SAVREMENE TEHNOLOGIJE TRANSPORTA

Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

SADRŽAJ

UVOD...................................................................................................................................4
OSNOVNE KARAKTERISTIKE KLASIČNOG TRANSPORTA.............................................................................4

OSNOVNE KARAKTERISTIKE SAVREMENOG TRANSPORTA.........................................................................5

DEFINICIJE SAVREMENIH TRANSPORTNIH SISTEMA.....................................................................................5

OSNOVNA PODJELA TRANSPORTNIH TEHNOLOGIJA.....................................................................................6

KARAKTERISTIKE DRUMSKOG TRANSPORTA.............................................................8

KARAKTERISTIKE SAVREMENIH TRANSPORTNIH SISTEMA U DRUMSKOM SAOBRAĆAJU.............9
Drumska vozila u savremenom transportu..................................................................................................9
Drumska vozila u multimodalnom transportu...........................................................................................10
Drumsko-željeznički prevoz......................................................................................................................10
Drumsko-pomorski i drumsko-riječni prevoz............................................................................................11

KARAKTERISTIKE ŽELJEZNIČKOG TRANSPORTA.....................................................12

KARAKTERISTIKE SAVREMENIH TRANSPORTNIH SISTEMA U ŽELJEZNIČKOM SAOBRAĆAJU. . .12
Double Stack tehnologija...........................................................................................................................13
Huckepack tehnologija..............................................................................................................................13
Bimodalni sistem - nova tehnika huckepack transporta............................................................................15

KARAKTERISTIKE POMORSKOG TRANSPORTA........................................................16

KARAKTERISTIKE SAVREMENIH TRANSPORTNIH SISTEMA U POMORSKOM BRODARSTVU........17
Brod za prevoz paleta................................................................................................................................17
Brod za prevoz kontejnera (kontejnerski brod).........................................................................................17
Brod za horizontalni prekrcaj (Roll-on/Roll-of)-Ro-Ro brod...................................................................19
Brod višestruke namene (Lo-Lo), (Lo-Ro)/Bulker....................................................................................20
Brod za prevoz teglenica (barži-maona) – BARGE CARRIER................................................................20
Teglenice (barže ili maone).......................................................................................................................20

KARAKTERISTIKE VAZDUŠNOG TRANSPORTA..........................................................21

KARAKTERISTIKE SAVREMENIH TRANSPORTNIH SISTEMA U VAZDUŠNOM SAOBRAĆAJU...........22
Avioni za prevoz tereta..............................................................................................................................23

KONTEJNERSKI SISTEM TRANSPORTA KONTEJNERIZACIJA.................................24

Pojam, suština i istorijat kontejnerizacije....................................................................................................................24

TIPOVI KONTEJNERA...............................................................................................................................................25

Označavanje kontejnera................................................................................................................................................28

2
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Pretovarne tehnike za kontejnere.................................................................................................................................28

PREDNOSTI I NEDOSTACI KONTEJNERA...........................................................................................................30

PALETE I PALETIZACIJA.................................................................................................31
Vrste paleta......................................................................................................................................................................31

ZAKLJUČAK......................................................................................................................34

LITERATURA.....................................................................................................................35

3
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

UVOD
Pod pojmom «savremena tehnologija» u širem smislu podrazumjevamo primjenu nauke i
uopšteg znanja i vještine,što se ostvaruje uz pomoć sredstava za proizvodnju i odgovarajućih
načina za obradu predmeta,odnosno izvršenje transportne usluge.
Ako posmatramo dosadašnji razvoj tehnologije u proizvodnim preduzećima i transportu,
lako je zaključiti da nju karakterišu četri razvojne faze:

1. manuelizacija
2. mehanizacija
3. automatizacija
4. automatika

Tako možemo reći da pod realizacijiom procesa tehnologije transporta podrazumjevamo

pronalaženje najpovoljnijih,optimalnih odnosa pri realizaciji transportnih usluga,odnosno
uvođenja svih onih tehničko-tehnoloških i organizacionih metoda koje za određeno ostvarenje
svode na minimum gubitke čovjekove i pogonske energije,vremena,prostora i materijala.
Tehnologija transporta obuhvata razne tehnološke operacije ,čije se usklađivanje vrši na
različite načine i različitim sredstvima kod pojedinih vidova transporta.U procesu prevoza robe,a
donekle i prevoza putnika,primjenjuju se:

 klasične tehnologije
 savremene tehnologije

OSNOVNE KARAKTERISTIKE KLASIČNOG TRANSPORTA

Pod klasičnom tenologijom u drumskom saobraćaju podrazumjeva se tehnološki proces
sa svim fazama bez uspostavljanja prevoznog lanca sa drugim granama saobraćaja i bez
korištenja transloptnig uređaja kao što su palete,kontenjeri idr.
Kod tehnologije klasičng transporta sve operacije u transportnom procesu vrše se po
pravilu»komad po komad».One zahtijevaju višak utroška vremena,radne skage i materijala.
Klasični sistem tarnsporta naziva se još i «lomljeni» jer se tansportni proces obavlja u
više faza pri kome se mijenja tovarna i transportni-manipulativna jedinica.
Kod klasičnog tansporta ne postoji kontinuitet kojom teži savremena logistička
koncepcija(gdje je idealna tovarna jedinica jednaka jedinici proizvoda = jedinici skladištenja =
jedinici transporta = jedinici pretovara).
Kada upoređujemo odnos klasične i savremene tehnologije možemo reći da se klasična
tehnologij razlikuje od savremene i to:

 veliko učešće živog rada

 manja zastupljenost manipalativnih strojeva
 manji radni učinak
 opšta primjena prvoznih sredstava
 manja djelotvornost
 neovisnos i nepovezanost utovarno-istovarnih operacija

4
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

OSNOVNE KARAKTERISTIKE SAVREMENOG TRANSPORTA

Za savremene tehnologije transporta je karakteristično uspostavljanje transportnog lanca
u kontinuitetu u saobraćaju koji se obavlja premještanjem robe od izvora do cilja ,primjenom
odgovarajućih tovarnih jedinica,čime se postižu veća brzina i povoljniji ekonomski učinci i
smanjenja pretovarnih operacija.
Za uspješno uključivanje savremenih transportnih tehnologija u međunarodne tokove
potrebni su preduvjeti:

 savremena infrastruktura (cestovna, željeznička, vodna, zračna, poštanska i

telekomunikacijska itd.)
 adekvtna kadrovska infrastruktura i podjela rada u svim karikama transportog lanca
 simulativne mjere privrednog instrumentarija i ekonomske politike
 nova transporta tehnologija između svih subjekata u transportnom lancu po sistemu”od
vrata do vrata”.

Ostvarivanjem ovih osnovnih preduvjeta omogućuje se:uvođenje optimalnih

cestovnih,željezničkih,brodskih i zrakloplovnih sinkroniziranih linija; prevlačenje tranzitne robe
čime se utiče na smanjivanje fiksnih troškova transporta na nacionalni uvoz i izvoz;ostvarivanje
konkurentne sposobnosti nacionalne robe i nacionalnih prevoznika na svjetskom tržištu
Savremene transportne sisteme, s aspekta jedinstvene cjeline, dijelimo na tri osnovna
sistema:

1. Integralni transport-paletizacija, kontejnerizacija;

2. Multimodalni transport-Huckepack, Ro-Ro, Ro-Lo, Ro-Ro-OBO, sistem tegljača (LASH,
SEABEE, BACAT) i
3. Kombinovani transport-savremeni transport uz učešće najmanje dve prometne grane.

DEFINICIJE SAVREMENIH TRANSPORTNIH SISTEMA

Integralni transport je način transportne manipulacije pri čemu se roba ne tovari
neposredno na transportno sredstvo nego se slaže na palete ili u kontejnere, te oni tako zajedno
sa robom postaju teret koji efikasno i racionalno mogu preuzeti sredstva svih oblika transporta,
tj. svih prometnih grana.
Multimodalni transport je takva tehnologija kojom se u prevozu robe istovremeno
upotrebljavaju dva savremena i odgovarajuća transportna sredstva, iz dvije različite prometne
grane, pri čemu je prvo transportno sredstvo zajedno s teretom postalo teret za drugo transportno
sredstvo iz druge grane prometa s tim da se transportni proces odvija najmanje između dvije
države.
Kombinovani transport je način transporta robe kojim se na jednom transportnom putu od
mijesta proizvodnje do mijesta potrošnje, kombinovano, upotrebe najmanje dvije vrste
savremenih prevoznih sredstava iz dvije ili više prometnih grana. Roba uglavnom nije (ne mora
biti) u kontejnerima, već se prevozi u automatizovanim vozilima, a pretovara se primjenom
automatizovanih pretovarnih uređaja.
Kompatibilnost je prvenstveno prisutna u okviru integralnog transporta gde je paletizacija
kompatibilna s kontejnerizacijom (naravno, podrazumeva se kod standardizovanih paleta i
kontejnera), dok obrnuto to nije slučaj.

5
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Isto tako integralni transport je kompatibilan s multimodalnim transportom, a obrnuto to

nije tehnološki moguće. Drugim rečima, standardizovane palete i kontejneri uspešno se tovare i
prevoze u sva tri segmenta multimodalnog transporta, a obrnuta kompatibilnost fizički i
tehnološki nije moguća.
Prema tome, fleksibilna kompatibilnost paletizacije i kontejnerizacije vrlo je značajna i za
integralni i za multimodalni transport.

OSNOVNA PODJELA TRANSPORTNIH TEHNOLOGIJA

Transportne tehnologije, bez obzira na stepen savremenosti, dijele se na:

 tehnologiju kopnenog transporta;

 tehnologiju kopneno-vodenog transporta (mora, rijeke, jezera);
 tehnologiju kopneno-vazdušnog transporta i
 tehnologiju cjevovoda (uglavnom su podzemni).

Glavne savremene tehnologije u kopnenom transportu su:

 transport robe paletama;

 transport robe kontejnerima (željeznicom ili drumom);
 transport robe prikolicama, poluprikolicama drumskog saobraćaja na željezničkim
teretnim kolima, tzv. nosačima (HUCKEPACK tehnologija);
 transport robe u željezničkim vagonima na vozilima drumskog saobraćaja i
 transport robe u izmjenljivim transportnim sudovima.

Sredstva koja čine sistem savremenih transportnih tehnologija su:

 sredstva za odvijanje prevoza ili transporta robe koja nazivamo prometnom

infrastrukturom: ceste, željezničke pruge, plovni putevi, aerodromi sa vazdušnim
koridorima, cjevovodi;
 sredstva za prevoz robe (razna vozila svih oblika);
 sredstva za pretovar, skladištenje i čuvanje robe: luke (pomorske i riječne), skladišta,
robno-transportni centri (RTC), carinske zone (CZ), terminali i sl;
 sredstva za prenos ili pretovar robe: dizalice, kranovi, prenosnici, viljuškari, kolica i sl. i
 organizacija rada: priprema rada, operativa, rukovođenje, kontrola, informatika,
dokumentacija, obračuni i sl.

Glavne kopneno-pomorske tehnologije su:

 transport robe ISO kontejnerima;

 transport tovarnih jedinica za Ro-Ro promet ili u kombinacijama: Ro-Ro, Lo-Lo, Lo-Ro-
OBO i
 transport barži.

6
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Glavne kopneno-vazdušne tehnologije su:

 transport robe paletama;

 transport robe ISO kontejnerima;
 transport robe specijalnim kontejnerima (LD-2, LD-3, LD-6, LD-7, LD-8, LD-9, LD-11
itd. ) i
 transport robe na paletama i kontejnerima u teretnim i kombinovanim avionima.

7
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

KARAKTERISTIKE DRUMSKOG TRANSPORTA

Poznato je da drumski transport kao javni saobraćaj egzistira od početka 20. vijeka.
Prednosti drumskog transporta u odnosu na druge vidove javnog transporta, uslovile su njegov
brz razvoj u svim zemljama, pa i u onim gde je razvijena mreža željezničkih pruga, riječnih
plovnih puteva i cjevovoda.

Faktori koji karakterišu prednost ovog vida transporta ogledaju se u sledećem:

 mogućnost direktnog prevoza “od vrata do vrata“, za razliku od ostalih vidova;

 mali eksploatacioni troškovi vezani za početno-završne operacije;
 relativna nezavisnost prevoznih jedinica od infrastrukture;
 investiciona ulaganja potrebna za zadovoljavanje datog obima prevoza su manja nego
kod željeznice;
 brza dostava robe;
 kratko zadržavanje u dijelu početno-završnih operacija;
 velika razgranatost mreže puteva;
 jednostavna procedura prevoza-odsustvo režima prevoza;
 relativna otvorenost i raspoloživost korisnicima usluga;
 nezavisnost od redova vožnje;
 mogućnost organizovanja prevoza malih količina (nemasovne robe);
 brz obrt transportnih jedinica;
 jednostavnije čuvanje pošiljke od pošiljaoca do primaoca i dr.

Pored prednosti, drumski transport ima i nedostataka:

 velika potrošnja goriva po jedinici rada;

 drumska sredstva su značajni zagađivači životne okoline;
 iskorišćenje pogonske snage manje je u odnosu na druge vidove;
 veći troškovi eksploatacije, odnosno veće učešće transportnih troškova u cijeni
proizvoda, posebno na dužim relacijama.

Opštedruštvena opravdanost korišćenja drumskog transporta ogleda se u:

 prevozu robe na kratkim rastojanjima (direktni prevoz);

 kombinovanom transportu sa željeznicom ili vodenim transportom (od-do pristaništa
luka);
 prevozu brzokvarljive i skupocene robe na dužim relacijama;
 obavljanju sopstvenih prevoza u funkciji nastavka procesa proizvodnje u industriji;
 obavljanju prevoza drumom koji po (nestrpljivom) transportnom zahtijevu ne mogu tako
brzo da se prevezu drugim vidom i dr.

8
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Možemo reći da će savremene tehnologije transporta “od vrata do vrata“

kombinovanjem šinskog i drumskog transporta dobijati sve više na značaju.

KARAKTERISTIKE SAVREMENIH TRANSPORTNIH SISTEMA U

DRUMSKOM SAOBRAĆAJU
U tehnologiji drumskog prevoza robe i tereta u poslednjim su se godinama dogodile
značajne promjene. Pritom je potrebno spomenuti sve veću primjenu paletizacije, zatim
korišćenje kontejnera te izmjenljivih kamionskih sanduka (karoserija). Nova tehnologija je
neposredno uticala na razvoj onih konstrukcija teretnih motornih vozila i prikolica koje će se
svojim dimenzijama, mogućom nosivosti i olakšanim utovarom, istovarom i pretovarom paleta,
kontejnera i izmjenljivih sanduka moći prilagoditi sve prisutnijem zahtevu za što većom
primjenom integralnog i multimodalnog prevoza robe i tereta.
Danas se za prevoz robe i tereta u drumskom saobraćaju koriste tri vrste teških teretnih
motornih vozila:

 kamioni bez prikolica;

 kamioni s prikolicama;
 tegljači s poluprikolicama.

Svaki od tih vrsta teretnih vozila ima specifičnih prednosti ali i nedostataka. Dozvoljena
bruto nosivost kod nas je 40 tona, a u zemljama EU 38 tona.
Pri izboru transportnih sredstava tehničko-tehnološke karakteristike moraju biti unaprijed
definisane na bazi sledećih zahtijeva:

 pouzdanost transportnih sredstava i podobnost za njihovo održavanje;

 raspoloživost transportnih sredstava za rad i njihova sigurnost pri radu;
 namjena transportnih sredstava tj. područije i režim njihove eksploatacije;
 kapacitet transportnih sredstava, prostorni i nosivost;
 brzina: tehnička, ekonomska i rentabilna;
 izbor pogonskih motora s njihovim karakteristikama i po količini potrošnje pogonskog
goriva itd.

Drumska vozila u savremenom transportu

U dobro organizovanom integralnom transportu kontejneri se pune direktno u halama ili
skladištima proizvođača, a prazne se kod krajnjeg korisnika ili potrošača. To je zapravo
kompletan transportni lanac koji je nezamisliv bez učešća drumskih vozila koja su u tom
transportnom procesu uglavnom prvo i zadnje transportno sredstvo. U prekomorskom prevozu
kontejnera kamioni su prvo transportno sredstvo, zatim dolaze željeznički vagoni te u luci
ukrcaja brodovi. U luci istovara redosljed prevoza kontejnera je obrnut i nakon brodova dolaze
željeznički vagoni i kamioni kao zadnje transportno sredstvo.
Za prevoz kontejnera u drumskom prometu koriste se teška teretna vozila u dvije
kombinacije:

1. kamioni s prikolicama ili bez prikolica sa specijalno izgrađenim šasijama za prihvat,

učvršćenje i prevoz kontejnera;

9
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

2. tegljači s poluprikolicama sa specijalno izgrađenim šasijama za prihvat, učvršćenje i

prevoz kontejnera.

Tehnološki proces rada odvija se tako što se kontejner postavlja na specijalni kamion ili
na tegljač s poluprikolicom uz pomoć portalne dizalice, viljuškara ili prenosnika kontejnera koji
na sebi imaju kvačilo (spreder) radi automatskog dizanja ili spuštanja (utovara, istovara i
pretovara) kontejnera na dotično vozilo. Pri tom tehnološkom postupku, osim kvačila, važnu
ulogu imaju nauglice koje se nalaze i na kontejnerima i na drumskim vozilima. To je vertikalni
ukrcaj-iskrcaj.

Drumska vozila u multimodalnom transportu

Drumska vozila posebno su značajna u tehnologiji multimodalnog transporta i to zato što
su u ovoj tehnologiji prevoza brojčano najzastupljenija u odnosu na broj vagona i barži u
multimodalnoj tehnologiji riječno-pomorskog prevoza. Kako je prvo transportno sredstvo u
najvećem broju sredstvo kopnenog transporta, tj. transportna sredstva na točkovima, ta se
tehnologija često naziva „teret na točkovima“.
Značajna je još karakteristika multimodalnog transporta da se u drugoj operaciji, tj. pri
utovaru prvog transportnog sredstva (s već utovarenim teretom) u drugo transportno sredstvo
(brod ili železnički vagon) teret više uopšte nedira.

Drumsko-željeznički prevoz
U ovoj su tehnologiji prva transportna sredstva drumskih vozila a druga željeznički
vagoni. To su zapravo “kamionski vozovi“ pri čemu drumska vozila omogućavaju željeznici
prevoz tereta „od vrata do vrata“.
Danas u svijetu postoje tri različite drumsko-željezničke tehnologije u multimodalnom
transportu koje se međusobno znatno razlikuju:

 Piggy-back, koristi se u SAD i Kanadi za prevoz svih vrsta drumskih teretnih vozila;
 Kangourou, koristi se u Francuskoj samo za prevoz teretnih poluprikolica;
 Huckepack, koristi se u srednjoj Evropi.

Huckepack tehnologija-Prevoz drumskih vozila železničkim vagonima

10
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Drumsko-pomorski i drumsko-riječni prevoz

Ovaj sistem poznat je pod nazivom Ro-Ro transport. Obavlja se prevoz drumskih vozila
zajedno s teretom na posebno građenim brodovima. Manipulacija se obavlja horizontalno tj.
vozila se samohodno, na vlastitim točkovima, odnosno prikolice ili poluprikolice s tegljačima,
ukrcavaju na Ro-Ro brodove i iskrcavaju iz njih.
Prevoz drumskih vozila pomoću posebno građenih RO-RO brodova

Prednost ove tehnologije je u velikoj brzini ukrcaja i iskrcaja s velikim učincima koji su
veći nego pri prekrcaju kontejnera, zatim terminali izgrađeni bez skupe prekrcajne mehanizacije
ali s velikim manevarskim površinama i mogućnošću da se brodovi građeni za Ro-Ro
tehnologiju mogu koristiti za prevoz gotovo svih vrsta tereta i u svim tehnologijama.

11
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

KARAKTERISTIKE ŽELjEZNIČKOG TRANSPORTA

Željeznica sa svojim karakteristikama i komparativnim prednostima predstavlja vrlo
značajnog prevoznika u međunarodnom i unutrašnjem prevozu. Prva i osnovna karakteristika
jeste veliki prevozni kapacitet koji nudi željeznica za masovne robe i niskovrijedne robe koje ne
zahtjevaju relativno velike brzine dostave. Željeznica čini značajne napore u pravcu
modernizacije kapaciteta radi povećanja brzine, odnosno kvaliteta prevoza.
Bezbjednost, redovitost i urednost vrlo su značajne karakteristike željezničkog transporta.

Prednosti koje ovaj vid transporta ima u odnosu na druge vidove transporta, ogledaju se,
u sledećem:

 željeznički saobraćaj je nezavisan od klimatskih i vremenskih uslova;

 masovna, količinski velika prevozna sposobnost;
 relativno velike brzine saobraćaja vozova;
 niski troškovi prevoza naročito na dužim relacijama;
 velika važnost u ratnim i mirnodopskim uslovima pri transportu vojnih pošiljaka;
 vrlo pogodna primjena informatike, telematike i kibernetike;
 visoka bezbjednost;
 pogodnost primjene i razvoja savremenih tehnologija transporta;
 pogodnost kod egzistencije industrijskih kolosjeka (transport „od vrata do vrata“);
 doprinosi štednji energije i zaštiti životne sredine.

Nedostaci željezničkog transporta :

 vremenski dug obrt kola, odnosno spor transport robe;

 veliki troškovi na kraćim relacijama prevoza;
 visoki fiksni troškovi, odnosno gubici (u slučaju niske zaposlenosti kapaciteta);
 nemogućnost dovoza robe do zahtjevanog mjesta (zbog nepostojanja većeg broja
industrijskih koloseka) i prinuđenost na kooperaciju.

KARAKTERISTIKE SAVREMENIH TRANSPORTNIH SISTEMA U

ŽELJEZNIČKOM SAOBRAĆAJU
Kao prevozna sredstva teretnih jedinica (sem paleta) u željezničkom saobraćaju se koriste
specijalni tipovi plato kola. Ova kola za prevoz kontejnerskih jedinica tereta-kontejnera
razlikuju se od običnih otvorenih željezničkih kola namenjenih za klasičan prevoz u tome što na
ovim kolima postoje dopunski uređaji koji služe da se omogući mehaničko pričvršćivanje
kontejnera i time osigura bezbedan prevoz. Na jedna kola mogu se utovariti jedan, dva, tri, četiri
ili čak šest kontejnera, u zavisnosti od dužine kontejnera i nosivisti kola, odnosno broja osovina.
Kod nas se najviše upotrebljavaju kola sa četiri osovine.

12
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Plato kola za prevoz kontejnera

Razvijeni su i specijalni tipovi kola koji služe za prevoz drumskih vozila željeznicom,
zatim kola za kombinovano tovarenje u dva nivoa (kontejner/sanduci s putničkim automobilima),
kao i kola za prevoz kontejnera i teretnih sanduka.

Double Stack tehnologija

U Americi se koriste kola nosivosti 120 t za prevoz „DOUBLE STACK“, što u
bukvalnom prevodu znači dvostruka hrpa. Kod ove tehnologije prevoza postavljeni su jedni
preko drugih kontejnerizovane jedinice tereta i izmenljivi tovarni sanduci.

Huckepack tehnologija
Naziv ove tehnologije prevoza dolazi od Njemačke riječi huckepack tragen-nositi na
leđima (uprtni prevoz).
Prevoz vozila jednog vida transporta vozilima drugog vida predstavlja značajan oblik
savremenog transporta.Osnovni cilj ovih sistema je konbinovanje transportnih sredstava
različitih vidova transporta u cilju ostvarenja jedinstvenog procesa transporta,čime se postižu
uštede u troškovima transporta i veći kvalitet transportnih usluga.
Primjena hucke-pack saobraćaja predstavlja vezu između željeznice i drumskog
saobraćaja i obezbjeđuje realizaciju transporta od vrata do vrata.

13
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Najveći dio prevoza hucke-pack sistemom na dugim relacijama obezbjeđuje željeznički

transport,koji omogućava sljedeće prednosti:

 masovan prevoz robe

 sniženje troškova transporta i time snižena cijena transporta
 rasterećenje glavnih putnih saobraćajnica
 povećanje stepena bezbjednosti u drumskom saobraćaju
 sniženje troškova za izgradnju i održavanje puteva
 poboljšanje uslova zaštite životne sredine

Drumski transport vrši manji,ali zato ne i manje značajan dio obima hucke-pack
saobraćaja na dugim relacijama prevoza.On obavlja sljedeće operacije:

 nakupljanje i distribuciju robe

 individualno i kvalitetno opsluživanje korisnika transportom
 upoznavanje korisnika transportnih usluga,njuhovih potreba i zahtijeva
 uspostavljanje što čvršćih poslovnih veza i odnosa sa korisnicima transportnih usluga

Huckepack tehnologija-Utovar drumskih vozila na železničke vagone

U dosadašnjoj praksi primenjivale su se tri varijante u tehnologiji huckepack prevoza:

1. kompletno drumsko vozilo na željezničkom vagonu;

2. prikolica ili poluprikolica drumskog vozila na željezničkom vagonu;
3. sanduk drumskog vozila kao kontejner na željezničkom vagonu.

Prednosti huckepacka u odnosu na klasičnu tehnologiju:

 ušteda u potrošnji energije;

 smanjenje udela troškova transporta u cijeni robe;
 bolje korišćenje željezničkih kapaciteta;
 produžavanje vijeka trajanja drumskih teretnih vozila;
 bolje korišćenje kapaciteta autotransportnih organizacija;
 brže, sigurnije i kvalitetnije transportovanje robe od proizvođača do potrošača;

14
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

 smanjenje broja teških kamiona na magistralnim cestama i autocestama s recipročnim

smanjenjem oštećenja na drumskoj infrastrukturi;
 značajno smanjenje broja nesreća, smanjenje ljudskih žrtava i znatno manje uništenih ili
oštećenih vozila i robe u prometu;
 bolja zaštita čovekove okoline od ispuštanja štetnih gasova iz teških kamiona itd.

Najvći nedostatak ove tehnologije,posmatran sa aspekta željenice,predstavlja evropski

željeznički tovarni profil.Postojeći tovarni profil uslovljava upotrebu specijalnih teretnih kola za
hucke-pack saobraćaj.Ova specijalna kola su dva puta skuplja od teretnih kola normalne
konstrukcije.
Jedan od nedostataka za željeznicu predstavlja mogućnost da se sistem prevoza hucke-
pack pretvori u konkurenta konvencijonalnom željezničkom transportu kolskih pošiljaka,naročito
u slučaju prelaska robe koja je visoko tarifna sa konvenvijonalnog transporta kolskih pošiljaka na
hucke-pack saobraćaj.

Bimodalni sistem - nova tehnika huckepack transporta

Riječ je o novoj transportnoj tehnologiji kombinovanog transporta drum-željeznica, koja
uspješno funkcioniše već nekoliko godina u SAD, a počela se primenjivati i u V.Britaniji, Italiji,
Francuskoj, Norveškoj i drugim zemljama, naravno u eksperimentalnoj fazi. Ideja je da se
napravi teretno vozilo koje će i drumom i prugom voziti uz najmanji mogući utrošak vremena,
troškova i izdataka. Takva vozila, nazvana ROAD RAILER, mogu se jednostavno uvrstiti kao
pojedinačne pošiljke u sastav teretnog ili putničkog voza, ili se od njih može kompletirati
poseban voz, tzv. TRAILER TRAIN.

Ta vozila imaju, bez obzira da li voze cestom ili šinama, potpuno odvojen i nezavisan
sletni trap. Kao drumsko vozilo ono se odvaja od željezničkih dvoosovinskih sklopova (postolja),
koja ostaju na željezničkom terminalu (stanici). Ono dakle, nije opterećeno željezničkom
tehnikom, što je prednost s obzirom na težinu tereta koji se prevozi. Pri prebacivanju pak tog
vozila s druma na željeznicu vučno se vozilo jednostavno odvoji i trailer postavi na
dvoosovinske željezničke sklopove i tako uvrsti u bilo koji voz s brzinom do 120 km/h. Prelaz s
jednog na drugu vrstu prevoza zahtjeva približno oko 5 minuta, a nije potrebna naročita
pretovarna oprema. Za promjenu je dovoljno obično drumsko vučno vozilo.

Prednosti bimodalnog sistema su:

 sniženje investicionih troškova;

 smanjenje troškova pretovara na terminalima, za čije uređenje nisu potrebne značajne
investicije;
 smanjenje ukupne vlastite težine željezničkog i drumskog vozila, kada se prevozi šinama;
 sigurnost da investicije u željezničkom dijelu transportne kombinacije zbog rastućih
dimenzija drumskih dimenzija neće zastariti.

15
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

KARAKTERISTIKE POMORSKOG TRANSPORTA

Ovaj vid transporta je oduvjek imao značajnu ulogu u saobraćajnom sistemu, posebno u
međunarodnoj robnoj razmjeni. Intezivan razvoj pomorskog transporta počinje primjenom parne
mašine, koja zamjenjuje dotadašnja jedra i jedrenjake. Neprekidno se povećavala nosivost i
snaga brodova, usavršavane su i poboljšavane njihove eksploatacione i konstruktivne
karakteristike, odnos bruto i neto težine, brzina kretanja, bezbjednost, manevarska sposobnost,
pogodnost za manipulisanje i dr. Danas oko 75% svih prevoza morem čini masovna roba (nafta,
ugalj, žitarice, drvo, rude).
Zbog velike nosivosti i niskih cijena, pomorski transport je najpovoljniji ne samo u
prekookeanskim prevozima nego i u prevozima s obale na obalu jednog kontinenta ili zemlje
koja ima more. Za razliku od riječnih, brodovi za pomorski transport imaju veće brzine i
mogućnost plovidbe gotovo preko cijele godine, osim u izuzetno nepovoljnim klimatskim
prilikama.

Osnovne prednosti pomorskog transporta ogledaju se u sledećem:

 propusna sposobnost u funkciji puta je bez ograničenja;

 potrošnja goriva po jedinici tereta u odnosu na druge vidove je manja,
 manji su i otpori kretanja u odnosu na kretanje po čvrstoj podlozi, što ima za posljedicu
znatno manju vučnu snagu po jedinici tereta ili masi;
 pomorski transport ima najniže troškove prevoza na većim rastojanjima u odnosu na
druge vidove;
 obezbeđuje se viša proizvodnost rada u poređenju s ostalim vidovima transporta, a
naročito kod brodova velike nosivosti,

Nedostaci pomorskog transporta su:

 skup razvoj infrastrukture luke;

 složeniji sistemi pretovara;
 skupa ležarina, ako se blagovremeno ne obave procesi istovara i utovara;
 značajni uticaji „više sile“ kao što su: klimatski, navigacioni i drugi prirodni geografski
uticaji na planirani transport;
 zavisnost transportne sposobnosti od propusne sposobnosti luka i proizvodnosti njene
mehanizacije.

16
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

KARAKTERISTIKE SAVREMENIH TRANSPORTNIH SISTEMA U

POMORSKOM BRODARSTVU

Kontejnerski brod REGINA MAERSK (kapacitet 6700 TEU ili 6000 kontejnera)

Podjela savremenih brodova prema osnovnim tehnologijama prevoza:

 brod za prevoz paleta (pallet carrier);

 brod za prevoz kontejnera (cellular container ship);
 brod višestruke namene (Lo-Lo/multi purpose Lo-Lo ship) i Ro-Lo;
 brod za horizontalni prekrcaj Ro-Ro (Roll-on/Roll-of ship);
 brod za prevoz barži (barge carrier).

Međutim, u svjetskim brodarskim institucijama, kompanijama, u statistici itd. savremenu

morsku flotu dijele ovako:

 potpuno kontejnerski brod;

 konvertirani u potpuno kontejnerski brod;
 polukontejnerski;
 kontejnerski/Ro-Ro;
 Ro-Ro;
 bullker/kontejnerski;
 nosač barži/kontejnerski.

Brod za prevoz paleta

Brod za prevoz paleta po konstrukciji i opremi je vrlo sličan klasičnom brodu s klasičnom
tehnikom i tehnologijom koji služi za prevoz opšteg tereta. Brod za palete se od njega jedino
razlikuje po tome što ima više bočnih vrata, zavisno od broja skladišta, kroz koja viljuškar na
obali može dodavati palete viljuškaru u brodu (truck to truck system). U brodskim skladištima
palete zauzimaju više prostora nego teret bez paleta na konvencionalnim brodovima, ali većim
koeficijentom obrta brodova i paleta „izgubljeni“ brodski prostor se najmanje trostruko
kompenzira.

Brod za prevoz kontejnera (kontejnerski brod)

Brod koji prevozi samo kontejnere ima jednu palubu i dvostruke bokove (dvobok) u
srednjem djelu broda. Otvori grotala na palubi široki su i do 80% širine broda, a podeljeni su po

17
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

širini, zavisno od širine broda, u jedno, dva, tri i do pet grotala. Grotla i njegovi poklopci
posebno su čvrsto građeni za 3-4 reda kontejnera. Pogonski stroj je najčešće dizelski motor.
Ukrcaj i prekrcaj kontejnera obavlja se vlastitom dizalicom broda ili pretežno lučkom
kontejnerskom dizalicom koja ima specijalni hvatač-spreder, koji automatski prikvači kontejner,
tako da ga ukrcava ili iskrcava vertikalno u brod ili iz broda pa otuda naziv „lift-on/lift-of ship“
ili kraće Lo-Lo ship. Tako su kontejneri smešteni u skladištima broda u vertikalnim ćelijama s
vodilicama, koje uz pomoć uređaja za centriranje kontejnera omogućavaju slaganje kontejnera
tačno jedan na drugi, zavisno od veličine broda odnosno dubine njegovog skladišta. Na palubi se
slažu kontejneri i u 3, 4 ili 6 redova, zavisno od potrebe.

Slika 10. Utovar kontejnera u brodsko skladište pomoću vodilica za centriranje

kontejnera

Zbog velike fleksibilnosti u poslovanju kao i zbog drugih okolnosti danas se najviše traže
brodovi od 1500 do 1800 TEU. Jedan kontejnerski brod može ukrcati 200t/h do 400t/h ili svakih
2-3 minute jedan kontejner od 20 stopa. Ako brod radi s 2 do 3 dizalice, za jedan dan obavi
ukrcaj ili iskrcaj ukupnog tereta od oko 20000 do 24000 tona bruto. Stoga se kontejnerski
brodovi vrlo kratko zadržavaju u lukama u odnosu na klasične linijske brodove, a mnogo više su
u plovidbi što ih čini efikasnijim, rentabilnijim i tehnološki savršenijim. To se i vidi iz ovog
prosečnog vremenskog poređenja;

Vrsta broda Prosečan boravak u Prosečan boravak u

lukama plovidbi
Klasični linijski 47% 53%
Kontejnerski 32% 68%

Tabela 1. Prosječan boravak klasičnih linijskih i kontejnerskih brodova I i II generacije u

lukama i u plovidbi

18
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Kombinacije kontejnerskih s drugim savremenim brodovima kao što su kontejnerski/Ro-

Ro, kontejnerski/bulker brodovi itd. još više razvijaju ovu vrstu pomorskih, savremenih
kapaciteta.

Brod za horizontalni prekrcaj (Roll-on/Roll-of)-Ro-Ro brod

Ro-Ro transportnu tehnologiju možemo definisati kao: horizontalni ukrcaj ili iskrcaj
transportnih sredstava na točkovima (natovarenih kamiona, tegljača, prikolica, železničkih
vagona, spavaćih kola, autobusa s putnicima i sl.) koji se ukrcavaju/iskrcavaju na vlastitim
točkovima preko brodske ukrcajno-iskrcajne rampe koja spaja obalu i brodsko skladište (Roll-
on-dokotrljaj ili Roll-of-otkotrljaj).
Prema tome u grupu Ro-Ro brodova pripadaju brodovi za prevoz raznih vozila s vlastitim
točkovima, koja se prekrcavaju u brod ili iz broda preko brodske ili obalne rampe. U brodu se
vozila razvoze po palubama pomoću fiksnih i pokretnih rampi kao i pomoću specijalnih dizalica
kojima se spuštaju odnosno dižu s palube na palubu.
Postoje i specijalni Ro-Ro brodovi za prevoz automobila, zatim specijalni Ro-Ro brodovi
za prevoz željezničkih vagona, zatim Ro-Ro kombinovani brodovi na kojima su tehnika,
tehnologija i brodska skladišta prilagođena pretežno za manipulaciju Ro-Ro ali postoji i jedan
dio za kontejnere, glomaznu robu, rasutu robu i barže, kao i Sto-Ro brod koji je zapravo samo
specijalizovani ili prilagođeni brod za prevoz drvnih proizvoda.

Kombinovani RO-RO brod za prevoz drumskih vozila i kontejnera

Prednosti Ro-Ro brodova:

 Ro-Ro tehnologija u odnosu na druge transportne tehnologije omogućava gotovo potpunu

integraciju drumskog i pomorskog, odnosno drumskog i železničkog transporta,
željezničko-pomorskog i time povećava efikasnost prevoza i prekrcaja te snižava
troškove transporta;
 Ro-Ro tehnologija je znatno proširila mogućnost multimodalnog transporta “od vrata do
vrata“ i to najčešće s jednim transportnim dokumentom;
 Ro-Ro brodovi sposobni su za prihvat i transport tereta u svakom obliku i svake veličine,
na primer kamiona, drumskih prikolica, vagona, kontejnera, paletizirane robe kao i
specijalnih i volumeniziranih tereta;

19
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

 Ro-Ro tehnologija u odnosu na ostalu transportnu tehnologiju (osim sistema LASH)

zahtijeva najniže lučke investicije jer joj je potreban samo jedan vez koji po dužini iznosi
tek ¼ cijelog brodskog veza;
 Ro-Ro tehnologija pruža najveću mogućnost izmjene redosljeda luka i ukrcaja-iskrcaja
tereta, bez redosljeda.

Brod višestruke namene (Lo-Lo), (Lo-Ro)/Bulker

Već se iz naziva broda vidi da u prevozu tereta služi za više namjena. Osnovni tip može
se podjeliti u nekoliko grupa:

 Višenamjenski Lo-Lo brod ima sopstvene uređaje za vertikalni prekrcaj tereta, npr
kontejnere ukrca u jedno ili dva brodska specijalizirana skladišta, a neku glomaznu i
sličnu robu u drugu vrstu brodskih skladišta;
 Višenamenski Lo-Lo brodovi izgrađeni su i za vertikalni i horizontalni prekrcaj
unificiranih, jediničnih tereta. Oni se mogu prilagoditi uslovima različitih plovnih puteva
i prema tome s manje teškoća prebacivati s linije na liniju nego specijalizirani brodovi ili
višenamjenski Lo-Lo. Zbog toga oni su znatno komplikovanije građeni, skuplji, naravno
za istu nosivost i brzinu, ali im je prednost u fleksibilnosti i rentabilnosti;
 Višenamenski brodovi Lo-Ro/Bulker imaju vertikalnu i horizontalnu tehniku za prekrcaj
tereta, što se često kombinuje sa specijalnom lučkom mehanizacijom, s tim što su
brodska skladišta također raznoliko izgrađena i prilagođena raznim vrstama robe
(kontejneri, kamioni, tegljači, glomazni tereti, rasuti tereti, tekući tereti itd.)

Brod za prevoz teglenica (barži-maona) – BARGE CARRIER

Brodovi ovoga tipa namjenjeni su prevozu teglenica (barži ili maona) između zemalja
koje osim morskih puteva imaju i unutrašnje plovne puteve. Grade se u dva osnovna podtipa,
prema načinu prekrcaja teglenica:

 s vertikalnim načinom prekrcaja-sistem LASH i

 s horizontalnim načinom prekrcaja-sistem SEABEE (sibi).

U prvom slučaju teglenica se prekrcava velikom mostnom dizalicom, a u drugom slučaju

velikom hidrauličnom dizalicom koja istovremeno može podići dve teglenice. Podtip BACAT je
katamaranske izrade u krmenom delu. Ti brodovi znatno su manji od sistema SEABEE.

Teglenice (barže ili maone)

Teglenice (maone) koje se zajedno s teretom u njima prevoze specijalnim brodovima za
prevoz teglenica pravouglog su oblika i građene su od čelika a u poslednje vrijeme grade se i od
fiberglasa. Dimenzije teglenica nisu standardizovane, tako da mogu biti različitih veličina,
zavisno od veličine broda, tehnologije prevoza, tj. načina prekrcaja.
Teglenice za vertikalni prekrcaj sistema LASH manje su a one za sistem SEABEE su
dvostruko veće. Za LASH teglenice postoji i feeder LASH za prikupljanje po desetak teglenica.
Također je važno istaknuti da prva generacija LASH teglenica nije imala ventilaciju a druga
generacija ima ventilaciju za hlađenje tereta.

20
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

KARAKTERISTIKE VAZDUŠNOG TRANSPORTA

Vazdušni saobraćaj glavnu prednost ima u velikim brzinama prevoza. Velike brzine
njegovu konkurentnost vezuju za prevoze na velike udaljenosti, pijre svega, u međunarodnom
saobraćaju. Osim toga, ovaj vid saobraćaja se odlikuje i dobrom pouzdanošću i frekventnošću,
posebno na relacijama koje povezuju velike centre, na kojima funkcionišu redovne
vazduhoplovne linije. Takođe, vazdušni saobraćaj karakteriše najbolja relativna bezbjednost iako
je ona u poslednje vrijeme pomalo narušena.
Visoki troškovi čine ga nekonkurentnim kod prevoza najvećeg broja proizvoda. Svoju
konkurentnost vazdušni saobraćaj može da ispolji kod prevoza robe male količine i težine a
velike vrednosti.

Prednosti korišćenje vazdušnog prevoza:

 hitne isporuke djelova za održavanje i popravke kritične ili skupe opreme;

 hitne isporuke pošiljaka radi sprečavanja gubljenja prodaje na značajnom tržištu;
 popunjavanje zaliha kritičnim jedinicama za održavanje kontinuiteta proizvodnog
procesa;
 smanjivanje troškova držanja zaliha i skladištenja;
 smanjivanje ukupnih troškova transporta, kada vazdušni saobraćaj drastično smanjuje
dužinu transportnih ruta;
 proširenje tržišta na područija koja nije moguće na drugi način snabdjevati.

Različite tehnike utovara kontejnera u teretne avione

21
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

KARAKTERISTIKE SAVREMENIH TRANSPORTNIH SISTEMA U

VAZDUŠNOM SAOBRAĆAJU
Ovde prije svega treba uočiti sledeće specifičnosti:
 Paletizacija i kontejnerizacija tereta koji se transportuje avionom prilagođena je tehničko-
tehnološkim karakteristikama sredstava u vazdušnom prometu, te se cirkulacija paleta i
kontejnera koji se koriste u avio transportu uglavnom obavlja unutar sistema vazdušnog
prometa;
 Druga je specifičnost integralnog transporta u vazdušnom prometu to što se gotovo sav
teret u sredstvima vazdušnog prometa transportuje na paletama ili u kontejnerima tako da
je nivo paletizacije i kontejnerizacije tereta u vazdušnom prometu gotovo potpun, za
razliku od drugih prometnih grana. Razloge prije svega treba tražiti u vrsti tereta koji se
transportuje avionima.

Kontejneri koji se koriste u avio prometu rade se po IATA standardima i to su:

LD-2, LD-3, LD-6, LD-7, LD-7 igloo, LD-8, LD-9, LD-11 itd.

Kontejneri LD-8 i LD-3 koji se koriste u avio prometu

LD-3 kontejner
Ovaj kontejner sastoji se od kutijaste konstrukcije od lakog materijala. S nagnutom
stranicom kontejneri tipa LD-3 svojim oblikom odgovaraju upravo obrisu donje palube odeljka
za teret. To omogućava da se dva kontejnera postave uporedo jedan do drugog. Otvor se zatvara
elastičnim vratima koja su plastificirana. Kosi potporanj u vratima štiti od izbočavanja.

Zapremina Netomasa Maks.P/L Odgovara

avionu
4m3 80kg 1508kg B-737,A-
310,DC-10
Tabela 2. Tehničke karakteristike kontejnera LD-3

22
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Avioni za prevoz tereta

Avione kojima se prevoze tereti dijelimo u dvije grupe:

 teretni avioni (Antonov An-225 nosivosti 250t, An-124 (150t), Boeing 747F (102t) ) i
 kombinovani avioni (Airbus A 310,Boeing 727, Boeing 737, Boeing 747, Douglas DC
10-30).

Gotovo se svaki teretni avion može jednostavnim ubacivanjem sjedišta u kabinu

pretvoriti u putnički avion i obrnuto (convertible, quick change).
Teretni avioni imaju, međutim, neke tehničke modifikacije koje ne srećemo kod putničkih
i combi-aviona. Radi lakše manipulacije teretom, teretni avioni imaju povećana vrata, a često i
posebna dodatna vrata za ukrcaj i iskrcaj tereta. Radi veće nosivosti krila su modifikovana i
izabrani su odgovarajući aerodinamički profili. Time se gubi na brzini što u teretnom prometu
predstavlja zanemarljiv gubitak zbog povećane korisne nosivosti.
U poslednjih nekoliko godina u Njemačkoj je konstruisana letjelica „Cargolifter CL 160“
(koja u potpunosti liči na cepelin) i koja služi za transport kontejnera ali i drumskih vozila,
poluprikolica ili prikolica. Lebdilica Cargolifter, dugačka je 242m, nosivosti je 450 t i ima brzinu
od 140 km/h.
Sigurno je da ova tehnologija ima perspektivu, ali u kojoj mjeri, vidjeće se vjerovatno
nakon izbacivanja tečnih goriva iz upotrebe.

Antonov An-225 i Cargolifter CL 160

23
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

KONTEJNERSKI SISTEM TRANSPORTA

KONTEJNERIZACIJA
Pojam, suština i istorijat kontejnerizacije
Postoji mnogo definicija šta je kontejner i koja je njegova namjena, šta je kontejnerizacija
i koji su njeni sastavni elementi. Mnogi autori definišu kontejner kao „pokretni sanduk“, “sanduk
za ambalažu“ ili „oprema za utovar robe“ i dr.
Međunarodna organizacija za standardizaciju ISO objašnjava da je „kontejner sud
pravougaonog presjka, nepromočiv, koji se primenjuje za transport i skladištenje izvesnog broja
teretnih jedinica, denčanih pošiljki ili robe u rasutom stanju, štiti njegovu sadržinu od kvarenja i
gubitaka, može se odvojiti od transportnog sredstva i može se pretovariti bez istovremenog
istovara robe“.
Kod nas je usvojena definicija data u Pravilniku o međunarodnom željezničkom prevozu
kontejnera (RICO) koja glasi:
“Kontejner je transportni sud, izrađen od čvrstog materijala, i to tako da se trajno može
upotrebiti više puta, naročito podešen da se olakša prevoz stvari sredstvima raznih vidova
saobraćaja bez pretovara samih stvari, snabdjeven uređajima koji olakšavaju manipulaciju i ima
zapreminu najmanje 3m3, čije dimenzije ne prelaze one utvrđene željezničkim propisima“.
Kontejner je veoma značajan nosač jedinica tereta koji doprinosi racionalizaciji
transporta, u sebi objedinjuje transportnu, skladišnu, zaštitnu i informativnu ulogu
Istovremeno sa uvođenjem metalnih kontejnera začeti su prvi pokušaji intermodalnog
drumsko-željezničkog transporta npr, intermodalni transport u Holandiji 1936. godine.
Osnovni cilj kontejnerizacije kao procesa upotrebe kontejnera jeste poboljšanje i ubrzanje
transportnog procesa, naročito pretovara (na mjestima sučeljavanja vidova prevoza), koji se
uglavnom organizuje savremenim tehnologijama i pružanjem kompleksnih transportnih usluga
“od vrata do vrata“. Pored toga, kontejnerizacija pruža mogućnost za ostvarivanje koordinacije i
kooperacije između raznih vidova saobraćaja. Sve ove pogodnosti utiču direktno na smanjenje
troškova transporta i ubrzanje procesa prevoženja, što je od presudnog značaja i za prevoznike i
za korisnike prevoza.
Kontejnerizaciju na način kako je mi danas primjenjujemo su gotovo istovremeno
započele dvije Američke inovativne kompanije (Pan Atlantic Steamship Co i Matson
Navigation).
Često se 26. april 1956. godine smatra početkom kontejnerizacije. Tog je dana
kontejnerski brod IDEAL X (preuređeni T-2 tanker) Pan Atlantic Steamship korporacije plovio
od Port Newark-a, New Jersey do Houston-a, Texas, sa 58 kontejnera od 33 stope na palubi.

24
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Prvi kontejnerski brodovi Ideal-X i Hawaiian Merchant

TIPOVI KONTEJNERA
Postoji više podjela kontejnera prema tehničko-tehnološkim karakteristikama, i to prema
nameni:

 Univerzalni kontejneri, tzv. “Standard dry freight“-prvenstveno su namjenjeni za prevoz

ambalažirane robe za široku potrošnju.Upotrebljavaju se za raznu kolsku i denčanu robu
koja ne zahtjeva posebne mjere u prevozu. Zbog toga se njihovom upotrebom može
ostvariti visok stepen ekonomičnosti jer se mogu koristiti u oba smjera vožnje. Oni
sačinjavaju skoro 70% kontejnerskog parka u svijetu (u nekim zemljama taj broj se kreće
i do 95-100%).
 Specijalni kontejneri-namenjeni su za prevoz jedne ili nekoliko istih vrsta robe za koju se
moraju obezbjediti posebni uslovi prevoza.

Kontejneri se dele i prema ostalim karakteristikama, kao što su:

 Vrsta robe-kontejneri za komadnu, rasutu i tečnu robu (open top,bulk,tank,platform,side

door...)
Takođe se dijele i po veličini na:

 Mali kontejneri su transportna sredstva zapremine 1-3 m3 i nosivosti 1-3 tone. Pretežno
imaju vlastite točkove za laku manipulaciju. Najviše ih je u vlasništvu željeznice;
 Srednji kontejneri su zapremine 3-10 m3, a nosivost im je 5-30 tona;
 Veliki kontejneri su zapremine 10-60 m3, a nosivost im je 5-30 tona. U grupu velikih
kontejnera pripadaju i transkontejneri jednakih dimenzija, a upotrebljavaju se u
međunarodnom prometu.

Mali kontejneri prema zapremini djele se na: kategoriju A zapremine do 1m3; kategoriju
B zapremine preko 1 do 2m3 i kategoriju C zapremine preko 2 do 3m3.
Veliki kontejneri prema dužini djele se na kategoriju 10, čija je dužina deset engleskih
stopa (2991mm); kategoriju 20, čija je dužina dvadeset engleskih stopa (6058mm); kategoriju 30,
čija je dužina trideset engleskih stopa (9125mm) i kategoriju 40, čija je dužina četrdeset
engleskih stopa (12192mm).
Međunarodna organizacija za standardizaciju-ISO utvrdila je tehničke uslove za
izgradnju kontejnera. Te uslove prihvatila je i Međunarodna železnička unija-UIC. Prema tim
uslovima kontejneri su svrstani u četiri kategorije:

25
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Kategorizacija kontejnera

Kategorij Dužina Širina Visina Nosivost(

a tona)
10 stopa 3,06 2,44 2,44 10
20 stopa 6,09 2,44 2,44 20
30 stopa 9,12 2,44 2,44 25
40 stopa 12,19 2,44 2,44 30

Vrsta materijala-drveni, metalni, gumeni, plastični, od legura i dr.

Konstrukcija-klasični, sklapajući, rasklapajući, s drvenim i metalnim oblogama,
samoistovarajući, s otvorenim krovom ili stranicama, s nogarima i sl.
Mesto korišćenja-kontejneri koji se upotrebljavaju samo za prevoze unutar zemlje
(nacionalni prevozi) i u međunarodnim i međukontinentalnim prevozima (tzv. pomorski
kontejneri).
Vrsta termičkih uređaja-izotermički (frigo), s agregatima na sopstveni pogon za
rashlađivanje, s mogućnošću snižavanja temperature pomoću azota i termički za zagrejavanje.
Najveći svjetski proizvođač kontejnera ja KINA (85% svetske proizvodnje), što je i
razumljivo iz razloga što je Kina jedan od najvećih svetskih izvoznika.

U nastavku ćemo prikazati nekoliko različitih vrsta kontejnera.

26
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

BULK CONTAINER FLAT RACK/PLATFORM HIGHCUBE CONTAINER

(za robu koja se ne može (za predugačke/previsoke
(za neupakovane/rasute terete)
kontejnerizovati ) terete)

OPENTOP CONTAINER REFRIGERATED STANDARD CONTAINER

(za robe koje zahtevaju (za standardni transport i
(za volumenozne terete)
kontrolisane temperature) skladištenje)

SWAP BODY CONTAINER TANK CONTAINER TYRE CONTAINER

(za transport auto delova i
(opremljen nogarima) (za tečne/gasovite materije)
guma)

ACCOMMODATION
CHASSIS TRAILER INSULATED CONTAINER
CONTAINER
(za različite namene, npr (za robe koje zahtevaju
(kontejnerska prikolica)
barake pri gradilištu) kontrolisane temperature)

27
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Označavanje kontejnera
Konvencijom IMCO o sigurnosti kontejnera koja je doneta 1972. godine pod nazivom
SCS utvrđeno je da se na svakom kontejneru nalaze ove oznake i podaci:

 naziv zemlje koja je izdala potvrdu o sigurnosti;

 datum izrade kontejnera;
 identifikacijski broj;
 najveća brutotežina i
 dopuštena težina pri slaganju.

Uz te podatke na kontejneru se nalaze i dopunske oznake:

 naziv zemlje kojoj pripada kontejner;

 oznaka vlasnika kontejnera;
 posebne oznake vlasnika.

Osnovni materijali za izradu kontejnera su: čelik, aluminijum, drvo i plastika. Najmanja
čvrstoća i otpornost mora omogućiti slaganje kontejnera na pet spratova. Generalno se može reći
da je nosiva konstrukcija kontejnera sanduk s pripadajućim nauglicama za prihvatanje radi
utovara, istovara, premeštanja i slaganja kontejnera.

Pretovarne tehnike za kontejnere

Sredstva za pretovar kontejnera mogu se svrstati u dvije grupe:

1. pokretna pretovarna sredstva i

2. portalni kranovi i prenosnici.

U svakoj grupi ima više tipova pretovarnih uređaja.

Pokretna pretovarna sredstva, imaju teoretski neograničeno područije kretanja. Zavisno
od profila mogu vršiti ukrcaj, prekrcaj, prenos i iskrcaj kontejnera. Praktično to su viljuškari i
dizalice, odnosno hvatači ili prenosnici kontejnera različitih dimenzija i sposobnosti dizanja
(kapaciteti dizanja su: 5, 10, 20, 30, 35 i 40 tona). Ta sredstva imaju sledeće konstrukcije prilaza
kontejneru:

 sa strane (bočno);
 čeoni navoz (dolazak ispred kontejnera) i
 opkoračivač vozila za vertikalno spuštanje i podizanje kontejnera.

28
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Pokretna pretovarna sredstva

Druga grupa sredstava obično se kreće na točkovima po kolosjecima. To je prekrcajni

most koji “opkorači” odnosno ispod kojeg se nalaze kolosjeci, drumski trakovi i prostor za
smeštaj kontejnera. Ta se sredstva kreću dužinom po kolosjeku, a za širinu imaju vlastiti
manipulator, uređaj na mostu za lijevo i desno premještanje. Te dizalice su raspona 22 metra a
nosivosti pretežno do 40 tona, mada ih ima i sa manjom nosivošću.

Opkoračivač vozila za vertikalno spuštanje i podizanje kontejnera

29
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

PREDNOSTI I NEDOSTACI KONTEJNERA

Osnovne prednosti koje se ostvaruju iz aspekta prevoznika jesu:

 uprošćavanje i ubrzavanje tehnoloških operacija u transportnom lancu;

 smanjenje potreba za manuelnim radom;
 smanjenje troškova manipulacije po jedinici transportnog rada;
 višesruko skraćenje vremena utovara, pretovara i istovara;
 skraćenje vremena obrta transportnih sredstava i kontejnera uz povećanje brzine dostave
robe;
 povećanje broja obrta vozila i kontejnera;
 povećanje stepena iskorišćenja nosivosti transportnih sredstava i mehanizacije;
 univerzalna primena jedinstvene tehnologije po cijelom prevoznom putu;

Osnovne prednosti sa aspekta korisnika prevoza su:

 ušteda u troškovima pakovanja i osiguranja robe;

 mogućnost horizontalnog i vertikalnog manipulisanja;
 zaštita robe od negativnih spoljnih uticaja;
 smanjenje rastura robe;
 uprošćavanje komercijalnih i carinskih operacija;
 mogućnost korišćenja za posebne vrste robe (specijalni kontejneri);
 uštede u troškovima skladištenja i dr.

Osnovni nedostaci kontejnerizacije:

 relativno visoki transportni troškovi (brodski troškovi 23%; održavanje kontejnera 18%;
lučki i terminalni troškovi 21%; troškovi kopnenog transporta 25% i ostali troškovi 13%);
 visoke investicije za sredstva i infrastrukturne objekte;
 otežane dispozicije kod usklađivanja veza u redovima vožnje;
 zahtjeva se određeni intezitet robnih tokova;
 potreban je jedinstven nivo tehnologije;
 znatna finansijska sredstva i druge mjere radi razvoja ove tehnologije;
 problem distribucije praznih kontejnera i obezbeđenje povratnih tovarnih vožnji
 djelimično odricanje od sopstvene autonomije pojedinih vidova prevoza;
 problem disponiranja praznih kontejnera na mreži;
 prilagođavanje ispunjenju carinskih i drugih državnih propisa itd.

30
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

PALETE I PALETIZACIJA
Paleta je drvena podloga izrađena od dasaka određenih normiziranih dimenzija, na koje
se tovari roba. Paleta je vrsta pomoćne opreme koja omogućuje formiranje kompaktnog i čvrstog
paketa, složenog iz raznih vrsta komadne robe.
Treba istaknuti da paleta i paletizacija nisu istoznačnice. Paleta je transportni uređaj -
naprava izrađena od različitih materijala, a osnovna joj je zadaća da omogući oblikovanje
optimalne jedinice manipuliranja. Po svojoj tehnološkoj funkciji konstruktivnim značajkama
paleta vjerojatno još nije dosegnula optimum, a njenim će se osobitostima sigurno još baviti i
konstruktori i tehnolozi. "Paletizaciju" bi pak trebalo promatrati kao proces primjene paleta u
prijevoz robe. Učinci primjene tog procesa su višestruki. Veoma pojednostavljeno rečeno, su
prije svega ekonomski i tehnološki, a pritom zaštitni, sigurnosni i ostali.

Vrste paleta
Od trenutka pojave paleta do danas nalazimo razne vrste paleta. Razlike u promatranju
mogu nastati s obzirom na:

 oblik palete,
 dimenziju,
 namjenu,
 vrstu materijala od kojeg su izrađene,
 konstrukcijske osobine i dr.

Podjela paleta s obzirom na oblik:

Najčešće su ravne palete i boks-palete raznih vrsta i podvrsta. To je samo dio programa
današnjih osamdesetak vrsta najčešćih paleta koje se sreću u praksi.Dimenzije boks palete su:

 800*1200mm
 1000*1200mm
 800*1000mm

Boks paleta

31
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Obilježje paleta s obzirom na vlasništvo.

S obzirom na vlasništvo paleta, općenito se razlikuju sljedeće osnovne skupine nositelja:

 poduzeća koja pružaju uslugu u prijevozu (tu se prije svega misli na željeznicu),
 poduzeća koja koriste uslugu prijevoza i primjenjuju palete prije svega u fazama
unutarnjih tokova proizvoda,
 poduzeća koja posjeduju palete u procesu proizvodnje s tim da je paleta sastavni dio
prijevoznog procesa od izvora do cilja.

Tako dobiva značenje palete u općoj uporabi. One su poznate kao palete u privatnom
vlasništvu, a njihov broj je to veći što je razvijenija industrija neke zemlje. Tako npr., prema
procjenama, u Njemačkoj već ima oko 10 milijuna privatnih paleta.

Podjela paleta s obzirom na namjenu

Podjela paleta s obzirom na namjenu ovisi o stajalištu promatranja. Ako se promatra

namjena s obzirom na vijek trajanja ili učestalost korištenja, tada se palete mogu svrstati u
jednokratne i višekratne.
Jednokratne su poznate pod nazivom nepovratne. Višekratne su pak one palete koje se
više puta rabe ili razmjenjuju.
S obzirom na vrstu robe kojoj su namijenjene, palete se dijele na univerzalne i specijalne.
Za razliku od specijalnih ili specifičnih, univerzalne palete su namijenjene različitim vrstama
tereta. Namjena se palete u funkciji paketiranja može povećavati, pa se tako povećava i
univerzalnost.
Podjela paleta s aspekta namjene može se obavljati i prema teretu kojemu su namijenjene.
Tako npr. možemo razvrstati palete za tekući, komadni i rasuti teret.

Podjela paleta s obzirom na vrstu materijala od kojeg se izrađuju

S obzirom na vrstu materijala, najčešće su:

 drvene,
 metalne i
 plastične palete.

Aluminijske palete za sada se malo primjenjuju. No, valja očekivati promjenu strukture
paleta, odnosno materijala od kojeg su izrađene.

Drvena euro paleta sl

32
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

Osim ekonomskog čimbenika, na promjenu će najvjerojatnije utjecati otpornost na

deformacije i težina, iako nisu isključena ni druga obilježja koja sada još nisu izražena ili pak još
nisu za njih nađena odgovarajuća tehnička rješenja (mogućnost sklapanja radi smanjenja gabarita
i dr.).
Podjela paleta u ovisnosti o konstrukcijskim obilježjima
U ova obilježja može se ubrojiti sposobnost premještanja prema čemu se palete mogu
podijeliti na statične i pomične.
Obilježja paleta u konstrukcijskom smislu su najbrojnija. Gotovo svaki tip palete
posjeduje svoje konstruktivne specifičnosti. Obično su takva obilježja u funkciji namjene palete i
specifičnosti robe, posebice manipulativnih sredstava koja mogu imati i različite, zahvatne
naprave. Materijal od kojeg su palete izrađene također je važan za konstrukcijske osobitosti.

Tehnološki aspekt primjene paleta

Ovaj aspekt razmatranja trebalo bi početi s naznakom prednosti koje pruža tehnologija
prijevoza s paletama prema klasičnoj - individualnoj tehnologiji. Već to što primjena paleta znači
najpotpuniji oblik prijevozne integracije između korisnika i davatelja usluga svjedoči o potrebi
poznavanja tehnoloških obilježja za sve elemente tehnologije prijevoza. Vidljivi učinci primjene
paleta očituju se u nižim troškovima manipuliranja, skladištenja i prijevoza. Raščlanjivanje tih
učinaka vrlo je često.
U istraživanju učinaka "paletizacije" najčešće se sreću sljedeći pojedinačni učinci:

 smanjenje početno-završnih troškova,

 smanjenje troškova skladištenja,
 smanjenje proizvodnih troškova,
 povećanje mogućnosti primjene pretovarnih strojeva,
 smanjenje oštećenja robe,
 smanjenje vremena prijevoza i dr.,
 smanjenje radne snage i ručnog rada,
 povećanje sigurnosti radnika na radu,
 smanjenje energije i
 smanjenje troškova ambalaže.

Primjena paleta u manipuliranju komadne robe omogućuje vremenske uštede za 3 do 4

puta. Iznose se i podaci da se uporabom paleta u poljoprivredi smanjuju troškovi u svim
tehnološkim operacijama za oko 40%, a u građevinarstvu i više. Učinci u procesu samog
prijevoza procjenjuju se na oko 30%.
Kad je riječ o utjecaju na produktivnost, upozorava se da je u građevinarstvu povećanje
produktivnosti nakon primjene paleta moguće i do 70%, a u prometu se neproduktivno vrijeme
smanjuje za oko 50%.
U metalnoj industriji govori se o uštedi do 35%, elektroindustriji do 31%, livnicama do
32%o, grafičkoj industriji do 54% i prehrambenoj industriji do 70%.
To što se u nekom prijevoznom procesu koristi paletni sistav ne znači da su unaprijed
osigurani povoljni učinci.

33
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

ZAKLJUČAK
Na osnovu ovog seminarskog rada možemo vidjeti da tempo razvoja društva zahtijeva
brži razvoj saobraćaja i bolji kvalitet njegovog rada, povećanja brzine dostave robe i putnika, uz
bezbjednost svih transportih operacija.
Tehnicko-tehnološke osobine transporta daje mogućnost za razvoj svih grana saobraćaja,
koje su u procesu prevoza međusobno dopunjavaju.
Da bi se proces transporta usavršio,neophodno je uvođenje nove transpotrne tehnike,kao
što su novi vidovi vuče,konpleksna mehanizacija i automatizacija utovarno-stovarnih operacija i
dr dijelova transportnih procesa.
Nadamo se da će i naša zemlja barem u skoroj budućnosti više koristiti ove savremene
transportne sisteme.

34
 Savremena tehnologija u transportu – Azra Spahić

LITERATURA
 Pr.dr.sc. Damir Bozičević ;Dr.sc.Dražan Kovačević «Savremene transportne tehnologije»,
Fakultet prometnih znanosti Sveučilišta u Zagrebu, 2002god.
 Dr.Risto Perišić»Savremene tehnologije transporta II (Integrakni sistemi
transporta),Univerzitet u Beogradu Saobraćajni fakultet, Beograd 1995god.
 Dr .Risto perišić «Savremene strategije i tehnologije razvoja saobraćaja», Beograd
2002god.
 Pr.Dr.Ibrahim Jusufranić « Osnove drumskog saobraćaja» Travnik,2007
 www.prometna-zona.com
 www.cst.container.com

35