Professional Documents
Culture Documents
by Roberto Añonuevo
Nainip sa ilalim ng karagatan si Amansinaya, ang bathala ng tubigan, noong musmos pa ang
daigdig. Wala siyang makitang kaaya-aya, kundi ang malalamig na bato sa pusod ng dagat;
o ang mapuputing buhangin sa gilid ng pasigan. Wala siyang makausap, at nayamot siya sa
paglipas ng mga araw. Umulan man at umaraw, ang kaniyang kapangyarihan ay nanatiling
nakapaloob sa tubigan. Tubig, tubig, tubig ang kaniyang kapangyarihan at ang malimit
niyang bukambibig.
Nagpanting ang tainga ni Amansinaya. Walang sinuman ang nakauuyam sa kaniya noong
una pa man. “Ipakikita ko sa iyo ang aking kapangyarihan,” mabilis na sambit ni
Amansinaya kay Araw. Sumigaw nang malakas si Amansinaya at ang kaniyang sigaw na
umalingawngaw ay nagpaalimbukay ng mga alon. Lumitaw ang matitinding daluyong na
nagpabaha sa mga baybayin at nagpalubog ng ilang pulo. Paulit-ulit na sumigaw si
Amansinaya at nagdulot iyon ng dambuhalang ipuipo sa laot. Pagdaka’y umahon sa tubigan
ang marahas na buhawi na pumuwing sa mabibilog na mata ni Araw.
Nagulantang si Araw. Humingi siya ng paumanhin kay Amansinaya. Mula noon, ang
kinaugaliang-anyo ni Araw ay tila umaahon siya sa silangang dagat tuwing umaga, at
lumulubog naman sa malalim na kanlurang dagat tuwing dapithapon. Paulit-ulit ginagawa
yaon ni Araw ayon sa takdang panahon upang ipagunita sa sinumang makasasaksi ang
anyo ng nagkakasundong tubig at liwanag. Hindi na muling biniro ni Araw si Amansinaya.
At hindi na rin kinayamutan ni Amansinaya si Araw.
Gayon man ay hindi pa rin nasiyahan si Amansinaya. Sa ibabaw ng kaniyang mga palad,
nilikha niya ang dalawang saray ng tubig sa karagatan. Ang kaliwang kamay niya ang
nagpabukal ng ibabang saray: malamig, mabigat, at hindi kayang arukin ng liwanag.
Samantalang ang kanang kamay ay nagpabukal ng itaas na saray: mainit-init, magaan, at
yaon lamang ang hanggahan na kayang abutin ng sinag ng araw. Hindi kailanman
naghahalo ang dalawang uri ng tubig. Isang paalala rin iyon na hindi kailanman mababatid
o maaarok ng sinag ng araw ang hiwaga ng tubigan. Kung ibig ni Amansinaya na matulog ay
darako siya sa ibabang saray. At kung ibig magpaaraw ay tutungo sa itaas na saray. Gayon
ang paulit-ulit niyang ginagawa sa paglipas ng panahon.
Nilibot ni Amansinaya ang kaniyang nasasakupan. Sumakay siya sa mga alon, at nakita niya
mula sa malayo ang ilang tao doon sa gilid ng dalampasigan. Tinitigan niya ang kanilang
hulagway, ang hulagway na tila nag-iisip nang malalim doon sa hiwaga ng karagatan. May
pumitlag na pagmamahal sa dibdib ng bathala. Walang ano-ano’y pinaahon niya sa
dalampasigan ang mga pusit at natuwa ang mga tao. Pinalapit ng bathala sa mga baybayin
ang mga isda at lalong natuwa ang mga tao. Natutuhan ng mga tao na iluto at kainin ang
bigay ng mapagpalang mga agos. Hindi na sila nagutom nang panahong iyon. Mula noon,
kinilala nila ang angking kapangyarihan ni Amansinaya at ang lahat ng kaniyang likhang
nananahan sa tubigan.
Ngunit dumating ang panahong naging tamad ang mga tao. Hindi nila pinahalagahan ang
mga ilog, lawa, at dagat. Binalewala rin nila ang maylikha ng mga lamandagat. Hindi
nagtagal, nagalit si Amansinaya sa mga tao at tiniyak na kailangan munang magpawis ang
sinumang mangingisda at magdaragat bago makatikim ng kaniyang mga likha. Dumanas ng
taggutom ang mga tao nang dumating ang di-inaasahang mga bagyo at mahahabang tag-
araw. At ang mga tao, natauhan sila sa kanilang maling asal at nagbalik-loob sa bathala ng
tubigan.
Mula noon, nagsikap at natuto ang mga mangingisda at magdaragat na sumakay sa mga
alon samantalang ginagamit ang palatandaan ng mga bituin, simoy, at agos sa paglalayag;
nagpakadalubhasa sa paglutang, paglangoy, o pagsisid sa tubigan gaya ng ibang
lamandagat. Tinangka rin nilang bumuo ng kani-kanilang bangka, balangay, at benawa;
tinuklas ang paghahayuma ng lambat at ang bisa ng kawil o pana; at pinag-aralan ang
paggawa ng gaya ng salakab, baklad, at palaisdaan. Nakabuo ang mga tao ng mga pananalig
habang pinagpupugayan si Amansinaya. Lumikha ng mga tula o awit ang mga magdaragat
at mangingisda; at pinarangalan ang nagbibigay sa kanila ng ginhawa habang nabubuhay.
Iginalang nila at pinangalagaan ang tubigan; at itinuturing na ang kanilang mga buhay ay
kaugnay ng buhay ng tubigan.