ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ ΛΟΓΟΣ:ΠΡΟΟΙΜΙΟ (1-3)

Στόχος του προοιμίου είναι η εύνοια ,η πρόσεξις και η ευμάθεια.

Ο Μαντίθεος αρχίζει το λόγο του με τρόπο απροσδόκητο , πρωτότυπο και

εντυπωσιακό (πολλήν αν …κατηγορίας) , προκαλώντας την προσοχή των
δικαστών. Συνήθως ένας κατηγορούμενος διαμαρτύρεται και εκδηλώνει με κάθε
τρόπο την αγανάκτηση και τη δυσαρέσκειά του . Το απροσδόκητο δηλώνεται
εμφατικά με τον επιθετικό προσδιορισμό “πολλήν” και το υπερβατό σχήμα
“πολλήν αν αυτοις χάριν ” .Η εντυπωσιακή αυτή αρχή χρειάζεται αιτιολόγηση∙
αυτό γίνεται με τη δεύτερη ημιπερίοδο (η αιτιολόγηση δηλώνεται με το “γάρ”) .
Παράλληλα με την “πρόσεξιν” ο Μαντίθεος προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια
των δικαστών παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως άδικα συκοφαντημένο που δεν
φοβάται να λογοδοτήσει για τις πράξεις της ζωής του και τους κατηγόρους του ως
συκοφάντες μοχθηρούς και αδίστακτους που το βαθύτερο κίνητρό τους είναι να
τον καταστρέψουν. Αυτή την κακία και τη μοχθηρία των κατηγόρων του τονίζει ο
ρήτορας με την προϋπόθεση που θέτει για την έκφραση της ευγνωμοσύνης του
προς αυτούς ( “ ει μη συνήδη…κακως εμέ ποιειν ” ) .

Στην παράγραφο 2 ο Μαντίθεος παρουσιάζεται γεμάτος αυτοπεποίθηση,

σχεδόν αλαζονικός προκαλώντας και πάλι τον εντυπωσιασμό και την προσοχή
των δικαστών. Από την αυτοπεποίθησή του αυτή πηγάζει και η αισιοδοξία του ότι
ακόμη κι αν κάποιοι τον αντιπαθούν , μετά το πέρας της απολογίας του , θα
αλλάξουν γνώμη γι’ αυτόν . Η αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου εξαίρεται με την
πρόταξη του “εγώ” στην αρχή της περιόδου ,τα επιρρήματα “ούτω” και
“σφόδρα”. Τα απαρέμφατα “μεταμελήσειν” και “ηγήσεσθαι” τοποθετούνται στο
τέλος της περιόδου (σχήμα υπερβατό→ελπίζω…μεταμελήσειν…ηγήσεσθαι) για
να τονιστούν οι προσδοκίες του Μαντίθεου αλλά και να ενταθεί η προσοχή των
δικαστών. Το επίρρημα “πολύ” τονίζει ιδιαίτερα τη σημασία του επιθέτου
“βελτίω” και επιδιώκεται η εύνοια της Βουλής.

Στην παράγραφο 3 τονίζεται η πεποίθηση όλων των Αθηναίων ότι για την
ανάληψη ενός δημόσιου αξιώματος ήταν απαραίτητα τόσο το δημοκρατικό ήθος
όσο και ο ανεπίληπτος ιδιωτικός βίος.
Με την πρώτη λέξη της παραγράφου (αξιω) ο Μαντίθεος προβάλλει μια
αξίωση, το περιεχόμενο της οποίας όμως αναφέρεται στο τέλος της
περιόδου(μηδέν πώ μοι πλέον είναι)∙αυτό γίνεται και για να τονιστεί το νόημα της
αξίωσης και για να προκληθεί η προσοχή και το ενδιαφέρον των δικαστών. Οι
δύο ειδικές προτάσεις δηλώνουν τις προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες αλλά
όχι επαρκείς για να αναδειχτεί βουλευτής. ( οι δύο προϋποθέσεις είναι : α ) το
δημοκρατικό ήθος , και β ) η συμμετοχή στους αγώνες για την υπεράσπιση της
πατρίδας ) . Η υποθετική πρόταση (εάν δε φαίνωμαι…) τονίζει την προϋπόθεση
που προστιθέμενη στις άλλες δύο θα τον κάνει ικανό να αναλάβει το δημόσιο
αξίωμα ( ο χρηστός βίος ).
Με το ρήμα “δέομαι” ο Μαντίθεος εκθέτει μια παράκληση∙με το πρώτο σκέλος
της (εμέ μέν δοκιμάζειν) εξυψώνει τον εαυτό του επιδιώκοντας την εύνοια των
δικαστών ενώ με το δεύτερο (τούτους δε ηγήσεσθαι χείρους είναι)μειώνει ηθικά
τους κατηγόρους του. Η χρήση του συγκεκριμένου ρήματος ( δέομαι ) δείχνει και
το σεβασμό του ρήτορα προς τους βουλευτές , ενισχύοντας έτσι την προσπάθειά
του να κερδίσει την εύνοιά τους .
 Το προοίμιο τελειώνει με την ενημέρωση του δικαστηρίου (ευμάθεια) για το
κατηγορητήριο το οποίο ο Μαντίθεος θα επιχειρήσει να αναιρέσει στη συνέχεια
του λόγου του. Έτσι θα προσπαθήσει να πείσει τους δικαστές ότι: α) δεν
υπηρέτησε ως ιππέας την εποχή των Τριάκοντα β)δεν βρισκόταν στην Αθήνα την
ίδια χρονική περίοδο και γ)δεν συνεργάστηκε με το τυραννικό καθεστώς.

Έντεχνες Πίστεις

• Ενθυμήματα : α ) Θα όφειλα ευγνωμοσύνη στους κατηγόρους μου αν δεν

ήξερα ότι θέλουν να με βλάψουν με κάθε τρόπο . Όμως τώρα οι κατήγοροι ,
άθελά τους , μου δίνουν την ευκαιρία να απολογηθώ για όλες τις πράξεις της
ζωής μου .
β ) Έχω τόση αυτοπεποίθηση ώστε πιστεύω πως ακόμη και οι εχθροί μου όταν
ακούσουν όσα έχω να πω θα αλλάξουν γνώμη για μένα .
γ ) Είμαι πιστός στο δημοκρατικό πολίτευμα και έχω αγωνιστεί μαζί με τους
συμπατριώτες μου για την υπεράσπιση της πατρίδας .
δ ) Όλη μου η ζωή υπήρξε μετρημένη .
ε ) Θα ανασκευάσω το κατηγορητήριο : δεν υπήρξα ιππέας , δεν βρισκόμουν στην
Αθήνα την περίοδο των Τριάκοντα και δεν συμμετείχα στο τυραννικό καθεστώς .

• Ηθοποιία ( Ρητορικά ήθη ) : α ) το ήθος του ομιλητή : ο Μαντίθεος προσπαθεί

να πείσει τους βουλευτές ότι έχει δημοκρατικά φρονήματα και επομένως δεν
είναι δυνατόν να ευσταθούν οι εναντίον του κατηγορίες και ότι η ζωή του σε όλες
τις εκφάνσεις της υπήρξε χρηστή και άμεμπτη .
β ) το ήθος των κατηγόρων : ο Μαντίθεος αμφισβητεί τα κίνητρα των κατηγόρων
του και τους παρουσιάζει ως μοχθηρούς , κακούς και κοινούς συκοφάντες .
γ ) το ήθος του ακροατηρίου : ο Μαντίθεος αναφέρεται στους αγώνες που έδωσαν
οι βουλευτές για την υπεράσπιση της πατρίδας και της δημοκρατίας .

• Παθοποιία ( Ρητορικά πάθη ) : ο Μαντίθεος έχει διπλό στόχο : πρώτον , να

προκαλέσει το θυμό και την αγανάκτηση του ακροατηρίου του εναντίον των
κατηγόρων του , τους οποίους παρουσιάζει σαν μοχθηρούς , κακούς και κοινούς
συκοφάντες και δεύτερον , να προκαλέσει συγκίνηση και θαυμασμό για το
πρόσωπό του που έχει άδικα συκοφαντηθεί ενώ έχει αγωνιστεί για την πατρίδα
και τη δημοκρατία και έχει ζήσει μέχρι τώρα έναν ανεπίληπτο βίο .

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Ερμηνευτικές ασκήσεις
1)“χάριν ειχον”:Ποια εντύπωση επιθυμεί να δημιουργήσει ο ομιλητής;
2)“ηγουμαι γάρ…αιτίους”:Τι παράδοξο υπάρχει στη φράση αυτή;
3)“αναγκάζωσιν”:Τι υπογραμμίζει με τη λέξη αυτή ο Μαντίθεος;
4)Με ποιες λέξεις διαγράφει ο Λυσίας το ήθος του πελάτη του;
5)“ουτω σφόδρα εμαυτώ πιστεύω ώστε”:Νομίζετε ότι η έκφραση υποδηλώνει το
χαρακτήρα του Μαντίθεου;
6)Ποιος ήταν ο ρόλος της βουλής την εποχή του Λυσία;
7)Ποια σημεία του προοιμίου επιβεβαιώνουν την αντίληψη του ομιλητή για τη
μεταστροφή της γνώμης των βουλευτών; Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.
8)“Αξιω δε…πολιτείας”:Ποια είναι η θέση του χωρίου στη δομή του λόγου;
9)Σε ποιο σημείο προβάλλει ο Μαντίθεος το ανεπίληπτο του ήθους του;
10)Το προοίμιο πρέπει να περιέχει την κεντρική ιδέα του λόγου. Ισχύει αυτό στο
συγκεκριμένο λόγο και ποιο σκοπό εξυπηρετεί;
11)Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία στα οποία φαίνεται να επιχειρεί ο Μαντίθεος να
στηρίξει τις αποδείξεις του;
12)Ποια πιστεύετε πως ήταν η ψυχολογική κατάσταση του Μαντίθεου όταν αρχίζει
να εκφωνεί το λόγο του;
13)<ουδ’>,<ουδέ>:Ποια είναι η σημασία τους στη λειτουργία του λόγου;
14)Στις §§1-3 ο Μαντίθεος αναφέρεται σε αρκετές προϋποθέσεις. Ποιες είναι και
γιατί επιλέγει τις συγκεκριμένες ο Μαντίθεος;
15)Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται: α)“Στο ήθος του λέγοντος”,που είναι η επιδίωξη
του λέγοντος να εξυψώσει τον εαυτό του.
β)“Στο ήθος του ακροατή”,που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους
ακροατές του.
γ)“Στο ήθος του αντιπάλου”,που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον
αντίπαλό του.
Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου.
16)“Το μέν ουν αναγκαιότατον έργον του προοιμίου , και ίδιον τουτο , δηλωσαι τι
εστι το τέλος ου ένεκα ο λόγος ” (Αριστοτέλους Ρητορική Τέχνη,14,6).
Ανταποκρίνεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο προοίμιο; Να τεκμηριώσετε την
απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.
17)Σε ποια συμπεράσματα θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε για την αθηναϊκή
δημοκρατία και τις προτεραιότητες που αυτή η πολιτεία θέτει από το γεγονός της
δοκιμασίας των αρχόντων;
18)Ποια εικόνα σχηματίζετε για το Μαντίθεο από όσα αναφέρει στο απόσπασμα
αυτό για τον εαυτό του και από τον τρόπο με τον οποίο τα παρουσιάζει;
19)Για ποια στοιχεία της πολιτικής ή της κοινωνικής ζωής της αρχαίας Αθήνας θα
μπορούσαμε να συναγάγουμε πληροφορίες από το προοίμιο αυτό, αν το
αντιμετωπίζαμε ως ιστορική πηγή;
20 .α) Ποιος είναι ο στόχος του ομιλητή στο προοίμιο;
β)Να εντοπίσετε τα σημεία του λόγου που θεωρείτε ενδεικτικά αυτού του
στόχου και να σχολιάσετε την αποτελεσματικότητά τους.
21.α)Να αναφέρετε δύο σημεία του αποσπάσματος στα οποία είναι εμφανής η
προσπάθεια του Λυσία να σκιαγραφήσει αριστοτεχνικά και άμεσα το χαρακτήρα του
Μαντίθεου.
β)Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
22)Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι γενικότεροι σκοποί που εξυπηρετεί το προοίμιο
του δικανικού λόγου είναι η εύνοια, η προσοχή και η κατατόπιση του ακροατηρίου.
α)Να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα στοιχεία του κειμένου που αναφέρονται
σ’αυτούς τους σκοπούς.
β)Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
23 ).Α.Σημειώστε Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο.
Η στάση του Μαντίθεου στο προοίμιο του λόγου είναι:
Σωστό Λάθος
α)αξιοπρεπής ‫ڤ‬ ‫ڤ‬
β)παρακλητική ‫ڤ‬ ‫ڤ‬
γ)προκλητική ‫ڤ‬ ‫ڤ‬
δ)απολογητική ‫ڤ‬ ‫ڤ‬
Β .Να αιτιολογήσετε μία επιλογή σας.
Λεξιλογικές-Σημασιολογικές ασκήσεις
1.“διάκειμαι”: Να αντικαταστήσετε την πρόθεση <διά> με τις προθέσεις: κατά, επί,
παρά, εν, από, υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή
φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους όπου θα φαίνεται η σημασία τους.
2.“ηγουμαι”: Να προσδιορίσετε τις δύο σημασίες του ρήματος και να γράψετε από
ένα παράδειγμα για καθεμιά.
3.Να γράψετε τις λέξεις του κειμένου που είναι πολιτικοί και δικανικοί όροι ή
αναφέρονται στις ανθρώπινες σχέσεις στην αρχαία Αθήνα και να τις μεταφέρετε στα
νέα ελληνικά. Αν αυτές χρησιμοποιούνται στην εποχή μας, να δηλώσετε τη διαφορά
στη σημασία τους, όπου υπάρχει.
4.“διακείμενος αηδως”: α)Να γράψετε δύο παρόμοιες εκφράσεις που έχουν
επικρατήσει σήμερα και εκφράζουν συμπάθεια η μία και αντιπάθεια η άλλη.
β)Να σχηματίσετε δύο προτάσεις που θα δηλώνεται η σημασία τους.
5.Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β′ συνθετικό το
ρήμα πράττω και παραγωγικές καταλήξεις –ος, -ία, -τος, -η και να δηλώσετε τη
σημασία τους.
6.“βούλομαι”,“βουλεύομαι”:α)Ποια η σημασία του καθενός ρήματος;
β)Να γράψετε τη διαφορά του ρήματος βούλομαι από το εθέλω.
7.Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις:
πράττω, βιόω-ω, φαίνομαι, δέομαι, ηγουμαι.
8.“σφόδρα-διακείμενος-πεπραγμένα”:Να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις αυτές σε
ισάριθμες προτάσεις στη νέα ελληνική, ώστε να φαίνεται η σημασία τους.
9.“εύνους <ευ+νους<ευνοια”: Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις
αλλάζοντας το α′ συνθετικό όπως στο παράδειγμα: εύνοια→υπόνοια.
10.“αποφέρω”:Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα ή σύνθετα από καθένα
θέμα του ρήματος φέρω: φερ-, φορ-, ενεκ- και ένα σύνθετο από το θέμα φωρ-.
11.Να γράψετε τη σημασία των παρακάτω ρημάτων σύνθετων του ίσταμαι:
αφίσταμαι=…………..
ανίσταμαι=…………..
καθίσταμαι=………….
μεθίσταμαι=…………
παρίσταμαι=………….
υφίσταμαι=…………..
12.Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων:πιστεύω εμαυτω ,πιστεύω ,πιστεύομαι.
13.Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζές της στη
στήλη Β ,γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη
Β.
Α Β
α)βιόω-ω 1.ρήση
β)έχω 2.ποίηση
γ)ποιω 3.φάσμα
δ)λέγω 4.βιώσιμος
ε)φαίνομαι 5.πράγμα
στ)πράττω 6.ευεξία
7.πράκτωρ
8.ρήμα
9.βίωμα
10.φανός
11.έξις
12 . αβίωτος
13.σχεδόν
14.ποίημα
15.λέσχη
16.βιώνω
17.άπραγος