INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

PRAVNI FAKULTET

Seminarski rad iz predmeta

Politički sistemi

Tema: Demokratija

Mentor: Student:
Doc.dr.sc. Biković Arnad
Kemal Brkić

Travnik, Decembar 2014. godine

Sadržaj:

1. Uvod……………………………………………………………………………3
2. Sta je demokratija?...............................................................................................4
3. Historija demokratije…………………………………………………………...6
3.1 Anticka demokratija
3.2 Moderna demokratija
4. Uslovi demokratije……………………………………………………………….8
5. Osnovni oblici demokratije………………………………………………………9
5.1Oblik posredne demokratije
5.2 Oblik neposredne demokratije
5.3 Oblik poluneposredne demokratije
6. Modeli demokratije………………………………………………………………10
6.1 Klasicna
6.2 Protektivna
6.3 Razvojna
7. Demokratija kao drustvena pojava………………………………………………..13
8. Ogranicenja demokratije………………………………………………………….13
9. Zakljucak…………………………………………………………………………14
10.Literatura…………………………………………………………………………15

2
1. UVOD

Čovjek je samo jedno živo biće koje se razlikuje od ostalih bića po sposobnosti da
razmišlja i bira između različitih mogućnosti. Kao takav, čovjek bira ono što je dobro za
njega sada, ali i u budućnosti i time svakodnevno prkosi sudbini. Pod sudbinom ovdje
podrazumijevam ono što pojedincu nameću drugi ljudi, a on pasivno prihvaća njihove
odluke. Kroz povijest je bilo mnogo razdoblja kada su ljudima bila oduzeta njihova prava
i prilike da sami biraju život kojim će živjeti. Od prestanka ropstva i potlačivanja
crnačkog stanovništva, mnogobrojnih narodnih vođa koji su širili svoju samovolju kao
npr. Hitler pa i dobivanja općeg prava glasa za žene i danas još uvijek postoje određene
države, tj. državnici koji svojom samovoljom ugrožavaju život drugim ljudima. Smatram
da nitko nema pravo drugome oduzeti njegovo pravo glasa i umjesto njega odlučivati o
njegovoj sudbini. Svi ljudi su jednaki. Nema onih manje ili više vrijednih. Upravo na
tome se temelji glavni sukob među ljudima koji je bio, ali i ostao razlog mnogim
svjetskim katastrofama, kao što su npr. ratovi, teroristički napadi... Mnogi političari
dolaskom na vlast pridaju si prevelika prava i manipuliraju životima nekoliko hiljada, pa i
milijuna ljudi. Mislim da svatko odlučuje što je bitno za njega, za njegov život i
budućnost. Upravo zbog toga smatram da je demokratizacija politike bila neophodna za
normalno funkcioniranje društva. Svi imaju pravo odlučivati o budućnosti države u kojoj
žive, a time i o budućnosti svojih potomaka.

3
 2. ŠTA JE DEMOKRATIJA ?

Demokratija se najčešće objašnjava po etimološkom značenju reči. To je složenica od dvije

grčke rijeci: demos - narod i kratein – vladati, pa se demokratija objašnjava kao vladavina
naroda. Međutim, ako bi se demokratija shvatala u etimološkom smislu, to bi značilo da nema
ni države i njene vlasti, jer državna vlast znači određen odnos potčinjenosti između
nadređenih i podređenih, između onih koji imaju vlast i onih prema kojima se vrši vlast.
Teško je objasniti demokratiju samo vladavinom većine, pa se govori da je demokratija vrlo
složen sistem odnosa između države i građana u pravcu ostvarivanja slobode ličnosti građana
i transformacije državne vlasti. Demokratiju karakterišu određena obilježja:

• Učešće svih ili većine u odlučivanju o opštim poslovima zasniva se na ideji o vrjednosti
svakog građanina,
• Razvija se poštovanje državno pravnog poretka i ostvarivanje zakonitosti u primjeni prava i
u vršenju državne vlasti,
• Državna vlast u odnosu sa građanima mora voditi računa o čovjeku kao slobodnom biću i u
granicama humanosti vršiti ovlašćenja,
• Građani uživaju određene slobode i prava, naročito politička i to bez ograničenja u pogledu
pola, nacionalnosti, rase, vjere i sl.,
• Država svojim građanima, kulturnim i obrazovnim sistemima, omogućava sticanje sve
većeg obrazovanja i kulture,
• Ekonomski uslovi života su poboljšani u smislu slobodnijeg političkog opredjeljenja,
• Političko organizovanje je pretpostavka ostvarenja demokratije, a mogu biti i razna
profesionalna udruženja, kao što su sindikati,
• Učešće naroda u vršenju vlasti pojavljuju se u dva osnovna vida: učešće preko predstavnika
i neposredno...

Demokratija je oblik državnog i društvenog uređenja u kome vlast pripada većini naroda.
Demokratija je državno i društveno uređenje u kome vlast proizilazi iz naroda i pripada
narodu.
Demokratija pripada redu velikih političkih pojmova koji se opiru sažetim i jednostavnim,
definicijskim određenjima. Retki su pojmovi koji su se tako dugo održali u upotrebi, i u teoriji
i u praksi, kao što je to pojam demokratije. Više od dva milenijuma upotrebe, pa i
zloupotrebe, pojma demokratija učinili su da je taj pojam postao kontroverzan, dvosmislen,
nedorečen, neodređen, difuzan, pa i konfuzan.

4
David Held u najopcenitijem smislu smatra da je demokratija postojanje nekih oblika
politicke jednakosti medju ljudima koja se iskazuje u sintagmi vladavine naroda.1

“Demokratija je vladavina naroda,od naroda i za narod”

(Abraham Lincoln)

“Demokracija je jedini mirni nacin promjene vlasti koju je pronasao covjek”

(Friedrich August Hayek)

“Demokracija je najbolji oblik vladanja jer se temelji na postovanju covjeka kao razumnog
bica”
(John Kennedy)

“Politicka sloboda jest sudjelovanje ljudi u biranju njihove vlade,u stvaranju zakonodavstva I
u kontroli izvrsavanja vlasti.”
(Friedrich August Hayek)

“Demokracija nije nikad posljednje postignuce.Ona je poziv na neprekidni napor,na vjecne

zrtve i na spremnost da se za njezinu obranu i umre.”
(John Kennedy)

"Moj politički ideal je demokratija. Poštujmo svakog čovjeka kao biće i ne pravimo ni od
koga idola."
(Albert Einstein)

1
David Held,Modeli demokracije,Skolska knjiga,Zagreb,1990 str.8

5
 3. HISTORIJA DEMOKRATIJE

3.1 ANTIČKA DEMOKRATIJA

Demokratija je nastala od grčkih reči demos – narod i kratein – vladati, vladavina naroda je
bilo njeno bukvalno značenje. Kao pojam nastala je u Atini, ali je bila daleko od bukvalnog
značenja same reči. Ona je bila privilegija samo slobodnih građana ali cak i među tim
građanima nisu svi imali pravo učešća u javnom životu, dele se na „polites“ koji su imali to
pravo i na „idiotes“ građane koji nisu imali to pravo. Do rađanja demokratije u Atini doveli su
sukobi aristokratije i naroda koji su se borili za politička prava.
Platon je zamerio da demokratija počiva na jednakosti, odnosno da ona izjednačava sve
(očeve i sinove, starce i mladiće, doseljenike i starosedeoce), a po njegovim mišljenju, to je
nepravedno. Platon još zaključuje da je demokratija „najslabiji“ oblik vladavine, s obzirom da
je sama vlast oslabljena tako što se raspoređuje među onima koji vladaju ali Aristotel ističe da
je ona najpodnošljivija od ostalih oblika vladavine. Aristotel hoće da kaže da, odsustvo
zakona, ili njegovo nepoštovanje, manje su štetni u demokratiji, nego u drugim oblicima
vladavine, imajući u vidu da tiranija pojedinca, ili nekolicine, pretvara građane u robove
njihovih samovoljnih odluka.
Prvi korak ka uspostavljanju demokratije bile su Solonove reforme. Solon je građane Atine
podelio prema godišnjim prihodima na četiri razreda, svaki od tih razreda imao je određena
prava u političkom životu. Građani preva tri razreda zasedala su u Veću četiri stotine, a
pripadnici četvrtog razred su mogao samo da zasedaju i glasaju u narodnoj skupštini. Pored
toga u vođenju državnih poslova mogli su da učestvuju i imućniji ljudi koji nisu bili
plemenitog porekla. Druga Solonova mera bila je ukidanje i zabrana dužničkog ropstva.
Sledeće reforme uvodi Efijalt i označava početak perioda radikalne demokratije, po čemu je
Atina postala čuvena. Ubrzo posle toga je ubijen od strane oligarhijske grupe i vođstvo
demokratskog pokreta preuzima Periklo.
Perikle dovršava reforme koje je uvodio Efijalt i uvodi novu praksu, tj da se ljudi za sve
dužnosti biraju kockom i da se obavljanje svih službenih dužnosti plaća. Posle Periklove i
dolaskom Epigona, čiji su interesi bili samo njihova sopstvena vlast, gubi se i poverenje u
demokratsko donošenje zakona, a time se gasi i demokratija.
Dakle jos u atinskoj demokratiji javlja se iskazivanje postovanja prema zastupnicima I
predstavnicima politickih poslova koji postaju nositelji etickih I moralnih vrlina za sve druge
kao uzor.
Herodot u polemici o oblicima drzavnih uredjenja istice prednost i nedostatke
demokratije.Vlada naroda je i po imenu nesto najljepse na svijetu i ona,prije svega,znaci
ravnopravnost za sve;drugo,pod njom se ne desavaju stvari kakve se desavaju pod vlascu
jednoga.Za sluzbu ce kockom biti biran i bit ce odgovoran za svoj posao, asve odluke iznosit
ce pred skupstinu.Herodot jasnoistice prijedlog da se ne uspostavlja monarhija,vec da se
uvede vlada naroda.Unarodnoj masi on vidi sve,dakle snagu naroda I njegovu volju da ima
drzavu kakva mu je potrebna.U svom dijalogu o obliku vladavine,on znalacki istice I

6
nedostatke narodne vladavine koji se ogledaju u neproisvjecenosti naroda I njegovoj bujici,tj
stihiji u procesuupravljanja drustvenim poslovima.2

3.2 MODERNA DEMOKRATIJA

Moderna demokratija izrasla je najpre iz kalvinističkih ubeđenja 17. veka, posebno u

Škotskoj, Engleskoj i Holandiji, gdje se opština pojavila kao nosilac religioznog i političkog
života, po učenju prosvetiteljstva, posebno po njegovom posmatranju slobode i jednakosti
svih, te po normativnom značenju razumnog razmišljanja pojedinca o državi i društvu. Kao
osnova pojavila su se učenja J. J. Rousseau-a o suverenitetu naroda kao o nedeljivom i
neotuđivom pravu naroda. Prva moderna demokratična-demokratska država bile su Sjedinjene
Američke Države (SAD).
U Evropi je po prvi put u Francuskoj revoluciji osnovana država na demokratskim principima.
Uostalom, demokratska forma države čak je i na Zapadu veoma različita od države do države:
najpre postoji podela na plebiscitarnu i reprezentativnu demokratiju.
Karakteristika plebiscitarne demokratije je mogućnost neposrednog izjašnjavanja naroda o
nekom pitanju putem glasanja, bilo da se radi o izboru najvišeg državnog organa ili o
mogućnosti da se najpre zahtevom za izjašnjavanje naroda o nekom pitanju, a potom i
glasanjem ili direktnom odredbom državnog organa o izjašnjavanju naroda, narod učini
zakonodavnom vlašću. Ipak, i pri ovoj konstrukciji, normalna zakonodavna vlast ostaje u
nadležnosti parlamenta. Dakle, kod plebiscitarnih odluka radi se uvek o retkim izuzecima.
Ovakvi izuzeci su jako česti u Švajcarskoj.
U reprezentativnim demokratijama svako izjašnjavanje naroda putem glasanja o nekoj odluci
je isključeno.
U modernoj demokratiji postoje dve pretpostavke demokratije a to je „vladavina ljudi “ i
jednakost svih građana.

Pretpostavka „vladavine naroda“ - polazi od shvatanja da je narod koji vlada samim sobom
slobodan za razliku od vladavine nekoliko moćnika nad podređenima. Abraham Lincoln
(1809. do 1865., 16. predsednik SAD-a 1861. do 1865.) izrazio je ovaj princip u svojoj
Gettysburg-Address od 19. novembra 1863. rečima: "Government of the people, by the
people, for the people...". Svoju legitimaciju demokratija nalazi u pretpostavci suvereniteta
naroda. Pojam suverenitet kao izvor svih prava uveden je u 16. veku od francuskog državnog
teoretičara Jean Bodin-a (1530. do 1596.). U vreme apsolutnih monarhija vladar koji je svoj
legitimitet dobijao od "milosti Božije" bio je suveren, a u demokratiji je narod taj u čije se ime
vlada i narod je taj koji na vladara prenosi ovlasti. U demokratiji vladaju zakoni, ne ljudi nad
ljudima. Zakoni se moraju donositi shodno uređenju i moraju se objavljivati da bi se građani
upoznali sa njima i mogli ih poštovati. Ne smeju postojati tajni zakoni. Pojam pravne države
je u bliskoj vezi sa pojmom demokratije.

Pretpostavka „jednakost svih građana“ - Mnogo je rasprava o tome šta se treba razumeti pod
pojmom jednakost i dokle jednakost može da ide, a da ne ugrozi slobodu. Ono oko čega nema
rasprave je jednakost građana pred zakonom. Ne smeju postojati posebna prava ili posebni
sudovi koji su nadležni samo za pojedine klase ili grupe. Pravna država mora obezbediti

2
Iz Herodotove istorije,Matica srpska,Novi Sad,1959,str185-187

7
jednake šanse za sve, jer slobodi preti opasnost ako su socijalni i ekonomski uslovi suviše
nejednaki. Kritičari ovde uvode novu tezu, da je pokušaj uspostavljanja široke ili potpune
jednakosti neprirodan, jer ne uzima u obzir prirodnu raznolikost ljudi, te da se potpuna
jednakost može uspostaviti samo nedemokratskim sredstvima. U demokratiji vlast se
poverava opštim, jednakim, slobodnim tajnim i direktnim izborima i to samo na ograničeno
vreme. Izbor odgovara demokratskim principima samo onda ako taj izbor predstavlja izbor
između alternativa. Čista potvrda ili odlučivanje o jednom jedinom predlogu sa Da ili Ne ne
bi bio pravi izbor jer ne bi postojala mogućnost izbora između različitih predloga. Sloboda
mišljenja, različitost mišljenja, sloboda informisanja, zaštita manjina i slobodna opozicija su
pretpostavke demokratskih izbora. iz svega ovoga proizilazi da demokratija stoji između
anarhije i diktatorske vladavine. Ona nudi onoliko sloboda koliko ih je moguće ponuditi i
onoliko reda koliko je neophodno. Ona živi od shvatanja njenih građana da su obavezujuća
pravila neophodna. Ovo ubeđenje građana koje se vekovima razvijalo u tradicionalno
demokratskim državama kao što su SAD ili Engleska, ili koje je, kao u Nemačkoj proizašlo iz
negativnog iskustva sa antidemokratskim ideologijama i vladajućim sistemima, označava se
pojmom političke kulture.

4. USLOVI DEMOKRATIJE

1.Vladavina zakona za razliku od vladavine samovolje;

2. Jednakost i ravnopravnost građana pred zakonom (selektivni zakoni su rđavi i opasni
jer narušavaju jednake uslove i omogućavaju onima koji ih sprovode da počine nepravdu,
ali i da položaj iskoriste za ličnu dobit,odnosno mogućnost korupcije);
3. Stranački pluralizam koji omogućava konkurenciju u političkom životu;
4. Podela vlasti na zakonodavnu, izvršno-upravnu i sudsku (dosledno izvedena, posebno
veliki stepen samostalnosti sudske vlasti);
5. Disperzija ili dekoncentracija vlasti po horizontalnim i vertikalnim linijama političkog
organizovanja;
6. Slobodni i tajni izbori uz razrađene kontrolne mehanizme;
7. Postojanje i delovanje slobodnih i otvorenih medija koji podležu samo profesionalnim
standardima;
8. Slobodno tržište robe i ideja;
9. Građanska prava (individualna i kolektivna) izvedena iz prirodnih prava, odnosno
ljudskih prava (pravo na život, pravo na telo, pravo na slobodu i pravo na svojinu). Tu su i
politička, socijalna i ekonomska prava, i prava kao rezultat civilizacijskih procesa
(ekološko pravo,pravo žena na reprodukciju, pravo na istinitu informaciju).

8
 5. OSNOVNI OBLICI DEMOKRATIJE

5.1 OBLIK POSREDNE DEMOKRATIJE

Ovaj oblik naziva se predstavnička demokratija, pošto se volja naroda ostvaruje preko
izabranih predstavnika u organima vlasti. Ideja posredne demokratije je da svaki pojedinac
treba da učestvuje u izboru onih, koji će kao najbolji činiti Vladu, kao njihovi predstavnici,
ako već nije u stanju da neposredno učestvuje u svemu što se tiče života u zajednici.
Predstavničko telo vrši vlast u ime naroda, pa ta vlast ne pripada tom prestavničkom telu, već
pripada narodu. Sistem predstavničke demokratije ne ugrožava načelo narodne suverenosti,
jer narod ostaje i dalje suveren, a na slobodnim izborima bira svoje predstavnike koji vrše
vlast.3
Predstavnička vlast treba da bude ograničena ustavom i zakonom. Da bi demokratija dosla do
većeg izražaja moraju biti ispunjeni sledeći uslovi:
• da kandidovanje predstavnika bude slobodno i da građani vrše to pravo,
• da se kandidovanje vrši pojedinačno, a ne po listama,
• pravo glasa treba da imaju svi punoletni građani
• odnos birača i predstavnika mora biti takav da građani mogu poznavati rad prestavnika, da
predstavnici podnose izveštaje o svom radu biračima i budu u vezi sa njima.

5.2 OBLIK NEPOSREDNE DEMOKRATIJE

Neposredna demokratija je vršenje određenih poslova neposredno od građana. Ovo je

najneposrednije ostvarivanje narodne volje, narodne suverenosti, pošto ovim putem građani u
celosti učestvuju u vršenju vlasti. Međutim, otkad postoje takvi oblici demokratskog
odlučivanja i vršenja vlasti, postavilo se pitanje u kojim slučajevima se može primenjivati taj
oblik, a kada to nije moguće. Izdiferencirali su se neki oblici koji se mogu primenjivati, a to
su: masovne skupštine, plebiscit, referendum, narodna inicijativa i dr. Ako ustavi utvrđuju da
vlast pripada narodu, to ne znači da vlast vrši svaki pojedinac, već narod u celini. Prema tome
je, integralna, potpuna neposredna demokratija, gde bi svaki pojedinac učestvovao u vlasti
neostvariva. Ona je u sferi teorijskih pretpostavki. Kada se pojedinci nađu u vlasti, oni su
samo organ naroda i ne ostvaruju svoju vlast.
U savremenoj, mnogoljudnoj i složenoj državi teško je ostvariti neposrednu demokratiju, iako
ona uvek ima prednost, u svim djelatnostima državne organizacije, pa dolazi do kombinacije
posredne i neposredne demokratije. Oblici neposredne demokratije su dosta različiti, tako
imamo zborove građana, građansku inicijativu za donošenje odrđenih akata i preduzimanje
određenih mera od strane državnih organa. Najznačajniji oblik neposredne demokratije je
referendum koji se sastoji u izjašnjavanju građana o postavljenom pitanju. Odluka na
referendumu je konačna i nju organ mora primjeniti. Naravno, da je vrlo važno pripremiti
referendum, objasniti građanima postavljeno pitanje i njegov značaj, kao i obezbediti sve
druge uslove koji su bitni da se građani slobodno opredjele i glasaju. Kombinacija posredne i
neposredne demokratije, sa što većom primenom neposredne demokratije, čini ostvarenje i

3
Prof.Dr.salih Fočo,Sociologija,Zenica,2000g,str.161-162

9
razvoj demokratije. Razvoj svih ovih elemenata može omogućiti veće učešće građana u
vršenju vlasti, odnosno ostvarenju demokratije.
U demokratiji, bilo da je ona neposredna, posredna, ili kombinacija ova dva, je pre svega
bitan glas. Glas svakog pojedinca čini suštinu biranja svojih predstavnika, koji će kasnije
voditi državu u njihovo ime. Tokom istorije postojale su različite malverzacije, a neke od tih
krajnje čudnih radnji su promenili tokove istorije. Bilo kako bilo, glasanje je osnovni izraz
demokratije, jer se kroz parcijalno pristupanje dobija jasnija slika o tome ko je ZA a ko
PROTIV (vječita dilema i vječiti problem).

5.3 OBLIK POLUNEPOSREDNE DEMOKRATIJE

Na prvi pogled se vidi da je ovaj oblik demokratije sinteza posredne i neposredne

demokratije. Suština poluneposredne demokratije je u učešću i naroda i narodnih predstavnika
u vlasti i odlučivanju. Naime, izborni predstavnici u parlamentu, vladi i drugim organima,
donose sve odluke izuzev nekih koje se smatraju bitnim, a donosi ih sam narod
(referendumom, plebiscitom, ili na neki drugi neposredan način). Taj mješoviti sistem
ostvarivanja demokratije vrlo je čest i javlja se u ogromnoj većini država, jer čistih oblika
učešća samo građana ili samo izabranih predstavnika građana nema.

6. MODELI DEMOKRATIJE

Demokratija se često smatra jedinstvenom neospornom pojavom. Uglavnom se njen oblik koji
se javlja u većini zapadnih društava (sistem redovnih izbora zasnovanih na opštem pravu
glasa) ocenjuje kao jedini legitimni oblik demokratije. Postoji veliki broj medjusobno
suprostavljenih teorija i modela demokratije koji daju svoje vidjenje narodne vladavine,
postoje mnogi demokratski oblici i mehanizmi kojima se demokratska vlada moze pravdati.

Mogu se izdvojiti četiri razlicita modela demokratije:

• klasicna demokratija,
• protektivna demokratija,
• razvojna demokratija,
• narodna demokratija.

6.1 KLASIČNA DEMOKRATIJA

Klasični model demokratije zasniva se na polisu, odnosno gradu-državi antičke Grčke, koji se
često opisuje kao jedini čisti ili idealan sistem narodnog učestvovanja. Atinska demokratija
razvila je izuzetan vid neposredne narodne vladavine koji bi mogao da ima ograničenu
primjenu u savremenom svijetu. Atinska vladavina svodila se na oblik vladavine koji se
odvija na masovnim okupljanjima. Sve važnije odluke donosila je skupština odnosno ecclesia
koju su činili svi građani, a sastajala se najmanje četrir puta godišnje. Savet koji je imao 500
građana obavljao je ulogu izvršnog odnosno koordinacionog odbora skupštine, stim sto mu je
savet pedestotorice jakih davao predloge. Predsjedavajući je svoju funkciju obavljao samo
jedan dan, nijedan Atinjanin nije imao čast da tu funkciju obnaša dva puta. Zbog
neophodnosti da budu obučeni i iskusni jedini izuzetak se odnosio na deset generala koji su,

10
za razliku od ostalih državnih službenika, mogli da ponovo budu birani. Ono sto je atinsku
demokratiju činilo izuzetnom je bio stepen političkog djelovanja njenih građana. Učestvovali
su u redovnim zasjedanjima, veliki broj njih je bio spreman preuzeti odgovornost za javne
poslove i odlučivanje.
Folizof Platon je kritikovao načelo političke jednakosti zato što ogroman broj ljude ne
poseduje, ni mudrost, ni iskustvo da razumno vlada u sopstvenu korist. Rješenje koje je
predstavio u Državi ja da vlast bude predata u ruke klase filozofa, kraljeva, čuvara, čija bi
vladavina bila neka vrsta prosvećene diktature. Osnovni nedostatak atinske demokratije je taj
što je mogla da opstaje jedino isključivanjem iz politike ogromnog dijela stanovništva.
Građani Atine su mogli dobar dio svog života posvetiti politici zahvaljujući robovima
(oslobođeni teškog rada) i posvećeneošću žena privatnoj sferi (domaćinstvo). Atinski polis
predstavljao je potpunu suprotnost demokratskog ideala. Ovaj model osnova je za
organizovanje referenduma, posebno kada je riječ o ustavnim pitanjima, a i novim
demokratskim eksperimentima.

6.2 PROTEKTIVNA DEMOKRATIJA

Kad su demokratske ideje oživjele u sedamnaestom i osamnaestom vjeku veoma su se

razlikovale od klasične demokraije antičke Grčke. Demokratija se, naime, sve manje shvatala
kao mehainzam pomoću kojeg javnost može da učestvije u političkom životu a više kao
sredstvo kojim građani mogu da se zaštite od zlouptreba vlasti, to jest, kao protektivna
demokratija. Ovo gledište se odnosi na ranije liberalne mislioce koji su prije svega željeli da
stvore prostor individualne slobode. Želja da se pojedinac sačuva od svemoćne vlasti izražena
je možda u najstarijem demokratskom pitanju koje je Aristotel uputio Platonu „Quis
custiodiet custodes“, ko ce čuvati čuvare. Džon Lok je tvrdio da se pravo glasa zasniva na
postojanju prirodnih prava.4 Ukoliko vlada, zahvaljujući oporezivanju, poseduje moć da
oduzme svojinu, onda građani imaju pravo da se zaštite tako sto ce kontrolisati stav tijela koje
određuje poreze – legislaturu. Drugim rečime demokraija je dobila značenje sistema
vladavine ne osnovu saglasnosti koja djeluju kroz predstavničku skupštinu. Od kraja
osamnaestog vijeka, radikalnije shvatanje opšteg prava glasa razvili su utilitaristički
teoretičari kao sto su Džeremi Bentam i Džejms Mil.
Utilitaristička podrška demokratiji se zasniva na potrebi da se zaštite i unaprede interesi
pojedinaca. Bentam je verovao da je opšte pravo glasa bio jedini način za postizanje najveće
sreće za najveći broj ljudi. Ukratko protektivna demokratija jeste oblik demokratije ali
ograničen i posredan. U stvarnosti pristanak onih kojima se vlada ispoljava se glasanjem na
redovnim i takmičarskim izborima. Na taj način obezbeđuje se odgovornost onih koji vladaju.
Ako je pravo glasa sredstvo za odbranu licne slobode, onda ona mora da bude osigurana
striktom podelom vlasti na izvršnu, zakonodavnu i sudsku, kao i očuvanjem osnovnih prva i
sloboda: izražavanja, kretanja i zaštite od samovoljnog hapšenja.
Konačno protektivna demokratija ima za cilj da gradjanima pruzi najširu mogućnost da žive
onako kako žele. Zato je ona u saglasnosti sa laissez-fair ekapitalizmom i verovanjem da
pojedinci budu odgovorni za ekonomske i društvene uslove u kojima žive. Zbog toga je
posebno bila privlačna za klasične liberale.

4
Civitas@BiH,Demokratija i ljudska prava,Sarajevo,2007g,str2-3

11
6.3 RAZVOJNA DEMOKRATIJA

Iako je rana demokratija bila usredsređena na zastitu prava i interesa pojedinca, ubrzo
se centar pažnje pomerio na razvoj čovjeka i zajednice. Ovo je dovelo do potpuno
novih modela demokratske vladavine, koji se mogu nazvati sistemima razvojne
demokratije. Najznačajnija i najradikalnija novina je bio model kojeg je razvio Žan-
Žak Ruso. Njegove ideje označile su napuštanje dominantnog liberalnog shvatanja
demokratije i izvršile uticaj na marksističko anarhističko učenje, a kasnije i na novu
levicu. Za Rusoa demokratija je bila sredstvo pomoću kojeg ljudska bića mogu da
ostvare slobodu ili autonomiju shvaćenu kao potčinjavanje zakonu kojeg pojedinac
sam sebi propisuje. Drugačije rečeno građani su slobodni samo kada neposredno i
stalno učestvuju u oblikovanju života zajednice u kojoj žive. Ove ideja prevazilazila je
uobičajeno shvatanje demokratije i podržava redikalniji ideal direktne demokratije.
Ono po čemu je Rusoov model novina jeste njegovo insistiranje da sloboda ustvari
znaci pokoravanje opstoj volji.
Opšta volja, istinska volja svakog građanina nasuprot njegovoj ili njenoj privatnoj
odnosno sebicnoj volji. Potčinjavajući se opštoj volji gradjani na rade nista drugo već
se pokoravaju svojim istinskim prirodama. Prema Rusou za ovakav sistem radikalne
razvojne demokratije neophodna je ne samo politička već i relativno visok stepen
ekonomske jednakosti. On se zalagao da nijedan građanin ne sme da bude toliko bogat
da može da kupi drugog i nijedan siromašan da bude prinuđen da proda sebe.
Rusoove ideje su pomogle oblikovanje savremene ideje participativne demokratije
koju su tokom sedamdesetih i šezdesetih godina dvadesetog veka obnovili mislioci
nove levice. Oni uzdižu vrednosti participativnog društva u kojem je svaki građanin u
stanju da ostvari ispunjenje tako što učestvuje u odlučivnanju koje utiče na njegov ili
njen život. Ovaj cilj je moguće postići jedino otvorenošću, odgovornošću i
decentralizacijom odlučivanja u svim ključnim ustanovama drustva. U srcu ovog
modela nalazi se ideja demokratije običnih ljudi, odnosno verovanje da politička vlast
treba da se vrši na najnižem mogućem nivou. Opasnost leži u tome da građani mogu
da budu zaslepljeni sebičnošću. Onda postoji mogućnost da se ona definiše odozgo.
To može da učini neki diktator pozivajući se da radi u istinskom interesu društva.
Zbog toga se Ruso smatra tvorcem takozvane totalitarne demokratije. Postoji i
umereni oblik razvojne demokratije, koji je u saglasnisti sa liberalnim modelom
predstavničke vlade (Džon Mil).
Ucešćem u političkom životu uvećavaju svoje znanje, proširuju svijest i postižu viši
stepen ličnog napretka. Ukratko, demokratija je u biti obrazovno iskustvo. Zbog toga
se je Mil zalagao za proširenje narodna participacije, tvrdeći da biračko pravo treba
dodeliti svima, osim nepismenima. Zauzimao se i za snažnu i nezavisnu lokalnu vlast,
verujuci da će ona povećati mogućnosti za obavljanje javnih funkcija. Zalagao se za
sistem pluralnog votuma: nekvalifikovani radnic bi raspolagali jednim glasom,
kvalifikovnai dva glasa, dok bi oni sa završenim školama i akademskim zvanjima
imali pet odnosno šest glasova. Njegov osnovni otklon od demokratije prizašao je iz
uobičajenog straha liberala ( što je Aleksis de Tokvil nazvao) tiranije većine. Drugim
rečima demokratija uvek sadrži pretnju da u ime naroda mogu biti ukinute
individualne slobode i prava manjina. Mil je bio zabrinut zbog mogućnosti da
demokratija, time što podstiče ljude da prihvate volju većine, uništi
raspravu,kriticizam i intelektualni život. Milove ideje su se tako našle u osnovi
koncepta deliberativne, odnosno parlamentarne demokratije.

12
 7. DEMOKRATIJA KAO DRUSTVENA POJAVA

Demokratiju kao društvenu pojavu možemo opisati pomoću nekoliko ključnih značajki.
Donositelji odluka biraju se na formaliziran način (izborima). Vlast je u društvu pod
neprestanim pritiskom jer stranke i interesne skupine stalno nastoje utjecati na politiku, u
dobroj mjeri ovisna o narodnom pristanku koji se ostvaruje periodičnim izborima, obnaša se
unutar institucionalnih ograničenja (ustav, vladavina prava) koja imaju za cilj zaštitu
pojedinačnih, manjinskih i privatnih prava, te je podijeljena na zakonodavnu (parlament,
skupština, sabor), izvršnu (vlada, predsjednik) i sudbenu.
Da bi demokratski sustav bio stabilan, potrebno je zadovoljiti svih pet uvjeta. Ukoliko se
prekrši neki od njih, dolazi do sloma demokracije, tj. do stanja kada se zaobilaze ili raspuštaju
zakonodavna tijela, pojedinci uhićuju i zatvaraju bez sudskog procesa, kada se mediji
cenzuriraju i tako dalje. Osim ovih pretpostavki koje se odnose na politički sustav, razina
ekonomskog razvitka bitan je preduvjet razvoja demokracije. Razvijeno gospodarstvo
najčešće znači i razvijenu demokraciju. Ekonomski uspjeh neke zemlje povezan je i s
visokom stopom urbanizacije, visokom stopom pismenosti i brojnom srednjom klasom koja
podržava političku stabilnost. Pretpostavke demokracije nalaze se i u kulturi neke zemlje.
Opće prihvaćanje općih „pravila igre“ i suglasje oko temeljnih društvenih vrijednosti,
osnovica su demokratskog života.

8. OGRANICENJA DEMOKRATIJE

Bez obzira na to koliko su savremeni državni sistemi, stvarno ili samo normativno,
demokratski i koliko se trude da afirmišu demokratska prava i slobode građana i uopšte
demokratsko funkcionisanje javne vlasti ipak je primetno da su česta kršenja prava i sloboda i
da je demokratija u krizi.5 Kriza demokratije dolazi po dva osnova:
1. što se legalni organ javne vlasti i drugi centri moći ne pridržavaju ustava i zakona
2. što postoji niz ograničavajućih faktora koji sputavaju ostvarivanju demokratije.

Ograničavajući faktori utiču da se već utvrđene demokratske forme i sadržaji ne ostvaruju,

kao što se i onemogućavaju i sputavaju novi demokratski procesi. Ti faktori su najčešći:

• jačanje državne moći, a naročito totalitarne države, partijske ili ostalih vrsta autokratskih
država,
• predstavnička forma demokratije je ograničavajući faktor pošto se vrlo brzo izgubi uticaj
građana i utopi se u političko predstavništvo ili druge forme, pri čemu se volja naroda
pretvara u obični stav manjine,
• jednopartijski sistem, kao i velike centralizovane partije ili koalicije,
• stapanje zakonodavne izvršne vlasti dovodi do krize demokratije prenošenjem stvarne vlasti
sa parlamenta na vladu,

• sužavanjem biračkog prava raznim cenzusima i sistemima izborne geometrije,

• formalna, a ne stvarna odgovornost javne vlasti pred društvom.

5
Prof.Dr.Salih Fočo ,Sociologija,Zenica,2000g,str164-165

13
9. ZAKLJUČAK

Nakon svega dolazi se do zaključka da je demokratija, od svog nastajanja pa do

današnjih dana, jedini oblik vladavine koji može da zadovolji osnovna načela ljudskih
sloboda bez obzira nato kakvog je državnog ustrojstva određena država. Vlast koja se
bira putem demokratskih izbora mora da unapređuje sva načela demokratije i da uvek
ima na umu da je smenljiva i da je tu isključivo zbog volje naroda te da izbor svojih
građana nikada ne dovede u pitanje, kao što smo imali u bliskoj prošlosti problem sa
izbornim krađama. Globalno gledano da bi neka država imala ugled u svetu vrlo je
važno da se demokratija razvija i neguje jer se samo tako mogu rešiti svi problemi u
društvu, otvorena pitanja sa drugim državama i sl. Mogućnost velikih sila preko UN ili
direktno da utiču na razvoj demokratija u svetu stvara obavezu manjih država da u
skladu sa važećim svetskim normama rešava svoja pitanja jer drugačije može biti
izolovana i otuđena od drugih kao i da bude dovedena u situaciju da bez obzira na
geografske, istorijske i druge činjenice gubi svoj identitet pa čak i teritorije. BiH kao
demokratska zemlja sa izbornim zakonima koji obezbeđuju razvoj demokratije mora
uvek da ima na umu, da nam se ne bi ponavljale greške iz prošlosti, da svoje probleme
može rešavati samo i isključivo što će poštovati načela i principe ljudskih sloboda i
demokratije.

14
 10. LITERATURA

Prof. Dr Momčilo Dimitrijević, Prof. Dr Predrag Dimitrijević, Mr Jelena Dimitrijević

(2008),uvod u pravo, Opšta teorija o državi i pravu Niš,

Prof. Dr Kosta Čavoški, Draganić(1995) Uvod u pravo I, Beograd,

Prof. Dr .Milan Matić(1992g.) ,Liberalizam,Populizam i Demokratija,Beograd,

Ćazim Sadiković(2004g.),Politički sistemi,Sarajevo

Prof. dr Kosta Čavoški, Draganić,(1999)Uvod u pravo I, Osnovni pojmovi i državni oblici,

četvrto izdanje, Beograd,

Prof.dr.Salih Fočo,(2000g),Sociologija,Drugo izdanje,Dom stampe,Zenica

Civitas@BiH,(2007g),Demokratija i ljudska prava,Obnovljeno izdanje,Sarajevo

Žan Karbonje,(1992),Pravna sociologija,Izdavacka knjizarnica Zorana Stojanovica,Sremski

Karlovci,Novi Sad,Titograd

Domaće internet stranice (www.Wikipedija.com , www.scribd.org )

15