TEHNOLOŠKI FAKULTET-UNIVERZITET U TUZLI

ODSJEK: AGRONOMIJA- BILJNA PROIZVODNJA

2017/18 god.

Mirnes Omerčić

Insecta-Apterygota
PROTURA
SEMINARSKI RAD

Tuzla, 2017.god.
SADRŽAJ

UVOD ....................................................................................................................................................... 1
Red PROTURA .......................................................................................................................................... 3
Morfologija .......................................................................................................................................... 4
Anatomija ............................................................................................................................................ 6
Sistematika .......................................................................................................................................... 6
Zaključak .................................................................................................................................................. 7
Literatura ................................................................................................................................................. 8
UVOD

-Klasa primarno beskrilnih insekata obuhvata oko 4500 vrsta grupisanih u okviru
četiri reda. U literaturi se sreću dva naziva za ovu klasu
insekata: Apterygota i Ametabola. U ovu klasu insekata su uvršteni uglavnom sitni
organizmi koji nemaju krila.

-Osnovna karakteristika, na osnovu koje je i izvršena podjela na klase inekata, je da

su predstavnici klase Apterygota primarno beskrilni, za razliku od predstavnika klase
Pterygota koji imaju krila, mada se i među njima javljaju beskrilni oblici. Međutim,
njihova beskrilnost je sekundarne prirode, što znači da su postali od insekata sa
krilima, a dokaz za to je i pojava začetaka krila u toku razvića. Za predstavnike
podklase Apterygota naglašavamo da su to primarno beskrilni insekti, zbog toga što
su nastali od beskrilnih organizama, pa se začeci krila kod njih nikada ne javljaju u
toku razvića, a ni u adultnom stadijumu.

-Kod velikog broja recentnih vrsta se na pregenitalnim segmentima abdomena nalaze

nastavci koji predstavljaju rudimentalne ekstremitete. Svi predstavnici izuzev onih iz
reda Thysanura imaju slabo razvijen trahejni sistem i mali broj Malpigijevih sudova.
Svi insekti iz ove podklase primarno su imali oči, ali su one djelimično ili potpuno
redukovane kod vrsta koje žive u zemlji ili drugim staništima koja se karakterišu
odsustvom svjetlosti. Većina predstavnika ima antene na glavi.

-Kod predstavnika podklase Apterygota razviće je postupno, metamorfoza je slabo

izražena, pa zbog toga kažemo da je i nema, a za njihovo razviće da je bez
metamorfoze. Kod vrsta ove klase se razvijaju pregenitalni ekstremiteti na
abdominalnim segmentima, što ih jasno razlikuje od predstavnika klase Pterygota.
Kod pojedinih predstavnika podklase Apterygota mandibule se spajaju sa tijelom u
jednoj tački, slično kao i druge maksile, što nije slučaj kod vrsta podklase Pterygota.

1
Podklasa se u starijoj literaturi obično dijelila na četiri reda:
1. Protura,
2. Collembola,
3. Diplura i
4. Thysanura.

U savremenim klasifikacijama se obično Protura, Collembola i Thysanura izdvajaju

kao posebne klase u okviru podrazdela Insecta (Hexapoda).
Pojedini autori svrstavaju red Protura zajedno sa redovima Collembola i Diplura u
klasu Entognatha u okviru podrazdjela Hexapoda.

2
Red PROTURA

Red Protura ili Myrientomata je jedan od četiri reda podklase beskrilni insekti i
obuhvata sitne primarno beskrilne insekte čija veličina rijetko prelazi 2 mm u dužinu.
Najsitnije vrste su duge oko 0,5 mm. Težina njihovog tijela se kreće od 50 do 200
mikrograma.

Ime ''protura'' potiče od grčkih riječi ''protos'' (prvi) i ''oura'' (rep).

Italijanski naučnik Antonio Sylvestris ih je prvi otkrio u stelji 1907. godine blizu
Sirakuze.

Red je rasprostranjen po cijelom svijetu, izuzev oblasti Arktika i Antartika. Žive u

vlažnom zemljištu, u stelji, mahovinama, lišajima, ispod kamenja i trulog drveća i u
mravinjacima isisavajući razne sitne beskičmenjake.
S vremena na vrijeme, proture se skupljaju zajedno u velike grupe, čineći ih vidljivim
golim okom. Iako su poznati više od sto godina, i dalje nam je slabo poznat njihov
životni ciklus i ishrana. Do danas je proučen životni ciklus samo par vrsta ovog reda.
Zna se da im je metamorfoza prosta, odnosno da se razvijaju anamorfozom.
Naime, iz jaja se legu mlade jedinke sa osam abdominalnih segmenata, a nakon
nekoliko presvlačenja se diferenciraju još tri segmenta iza osmog.
Predstavnici ovog reda insekata prezimljavaju kao imaga.

Sl.1. Protura

3
Morfologija

To su hitri insekti mekog tijela. Tijelo im je izduženo, golo, bijeličastog izgleda.

U izvjesnom smislu oni su vanredno primitivni i prosti, ali ova njihova prosta građa
ima degenerativni karakter. Na tijelu se razlikuju dva dijela - glava i trup.
Trup je nejasno podijeljen na toraks i abdomen.

Nemaju antena niti očiju, što je prema jednom mišljenju posljedica redukcije, tj.
degenerativne evolucije, dok je prema drugom shvatanju pokazatelj primitivnosti ove
grupe insekata. Na glavi predstavnika reda Protura se sa strane nalaze specifični
organi koji su nazvani pseudokuli (pseudoculus). Postoje dva mišljenja o prirodi i
porijeklu ovih organa. Prema jednom mišljenju pseudokuli su organi koji su homologi
postantenalnim organima kod predstavnika reda Collembola. Prema drugom
shvatanju, uzimajući u obzir inervaciju i građu pseudokula, to su zakržljale antene
koje su zadržale neke svoje funkcije. Pseudokuli mogu biti kružni ili ovalni. Usni
aparat je relativno slabo razvijen. Prilagođen je za bodenje i sisanje. Mandibule i
maksile su uvučene u glavenu kapsulu, a labijum je dosta redukovan.

Torakalni ekstremiteti su izduženi sa jednočlanim torzusima koji se završavaju

jednom kanđžicom. Prvi par ekstremiteta za hodanje je upravljen naprijed i nagore i
vjerovatno ima funkciju čula, tako da se Protura praktično kreću pomoću dva para
nogu.

4
Abdomen je kod tek izleženih jedinki građen od osam segmenata i telzona, ali se u
toku razvića formiraju još tri, tako da u adultnom stupnju abdomen sa telzonom ima
ukupno 12 segmenata. Pojava povećanja broja segmenata u toku razvića gotovo je
nepoznata kod insekata, ali je karakteristična za primitivne grupe zglavkara – kod
stonoga, kao i za mnoge člankovite crve. Na prva tri abdominalna segmenta se
nalazi po par sitnih ekstremiteta. Nemaju cerke na kraju abdomena, a slabo razvijeni
spoljni genitalni organi okružuju gonopore i kod mužijaka i kod ženki.

Protura se kreću sporo kroz zemlju pomoću prednjih nogu koje služe za držanje
spolja i upravljanje ka naprijed, pri čemu srednje i zadnje noge služe za kretanje.
Neke vrste uvijaju vrh abdomena iznad glave i ispaljuju lepljivu tečnost direktno na
svoje neprijatelje.

Sl.2. Podjela tijela kod protura.

5
Anatomija
Crijevni sistem Protura je prava cijev sa maksilarnim i labijalnim žlijezdama.
Malpigijevi sudovi su građeni od jednoćelijskih ili dvoćelijskih papila. Nervni sistem
sadrži moždane, tri para torakalnih i šest pari abdominalnih ganglija. Nemaju trahejni
sistem, izuzev predstavnika familije Eosentomidae, i respiracija se obavlja cijelom
površinom tijela. Krvni sistem je slabo proučen. Odvojenih su polova, sa parnim
gonadama i njihovim odvodima koji se izlivaju ispred telzona na kraju jedanaestog
segmenta.

Sistematika
Nisu poznati fosili predstavnika ovog reda, ali se veruje da je red nastao u devonu.
Evolucija i podjela Protura je vrlo spor proces.
Red obuhvata 69 rodova u okviru kojih se nalazi preko 755 vrsta.
U starijoj literaturi su se obično izdvajale četiri familije u okviru ovog reda i to:
Hesperentomidae,
Protentomidae,
Eosentomidae
i Acerentomidae.

-Red Protura se dijeli na dva podreda:

 podred: Eosentomoidea
 familija: Eosentomoidea
 familija: Sinentomidae
 familija: Antelientomidae
 familija: Fujientomidae
 podred: Acerentomoidea
 familija: Protentomidae
 familija: Acerentomidae
 familija: Hesperentomidae

6
Zaključak

-Red je rasprostranjen po cijelom svijetu, izuzev oblasti Arktika i Antartika. Žive u

vlažnom zemljištu, u stelji, mahovinama, lišajima, ispod kamenja i trulog drveća i u
mravinjacima isisavajući razne sitne beskičmenjake.

-S vremena na vrijeme, proture se skupljaju zajedno u velike grupe, čineći ih vidljivim

golim okom. Iako su poznati više od sto godina, i dalje nam je slabo poznat njihov
životni ciklus i ishrana. Do danas je proučen životni ciklus samo par vrsta ovog reda.

-Zna se da im je metamorfoza prosta, odnosno da se razvijaju anamorfozom.

Naime, iz jaja se legu mlade jedinke sa osam abdominalnih segmenata, a nakon
nekoliko presvlačenja se diferenciraju još tri segmenta iza osmog.
Predstavnici ovog reda insekata prezimljavaju kao imaga.

7
Literatura

1. Udžbenik.
Ćurčić, S. Zemljišna fauna beskičmenjaka. Biološki fakultet, univerzitet u Beogradu,
2011.
2. Internet
http://www.bionet-skola.com/w/Protura
https://en.wikipedia.org/wiki/Protura