
tiyatrosunun halk tiyatrosu ile birleerek bir sentez oluturduu Tuluat
tiyatrosu rnlerini vermektedir. Bu dnemi ise Tanzimat tiyatrosu, Merutiyet
ve Cumhuriyet tiyatrolar takip etmektedir.
 8

Tasniflerin birbirini takip eden srelerden yola karak oluturulduu

gz nne alnarak bir deerlendirme yapmak mmkndr. Buna gre halk
tiyatrosunun ana ereve ierisinde oluturduu doalama, paral yap,
mzik ve dans, sosyal yap ierisinden ekilerek oluturulan tipler, dekor ve
kostmn sadelii, mizahi yaps ile halk tiyatrosunun bat etkisinde kalan
tiyatro anlaynda da varln srdrd sylenebilir. Buradan hareketle
Kabare tiyatrosu ve geleneksel tiyatro ilikisine kltrel dinamiklerin sreklilii
asndan bakldnda kent kkenli Karagz, Meddah, Orta Oyunu, Kukla
oyunundan kabare tiyatrosuna kadarki srete Tanzimat ile gelen
dinamiklere de vurgu yapmak gerekir.

Sanatn kendini ifade ettii balam ierisindeki siyaset ve ekonomi gibi

kavramlarla yakn bir ilikisi olduu ne srlebilir. Devekuu Kabarenin de
kendi ierisinde merkeze ald temel konularn ekonomi ve siyaset olduunu
sylemek mmkndr. Bu rnekten de yola karak bat etkisindeki
tiyatronun poplaritesinin de siyasi ve ekonomik alt yapya sahip olduu
vurgulanabilir. Bu noktaya zdemir Nutku XIII. yzyln balar, Osmanl
imparatorluunun dou kltrnden batya doru zorunlu bir ynelimini
getirir. Siyasal ve ekonomik oluumlara sk skya bal olan sanatnda bu
ynelim ierisinde yava yava biim deitirdiini saptamalyz eklinde
deinir(Nutku, 2000:349). Nebi zdemir ise batllama kavramnn Trk
toplumunun Batl sistem ve kurumlar temelinde kurgulanmas iletilmesi ve
bunun yan sra szl kltrden yazl kltre geiin hedeflenii olduunu
belirtir ve dnmn etkilerini u ekilde aklar:

Osmanl toplumundaki bu dnm, resmi/devlet

matbaacln 17281729 ylndan itibaren kurulmas ve
yaklak yz yllk bir dnemden sonra yaygnlamaya
balamas ile birlikte hzlanmtr. Bu ilk dnem, yazl kltrn
ideolojik yerleme ve szl kltrle atma dnemidir. Osmanl
ynetici, aydn ve brokratlarnn Bat yanls tutum ve
davranlarnn szl kltr zayflatc etkileri olmutu
(zdemir, 2005:349)
 9

Batlaama sreci zerini Sevin Sokullu Trk Tiyatrosunda

Komedyann Evrimi adl kitabnda u ekilde belirtir:

Saray dnda 18.yzylda Galatada yaplan tiyatro

binasn 19 yzylda Beyolu ve dier semtlerde yaplan
dierleri izler. Tiyatro yaplarnn oalmas ve bat tiyatro
topluluklarnn buralarda temsiller vereleri yerli ermeni tiyatro
topluluklarnn olumasna yol amtr. Bu youn tiyatro
faaliyetinin bat tiyatrosunun tannp sevilmesinde ok pay
olmutur. Bu eitten tiyatro yaam baty grm olan devlet
grevlileri, Trk elileri ve basn yayn hayat ile desteklenir.
Ondokuzuncu yzyln ikinci yarsndan itibaren saydmz
eitli etkinlik meyve vermekte gecikmemi, yeni tiyatro
topluluklar kurulmu, bu topluluklar ermeni oyuncularn yan
sra Trk oyuncular rol alm ve en nemlisi yerli oyunlar
yazlmaya ve oynamaya balamtr.
Dolmabahe saray tiyatrosunda oynanmak zere
inasiye smarlanan air Evlenmesi ile atlan ilk adm, Gedik
Paa Gll Agop ynetiminde Osmanl tiyatrosunun
kurulmasyla yeni bir grnm alyor. Bu tiyatronun tannm
ediplerinden oluan yaz heyetinin de katksyla bat tiyatrosu
ard arda eser vermeye balyor( Sokullu, 1979:170)

Bu sreler ierisinde vurgulanmas gereken bir dier konu ise Tuluat

Tiyatrosudur. Tuluat tiyatrosu Pertev Naili Boratavn 100 Soruda Trk
Folkloru adl yaptnda u biimde tanmlanr:

Tanzimat anda Trkiyeye giren metinli tiyatro ehirli

halk geleneinde yerlemi olan orta oyunu ile karlamt.
Trk tiyatrosu bu iki uzlaamaz gibi grnen seyirlik sanat
eidinin birine tekinin alanmas ile son belirgin eklini alm
olmaldr. Yerine gre, ya orta oyunu Avrupa tarz tiyatrodan bir
eyler alyor ya da bu tiyatro orta oyunun halka tutulan yntem
ve konularndan yararlanarak seyircilerine kendini sevdirmeye
alyordu. Kavuklu Hamdi, Kel Hasan, Nait gibi sanatlarn
hem tuluat aktr, hem de orta oyuncular olmalar, sadece orta
oyununun nemini yitirmesiyle aklanamaz; bu olgu iki oyun
trnn yaknlklarn, birinden tekine gemenin kolay
olabildiini de ispatlar(Boratav 1999: 217).

Batllamayla birlikte tiyatro ve basn yayn ilikisi n planda yer ald

sylenebilir. Nebi zdemirden aktaracak olursak, bat tarznn hkimiyetine
ramen geleneksel anlat trleri ve gsterim sanatlarndan yararlanlmtr.
 10

Ahmet Vefik Paa, Ahmet Mithat Efendi gibi isimlerin uyarlamalarnda, roman
ve gazetelerde szl kltrn varln hissettirdiini sylemek mmkndr.
Bununla birlikte mizah dergilerinin ierik ilevlerinde isimlerinde de bu szl
kltr rnlerinin etkisi grlr. Ancak 1860l yllar takip eden dnemde
Diyojenle balayp devam eden mizah dergileriyle yeni bir mizah anlay
ortaya km; mizah anlaynda deiiklik ve eitlilik grlmtr. Ayn
dnem ierisinde mzikaller ve komedilerin de artt grlmektedir. Bu
gelimelere paralel devam eden bir dier unsur ise kent kkenli geleneksel
tiyatronun tuluat ad altnda varlklarn devam ettirmeye
almalardr.(zdemir 2006: 187216)
Sonu olarak, Geleneksel Trk Halk Tiyatrosundan Tuluata ve
Cumhuriyet dnemine gei srecine kadar varln hissettiren geleneksel
tiyatronun birok zeliini ne tam batl ne tam geleneksel Devekuu Kabare
Tiyatrosunda bulmak mmkndr.

C. Kabare Tiyatrosu Hakknda Temel Bilgiler

Franszca cabaret kelimesinden kabare olarak aktarlan kelime

Trke szlkte; eitli gsterilerin yapl elence yeri, meyhane olarak,
kabare tiyatrosu ise genellikle gncel konular ineleyici, yerici, talayc
biimde ele alan skelerin oynand, monologlarn, arklarn ve iirlerin
sylendii kk tiyatro eklinde tanmlanmaktadr.(www.tdk.gov.tr)

Aziz allar Tiyatro Ansiklopedisinde kabare tiyatrosunu u ekilde

tanmlar:

Kabare( Alm. Cabaret, Fr. Cabaret: kili lokal, ng.

Cabaret, isp. Caba retta: Renkli anak): Daha ok gncel,
siyasal konular, toplumsal ve kltrel yaamdaki yozluklar,
akayla kark ac ineleyici bir dille, sivri bir biimde talayan
toplum eletirisi yapan ark, parodi, ske, sylev, szsz oyun,
iir ve karikatrden kurulu, doalamaya ak gsteri ve
oyunlarn sahnelendii, oyuncular ve seyircinin ili dl
 11

olduklar, yazar ve izleyicilerinde katlabilecei( daha ok byk

kentlere zg)bir kk tiyatro tr. (allar, 1995: 348)

Kabare tiyatrosu tiyatro bilimciler tarafndan eitli alardan

tanmlanmaktadr. (Taner,1972; zakman, 2006; Akpnar, 2007). Kabare
tiyatrosu insanlarn iki iip, yemek yedikleri, sigarlarn itikleri, ortasnda
kk bir sahnenin yer ald kk meknlarda oynanan bir trdr. Bu trn
en nemli zellii ise politik talama ve gndelik yaant ierisinde yer alan
olaylar hiciv yoluyla sergilemektir. Aktaliteyi kovalayan, insanlarn
kendilerini rahat ve dostlaryla muhabbet halinde hissettikleri bu tiyatrodaki
seyirci says 50300 kii, oyuncu says ise 170200 kii arasndadr.

Genel zellikleri dikkate alndnda kabare tiyatrosunun yaps gerei

ak biime dayand grlmektedir. Gndelik yaantnn mizah yoluyla
eletirisi ise karagz, orta oyunu, meddah ve tuluat tiyatrosunun
zelliklerinde kendini gstermektedir.

Klasik bat tiyatrosunun prensiplerine ramen, esnek ve doalamaya

izin veren yaps ile birlikte kabare tiyatrosunun varln ispatlamas ve
dnyada tannmas ise u ekilde olmutur:

Kabare Tiyatrosu, kendine zg anlay ierisinde ve daha

ok bohem kii ve sanatlarn yeni rnlerini sergiledikleri,
sohbet ettikleri ya da tarttklar yer olarak ilk kez 1881 ylnda
ressam R. Salis tarafndan Pariste Le Chat Noir adl
kahvehanede gerekletirilmitir. Buna anarist halk ozan
Bruantn Le Mirliten (1885) ile Guilbertin Divan Japonaisei
izlemitir. Almanyada ise ilk kez 1901de Wolzogen ile
Bierbaumun Berlinde atklar Uberbrettli olmu, bunu Mnihte
aralarnda Wedekindin de yer ald ve parodi, grotesk, yargl
ark ve halk arklar sergileyen, Die Elf Scharfricher,
Reinhardtn Schall und Rauch, 1903te Mnihte J.
Ringelnatzn Simplizissimus adl kabare tiyatrolar izlemitir. I.
Dnya sava srasnda Zrihte dadaclarn(Hugo Ball, Hans
Arp, Raoul Hausmann, Richard Huelsenbeck) Cabaret Voltairei
almtr. 1020li yllar ise Berlinde kabare tiyatrosunun
serpildii E.Kastner, B.Brecht W. Mehreng ve K. Tucholsky gib
yazarlarn katldklar yllar olmutur II. dnya savandan
 12

sonra ise Kabare Tiyatrosu Gelenei, orta Avrupa dna, Dou

Avrupaya, ngiltere, ABDye yaylm; zellikle 1950li yllarda
sert siyasal eletiriler getiren Kabare Tiyatrolar ortaya km,
ngilterede talama arlkl kabare tiyatrolar baar
kazanmtr. Trkiyede ilk Kabare Tiyatrosu uygulamas
1906da Henry Yann Le Chat Noirin bir uzants olarak at
glge oyununu ve stanbulun gncel konularn ele alan,
yabanc sanatlardan kurulu ve 1910a kadar etkinliini
srdren Catacloum olmutur.(allar 1995: 348)

Taner ise kabare tiyatrosunun dnyadaki geliimini ve zelliklerini

yle aklamaktadr:

Fransada 1800l yllarda sanatkrlar arasnda byle

domaca, tuluatvari bir yarmadan domutur. Bata Salis
olmak zere baz Fransz ressamlar, heykeltralar, air ve
yazarlar Pariste Chat Noir adl bir lokalde, bu tr nce bir
akalama eklinde istemeden bilmeden balatm oldular.
Aristide Bruant bu kabare trnn ilk konferansiyesi saylyor.
Kendisi son derece kalender bir adam olup ark sylemekte,
espri yapmakta, oraya merak itisiyle gelen burjuva kimselere bir
yandan tahamml etmekte, ama bir yandan da onlarn burjuva
alkanlklarn konumalarn fena halde tiye almaktadr.
(Yksel, 1986: 121)

Devekuu Kabare Tiyatrosu ise toplumsal eletiri ve talamalaryla

Trkiyenin ilk kabare tiyatrosudur. Bunu ise Maymun Kabare Tiyatrosu,
uvaldz Kabare Tiyatrosu, Marko Paa Kabare Tiyatrosu izlemitir(allar
1995: 349).
Haldun Tanerin sylemiyle Kabare Tiyatrosu bir ayna olarak
tanmlanan tiyatroya gre dev aynas niteliindedir. Anlatmak istediklerini
daha da byterek, sivilceyi ban yaparak anlatmak ister. Toplumda yer alan
gncel olaylar talayan, evik, vurucu, ok devingen bir aka ile talar.
Bakaldr ile birlikte bir satama tiyatrosudur. Bir satama, bir saldr, bir
bakaldr tiyatrosudur. Polemikler ve politik talamalar younluktadr. Gncel
olaylar kendiliinden sahneye tanr. Gndelik yaam eletirmesinden
kaynakl kabare tiyatrolar klasik tiyatro eserleri kadar kalc deildir. Ancak
yapt eletiriler ve talamalarla dier tiyatro trlerine gre ok daha cesur
 13

bir zellik gstermektedir. Kabare tiyatrosu her gn kendisini yenilemek

zorundadr.

Kabare tiyatrosu birbirine balanarak sunulan skelerden oluur. Bu

zellik Geleneksel Trk Tiyatrosunda da grlr. Karagz oyunlarnda, Orta
Oyununda yer alan giri, muhavere, tekerleme fasl, biti gibi blmler
kabare tiyatrosunun yapsyla benzerlik gstermektedirler. Turgut zakman
ise bu yapy modler yap terimiyle aklar. Akman a gre Trk Tiyatrosu
modler yapsn Bat tiyatrosunun etkisiyle btncl kompozisyona brakm,
ancak tam anlamyla da modler yapsn kaybetmemitir. Devekuu
Kabarede bat etkisiyle Trkiyeye girmi ve epizodik yapnn zelliklerini
kendi bnyesindeki molekler zellikten dolay yadrgamadan almay
baarmtr.(Metin, 2007)

Kabarenin zellikleri irdelenmeye devam edilirse Akpnarn

aktarmyla sahneler anlatcyla, arkyla, iirle bazen her ikisiyle, bazen bir
diyalogla birlikte balanr ve ark veya son deyile son bulur. (Akpnar, 2005:
12)

Karagz oyununun yapsna bakldnda da, rol alacak her tipin bir
mzik eliinde rnein Hacivatn semai eliinde sahneye geldii grlr.
Bununla birlikte orta oyununda tekerleme blmnn oyunun ana konusuna
etki etmemesine ramen balayc, gncel esprilerin de katld bir sz
sanat oluu, son sahnenin ise her ne kadar sr-i lisan ettikse affola
diyerek bitii kabare tiyatrosu ve Geleneksel Trk Tiyatrosu arasnda yap
bakmndan benzerlikleri ortaya koymaktadr.

Kabarenin gsterim zelliklerini ise Akpnar ak biimde oynanan

gsterimci tiyatro trdr. Sahnelerin arka arkaya sraland serim-dm-
zm, yer-olay-zaman birlii olmayan, yanlsamac olmayan bir tiyatro
trdr biiminde zetler (Akpnar 2005: 11).
 14

Bu zellikten hareketle her iki trnde ak biimde oynanan

gsterimci tiyatro tekniini kullandn sylemek mmkndr. Geleneksel
Trk Tiyatrosunda ve kabare tiyatrosunda izleyici herhangi bir yanlsama
iersine sokulmamaktadr. Seyircinin kendisiyle zdelemesi deil,
kendisine uzak ayla bakmas istenir. Yani izleyiciye az sonra izleyecei her
eyin bir yanlsama olduu nceden hissettirilir. Karagz oyununda
Hacivatn semaisi ile birlikte perdenin dnyann bir benzeri olduu, eyh
Kterinin bu perdeye yanstt tiplerle dnyay yanstt ve bir ibret tablosu
olduu vurgulanrken, kabare tiyatrosunda ise oyunun oynand ve
seyircilere sohbet havasnda sunulan ortam birbirine olduka yakndr.

Kabare tiyatrosunun dil zelliklerine bakldnda kabare tr ince,

nkteli, alayl bir dil kullanmaktadr. Sanat kaygs olmakla birlikte kabare
tiyatrosu edebi ssten kanmaktadr. Diyaloglar vurucu, ksa ve z olmal,
tirad kullanm tercih edilmemelidir. Monologlarda ksa ve z olmal,
diyaloglarla ilenmelidir. Geleneksel Tiyatroda, Karagzde, Orta Oyununda
kullanlan ve Metin Andn Trk Tiyatrosunun Evreleri adl yaptnda da
tanmlad erkek ve dii konuann (And 1983: 16), karsndakine nkte
yapma frsatn vererek at konumalar hazrlayc ve tamamlayc
esprilerle bezenmelidir.

Kabare tiyatrosunda mzik-dans-arklarn belirli ilevleri

bulunmaktadr. Oyunlarn her biri oyunun ana temasn ieren bir ark ile
balamakta ve sonsz olarak sylenmek istenen, biti arks ile ifade
bulmaktadr. Bununla birlikte arklar ve danslar skeler aras geii
salamaktadrlar. Bu geilerde kostmler ve beden dili ile balangta
olduu gibi ana temaya gnderme yaplmaktadr. Ancak Devekuu Kabare
Tiyatrosundaki danslar dier mzikallere oranla daha az vurguludur ve
Akman a gre epizotlar arasnda oyuncularn kostmlerini deitirebilmeleri
iin gerekli zaman salama ilevi grmektedirler.
 15

Akpnara gre, kabare tiyatrosu hzl bir teknie ve bununla birlikte

hzl bir oyunculua ihtiya duymaktadr. Oyunun temposu srekli zirvede
olmak zorunda olduundan oyuncu, hem sahne nnde hem de sahne
arkasnda ok hzl olmaldr. Kostm deitirirken, rolden role geerken bu
tempoyu her zaman yukarda tutmak zorundadr.

Epizotlardan olumas ile birlikte Devekuu Kabare Tiyatrosu mantk

zincirini bozmamak ve daldan dala atlamamak amacyla oyunlarn genellikle
Deliler, Geceler, Yasaklar, Reklamlar gibi tek balk altnda toplamakta, bu
balklarla daha balang aamasnda mesaj verecei konuyu
sezdirmektedir. Sahneleri birbirine balama art olmamasna ramen kabare
tiyatrosunda bu tek kelimelik adlar aracl ile farkl skeler bir btnlk
ierisinde yer almaktadr.

Kabare tiyatrosunda rol alacak bir oyuncunun zelliklerini Metin

Akpnar, bir oyuncu kendini ses, mimik, az, ive, kulak hafzas ynnden
gelitirebilir. Ancak kabare oyuncusunun btn bunlarn yan sra hzl
dnme ve hzl hareket edebilme, partnerinin gznden onun nereye
gideceini, sahnede nasl bir tutum taknacana anlama, partneri be hamle
yapyorsa bu be hamleyi birden alglayp grebilme gibi zelliklere sahip
olmas gerekmektedir eklinde sralar. Oyuncu adeta kendi z yaantsnda
da yle olmal, oyunda canlandrd tipte yle olmaldr. Bir kabare oyuncusu
olmamakla birlikte kabare tiyatrosunun iinde barndrd tuluat tiyatrosunun
byk ustas smail Dmbllnn zeks, sahnede annda deien
durumlara ok abuk ayak uydurma becerisi yllardr sylene ve yazla
gelerek bizlere dek ulamtr. Seyircinin oyunu ynlendirmesi, oyunun
onlarla birlikte devinmesi nedeni ile o akam sahnede o anda olabilecek
deiikliklere ayak uydurabilecek nitelikte olmaldr. Oyuncu doalama
yaplan bir espriye gene doalama karlk verebilecek kvrakla sahip
olmaldr. (Akpnar 2005: 17)
 16

Kabare tiyatrosunda sergilenen tipler ak bir yapya sahiptir. Davran

biimleri, olaylara gsterdikleri tepkiler tm akl ile ortadadr. Birtakm
rtl anlamlar ve dnceler tamazlar.

Dier trlere gre gsterim zellii, oyunculuk, tiplemeler gibi sahne

zellikleri asndan farkllklar gsteren kabare tiyatrosu oyun metinleri
asndan da farkllk gsterir. Gncel olan yakalayan ve politik talamann
merkezine konulabilecek bir rn olan kabare tiyatrosunda oyun metni de bu
yapya ayak uydurmak zorundadr. Oyun sabahnda gndemde olan bir
siyasi ya da gncel bir olayn akam oyuna aktarlmas gerekmektedir. Bu
da yazlan metnin srekli gncellenmesi anlamna gelmektedir. Akpnar,
kabare oyun metninin her satrnda etkili esprilerin yer almas gerektiini,
bunlarn izleyici ile iletiimini iyi kurabilen, balam iersinde toplumsal
sorunlara mizahi adan bakabilen esprilerden olumas gerektiini ifade
eder. Bununla birlikte kabare oyun yazarnn dramatik trlere gre hzl
dnmesi, anlatmak istedii z biemi ksa bir ekilde sunmas gereklidir.
nk kabare tiyatro metninde dramatik btnlk gerektirmeyen blmler
arka arkaya yerletirilmekte ve her blmn kendi iersinde bir btn
oluturmas salanmaktadr.

Teknik ve gsterim asndan ana zellikleri sralanan kabare

tiyatrosuna Devekuu Kabare Tiyatrosu asndan bakldnda kabarenin
tm zelliklerini tamad bunun yerine Geleneksel Trk Tiyatrosuna zg
baz zellikleri de alarak zgn bir tr oluturduu sylenebilir.

Batl tekniin etkisinde olma ancak bunu tam olarak uygulamama,

eski yapy terk etme ancak yeni iersinde bu unsurlarndan vazgeememe
sentez kavram zerine younlamay salamaktadr. Bu bir anlamda
kltrn, kendi yaps ierisine yeni bir yapy sindirerek kendine zg bir
rn ortaya koyabilme zelliini de kantlar. Bununla birlikte ayn kavram,
balam iersinde farkl olanla allm olann ortak noktas olarak da
yorumlanabilir.
 17

Sentez olarak ortaya kan Tuluat tiyatrosu ve Devekuu Kabare

Tiyatrosuna farkl bir adan bakmak mmkndr. letiim kurulmak istenen
toplumsal yapnn kodlarna seslenme, yapnn nemini ortaya koyar. Aksi
takdirde rn, kendisini ifade etme frsatn kaybedebilir. Burada sz konusu
olan; batdan alnan bir trn, gelenekle birletii noktada da buna benzer
bir durumun ortaya kdr. Seslenilen toplulua yeni bir trn varln
kabul ettirebilmek iin kiilerin gemite oluturduklar deerleri yok
saymalar mmkn deildir. Bu nedenle gsterimi icra eden oyuncudan,
seyirciye ve icra edilen metne kadar kltrel sreklilii salayan unsurlarn
bir arada tutucu ilev stlendiklerini sylemek mmkndr.

Bu adan ilk olarak Devekuu Kabare oyunlarnn metinlerine

baktmzda hedef kitlenin kendine ait birok unsuru bir arada bulabilecei
metinlerden olutuu dikkat eker. Bununla birlikte Devekuu Kabare oyun
yazar kadrosunu oluturan Haldun Taner, Turgut zakman, Metin Akpnar,
Zeki Alasya, Umur Bugay, Kandemir Konduk, Mjdat Gezen gibi isimlerin
evre artlarn tahlil edi tarzlar ve bu tahlilleri sunu ekillerini belirlerken
kltrel sreklilii gz nnde tuttuklar dikkati ekmektedir. Ayn kadronun
daha sonra verdikleri rnlerde de bu hassas noktay koruduklar dikkati
eker. Bir dnemin olduka popler olan dizileri Bizimkiler dizisinde
apartmanda, Mahallenin Muhtarlarnda mahallede, Cennet Mahallesi aile
iinde, Hastane dizisinde hastane iersinde yer alan tiplemeler bu duruma
rnek gsterilebilir. Umur Bugay, Kandemir Konduk, Mjdat Gezen gibi
isimler, dizilerle gelenekten gelen Hacivat-Karagz, Kavuklu Piekr, bi-
ihtiyar ve Devekuundan gelen Zeki-Metin ikilileri ekseninde, iinde
bulunduklar kk ortamlar kent yaam asndan incelemeye, mizahi bir
dille ancak tatl bir sohbet havasyla eletirmeye devam ettiklerini
gstermektedirler.
 BRNC BLM

DEVEKUU KABARE TYATROSUNUN KURUMSAL TARH

1.1. Devekuu Kabare Tiyatrosunun Fikrinin Ortaya k, Kuruluu

ve Haldun Taner

Geleneksel Trk Tiyatrosunun kent kkenli gsterim rnleri arasnda

yer alan Meddah, Karagz ve Orta Oyunu asndan bakldnda dinamik
yaplar gerei deiim ve dnm srelerinin kanlmaz olduunu
sylemek mmkndr. Sz edilen rnleri gelenee bal kalarak gncele
tamak ise zorlu bir sreci ierisinde barndrr. Bu sre ierisinde
gelenein gncel olanla balantsn salamann zorluklar, gnceli
yakalamak adna gelenein yozlamas ya da gelenein devam
edemeyeceine dair birok tartma alan olumutur. Bir yann gelenee
dier yann ise modern olana dayayan rn olarak deerlendirilebilecek
Devekuu Kabare rnlerini de bu balam iersinde incelemek yerinde
olacaktr.

Devekuu Kabare Tiyatrosunun sentez bir rn olarak

deerlendirilmesinde asl unsuru Haldun Tanerin tiyatroya bak asnn
oluturduunu sylemek mmkndr. Buradan hareketle Tanerin bak
asn ve bu bak asn kazanma srecini irdelemek yerinde olacaktr.
stanbulun Caalolu, Beylerbeyi gibi nemli semtlerinde yetien Taner,
gerek aile yaants gerek evresinde gelenekten ve batdan gelen kltrel
unsurlar bir arada alma ansna sahip olmutur. Galatasaray Lisesine gidii
ile balayan ve kendisinin de batya alan bu pencere benim de grm
geniletti eklinde yorumlad sre ierisinde bat kltr ile olan ilikileri
daha da hz kazanmtr. Almanyada ekonomi ve politika okuyan Taner
hastal nedeniyle Trkiyeye dnmek zorunda kalr ve 1957 ylnda
Viyanaya giderek felsefe ve tiyatro dersleri alr. Tanerin gerek yetime
 19

artlar gerekse eitimi onun iinde bulunduu olaylara hem teorik hem de
pratik adan bakmasna imkn salamtr. Tanerin gelenek ve gelecek
arasnda kurduu iliki bu izgide seyretmektedir. Beslendii kaynaklarn
sonucunu zgn bir rnle sergilemeyi baarabilmesi onun kabare
tiyatrosundaki baarsnn da ipularn vermektedir. Sersem Kocann Kurnaz
Kars adl yaptnda yer alan Neden Bizim Tiyatro balkl yazsnda Taner,
tiyatro konusundaki dncelerini u ekilde zetler:

Oyuncularmz var, yabanc rolleri yabanclar kadar baarl

oynayabiliyorlar. Rejisrlerimizi var, Avrupada grdkleri
mizansenleri burada aynen uygulayp alk topluyorlar.
Yazarlarmz var, yaptlarn yabanc rneklere benzetebildikleri
lde iyi yazar saylyorlar.
Hepsi iyi ho da, peki ama nerde Trk oynay, Trk
sahneleyii, Trk yaz, Trk alglay? Bir kelime ile nerde
Trk tiyatro slubu?
Tiyatro elbet insanln ortak mal. Tiyatro tarihi, her ulusa ortak
ve zengin birikim salyor. Ama her ulus da ona yzyllar boyu
kendi zelliinden katklarda bulunmu, bulunuyor. Tiyatro
alanndaki yeni grnen yollarn ou ite hep bu eski ve yeni
yresel katklardan douyor.
Trk oyun tarz, Trk oyun yazm, Trk jesti, mimii, derken
ovence bir duyguya kapldmz, aman sanlmasn. Biz derken
de bencil bir kstlamadan yana hibir zaman olmadmz ltfen
hatrlansn.
Amacmz tekelci bir kendi iine bzl deil, tam tersi
dnyaya, evrene al. Ama kendi kiiliimizle. Bu ortak
birikime kendimize zg bir eyler katp yararl olarak (Taner
2005: 19)

Yukardaki alntdan hareketle Tanerin, yabanc rollerin baaryla

oynanarak Trk kltrne ait slubun, mimiklerin, oynayn sahneye
tanmaynn taklitten teye gitmediine dikkati ektii sylenebilir. Bununla
birlikte syledikleriyle, u bir tavr sergilememekte, tam tersine ulusallktan
evrensel olana yaplacak katky kastettiini belirtmektedir. Tanerin bu
dncesi onun kabare ve geleneksel tiyatroya ait olan zelliklerini bir araya
getirerek neden zgn bir rn yaratmaya alt sorusuna da cevap verir
niteliktedir. Buradan hareketle Devekuu Kabare Tiyatrosunun oluumuna
halk tiyatrosunun salad zemin ve kabare trnn Tanere salad zgr
 20

yarat ortamn bir araya getiren kavan mizah unsurunun younluu

olduu sylenebilir.

Taner, Aya Aktan ile yapt Niin Hikye adl syleide bu temel
unsuru mizah ve roni[nin] olaylara belli bir felsefi adan bakmann
avantajn ta[dn], taze ve vurucu bir bak alternatifi sala[dn]
(Yksel, 1986: 123) syleyerek glmenin olaylara enine ve boyuna bir
bakla yaklaabilme zelliine vurgu yapmaktadr. Bununla birlikte Taner,
mizahn avantajlaryla birlikte kendi mizacna yatknln da yine ayn sylei
de O kadar iimin gcmn arasnda Gen-Ar, Kulp 12, Gala Kulpte
kabare tiyatrosu balatmam sanr msnz igzarlktan oldu? Mizacmn bir
itisiydi bu eklinde dile getirerek kendi mizacnn yatknln da vurgular.
Zeynep Oraln Konua Konua Haldun Taner adl yazsnda ise Orhan
Kemalin kendisine biliyor musun bu senin yaramaz ocuk yapnn sahneye
yansmas eklinde dile getirdiini belirtmitir. (Yksel 1986:123)

Tanerin kavak nokta olarak belirledii mizah olgusunu farkl yollarla

evreledii sylenebilir. Mizahla birlikte Tanerin gazete yazlarna da
bakldnda onun sorunlar tespit ederken kulland mizahi bak, sorunlara
zm nerisine geite bir aama olarak grlebilir. Mizah hakknda Taner
ekimeli Bir Bayram isimli yazsnda O mizah ki, bazen on ikiden vuran
bir espri ile yz konumacnn yapamayacan yapar. Batl politikaclarn iki
de bir hicve, mizaha el atlar, sanmayn ki, sadece neeli yaratllarnn
gereidir eklinde ifade eder. Ayn yazda Taner mizahn ve hogrnn
demokrasinin iki byk supab olduunu ifade eder. Bunlarla birlikte Taner
gldr unsurlarn birok ynyle kullanr. Ayegl Yksel Haldun Taner
Tiyatrosu adl yaptnda Tanerin kulland gldr unsurlarn evreye
ayrarak deerlendirir:
 21

Taner[in] gldr[snn] en genel erevesi[nin] insann ve

toplumun dokunakl, gln konumu[nun] belirleyici yaklam
olan tersinlemeye dayal [olduunu, bu bakla] ilk evre
oyunlar[nn] ar ve toplumsal glmece eleriyle rlm, kinci
ve nc evre[lerde ise] bu elere talama[nn] eklenmesiyle
gldr[nn] younlatrlmtr(Yksel, 1986:170).

Bu alntdan yola karak Tanerin tiyatro eserlerinde gldr

elerinin kullanmndaki younluun birey olarak insana, toplum olarak
insana ve toplumsal yapya ynelik talama olarak artt sylenebilir.

Haldun Tanerin kuramsal yapy tahlili, eserlerine uygulay ve

seyircinin de tepkisiyle bu yapy denetlemeyi baaran bir tiyatro bilimcisi
olduunu sylemek mmkndr. Bununla birlikte tarihsel sreleri kesmeden
devam ettiren ve yeni olanla birletirmeyi baaran bir yazar olduunu da
vurgulamak gerekir. Ayegl Yksel Haldun Taner Tiyatrosu adl yaptnda
bu zellii yle dile getirir:

Genel geliim izgisi Trk Tiyatrosunun tarihsel koullar iinde

belirlenmi olan ve iinde yer alm olduu dnemlerin ierie
ve biime ilikin zelliklerini tayan Taner tiyatrosunda, bir
dzlemde Geleneksel Trk Tiyatrosunun izleri, bir baka
dzlemde ise bat tiyatrosu gelenei iinde yer alan eitli
dnemlerde yetimi yazarlarn ve ortaya koyduklar rnlerin
izdm grlr.( Yksel, 1986: 215)

Ykselin deerlendirmesinden de hareketle Tanerin kabare

tiyatrosunun temel zelliklerini gelenekten ald ve bat tiyatrosu
kaynaklarndan besledii, sonu olarak da kendine zg bir tr ortaya
ktn sylemek mmkndr.

Taner yalnzca sorunlar tespit eden bir yazar deildir; o ayn zamanda
zm nerileri getirmeyi de sevmektedir. Bununla birlikte Tanerin sk sk
kulland devekuu ise onun hiciv ve gldry bir arada sunmasna
olanak salayan bir imge konumundadr. Devekuuna Mektuplar adl ke
yazlarnda daha sonradan kuraca Devekuu Kabare Tiyatrosunda
deinecei konular ve konulara bak alar da kendilerini hissettirir.
 22

Tanerin, dnemin gncelliini yanstan gazete yazlar oyunlaryla paralellik

gsterir. Bu sunuu ise Taner gazete kesinde Balarken isimli yaz da
imdi bizden gncele ynelmemiz, bir hafta boyu olup biteni izlememiz ve
arpk bir glmseme ile btn bunlarn mizahi ve felsefi bir zetini
yapmamz isteniyor. Kabare sahnesinde yaptmz gazete stununda
baarabilir miyiz? Bilmem. Bu biraz da size bal biiminde ifade eder(Taner
1987: 5).

Yazlarnda olduu gibi oyunlarnda da Taner arpklklara mizahi ve

felsefi bir adan bakar ve bu bakta izleyicisinin de ne taraftan bakmas
gerektiini vurgular. Tanerin yazlarnda yer alan stanbulun evre kirlilii,
bilim teknik, politika, semen, seilen, ehir trafii, evre kirlilii, yaam
standartlar olmak zere hayatn her alannda yapt gzlemler sunulur.
rnein; Sandk Dala adl yazsnda oy kullanmayan semenleri
devekuu olmakta eletirir. Bu konudaki dncelerini Oy vermeyenler bir
lkenin devekulardr. Demokrasinin hadmlardr. Evde susmak, nasl
klbkln belgesi ise seimlerde susmak da siyasal iradesizliin ifadesidir.
Erkei iyi koca yapan nitelikler, ne yazk ki, politika da onu kt yurtta
yapyor. (Taner 1987: 29) eklinde ifade eder.

Kentin birok sorunu da Taner in yazlarnda gndeme tanr.

rnein trafik sorununu rm Bir ey Var Danimarka Krallnda adl
yazsnda u ekilde dile getirir:

Bir yol u stanbul trafiini alalm. Kentin ana yollarnn

aldrabilecei ara kapsam aa yukar belli, yeni yollar ama
olanamz de hemen hemen yok denecek kadar snrl
olduuna gre, yerli montaj sanayinin ba dndrc bir hzla
rettii otomobilleri kstlamak acaba neden kimsenin aklna
gelmiyor? Anayollarn iki yan neden zel arabalarn park yeri
halini ald? Neden bir zamanlar belediye rmorku ile ekilip kent
dna braklan bu arabalar, birden dokunulmazlk kazandlar?
(Taner 1987: 55)
 23

Tanerin mizacn etkileyen unsurlardan, tiyatro srecinden ve gazete

yazlarna toplu olarak bakldnda onun Devekuu Kabare Tiyatrosunda ne
yapt ve ne yapmak istedii net bir ekilde akla kavuur. Bununla birlikte
Tanerin dncelerini net bir ekilde ortaya koyan kurum ise Devekuu
Kabare Tiyatrosudur. Bu bakmdan tiyatronun kurulu srecini de gzden
geirmek gerekir.

Taner tiyatrosunun tarz ve yntemini belirlerken yazdklarn ve

dndklerini sahneye tayacak oyuncular da gzden geirmitir.
Devekuu Kabare Tiyatrosu 19671968 tiyatro sezonunda Haldun Taner,
Ahmet Glhan, Zeki Alaysa, Metin Akpnar, Hseyin entrk tarafndan
kurulmutur. Devekuu Kabare fikrinin temeli Haldun Tanerin Viyanada
bulunduu srada ilk kez karlat kabare tr zerine almaya
balamasyla olumutur. Bu oluumun ekil alp uygulamaya geiini ise
Taner, kabare tiyatrosunu tantmaya ynelik yazlar yazdn ve Gen-Ar
kulpte ilk kabare tiyatrosunu denediini, Bu ehr-i stanbul Ki oyununu
yazarak, ehrin en yatkn oyuncular olarak nitelendirdii Turgut Boral, Erol
Gnaydn, Nvit zdoru, Suna Pekuysal, Mehmet Ulusoy gibi
tiyatroculardan oluan bir kadro ile sahnelediini belirtir.(Yksel 1986: 124)

Bu ehr-i stanbul ki oyunundan sonraki be yl ierisinde Tanerin

Kabare Tiyatrosu ve oyuncusu zerine fikirleri gelierek devam etmitir. 1967
ylnda Taner; kendisinden oyun istemeleri zerine, iyi birer kabare oyuncusu
olabileceklerini dnd Zeki Alasya, Metin Akpnar, Ahmet Glhan ile bir
araya gelir. Bu bir araya geli ise Devekuu Kabare Tiyatrosunun kurulu
fikrini ortaya karr. Bu fikrin ortaya atlmasndan nce bir yann geleneksel
tiyatroya dayayan kabare tiyatrosunda, Karagz ve Hacivatn Kavuklu ve
Piekrn ardllar olarak dikkat eken Alasya-Akpnarn ise bir araya geliini
Metin Akpnar u ekilde anlatr:
 24

Biz Zeki Alasya ile 1962 ylnda Milli Trk Talebe Birliinde
karlatk. Onlar benden evvelki Talebe birlii Tiyatro Grubunun
yneticileriydiler; arada srada gelir bizden salonu isteyerek
oynarlard. Bugn bile 400 kiilik bir salonu doldurmak
profesyonel bir tiyatro iin zor olabiliyor; amatr tiyatronun o
temsilinde o salon dolard. Gene byle bir gecede kz oyuncular
gelmedi; genellikle amatr tiyatrolarn derdi budur. Kz oyuncu
bulmak ok zordur. Hatta geleneksel tiyatroya baktnz zaman
zennenin nelerden kaynakland belli olur; hatun olmaynca kadn
roln erkek oynar. Kzcaz gelmeyince ne yapalm ne edelim
diye rpnmaya baladlarben yardmc olabileceksem ben
oynayaym, ktla karm, defterler karm dedim. Vallahi yazl
bi ey yok ki, nasl olur bilemeyiz filan dediler; derken bizim
dostlardan biri daha nce o oyunda oynam, dedi ki: Zekinin
roln ben oynarm, gelmeyen kzn rolnde metne hkim olduu
iin Zeki oynar. Daha iyi olur diye dndk Zeki hemen
kardaki berbere gitti. Bunu tra ettiler. Kalarn da ibriimle ben
aldm. Kostmn de toparladk, giydirdik, kapattk, pembe pembe
yaptk sahneye kt. O akamki dayanma bizi birbirimize
yaknlatrd.(Akpnar 2007: 29)

Alasya ve Akpnarn Milli Trk Talebe Birliindeki oyunculuk srecinin

ardndan Metin Akpnar Ulvi Uraz tiyatrosunda, Zeki Alasya ise Arena
tiyatrosunda oynamaya balarlar.1964 ylnda ise ikili Ulvi Uraz Tiyatrosunda
tekrar bir araya gelir. Haldun Tanerin yazm olduu Gzlerimi Kaparm
Vazifemi Yaparm adl oyunda birlikte rol alrlar. Bu oyunla birlikte ekibe
katlan dier bir isim ise ikili gibi, nceden talebe cemiyetlerinden de
deneyimi olan Ahmet Glhandr.

Kuruluu zetle verilen Devekuu Kabare Tiyatrosunun kurucularnn

bir araya geliinde oyunculuk ilk lt olarak dikkati eker. Bu trn oyuncu
zelliini Taner, Seluk Erez ile yapt syleide kk skelerden oluan bu
trde oyuncunun bir rolde ihtiyar canlandrrken hemen sonraki rolde ocuu
canlandrmas gerektiini; sonu olarak kabare oyuncusunun ok hzl bir
oyunculuk temposuna sahip olduunu vurgular. (Yksel 1986: 125) Dier
trlere gre farkl bir oyunculuk gerektiren Kabare oyunculuuna yatkn kiiler
olarak Tanerin belirledii iki isim ise Zeki Alasya ve Metin Akpnardr.
 25

Tiyatronun kurulu fikrini Metin Akpnar, stanbula buuk aylk bir

turneden dndkten sonra Haldun Tanerden oyun istediklerini, Tanerin ise
kabare tiyatrosunu anlatarak gelin sizlerle kabare tiyatrosu kuralm dediini
ve bunun zerine 196768 yl tiyatro sezonunda Sraselviler caddesinde
Ongan kulpte Devekuu Kabare Tiyatrosunun temsillere baladn ifade
eder.

1967 ylnda kurulan Devekuu Kabare Tiyatrosunun ekirdek ekibini

Haldun Taner, Zeki Alasya, Metin Akpnar, Ahmet Glhan ve Hseyin
entrk oluturmaktadr. Tesadf olarak bir araya gelmi olmayan bu ekipte
herkesin Devekuu Kabareye farkl katklar bulunmaktadr. Akpnardan
zetle Zeki Alasya oyunculuun yan sra ynetmenlik ve dekor konusunda
katk salarken, Ahmet Glhann ise nc ahslarla diyalog kurup,
sinema kiralama, Hseyin entrk ise teknik ilerle ilgilenerek katk
salamaktadr. Bu katklarla birlikte farkl yeteneklerini birletiren ekip;
tiyatrolarnn eksiklerini gidererek Haldun bey yazar, biz biraz oynar, biraz
ynetiriz dncesiyle i blm yapmlardr. (Akpnar 2005: 29)

Abdi peki ile yapm olduu Her Hafta Bir Sohbet adl kesinde
hani o yarn br gn tiyatro asam kimleri alrm diye dndklerimden iki
tanesi bu arkadalard. Ben byle bir ey yaparsam zaten sizleri ve sizin
vasfnzdakileri dnmtm (Taner 1996: 132) eklinde belirtmitir.

1.2. Devekuu Kabare Tiyatrosunun Geliimi ve Deiimi

Devekuu Kabare Tiyatrosu kent kltr ierisinde var olmu bir

tiyatrodur. Oyunlarn tad her mesajda kente ait unsurlar ve kentin
kozmopolit yapsn yaayan insanlar sz konusudur. Bu bakmdan
Devekuu Kabare kent balamnda yer alan arpklklara kentli olmaya
glerek bakmay ancak dndrmeyi de amalayan bir tiyatro trdr.
Kurucusu Taner ise kabare tiyatrosunun amacn Devekularna Kar Bir
Tiyatro Tr adl yazsnda u ekilde ifade etmektedir:
 26

Bizim abamz sadece ask suratllarla bir sava deil. Horaz

n(gldrerek yaral olmak) ilkesine uyarak somut ve olumlu bir
de uyar tiyatrosu olmak. Epik denememizde olduu gibi,
burada da gldr yoluyla bir eylere projektr tutmak.
Sahnemiz kk. Salonumuz kk. Ama bu kk
salonumuzda yz amayan seyircimize, avu ii sahnemizden
skelerle, ansonlarla monologlarla sesleniyoruz. On kii
kafamz, gcmz, iyi-kt yeteneklerimizi seferber ettik.
Zaman zaman yurdumuzun stne ken neesizlii,
burukluu, rkeklii, ikiyzll, devekuu gibi gerekleri
grmezlikten gelmeyi tedaviye aryoruz.(Taner, 2005: 138)

Tanerin de ifadesinden hareketle kabare tiyatrosunun amacnn

gldrmek yoluyla birtakm uyarlarda bulunduunu sylemek mmkndr.
Bu amala kurulan kabare tiyatrosu belli bir izgide ilerlemi ve sre
ierisinde formatn deitirmitir. Sraselviler caddesinde Onay Ongan gece
kulbnde temsiller vermeye balayan Devekuu Kabare Tiyatrosu Vatan
kurtaran aban adl oyunlar ile gsterilerine balarlar. Bu ilk oyunla birlikte
Devekuu Kabare, tiyatrolarna yasal bir grnm kazandrma abas
ierisine girerler. Bununla beraber iletiim kurmak zorunda olduklar kurum ve
kiilere kabarenin ne olduu ve ne olmadn anlatma zorunluluu ortaya
kar. Bu aba Metin Akpnarn aktarmyla yledir:

Kabare tiyatrosu kurduk ama mktesebat kabareden habersiz!

Belediye kabareden habersiz; ne yaptmz ne biz biliyoruz, ne
belediye biliyor, ne vilayet biliyor, kimsenin bir eyden haberi
yok! Nedir bu dediler. te bu kabare tiyatrosudur efendim!.
Yani ne demek kabare? Kar m oynatacaksnz,
napacaksnz? dediler. Dans m? Varyete mi dediler.
Hayr. mzik var m dediler. var. Ha, o zaman mzikal!
dediler. Hayr, efendim mzikal deil efendim, mzikal ayrdr;
mzikal her eyi mzikle anlatandr. peki byle yani
enstrman var m dediler. var, piyano var. o zaman bu bar.
efendim bar deil o zaman pavyon dediler. Pavyon da deil
Ama mecburuz bunu bir yere sokmaya dediler. Pavyona
soktular! Parmak izi verdim, mor bir kt ve ben onunla
yaadm. Kimlik gster dediklerinde vesikam gsteriyordum bir
de orada vergi, ok ar: % 45 hlbuki normal, tiyatro da % 13
Dndk tandk sonunda Kabare tiyatrosu ve Clowneri
oyunlar tantma dernei diye bir dernek kurduk. Bu dernein
 27

ye kayt filerini, formlarn akamlar bilet diye satyorduk,

nk baka trl olsa batacaktk Belediye bizim aleyhimize
dava at, bunlar dolandrclk yapyorlar diye, sonra biz kar
dava atk, hakl olduumuz iin biz kazandk aklandk, yasal
duruma geildi.(Akpnar 2005: 31)

Devekuu Kabarenin varlnn yasal olarak tanmlanmas kendini

ifade edi srecini tamamlamak iin yeterli deildir. Bu sre seyirciyle olan
iletiimleri asndan da snrlar zorlamaktadr.(Akpnar; 2007) Keanl Ali
Destan, Gzlerimi Kaparm Vazifemi Yaparm gibi oyunlarla kabare alt yaps
oluturulmaya balanmasna ramen seyirci alk olmad bir tiyatro tr ile
kar karyadr. Bu tr iin ilk artc etken ise seilen mekndr. Ortada
masalar bulunan iki ve de sigara iilebilen gece kulbnde, yerde krmz
hallar serili, kenarlarnda localar bulunmakta, ancak giesi dahi
bulunmamaktadr. Bununla birlikte merakl seyircilerin Kabare tiyatrosu
buras m sorularyla birleen cesaretlerine buyurun buyurun ho geldiniz
cmleleriyle karlk veren oyuncular arasndaki iletiim, dernee kayt fii
keserek kurulmaya allmaktadr.

Bu sre ierisinde Devekuu Kabare Tiyatrosunun imdadna yetien

ise yazl kltrdr. Yaznn iletiimdeki etkisi kendini Haldun Taner, Metin
And, Yaln Peken gibi yazarlarn ke yazlarnda gsterir. Saylar az
olmakla birlikte ke yazlarnda destei ile kabare tiyatrosu seyircisi ile
arasndaki iletiimi kurmay baarr. Yaznn hitap ettii grubun okuma
potansiyeli gz nne alnrsa bu trn belirli bir izleyiciye seslendii
sylenebilir.

Bu srecin zorlayclna ramen Devekuu Kabare Tiyatrosu, Vatan

Kurtaran aban oyunuyla 449 defa sahne alarak adn duyurmay ve
kendisini kabul ettirmeyi baarr.

Yeni bir tr ortaya koyma, bu tr sahneleme gibi zorlu aamalarndan

sonra seyirci tarafndan bu kadar benimsenmesinde seyircinin kendi kltr
iinde yer alan tiyatrosundan getirdii, sreklilii salayan kodlarn etkisi
 28

olduu sylenebilir. Zeki-Metin ikilisinin seyircinin alk olduu bir ekilde

kartlklar gz nne getirii, konunun gncel olan mizahi bir ekilde, ksa
ve z bir biimde yanst, seyirci de mekn asndan yadrganann
kabullenmesine yardmc olmutur.

Perdelerini atktan bir yl sonra Onay kulpten, Kulp 12nin

zerindeki salona tanmtr. Kulp 12inin st kat kabare salonu olarak
dzenlenerek, kenarlara yapay localar oluturulur ve salona yuvarlak masalar
konulur. Seyirciler bu salonda, oyunu iki iip erez yiyerek
izleyebilmektedirler.(Taner,1996: 131)

Tanerin aklamalarndan hareketle Devekuu Kabare Tiyatrosunun

temel yapsn gelenekten gelen mizah anlay zerine kurduu sylenebilir.
Gelenein tad kltr elerinin youn bir analizden geirilerek yeni olan
trle bir araya getirildii eklinde bir karm yaplabilir. Bu karm, Devekuu
Kabarenin Trk kltrne zg bir kabare oluunun, tam bir kabare
olamaynn nedenini aklayabilecei gibi tam bir geleneksel tiyatro tr de
olmayn da gsterir. nk Devekuu Kabare, Tanerin baz batl kabare
tekniklerini yerellikle birletirmesi ve Zeki-Metin ikilisinin de bu trle yaratt
tipleri baaryla sahnelemeleriyle olumu, zakmana gre kendine zg
oluuyla birlikte Zeki-Metine zg bir tr eklini almtr.(Metin, 2007) Bu
yorumun destekisi ise Devekuu Kabarenin geliim srecinde gsterdii
farkllklar olacaktr

Vatan Kurtaran abandan sonra ise Metin Akpnarn bana gre ilk
kabare saylacak dedii ehr-i stanbul ki adl oyun 26 Aralk 1968te
sahnelenmeye balar. Nazm Hikmet, Orhan Veli, Adnan veli, Oktay Rfat,
Aziz Nesin, smet Kntay, Haldun Tanerin yazlarnn Haldun Taner
tarafndan derlenmesiyle oluur. Oyunun kadrosunda ise Zeki Alasya, Metin
Akpnar, Ahmet Glhan, Bilge en Ayverdi, Cihat Tamer, Oya Mella, Yaln
Glhan, Halit Akatepe, Hayri Ramazanolu, Meral Aral grev alr. Devekuu
Kabarenin ilk derleme oyunu olan bu oyunun derleme oluu, skelerden
 29

olumasn salar. Bu da oyuncular daha zgr klarak skeler zerinde

oynanabilmesini, yenilerinin eklenebilmesini veya karlabilmesine olanak
salar. Bu oyunla birlikte Devekuu Kabare adn iyice duyurmu olur ve
oyun 337 kez oynanr.

1969 ylnda ise ilk iki oyundan sonra Devekuu Kabare Tiyatrosu
Boris Viann yazd ve Zeki Alasyann ynettii Generallerin Be ay adl
oyunu sergiler. Bu oyun hakknda Metin Akpnar bu oyunla Devekuu
Kabare Tiyatrosunun batdan ilk rneini vermi olduk ve de ilk baarszla
uradk, nk bu oyunumuz ilgi grmedi biiminde yorum yapar(Akpnar,
2005: 33). Bu yorumdan seyirci kitlesinin Devekuu Kabare Tiyatrosunu,
kendine zg olan ve kendi iinde yer ald balam sunan rnlerle sevdii
sylenebilir.

Devekuu Kabare Tiyatrosu ilk eviri metinle kt sahnede

baarszlkla karlat srada dnya gndemini belirleyen nemli bir olay
meydana gelir. Bu olay; Astronot Neil Armstrongun aya ilk ayak basan kii
olmasdr. Bu nemli olayn zerine Devekuu Kabare Tiyatrosu da nemli bir
adm atar. Bu konuyu Metin Akpnar u ekilde aktarr:
Aya gitmek ok nemliydi. Bizim iinde ok nemliydi. nk
Boris Vianla ciddi bir baarszla uramtk, artk baka bir
eyler yapmak zorundaydk. Heybeliadada bir Alman
misafirhanesi vard, bir yelkenci oray iletirdi. Haldun Beyin de
yelkenden dostluu arkadal olduu iin biz Haldun Taner,
Zeki Alasya, Metin Akpnar ve Ahmet Glhan oradaki Alman
misafirhanede 45 gn kalarak Astronot Niyazi oyunun metnini
toparladk. Tabii bu metin kabataslak bir metindi, sonradan
zerinde alarak oyunumuzu oynadk. Astronot Niyazi kabare
tiyatrosunun mutfandan yetienlerin kendilerinin rettii ilk
oyundu. Bu adan ok nemlidir. Bir baka nemi ise Astronot
Niyazinin byk halk kitlelerine alnn balangc
olmasdr.(Akpnar, 2005: 33)

Aya giden bir Trkn bandan geenlerin anlatld oyunun

Devekuu Kabare Tiyatrosu asndan nemi ise bu oyunla, Devekuu
Kabarenin salondan turneye doru bir yol almasdr. Turne ile birlikte
 30

Devekuu Kabare Tiyatrosu daha geni kitlelere seslenmeye yani izleyici

kitlesini geniletmeye balar. stanbuldan sonra Ankara da oynamay
dnen Devekuu Kabare Tiyatrosu Barkan otelin alt katndaki salonda
oynadktan sonra yaz ayna ise zmir de sahne almay dnr. zmir ile
birlikte kapal salonlarn dna klarak Mogambo ay bahesinde
oynamaya balarlar. Ancak kabarenin stanbulda balangta yaadklar
zmirde de yaanmaktadr. Yaanlanlar Metin Akpnarn aktarmyla
yledir:

zmirli seyirci bize gelemedi. Neden gelemedi? Bu zmir

Halknn, zmir sanat tketicisinin zelliinden kaynaklanyor.
Ben onlar hep bir bala benzetirim. Oltaya kurdu takarsnz,
aa salarsnz, normal balk gelir, kokusunu alr, vurur,
ekersiniz. zmirli gelmiyor. O geliyor nce uzaktan bakyor,
buradan dnyor, bir daha bakyor, hafif yanar gibi yapyor,
yanamyor, geliyor yle bir kenarndan dokunuyor, aa
yukar iki ylda yakaladk bal! Yani Vatan Kurtaran aban
reddetti, Bu ehr-i stanbul ki yi reddetti, Astronot Niyazide
zokay yuttu. Ondan sonra bizi bir kabul etti ki, ta sonuna kadar
1992ye kadar hi brakmad; her gidiimizde 3500 kiilik
bahelerde full oynadk (Akpnar, 2005: 34)

Akpnarn anlatmnda iki nemli nokta zerine durmak gerekir.

Bunlardan biri oyunseyirci ilikisi, ikincisi de kabare tiyatrosuyla balayan ve
dnyada genel olarak kk ikili salonlarda oynan kabare oyunlarn
bahelere tanmasdr. Bylece kendine zg bir tr eklini almaya
balamtr. Ayegl Yksel bu durumu yle zetlemektedir:

Devekuu kabare tiyatrosunun oyunlar ksa srede sigara

dumanl klp salonlarndan taarak yazlk Akhava
sinemalarna, kapal sinema salonlarna yayld. Bir baka
deyile kulp ikisini yudumlayp sigarasn tttrerek deil de
bahe sinemasn dolduran semt halknn fndk fstk yiyerek,
gazoz ierek seyrettii bir tr olarak yerleti lkemizde. Kabare
tiyatrosu tam anlamyla ulusallam yerellemiti.(Yksel,
1979: 135)

Richard Dorsonun antropologlar metin kadar balam da

aratrrlar. Hikye satr arasna yerletirilmi metin deil, ancak dinleyicilerin
 31

gelenee ve tabuya destek gibi kltrel amalar iin verilen cevabn yaayan
tekrardr eklinde ifade ettii (Dorson, 2006: 35) levsel kuram asndan
bakldnda tiyatronun da dnce ne olursa olsun belli ilevi olduu
sylenebilir. Bu ilevsel zelliklere izleyicinin tiyatrodan glmek, elenmek
veya ders almak iin gitmek istemesi gibi rnekler verilebilir. Bu nedenle
seyircinin beklentisine gre bir tre ilgi gsterdiini veya gstermediini
syleyebiliriz. Bununla birlikte dinleyicilerin kendi bulunduklar balam
iersinde anlatlana veya gsterime verdii alkn tekrarnn ve boyutunun bir
cevap niteliinde olduu sylenebilir. Ayrca Astronot Niyazi ile birlikte
oyunun mziinin single olarak kmas ve de ok ilgi grmesi seyirci
kitlesinin kendisine sunulan alklayarak ve tketim kltrne dntrerek
bu yeni oluan kltrel rne verdii destei gstermektedir.

Kk ikili salonlardan yaz aylarnda turnelere balayan Devekuu

Kabare Tiyatrosunun kulpten yazlklara tanmas ise daha da genilemesi
ve hedef kitlesini geniletmesi olarak yorumlanabilir. Bununla birlikte kabare
trnn en nemli zellii olan kk meknda belli bir entelektel seviyeye
hitap eden kitleden uzaklat eklinde yorumlamak mmkndr.

Balamn nemi, Devekuu Kabare Tiyatrosuna izleyici kitlesinden

gelen tepkilerle daha iyi aklanabilir. Bunu Akpnar, o zaman Trkiyenin her
yeri kabare oynamaya uygun deil, belli iller ok byk reaksiyon
gsteriyordu. Bu da bizim iin kvan meselesiydi Edirne, Denizli bunlardan
biridir. Bursa, Antalya, Mersin bunlar arasnda vnlecek yerler olarak
sralanabilir eklinde ifade etmektedir.(Akpnar, 2005: 35)

1971 ylnda ise Devekuu Kabare Tiyatrosu Ha Bu Diyar adl

oyunlaryla sahneye karlar. Ayegl Yksel, Bu Diyar Trkiye olarak
deerlendirir(Yksel, 1986:136). Ha Bu Diyar, alayc bir dille biimlendirilmi
youn bir zeletiri ieren, kahkaha ile burukluun i ie oluturulduu bir
oyundur. Oyun Haldun Tanerin eitli yazarlardan derledii oyun
 32

metinlerinden olumakta; ynetmenliini Ulvi Uraz mziklerini ise Altan rtel

yapmtr.(Akpnar, 2005: 35)

197172 tiyatro sezonunda ise ikinci eviri oyunu ile Devekuu Kabare
Eugene Ionesco nun Gergedan adl oyununu sahneye koymalarna ramen
ikinci bir baarszlkla karlarlar. Bu oyunla birlikte ise oyuncu
kadrosundan Cihat Tamer, Hayri Ramazanolu, Perran Kutman, Yaln
Glhan ekipten ayrlrken, Ali Yalaz, Ayberk Atilla, Kemal Sunal ve Yasemin
Ouz katlr. Gergedan Devekuu Kabare Tiyatrosunun ikinci ancak son
eviri oyunudur.

Yine 1971-1972 ylnda ise Haldun Tanerin yazm olduu Dn Bugn

ile Devekuu Kabare Tiyatrosu sahneye kmtr. Bu oyunla birlikte gncellik
n plana alnarak ineleyici bir tutumla kltrel deiimler ifade edilmitir.

197273 yllar arasnda ise yine kolektif bu oyun da Haldun Taner,

Adnan Veli, Oktay Arayc, Umur Bugay, lk Tamer, Sadk endil, Kandemir
Konduk, Cengiz Gndodu, Ferhan ensoy, Zeki Alasyann yazd
skelerden oluan bir alma olan Dev Aynas sahneye konulur.

19741975 tiyatro sezonunda ise Haldun Tanerin yazd Ak

Sevda adl oyunu ise bir sonraki ylda Haldun Tanerin derledii Yar Bana Bir
Elence adl oyun takip eder.

197577 yllar arasnda ise Ferhan ensoy, Umur Bugay ve Haldun

Tanerin yazd skelerin bir derlemesi olan Haneler oyunu sahneye konulur.
(Akpnar, 2005: 36)

1977 ylnda ise kuruluunun 10. ylnda Devekuu Kabare tiyatrosu

ktk Ak Alnla adl oyunlarn sahneye koyarlar. Bu oyunla birlikte o gne
kadarki oyunlarndan seme blmleri oynarlar.
 33

197778 tiyatro sezonunda ise kuruluunun 10. Ylnda ortaklaa bir

yazm rn olan Yalan Dnya sahnelenir. Akpnarn anlatmyla bu
dnemden sonra projeyi tek kelimeyle yakalayp, bulup, onun zerine ina
etmenin yakaland oyunlar devam eder. Bunlar; Tatlar, Yasaklar, Deliler,
Reklamlar isimli oyunlardr.

Bu oyundan sonraki dnemde ise Devekuu kabare tiyatrosunda

deiimler balamaktadr. Akpnara gre en nemli kopma bu ylda
meydana gelir. Haldun Taner ve Ahmet Glhan sanat gr farkll
nedeniyle tiyatrodan ayrlrlar. ekirdek kadrodan iki kiinin ayrlmas ile
birlikte Zeki Alasya ve Metin Akpnar ikilisi bu sreten sonra yollarnda ikili
olarak devam ederler. Bu kopu farkl bak alaryla yorumlanmtr:

Devekuu kabare git gide artan nne ve seyircisindeki byk

arta karn yazar bulmakta glk ekmektedir. Devekuu
Kabare tiyatrosunun daha ilk oyunuyla byk ne kavuturan
olumlu zellikleri korumak yllar getike zorlamaya balad.
Her eyden nce yazar gereksinmesi kmt ortaya. Usta,
rak yetitirmekte zorluk ekmi, birka deneme dnda
Devekuu Kabare tiyatrosunun skelerinin yazlmasn
genellikle Haldun Taner stlenmek durumunda kalmtr. Ve
tm ustalna karn yer malzeme bulma asndan, gldr
retme asndan zorland grlmtr.
Topluluun as oyuncular ise gn getike daha ok sevilmi ve
benimsenmiler, ancak topluluk seyircinin bu ilgisini kabare
trnn talama uyarma yanllara kar kma ilevini
pekitirme ynnde deerlendirecei yerde seyircinin sevgisine
kle olma tehlikesiyle kar karya gelmilerdir. Sonu olarak
da topluluu yer yer kendini yenilemi, yapt ii kanksar gibi
olmu ve gncel olaylarn geliimiyle toplumun yazgsn gn be
gn batan yazld bir dnemde seyirci stndeki etkinliini
kabare tr izgisinde tam verimle kullanamamtr .(Yksel,
1986: 139)

Taner ise Devekuu Kabareden ayrlma nedenini; Ben bir ma

kalabalnn kabare tiyatrosuna dolmasna karym. Elbette popler
tiyatrodan yanaym, halk tiyatrodan yanaym. Ama kabare tiyatrosu
 34

entelektel bir tiyatro tarzdr. Sekinlere hitap eder, ince bir hiciv ve ironi
trdr. Ayrlmz bu yolda oldu. (Yksel, 1986: 140) eklinde ifade eder.

Taner bu dncelerinden hareketle Devekuu Kabare Tiyatrosundan

Yalan Dnya Adl oyundan sonra ayrlarak, Ahmet Glhan ile birlikte Tef
Kabare Tiyatrosunu kurar.

Taner ve Glhann ayrlmasndan sonra Devekuu Kabare Tiyatrosu

Biz Bize Benzeriz adl oyunlaryla sahneye kar ve ekiplerine bu oyunla
birlikte Selma Sonat eklenir. Arkasndan gelen Tiyatro sezonunda (1979
1980) ise Umur Bugay n yazm olduu Reklamlar oyunu sahneye konulur.
Bu oyun ise Devekuu Kabarenin dans asndan kendini gelitirmesini
salar. Klasik ve modern dans konusunda eitimi olan Geyvan Mc Millan,
Devekuu Kabareye dans asndan yeni bir boyut kazandrr.

Reklamlardan bir sonraki sezonda da nsanln Lzumu Yok adl

oyunla sahneye kan Devekuu Kabare, bu oyunla mekn asndan
deiim yaarlar ve son kez kk kabare tarz bir salonda oyunlarn
sergilerler.
19821983 yllar arasnda oyunlarn daha byk salonlara tayan
Devekuu Kabare, Tatlar oyunuyla sahne alr. Oyun ekibine ise Tayfun
oraan ve Glay Baltac katlr. Bu sezonun Austos aynda ise Devekuu
Kabare olduka byk bir organizasyonda yer alr. Bu organizasyon
Uluslararas Sanat Gsterileri A. ve Devekuu Kabare Tiyatrosunun birlikte
gerekletirdikleri Byk Kabare mzikalidir. Bu organizasyonla birlikte
kabare tiyatrosu ok daha byk izleyici kitlelerine seslenmeyi baard gibi
zmir ve stanbulda ak hava tiyatrolarnda seyirci karsna kar. Bu
mzikalde Devekuu Kabare Tiyatrosu oyuncularna Asuman Arsan,
arklaryla Ajda Pekkan, 5 yl nce 10 yl sonra gurubu, Mazhar-Fuat-zkan,
stanbul Geliim Orkestras, danslaryla USG dans gurubu, zgn
mzikleriyle Atilla zdemirolu, koreografi ile Altan Tekin elik etti.(Akpnar,
2005: 39)
 35

Byk Kabare ile Devekuu Kabare Tiyatrosunun kendine zg bir tr

oluum srecini tamamlad ve kk kabare salonlarndan byk
organizasyonlara doru izledii srete oyunculuk, mekn ve seyirci kitlesi
olarak en byk deiimi gsterdii sylenebilir.

Byk Kabarenin devamnda gelen sreci ise Akpnar: Devekuu

Kabare Tiyatrosu artk kendi bnyesinde mzikaller yapmaya balad.
Yerleik salon olarak konak sinemasn seen tiyatro oyuncu kadrosunu
genilettii gibi, koro orkestra ve dans grubunu oluturdu(2005: 39) eklinde
ifade eder.

Bu byk deiimin arkasndan ise 19831984 yllar arasnda

Beyolu Beyolu oyunu ile sahne kan kabare tiyatrosunun oyunlarn
Gldr retim Merkezi adl grup yazar ve oyunu Mjdat Gezen ynetir.

198485 yllar arasnda sahneye Kandemir Kondukun yazm olduu

Yasaklar oyunuyla kan Devekuu Kabare, 198586 sezonunda Akolsun
ile sahneye kar ve ilerleyen sezonlarda ise Geceler, Deliler ve en son
oyunlar una Buna Dokunduk takip eder. una Buna Dokunduk oyununda
Meri Baaran, Deliler oyununda ise Demet Akba ekibe katlan oyuncular
arasndadr.

Bu sre ierisinde ise Konak Sinemas ve Kadky Sinemasnn

pasaj olmas zerine stanbul-Elmadada bir salona tanan Devekuu
Kabare Tiyatrosu salonlarnn kapatlmasna ramen seyirci kitlelerini
oaltarak gsterilerine devam ederler. Son oyunlar olan una Buna
Dokunduk ile Devekuu Kabare Tiyatrosunun zirvede olduunu sylemek
mmkndr. Bu oyunla birlikte Devekuu Kabare ilk kez yurt d turnelerine
karak, Almanya, Avusturya, Belika, Hollanda da perdelerini aar.
 36

Tanerin ayrl ile birlikte Devekuu Kabare bu zgn trden daha

farkl bir duru sergileyerek yeni bir yap gstermitir. Bu yap ise Turgut
zakman n yorumuyla Ne Amerikan mzikali ne de Alman kabaresi [olan],
btnyle bize, bize de deil Zeki-Metine zg [olan]) onlardan baka bunu
yapann [olmad], onlar ayrldktan sonra da [ortadan] kalkan bir tr
eklinde tanmlanabilir.(Metin, 2007)

Btn bunlardan hareketle Haldun Tanerin tiyatro evrelerinde olduu

gibi, Devekuu Kabarenin de farkl dnemlerinden bahsedilebilir. Kurucusu
Tanerin ayrlmasyla Devekuu Kabare Tiyatrosunun da farkl sreler
geirerek kendine zg bir slup gelitirdiini sylemek mmkndr.
 KNC BLM

DEVEKUU KABARENN GSTERM AISINDAN

DEERLENDRLMES:

2.1. OYUN ANLAYII:

Devekuu Kabare Tiyatrosu, Geleneksel Trk Tiyatrosu ile bat

tiyatrosundan oluan sentez bir rn olarak deerlendirilebilir. Kabare
tiyatrosunun oyun anlay irdelendiinde, kabarenin bir dayanan gelenek
bir dayanan gncel olarak belirledii grlr.

Devekuu Kabare Tiyatrosu oyun anlay asndan incelendiinde

oyunlarn kent kltr balamnda mizahi bir eletiri sunduu sylenebilir.
Karagz oyunlarnda kent balamnda irdelenen isizlik, yoksulluk, kente
yansyan kaba kuvvet, yozlaan deerlerin kabare ile gncellenerek ayn
balam iersinde sunulduu grlr. Kabare tiyatrosunun bu zelliini Sevin
Sokullu, Trk Tiyatrosunda Komedyann Evrimi adl yaptnda Haldun
Tanerin oyunlarn geleneksel tiyatromuzun, yaamn gncel ve dzensel
sorunlarna ayna tutarak gerein ac dilini balla kesen zelliinden
yaralanmtr. Bu yolla geleneksel tiyatronun src, srrken okayc olan
dilini ve boaltc, elendirici ayn zamanda reneki olan ilevi bat kabare
tiyatrosu esprisiyle zdeletirmitir eklinde deerlendirir(Sokullu, 1979:
222). Gndelik yaam ierisinde yozlaan deerleri irdelemeleri bakmndan
Karagz oyunlarnda da kabare oyunlarnda da ortak pek ok unsur grlr.
rnein Beyolu Beyolu oyunu bata olmak zere oyunlarda sklkla
bavurulan konu stanbula i aramak iin gelinmesidir. Karagz oyunlar
iinde ayn durum sz konusudur ve tiplerin birou stanbula i aramak iin
gelirler. Bununla birlikte gerek Devekuu Kabare gerekse Karagz
oyunlarnda yozlaan deerlere sk sk gnderme yaplr. rnein Ak Olsun
oyununda karsn i yerinde alan bir kzla aldatan bir adam, ilikisi olduu
kzla tartr ve ayrlr. Kzn kabaday abisi ise i yerini basar. eitli hilelerle
 38

ve alkolle sakinletirdiini sand abi ise kendi hayat hikyesini anlatmaya

balar ve skecin sonunda kabaday abinin de kendi karsyla yasak iliki
yaadn renir. Buna benzer bir yasak iliki de Karagz oyunlarndan biri
olan eme oyununda da grlr. Oyunda Karagzn kz ve kars
Karagze hileler yaparak eve yabanc bir erkek alrlar.

Gndelik yaamn eletirisini mizahi bir tutumla sunan kabare

oyunlarnda glmecenin birok unsurundan yararlanld grlr. Glmenin
ana unsur olarak seilmesinde ise glmenin bir topluluk iin ortak bir alan
yaratma baars olduu sylenebilir. Eletirinin gldrerek sunuluu ve bu
duruma glenlerin says bir bakma eletirinin amacna ulamas olarak
deerlendirilebilir. Glmenin balamsal nemini Bergson u cmlelerle ifade
eder:

Ne denli ak yrekli olduu var saylsa da gerek ya da dsel,

br glenlerle bir anlama, neredeyse bir su ortakl tar
iinde. Tiyatroda izleyicilerin glmesi salon ne kadar doluysa o
lde yaygn olur az m sylenmitir? te yandan, belli bir
toplumun trenlerine, dncelerine bal olduu iin birok
komik etkinin bir dilden bir baka dile evrilemeyecei az m
belirtilmitir?(Bergson, 2006: 13)

Buna ek olarak Devekuu kabare de ironik, yergisel, grotesk ve farsa

dayal olarak birok komik durum yaratlr. rnein Sevin Sokullu yergisel
glnlemenin alay acmasz ve dmanca olan ve kendini glnen kiinin
stnde sayan bir glnlemedir. Bu ama, ktlklerin farknda olmayanlar
uyarmak, uyarmakla kalmayp ktlk yapanlara kar tavr almaya zorlama
eklinde grldn(Sokullu, 1979: 103) ifade eder. Bununla birlikte Orta
oyununda dorudan doruya insana ynelik olduunu, Yahudinin korkakl
ile hrbonun kabalnn soyla ilgili zellikleriyle glnleme vesilesi olurken,
karagz oyunlarnda yer alan lehe, ive, deyi zelliklerinin de glmece
unsuru saladn ekler.(Sokullu,1979: 141). Ayn gldrnn Deliler
oyununda Sekiz Yl Sonra isimli skete Karadenizli bir mteahhit baka
ehirlerden gelenlere sitem ederek stanbulun yapsn bozduklarn
 39

sylemesi zerine kardaki kiinin stanbul Trabzona kadar byd m?

eklindeki yorumu rnek gsterilebilir. Ayn ekilde Galaksi Taksi skecinde
Karadeniz ivesi ile konuan taksici rnek verilecei gibi Beyolu Beyolu
oyununun Hastane skecinde salk grevlisinin hastalara kar duyarszl,
kan kaybeden bir hastay kocaman adam olduu halde kanna neden sahip
kmad ynndeki azarlay ve kansz diye bar rnek olarak
gsterilebilir.

Bununla birlikte grotesk yani insanla ilgili irkini, irenci, cinsellii

sahneye tayan glnleme yntemi de Devekuu Kabare Tiyatrosunda
Reklamlar oyununda iini altna karan Cafer bir Bez getir arksyla
tuvaletini zerine yapan ocuk rneinde, randevu evinin anlatld
skelerde kullanlr.

Devekuu Kabarenin kulland glnleme yntemlerinden birisi ise

farsa dayal glnlemedir. Oyunlarda olduka fazla laf yartrma, gevezelik,
vurup kama, kelime oyunu yapma gibi zellikleri grlr. Geleneksel
Tiyatroda da birok rnei grlen bu glnlemeye Ak Olsun oyununun
giri blmnde Metin Akpnar ve Zeki Alasyann atarak Metin Akpnarn
perdenin gerisine saklanmas, Zeki Alasyann ise onu geri armas rnek
verilebilir. Ayn ekilde Beyolu Beyolu oyununda Yekta ve Nazminin
diyaloglarnda Nazmi nin sinirlenerek Yektaya kmas, Yasaklar oyununda
kamp tatilindeki grevlinin dayak yedii skeler rnek verilebilir. Bunlara ek
olarak oyunlarn birounda cinsel ima ve szle atma da yer alr.

Komedinin birok trnden yararlanan bir dier zelii ise epizodik

yapda kurgulandr. Bu yap, Metin Andn Trk Tiyatrosu adl yaptnda
geleneksel tiyatronun zellikleri arasnda oyunlarda ak biim denecek
kadar aksiyona az nem veren, eklemli, organik btnl olmayan, ksa
oluntulardan meydana gelmitir(And, 1983: 17) eklinde sralad eklemeli
yap ile paralellik gsterir. Bununla birlikte bu yap kabare tiyatrosuna gnceli
yakalama zellii yaratr. Turgut zakmann ise modler yap olarak
 40

tanmlad bu yap ile oyun blmlerinin sralamas, metin ierisinde yer alan
eletiriler, kiiler yer deitirir. Dolaysyla oyun sahne ald srada meydana
gelen dikkate deer bir olayda sahneye kolaylkla yansyabilir veya eitli
nedenlerden dolay karlabilir. Bu yapnn zelliini Turgut zakman
diyelim ki Hayali oyunu oynarken, nemli bir misafir geldi. O da Laz. O
zaman Hayali, misafir alnr diye oyununda Laz tipini sahneye karmaz
eklinde rnekler. Bunlara ek olarak Grol Tonbul Geleneksel Trk
Tiyatrosunun Temel Gldr eleri ve Trk Kabare Oyunlarndaki
Yansmalar adl yaymlanmam yksek lisans tezinde ak biim zelliinin
kabareye yansyan en iyi rneklerinin video ve audio kasetlerinde
grldn ve oyun skelerinin her iki kasette farkl srayla oynandn
ifade eder.(Tonbul,1988: 315)

Devekuu Kabare Tiyatrosunun epizodik yapyla birlikte ak biim

zellii kullanr. Bununla birlikte gelenekten ald ak biim zellii ve epik
tiyatrodan ald yabanclatrma kavramlarn bir arada irdelemek gerekir.
Metin And, Trk Tiyatrosunun Evreleri adl yaptnda gstermeci tiyatroda
oyuncunun oyuncu niteliini yitirmeden, seyircinin onu brnd gerek
kiilik olarak deil, seyredildiinin bilincine varan ve bu bilinci aa vuran
oyuncu olarak grd (And,1983:122) eklinde deerlendirir ve gsterimci
tiyatroda gerein yanlsamasn ykmak iin ak biime gereksinim
olduunu belirtir. Buradan hareketle ak biimi tek bir dzene sokulmayan,
tek ynde gelimeyen, seyircinin, dinleyicinin oyuncunun istedii gibi
deitirilebilen biim eklinde tanmlar(And,1983:123). Bununla birlikte
zdemir Nutku ise Orta Oyununda Yabanclatrma Kavram balkl
makalesinde yabanclatrma kavramn u ekilde ifade eder:

Bu tr oyunda, oyunun yaps batan sona doru gelien ruhsal

devinimi deil, ske blnmesi ile gsterilen sonular kapsar.
Bunun iinde oyunun yapsn kuran bu skeleri birbirine
balayan aklamalara yer verilir. Bu aklama ve anlatm
teknii ise yabanclatrmann nemli bir esidir; her an bir
tiyatro seyredildiini hissettiren bu aklamalar sahne
 41

illzyonunu ortadan kaldrarak seyircinin sahne zerindeki olaya

salt duygusal yoldan katlmasn nler(158)

Bu tanmlardan hareketle Devekuu Kabare Tiyatrosunun gstermeci

tiyatro slubunu kulland sylenebilir. Skeler mzik, ark ve dansla
kesilirken Zeki Alasya ve Metin Akpnarn sahneye kendi kimlikleriyle
ktklar grlr. rnein Beyolu Beyolu oyunun son skecinde Zeki Alasya
ve Metin Akpnar sahneye gelip, anlarndan, kapanan tiyatrolardan
bahseder. Ayn ekilde ise Ak Olsun oyunun giri sahnesinde Zeki Alasya
Metin Akpnar ve Nevra Serezli kendi kimlikleriyle sahnede yer alrlar. Dn
Bugn oyununda ise Zeki Alasya tiyatronun durumunun ktye gittiini
anlatan Metin Akpnarn azn kapatarak bu konumay noktalamazlarsa
konumann konferansa gittiini syleyerek susturur. Bunlara ek olarak
anlatclarla skeler aras geiler yaplr.

Devekuu Kabare Tiyatrosunun nemli zelliklerinden birisi de

oyunlardaki toplumsal eletirinin karikatrize edilmi tipler araclyla
sunumudur. Metin And asl tipleri karsndakine nkte yapma frsat vererek,
sylemeyi aana ve dii konuan; cevap verip laf yetitireni ise erkek
konuan olarak tanmlar ve Hacivat ve Piekr dii, Karagz ve Kavuklu yu
erkek konuan olarak deerlendirir. (And, 1983: 16) Buradan hareketle Zeki
Metin ikilisini Karagz-Hacivat veya Kavuklu-Piekrn acllar olarak
deerlendirilebilir. rnein Dn Bugn oyununda nayet ve Hidayet
tiplemeleri, Beyolu Beyolu oyununda Nazmi ve Yekta tiplemeleri buna
rnek olarak gsterilebilir. Bununla birlikte kabare kiilerinin karikatrize
edilerek sunuluu sz konusudur. Eletirileri yaplan siyasetiler, sanatlar
da dhil olmak zere tm kiilerin karikatrize edilerek tipletirildii grlr.
Bu sayede ise kii ve kiiliklerden ok toplumsal yapnn zarar grmesine
neden olan zihniyetin alt izilir.

Sonu olarak, Devekuu Kabare Tiyatrosunun oyun anlay olarak

benimsedii niteliklerle bir yann gelenee bir yann ise bat tiyatrosuna
dayad ve bunun sonunda ise sentez olmakla birlikte kendine zg bir yap
 42

sergiledii sylenebilir. Bu yap ierisinde gnceli yakalayan ve bununla

birlikte dinamiklerini gelitiren bir izgi izledii sylenebilir.

2.2. MZK VE DANS

Devekuu Kabare Tiyatrosunun mzik ve dans, oyunun seyrini

etkileyen farkl amalar iin kulland grlr. Bu amalardan ilki oyunun
amacn ve seyirciye sunduu mesaj iletmektir. Oyunlarn balangcnda ve
skeler aras geite mziin ve dansn ana dnceyi sunmay amalad
hissedilir. Oyunun giri ksmnda yer alan ve Metin Akpnarn amblem ark
olarak ifade ettii ve Dn Bugn oyununun da balangcnda yer alan giri
arksnn szleri u ekildedir:

Devekuu devekuu
Kanadn var yerdesin
Hrgcn yok devesin
Kumdan kmaz hi ban
Sen ne kaypak nesnesin
Uyan oldu sabahlar
Yeryznde neler var
Gr bak, dn, iit, anla
Ne yalanlar ne dolanlar
Yutturanla yutanlar(Dn Bugn)

Buradan hareketle oyunun banda yer alan ark genel olarak

Devekuu Kabare Tiyatrosunun temel eletirisini iaret eder. arknn
szlerinden hareketle ilk olarak, oyunun sorunlar grmezden gelerek
kaanlara bir uyar nitelii tad sylenebilir. Ayn oyununda bu amblem
arknn arkasndan ise oyunun isminin de iinde zikredildii genel eletiri
ierisindeki alt balkta yer alacak oyun eletirisi gndeme gelir.

rnein, Bir dne bak bir bugne\ Hey gidi gnler hey\ Az gittik uz
gittik\ Bir de baktk ki dostlar\ olduumuz yerdeydik eklinde sralanan ark
szleri oyunun genel hatlaryla geen zamann deitirip dntrdklerine
baklr.
 43

Oyunun giriinde yer alan amblem arklarn dier bir grevi ise
seyirciyi oyuna hazrlamak ve Akpnarn ifadesiyle biz kimiz, ka kiiyiz ne
yapyoruz, ne greceksiniz sorularna cevap vermektir.

ark ve danslarn oyununun ana temasna dikkat ekmenin yan sra,

dier bir etkisinin de oyunun ak biim zelliine hizmet ediyor oluudur.
rnein Ak Olsun ve Beyolu Beyolu oyunlar bu adan irdelendiinde
orkestrann sahnede oluu, ske aralarnda girerek mzie ve arklara
balamalar ayn yabanclatrma unsurunu kullanarak seyirciyi bir bakma
uyarma zellii gsterir. rnein Beyolu Beyolu oyununda mzisyenler
nlerinde mikrofonlarla ark syler. Ske aralarnda da oyunun iinde yer
alrlar. Karakol skecinde ise ba komiser yanlarna gelerek arkya katlr.

Devekuu Kabare Tiyatrosunda arklarn szleri irdelendiinde ark

szlerinin net ve anlalr olmalarnn yan sra mizahi bir slupla da
sylenerek aklda kalmasnn saland sylenebilir.

Tm bunlara ek olarak Devekuu Kabare Tiyatrosunun gnceli mizahi

bir tarzla yakalayan tutumu arklarna da yansr. rnein Ak Olsun oyunun
Kral Kralie skecinde prens kraln huzuruna karken 90l yllarda
gndemde olan ehriyarn ehrinden size Selam getirmiem arksn
syleyerek kar. Metin Akpnar buradan hareketle skeci yle deerlendirir:

O dnemde Trkiyeye Azeri bir arkc gelmiti. Size

ehriyarn ehrinden selam getirmiem diye bizi ok
kazklamt, radyolarda, televizyonlarda gnlerce alnd. Onun
taklidini yaptm, oradan hseyni makamna getim, yani ayn
zamanda bir ses gsterisini de ieriyor, oyuncunun izleyiciyle
daha nceden kurduu bir ban bir anlamda smrlmesi sz
konusu burada ya da iyimser tanmlamayla
paylalmas(Akpnar, 2005: 74)

Akpnarn ifadesinden hareketle oyunlar iinde yer alan skelerde

olduu gibi arklarda da gncel olann yer ald sylenebilir.
 44

Gncel olann yan sra Devekuu Kabare Tiyatrosunun mzie,

geleneksel tiyatro ile paralel ilevleri ykledii sylenebilir. Bu noktada
oyunlarn giri arklar ile Karagz oyununda yer alan perde gazeliyle ortak
ileve sahip olduu sylenebilir. Tpk Dn Bugn oyunun giriinde olduu
gibi Karagzde de perde gazeli oyun ile ilgili mesajlar sunar. rnein
Bakkallk oyunu u perde gazeliyle balar:

Hayal oyunu, erbabna(gre) baka (trl bir) seyirdir;

zlmesi zor bir srdr, anlamn ancak ehli anlayabilir.
Bilgisizler zlmesi zor srdan ne anlar? Parlak aynaya bakar
gibi, (onun) d grnne bakar. Onun arkasndakini anlayan
dostlara ak olsun! Bilgili kiilere gizli deildir, ak ve
meydandadr. eyh Kteri onu dnya gl bahesine
benzetmi, onun iin eskiden hayal glgesi diye adlandrlmtr.
Gz olanlar [] dnyaya bilgi gzyle bakar, dnyaya ibret
gzyle bakmayan aslnda krdr. (Kudret, 1970: 218)

Gazelden hareketle perde gazellerinin de oyunun asl amacn vermesi

bakmndan kabare ile ortak bir amac paylat sylenebilir. nk her
ikisinde de sunulmak istenen younlatrlm bir slupla ifade bulur.

Devekuu Kabare Tiyatrosunda skeler arasnda arklarla birlikte

danslarda yer alr. Ancak bu danslarn ritmik hareketlerle sergilendii grlr.
Oyunlar arasnda yer alan bu dansl arkl blmlerin ise oyuncularn kostm
deiiklii iin zaman yarattklar sylenebilir. Bunlara ek olarak Metin
Akpnar oyunlarn danslarn yle deerlendirir:

Kabare tiyatrolarnda bazen hem giri arklarnda, hem bazen

bir skecin sunumunda, bazen bir skecin noktalannda dans da
kullanlr Tabi kabare tiyatrosu elemanlar bir dans eitimi
almadklar iin bazen ciddi komiklikler de olabilir. O yzden bu
danslar nispeten efendice hareketler, minik ayaklar, kk el kol
hareketleri gibidir. yle akrobasi saylacak dans hareketlerimiz
de yoktur. (Akpnar, 2005: 48)

Metin Akpnar; dansn kendileri iin nemli olduunu, hatta oyunlar

byynce daha da nemli hale geldiini ifade eder ve skeleri birbirine
 45

balamas ynnden nemini vurgular. Bazen bir olay sadece dansla

anlattklarn ifade eder. Reklamlar da turistleri skboaz etme dans ise buna
rnektir.

Sonu olarak, Devekuu kabare tiyatrosunda ark ve dansn, oyunun

amacn hissettirme, seyirciyle diyalog kurma, yabanclatrma, ske geii
salama gibi ilevleri olduu sylenebilir.

2.3. KOSTM VE DEKOR

Devekuu Kabare Tiyatrosu dekor asndan irdelendiinde dekorun

epizodik yapya uygun olarak hazrland sylenebilir. Oyunlarda meknlar
ykselti ve panolarla belirlenmekle birlikte oyunun getii balam ifade
etmek iin az sayda dekor kullanld grlr. rnein yasaklar kampnda
kullanlan dekor, kamp yeri bir ka levha ile belirlenmitir. Bu levhalarda ise
kabinler, dular, deniz yazlar yazan oklarla belirtilir ve bylece bir kamp
ortam yaratld grlr. Bununla birlikte aile aras bir diyalog sunulacaksa
birka koltukla oturma odas oluturulur. Yine ske hastanede geecekse bir
sedye veya bir karakolda geecekse bir masa kullanlr.

Devekuu Kabare Tiyatrosu oyunlarna dekor kullanm asndan

bakldnda dekorun pratik bir ekilde tanmasna uygun bir kullanm tarz
seildii grlr. Bunun nedeninin ise hzl bir temposu olan kabare
oyunlarnda geilerin hzl salanmas olduu sylenebilir. Bununla birlikte
kabare oyunlarnda asl vurgunun szle ve hareketle salanmas da dekorun
sadeliini aklar. Ske aralarnda dekorlarn dnda Devekuu Kabare de
oyunun geneli boyunca sahnede kalan dekorlar da kullanlr. rnein
oyunlardan birinde byk heykel eklinde bir yap durmakta ve bu dekorun
sol tarafndaki kalbe farkl renkle vurgu yapld grlr. Yine Deliler
oyununda da dnen adam heykelini sembolize eden dekorun oyun
boyunca sahnede kald grlr.
 46

Devekuu Kabare Tiyatrosunda kostm olarak erkeklerde genellikle

pantolon-ceket veya pantolon, gmlek, ask biimindeyken kadnlarda etek-
ceket seildii grlr. Buna ek olarak dekor iin geerli olann kostm iinde
geerli olduu sylenebilir. Oyunlarn tempolu olmas gerei oyuncularn hzl
hareket etmelerini salayan kostmler tercih edilmitir. Ancak bununla birlikte
tarihi tiplerin kostmleri dier tiplere gre farkl tasarland grlr. rnein
Deliler oyununda Boncuklu Deli brahim padiah kyafeti ile Dn Bugn
oyunundaki Yenieri ise tarihi kyafetiyle sahne alrken, bir doktor pantolon ve
gmlek zerine beyaz nlkle, karakoldaki ba komiser polis kyafeti ile
sahne alr.

Oyunlarda genellikle kent yaamnda kullanlan zaman zaman

dnemin modasna, zaman zaman da canlandrlan tipe uygun kostmler
seildii grlr. rnein 80li yllarn moda blucinleri ve gmlekleri danslar
tarafndan kullanlrken, dnemin gen erkekler tarafndan tercih edilen sa
stili ve kyafeti Deliler oyunundaki Aydemir araclyla sunulur. Bununla
birlikte siyasilerde Sleyman Demirelin canlandrld sahnede apka ve
takm elbise, Necmettin Erbakan da ise yeil takm elbise ve takke
kullanld grlr.

2.4. DL VE SLUP

Devekuu Kabare Tiyatrosunda dil farkl ynlerden kullanlr.

Bunlardan ilki oyunlarda glmecenin byk bir ksmnn sze dayal olarak
olumasdr. Geleneksel Trk Tiyatrosunun da belirgin zellikleri arasnda
olan yanl anlama, sz cambazl, laf ebelii gibi glnleme yntemlerinin
sklkla kullanld grlr. rnein Dn Bugn oyunun da kar karya
gelen Yenieri ve p skecinde tarihi bir tip olan Yenieri ile gncel bir tip
olan p tipinin diyaloglarnda pek ok yanl anlamaya dayal dil oyunuyla
karlalr. rnein Yenieri, pye sen top ta bimarhanesinden
boanm bi divanesin galiba diye seslenir. p ise Yenieriye Yok
babam. Boanmadm vallaha. 5 ocuum var diyerek cevap verir. Buna
 47

benzer bir dier rnek de tiyatronun dn ve bugn zerine oynanan ve

Orta oyunun bir rneinin Zeki Alaysa-Metin Akpnar tarafndan sergilendii
Agh ve bi sahnesinde grlr. Lokanta da nasl davranlmas gerektiini
anlatmaya alan Agh Efendi tm abalarna ramen baarl olamaz.
nk yannda yetitirdii bi, bir trl anlatlan anlamaz. rnein lokantaya
gidip masaya oturduktan sonra ne yapacaklarn sorar. Ancak bi rezil
olduklarn, herkesin kendilerine baktn kendilerine hyar dediklerini syler.
Agh ise bu duruma ararak nedenini sorar. bi ise masaya
oturulmayacan, masaya oturduklar iin herkesin kendilerini aypladklarn
syler. Ancak Agh masa derken masann yannda duran sandalyeleri
kastettiini syler. Dilin yanl anlalmas zerine rnekler oaltlabilir.
Bununla birlikte dil zerinden gldr yalnzca yanl anlama ile snrl
deildir. Kent kltrnn birok adan eletirilerek sunulduu kabare de
kiilerin dil ve sluplarna gnderme yapld grlr. Kelimelerin bu tarz
kullanm ile bir bakma kurum ve kurulularn sembollemesi salanr.
rnein Ak Olsun oyunun kral kralie skecinde kostm bir prens kostm
olmasna ramen prensin Aziz ve muhterem din kardelerim eklinde
konumasna balamas, sz konusu kiinin Necmettin Erbakan olduunu
annda anmsatr. Bununla birlikte szcklerin belli bir olgu ya da kiinin
anlatmnda da sembol zellii kazand grlr. rnein kent iersinde var
olan memur kesim iin genel olarak orta direk, Turgut zal iin ton ton
ifadeleri kullanlr ve kastedilenin kolayca anlalmas salanr.

Btn bunlara ek olarak Devekuu Kabare Tiyatrosunda anlatlacak

olan kurum kii ve olgulara gre dil seimi kullanld grlr. Sunulan
balam ve balama uygun bir dil ve slup dikkati eker. rnein Yasaklar
oyunun yayn yasanda u u minik kelebek arksn altran retmen,
yayn denetleyen memurlar ve ocuklar arasnda dil ve slup asndan
farklar dikkat eker. Yayn denetleyen grevli konumas ve tavrlaryla
yasaklarn uygulaycs konumunda gsterilir. Dilin, ideolojiyi ve bak asn
ifade ediindeki nemi vurgulanr. rnein yarda kestii ark iin, koroyu
altran retmenin neresini sakncal bulduunu sormas zerine, sakncal
 48

deil mahzurlu bulduunu ve sakncal kelimesinin mahzurlu kelimesinin

yannda gzyalar iinde kaldn syler. arkdaki birok sz ideolojik
adan yanl bularak dzelten grevli, arknn sunumunda da retmeninin
ho geldiniz sayn konuklar eklindeki sunumunu deitirerek muhterem
zevat- kiram, baheli haneler mektep-i iptidai talebeleri imdi, sizlere minik
kelebek isimli arky teganni edecekler eklinde sunmasn salar.

Devekuu Kabare Tiyatrosunda dil ve slubun kent ierisinde yer alan

kendi ilerinde farkl gruplar oluturan insanlarn kimliklerini oluturan bir ara
olarak sunulduu da grlr. rnein Genelev ile ilgili skelerde erkeklerin ve
kadnlarn kfrl konutuu, eril muhabbet alanlarnda erkeklerin bu alana
ait bir jargon gelitirdikleri grlr. rnein Ak Olsun oyunu mahallenin
Hakan abisinin mahalledeki bir genci geneleve gtrmesiyle balar. Hakan
Abi, Oktay ve mahalledeki dier genlerin diyalouna dikkat edildiinde kentli
eril alann oluturduu argo sylemlerle karlalr. Hakan Abi Oktay
geneleve gtreceini sylediinde, mahalleden dier bir gen milli oluyor,
yani yorumunu yaparken, Hakan Abisi de Oktaya onu hayat fakltesine
gtrdn syler. Milli olmak, hayat fakltesi gibi sylemlerle eril argo
yaratld grlr. Ayn ske ierisinde ise genelev de yaayan kadnlara ait
bir iletiim kodlarnn olutuu grlr. rnein genel evdeki kadnlarn
hepsinin takma adlar vardr ve bu kadnlarn hepsinin birbirine isimleri ile
seslendikleri halde evin sahibesine abla diye seslendikleri grlr. Buna ek
olarak skete kadnlarn kendilerini vesikal sermaye olarak adlandrdklar
da grlr.

Yine Devekuu Kabarede sk sk argoya bavurulduu grlr.

Argonun youn kullanmna dair eletiriler de alan Devekuunun argoyu
kullanmasn ise Metin Akpnar, bir genel ev sahnesi oynanrken ya da
slubun argoya sklkla kaabilecei bir balam gsterilirken nasl kibar
konuulabilirdik ki eklinde deerlendirir. (Metin, 2007)
 NC BLM

DEVEKUU KABARENN ERK YNNDEN NCELENMES

3.1. ALE

Devekuu Kabare Tiyatrosu kent balamnda gndelik hayata dair

pek ok konuyu gndeme getirir. Bu olgular arasnda kadn ve erkein
toplumsal yap iersinde stlenmi olduklar anne-baba rolleri de
bulunmaktadr. Devekuu Kabare Tiyatrosunda gerek kadn erkek
ilikilerinin youn bir ekilde irdelendii Ak Olsun oyununda, gerekse
dier oyunlarda yer alan skelerde orta snf kent ailesinin izdmn
grmek mmkndr. Bu izdmler, toplumsal yapdaki deiikliklerin
kltlm bir temsilcisidirler. Toplumsal yap ve aile ilikisine bu
adan bakldnda, toplumsal deiikliklerin genel hatlaryla aile
kurumu iersinde gzlenebileceini sylemek mmkndr. Hareketli ve
deiken bir yaps olduu dnldnde ise aile kurumunun baz
olgular yanstmas bakmndan nemi daha da anlam kazanmaktadr.
Emre Kongar, bir toplumun her an deimekte olduunu buna bal
olarak da toplumun tampon mekanizmalar oluturduunu savunarak
ailenin bu tampon mekanizmalar ierisinde yer aldn savunur. Bu
durumu ise ailenin her toplumda mikro dzeydeki fonksiyonlarnn
yannda makro dzeyde de bir fonksiyon sahibi olduu sonucuna
ular ve aile toplumun btn teki alt sistemleriyle yakn etkileim
halindedir biiminde ifade eder.(Kongar, 1999: 155) Bu nedenle
Devekuu Kabare oyunlarnda yer alan kurgusal ailelere toplumsal
dinamiklerin mikro kozmosu olarak baklabilir.

Deliler oyununun Sekiz Yl Sonra adl skecine bakldnda 80li

yllarda kent kltrnn deien deerlerinin aile kurumuna yansmalarna
deinildii grlr. 12 Eyll sonrasnda siyasal ve toplumsal yapdaki
deiiklikler aile kurumu zerinden ilk olarak torunlarn, bykbabalar ve
anneleri ile olan diyaloglarndaki yozlama boyutuyla vurgulanr. Ardndan,
 50

politikac kimlii ile ne kan bir babann ve dier siyaseti arkadalarnn

diyaloglarndaki yozlama gndeme getirilir. Genel hatlaryla skece
bakldnda 12 Eyll darbesinden ksa bir zaman nce ve Konya
mitinginden ksa zaman sonra lkede olanlar yznden ruh saln
yitiren bir bykbaba, sekiz yl sonra iyiletii dnlerek hastaneden
karlr. Ancak torunlarnn bykbaba asndan yozlam ilikileri ve
damadnn siyasi grlerindeki arpklk nedeniyle tekrar hastaneye
kaldrlmak zorunda kalr. Skete bykbabann gznden sunulan aile
yapsnda ilk olarak torunlar ile olan ilikisi vurgulanr. Evin erkek torunu
Selamnhello diyerek ieri girer ve bykbabasn gstererek bu
gentlemen kim diye sorar. Geleneksel aile yaps zerine alan
aratrmaclarn (Kongar; Tezcan) yaptlarndan hareketle geleneksel yap
ierisinde aile by ve torun ilikisinde bu tr bir diyalog(suz)luun
saygszlk olarak deerlendirilecei, dahas torunun bykbabasn hi
tanmam, onu hastanede hi ziyaret etmemi olmasnn yadrganaca
sylenebilir. Bununla birlikte byklerin yannda sigara imenin saygszlk
olarak algland bir toplumda Aydemir adl gencin bykbabasna sigara
uzat da hem geleneksel yapnn etkisini kaybettiinin bir gstergesi hem
de bu yapya ynlendirilen eletirinin bir ifadesi olarak yorumlanabilir.
Buradan hareketle geleneksel yapnn yetitirdii bykbaba, bu yapy
reddeden torun ve her iki yap arasnda kalan annenin tepkileri farkl
olacaktr. Bu diyalogda yozlam bir aile diyalogunun yan sra deiime
kar gelenein kendine verdii rolleri devam ettirebilen bir anne tipini
grmek de mmkndr. Olunun ifadelerini babasnn yadrgamayaca
szcklerle ifade eden anne, olu ve babas arasndaki diyaloga ortak bir
dil yaratma abasndadr. Anne rolyle sunulan kadnn, durumu idare
edici, ailedeki bireyler arasnda ortak bir iletiim alan oluturucu grevi
vardr. Kyafetlerinden sa ekline, davranlarndan konumasna
yadrgad bu gencin bir hayal olduunu dnen bykbabay duruma
altrma grevini yine anne stlenmektedir. Ancak bu nokta da
bykbabann kendisinin idare edildiini fark etmesi zerine verdii tepki
de dikkate deerdir. Bykbaba ben bu ailenin reisi deil miyim? diyerek
 51

verdii tepkiyle otoritesini korumak istediini belirtir. Bu otoritenin varlna

snmak zere iken dier torunuyla karlamas ise otoritesinin
sarsldn daha net ifade eder. Bykbaba, ebnem isimli torununu 80li
yllarn modas olan aeoribik kyafetleri ile grdnde arr. ebnemin
tm vcudunu saran spor kyafetleriyle herkesin grecei yerlerde
dolamasn yadrgar. Bu yadrgama yalnzca kyafete ilikin bir yadrgama
deildir. Bir ncekinde olduu gibi bykbaba torun arasndaki diyalogda
da kendisini hissettirir. Bykbabasna sonunda yrttn ha gibi bir slupla
seslenen gen kz, annesinin bykbabasnn elini pmesini istemesi
zerinde byle feodal detlerden holanmadn ve pmeyeceini ifade
eder. Aydemir ile olan diyalogda olduu gibi anne yine devreye girerek
durumu idare etmeye alr. Kzn ben sana byle mi rettim diyerek
azarlayan anne, kzna terasa kmasn sylemesi zerine bykbaba
daha da sinirlenir. nk dede asndan, Mahmut Tezcann da ifade
ettii gibi Mahcubiyet normlar genellikle giyim ve sslenmeye ilikin
alanlarda yaygndr (Tezcan; 2000: 142) ve torunun bedenin btn
hatlarn gsteren bu dar kyafetlerle toplumun dier bireyleri tarafndan
grl onun iin bir mahcubiyet oluturmaktadr. Ayn skete aile,
siyaset adam olan babann eve gelip eine lobiyi hazrlamasn sylemesi
zerine lobi de yer alacak yiyecekler arasnda somon balk, kapari, ikita,
avokado ve kivinin yer alna aran bykbaba domates, peynir, kavun,
menemen gibi Trk mutfana uygun yiyeceklerin listede olmamasna
ar. Bylece giyim kuamdan yemek kltrne kadar deien kltrel
yapnn bir gsterimi sunulur.

Devekuu Kabarede aile ilikilerinin farkl boyutlar bir dier skete

yle sunulur. Tatil Yasa adl skete Orta snf kentli bir ailenin yaz
kampna gelii ve tatilde karlat yasaklar mizahi bir slupla sunulur.
ki imenin, akamlar horlamann, belli saatten nce denize girmenin,
mayolu pansiyon tarafna; elbiseli deniz tarafna gitmenin yasak olduu bir
kampa giderken, ay termoslarndan, karpuza, eftaliye, deniz topundan
fotoraf makinesine kadar pek ok eyay yanlarnda gtren bir orta snf
 52

aile modelinin sunumu grlr. Aile ierisinde diyalog ve rollere

bakldnda babann tatile geldii iin mutlu olduunu tm hareketlerinde
gstermesine ramen bu tatile kars iin geldiini ifade ettii grlr.
Bununla birlikte karsna yzerken fazla almasn nerir ve bylece
ondan kurtulacan belirtir. Karsnn bu espriye fazlaca ierlemesi zerine
aka yaptn vurgulayan baba, kars olmadan yapmayacan karsnn
hayatnn merkezi olduunu, ona bir ey olursa yumurta bile kramadan a
kalacan syler. Dolaysyla skete, toplumsal yapnn aile kurumu
ierisinde kadna verdii birtakm rollerin varl ve bu rollerin erkek
tarafndan nasl algland gz nne getirilir. Skete anneye verilen bir
dier rol ise gelecekte olacak olaylara kar temkinli davranmaktr. Kamp
mdrnn kampta alkoln yasak olduunu sylemesi zerine babann ilk
yneldii kii eidir. Baba, kampta iki olmama ihtimaline kar iki
almalarn istemesi zerine, annenin kampta mutlaka iki bulunacan
dnerek onu engellemesine bozulur. Karsna ben sana sylememi
miydim? eklinde sitem ederek bu ngry yapmad iin ona kzar.

Aile ierisinde geen bir dier ske ise Ak Olsun oyununda yer
alan Kz steme dir. Yine kentli bir orta snf aile ve ekonomik durumu
biraz daha iyi olan aile arasnda yanl anlamalardan oluan bir diyalog
sz konusudur. Skete kzlarna grc geldiini sanan bir aile ile video
almaya gidecekleri ev yerine baka bir eve giden iki aile kar karyadr.
Evine geldiinde kars ve kznn byk bir hazrlk iersinde olduklarn
gren baba akndr. Israr zerine anne odada sadece kz, kendisi ve
ei olmasna ramen babann kulana grc geleceini fsldar. Bunun
zerine ayn ortamda olan kzn glerek kamasna ise baba, erkek bak
asyla siz kadn milleti bylesiniz, evlenince banz ge eriyor
sanyorsunuz yorumu yapar. Ayrca babann aknl bununla snrl
deildir. Grc geliyor diye komulardan evlerine dn gelen koltuk
takmlarna, yumurta krma makinelerine, amar makinelerine bir anlam
verememektedir. Anne ile kz ise komulardan gelen eyalar yerletirme
tela ierisindedir. nk anne evinin gsterili ve zengin grnmne
 53

nem vermektedir. Buradan hareketle cinsiyet rollerinin farkll ve bak

alar sunulur. Bu nokta da Ayata, toplumsal cinsiyet rollerinin farklln
u cmlelerle ifade eder:

Uydu kent yaamnda toplumsal cinsiyet rolleri nemli lde

farkllamtr; kadnlar hem ev kadnl hnerleri hem de
tketim etkinlikleri vastasyla aile servetini bakalarna
gsterme ve bunun sonucunda ailenin greceli stat
konumunu belirlemede nc rol oynamaktadr.(Ayata, 2005:
38)

Skete olduu gibi evin gsterii ve stat gstergelerinin sunumu

annenin sorumluluundadr. Erkein bunun anlamsz olmasn dnmesi
kadnn ise bunun nemine vurgu yapmas da yine baba ve anne rolleri
arasndaki fark ifade eder. Geici de olsa yaplan bu deiiklik ierisinde
babann dikkatini ynelttii tek konu koltuunun kmrle gtrlm
olmasdr. nk koltuk aile reisi olan babann makamna vurgu
yapmaktadr. Anne ise bu konuda otoritenin kendisinde olduunu
vurgulamak iin makamnn kmrle tayininin ktn ifade eder.
Sketen hareketle konular ve durumlar karsnda anne ve babann etki
alanlarnn deitiini sylemek mmkndr. E olarak kadn, anne olarak
kadn veya e olarak erkek, baba olarak erkek duruma gre farkl roller
stelenerek etki alanlarn geniletip daraltabilirler. Bu etki alanlarn Ayata
u ekilde ifade eder:

Erkekler de evi arlkl olarak kadnn etki ve eylem alan

olarak grme eilimindedirler. Kadnlar e ve anne olmann
yan sra, ev kadnlar ve evin yneticileri olarak
alglanmaktadr; evin ihtiyalarnn temini, dekorasyon ve aile
grntsnn biimlendirilmesi ncelikle onlarn
sorumluluundadr. Bu da kadna aile tketiminin
ynetiminde baat bir rol vermektedir.(Ayata; 2005: 47)

Aile kurarken dikkat edilmesi gereken normlar ise anne ailenin

zengin oluuna, ocuun ok iyi, ok efendi oluuna vurgu yapar ve
daha ne isteyeceklerini syleyerek sralar. Hemen arkasnda ise yine
 54

annenin babay ynlendirici rolne atf yaplr ve anne babay istemeye

gelen aile konusunda sakin olmas iin uyarr. Babann pot krmamasn,
dikkatli olmasn tembih ederken de yirmi yldr kendisini hi
dinlemediinden ikyet eder.

Ayn ske ierisinde ise bir dier aile rnei de video almaya gelen
ailenin diyaloglar araclyla sunulur. ocuklarnn kekeme oluunun
annenin babann taksitiliine, babann ise annenin srekli syleniine
balamas tipik bir kar koca kavgas sunmaktadr. Kavga esnasnda
annenin babaya ocuu iaret ederek susmasn sylemesi, babann
sinirlenerek barmasna ramen karsna barma eklindeki k da
anne baba rolleri arasndaki atmay sunar.

Skecin sonlarna doru yeni tant aile ile diyalog kurmaya

alan video almaya gelen baba dnemin popler yarmas olan Aileler
Yaryor programndan bahsederek ortak bir iletiim konusu ayor. Aile
ii iletiime vurgu yaparak yarmada sunucunun sigorta atmasnda
sigortaya tel balanp balanmayacan sormas zerine adamn karsna
sorup cevap verdiini sylyor. Arkasndan ise bu durumu yadrgadn
belirterek sanki her zaman karya sorarm gibi! Ulan karya sorulur mu?
Bi tane korsun karya byle, evinin sigortasnn incecik telini karya soran
drzden bu memlekete hayr m gelir be! Biz kendi vatanmzn insann
tanmyor muyuz lan drz! eklinde tavrn belirtir.

Sonu olarak Devekuu Kabare Tiyatrosunda yer alan rnekler

irdelendiinde gndelik hayat iinde aileyi oluturan bireylerin rollerine
eletirel adan bakld grlr. Bu rollerin bir yann gelenee dayarken
bir dier taraftan moderniteye uyum salamaya altklar, zaman zaman
bocaladklar sylenebilir. Gndelik hayat ierisinde ise nerde duracan
bilemeyen rollerin ortaya kard durumlarn ise eletirisi yine kabarenin
byteciyle sunulur. Kent iinde elerin ve ocuklarn iletiimleri, anne
baba olarak edinmi olduklar rollerin irdelendii oyunlarn ise ana
 55

eletirisinin dier konularda da gndeme gelen yozlama olduu

sylenebilir.

3.2. CNSYET

Devekuu Kabare oyunlarnda genel olarak sunulan toplumsal

eletiri, zellikle Ak Olsun oyununda cinsiyet olgusu zerinden
gerekletirilir. Kadn erkek ilikileri merkeze alnarak birok kavramn
tartld oyunda, cinsler aras diyaloglarn yan sra birok siyasal ve rfi
kurumun da eletirisi yaplr.

Ak Olsun oyunu kadn ve erkek ilikileri zerine kuruludur. Oyunda

bu ilikileri gzler nne sermek iin kz isteme, evlilik, gerdek gecesi,
balay, evlilik sreci, boanma gibi kadn ve erkek ilikilerinin dorudan
gzlemlenebilecei temalarn seildii grlr. Bu temalar karikatrize
edilerek, kaln izgilerle sunulur. Bu sunumda ise kadn ve erkein
kendilerine ait alanlardan ortak iletiim alanlarna tadklar kodlarn
atmas sz konusudur. Giri blmnde kendi kimlikleri ile sahnede yer
alan Zeki Alasya, Metin Akpnar ve Nevra Serezli kadn erkek ayrm
zerine atarak oyunun genel temasn anlatrlar. rnein bu blmde
Metin Akpnarn Zeki Alasyaya gerizekal demesi zerine Nevra Serezli
erkekleri tanmaya baladklarn ve onlarn ne kadar ilkel olduklarn,
ilkellerin erkeklerin yannda anayasa profesr gibi kaldklarn syler.

Oyunun ilk skecinde ise erkeklere ait olan bir alana gnderme
yaplr. Cinsiyet kavramna erkek asndan bakan skete erkeklerin kendi
aralarnda cinsellie bak, bunu yorumlaylar erkek kimlii zerinden
sorgulanr. Ske, Hakan isimli birinin mahalledeki genlerden biri olan ve
ilk kez geneleve gidecek olan Oktaya yardm etmek istemesi zerine
kuruludur. Eril diyaloglarn pek ok rneinin grld skete, erkeklerin
cinsel kimliklerine yaptklar gndermeler bulunmaktadr. rnein skecin
banda mahalleden bir gen Hakan abisine seslenerek kahveye arr.
 56

Ancak mahallenin Hakan Abisi bunu redderek Oktay geneleve

gtreceini syler. nk Oktayn artk yann ilerlemesine ramen hl
kadnlarla iletiim kuramamasndan, bir kadn grdnde yznn
kzarmasndan ve geen gn tant kadnn elin skaca yerde burnunu
skmasndan ikyetidir. Hakan Abiye gre Oktay geneleve giderek bu
sklganln zerinden atacaktr. nk erkekler arasnda kar cinsle
olan diyalogda bu tarz tutumlar ho karlanmamaktadr. Bu nedenle
Oktayn bu durumdan kurtulmas gerekir. Hakan abiyi kahveye aran
gen ise hemcinsi Oktayn geneleve giderek artk milli olacan
dnr. Eril jargonun rnekleri bu kadarla snrl deildir. rnein Hakan
abi, Oktaya onu faklteye gtreceini syler. Ancak Oktay liseyi bile
bitirmeden nasl faklteye gideceini sorar. Hakan abisi de ona, bunun
onun anlad faklteden olmadndan, gidecei fakltenin hayat
fakltesi olduundan bahseder. Skecin bu blmne kadar erkekler
arasnda milli olma, hayat fakltesi gibi deiik isimler verilen geneleve
erkek bak asyla yaklalr. Skecin devamnda Oktay, Hakan Abisine
bitirince ne olacan sorar ve Hakan abisinin biraz tuhaf olacan
sylemesi zerine de bunu anlayla karlayarak, o kadar sene
arkadalaryla ayn sray paylap ayrlmann kolay olmadn syler. Bu
ekilde devam eden diyalog yanl anlamalarla srerken, yalnzca erkek
ve kadn iletiiminde kopuk ifadelerin deil, erkeklerin hemcinsleri ile olan
iletiim alanlarndaki ifade farkllklarnn da alt izilir. Buradan hareketle
belirli bir cinsel alana ait kodlarn bilinmemesinin de bireyi bulunduu grup
ierisinde zorlayabilecei sylenebilir. Bu kodlar hemcinsine retme
sorumluluunu stlenen Hakan abi, son olarak geneleve girecei srada
heyecann belli etmemesini, daha nce ok gelmi gibi davranmasn
tler. lk kez karlat bu durum karsnda ise utanan Oktaya bunun
normal olduunu ve erkeklerin belli bir yaa geldiklerinde evlenmeden
nce byle yerlere gelebileceklerini vurgular. Ancak skecin sonunda
Oktayn Hakan abisinin kz kardeiyle iliki yaadnn ortaya k ise
cinsellik konusuna daha ironik bir bakla sunulur.
 57

Ayn skete ise genelevdeki kadnlar arasndaki iletiime de

gnderme yaplmaktadr. Kendilerine vesikal sermaye olarak bakan
kadnlarn ise kiisel sorgulamalar ve toplumsal sorgulamalar i ie
sunulur. Genelevin sahibesine mesleklerinin hayvanlk olup olmadn
soran bir kadnn ald cevap ise sen hi fahie inek grdn m
eklindedir ve kadn, mesleklerinin ok erefli olduunu, kimseyi
aldatmadklarn, herkesten ok vergi verdiklerini, sahtekrlk riyakrlk
yapmadklarn sylemektedirler. Bylece toplum ierisinde ok da ho
karlanmayan bir grubun bile yurttalk grevi bakmndan kabul
grenlere oranla daha iyi bir tutum sergilediklerine gnderme yaplr.

Oyunun bir dier skecinde ise evlilik ncesi dneme, kz isteme

geleneine gnderme yaplr. Video almaya gelen bir aile ile kzlarna
grc geleceini sanan bir ailenin diyaloglar zerinden bu gelenek
sorgulanr. Eve geldiinde karsn ve kzn byk bir hazrlk ierisinde
gren baba kzlarna grc geleceini renir. Evin temiz ve gsterili
grnmesi iin komulardan alnan koltuk takmlar, yumurta piirme
makinelerine ramen, kz istemeye gelecek aile ilk defa grlecektir.
Dier yandan video almaya geldiklerini sanan aile ise yanl adrese
geldiklerinin farknda deillerdir. Her iki aile de ortak bir konu zerinden
konutuklarn sanarak yanl anlamalarla sren bir diyalog ierisindedirler.
rnein video almaya gelen babann geri saryor mu? sorusu zerine
kzn annesi sarar sarar, dolma da sarar yantn verir. Bunun zerine
adam, o kadar gelimi bir video olduuna arr. Ayn ekilde devam
eden diyalogda video almaya gelen baba aletin ka yanda olduunu
sorar. Buna karlk annenin kzn yan sylemesi babann ise 22 ya
ok yal bulmas ironik bir ekilde sunulur. Bu ve buna benzer diyaloglarla
grc usul evlilik eletirilir.

Ak Olsun oyunun bir dier skecinde ise bir dn gecesi anlatlr.

Kadnn ve erkein hayatlarnn dnm noktalarndan biri olan bu geceye
baklar irdelenir. Bu gece zerinden kadnn ve erkein romantizme
 58

baklar, evlilikten beklentilerinin bir sorgulamas yaplr. Skece

bakldnda yeni evli bir iftin ilk geceleridir. Erkek, dnn bittiini btn
davetlilerin gittiini syleyerek odaya girer ve karsna soyun der.
Kadnsa acelesinin olmadndan, gnn onlar iin neminden sz eder.
Ancak adam aceleci olmadn ima ederek kadna kendisini iki yl drt ay
yirmi yedi saat otuz alt dakikadr beklediini syler. Kadnn bu tavrlar
romantik bulmamas zerine ise artk karsnn kendisine saldrd diye
karakola gidemeyeceini; nk artk resmi nikhl kars olduunu syler.
iftlerin evlendikten sonra birbirlerine kendilerine ait birer obje olarak
grp grmediklerinin sorguland grlr. Kars ise bu durumdan
ikyet ederek ilk gecenin byle balamayacan ilk gece iin romantik bir
hava yaratlmas, ark sylenip, iir okunmas, kulana gzel szler
fsldanmas gerektiini syler. Gelinliini karrken en azndan Love Story
arksnn mrldanmas ve ampanya iilmesi gereklilii zerine konuur.
Kadnn ocukluk fotoraflarna bakmak ve ocuklarnn isimlerini
dnmek gibi hayallerine karlk olarak erkein uzun bir zaman birlikte
olacaklarn ve zaman iersinde birbirlerini tanmalarnn daha doal bir
sre olduunu ifade ettii grlr. Bunlarn yan sra skete gelinin
annesinin gelini arayarak nasl davranmas gerektiini anlatt, gelinin ise
kendisinin halledebileceini artk zamann deitiini syledii grlr.
Sonu olarak skete kadnn ve erkein bir evlilie farkl alardan
yorumlar getirdii ve beklentilerinin farkl olabilecei vurgulanr. Bununla
birlikte her iki cinsinde istek ve beklentilerinin abartl olmasnn onlar
arasndaki iletiimi zorlad ortak bir noktada buluulamayn ilikiyi
zedeledii karmn yapmak mmkndr.

Ak Olsun oyunun bir sonraki skecinde ise kadn ve erkein

evliliklerinde nemli bir dier sre olan balay irdelenir. Skete zet olarak
evli bir ift balaynn ilk sabahnda bireysel farkllklarndan ve ailelerinden
getirdikleri yaplardan dolay tartrlar. Balay sabah yatandan anne
diyerek srayan erkek yerini yadrgadndan ve her sabah annesinin
kendisine su getirdiinden karsna bahseder. Ei ise evinde uyanmad
 59

iin mutsuz olup olmadn sorar. akn olduunu syleyen erkee ei

byle bir alkanl olduundan daha nce hi bahsetmediini syler.
Ancak erkein verdii cevap yerine getirilmesi zorunlu detlere bir eletiri
niteliindedir. Kz istemeler, eyiz iin alveriler, dn tela derken bu
hareketlilik iinde birbirlerini tanyamadklarn syler. Birbirlerini biraz
daha fazla tanyarak evlenebilseler daha doru olacan ima eder.
Kadnsa bundan sonra kendisine seslenirse eine su getireceini syler.
Ancak adam kendisinden isteyemeyeceini annesine ok dkn
olduunu biraz ana kuzusu bydn syler. Bu ekilde balayan
tartmann sonunda kadn sinirlenerek baka yerde yatacan syler.
Ancak adam buna kar karak bir nceki skete da vurgulanan imzay
attn tapu bende girer.

Skete imza ile birlikte elerin birbirine tapulu mal gzyle bakt
ifade edilir. Banyoya kendisinden nce kimsenin girmesine izin vermeyen
erkek ve di macunun ortasndan sklmasna ok sinirlenen kadn
arasnda orta nokta bulunmamakta ve iletiim gittike zorlamaktadr.
Konuma erkek tarafndan evlilik ve askerliin ayn ey olduunu, erkein
ikisini de savaa benzettiini sylemesiyle devam eder. Skecin ilerleyen
blmlerinde kadn ve erkein yetitirildikleri balamlarn kadn ve erkek
arasnda atmalara neden olduu vurgulanr. rnein erkek, karsn dini
akidelerden yoksun yetitii, trk sylemesinden holanmad iin
folklordan anlamad ynnde eletirir. Kadn ise o sylyor diye sevmek
zorunda olmadn, erkein evresine sayg duymas gerektiini syler.
Ancak aradaki diyalogun en vurucu noktalarndan biri erkein karsnn
konumasn duymuyormu gibi davranarak konumasn hie sayp
duvarlarn kaln, atnn yksek olduunu sylemesi, bu nedenle kimseyi
rahatsz ettiini dnmemesidir.

Skecin bir dier eletirisi ise kadn erkek ilikisindeki nc

kiileredir. Kadnn annesinin arayp gece neler olduunu merak ediini
yeni evli bir ifte saygszlk olduunu vurgulayan erkek, kendi annesinin
 60

byle bir soru sormas zerine ok sinirleneceini ve ok sert yantlar

vereceini sylemesinin ardndan erkein annesinden gelen telefonda ise
soru ayndr. Ancak erkek bunu kabul etmeyerek annesinin sadece kendi
sesini duymak iin aram olduunu syler. Annelerle balayan
karlatrma dn ve akrabalarn kritiini yaparak devam eder. Kadn,
erkein annesinin istedii dn salonunu pek de beenmediini syler.
Erkek ise karsna, karsnn slalesinin biraz manyak olduunu syler ve
aileden birinin kasap havas oynarken kendilerini rezil edip orkestrann
nne kustuunu syler. Kadn ise kusann, adamn abisi olduunu ve
kemancy dvdn syler. Adam ise kadnn yanl grdn ve
yorumlama eksii olduunu syler. Annesinin aslnda kendisine o aileyle
yapamayacan sylediini ancak annesini dinlemediini, bunun iin de
pimanlk duyduunu syler. Daha balay gnlerinde kimlikleri zerine
yaptklar tartmalar sonucu ilikinin devam edemeyeceine karar verirler.

Bir dier skete ise iki ailenin kavgas sz konusudur. Boanmak

zere olan bir iftin boanma nedenlerinin irdelendii skete ise eletiri
bireylerin ailelerine yneliktir. zet olarak, boanmak zere olan bir iftin
aileleri kavga etmektedir. Erkein annesi olunun elini sallasa ellisi, ban
sallasa tellisini bulacan syler. Kzn annesi ise damadnn ana kuzusu
olduunu ve byle adamdan koca olmayacan, anasnn aznn iine
baktn syler. Kzn akrabalarndan biri, damadn hl memur maana
talim ettiini, arkadalarnn keyi dndn syleyerek ikyetini
belirtir. Anne ise bu evlilik yznden gl gibi kznn yandn syleyerek
yaknr Damadn annesi ise gelinin bir gn olsun kibarca konumadn bir
kede dikilip durarak kendisini szdn syler. Damadn kardei de
gelinleri yznden aabeylerinin evine gidemediklerini ve gelinlerinin
sonradan grme olduunu syler. Damat mymnt, gelin irkeftir. Bu
ekilde devam eden hakaret ve sylemlerle birlikte kaynvalideler
birbirlerine hakaret ederler. Kadn ve erkek ise ailelerinin ba baa
brakmadklar her eye karmalar yznden yuvalarn ykldn
dnrler. Ailelerinin onlar bir trl kendi kararlarn vermelerine izin
 61

vermediklerini sylerler. Bu nedenle boanacaklarn sylerler. Ailelerin ne

yemek pieceinden nereye ziyarete gidileceine kadar kartklar
irdelenerek kadn erkek ilikisinde aile atmalarna gnderme
yaplmaktadr.

Kadn ve erkek zerine bir dier skete ise Deliler oyununda

bilimsel bir konuma yapmas iin arlan bayan doktordan gelir.
ldrm bir ekilde sahneye gelen psikolog, kadn ve erkek zerine
konuur. Erkeklerin ruhtan zellikle de kadn ruhundan anlamadklarn
syler. Btn ruhsal sorunlarn kaynann erkekler olduunu syler.
Hepsinin ilk erkekle demle baladn syler. demin etrafta plak
gezdiini bunun adn tehircilik olduunu, gezinirken Havva ile
ilgileneceine akln elmaya taktn bunun adnn saplant; elmay
koparmaya cesaret edemeyiini karaszlk kuruntu; ylanla anlamasn
ktle temayl; ylann Havvay kandrmasn sua tevik; elmann
yarsn da yiyerek saldrganlk, oburluk; tecrbesiz Havvaya el akalar
yapmaya balamasn safiyeti suiistimal olarak deerlendirir.

Devekuu Kabarenin incelenen oyunlarnda kadn ve erkein

kendilerine ait iletiimlerinin vurguland grlr. Her iki cinsi de
ilgilendiren dn, balay gibi gei dnemlerinin ailelerin de
mdahalesiyle farkl boyutlar kazand irdelenir. Yaam alanlar ierisinde
birbirlerini tanmak yerine kendi dorularn kabul ettirmeye almalar,
evrenin etkileri gibi unsurlardan hareketle kadn ve erkek ilikisi mizahi bir
tutumla eletirilir.

3.3. EKONOM

Devekuu Kabare Tiyatrosunda lkedeki ekonomik duruma sk sk

atf yaplr. Ekonomik durum zerinden en ok zerinde durulan konular
 62

ise orta direk eklinde anlan orta snf, isizlik ve uygulanan ekonomi
politikalardr.

rnein Beyolu Beyolu oyununda iki arkadan diyaloglar

srasnda arkadalardan biri yaanan olumsuzluklara ramen orta direk
olarak hl ayakta olduklarn syler. Ancak dier arkada hayatnn geri
kalan ksmn orta direklikten istifa ederek men direk olarak geirmek
istediini syler. Ayn ekilde Ak Olsun oyununda kral ile lkesini ziyarete
gelen prens arasnda yaanan diyalog da, kraln prense lkesindeki kral
ve halk arasndaki ilikiyi sormas zerine prens, krallarnn orta stun
orta stun diyerek tahta ktn ancak ksa srede tm stunlar yktn
syleyerek eletirir.

Orta stun ile ilgili bir eletiri de Deliler oyunun Sevgili Delilerim
skecinde yer alr. Deliler zerine roman yazmaya gelen Fahri Nsa Hanm
doktor arkadandan yardm ister. Doktor da zelliklerine gre delileri
tantr. Tantlan delilerden birisi ise Elektronik Faik Bey dir. Faik Bey ok
yksek haneli rakamlar ksa srede arpma, toplama, blme ve karma
yeteneine sahiptir. Doktor, Faik Beye bu yeteneini nasl kazandn
sorar. Faik Bey ise zamanla kazandn, nk orta direk bir memurun
gnde be vakit hesap yapmadan ay sonunu getiremeyeceini syler.
Skete ekonomik adan orta snf olarak adlandrlan memurlarn zor
durumda olduklar bu durumun ise bir sre sonra alanlarn psikolojilerini
bozduu vurgulanr. Ekonomik skntnn pek ok sknty yannda
getirdii vurgulanr.

sizlik ise Reklamlar oyununda dile getirilir. Epizot, elenceyi seven

bir iverenin elence olsun diye gazeteye i ilan vermesiyle balar.
sizlikten dolay birok insann i bavurusunda bulunacak, patron da bu
insanlarla dalga geecektir. Bir iveren olarak kendisi i bavurusunda
bulunanlar eitli guruplara ayrr. rnein i konusunda ok istekli
olanlarn ile be arasnda yaplacak olan grmelere e eyrek kala
 63

geleceklerini, kendilerine ters gelse bile pek ok eyi alttan alacaklarn

belirtir. bavurusuna giden kii ise bir ie ihtiyac olduunu belirtirken,
kendisinin yaptnn aksine Amerikallarn i bavurusuna giderken en
gzel kyafetlerini giyindiini, ie ihtiyalarn olduunu belli etmediklerini
vurgular. Ancak kendi zerindeki kyafetler ise kendisine kk gelmitir
ve bu biraz da komik bir grntye neden olmutur. veren ile i
bavurusunda bulunan kiinin diyaloglarnda ise isizlik eitli nedenlerden
irdelenir. rnein i bavurusu yapan kii iki faklte mezunudur ve dil,
on parmak da daktilo bilir. Birok nitelii bulunan bu adaya, iveren
gazete okur musun? diye sorar. Aday ise Cum.. derken patron sesini
deitirerek anlayamadn syler. Bunu zerine ise aday haberleri Cuma
gnleri Tan gazetesi okuyanlardan takip ettiini syler. veren, adaya
yemek yapp yapmadn, bildii yemeklerin tarifini vermesini, kahveyi
nasl piirdiini sorar. Aday ise byk bir sabrla bu sorulara cevap verir.
Skecin sonunda iveren, adaydan elektrikli bir stcnn stne oturmasn
ister ve aday arplr.

Bir dier isizlik ile ilgili ske ise Viyanadaki Yenieri ve p

arasnda geen diyalogda vurgulanr. Trkiyede i bulamad iin
Viyanaya p olarak giden bir Trk ile bir zamanlar Viyana ya gitmi
olan Yenieri arasndaki diyalog ekonomik sknty irdelemesi bakmndan
nemlidir. Ad Hseyin olu Hasan olan Yenieri, Ad Hasan olu Hseyin
olan pye Viyana da ne yaptn sorar. p ise i bulma
kurumunda kuyrua girip sonra buraya geldiini syler. almaya para
biriktirmeye geldiini anlatr. Yenieri ise yabanc memlekete almaya
gelinmeyeceini, neden memleketinde almadn sorar. p ise
memlekette i olmadn, olsa bile paras az olduu iin geinemediklerini
syler. Yenierinin bir zamanlar Viyanay tir tir titrettiklerini sylemesi
zerine, p imdi de kendisinin souktan tir tir titrediini syler.
Yenierinin neden kzdn anlamadn syler ve kendisini bu hale kimin
drdn sorar. Epizot ise Yenierinin her yere gitseydin de bir
 64

zamanlar benim bayrak diktiim yere gelmeseydin eklinde yorumuyla

sona erer.

Ekonomi ve isizlik ile ilgili tm skelerde orta snfn ekonomik

adan zorlandklarna gnderme yapld grlr. Geim sknts iinde
bulunan, niteliklerine ramen i bulamayan kiilerin dtkleri durumlar
mizahi bir eletiri ile irdelenir. Bir memurun hesap yapmaktan ruh saln
yitirii, kendi uzmanlk alan dnda her ii yapmay kabul eden bir
niversite mezunun, i iin elektrikli stcnn bile stne oturmay kabul
edii, ve son rnekte olduu gibi bir iinin kendi memleketinde i
bulamad iin bir zamanlar atalarnn zafer kazanmak iin geldii yere
p olarak gidii karikatrize edilerek, gncel bir sorun olan isizlii
irdeler.

3.4. TOPLUMSAL MEKNLAR

Devekuu Kabare Tiyatrosu toplumsal yap iersinde yozlam

olan birok kurum ve kurulua ince bir mizah anlayyla dokunur. Bu
kurum ve kurulular arasnda salk ve gvenlik kurumlar sklkla
eletirilir. Ancak bu noktada eletirilerin kurumlarla birlikte kurumlara
bavuran insanlara da ynelik olduuna dikkat ekilir. rnein, stanbul
arlkl olarak, kentin yozlaan deerleri arlkl olarak Beyolu Beyolu
oyununda, eletirilir. rnein, Hastane skecinde hastanedeki salk
personeli nbet srasnda hemirelerden birine telefonda uzun hava okur.
Bu srada ise intihar etmeye kalkm, baran bir kadna ise sessiz
olmasn, nbeti doktorun uyuduunu syler. Grevli sk sk intihar eden
kadna Jilet Necla diye seslenerek, bir dahaki sefere yukar tarafta
kesilecek bir yer kalmad iin ayak bileklerini kesmesini nerir. Ayrca
srekli bileklerini kestii iin kendisini Kapal arya rgye
gndereceini ve de srekli intihar ederek hastanenin huzurunu bozmaya
hakk olmadn syler. Kadn ise kendisini kurtardklar iin sinirlidir ve bir
 65

daha deneyeceini syler. Skete intiharn neden olduu fizyolojik hasar

dnda asl ilgilenilmesi gereken psikolojik sorunlara deinilmedii, kolu
dikilen kadn bu ruh hali ile tekrar gnderildiinin eletirisi yaplr. Bu
nedenle sk sk gelen kadn salk hizmetinden tam olarak
yararlanmamaktadr. Hastann gidiinin ardndan hemire ile konumaya
devam eden grevli hemire ile yanndaki sedyede yatan hasta hakknda
konuur. Neyi olduunu bilmediini ancak bir gece nce acil diye
getirildiini syler. O ana kadar ilgilenilmeyen hastaya grevli, neyi
olduunu sorar. Sedyede zeri kapal bir ekilde yatan hasta ise ok kan
kaybettiini syler. Ancak grevli ona da sinirlenir ve kocaman adam
olduu halde neden kanna sahip kmadn syler ve kansz diye
sinirlenir. Bu diyalog srasnda ise ieri dayak yemi bir sarho gelir. Salk
grevlisinin ona tavsiyesi ise hastaneye bo yere geldii, bu
hrpalanmlkla doru imama gitmesi gerektii ynndedir. Adamn
kendisine bandan geenleri anlatmas zerine de politikaya ynelik
eletirilerini sunarak konumasna devam eder. Bu arada kendisiyle neden
ilgilenmedii zerine sylenen sedyedeki hastaya ise bu memlekette nfus
patlamas olduunu, her gelen hastay annda tedavi ederlerse insanlarn
acndan leceklerini, konut sorunun zlemeyeceini anlatr. Bu
konuma srasnda ise yatan hastay kaldrr ve karnna saplanm bir kl
grr. Hasta kl kalkan ekibinde olduunu ancak ekipten sakar bir
oyuncunun klc yanllkla sapladn, geenlerde de nde oturan
izleyicilerden birinin kulan aldn syler. Grevli ise kl kalkan
oyununun turist bayltan bir oyun olduunu, turistler iner inmez turistlerin
zerine doru yrynce bayldklarn ve operatrlerinde apandisit diye
ap bbrek aldn syler ve hani bunun doktorun yapmasnn normal
olduunu ancak halk oyunu ekibinin byle bir hata yapmasnn ayp
olduunu syler.

Bir dier hastane rnei ise Deliler oyunun Hastane skecinde

grlr. Bu skete salk sektr ironik yntemle eletirilir. Oyunda
sunulann tam tersi olan durum yalnzca eletirerek kalnmaz; bu duruma
 66

zm nerisi de getirilir. Oyunda karn aryan bir kiiyi arkada zorla

hastaneye gtrmek ister. Ancak hasta olan kii hastaneye gitmemekte
direnir. ok ac ekmesine ramen direnme nedeni ise doktoralarn ve
hastane grevlilerinin tepkilerinden korkmasdr. Karn aryan arkadan
zorla acile gtrmek isteyen Bayram, arkadann hastaneye gitmek iin
ikna etmeye alr. Ancak arkada gece yars hastaneye gidilmeyeceini
bu saatlerde nbeti doktorun, nbeti hemirenin, nbeti hasta bakcnn
oktan uyumu olacan, karnnn ardn duyunca kendisini
kovacaklarn syler. Arkada, gndz gidince de kovulduklarn bu
yzden hastaneye gitmeleri gerektiini vurgular. Hasta olan ise kendine
kzp azndan hortum sokup midesini ykamalarndan endielenmektedir.
Arkada o kadarna katlanacaklarn syler. Ancak adam daha fazla kzp
hakaret olsun diye lavman yaparlarsa diye endielenmektedir. Ancak
arkada doduklarndan beri kazk yediklerini buna da katlanacaklarn
syler. Bu ekilde konuarak hastaneye varan ikili gler yzl bir hemire
ile karlarlar ve hemire son derece ilgili davranr. Bir sorunlar olup
olmadn sorar. Hasta ise panik halinde arkadann zorla getirdiini, bu
saatte acile gelecek kadar enayi olmadn syler. zr dileyerek oradan
ayrlmak ister. Hemire gitmemelerini syler. Arkadann doktor bi
grsn demesi zerine hasta adam daha da panikleyerek bu saatte
doktoru uyandrmann ok tehlikeli olduunu, hemire baksa yeteceini
hatta uzun sredir hastanede kalan uykusu kam bir hasta varsa onun
bakmasn ister. Hemire doktoru armaya gideceini syler ancak hasta
hemireye greve yeni balayp balamadn sorar. Hemireye
unutmamas gerektiini doktor hasta iin deil, hasta doktor iin vardr
yorumunu yapar. Bu konuma srasnda nbeti doktor gelerek gemi
olsun der ancak hasta yine ayn panikle zr diler ve arkadann kendisini
zorla getirdiini syler. Doktora rahatsz olmamasn kendisine hastanenin
gece bekisinin bakmasn yeterli olacan syler. Ancak doktor
beklediini tersine olduka sakin bir tavrla hi bir ary
atlayamayacaklarn, nemsiz de olsa bakmalar gerektiini syler. Bu
arada hastane ilemleri iin gitmek zere hareket eden arkadana ise
 67

btn formaliteleri kaldrdklarn syler. Hasta ise arkadana dnerek

lp cennete geldiini syler. Hastay gtrmeye gelen sedyeci ise
olduka gler yzl bir tavrla gemi olsun diyerek hastaya yardm
etmek ister. Hastann bu defaki yorumu ise kesin lp cennete geldii
ynndedir. Doktora bunlara gerek olmadn yryerek be kat
kabileceini, zaten bu duruma alk olduunu syler ancak herkesin
ilgisi yznden aknlktan lr. Doktor ne olduunu anlayamaz. Ancak
arkada doktoru sulayarak arkadann bu muameleye alk olmad
iin ldn syler.

Oyunlar ierisinde eletirilen bir dier kurum ise karakoldur.

Beyolunun yozlaan yaps zor ve skntl anlarn yaand karakol
zerinden anlatlr. Skete, gece nbetisi olan bir polis memurunun
ocuu olmutur. Polisin kaynpederi ve kaynvalidesi damatlarna haber
vermek iin telefon edecekleri bir yer ararlar. Yal iftten kadn otele,
adam ise lokantaya gidip telefon etmek iin anlarlar. Ancak Beyolunda
yaplan gvenlik kontrolnde otel genelev; lokanta ise kumarhane kar.
Kadn hayat kadn, erkei ise kumarbaz olarak karakola gtrrler. Bu
arada ise karakol olduka kalabalktr. Bir sarho, polis memuruna ve ba
komisere sorun karr. nk ne dedii anlalmaz. Aradaki iletiim
eksikliinde polis memuru sarhoa kendisi gibi bir sarho yznden arka
tayinin ktn, nk adamn torpilli biri olduunu anlatr. Sarho ise
demek srgn sporda oynadn diyerek kendisinin kimseyi
srdrmeyeceini syler. Bu arada sarhoun neden geldii sorulur. Adam
musiki ak yznden geldiini meyhanede arkadalaryla ierken
algcya asabnn bozulup, darbukay kafasna geirdiini syler.
Kafasna darbuka geirilen adam ise nefes alamadndan ve kimse onun
bu durumuyla ilgilenmediinden lr.

rnek skelerden hareketle kent iinde birbirinden farkl pek ok

tipin gzlemlenebildii alanlar arasnda hastane ve karakollarn olduu
sylenebilir. Skntl anlarn yaand bu iki toplumsal meknn ise
 68

birbirinden farkl pek ok kiiyi de bir araya getirdikleri grlr. Sarho,

komiser, hasta, doktor gibi birok statden insann bir araya geldii bu
kurumlarda toplumsal yozlama farkl alardan irdelenir. Bununla birlikte
kabarenin hastane personelinin beklenenin aksine ok ilgili davran
karsnda aknlktan len hasta rneinde olduu gibi mevcut durumu
eletirdii bunun yan sra ise olmas gerekeni de ske aralarnda ifade
ettii grlr.

3.5 . KENTLEME

Devekuu Kabare Tiyatrosunda irdelenen konulardan birisi ise kentte

yaamann skntlardr. Oyunlarda kentin yozlaan deerleri, trafik, ev
sahibi kirac ilikisi, ii iveren ilikileri mizahi bir tutumla eletirilir.
Eletirilerin ise kentte sorunlarn kmaz bir hal al, kltr yozlamas,
kolaylaan artlara ramen ortaya kan olumsuzluklar etrafnda
younlat dikkat eker.

Devekuu Kabare oyunlarndan Beyolu Beyolu oyununda

stanbul zerinden yozlaan deerler ve yaamann zorlat kent
meknlar irdelenir. rnein Beyolu Beyolu oyunu, 1940l yllarda
stanbulun Beyolu semtindeki sosyal yapnn sunumu ile balar. Oyunun
banda 1940l yllarn erkek ve kadnlar Beyolundan geerken o akam
iin operetlerde, tiyatrolarda yer bulup bulamayacaklar zerine tartr.
Bisikletli gazete satclar haberlerin balklarn okuyarak sokaklarda
dolar. Tramvaya yetimek iin koan bir bey koarken bir bayana arpar
ve bundan dolay bayandan defalarca zr diler. Bir dnemin Beyolunun
sosyal yapsnn sunulduu giri blm bu sahnenin arkasndan
Beyolunun 80li yllardaki yapsn sunar. 80li yllarn Beyolunda ise
gazetecilerin yerini arabalarda lahmacun veya arabesk mzik kasetleri
satan satclarn, birbirini iterek yryen insanlarn, kavga eden hayat
kadnlarnn ald grlr. Oyunda kentin yozlaan deerlerine yaplan
gnderme dier skelerde da etkisini hissettirir. rnein, 1940l yllarda
 69

Beyolunun gzde meknlarndan olan iek Pasajnda iki arkada,

Trkiyedeki ve Dnyadaki siyasi ve kltrel gelimeler zerine sohbet
ederken, bir kemancnn yanlarna gelerek keman almasndan rahatsz
olurlar. Hemen arkasndan ise dier masa da iki kiinin yksek sesle
glmelerini terbiyesizlik olarak alglayarak pasaj terk ederler. Pasaj terk
ederken Beyolunun giderek bozulduunu krk yl sonrasn
dnemediklerini dile getirirler.

Bir sonraki skete ise Yekta ve Nazmi isimli iki arkadan iek
Pasajndaki diyaloglarna yer verilir. Skete k olduu kza bir trl
alamayan Yekta, doktor arkadandan bu konuda yardm ister. Pasajda
buluup sohbet ettikleri mekna babasyla gelen kz ve kzn babasyla
nasl diyalog kuracana bilemeyen Yektaya arkada yardm eder.
Nazmi, Yektaya sevdii kza gl almas, utanga ama tavrn belli eden
baklar atmas ve daha sonra babasnn yanna gitmesi konusunda
taktikler verir. Utangal ve heyecanl tavrlar yznden komik
durumlara den Yektaya arkada yardm ederek, onun kzn babas ile
diyaloga gemesini salar. Ancak skecin sonunda Yektann k olduu
kzn bir hayat kadn olduu ortaya kar. Ske Yektann bu durumu
rendikten sonra baylmas ile sona erer. Skecin, o dnemde insan
ilikilerindeki seviyeyi vurgulamas bakmndan dikkate deer olduu
sylenebilir. ki arkadan diyaloglar, k olunan kza alrken nezaketi
kaybetmemek iin gsterilen aba, dnemin hayat kadnn tavr ve
davranlar ile ilerleyen zaman diliminde deien ve yozlaan kent yaam
karlatrlr.

Yukarda irdelenen ske ise aralara giren farkl skelerden sonra

yllar sonra bal ile devam eder. Skecin devamnda ayn mekna gncel
zellikleri ile baklr. inden kan bir banka memuru kadn, ne kayosun
anam tarznda bir ifade ile evredekiler tarafndan kabaca laf atlarak
rahatsz edilir. Bu durumdan rahatsz olan kadn, polis aracan ifade
etse de kendisini rahatsz eden adam Hem akam vakti Beyolunda turla
 70

hem de pas verme ifadeleriyle bu tavrn srdrr. Kadn ise adamn

kendisini yanl anladn, bankada memur olduunu syler ve son nokta
dayanamayarak adam antasyla dver. Geen zaman ierisinde
yozlaan ilikilerin ve kentin, artk tehlikeli kavramyla karlk bulan bir
mekn eklini ald ifade edilir. Bu sahnenin hemen ardndan ise Yekta ve
arkada tekrar sahneye gelir. Tarada hizmet yaptktan sonra Beyolunu
ziyarete gelen Yekta grdkleri karsnda arr. Tarann daha gzel
olduunu, en azndan orann tabiatnn ve insanlarnn saf ve temiz
olduunu syler. Ancak o srada arkalarndan geen iki kiiden biri
kynden gelen bir ocua i bulduunu, iini drste, erdemlice
yapmasn syler. Ancak ocua bulunan i ise genelev bekiliidir.
Skecin irdeledii temel noktay Yekta, Anadolu da insanlarn saf ve temiz
olduklarn ancak buraya gelince byle bozulduklar, kendi rfn kendi
harsn buraya tayamayarak, kentteki yaama da tam adapte
olmadklarn, bu nedenle bocaladklar eklinde dile getirir. Bu arada asl
zarar grenin ise stanbul olduunu vurgular. Bunun arkasndan ise
nceden sohbet etmek iin gidilen meknlarn yerini birahanelerin ald,
grltl porno kasetlerin izlendii meknlara dntne dikkat ekilir.
Buraya kadar irdelenen skelerde stanbul zerinden kentin deien kltr
dinamiklerine mekn asndan bakld grlr. 80li yllarda artan krdan
kente g ile skete de vurgulanan kltrel bocalama kent kltrnde
nemli bir olguyu gndeme getirir. Bu olgu ise Emre Kongarn 12 Eyll
Kltr adl yaptnda kk, toplumu oluturan eitli snf ve gruplarn
arasnda olan bir yaam biiminin bir kltrn yansmas olarak
tanmlad arabesktir. Kongar arabesk kltrnn zelliklerini u ekilde
zetler:

Bata, atlmclk, cesaret, saldrganlk, bu kltrn temel eleri

arasndadr. Kylln duraanlndan kentsel cehenneme gei,
ancak bu nitelikler sayesinde olur. Burada zerinde durduumuz
toplumsal saygszln altnda yatan e budur.
kinci bir e olarak bu kltr sahibinin krsal deerlerden
arnmam ve kentse deerleri benimseyememi olduunu grrz.
 71

Ky ve kent arasnda, kentlemi kyl olmaktan ok kyllemi

kentte yaayan kyl olmutur. (Kongar, 2005: 236)

Kongarn deerlendirmelerinden hareketle arabesk, ky ve kent

arasnda skm bir kltrn sesi olarak deerlendirilebilir. Mekn olarak
kentte yer edinen ancak dier balamlarda yer edinemeyen bununla
birlikte kendine zgln de koruyamayan kltrn temsilcisi olarak
yorumlanabilir. Bu arada kalm kltr ise Aye nc u ekilde
deerlendirir:

stanbulda kendi geleneksel halk kltrlerinin safln ve

zgnln yitirdikleri(fakat cahil kaldklar) aikr olan
Anadolulu kyller kozmopolit yaama entegre
olamamlard. (fakat kaba ticari zihniyetini benimsemilerdi.)
ne kyl ne de kentli olan bu insanlar, btn kenti kirlenme
ve zehirlenme tehdidi ile kar karya brakan, kendi yar
melez sahte kent kltrlerini gelitirmilerdi. stanbulun orta
snflarnn deyiiyle, arabesk kltr stanbulu istila
etmiti.(nc, 2005: 197)

Buradan hareketle Beyolu Beyolu oyununda deien meknlar

araclyla kentin yapsnda meydana gelen sosyal kirlilik zerinde
durduu sylenebilir. Kirlilik ve zehirlenme olarak yorumlanan bu deime
ise kente birok adan mdahale eder. rnein bir dier skete kentin
arka sokaklarnda yaanan bir dier durumdan sz edilir. Skete kente ait
baz alanlarda mafya babalarnn trediine gnderme yaplr. Kumarhane,
ticaret, irket konularnda ba skanlarn yasa d yollara bavurduklar
grlr. skete mizahi bir eletiri ile insanlarn dtkleri durumlar
irdelenir. Bir kumarhane sahibi kumarda kumarhanesini kaybeder. Yardm
etmesi iin mafya babasna gelir. Ancak mafya babas bunun yzszlk
olduunu syleyerek kovar. Mafya babas skecin devamnda kendisinden
yardm isteyenlere ziraat bankas olmadn herkese yardm
edemeyeceini, ayrca yeni alan bir i yerinin kendilerine vergilerini
demediklerinden bahseder. Buradan hareketle insanlarn balarnn
sktnda yasad yollara bavurmalar bir i yerinin kendine dedii
paray vergi olarak deerlendirii sosyal yap ierisinde baz kurumlarn
 72

zayflad ynnde de bir eletiri sunar. Skete memleketinde ay satp

viski ticareti iin stanbula gelen ancak ald viskilerin iinden ay kt
iin yardm istemeye gelen birine ise mafya babas yardmc olmas iin bir
art koyar. art ise parasn alr almaz kye dnmesidir.

Beyolu Beyolu oyunun sonunda ise Zeki Alasya ve Metin Akpnar

kendi kimlikleri ile sahne alarak Beyolunu deerlendirirler. Beyolunda
son on iki yl iersinde kapanan tiyatrolardan ve yerine alan butik,
birahane, seks sinemas, lahmacunculardan bahsederler ve kltr
yozlamasna bundan daha iyi bir rnek olamayaca yorumunu yaparlar.

Kent balamnda yaanan bir dier sorun ise barnmadr.

Barnmayla ilgili ev sahibi ve kirac olmak gibi iki ayr grubun ortaya
kmas sz konusudur. Kentin nemli sorunlarndan birisi olan kirac ev
sahibi ilikisinde ise birok sorun gndeme gelir. Kirac ev sahibi ilikisi ise
Deliler oyununda birka skete dile getirilir. Skete kiraclarn durumuna
farkl bir diyalogla deinilir. Ske, gururu incindii, artk bu muameleye
dayanamad iin ev sahibiyle konumaya gelen kiracnn sitemleriyle
balar. Bu duruma alk olan ev sahibi ise kiracya yine ne istediini sorar.
Kirac ise evi boaltmak istediini sekiz senedir evinde oturduunu ancak
ev sahibinin hl kiraya zam yapmayndan rahatsz olduunu syler.
Kirac, herkesin evini altnla, dvizle kiraya verirken kendisinin hl ayn
paraya oturuunun kendi izzet-i nefsine zarar verdiini syler. Bununla
birlikte bu utantan kurtulmak iin kendisine kirann be kat para
gnderdiini, ancak ev sahibinin parasn aldktan sonra stn geri
gnderdiine ok sinirlendiini syler. Bu sylemler zerine ev sahibi de
ok sinirli olduunu, kiracsnn hangi cesaretle kendisine sormadan eve
zam yaptn syler. Ev sahibi evinin su tesisatnn eski olduunu,
Taksime, Beykoza, Emirgana uzak olduunu syler. Ancak kirac su
tesisatnn eski oluunun bir nemi olmadn nk zaten ehirde sularn
akmadn ayrca evin gerekli olan her yere yakn olduunu syler.
Enflasyon denen bir ey olduunu, kendisine kirac olmak zevkini
 73

yaatmadn, eve zam yapmazsa evden kacan syler. Ancak ev

sahibi ise kamayacan nk evi kiracnn zerine yaptracan syler.

Skete kirac ev sahibi ilikisi tersinleme yntemiyle sunulur.

Kiraclarn ev sahipleri ile ilikilerinde ekonomik anlamda zorluklar yaanr.

Ev sahibi kirac ilikisine deinen bir dier ske ise Sevgili

Delilerimdir. Ske, Fahri Nsa isimli bir bayann delilerle ilgili bir kitap
yazmak istemesi zerine akl hastanesindeki doktor arkadan ziyarete
gelmesiyle balar. Doktorun tantt deliler arasnda ise Yolcu Abbas isimli
bir deli bulunur. Bismillah diyerek konumasna balayan Abbas
konumasna ecdadmz dnyada mekn ahrette iman buyurmular. Biz
de iman na mtenahi fakat mekn na-mevcut eklinde balar. Bu giri
cmlesinden sonra ise akl hastanesinde olma nedenlerini sralar. Yolcu
Abbas babasnn dar gelirli bir memur olduunu bu nedenle ev sahibi
olamadklar iin hayatlarn kirac olarak geirdiklerini ifade eder. Bu sre
ierisinde ise kentte karlalan birok ev sahibi tipi genel hatlaryla
sralanr. rnein Abbasn ilk ev sahibinin alt ocuu ile birlikte akam
yemei iin srekli kiracsna gelir. Zaten dar gelirli bir memur ailesi olan
Abbasn ailesi ise giderek zayflar. Abbas alktan lmemek iin evi
boalttklarn syler. Ardndan tandklar evin sahibinin ise sese hi
tahamml olmayan bir bayan olduunu ifade eder. st katlarnda oturan
ev sahibini kzdrmamak iin evde hayalet gibi dolatklarn, iaret dili ile
anlatklarn ancak kendisinin bomaca olmas zerine evden
ayrldklarn ifade eder. Yeni tandklar evin sahibinin ise kendi halinde
biri olup hibir eye karmadn syler. Ancak bunu kendileri iin bir
ans olmasna ramen ev iin ansszlk olarak deerlendirir. nk evin
ats akmaktadr, tuvaleti de tkaldr. Ev sahibi ise bu sorunlarla
ilgilenmemektedir. Bunun zerine zorlanmalarna ramen evi tadilat
ettirdiklerini ancak bu defada ev sahibinin evi ok beenip sattn syler.
Ancak Abbas birka tanmadan dolay delirecek bir adam olmadn, bu
olayn 743 defa tekrarlandn syler.
 74

Kentte yaamla birlikte ortaya kan bir dier sorun ise farkl kodlara
sahip insanlarn bir arada yaamalardr. ok katl apartmanlarda oluan
yaam alanlar iletiim sorunlarn da beraberinde getirir. Bu skntlarn
zm, yaam alan olan apartmanlarn ihtiyalarnn giderilmesi iin
apartman toplantlar sakinleri bir araya getirir. Deliler oyununda yer alan
apartman yneticisi adl ske apartman sakinlerinin diyaloglarn dile
getirir. Ske toplantya erken gelen birka apartman sakinin eski
yneticinin apartman iyi ynetemeyii zerine dedikodu yapmalar ile
balar. Dedikodu srasnda ieri gelen eski yneticiye ise tam tersi eyler
sylenir apartman toplants yeni yneticinin seimi ile balar. Apartmana
yeni tand iin ynetici olmay kabul etmeyen gen bir apartman
sakinini kendi istediklerini rahata yaptrmak iin apartman yneticisi
semek isterler. Toplantda apartmann snmayndan, ev sahiplerinin evi
yanl kiilere kiralayndan, uydu antenlerinden, su basmalara
apartmann yan duvarna reklam alnna, kapc sorununa dair birok
konu zaman zaman tartma boyutunda konuulur. Eski ynetici, yeni
yneticiyi kapclar konusunda uyarr. Kapclarnn mardndan
bahseder, ve onlara kalacak yer salanmasna ramen bir de
sigortalarnn yaplmasn istemelerine hayflanr. Ancak yeni ynetici
sigortann kanuni bir zorunluluk olduunu sylemesinin zerine bir dier
apartman sakini memleketi kendilerinin mi kurtaracan syler. Yeni
ynetici toplant da apartman sakinlerinin hepsinin olmadn bu nedenle
adil bir toplant olmadn, kiraclarn da toplant da olmas gerektiini
syler. Ancak toplantda olanlarn birka dairelerinin olmasndan dolay
yeterli ounluun saland sylenir. Ske, apartmann pek ok sorunun
konumasyla devam ederken, toplantnn merkezi konumunda olan
apartman gndeminden klarak, bireysel tartmalara dnr. Kiiler
birbirlerini dinlemeden tartmaya ve birbirlerini sulamaya balar. rnein
apartman sakinlerinden biri Arap kiraclara kar olduunu syler. Ancak
dier ev sahibi yabanc dmanl yapyorsunuz diye kendisini sular.
Dier bir sakin ise kendisinin hem devlet memuru olduunu, hem de
 75

muhalefet olduunu syler ve kendisine Hakkriyi grp grmediini

sorar. Bu ekilde devam eden tartmalara ise toplantya arlmayan
apartman sakinlerinden biri olan ve hayat kadn olan sakinin gelip tm
apartman sakinlerinin srlarn ortaya dkmesi ile son bulur. zellikle
erkeklerin kendisine farkl davranmalarna ramen toplumsal ilikilerde
kendisini dlamalarnn intikamn ald sylenebilir. Bu ekilde ise
apartman sakinlerinin ikiyzl tavrlarn da ortaya karr.

Kentin bir dier sorun ise trafiktir. Byk kentlerde olduka skntl
bir durum yaratan Trafik sorununa Deliler oyununda Galaksi Taksi
skecinde deinilir. Sradan bir gnde taksi duranda taksiye ihtiyalar
olan mterilerin sorunlar zerine kurgulanan ske, telefonun almasyla
taksici taksi isteyen bir mteri ile konumasyla balar. Telefon
konumalarndan arayan kiinin einin doum yapmak zere olduu ve
acilen bir taksiye ihtiyac olduu anlalr. Durak grevlisi, mteriye
karsnn doum yapyor oluunun ona hemen taksi bulunaca anlamna
gelmediini syler. Telefon grmesinde ayrca taksi durandaki grevli
kii byk kentte yaamn bir gerei olarak yasam tarzlarnn, hatta
ocuun doumunun bile kentin trafiine gre ayarlamasn bunun ne
denli gerekli olduunu hatrlatr.

Grevlinin, telsizden ulat taksi ofr ise trafik tkal olduu iin
duraa gelemediklerini, bu nedenle yakndaki taksicilerin arabada toplanp
pipirik oynadklarn syler. Durak grevlisi ald cevaba ok sinirlenir ve
taksicilerin bir ehirli gibi davranamamalarn eletirerek Kente yerletikleri
halde hl kydeki alkanlklarn srdrp pipirik oynamalarna kzar ve
kentte bir kentli gibi davranarak bri oynamalarn nerir. nk kentli
olmak iin ncelikle kentin kltrn benimsemek gerekir. Bu arada
duraa gelerek taksi isteyen bir mteri ile olan diyaloglar ise kentin trafik
sorununu dile getirmesi asndan dikkate deerdir. Mteriye taksi
olmadn, neden ulam iin toplu tama aralarn kullanmadn sorar.
Mteri ise aslnda toplu tama aralarn kullandn ancak ehrin
 76

byyp geniledii iin son duran bile ara durak olduunu syler. Bu
nedenle insanlarn toplu tam aralarna binerken zorlandn, bir
defasnda bacan ve kolunu krdn syler. Taksici ise o zaman dolmu
kullanmasn tavsiye eder. Mteri ise dolmu da kullandn ancak onda
da skklk ve alkantdan barsak dmlenmesi yaadn syler.
Bunu zerine taksici yrmesini nerir. Ancak mteri o yntemi de
denediini ancak ehrin her yerinde eitli nedenlerle alan ukurlar
olduunu syler. Hatta bir keresinde bu ukurlardan birine dtn ve
sakatlandn ifade eder. Bu nedenle Bakrkye, delirip rahatlamak iin
doktordan yardm almaya gittiini syler. nk trafik, zincirleme kazalar,
her eyin pahal oluu, dnyadaki olaylara daha fazla ahit olmak
istemediini syler. Arkasndan ise bir kadn gelerek gelin arabasnn hazr
olup olmadn sorar. Taksici hazr olduunu ancak arabann trafik
skklndan dolay taksi durana gelemediini syler. Bu nedenle
dnn yaplamayacan nk kentin trafiine gre kendilerini
ayarlamalar gerektiini nerir.

Skelerden hareketle kentin giderek artan nfusla birlikte temel

yaplarnn eksikliinin dile getirildii sylenebilir. Daha rahat bir yaam
koulu sunmas asndan tercih edilen kentin skntlarnn younluu
insanlarn hayatlarndaki doum, evlenme, hastalk, snava gitme gibi
nemli olaylar bile kentin sorunlarna gre ayarlamak zorunda
brakmaktadr.

3.6. SYASET
Devekuu Kabare Tiyatrosu ierik balamnda irdelendiinde
kabarenin youn bir siyaset eletirisi sunduu gzlenebilir. Epizotik yap
asndan Geleneksel Trk Tiyatrosunun paral ve ak biim yapsna
benzeyen ynleriyle Devekuu Kabare Tiyatrosunda tipler, hangi
zmreden olursa olsunlar dnemin siyaset ve siyasetilerine eletirel bir
yaklamla kurgulanrlar. Oyunlarda 80li ve 90l yllarda Trkiyede
yaanan siyasi olaylar, bu siyasi olaylarn farkl ynlerden gndelik hayata
 77

etkileri mizahi bir eletiri ile ele alnr. Bu eletiriler gncel olmakla birlikte
oyun her tekrar edildiinde yenilerinin eklenmesi salanabilir. Haldun
Taner, Abdi peki ile yapm olduu Her Hafta Bir Sohbet adl syleide
iinde bulunulan ortamn gncel olaylarn sunmas asndan, kabare
siyaset ilikisini u ekilde deerlendirir:

eitli memleketlere gittiim ya da arldm zaman daima

ilk uradm yer, oralarn kabare tiyatrolar oluyor. Kabare, o
halkn kendi yneticilerine kar olan ilikisini, deer
yargsn, tepkisini, uyarlarn, hcumlarn dile getirebildii
bir krsdr Kabare bir memleketin adeta nabzdr bence.
Bir kabareye gittiiniz zaman memleketin nabzn en iyi orda
hissedebiliyorsunuz. (Taner,1996: 125)

Devekuu Kabare Tiyatrosunun kurucusu Taner in de dile getirdii

gibi kabare tiyatrosu ile bir lkenin gncelini eitli ynleri ile yakalamak ve
bu duruma kar verilen tepkileri grmek mmkndr. Buradan hareketle
Devekuu Kabare oyunlarna bakldnda da oyunlarda siyasetin ve
siyasilerin eletirildii grlr.

Devekuu Kabare oyunlarnn oynand 80li ve 90l yllar Jenny

B. White u ekilde zetler:

Trkiye, 1980lerde ve 90larda muazzam deiimlere ve

dnmlere tank oldu. Trk ekonomisinin darya almas
ve dnya ekonomisine entegre olmas, Avrupa ile gmrk
birlii ve eski Sovyet topraklarnda yeni pazarlarn olumas
bazlarna byk frsatlar ve servetler getirirken, birok kii
iinde boa kan umutlar ve beklentiler anlamna geliyordu.
Devlet sanayiyi zelletirmeye ve zaten zayf olan sosyal
gvenlik an paralamaya balad. Fiyatlar ykseldi,
enflasyon ift haneli rakamlarda kald, krsal alanlardan kente
yeni bir g dalgasnn yaanmasyla isizlik artt. Yeni
zenginler, Trkiyenin finansal ve kltrel merkezi stanbulda
iyice grnr oldu. Kenti ok sayda lks, darya kapal site
ve gkdelenler sard. (White, 2005: 206)

Devekuu Kabare Tiyatrosunda siyasete ve siyasilere ynelik

eletirilerin dnemin Trkiyedeki belirgin siyasi karakterlerinin n plana
 78

kan jest-mimik, sylem veya memleketleri ile simgeletirilerek

sunulduunu sylemek mmkndr. rnein Ak Olsun oyununda kral ve
baka bir lkenin prensi ile olan diyalog srasnda kral, prense lkesindeki
krallarn durumunu sorar. Prens ise siyasileri jest-mimik, ses tonu ve
sylemleri ile sembolletirerek ifade eder. Esprisi yaplan, ad kullanlan ve
aslnda neredeyse btn hikyenin zerine zerlerine kurguland siyasi
parti liderleri, Necmettin Erbakan, Sleyman Demirel, Blent Ecevit,
Turgut zal dr. Liderlerden isim verilmeden ancak seyircinin zihninde bu
liderleri artracak biimde bahsedilir. rnein kral lkedeki krallarn
neler sylediklerini sorduunda prens sesini incelterek Necmettin Erbakan
taklidi yapar ve konumasna aziz ve muhterem din kardelerim eklinde
balar. Ayn ekilde devam eden skete ise Sleyman Demirel slam
kyden Ispartaks eklinde tantlr. Oyunlarda Turgut zal yry
tarzyla ima edilirken Ak Olsun, Yasaklar, Beyolu Beyolu oyununda da
ton ton ismiyle anlr. Siyasilerin karikatrize edilerek sunumunun ise
eletirilerin ince ve youn sunulmasn salad sylenebilir. Bu sunumu
Metin Akpnar u ekilde deerlendirir:

Ana izgileriyle, kaba izgileriyle karikatrize edilmi, hatta

karikatrden alrsanz taklitten daha kolaydr. Tipler, zerinde
allarak birebir aynsn yaplm tiplerden ok daha byk
bir reaksiyon alr. Seyircinin anmsamas yeter; burada
yaptm tipleme Turgut zal a bire bir benzemiyor; bir
eneyi yapmm, bir koltuk altlarn iirmiim, bir ellerini
amm, bir yrmm, ok tipik bir yap olduu iin hemen
yakalamm. Erbakan sesinden yakalamm, Demireli
ggsndan, bann hareketlerinden yakalamm; minik
ayrntlar gibi grnse de ana izgileriyle verildii zaman
seyirci ak diye alyor.(Akpnar, 2005: 74)

Akpnardan hareketle Devekuu Kabare Tiyatrosunda siyasi

eletirinin dorudan deil hissettirilerek, sembollerle sunumunun daha
etkileyici bir anlatm tarz oluturulduu sylenebilir. Bununla birlikte
Devekuu Kabare Tiyatrosunun siyasi eletirilerini anlamlandrabilmek iin
dnemin siyasi yapsn ve gncel olaylar takip etmek gerekir. rnein
Dn Bugn adl oyunda Hidayet ve nayet isimli iki arkadan sohbetinde
 79

dnemin siyasi bir zeti sunulur. Siyasileri ve siyasi olaylar eletirmenin

yasakland bir dneme atf yapan skete havadan sudan konuuyormu
izlenimi verilerek genel olarak 90l yllarn gncel olaylarna deinildii
grlr. Hidayet dnemin siyasi yapsn Ortalk, gn gnden ucuz, Trk
lirasnn deeri ykseldike ykseldi. Sularmz arl arl akyor. Asayi
berkemal. Alt ayda gney doudan lm haberi gelmedi. Komularmzla
mnasebetlerimiz gayet ho gayet iyi. Srtmz pek, karnmz tok. Evimiz
de yasak kitabmz yok. Eroinimiz, kokainimiz yok eklinde zetler. Bu
konumalara anlam veremeyen arkadana her eyi konuma devrinin
getiini, yerin kula olduunu syler ve nedenini u ekilde aklar:

yle ne sola kar konuacaksn. Ne saa kar. Sola

konuuyorsun tak gtryolar. Saa kar konuuyorsun tak
gtryolar. Aa kar konuuyorsun batyosun. Yukar
doru konuuyosun, 684 rakma ramen bi ey sylyorsun
hayatn snyo. Ticaret yapyosun ticari hayatn snyo.
Buralarda bi yerde stanbul da alyosun Hakkriye tayin
oluyosun. O yzden her ey iyi her ey gzel. (Dn-Bugn)

Bu uyarnn zerine bir sre havadan sudan konumaya alsalar

da baarl olamayan nayet ve Hidayet tipi yine dnemin siyasetileri
hakknda konumaktan kendilerini alamazlar. nk asl iletilmek istenen
mesaj, lkedeki sorunlara duyarsz kalnamayaca ynndedir. 1989
ylnda Belediye Bakan olan Nurettin Szenin doktorluk mesleini
brakarak siyasete atl eletirilir. Dneme genel hatlaryla bakldnda
1989 ylnda Nurettin Szen stanbul Belediye bakan olmutur. Szenin
belediye bakanl srasnda ise stanbulda su sknts yaanmtr. Bu
skntl durumu Nurettin Szen ise u ekilde ifade eder:

tiraf etmeliyim ki benim iin ok acyla gemitir o dnem.

Geceleri Floryada bakanlk konutunda yapraklarn sesini
bazen yamur sesiyle kartrp, pencereye koardm.
Perdeyi aralayp, yamur yayor mu diye bakardm. Baz
geceler 45 kez pencereye koardm. Ryalarmda
yamurun yadn grp, yamur diye srardm(Akam,
2007)
 80

Bu susuzlukla birlikte dnemin dier siyasi olaylarna atf yaplr.

Dnemin nemli olaylarndan biri ise 1990 ylnda kan Krfez Savadr.
ABD nclnde kan savaa gnderme ise stanbuldaki susuzluk ile
balantl olarak sunulur. Yani bu kuruluktan istifade etmek lazm. zal
ayr urayo Bush ayr urayo hi lzum yok gndereceksin Nurettin
Szeni Saddam bir haftada kurutur, Allah canm alsn eklinde dile
getirilir. Skete siyasi liderlerin sylemlerine de ince bir eletiri ile
dokunulur. rnein 12 Eyll ile birlikte siyaset yasa konulan
siyasetilerden biri olan Sleyman Demirelin 1987 referandumu ile tekrar
siyasete atlmasnn ardndan sylemlerine gnderme yaplr.

nayet ve Hidayet, Sleyman Demirelin birok kez Trk siyaset

hayatnda yer aln ise Trk siyasi tarihinde reenkarnasyonu iki defa
yaayan insan olarak yorumlanr. Hemen arkasndan ise Erdal nnnn
fizik mhendisi olmasna ramen politikaya atl ve siyaseti kimliine
ramen ben bu partide politika yaptrmam sylemi eletirilir. Hidayet ve
nayet ikilisinin gndeminde yer alan dier bir isim ise Yldrm Akbulut tur.
Dnemin Cumhurbakan Turgut zal ile diyaloglarnn iyi oluuna vurgu
yaplr.

Dnemin babakan olan Yldrm Akbulut ile gndeme gelen

Akbulut fkralarna da atflar yaplr ve fkralardan rnekler sunulur.
rnein krfez savana sinirledii iin Badat caddesini kapatrm
kzdrmayn beni eklinde bir sylemde bulunduu, Karadenizlilerin,
Cumhurbakan Turgut zala, Akbulutu fkralarn ald gerekesiyle
ikyete gidileri dile getirilir. Ske, Gazeteci Ahmet Vardar ve Turgut
zala ynelik eletirilerle devam eder. Dnemin televizyon ve
gazetelerinde sk sk yer alan asabi tavrlar ile tannan birok mizahya
malzeme olmu gazeteci Ahmet Vardar ile Cumhurbakan Turgut zaln
tavrlar ilikilendirilerek eletirilir Hidayet, Ahmet Vardarn Bir bana
bakn bilmem ne belediye bakan!, o ukurlar ayosunuz vatanda
 81

stnden atlayamaynca iine dyo!. Kapat o ukurlar bakym ok fena

yaparm! eklindeki sylemi ile dalga geerken nayet ise
Cumhurbakann da ona benzediini ve sinirli olduunu syler. Buradan
hareketle lke gndeminde yer alan uluslararas bir gndem karsndaki
tavr eletirilir ve nayet tarafndan Cumhurbakan zaln Saddam a
seslenii Kuveyt diye bi yere girmisin diyo bamza i karyorsun ekil
bakym ordan ok fena yaparm eklinde dile getirilir.

Siyasilere ynelik eletirinin youn olduu bir dier ske ise Ak

Olsun oyununda yer alan Kral Kraliedir. zet olarak, kzlarn istemeye
gelen dier lkenin prensi, kendi lkesi hakknda kraln sorularn yantlar.
Kraln kendi lkesindeki ynetimi hakkndaki sorularna cevap veren prens
ise 12 Eyll sonras Trkiyedeki siyasi yaama gnderme yapar. Skete
kral, prense krallarnn durumunu sorar. Prens ise moralinin bozuk
olduunu nk tahtlarndan indirilmi lkesinin eski krallarnn yerlerinden
karak tekrar boy gsterdiklerinden bahseder. Burada kral olarak Turgut
zaldan eski Krallar olarak da siyaset yasa kalkarak tekrar siyasete
atlan siyasetilere gnderme yaplr. Skecin ayrntlarna inmeden
dnemle ilgili siyasi gelimelere bakmak yerinde olur. Bu konuda Blent
Tanr, 12 Eyll de ki siyasi yasaklar ve yasaklarn kaldrln ise yle
ifade eder:

12 Eyll sabah liderleri de erken uyandrmt. AP genel

bakan babakan S. Demirel ile CHP genel bakan Blent
Ecevit ve MSP(Milli Selamet Partisi) Genel bakan N.
Erbakan evlerinden alnarak kendilerine ayrlan motellerde
ikamete gtrldler Demirel ve Ecevitin TSK gvencesi
altndaki ikametleri bir ay srecek, haklarnda ceza davas
alan br iki liderden Erbakan bir yl, Trke de 4,5 yl
kadar tutuklu kalacakt.
Siyasal liderler gerek zorunlu ikametghlarna gtrlrken
(Hamzaky)gerekse evlerine izin verildiinde, siyasal deme
ve faaliyet yasa konusunda birer yazyla
uyarldlar(Tanr,2005: 3233)
 82

Tanr, 12 Eylln arkasndan 6 Eyll 1987 ylnda yaplan

halkoylamasyla siyasi yasaklarn kalmasndan sonraki sre hakknda ise
u bilgileri vermektedir:

Anayasann geici 4. maddesinin kalkmasndan yararlanan

eski siyasetilerin en nde gelen simalar 12 Eyll 1980
ncesinde partilerin genel bakanlar olan S.Demirel, B.
Ecevit, N. Erbakan ve A. Trketi. Yasaklarn kalkmasyla bu
alanda ilk sonular grlmeye baland. lkin E. nn B.
Eceviti birlemeye ard. Ancak Ecevit bunu reddetti ve
birlemenin DSPnin ats altnda olabileceini syledi. Asl
nemli gelimeler bundan sonra balayacakt.
Kendisini emaneti olarak nitelemi olan H. Cindoruk DYP
genel bakanlndan istifa etti(8.9.1987).Partinin 1.
olaanst kongresinde S. Demirel Genel bakan
seildi.(24.9.1987) bu arada da DSPde de beklenen
deiiklikler gereklemi, Rahan Ecevitin ekilmesiyle
boalan Genel Bakanla Blent Ecevit
seilmiti.(13.9.1987). Bunlar dier iki eski lider izledi.
Alparslan Trke Milliyeti alma Partisi Genel
bakanlna (5.10.1987),N. Erbakanda Refah Partisi Genel
Bakanlna getirildi(12.10.1987).(Tanr, 2005:73)

Tanrn verdii bu bilgilerden hareketle skece bakldnda

referandumla birlikte siyaset yasa kalkan siyasetilerin bu konudaki
sylemlerine gnderme yaplr. rnein, eski krallardan biri olarak
adlandrlan Necmettin Erbakan aziz ve muhterem din kardelerim. Biz
beraat ettik. Beraat ne demektir. Beraat davadan nceki haklar yeniden
kazanmak demektir. Eee! ayn mevzuda bi daha dava alamaz
demektir!.

Erbakann arkasndan ise slam kyden Ispartaks eklinde tantlan

Sleyman Demirel ise nerde galmtk!? sylemleriyle sahneye tanr.

12 Eyll ile birlikte yasaklanan siyasetileri ve daha sonra serbest

braklmalar ise 84. kapdan girmek. Bizde bi 84. kap var. O kapdan
giriler klar yasakland. Bu eski krallar tutturdular illa bu eski kapdan
girecekler eklinde ifade edilir.
 83

Turgut zaln da kral olarak vurguland skete, o donem

toplumun bir kesimi iin kullanm olduu orta direk tanmlamas ve
izlemi olduu siyasi izgi eletirilir:
Kral: Krala bozulanlar var m?
Prens: Olmaz m tonlarca
Kral: Niye lkenizde iler bu kadar kt m gidiyo.
Prens: Hayr, her ey tozpembe. Ortalk gllk glistanlk.
Derd st murat styz. Bi, zgrlk bi ucuzluk deme
gitsin.
Kral Niye bozuluyolar yleyse
Prens: En ok bozulan orta stun
Kral O ne olum yle
Prens: Bizim yce kral hazretleri orta stun orta stun diye
diye tahta geti ve iki buuk yl ierisinde btn stunlar hak
ile yeksan etti.
Kral Anladm kadaryla lkenizde stun mutun kalmad
Prens: Kalamad bi ara lke arena gibiydi imdi agora gibi
Prens: Ama onun dnda ne istersen var
Kral Ne gibi
Prens: Bastr paray cannn istediini al
Kral: yi ya ite
Prens: ama para nerde
Kral Karln sal nasl peki
Prens: Fstk gibi (Turgut zal taklidi yapar
yyryle)Gece demiyor gndz demiyor halknnn
geleceini dnyor
Kral Peki, halk napyor?
Prens: onlarda krallarnn geleceini dnyor.( Ak Olsun)

Kongar ise halkn Turgut zala yaklamn Bir yandan 12 Eyll

ynetiminin getirdii baskc rejimin aynen srmekte oluu, te yandan
yksek enflasyon, halkn zaldan ve Anap tan desteini ekmesi
sonucunu douruyordu.(Kongar,2005: 223)eklinde ifade eder.

Siyasete ynelik youn bir eletiri ise Deliler Oyunun Sekiz Yl

Sonra isimli skete yer alr. 12 Eyll sonrasna atflarda bulunan bu skete
ise Konya Mitinginden az nce 12 Eyllden az sonra olanlar karsnda
akln yitiren bir kiinin gznden deiiklikler sunulur. 12 Eyllden sonra
siyasete, deitirilen parti isimleri veya yeni kurulan partilerle dnen
 84

siyasetilere bu atf yaplr. Damadn takm elbise, banda yeil takke,

elinde doksan dokuzluk tespihle gren baba, kyafetle simgeleen
politikalar bir araya getiremeyerek, takm elbiseyi gstererek Sleyman
Demirele, bandaki takkeyi gstererek Erbakana atf da bulunur. Bu bir
araya geliin anlamn sorduunda ise damadndan bu bizim partinin
doktrini Trk slam sentezi babacm cevabn alr. Bu cevaba ramen
damadnn hangi parti de olduunu anlayamaz. Damad ise nce anayol
partisinde olduunu daha sonra ise doru vatan partisine getiini ifade
eder. Partilerinin siyaset yasandan sonra deien yaplarna vurgu
yaplrken baba 12 Eyll ncesinde siyasi hayatta aktif olan partilere neler
olduunu merak eder. Bu partilerin varlklarn ve aktivitelerini darbe ile
kaybettikleri yine mizahi bir eletiri ile sunulur.

Baba: Peki CHP noldu?

Damat: Yaamn yitirdi
Baba: Adalet partisi?
Damat: Vefat etti
Baba: Milli selamet partisi?
Damat Dar bekaya nakli mekn eyledi
Baba: Milli hareket partisi ne oldu?
Damat: Titreyerek kendinden geti gmdk imdi yer altnda
Baba: Bunlar hepsi ecelleriyle mi ldler?
Damat: Ne mnasebet babacm onlara tank arpt(Deliler)

Ayn skete yer alan bir dier eletiri ise siyasetin kltrel donanm
ve teorik yapdan uzaklaarak yapsn kaybettii ynnedir. Sekiz yl
nce mahallenin bakkal olan smail Efendinin belediye meclis yesi olarak
grev yapmas daha nceden alt ay muhtarlk yaparak zengin ve engin bir
devlet tecrbesi olduunu ifade etmesi ironik bir ekilde vurgulanr.
Damadn babasna herkesin ahsi menfaatlerini bir kenara brakarak
vatan kurtarmaya altklarn ve onlarn abasyla birlikte layk ln
kurtulduunu ifade edii de yine ayn ironiyle sunulur. Grdkleri
karsnda daha da ok olan babann ise onlar anladn ve hak verdiini
syleyerek Sen doymazsan ben doymazsam o doymazsa nasl kavuur
karanlklar aydnla ifadesi de kabarenin asl eletirisini sunar. Ayn
ekilde mteahhidin de devleti olduunu sylemesi zerine babann
 85

Atatrkn ilkelerini saymaya balamasn ardndan mteahhidin farkl bir

devletilikten bahsettiini anlay da kabarenin eletirisine younluk
kazandrr ve baba ile olan diyalog da u ekilde vurgulanr:

Mteahhit: Efendim bendeniz eskiden devletiydim

Baba: Devletiydiniz demek
Mteahhit: Efenim
Baba: Atatrkn umdelerinden
Mteahhit: Kimlerden
Baba: Atatrk ilkelerinden diyorum. Devletilik alt okun biri
hani devletilik, cumhuriyetilik yok mu? Sonradan kald,
birini de biz aldk
Mteahhit: Haa Hayr, ben devlet ihalelerine girerdim
Baba: Haa sizinki devlet kuu
Mteahhit: Nas ku?
Baba: Konuyor
Mteahhit: Nereye?
Baba: Devlet baa kuzgun lee. Devletin mal deniz
yemeyene ne dersiniz
Mteahhit: Ne dersiniz
Baba: Siz bilirsiniz!(Deliler)

Youn bir talama ieren skecin devamnda ise dnemin politik,

ekonomik deiimleri eletirilir. 90l ylarda zal iktidaryla birlikte
yaanan ekonomik gelimeleri ise Korkut Boratav u ekilde deerlendirir:

D ekonomik ilikiler bakmndan bu dnemin belirleyici

zellikleri, ithalatta liberalizasyon, ihracatta ok cmert
tevikler ve dviz kurunda zaman iinde lml tempoda reel
devalasyonlar hedefleyen bir esnek kur sistemidir. thalatta
miktar kontrolleri(kotalar) bu dnem iinde byk lde
kaldrlm; gmrk tarifeleri indirilmi; ancak birok durumda
indirilen tarifeleri telafi eden ve keyfi olarak azaltp artrabilen
fon uygulamalar yaygnlamtr. Buna ramen yerli sanayi
iin gerekleen ortalama koruma oran bu yllar iinde
hafiflemitir. ok yaygnlaan ve keyfi zellikler tayan
ihracat tevikleri, hayali ihracat skandallarna yol amtr.
Dviz kontrollerinin hafiflemesi, bankalarn ve firmalarn yurt
dnda, bireylerinde yurt iinde dviz tutmalarna izin
verilmesi bu yllar iinde gereklemitir.( Boratav, 2005:
195)
 86

rnein damadn ve ortaklarn dviz zerinden bor almalar

srasnda endielenen baba, Trk parasn koruma kanunundan bahseder
ve mali polisin evi birazdan basacandan korkar. Kznn dviz al-
veriini serbest olduunu sylemesi zerine neden Trk parasnn isminin
geemediini ve onun da Tk Dili gibi piyasadan ortadan katlna vurgu
yapar. Ayn eletirilerle devam eden skete, siyasetilerin halka spor tesis
veya kltr merkezleri mi yaptn soran baba, onlarla uralmadn
gkdelenler yaplaca cevab alr. Uygun meknlar olarak Ayasofya,
Topkap saray, Taksim deki opera binas ve Atatrk Kltr Merkezinin
sralanmas bunun iin de mizahi nedenler sunulmas ise skecin son
vurgusu olarak yer aldr. Ayasofyann yklrsa cami mi kilise mi
tartmasnn bitecei, Dolmabahe saraynn eski oluu, opera da snnet
dnne izin verilmedii halde Figaronun Dn diye afi aslp,
Figaroya verildiine dair mizahi bir slupla siyasetilerin kltrel
donanmlarn eletirildii grlr. Skecin sonunda gkdelen yapmak iin
en uygun yerin Atatrk Kltr Merkezi olduuna karar verilmesi zerine
Atatrkn memleketinde insan bunlar aklna getirmeye bile korkmal size
Atatrkn hibir eyini yktrmam diyerek deliren baba doktoru tarafndan
tekrar akl hastanesine gtrlr.

12 Eylle dair bir dier eletiri ise Yasaklar oyunundan gelir. Dnem
ierisinde dar kma saatlerinin bile belirli kurallara gre olmas ve pek
ok eyin yasaklanmas zerine vurgu sz konusudur. rnein Yasaklar
oyununda evine giden biri durdurulur ve kendisine evine o yoldan
gitmesinin kesinlikle yasak olduu sylenir. Bu tipi canlandran Zeki
Alasya evine giden tek yolun bu yol olduunu syler. Baka yoldan
gidilmeyeceine dair srar etse bile yasaklayan kii ona sen dnyann
yuvarlak olduunu bilmiyor musun diye sorar. Bu sorunun ardnda da
srekli batya gidersen evine ularsn diye ekler. Ancak evine gitmek
isteyen adamn can sklr ve elleri cebinde ne yapacan dnrken
yasak koyan kii ellerinin cepte oluunu yadrgar ve sen ne anarist
herifsin bu davranlarnda 12 Eylle geri mi dnelim istiyorsun. kar elini
 87

cebinden bu memlekete zgrlk var. Herkes evine gitmekte zgr Biz

kimsenin evine gitmesini yasak etmiyoruz. Bu yoldan eve gitmek yasak.
biiminde cmlesini tamamlar.

Devekuu Kabare Tiyatrosunda siyasal eletirinin tek hedefi 12

Eyll deildir. Kurumlarn siyasi kimliklerinden, babakanlara, belediye
bakanlarna herkes siyasi adan mizahi bir dil ile eletirilir. rnein
Yasaklar oyununda yasaklarn youn olduu bir tatil kampna gelen
ailedeki baba tipi kamp yerini ok beenir ve dnemin babakanna
eletirisini komik bir biimde ifade eder. Kampn ok gzel olduunu syler
ve ton ton olarak bahsettii Turgut zaln oray grd anda termik
santral yapacan syler. Bununla birlikte yasaklar koyan ve kyafet
olarak askeri bir renk seen kamp yneticisini grdnde de kampa deil
Bulgar hududuna geldiklerini zannederek bizim d politikay yani
yumuak politika uygulayalm yorumunu yapar.

Siyasilere ynelik bir dier eletiri ise Beyolu Beyolu oyununda

hastane grevlisinden gelir. Sarho bir adam salk memuruna, kavga
ettii kii kendisine ayak yapt iin onunla kavga ettiini anlatr. Ancak
grevli bu durumu farkl bir adan yorumlar ve ayakta numaray neden
beenmediini sorar. Artk bu geri kafalln braklmas gerektiini,
rmcek beyinlilerden millete hayr gelmeyeceini syler. Bu milletin elli
senedir ayakta olduunu canl dinamik olduunu ada olduunu bu
metodun Amerikan metodu olduunu, babakann konumasn grp
grmediini sorar ve babakann taklidini yapar. Tonton biraz oturuyor.
Kalemiyle anlatyo anlatyo, kalkyo zerini dzeltiyo gene oturuyo. Sonra
atyo ceketi icabnda ksa kollu ile bi dalyo vatandan arasna haydaaa.
Dinamik metot Amerikan metodu. Ama icabnda masaya yumruu vurdu
muydu ii bitiriyo. Niye adam i bitirici. Bak bi senede vatandan iini
bitirdi bak bi senede vatandan iini bitirdi. eklinde deerlendirir.
Sarho adam ise kendi kavga ettii adamn bir ey bilmediini sylyor.
Ancak grevli o senin dediin Sodepli (dnemin sosyal demokrat
 88

partisi)dir o zaman. Onlar hala sizde mi birleelim biz de mi birleelim.

Demokratik sosyalizm mi sosyal demokrat m? nmzde ki 25- 30
senede bi karara varacaklar. Allah bu millete sabr versin. Bu gidile bu
memleketi nnnn torunun ocuu kurtarr belki yorumunu yapar.

Bir dier eletiri ise dnemin yayn yasa uygulayan kanallarna

gelmektedir. Dilin, siyasetin simgelemesinde nemli bir yan olduuna
vurgu yaplan skete, kltrel olarak ok da donanml olmadklar halde
baz yetkileri olan kurum ve kiilere ynelik bir eletiri sunulmaktadr. U
u zgr kelebek arksn sakncal bulduu iin kesintiye uratan ve
koroyu altran retmeni ldrtan denetim grevlisi kendisi gibi olan
tipleri olsun bi daha tekrarlym. Biz de adettir. Byle be defa
tekrarlarz. Biiminde yorumlarken, retmenin bizim arkmzda sakncal
bir yer var m sorusuna ise sakncal deil mahsurlu. Mahzur kelimesinin
yannda sakncal gzyalar ierisinde kalr. yorumunu yapar. arknn
uygun olmadn kelebein kafasna gre hareket edemeyeceini
syleyerek arkya getirdii pek ok kstlamadan sonra arknn dur
sakince minik kelebek, umak ne demek, git bir dalda kon eklinde
deitirilmesi zerine mziinde yerli olmadna ve uygun bir makam
gerektiine vurgu yaparak arkya pek ok kstlama getirir. Batan sona
deitirilen ark da kstlamalarn yzeysel ve temelsiz olduu ise
danslara ve vcut hatlarn gsteren kostmlerle dokunulmazken sz e
yaplan vurguyla ifade edilir. Sonu olarak da pek ok deiikliin
arkasndan sunumu yapan retmenin de szckleri belli bir simgeye
dntrlmekte ve sunumunu Sayn izleyiciler, Bahelievler koleji ilk
blm rencileri imdi sizlere minik kelebek isimli ark Affedersiniz;
muhterem zevat- kiram, baheli haneler mektep-i iptidai talebeleri imdi,
sizlere minik kelebek isimli arky teganni edecekler biiminde dzeltilir.

Siyasetilerle ilgili bir skete siyasetilerin kendi reklamlarn

yaptklarna ynelik oyundur. Bas mhr rahatla, alt oktan ama,
doru yola gel eklinde kullanlan parti sloganlar reklamlar arasnda
 89

deerlendirilir. Televizyon konumalarnda ise zenle makyaj yaptran,

giysilerine nem veren siyasi liderlerin reklam oyuncularna benzetilir.
Skete ise parti liderlerinden Necmettin Erbakan ve Sleyman Demirel
canlandrlr. Necmettin Erbakan seim konumasna hazrlanmakta ve
makyajla yz kapatlmaktadr. Erbakan her ne kadar bunun gnah
olduunu bilse de byklarnn biraz daha koyu olmasn ister. nanlaryla
ters dse de reklam sz konusu olduu iin taviz verdii sergilenir.
nk hoca yaland eklindeki sylentilere kzar. Makyaj yapan kadn
ise yzne resim yapmadn sadece izgileri belirginletiini sylese de
Necmettin Erbakan onunda gnah olduunu hele bir kadnn yapmasnn
daha da gnah olduunu syler ve Necmettin kulunu affetmesi iin Allaha
dua eder. Necmettin Erbakan konumasna aziz ve muhterem din
kardelerim diye balar. Memleketin kalknamayn da memleketin
banda musibet olduuna yorar. Bunlardan biri dnk ocuk olarak
niteledii Erdal nndr. nnnn batda atom fizii okuduunu ancak
bunun ok ayp olduunu Allahn birletirdii atomu paralamann onun ii
olmadn syler. Annesinin kendisine siyasete girme dedii halde
siyaseti girdiini girip de bann ge mi erdiini syler. ki saat konuup
ne dediinin bile anlalmadn ifade eder. Erbakan dier iki siyasetiyi
ise u szlerle eletirir:

tekisi desen cambaz faizci. Mhendislerin yz karas hatta

iki yz karas. Fabrikalar ayor. Ar sanayi hamlesi iin mi
hayr onun fabrikalarnda namus tketiliyor. Bu mu a
atlamak? ncs desen bir eytan maazallah eline
dmeyesin. Her syledii byk yalan ad muhteem
Sleyman. (Reklamlar)

Bu konumasnn ardndan ise Sleyman Demirel gelir. Erbakan

vitamin alan Sleyman Demirele bat itikatlarn bat inanlarn terk
etmeleri gerektiini syler ve Turgut zal olsa sylemeyeceini ancak
Nazmiye hanmn kendisine kna kna kaynatmasn tavsiye eder.
Sleyman Demirel ise TRTnin iktidara gre hareket ettiini, rnein seim
konumalarnda Turgut zal ok yakkl ancak kendisini irkin
 90

gsterdiinden ikyet eder. Bunun zerine Erbakan iktidarlarnda geici

olduunu vurgular. Makyaj yapan kadnn banz dik tutun ifadesine ise
sinirlenen Sleyman Demirel bizim bi kusurumuz mu var da bamz dik
olmasn? Bizim bamz her zaman diktir verilmeyecek hesabmz var m
Turgut Bey gibi milletin maln millete mi sattk. Kprleri yollar m
okuttuk.? eklinde sitemlerini belirtir. Seim konuma sras gelen
Erbakana ise giderken din konusunu kartrmamasn 133. Maddeden
hapse girebilme ihtimali olduunu hatrlatr. Seim konumalarnda ise
Erbakan 29 Kasm seimlerinde iktidara geleceklerini syleyerek eski
selamete bir refah, hac yalar ttsler verilecek, basn mhr eklinde
reklamn yaparken, Sleyman Demirel ise kazk yemeyin son defa
sylyorum kazk yemeyin yeseniz de bana gelmeyin diyerek tantmn
yapar.
3.7. SPOR

Devekuu Kabare Tiyatrosunda deinilen konulardan birisi ise

spordur. Genel olarak gre ve futbol zerinde durulduu grlr.
Devekuu Kabarede sporla ilgili rneklere ise Dn Bugn oyununda
gemi ve gncel olanla karlatrmal olarak spora deinildii grlr.
Gree ve futbola dair rneklerde Trk sporu iin nemli olan isimlerin sk
sk telaffuz edildii grlr. rnein, gre sunucusu Eref efik kendi ad
ve zellikleriyle canlandrlrken, milli grei Sleyman Batimurun Fedai
Tun ismiyle canlandrld grlr. Bunlarla birlikte dnemin spor
programlarna, futbolcularn yaam tarzlarna, takm kulplerinin yaplarna
ynelik gndermeler yaplr.

Dn Bugn adl oyunda gre ile ilgili rnek Eref efikin gre
msabakasn sunumu ile ilgilidir. Halit Kvan, Futbol! Bir Ak adl
yaptnda( Kvan, 2004: 4950) Eref efikin spordaki bilgisi ve
spikerlikte yeteneinin ilk ma spikerlii grevini stlenmesi iin yeterli
olduunu, ancak onun bu ite ok da gnll olmadn ilerleyen yllarda
gre ve boks naklen yaynlarn sunmay daha ok sevdiini belirtir.
 91

Kvan, Eref efik in iyi bir konumac olduunu, bu nedenle baz

dinleyicilerin ma dinlemek amacyla deil, Eref efikin konumalarn
dinlemek iin radyo bana getiklerini belirtir. Bununla birlikte Eref
efikin radyo yaynlar srasnda yannda bir bardak st olduunu ve
yayn aktard srada hele u stm ieyim dediini buna karlk
olarak naklen yaynlarda zaman zaman tribnlerden Eref abi, stn i
eklinde tempo tutanlarn olduunu belirtir. Metin Akpnar ise Eref
efikin, sunumlar srasnda balklk, ekonomi gibi konular hakknda
tespitler yapp, izleyicileriyle paylatn, sohbeti srasnda ise ara vererek
ben stm ieyim dediini, bu stn ise rak olduunu
aktarr.(Akpnar,2005: 66) Dnemin spor spikerlerinden olan Eref efik
de bu zellikleri ile Dn Bugn oyununda hatrlanmas gereken isimler
arasnda yer alr ve bir eit hafza tazeler.

Eref efik ile ilgili skete ise gre msabakasnda msabakann

seyirciye sunumu srasnda sunucu Eref efikin yapm olduu sohbetler
ve arkasndan Milli grei ile olan diyalog sunulmaktadr. Ske, Nevra
Serezli nin, Koca Yusufdan Adal Halilden Avrupaya Trk gibi gl
szn bir kere daha ispat eden na-malup greilerimizi nasl
unutabiliriz. Ve de onlarn parlak tularn radyolarmzdan bizlere ulatran
en sempatik en popler sesini sevgili Eref efiki nasl konu d
brakabiliriz eklinde sunumuyla balar. Skete Eref efik, Trkiye-sve
gre msabakasn sunarken kendi anlarnn anlatr. Anlarn anlatrken
de efendim benim biraz boazm kurudu msaadenizle stmden bir
yudum alaym devam ederiz diyerek stn ier. Bu diyalogdan nce
sporla ilgili bir ansn anlatan sunucu Eref efik, raksn yudumlar ve
bundan sonra nerde kalmtk efendim der arkasndan nerde kaldn
hatrladn syler ve hamsinin iyisinin nerde yakalandndan
bahsetmeye balar. Mizahi bir slupla canlandrlan Eref efik anlaryla
birlikte seyircilerinden gelen sorular cevaplar. Burada komediyi salayan
ise sunduu msabakann konumalar esnasnda devam ediyor oluudur.
Skecin devamnda msabakay Trkiye kazanr ve milli grei Seyit li
 92

Aral, Eref efik tarafndan izleyicilerle duygularn paylamas iin

arlr. Eref efik ve Seyit Ali Aral arasnda geen diyalog da ise
greinin duygularna yer verilir. rnein grei mikrofondan ben
arkamda Trk milleti olarak Trk milletini hissederek ampiyon oldum. Bu
bakmdan byklerin ellerinden kklerin gzlerinden perim anam
babamn ellerinden perim. Eniteeee! Bizim 400 kt noldu ya.
Bekliyorum. Sokakta kalcaz. Gnderceksen gnder u paray yav. Diye
seslenir. Milli greinin Eref efik ile olan diyalogunda ise milli
greilerin ekonomik durumlarna ve eitimlerine gnderme yapld
grlr. Byk bir msabakada Trkiye yi temsil eden grei kendisini
destekleyenlere seslenirken nasl bir slup kullanacan bilememekle
birlikte radyoda araclyla para isteyecek kadar zor durumda olduu
yanstlr. Metin Akpnar ise bu ske zerine sporcularn spor eitimleri ve
ekonomik durumlarn u ekilde deerlendirir:

Kahraman Trk greisi genellikle orta

Anadoludan,Tokattan, Zile den, Erzincan dan yetiir. Bu
ocuklar ky ocuklardr Bizim greilerin hepsinin garip
hikyeleri vardr. Ya Devlet Demiryollarndandr ya bilmem ne
bakanlndandr; yani ancak bir kurumun sponsorluunda
gre yapabilir, ya yal greten gelmitir, ya ayrdan
gelmitir, mindere alk deildir.(Akpnar, 2005: 67)

Milli spor gre zerine hazrlanm bir dier ske ise gre de
Trkiyeyi temsil etmi ancak ekonomik skntlar nedeniyle bir barn
bodyguardln yapan Fedai Tun zerine kurulmutur. Skete bir barn
nnde rportaj yaplan Fedai Tun isimli grei ise Tpk Eref efik
rneinde olduu gibi hayatn iinden seilmi bir rnektir. Fedai Tun
kimlii ile sunulan mehur grei Sleyman Batimur hayatnn son
dnemlerinde ekonomik sknt nedeniyle bir kulbn bodyguardln
yapmtr. Sleyman Batimur ile ilgili olarak Erdal pekeen u bilgileri
aktaryor:

evket Uurluer, o dnemde gen bir mzisyen olarak bu

sosyete kulbnde alrken, kap nndeki bodyguardlk
 93

grevini, adn tm cihana duyuran Dnya Gre ampiyonu

Sleyman Batimur stleniyor. 1953 ylnda Napoli'de yaplan
Dnya Grekoromen ampiyonas'nda birinci olan Sleyman
Bey'in n, tarihe adn altn harflerle yazdran svireli ar
sklet ampiyonu Anderson'u yenmesiyle bir kat daha
oalyor. Ancak, gel gr ki, nyle beraber yaad
ekonomik sknt da o oranda artyor. areyi de Kulp 12'de
kap grevlisi olmakta buluyor. Yllar yl giri ondan
soruluyor, salona adm atmak isteyen onun onayyla kapdan
geebiliyor.(www.tempodergisi.com, 23.07.2004)

Skete Trkiyeyi dnya apnda temsil etmi olan bir sporcunun

yaad ekonomik skntlar yznden yapmak zorunda olduu i
gndeme getirilir. Bu konuda ise gsterilen duyarszlk ise gizli bir slupla
eletirilir. Buna ek olarak sporcularn eitim dzeylerine de vurgu yaplr.
obanlk yapt srada dnde gremesi iin arl, ancak farknda
olmadan kyndeki muhtarn kendisini msabakaya gnderii, gretii
rakibini zenci olduu halde Rus sanmas ve Rus olduunu dnp, byk
bir kuvvetle onu yendiini anlatmas ancak Rus olmadn renince
adam komnist diye fena hrpaladm eklinde yorum yap sporcularn
bilin dzeyine ynelik bir eletiri ierir.
Dn Bugn oyununda sz konusu olan bir dier spor dal ise
futboldur. Futbolun ve futbolcularn yaam kaliteleri ve etikleri zerine
kurgulanan skete gemi dnemdeki futbolcularla ile gncel olan futbolcu
karakterleri karlatrlr. Skece zet olarak bakmadan nce Trk futbol
tarihine gz atmak gerekir. Selahattin Duman Fenerbahenin Gizli Tarihi
adl yazsnda Trk futbol takmlar ile ilgili olarak u bilgiyi verir:

Trk takmlar sahada birbirlerine rakip olsalar da, zellikle

aznlk ve igal gc takmlaryla, ya da yabanc takmlarla
yaptklar malarda birbirlerine oyuncu takviyesinde
bulunurlard. Galatasaray lige sonradan katld iin daha
tecrbesiz olan Fenerbaheye Fuat Hsn, Kulakszolu
Galip Hasan Kamil ve Kara Hasan gndermiti. yabanc
takmlara kar dayanmann milli grev olduunu dnen
Galatasarayllar sonunda Fenerbaheyi oyuncu takviyesi
konusunu bir protokole balamay ikna ettiler.(2006;
Sarolu, Altun: 49)
 94

Bu alntdan hareketle gemi yllarda rakip takm olmalarna

ramen futbolcularn etik deerlerini yanstan skece bakmak yerinde olur.
Futbolun dnne deinilen skete ise Galatasaray ve Fenerbahe
arasnda bir ma yaplacaktr. Bu nedenle takm kaptanlar hakemin
yanna gelerek birbirlerine baarlar diler. Takm kaptanlar ncelikli olarak
kendilerinden yaa byk olan hakemin elini perler. Araksndan ise
nezaketli bir ekilde birbirlerini selamlarlar. Nezaketleri bir sre sonra u
noktaya ular ve inallah biz kaybederiz siz yenersiniz eklinde abartl
sylemlere dnr. Skecin sonunda ise oyuncularn birbirlerine
nezaketlerinden ve jestlerinden bir trl maa balayamadklarndan
ikyet ettikleri grlr.

Futbolun gncel sunumunda ise sporcularn yozlaan deerlerine

youn bir eletiri olduu grlr. Skecin bu blmnde kulp bakan
takmn menajerini arr ve takm ile ilgili bilgi almak ister. Ancak menajer
takmdan 16 oyuncunun sakatland haberini verir. Bunun zerine aran
kulp bakan daha malarn yeni baladn ve neden bu kadar ok
oyuncunun sakatlandnn sorar. Menajer ise baz oyuncularn akamlar
gece kulbne gittiklerini, ar alkol aldklar iin eitli kazalar
geirdiklerini hastane de yattklarn syler. Kalecilerinin ise apknlk
yaparken nc kattan derek sakatlandn anlatr. Futbolcularn
yaamlarna ve salk konusunda gsterdikleri zensizlie sinirlenen kulp
bakan takmda salam kalanlar sorduunda ise menajer takmdaki
yedek kalecilerin salkl olduklarn syler. Ancak kulp bakan ise bir
sre sonra yedek kalecilerden birinin menajerin kaynbiraderi dierinin ise
onun arkada olduunu renir. Bu diyalog srasnda ise imcinin
parasn almaya gelmesini yadrgayan kulp bakan imlerin parasn
dedikleri halde adamn geliine sinirlenir ancak menajer imcinin kendi
evini nndeki imleri bitii iin para almaya geldiini syler. Skecin
sonunda ise bir hayat kadnn antrenr olarak takma aln ile sporda
yozlaan deerlere ironik bir bak sz konusudur. Nostaljik bir bak
 95

asyla kurgulanan skecin geni anlamyla spor zerinden yozlaan

deerlere gnderme yapt sylenebilir.

Dn Bugn oyununda yer alan bir dier ske spor ile ilgili bir
akoturum zerinden kurgulanr. Skete Zeki Alasya, Metin Akpnar ve Ali
Yalaz kendi kimlikleriyle yer alrlar. Metin Akpnarn bu sketeki ana
hedef kt doalamay yermek ve birde unu vurgulamak: gnmzde
de belli olumsuzluklar ne yazk ki tiyatro ile anlatlyor, parlamentoda da
bakyorsun: doru konu, buras tiyatro deil! diyor, yani irkin bir ey,
yanl bir ey, kt bir davran gzel ve yce bir eyle rttrlerek
anlatlyor, biz de bunun akasn yapm dalgasn gemiiz(2005:67)
eklinde deerlendirdii skete dnemin modas haline gelen
akoturumlara ve bu oturumlara katlan kiilerin sluplarna kar bir
eletiri grlr. Oturum bakan konumunda olan Metin Akpnar, skecin
balangcnda son dnemlerde moda olan akoturum sayesinde
apartman toplantlarndan biraz daha ileri gidildiini, zaman zaman
gerginlikler olsa da herkesini birbirini dinledii toplantlar olduundan
bahseder. Bunun arkasndan ise Trk milli sporu gre hakknda byle bir
oturum dzenlediklerini katlmclar kendi ekiplerinden seerek sohbet
ortam yarattklarn syler. Bu oturumda sre snr olmadn da belirterek
gre zerinde konumak iin sz Ali Yalaza verir. Ali Yalazn Trk milli
sporu gre zerine yorumu ise yarn ya foto spor aln, ya foto spor aln
eklindedir. Bu yorum zerine Metin Akpnar sz Zeki Alasya ya vererek
onun dncelerini almak ister. Zeki Alasya ise Ali Yalazn tam tersine
sz uzatr. lk olarak tek suun basn olduunu syleyerek giri yapar.
Alasya konumasn Efendim nce basn. Basn ok nemli. Bizde sporu
destekleyende kstekleyen de Babli. Trk basn. imdi malum biz bunu
Mustafayla konutuk. Mustafa Denizliyle. Biz Mustafa Denizliyle pek
seviiriz. Byle ba skt zaman abi de der bana kendisi. Zeki abi dedi
geenlerde napym dedi mesela. Ben gerekli eyleri syledim. O hafta
malup oldu Galatasaray beklinde srdrr. Gre zerine olan bir
akoturumda gre ile ilgili deerlendirmelere yer verilmez. Futbola
 96

ynelik deerlendirmeler zerine eski grei Fedai Tunla yaplan

rportaj girilir. Akoturuma katlan kiilerin konuya hkimiyetleri ve
sluplarn eletiren skete akoturum iin katlmclarn hazr olmadklar
karm yaplabilir.

3.8. TURZM

Devekuu Kabare Tiyatrosunun mizahi bir slupla eletirdii dier

bir konu ise gndemde ska yer alan turizmdir. Yozlam bir takm
dnce ve tavrlarla birlikte turistlere ynelik dnceler mizahi bir
tutumla irdelenir.

Turistlere kar taknlan bir takm tavrlarn irdelendii iki sketen

biri Deliler oyununda yer alr. Sevgili Delilerim adl skete akl
hastanesinde kalan hastalardan biri de Almanyadan gelen Helgadr.
Helga turist olarak geldii Trkiyede nasl kaldn doktora anlatr. lk
geldii zaman kendisini kl kalkan ekibi karlar. Davullar zurnalar alnr.
Turist Helga bu durum karsnda ok geirir. Arkasndan taksiye biner ve
taksici olduka fazla hz yapar. stanbulda gezdii srada Sultan Ahmette
gezerken bir film ynetmenin kendisine figranlk teklif ettiini syler. inin
ok ksa srdn ancak kendisini ok beenilmesi zerine kendisine
barol teklif edildiini anlatr. Ancak bu durum karsnda ok ardn,
kendisinin oyunculuk eitimi ve tecrbesi olmadn, yetenekli olmadn
syler. Sanat tahsili olmayan bir oyuncunun iyi bir rn veremediini
yapmcya sylediini ifade eder. Ancak yapmcnn gzel bir fizii olduu
iin bu saylanlara ihtiyalar olmadn ifade ettiini ve filmde oynadn
syler. Ardndan ise televizyon dizisinde oynadn, televizyon dizisinden
sonra ise bir adamn gelerek biri sr para verip kendisini kapattn
syler. Adamn para karlnda ise ark sylemesini istediini syler.
Ancak kadn nota bilgisi, mzik eitiminin olmadn, sesinin gzel
olmadnn bir nemi olmadan ark ezberleyerek sahneye ktn
syler. Skete turist arlama yntemine, turistlere kar sergilenen tavr
 97

ve davranlarn eletirisi sz konusudur. Kl kalkan ekibi gsterisinin

turistleri korkutmas ise farkl alardan deerlendirilebilir. Bir turistin kl
kalkan ekibine gsterecei tepkinin bir rehber tarafndan bilgilendirildikten
sonra deiecei sylenebilir. Ancak ilk kez karlatklar bir kltre ait
olan bir dansn her hangi bir bilgilendirme yaplmadan sunuluu turistler
tarafndan farkl alglanmaktadr. Bununla birlikte skecin yalnzca turizme
deil, sanat ad altnda yozlam bir sanat anlayna da gnderme
yaptn sylemek mmkndr. Skete, fiziksel gzelliin n plana
karak sanatn eitli disiplinlerinin inendii durumlara atf yapld
grlr. Oyunculuk iin bir oyunculuk eitimi, diksiyon, iletiim tarz
disiplinleri tanmak, barol oyuncusu olabilmek iinse bir tecrbe sreci
geirmek gerekir. Skete ise bu zelliklere sahip olmayan bir bayann
sanat ile ilgili bir disiplinde fiziksel gzellii sayesinde yer al vurgulanr.
stelik izleyicilerin de kendisini takdir ettii vurgulanr. Skete asl
eletirinin izleyiciye ve sanat adna alanlara yapld ortadadr.

Bununla birlikte turizme ynelik bir dier ske ise Reklamlar

oyununda yer alr. Skete bir haftadr kasaba halk belediye bakan ve
yardmcs, turistleri beklemektedir. Ancak turistler gelmemitir. Bunun
zerine tekrar toplanan kasaba halkna bakan sabrlarndan dolay
teekkr eder. Yardmcsna kesin gelip gelmeyeceklerini halka rezil
olduklarn syler. Gelen turistler iin alnan gvenlik nlemleri ise dikkate
deerdir. Bakan, gelenler arasndan iki tane anarist kar da ban
artr korkusuyla tm hazrlklar gzden geirir. tfaiye arka tarafta
hazrdr. Panzerler dan arkasna mevzilenmitir. Emniyet kuvvetleri gz
yaartc bomba ve kalkanlaryla hazrdr. Yardmcs ise bakan
rahatlatr ve ona merak etmemesini syler. lkenin ne kadar gvenli,
huzurlu ve bar dolu demokrat olduunu turistlere gstereceini syler.
Bunun zerine bakan ka kiinin geleceini sorar. Drt kiinin geleceini
renince de drt kii iin mi gvenlik tedbirleri aldklarn syleyerek
sinirlenir. Yardmcs ise lkenin dvize ihtiyac olduunu hatrlatr. Ancak
bakan bir an nce gezilerini tamamlatarak snr d edilmelerini ister.
 98

Yardmcs turist gezi programlarnn nasl yaplmas gerektiini sorar.

Ancak bakan zaten lkenin kark bir durumda olduunu program falan
yapamayacaklarn syler. Yardmcs ise bu gelen drt turistin grdklerini
gidip lkelerinde anlatacaklarn sonra bu drt kiinin be, be kiinin alt
olarak geri geleceklerini bu ekilde turizm patlamas olacan anlatr. Reis
ise memleketin kark olduunu turistleri nasl koruyacaklarn sorar.
Yardmcs ise her bir turistin bana bir polis koymay, yukardan da
helikopterle izlemeyi nerir. Bakan ise turistlerin ceza evi arabasyla
gezdirilmesini ve ceza evinde yatrlmasnn uygun olacan, bu sayede
de ikence olduuna dair sylemlerini kaldracaklarn ifade eder.
Turistlere gezdirilecek yerler ise kyn deirmeni, deresi, idelik, ahrn
arkasdr. Yemek olarak ise olak kebab dnlr. Bu arada ise turistler
kasabaya gelir. Bakan yllardr tercman kadrosundan maa alan
yardmcsna turistlerle konumasn syler. Ancak yardmcs yabanc dil
bilmemektedir. Bunu da bakana bir trl ifade edemez. Bakan
konumasna stanbuldan kasabalarna kadar vurulmadan, lmeden
tecavze uramadan gelen turistleri tebrik ederek balar. Ayrca turistlerin
kasabalarnda tavrlarna dikkat etmelerini, evli iftlerin evlenme
czdanlarn muhtara onaylatmalarn syler. Tercman ise bunlar
tercme edemeyerek turistlere beden dili ile anlatmaya alr. Bu
konumann arkasndan ise kl kalkan ekibi gelir ve turistlerden
baylanlar olur.

Devekuu kabare tiyatrosunun turistler zerinden kurgulanan iki

skecinde de turistleri karlamak onlarla diyaloga gemek iin gsterilen
yanl abalar eletirildii grlr. lkenin tantm ve turistleri karmla
konusunda alannda ok da yetkin kiilerin grev alamay, hem misafir
olarak turistin en iyi eklide arlama abas hem de turistlere ve yaam
tarzlarn yadrgama gndeme getirir.
 99

3.9. TKETM

Devekuu Kabare Tiyatrosunda tketim kltrne ve tketim

kltrnn yansttklarna oka yer verildii grlr. rnein Dn Bugn
oyununda gemi ile gncel olan arasnda yaplan karlatrmalardan
birisi ise reklamlardr. Tketim kltrnn en byk temsilcileri ve
tketimin destekleyicileri olarak nitelendirilebilecek olan reklamlarn
karlatrlnda eskiden reklamlarn daha mtevaz olduuna dikkat
ekilir. Kk bir tantm ve de adresle sonlanan reklamlarn ise gncel
olanlar karlatrldnda gncel olann gerek yaamdan uzak ve
toplumsal sorunlar grmezden gelerek yalnzca tketimi destekledii
grlr. rnein gemi dneme ait bir reklam ksa ve amatr
zellikleriyle sunulur. Gzlk reklam rneinde kii gzlk
erevelerinin kendi imalatlar olduunu syleyerek kendilerine dair tek
reklam gzlk erevelerini baknza zek, zihninize cila verir eklinde
sloganlatrmas eklindedir. Bu kk slogann arkasndan ise
dkknlarnn yerini Bahekap da 5. Valide Han vardr. Onu geiniz,
Hasan Ecza deposunu da geiniz. Evliyazadeceye sapmaynz. Orada
kede iportac vardr. Onun nnden sola kvrldnz m tam karnza
gelir 16 numarada. eklinde tarif eder. 90l yllarn reklamlarnda ise artk
kendine zg dnyalar olan bir alann baladn sylemek mmkndr.
Kepek sorunu zerine oynan bir reklam rneinde iki arkada karlarlar.
Arkadalardan birisi dierine sanda kepek olduu iin rahatsz olduunu
syler. Arkada da ona Clear isimli ampuan nerir. Aradan 15 gn
getikten sonra ayn arkadalar tekrar karlarlar. ampuan neren
arkada biraz istem ederek, arkadann salarnda hala kepek olduunu,
bir ampuan nerdiini onu da kullanmad iin kendisine teessflerini
bildirir. Ancak salarnda kepek olan arkada ampuan neren
arkadana fkelenir ve arkadann boazn skar. Gnlerdir su
olmadn bu nedenle du alamadn ampuan deil su istediini syler.
 100

Reklamlar zerinden tketim kltrne yaplan eletiriler arlkl

olarak reklamlar oyununda yer alr. lk olarak bir makarna reklamn ekim
sahnesinin anlatld reklamda mutlu aile tablosu izmeye yneliktir. Aile
bireylerini oynayacak olan oyuncularn yetersizlii sergilenir. rnein anne
roln oynayacak kadn kyafetleri gndelik yaam ierisindeki anne
kyafetlerine benzememektedir. Baka kyafet getirmediini syleyen
kadnn olmazsa olmaz oyuncu olmas ise fiziksel gzellii ve makarna
firma sahibinin kadna olan zaafdr. Oyuncular rollerine bir trl
brnememektedir. rnein baba rolndeki oyuncu para kazanmak iin
gelmitir. Ceketini dn ald iin ceketi kendisine dar gelmekte ancak
bununla idare etmeye almaktadr. Bununla birlikte iin ciddiyetinin
nemsenmemesi oyuncularn geree uygun davranmams kurgunun
mutlu bir dnya zerine olmas dikkati eker. nk tketimin insanlara
salad en nemli ey mutlu dnyalardr. Bunun pek ok rnei
reklamlarda grlmektedir. rnein reklamlarla ilgili tantmsa az gelimi
lkenin a atlam jn eklinde tantm yaplr. Tketimle gelen ve
parayla gelen sonradan grmelik sk sk eletirilir.

nsanlar gndelik hayatta reklamlarn ynlendirdiine dair eletirinin

sunulduu reklamlar oyunun skelerinden birinde ise bir ailenin gnlk
yaamndaki tm diyaloglarn reklamlar zerinden kurguland grlr.
rnein aile iinde kadn kocasna ramayla kahvaltlar baka diye
seslenmekte adam ise karsna zerinde bir arlk olduunu
sylemektedir. Kadn ise bunu zerine kocasna biraz flora yerse
rahatlayacan syler. Bu arada kahvaltya gelen ocuklar ise sana
istediini syler ve yavrusuna zen gsteren anneler iin diyerek reklam
sylemini ekler. Kahvalt masasnda otururlarken babas kzna dersini
alp almadn sorar. Kz ise altn syler ve sana reklamn
mziini syler. Babas ise kznn bu eitimle yetiirse yac olacan
syler. Annesi ise kzna devini yapt iin maret salam verir. Bu arada
ise banyoda olan dier kz ise demir dkm ofben ve pinki ampuan
arksn syler. Ske tm aile ve komu diyaloglarnn reklam arklar ile
 101

anlamasyla devam eder. Bu arada kk kz yerli mal haftas

kutlayacaklarn retmenin yerli yiyecekler istediini syler. Anne ise her
eyin yerli olduunu syleyerek yiyecekler arasnda coca cola, plentis
fstk, pano rnlerini sayar.

Skete bu ekilde devam eden kurgun vurgusu ise yine mutlu

dnyalarla mutlu kimliklerle birlikte reklamlarn grmezden geldikleri
gereklerdir. Ailede markalar zerinden konuulurken evin yannda iki kii
kavga eder. Kavgann sonunda ise biri dierini ldr. Ancak aile bunu
sadece izler ve kznn sormas zerinde babas amcalarn sabah
jimnastii alyor yorumunu yapar. Bu arada evin byk kz eve sevgilisiyle
gelir ve evlenmek istediklerini syler anne eve byle gelinemeyeceini her
eyin bir adab olduunu syler. Baba ise kzn vermek iin damat
adayna vakkodan ka gmlek alabildiini, hayat sigortas yaptrp
yaptrmad eklinde birok soru sorar. Kk kz ise okulda sorulan
Trk by sorusuna Soy Trk, Trk bank gibi isimler verdiini syler.

Tketimin en nemli destekisi olan parann reklamlarna da

deinilir. Bu noktada ise hedef eletiri bankalardr. lkede ciddi ekilde
devalasyon olmasna ve ekonomik skntlar yaanmasna ramen, dviz
zerinden kazan salama sloganl reklamlarna, gnde zengin etme
teminat verilerine ramen insanlarn ekonomik adan zorlandklar
grlr.

Tketim kltr sadece mutlu dnya sunan, markalarla kiilik

kazandran kurgularla deil zellikle sunum yaplan kesimin duygularna
dokunarak kendi varln korur. Kiiler zerinden sunulan bu reklam
tarzna ise yine reklamlar oyunun pazarc skecinde rastlanr. Skete
pazarc ortayla birlikte plan yaparak mteriler geldiinde onlar
duygusal ynden etkilemeye alr ve mallarn satar. bana kaderimin bir
oyunu mu bu arksn aralara sktrarak faklte mezunu olduunu
ancak sonradan ticarete atldn annesini kaybettiini imdi ise batt
 102

iin markal maazalarda ayn rnn daha pahal olmasna ramen

kendisinin ucuza satn mterilerine alamakl bir sesle birazda
dvnerek anlatr. Arkada ise anlatlanlar destekleyerek mterinin
birden fazla rn almasn salar. Slogan ise ben dmm sende vur.
Yeter ki senin yzn glsn eklinde sloganlarla destekleyerek rnn
satar.

Bir dier reklam zellii ise reklamlarn bir noktadan sonra insanlar
skboaz ettii ynndedir. rnein turistlere ynelik reklamlarda onlarn
skboaz edildii gndeme gelir.

Tketim kltr yalnzca rnler zerinden deil ayn zamanda ise

kiiler zerinden yaplan reklamlarla desteklenir. rnein byk bir i
adam ile grntlenerek bir baka alanda adn duyurmaya alan
insanlara atf yaplr. Skete bir kokteylde i adamyla diyaloga gemeye
alan bir kadn ve yardmcsnn i adamna oynadklar oyun ile
kendilerine nasl reklam saladklar irdelenir. Snrlar biraz zorlayarak,
korumalar aarak i adamna yaklarlar. Alkolnde etkisiyle adamla
grntlerini kameraya alrlar ve basna sunarlar. Bunu zerinden ise
reklamlarn yaparlar.

Reklamclarn bir de srarclk zellikleri vardr. Bu nedenle reklamc

olanlar olduka inatdr. Hasta bir adama saat satmaya alan reklamc
adam konuturarak onunla ilgili tahmini bilgiler sunar ve bunu saatten
reniyormu gibi yapar. Reklamlarn srarcl ve insanlar bezdiren
zelliklerine deinilen skete ise mterinin ikna edilmesi ve reklamclar
zerine durulur. Kars kznn yanna giden ve hasta bir adamn evine
gelen saat satc olduka srarcdr. Satc srarla kapy alar adam zar zor
kapy aar. Satc byk bir heyecanla teknolojik bir mucize ile kar
karya olduun syleyerek kozmos elektronik kol saati sattn syler.
Adam hasta olduunu onunla uraamayacan syler. Ancak satc
saatin pek ok fonksiyonundan bahseder. Soru sorulduunda cevap
 103

verdiini, hesap yaptn syler. Adamn saat istemediini defalarca

sylemesi zerine satc hi aldrmaz ve kol saatinin srarla anlatr. Polis
arcam demesi zerine arn polise de satarm zaten emniyet
mdrlnden geliyorum der. Adamn azndan laf alarak kendisinin
syledii her eyi tekrar eder. Sama sapan sorular sorar ateini
ltn syler. Adam saatin hem yardmcs hem doktoru hem ei
olacan syler. stemeyen kararl mteri yava yava saati merak eder
ve saatle ilgilenmeye balar. Hanmnn ne zaman dneceini bilip
bilmediini, satcnn yeniden evlilik gzkyor demesi zerine de yeni
einin yan, sarn olup olmadn, dul olup olmadn sorar. Bu
sorulardan hareketle adamn btn zaaflarn yakalayan satc saati
satmay baarr.
 DRDNC BLM

DEVEKUU KABARE VE TKETM ORTAMLARINDAK DNM

4.1. Devekuu Kabare Tiyatrosunun rne Dnme ekli ve

Nedenleri

Devekuu Kabare Tiyatrosunun bir rne dnm sreci,

sahnelendii gnden bugne zamann dnme uratt meknlar kendi
lehine kullanabilme gcnde aranmaldr. Oyunlar, kulplerden, farkl tiyatro
sahnelerine; ses kasetleri araclyla ev ilerinden, arabalara,
videokasetlerle birlikte misafir toplantlarna son olarak da televizyon, VCD ve
internet araclyla hayatmzdaki varln srdrmtr. Bu yolla bir yandan
srekliliklerini salam bir yandan da tketilen rnlere dnmlerdir.
Tketim alannda yer alna, sreklilik, pazarlama ve dnme geninden
baktmzda Devekuu Kabare Tiyatrosunun rnleme srecini de
deerlendirmek mmkn olacaktr.

Sahnede hem gndelik hayatn nabzn tutup hem de youn mizahi

unsurlarla eletirilerini sunan kabare tiyatrosu, tiyatro meknndaki izleyicisinin
tesine geerek gsterilerini daha geni kitleye seslenen ekonomik rn
ekline dntrmeyi baarmtr. Sreci, oyunlarn sunum biimlerine gre
snflandrmak gerekirse sahne sunumunu darda brakarak drt farkl
snflandrma yapmak mmkndr:

4.1.1. Oyunlarn Ses Kaseti Biiminde Sunumu

Devekuu Kabarenin oyunlar tiyatro sahnelerinin dnda ilk olarak

ses kasetlerine alnarak piyasaya karlr. Konumuz dhilinde irdelenmesi
gereken noktalardan ilki budur. Devekuu Kabare oyunlarnda dekor ve
kostm geri planda tutularak, oyunlarn arlkl olarak jest, mimik ve sze
dayal olduu sylenebilir. Bu noktada Devekuu Kabare Tiyatrosunun
gndelik hayat sahneye tamasnn ve oyunlarnn bir dayana olarak
geleneksel unsurlar kullanmasnn nemli bir etkisi vardr. Seyirci kitlesinin
 105

zaten alk olduu Karagz, Hacivat; Kavuklu, Piekr gibi tiplerin birer ardl
olarak yorumlanabilecek olan Zeki-Metin ikilisi, seyirciye tandk ve halktan biri
olarak seslenir. kili bata olmak zere ekipte yer alan oyuncularn gndelik
hayatn iinden seilen tipler oluu izleyicilerin ilgisini daha da artrr. Buradan
yola karak kltrel bir rnn ekonomik bir rne dnmnde, hedef
kitlenin zihninde yer alan kltrel kodlara seslenmesinin nemini bir kere daha
vurgulamak gerekir. Philip Smithin Kltrel Kuram adl yaptndan zetlersek;
izleyicilerin gsterileri bir metin olarak okuyup, onlar kendi kullanm ve
zevklerine uyarladklar sylenebilir. Bu okumalar ise rk, cinsiyet, snf ya da
yaam pratikleri gibi eitli unsurlar tarafndan ekillendirilirler. (Smith,
2001:237) Buna ek olarak, izleyicinin kabul ettii sunumlarda yer alan
aktrlerin farkl tketim rnlerinin sunumunda da tercih edilebilir olduklar
sylenebilir. Devekuu Kabare Tiyatrosu oyunlarna da bu adan
yaklaldnda kabare ile poplerlikleri artan, diziler, sinemalar, reklamlar ya
da elence programlarnda rol alan Metin Akpnar ve Zeki Alasya ikilisinin
farkl sunumlarda da tercih edilen aktrler olduu, bununla birlikte farkl
tketim rnleri arasnda bir ba kurulduu sylenebilir.

Devekuu Kabare Tiyatrosu, izleyicilerin kendi balamlarnda

karlatklar gndelik olaylara mizahi bir adan yaklamaktadr. Bu
yaklamn hem olumlu hem de olumsuz ynden oyunlara ilgi duyulmasn
salad sylenebilir. nsanlarn iinde yer aldklar balama elence
gzyle bakmalar ve buna da ihtiya duymalar onlarn bu tarz rnlerin
tketimini arttrmasn da kolaylatrr. Devekuu Kabare oyunlar youn bir
eletiriyi, mizah araclyla sunar. Bu da Devekuu Kabare Tiyatrosunun
tketilen bir rne dnmesinde nemli nedenlerden biri olarak
deerlendirilebilir. Duruma mizah kuramlarndan rahatlama kuram asndan
baklrsa mizahn insanlarn karlatklar olumsuz durum ve olaylara glerek
bir savunma yaratt sylenebilir. Bu durum insan fiziksel ve sosyal evrenin
zerinde uygulad birok snrlamayla eitli arzularn bastrr ve bu srete
doadan, doasndan uzaklaarak gerilir. Snrlamalardan bir veya birkann
ortadan kalkmasyla kii rahatlar ve gler( alntlayan; Usta, 2005: 73)
 106

eklinde zetlenebilir. Buradan hareketle fiziksel ve sosyal evre ierisinde

karlalan gerginliklerin mizah yoluyla ifade edilii, kiinin rahatlamasna ve
olumsuzluklara daha farkl bir gzle bakmasn salar. Kiilerin buna ihtiya
duymalar ise, sz konusu rnlere ilginin ykselmesini ve rnlerin daha ok
tketilmesini salayan bir baka unsur olarak deerlendirilebilir.

Philip Smithin Kltrel Kuram adl yaptndan zetlersek kltrel

rnlerin oluum srecini, bir izleyicinin elde edilebilirlii ve izleyiciye ilikin
beklentiler, hem rn balatma kararn hem de rnn ieriini
biimlendirmede muhtemelen en kritik deikeni sunarlar. Bu nedenle,
kltrel yapmclar, kendi rnlerini hedef izleyicinin ihtiyalarndan ve
ilgilerinden anladklar eyle uygun hale getirmek amacyla
ekillendireceklerdir.(Smith, 2001: 238) Bu adan bakldnda ise Devekuu
Kabare oyunlarnn sunumunda da gncel esprilerle izleyicinin zihninde yer
alan sosyal olaylara srekli olarak gnderme yapld grlr. Devekuu
Kabarenin kurucu oyuncularndan Metin Akpnarn da ifade ettii gibi sabah
olan sosyal bir olayn akam sahnede uygun bir ske iinde yer ald
grlr. Oyunlardan sonra yaplan kaset ekimlerde de zaman zaman
eklemeler yaplr.

4.1.2. Oyunlarn Videokasetler Araclyla Sunumu

Deiim sreleri irdelenmeye devam edildiinde, ekonomik bir rn

olma srecinde ikinci aamay videokasetlerin oluturduu gzlenir. Bu defa
uygulanan yntem, teknolojiyle paralel olarak rnlerin tekrar ses ve grnt
biimine dntrlmesidir. Ancak bir farkla; bu sefer oyunlar artk her an
ulaabileceimiz biimde ev ilerimizde yar canl yerlerini alrlar. Bu
kasetlerin bir blm oyunlarda seyirci ile birlikte ekilirken bir blm de
yalnzca kasetler iin hazrlanmtr. Bu sreci ise oyunlarn son olarak VCD
ye ekilmi ekli takip eder.
 107

4.1.3. Oyunlarn Televizyon Kanallar Araclyla Sunumu

Devekuu Kabare oyunlarnn bir dnem televizyon kanallarnda da

sklkla izleyiciye sunulduu grlr. Oyunlarn televizyonda tekrarlanan
sunumunda da byk bir izleyici kitlesine sahip olduu sylenebilir. Ancak
televizyonla birlikte Jack Ellulun Szn D adl yaptnda ifade ettii
sanal ortamda imaj dur ve yle kal(2004: 186) deme ansnn kayboluu
kabare oyunlar iin de geerli olur.
Devekuu Kabare oyunlarnn gsterim zaman ile teknolojinin
ilerleme sreci arasnda uzun bir mesafe varm gibi grnmesine karn,
oyunlarn bu mesafeye bakaldrarak durumu lehine evirdii sylenebilir.

Kabare oyunlarnn geen sre ierisindeki dnm ise farkl

kltrel alanlar ortaya karr. Alan Dundesn, dil, din ya da meslek gibi en
azndan ortak bir faktr paylaan, kendine ait olduunu kabul ettii baz
geleneklere sahip olan en az iki kiiden oluan insan grubudur(Ouz vd,
2003: 11) eklinde yapt halk tanmndan yola karak Devekuu Kabare
Tiyatrosunu izleyenler arasnda ortak faktrn oyunlar olduu sylenebilir.
Bu faktrn izleyenleri oyunlardaki espriler etrafnda toplayarak kendi
aralarnda bir jargon oluturduu grlr. Devekuu Kabarenin sahne ald
dnemden ok sonra ortaya kan baz popler sitelerdeki yorumlar buna
rnek gsterilebilir. rnein Eki Szlk adl sitede Devekuu Kabare ile ilgili
u yorum yer almaktadr:
Burada 90l yllarda gsterilerini sahnede tamamlam
olmalarna ramen 2005 ylnda Devekuu Kabare ile ilgili
olarak, Devekuu Kabareyle byyen bir nesil vardr ki, bunlar
bir araya geldiklerinde sanki tamamen ayr bir rk ve dinden bir
lkede yayorlarm da eslerini ya da hemsehrilerini bulmu
gibi dier btn konulara kulaklarna kapatp " ay surda da
yle diyordu " vari bir helezon sohbetine girerler. Bilmeyen ve
anlamayan biri iin onlarn sohbeti ikencedir. Dahas darda
kalmasn anlasn diye izlettirmeye alsanz ylesine
sinirlenmitir ki sevmez bir de stne Devekuu kabareden
nefret eder, (www.sozluk.sourtimes.org)
 108

rnekten yola karak oyunlarda ortaya atlan esprilerin belli izleyici

kitlesini bir araya getiren unsurlardan biri olduu sylenebilir. Yaplan yorum
ve yorumun yapld zaman irdelenirse bu ortak noktay salamada piyasaya
sunulan rnlerin rol olduunu sylemek mmkndr.

4.1.4. Devekuu Kabarenin Sanal Ortamlarda Sunumu

Devekuu Kabare Tiyatrosu son aamada ise skeler halinde sanal

sitelerde yerini alr. Bu ekliye oyunlar Walter Ongun telefon, radyo,
televizyon ve dier elektronik aralarn yaz ve metinden karak konuma
diline dnt iin ikincil szl kltr(Ong, 2005: 23,24) olarak adlandrd
bu alanlardan biri olan bilgisayar ortamnda daha byk bir izleyici kitlesine
ular. Birok skecin Youtube adl sitede yer al ayn zamanda oyunlarn
daha hzl tketimini de salar. stelik bu tketim tarzyla ayn anda
izleyemeseler bile insanlarn oyunun sonuna yorum yapmalarna ve esprilerin
birbirini dahi tanmayan insanlar tarafndan paylalmasna olanak salar.
Ancak bununla birlikte ske ilerinde doalamaya ve seyircinin verdii
tepkilere olanak tanyan oyunlarn kalplat grlr. Bu durumun yarat
duraanln ve kalplamann ske aralarna yerletirilen glme efektleri ile
azaltlmaya alld sylenebilir.

Mizahi eletiri ile gndelik hayatn nabzn tutan bir rn olarak

deerlendirilen Devekuu Kabare Tiyatrosu ayn zamanda elence kltr
ierisinde yer alr. Bu nedenle Devekuu Kabare Tiyatrosuna elence kltr
asndan da yaklamak gerekir. Nebi zdemir, Trk Elence Kltr adl
yaptnda gnmzde verimlilik ve karllk bakmndan, ulusal ve kresel
ekonominin en nemli ve dinamik sektrlerinden birini elence sektrnn
meydana getirdiini ifade eder (310). Bnyesinde pek ok alan barndran
elence sektr kendini de srekli yenileyerek kiilerin ihtiyalarna cevap
verir. Bu bakmdan ierisinde izleyen kitlenin elence ve mizah anlayna
 109

uygun seimler yapar. Seslendii kitlenin elence ve mizah anlayna uygun

rnekler sergilemesi onun tketilen bir rn olmasn kolaylatrr.

Sonu olarak, kltrel rnlerin ayn zamanda ekonomik rnlere

dnmnn ska gndeme geldii son dnemlerde, 19681990 arasnda
perde aan kabare tiyatrosu iyi bir rnektir. Kltrel yaratmlar sunulu
biimlerine gre tketim kltr ierisinde yer alrlar. 1990 ylnda
gsterilerine son veren kabare oyunlarnn 2000li yllarda hala
konuulabilmesi, VCDlerinin aranp bulunmas ve esprilerine hala glnmesi
Devekuu Kabare Tiyatrosunun kltrel bir tketim rn olduunu ve bu
rnn tketim ekonomisi asndan seviyesinin yksek olduunu ortaya
koyduu sylenebilir.

Tm bunlardan hareketle, Devekuu Kabare oyunlarnn sanatsal

gsterim esinden tketim kltrne ait bir rn olma srecindeki
baarsn, hedef kitlesinin sosyo-kltrel yapsn iyi analiz edebilmesi ve
elence ile mizahi eletiriyi btnletirmesinde aramak gerekir. Bu balamda
oyunlar, hem teknolojik hem de kltrel deiim ve dnm srelerini takip
ederek yaratm olduu rn farkl tketim alanlarna tayan bir rnek
olarak deerlendirilebilir. kincil szl kltr ortamlarn kullanan kabare
tiyatrosu kltrel rnlerin tketilen rnler olarak ekonomik alan iersinde de
yer alabileceini gsteren rneklerden yalnzca biridir. Bu bakmdan elence
ve kltrn ekonomik ynnn bir arada dnlerek yeni alanlar yaratlmas
nemli bir dier nokta olarak deerlendirilebilir.
 SONU

Bu almada Devekuu Kabare Tiyatrosu, bat kkenli kabare

tiyatrosu ile Geleneksel Trk Tiyatrosundan oluan bir sentez olduu
grlmtr. Bunun yan sra Devekuu Kabarenin gndelik hayata mizahi
bir eletiri ile yaklam irdelenmitir. Devekuu Kabarenin sentez bir rn
olarak ele aln kendisini ortaya karan gsterim unsurlarnn yntemlerini
de farkl bir adan incelemeyi zorunlu klmtr.

Kent Kltrnn Gelenei Yanstan Mizahi Eletirisi Devekuu

Kabare adl bu almada, kent balamnda gndelik hayatn sahneye
yansy, bu yansmalarn mizahi bir dille eletirisi zerine
deerlendirmelerde bulunulmutur. Tiyatronun kltrel bir rn olarak ele
alnd almada Devekuu Kabare Tiyatrosu rneinden yola klarak,
gsterime dayal pek ok rnde gndelik hayatn nabznn tutulabilecei ve
bu rnlerin kltrn deiim ve dnm srecinin izlerini tayan
aktarmlar olduu sonucuna ulalmtr.

Devekuu Kabare Tiyatrosunun fikir babas Haldun Taner, Bizim

Tiyatro Topluluunun rol ald Sersem Kocann Kurnaz Kars adl oyunun
banda yer alan Neden Bizim Tiyatro balkl yazsnda dncelerini
amacmz tekelci bir kendi iine bzl deil, tam tersi dnyaya, evrene
al. Ama kendi kiiliimizle. Bu ortak birikime kendimize zg bir eyler
katp yararl olarak eklinde ifade eder. Haldun Tanerin bu dncelerinin
yalnzca bu oyun iin geerli olduunu dnmek byk bir yanlg olur.
nk Haldun Tanerin hem kabare hem de dier oyunlarla ulamaya
alt temel hedef, kendine zg olma, kendine zg olurken de hem
gelenein srekliliini salamak hem de yeniyi takip etmektir. Bu bakmdan
Devekuu Kabare Tiyatrosunu da zgn bir eser olmann yan sra modern
zamana kltr aktarm salayan bir unsur olarak da grmek gerekir.
 111

Gndelik hayatn irdelenii, oyuncu seimi, mesaj iletiminde mizahn

etkisi ve dier unsurlar ayrntlaryla dnlerek kurulan Devekuu Kabare
Tiyatrosunun almalar deerlendirilmeden nce kabarenin tanmnn ve
kabare trnn geirdii srelere bakmakta yarar vardr. Bundan dolay
Devekuu Kabare Tiyatrosu ve gsterileri irdelenmeden nce giri
blmnde Geleneksel tiyatronun ve kabare tiyatrosunun zellikleri genel
hatlaryla sunulmutur. Bu zet bilgiler verilerek bir yann kabare trnden
bir yann geleneksel tiyatrodan alan Devekuu Kabarenin yapsn
yorumlamada kolaylk salayaca dnlmtr.

Tezin ilk blmnde ise kabare tiyatrosunun kurumsal tarihi

irdelenmitir. Kabarenin fikir babas olan Haldun Tanerin gnceli yakalayan
ancak taklitten ok kendine zg yanlar olan bir tiyatro ortaya koyma fikrinin
uygulamaya gei sreleri genel hatlaryla sunulmutur. Taner, iinde
yaanlan toplumdaki olaylara kaytsz kalanlar, ban kuma sokan
devekular olarak grr. Bu nedenle Tanerin kurduu kabare tiyatrosu
devekularna verdii yant niteliindedir.

nce bir mizahla eletirilerini sunan kabare tiyatrosu ise yaps gerei
her oyuncuyu bnyesine kabul etmemektedir. Yine Haldun Tanere gre
kabare oyuncusu, bir rolden dierine ok abuk geebilme, esprilerini
yaparken seyirciyi beklememe gibi zelliklere sahip olmaldr. Bu bakmdan
Devekuu Kabare oyunculuu Geleneksel Trk Tiyatrosunun ltleriyle
paralellik gsterir. Buradan hareketle Zeki Alasya ve Metin Akpnar,
Karagz\Hacivat; Kavuklu\Piekrn ardllar olarak grlebilir. kili bata
olmak zere tm oyuncu kadrosunun seyirci tarafndan benimseniinde,
izleyici kitlesinin zihnindeki kltrel kodlara gnderme yapmasnn rol
olduu sylenebilir.

Dier taraftan kabarenin geliim sreci irdelendiinde, Metin Akpnar

ve Haldun Taner tarafndan tm eviri oyunlarnda izleyici kitlesinin dt
ifade edilmitir. Buradan hareketle kabarenin baarsnda, gndelik hayat
 112

ierisinde srekli olarak kar karya kalnan olumsuzluklara mizahn

penceresinden bakmasnn byk bir etkisi olduu sylenebilir.

Tezin ikinci blmnde ise Devekuu Kabare Tiyatrosunun gsterim

zellikleri asndan geleneksel tiyatro ile ortak unsurlar irdelenmitir.
ncelenen rneklerde ise bat tiyatro tekniklerinin yan sra ak biim zellii,
sz ve hareket komiine dayal oluu, paral biim zellii ile geleneksel
tiyatronun birok unsurunun kullanld grlmtr. Bununla birlikte kostm
ve dekorun sade oluu, oyuncularn seyirci ile diyalog halinde oluu yine
geleneksel tiyatronun unsurlar olarak kabarede kendini gstermitir.

Tezin nc blmnde ise gndelik hayatn eletirisinin sahneye

yansy deerlendirilmitir. Kent merkezli sosyal, siyasal, toplumsal birok
kurum ve kuruluun eletirildii rneklerden yola klarak kent yaamndaki
olumsuzluklar irdelenmitir. rneklerle birlikte 1980li ve 90l yllarda
Trkiyede gndelik hayatn bir panoramas da karlmtr. Balam olarak
seilen kent yaam etrafnda alnarak, aile, cinsellik, ekonomi, kamusal alan
spor, siyaset, turizm, tketim gibi pek ok konuda mizahi bir dille ancak sert
eletirilerin yapld tespit edilmitir.

Tezin son blmnde ise Devekuu Kabare Tiyatrosunun rne

dnm sreci irdelenmitir. Bu sre ierisinde doal ortamdan ses
kasetlerine ardndan elektronik ortama ve son olarak da sanal ortama
aktarm irdelenerek gsterim rnlerinin ekonomik bir rne dnme sreci
incelenmitir. Gsterime dayal bir tr olmakla birlikte bir dnem ses
kasetlerinin bile olduka fazla tketimi ve 90l yllardan sonra yeni bir rn
ortaya koymamasna ramen, gnmzde de televizyon bilgisayar gibi sanal
ortamlarda izleyici kitlesinin yksek olduu tespit edilmitir. Bu adan da
Devekuu Kabare Tiyatrosunu kltrel bir rnn tketim srecini farkl
noktalara tamay baaran bir tiyatro olarak da deerlendirmek mmkndr.
 113

almada Devekuu Kabare Tiyatrosunun yalnzca alt oyunu ile

snrl kalnm ve metin ierisinde konuya en uygun rnekler verilmeye
allmtr. Dolaysyla verilen rneklere benzer rnekler metin ierisinde
yer almamtr.

Kent Kltrnn Gelenei Yanstan Mizahi Eletirisi Devekuu

Kabare adl bu alma gndelik hayatn nabzn tutarken gelenein
srekliliini aa uygun bir ekilde tayan rnlerin analiz edilebilmesi
asndan balang nitelii tamaktadr. nk Devekuu Kabare Tiyatrosu
hem kendine zg, hem gelenei aktaran, hem de a yakalayan rnlerden
yalnzca biridir. almann temelini Devekuu Kabare oyunlarnn gsterimi
oluturduundan oyunlarn zmlenmesinde baz yntem sorunlaryla
karlalmtr. Oyunlar ilk olarak deifre ynetimiyle metin ekline getirilmi,
skecin tamam yerine iletilmek istenen mesajn vurguland ksmlar metin
ierisinde verilmitir. Tm bunlardan hareketle bu almada halk bilimi,
tiyatro, iletiim, sosyoloji gibi disiplinlerin bir arada alma gereklilii bir kez
daha ortaya kmtr.
 KAYNAKA

AND, Metin; Trk Tiyatrosunun Evreleri, Ankara, 1983.

_________; 50 Yln Trk Tiyatrosu, Trkiye bankas Kltr Yaynlar,

stanbul,1973.

AKPINAR, Metin; Sanattan Siyasete, Baheehir niversitesi letiim

Fakltesi Yaymlanmam Ders Notlar, stanbul, 2005.

AKTAN, Aya; Niin Hikye?, Yalda Sabah, Haldun Taner, Bilgi Yaynevi,
Ankara, 1983.

AYATA, Sencer; Yeni Orta Snf ve Uydu Kent Yaam, Kltr Fragmanlar
Trkiye de Gndelik Hayat, Haz. Deniz KANDYOT, Aye SAKTANBER,
ev. Zeynep YELE, stanbul, Metis Yaynlar, 2005.

BERGSON, Henri; Glme, ev. Yaar Avun, stanbul, Ayrnt Yaynlar,

2006.

BORATAV, Pertev Naili; 100 Soruda Trk Folkloru, stanbul, Gerek

Yaynevi,1999.

BORATAV, Korkut; ktisat Tarihi (19812002), Bugnk Trkiye, 5. Cilt,

Ed. Sina Akin vd, stanbul, Cem Yaynevi,2005.

ALILAR, Aziz; Tiyatro Ansiklopedisi, Ankara, Trk Tarih Kurumu

Basmevi,1995.

DORSON, Richard; Gnmz Folklor Kuramlar, ev: Selcan Grayr,

Yeliz zay, Ankara, Geleneksel Yaynevi, 2006.

DUMAN, Selahattin; Fenerbahenin Gizli Tarihi Trk Popler Tarihinde

lkler, afak ALTUN vd. ,stanbul, Alfa Basm Yayn. 2006.

DUNDES, Alan; Halk Kimdir? Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklamlar 1,

ed. M. cal Ouz vd, ev. Metin Ekici, Ankara, Geleneksel Yaynevi, 2005.
 115

ELLUL, Jacques; Szn D, stanbul, Paradigma Yaynevi, 2004.

EREZ, Seluk; Trkiyede Talama Tiyatrosu, Gne, 25 Mart 1984, s.6;

YKSEL, Ayegl, Haldun Taner Tiyatrosu, stanbul, Bilgi Yaynevi, 1986.

GVEN, Bozkurt; nsan ve Kltr, stanbul, Remzi Kitabevi,1991.

PEK, Abdi; Her Hafta Bir Sohbet, Vatan Kurtaran aban, Haldun Taner,
Bilgi Yaynevi Bilgi Yaynevi, stanbul, 1996.

KIVAN, Halit; Futbol! Bir Ak, stanbul, iletiim Yaynlar,2004.

KONGAR, Emre; 21. Yzylda Trkiye, stanbul, Remzi Kitabevi, 1999.

____________; 12 Eyll Kltr, stanbul, Remzi Kitabevi, 2005.

KUDRET, Cevdet; Karagz, stanbul, Bilgi Yaynevi, 1970.

METN, Ezgi; Metin Akpnar ile Sylei, stanbul, 3 Ocak 2007.

__________; Turgut zakman ile Sylei; Ankara, 4 Kasm 2006.

NUTKU, zdemir; Dnya Tiyatrosu Tarihi1, stanbul, Mitos Boyut

Yaynlar, 2000.
__________; Orta Oyununda Yabanclatrma Kavram, Orta Oyunu
Kitab, ed. Abdlkadir Emeksiz, stanbul, Kitabevi Yaynevi, 2006.

ONG, J. Walter; Szl ve Yazl Kltr Szn Teknolojilemesi, ev.

Sema Postacolu Banon, stanbul, Metis Yaynevi, 3. Bask, 2003.

ORAL; Zeynep; Konua Konua Haldun Taner, Milliyet Sanat Dergisi,

Say, 71, Mays,1983.

NC, Aye; 1990larda Kresel Tketim, Cinselliin Sergilenmesi ve

stanbulun Kltrel Haritasnn Yeniden Biimlenmesi, Kltr Fragmanlar,
Trkiyede Gndelik Hayat, Haz. Deniz KANDYOT, Aye SAKTANBER,
ev. Zeynep YELE, stanbul, Metis Yaynlar, 2005.
 116

ZDEMR, Nebi, Trk Elence Kltr, Ankara, Aka Basmevi, 2006.

PEKMAN, Yavuz; ada Tiyatromuzda Geleneksellik,

stanbul, Mitos-Boyut yaynlar, 1. Bask, 2002.

PRVERDOLU, Ahmet; Trk Halk Tiyatrolarnn Gelime Evreleri, Milli

Folklor, say, 68, k, 2003

SIMITH, Philip, Kltrn retimi ve Almlanmas, Kltrel Kuram, stanbul,

Babil Yaynevi, 2001.

SOKULLU, Sevin; Trk Tiyatrosunda Komedyann Evrimi, Ankara, Kltr

Bakanl Yaynlar, 1979.

USTA, idem; Mizah Dilinin Gizemi, Ankara, Aka Yaynevi, 2005.

TANER, Haldun, Sersem Kocann Kurnaz Kars, stanbul, Bilgi Yaynevi,

2005.

__________; ekimeli Bir Bayram, nce nsan, stanbul, Bilgi Yaynevi,

stanbul, 1987.

___________; Balarken, nce nsan, stanbul, Bilgi Yaynevi, stanbul,

1987.

___________; rm Bir ey Var Danimarka Krallnda, nce nsan

stanbul, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1987.

___________; Sandk Dala, nce nsan, stanbul, Bilgi Yaynevi, stanbul,

1987.

TANR, Blent; Siyasal Tarih(19801995), Bugnk Trkiye, 5. Cilt, Ed.

Sina Akin vd, stanbul, Cem Yaynevi,2005.

TEZCAN, Mahmut; Trk Aile Antropolojisi, Ankara, mge Kitabevi. 2000.

 117

TONBUL, Grol; Geleneksel Trk Tiyatrosunun Temel Gldr eleri

ve Trk Kabare Oyunlarndaki Yansmalar, Yaymlanmam Yksek
Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, zmir,1988.

WHITE, Jenny B; slamcln Amazlar, Kltr Fragmanlar Trkiye de

Gndelik Hayat, Haz. Deniz KANDYOT, Aye SAKTANBER, ev. Zeynep
YELE, stanbul, Metis Yaynlar, 2005.
YKSEL; Ayegl; Haldun Taner Tiyatrosu, stanbul, Bilgi Yaynevi, 1986.

(eriim)http\\ www. tempodergisi.com, 20.05.2007.

(eriim)http\\ www.sozluk.sourtimes.org. 21.04.2008.

(eriim)http\\ www.tdk.gov.tr. 12.03.2007.

 ZET

METN, Ezgi. Kent Kltrnn Gelenei Yanstan Mizahi Eletirisi: Devekuu

Kabare, Yksek Lisans, Ankara, 2008.

Kreselleen dnya dzeniyle birlikte gelenek ve kltr kavramlar

ska gndeme gelen tartma konulardr. Bu sre ierisinde ise yok olma
tehlikesiyle karlaan kahramanlarn kendileri iin setikleri meknlardan biri
de kabare tiyatrolardr. Batl tiyatro tekniklerini kullanarak geleneksel
unsurlar gncele tayan kabare tiyatrosu gerek oyunlarnn gsterim
zellikleri asndan gerekse ierik asndan kendine zgn bir trdr. Bu
bakmdan kabare tiyatrosu, kurulmasnda fikir babas olarak rol oynayan
Haldun Tanerin kendine zg olanla evrensele alma dncesinin bir
rn olarak deerlendirilebilir.

almada Devekuu Kabare Tiyatrosu rneinin tercih ediliinin

birden ok nedeni vardr. Bunlardan ilki Devekuu Kabare Tiyatrosunun Bat
Tiyatrosu ve Geleneksel Trk Tiyatrosunun harmanlanmasndan oluan
kendine zg bir eser olmasdr. kincisi ise 80li ve 90l yllarda Trkiyedeki
sosyal, siyasal, toplumsal olaylarn bir panoramasn sunmasdr. ncs
ise bu panoramasnn sunumunda mizah ara olarak kullanmasdr. Saylan
nedenlerden dolay Devekuu Kabare Tiyatrosunun gnmz tiyatrosuna
yeni bir soluk getirdiini sylemek mmkndr.

Bu alma Devekuu Kabare gibi bir dayana gelenek bir dayana

modernite olan rnleri okumak ve bu rnlerin deiim, dnm, sreklilik
srelerini farkl alardan yorumlayarak kltrel unsurlarn deiim
srelerini irdelemek iin balang nitelii tamaktadr.

Anahtar Kelimeler:
1. Geleneksel Trk Tiyatrosu 2. Kabare Tiyatrosu 3. Gndelik hayat
4. Mizah
 ABSTRACT
METN, Ezgi. The Humorous Criticism of Urban Culture Which Reflects
Tradition: Devekuu Cabaret, Master Thesis, Ankara, 2008.

Tradition and cultural concepts are very often discussed subjects now
days since the effects of the globalization. Cabaret Theaters are one of the
place where have been chosen by the heroes who are face to be extinct in
this time period. By using western theaters techniques, Cabaret Theater
brings to traditional issues to present and it has created its own particular
style. Therefore, Cabaret Theater which was set from the idea of Haldun
Taner, can be evaluated as a result of the his expansion to global with
particular properties idea.

There are many reasons why Devekuu Cabaret Theater has been
chosen as an example of this study. First, Devekusu Cabaret Theater has its
own particular style by using combination of western theaters and traditional
Turkish theaters. Second, it presented a lot of social and political events at
Turkey in 80s and 90s. Last, It used these events as a tool of humors.
Because of that reasons that mentioned above, it may be accepted that
Devekusu Cabaret Theater has added a new breathe to the present theaters.

This study is a beginning to read these kind of cultural products and to

examine the transformation process such as Devekuu Cabaret Theater
which is grounded with tradition and modernity.

Keywords:

1. Traditional Turkish Theater 2. Cabaret Theater 3. Daily Life 4. Humour