PRIVREDA SRBIJE

POLJOPRIVREDA, INDUSTRIJA, SAOBRAĆAJ I TURIZAM SRBIJE

Privredu možemo drugačije nazvati i ekonomija. To je skup međusobno povezanih

radnih aktivnosti u proizvodnji, raspodeli, razmeni i potrošnji materijalnih dobara i
usluga namenjenih zaovoljavanju različitih ljudskih potreba.

Radne delatnosti/aktivnosti delimo na četri osnovne delatnosti:

 Privredne (poljoprivreda, industrija, saobraćaj, tgovina i sl.)
 Vanprivredne (prosveta,zdravstvo isl)
 Proizvodne
 Uslužne
Ove četri osnovne grane mogu biti podeljene na manji ili veći broj grana.

1. POLJOPRIVREDA
Poljoprivredu drugačije nazivamo i agrarnom privredom. Ovo je delatnost koja
je najstarija i obuhvata gajenje i iskorišćavanje biljaka i životinja korisnih čoveku. Dobijaju
se namirnice za ljudsku upotrebu i sirovine za industriju.

Prema vrsti proizvoda, poljoprivredu delimo na

1. Biljnu proizvodnju - zemljoradnja, voćarstvo, vinogradarstvo.
2. Stočarsku proizvodnju - delimo prema vrsti gajene stoke na ovčarstvo,
govedarstvo isl. Ali takođe tu ubrajamo i bilo koji vid gajenja životinja
(pčelarstvo, ribarstvo, svilarstvo).
3. Šumarstvo

1.1. BILJNA PROIZVODNJA

A) RATARSTVO ili zemljoradnja obuhvata proizvodnju žita, industrijskog, povrtnog i
krmnog bilja.
Glavni ratarski proizvodi u Srbiji su žita:
 pšenica - gaji se u svim delovima Srbije i uspeva do 800m nacdmorske visine
 kukuruz - uglavnom se gaji u Vojvodini koja daje viiše od 55% ukupne
proizvodnje Srbije
 raž, ječam,ovas se najviše gaje u planinskim predelima do 1500m nadmorske
visine. Koriste se uglavnom kao stočna hrana, a pivarski ječam koji se koristi u
industriji piva se većinom gaji u Vojvodini.

Pored žita u Srbiji je značajna i proizvodnja industrijskih biljaka koje se pretežno koriste
kao sirovine u industriji. Neke od industrijskih biljaka su:
 šećerna repa koja se pretežno gajii u Vojvodini, Pomoravlju, Mačvi i na Kosovu i
Metohiji
  suncokret - gaji se u Vojvodini, Pomoravlju i na Kosovu i Metohiji,
 konoplja se gaji u okolini Odžaka, Niša Leskovca i Vranja
 Hmelj se gaji u Vojvodini
 Duvan se gaji u Južnom Pomoravlju, Kosovskoj kotlini, Podrinju i Vojvodini
 Lan se gaji u centalnoj Srbiji.

Gajenje povrća zahteva plodno tlo, dosta vlage i utrošak radne snage. Najviše se gaji u
Srbiji:
 krompir - on uspeva u svim delovima Srbije
 pasulj - najčešće se gaji kao medjuusev
 paprika -najviše se proizvodi u Južnom Pomoravlju dok je industrijska paprika na
krajnjem severu Vojvodine.
 kupus - on traži vlažno i plodno zemljište mada se uz obilno navodnjavanje može
gajiti širom zemlje. Najviše se gaji u južnoj Bačkoj.
 krmno bilje - crvena i plava detelina, stočni grašak i stočna repa su neka od
krmnih biljaka koje se kod nas gaje, koriste se za stočnu hranu

B) VOĆARSTVO I VINOGRADARSTVO
Voćarstvo je značajna grana poljoprivrede.Klimatski uslovi i reljef pogoduju uzgoju
srednjeevropskog voća i vinove loze. Voće se uglavnom gajii na bogatim privatnim
posedima brdovitih krajeva Centralne Srbije i Kosova i Metohije. Od ukupnog broja
stabala voća šljiva se gaji više od 50%, po brojnosti onda slede jabuka, višnja, kruška i
dr. Najmanje je stabala kajsije, dunje, trešnje i oraha. Jagoda i malina su najzastupljenije
od bobičavog voća.
Vinogradarstvo se u Srbiji suočava sa problemima iako su uslovi za uzgoj vinove loze
povoljni. Vinovu lozu su na teritoriji Srbije počeli da gaje još Rimljani u 4.veku pre nove
ere. Vinogradarsi krajevi u Srbiji su Župa aleksandrovačka, Metohija, vranjski kraj,
Timočka i Negotinska krajna, Vršačke planine, Fruška gora i Smederevsko vinogorje.

1.2. STOČARSKA PROIZVODNJA

Stočarstvo je grana poljoprivrede koja se bavi gajenjem, ukrštanjem, selekcijom i
iskorišćavanjem domaćih životinja. Nekada su se širom Srbije gajile domaće rase, promenama
koje nastaju u novije vreme tradicionalan način stočarstva se smenjuje savremenim,
intezivnim stočarstvom. Bačije i katuni nestaju a farme sa tehnički opremljenim štalama i
sortama sa visokim prinosima se pojavljuju.

Glavne grane stočarstva su:

 Govedarstvo - gajenje i iskorišćavanje različitih vrsta goveda,
 Svinjogojstvo/svinjarstvo - gajenje i iskorišćavanje svinja,
 Ovčarstvo - najčešće je u planinskim krajevima gde je najznačajnija grana
stočarstva
 Živinarstvo - na živinskim farmama se gaje različite vrste živine.
 Ribolov- u našoj zemlji je zastuplje slatkovodni ribolov na rekama jezerima i
veštačkim ribnjacima. ribolov je veoma popularan sport ali i značajna privredna
grana. Među veštačkim ribnjacima, značajni su oni u sistemu Dunav-Tisa-Dunav.
Najviše se gaje šaran i pastrmka. Poznati ribnjaci su Ečka, Bečej, Mostonga idr.
1.3. ŠUMARSTVO
Šumarstvo je privredna delatnost koja se zasniva na uzgajanju, očuvanju i
racionalnom iskorišćenju šuma.
U šumama Srbije je zastupljeno preko 200 vrsta drveća i žbunja. Najveće površine pod
šumom je uništio čovek a posledice toga se ogledaju u mnogim krajevima. Neracionalnom
sečom šuma u prošlosti je izmenjen geografski pejzaž mnogih delova Srbije.
Srbija ima 2,4 miliona hektara pod šumom. Najveće prostranstvo šume zauzimaju u
centralnoj Srbiji.

Po sastavu, naše šume su pretežno mešovite ili lišćarske. Četinarske šume su uglavnom
uništene a zamenili su ih hrast i bukva.

Šume su važno prirodno bogatstvo. Šume imaju višestruki značaj, posečeno drveće se koristi
u energetske svrhe ali i u industriji, a šume i gazdovanje šumama je značajno i za razvoj i
pružanje ekoloških, zaštitnih, turističko-rekreatvinih, zdravstvenih i kulturnih usluga. U svetu
kao i u našoj zemlji drvo je vredna sirovina pa se u energetske svrhe sve više koriste sporedni
proizvodi šumarstva.

2. INDUSTRIJA

Industrija se bavi proizvodnjom energije, vađenjem mineralnih sirovina i mašinskom i

hemijskom preradom sirovina.
Industrija podstiče i ubrzava razvoj ostalih proizvodnih i neproizvodnih delatnosti. U Srbiji
je to glavna privredna delatnost, i vodeća je po učešću u formiranju narodnog dohotka,
ukupnom broju zaposlenih, obimu proizvodnje isl..

Prema predmetu rada industrija se deli na

 ekstraktivnu - proizvodnja ruda, minerala i energije
 prerađivačku - prerada sirovina mineralnog, biljnog i životinjskog porekla.

Prema vrsti sirovina koje prerađuje i gotovim proizvodima koje daje, industrija se deli na
grane. Važnije industrijske grane su energetika, crna i obojena metalurgija, mašinska, elektro,
hemijska, tekstilna, drvna, prehrambena idr.

Industrija se takođe može podeliti i na:

 tešku - teška ili bazična idnustrija obezbeđuje sredstva za proizvodnju
 laku - laka industrija proizvodi sredstva široke porošnje.

ENERGETSKI IZVORI
Srbija je bogata energerskim izvorima među kojima su najvažniji
 VODENA SNAGA- HIDROENERGIJA- Vodne snage su neiscrpani obnovnljiv
izvor energije. Hidroenergija naših reka je velika a najveći hidroenergetski
potencijal imaju Drina, Dunav i Morava. Na mnogim našim rekama su podignute
hidroelektrane. Djerdap I i II na Dunavu, Bajina Bašta i Zvornik na Drini, Bistrica
i Potpeć na Limu, Kokin Brod na Uvcu, ovčar banja i Međuvršje na Zapadnoj
Moravi, Vrla I,II, III, IV , delovi vlasinskog hidroenergetskog sistema na
istoimenoj desnoj pritoci Južne Morave.
 TERMOENERGIJA- UGALJ: Ugalj je značajan energetski izvor Srbije. Koristi se za
proizvodnju energije, kao sirovina u hemijskoj industriji i za zagrevanje stambenih,
 privrednih i drugih objekata. Glavni ugljeni baseni su Kosovsko-metohijski basen,
Kolubarski basen, Kostolački, kovinski, Resavsko-moravski, Timočki i Ibarski
basen. Proizvodnja uglja se obavlja površinskom i podzemnom eksploatacijom a u Kovinu
i podvodnom. U Srbiji najviše ima rezervi lignita pa potom znatno manje mrkog i
najmanje kamenog uglja. Kosovo i Metohija sadrže više od 80% rezervi uglja Srbije.
Lignit je ugalj najslabijeg kvaliteta. Mrki ugalj se nalazi na dubinama do 250m a kameni
ugalj se nalazi samo na velikim dubinama od više stotina metara.
 nafta- Nafta koja se još naziva i crno zlato je važan savremeni izvor energije.
Njeno istraživanje kod nas je počelo 1942 a eksploatacja 1965.godine. Najveća
nalazišta su u Banatu. Pretpostavlja se da nafte ima i u Sremu, Stigu i po kotlinama
centralne Srbije kao i na Kosovu i Metohiji. Nafta se prerađuje u rafinerijama u
Novom Sadu i Pančevu.
 zemni gas- Plin - zemni gas je pratilac nafte Javlja se u gornjim naftonosnim
slojevima. Poslednjih godina se u mnogim delovima naše zzemlje širi mreža
gasovoda.
 i td
Raspored energetskih izvora u Srbiji je neravnomeran - nafta i zemni gas su pretežno u
Vojvodini, vodena snaga je u Centralnoj Srbiji, ugalj po južnom obodu Panonskog basena itd.

TERMOENERGIJA
RUDNO BOGATSTVO Srbije je raznovrsno i neravnomerno raspoređeno. Naša
nalazišta s polimetalna - uz glavni sastojak sadrže i druge korisne minerale.
Rude gvoždja ima na Zlatiboru, Kopaoniku i u okolini Vranja i Bujanovca. Hrom se
eksploatiše u rudniku Deva kod Đakovice. Nikal je redak, skup i tražen metal na tržištu,
nalazišt nikla su na području planine Rudnik i na Golešu kod Lipljana. Molibden je metal
koji nalazimo u jugoistočnoj Srbiji a kobalt na Kopaoniku, Rudniku i u dolini
Gokčanice. Volfram je iscrpljen a ranije se eksploatisao kod Kučeva.
Sve ove nabrojane rude zovemo crnim metalima. Oni su oplenjivači čelika i koriste se u
specijalnoj proizvodnji čelika.
Obojeni metali su bakar, olovo, cink, antimon i boksit, Magnezit i nalaze se u Srbiji na
više mesta. Oni su naše najveće rudno bogatstvo.

Bakar je posle gvožda najvažniji i najkorisniji metal. Olovo i cink se javljaju u

zajedničkoj rudi širom zemlje a antimon se nalazi u zapadnoj Srbiji i to je najbogatije
nalazište antimona u Evropi. Boksit se nalazi na Kosovu i Metohiji.
Aluminijum se prerađuje u fabrikate i polufabrikate u valjaonici kod Užica.
Magnezit je obojeni metal koji se smatra i nemetalom jer se koristi u proizvodnji opeka za
oblaganje peći.
Plemeniti metali su zlato, srebro, platina i živa.
Zlato se javlja u primarnim i sekundarnim nalazištima. Primarna nalazišta su kada je zlato
uprkano u rudama bakra, olova i cinka a sekundarna su nanosi mnogih našh reka.
Manje nalazište platine je otkriveno u okolini Trstenika.
Živa je jedini tečni metal i nalazi se na Avali i Deli Jovanu.
Nemetali su azbest, barit, laporac, glina, kvarc idr i imaju veliki značaj kao sirovine u
industriji i u građevinarstvu.
Azbesta ima kod Kragujevca,u dolini Ibra i u Metohiji
Barit nalazimo kod Negotina a cemnetni laporac u Pomoravlju i na Fruškoj Gori.
Nemetali se koriste kao sirovine u industriji građevinskog materijala.Posle Drugog
svetskog rata ova industrijska grana beleži značajan porast proizvodnje cementa, opeka,
crepa idr.
Metalska industrija se bavi preradom metala u poufabrikate namenjene daljoj proizvodnji
ili gotove proizvode.Obuhvata više grana: metaloprerađivačku, mašinsku, automobilsku,
brodogradilišnu i elektroindustriju.
Neki gradovi su vremenom postali centri određenih grana metalske industrije tako na
primer, proizvodnja poljoprivrednih mašina se nalazi u Odžacima, Bačkoj Palanci, Novom
Bečeju, Staroj Pazovi, Beogradu itd. A u Kruševcu je proivodnja rudarskih mašina i
opreme.
Elektroindustrija se razvija posle Drugog Svetskog rata. Glavi centri elektroindustrije su
Beograd, Niš, Čačak, Jagodina, Smederevo idr.
Hemijska industija se deli na tešku i laku. Teška hemijska industrija proizvodi veštačka
đubriva, kiseline, soli, sredstva za zaštitu bilja i sirovine za dalju preradu. Laka hemijska
industrija daje proizvode široke potrošnje. Hemijska industrija zahteva savremena
sredstva za rad i stručnu radnu snagu pa se tako prvo razvila u većim gradovima i naučnim
centrima. Važniji proizvodi i centri hemijske industrije su: sumporna kiselina u Boru,
Šapcu i Kosovskoj Mitrovici, fosforna đubriva u Prahovu, azotna đubriva u Pančevu idr.
LAKA INDUSTRIJA obuhvata više industrijskih grana od kojih su u privredi Srbije
važnije prehrambena, tekstilna, drvna, duvanska, kožarska, obućarska i gumarsk
a.

Prehrambena industrija se još naziva i agroindustrijom i bavi se preradom sirovina

biljnog i životinjskog porekla, konzerviranjem i čuvanjem ljudske hrane. Ovo je jedna od
najrazvijenijih grana naše privrede i zastupljena je u područjima intezivne poljoprivredne
proizvodnje. Naši veći prehrambeni centri su Požarevac, Smederevo, Valjevo, Gornji
Milanovac, Čačak, POžega, skoro svi veći vojvođanski gradovi idr.
Grane prehrambene industrije Srbije možemo podeliti na
grane koje se bave osnovnom preradom agrarnih proizvoda (mlinska industrija, šećerane,
uljare isl)
grane koje se bave složenijim poslovima prerade (proizvodnja kvasca, vina, piva, sirćeta
isl.)
Tekstilna industrija obuhvata proizvodnju tkanina od prirodnih i veštačkih
vlakana, trikotaže, odeće i rublja. Sirovinska baza za tekstilnu industriju je skromna i
sirovine se najčešće uvoze.
Naši najpoznaiji centri tekstilne industije su
proizvodnja vunenih tkanina- Paraćin, Leskovac, Grdelica, Vučje, Pirot idr.
pamučna industrija - Leskovac, Paraćin, Novi Sad, Subotica, Niš, Vranje idr
proizvodnja tepiha - Bačka Palanka, Zrenjanin, Stara Pazova idr.
konfekcija - Beograd, Vranje, Pirot, Nš, Novi pazar, Sjenica idr.
Drvna industrija i industrija celuloze i papira. Ove dve industrije su tehnološki povezane.
Drvna industrija obuhvata mehaničku preradu drveta i proizvodnju gotovih proizvoda a
industrija celuloze i papira je specijalizovana grana hemijske prerade drveta.
Pre Drugog svetskog rata Srbija je bila izvoznik drvne građe da bi se to kasnije promenilo.
Veća preduzeća drvne industrije postoje u mnogim našim gradovima - Vranju, Bujanovcu,
Vladičinom Hanu, Kruševcu idr. Industrija celuloze i papira se nalazi u Beogradu,
Sremskoj Mitrovici, Kruševcu, Čačku i Vladičinom Hanu.

Duvanska Industrija - fabrike duvanske industrije su u područjima gde se gaji duvan. U

srbiji postoje četri fabrike za proizvodnju cigareta - u Nišu, Vranju, Gnjilanu i Senti.
Industrija kože, glanterije i obuće je nastala na osnovu tradicionalnih zanata, Industrijska
prerada kože počinje tek posle Prvog svetskog rata. Danas, glavni centri za proizvodnju
kože, galanterije i obuće su Subotica, Kula, Inđija, Sombor, Beograd idr.
Industrija gume se zaniva na uvozu sirovina, veće fabrike su u Pirotu, Nišu, Kruševcu idr,

SAOBRAĆAJ SRBIJE
Saobraćaj ima važnu ulogu u svim fazama razvoja društva a pogotovo od nastanka robne
proizvodnje.
Saobraćaj obuhvata kretanje ljudi, prevoz i prenos robe, informacija i vesti.
Postoji nekoliko podela saobraćaja.
U Srbiji saobraćaj je jedna od glavnih delatnosti i dobro su razvijene sve grane
saobraćaja osim naravno pomorskog.
Drumski saobraćaj se razvijao od početka 20.veka. Putnu mrežu naše zemlje čine
saobraćajnice različitog začaja - autoputevi, magistralni, regionalni i lokalni putevi.
Magistralni i regionalni putevi su večinomasfallni i betonski dok su lokalni putevi
različitog sastava.
Železnički saobraćaj se u Srbiji razvija od 1884.godine kada je prvi voz krenuo od
Beograda ka Nišu. Od tada do sredine 20.veka železnica je imala najveće učešće u
prevozu putnika i robe. Kada šezdesetih godina dolazi do razvoja drumskog saobraćaja
železnica se povlači i danas učestvuje sa manje od 8% u putničkom preozu.
Prevoz putnika i robe i održavanje vozova i pruga je u nadležnosti javnog preduzeća
Železnice Srbije.
Rečno-kanalski saobraćaj u Srbiji predstavljaju vodeni putevi koji su deo evropskog
koridora 7 (Dunavski koridor), razvijeni su i od međunarodnog značaja. Rečni i kanalski
saobraćaj spada u perspektivne grane privrede Srbije.
Prirodni uslovi za razvoj rečnog i kanalskog saobraćaja su neravnomerni - sve plovne reke
se nalaze na severu i pripadaju dunavskoj mreži plovnih puteva.
Rečni saobraćaj je razvijen i ima međunarodni značaj.
Našim plovnim rekama - Dunav, Sava, Tisa, Begej, Tamiš i Velika Morava kao i kanal
Dunav-Tisa-Dunav se saobraćaju terenti brodovi.
Vazdušni saobraćaj u našoj zemlji počinje da se razvija između dva Svetska rata. Prva
redovna vazdušna linije je bila 1928.god na relaciji Beograd-Zagreb.
U Srbiji postoji zvanično 39 aerodroma od kojih 16 ima asfaltnu pistu a 5 je na
međunarodnoj listi (aerodromi u Beogradu, Nišu, Prištini i Užicu) Aerodrom Nikola Tesla
(nekada Aerodrom Beogad) ima važnu ulogu u našem vazdušnom saobraćaju zajedno sa
aerodromima u Prištini i Nišu.
TRGOVINA omogućava povezivanje proizvodnje i potrošnje. To je privredna
delatnost koja obuhvata kupovinu i prodaju roba ili razmenu dobara.
Prema prostoru na kojem se odvija trgovinu delimo na
unutrašnju - u okviru granica jedne države
spoljašnju - trgovina između pojedinih država.
Spoljašnja trgovina se kreće preko granica država po određenim carinskim propisima. Ovo
je bitan deo trgovine jer obezbeđuje priliv deviznih rezervi.
Izvoz (eksportna trgovina) je prodaja robe drugim državama
Uvoz (importna trgovina) je kupovina robe od drugih država.
Suficit - izvoz je veći od uvoza, država je u dobitku.
Deficit - izvoz je manji od uvoza i država je u gubitku.
Poslednjih decenija Srbija u spoljnoj trgovini posluje sa deficitom.
Najveći promet robe Srbija ima sa evropskim zemljama, a u manjoj meri sa Azijom,
Afrikom i Amerikom a najmanje prometa ostvaruje sa zemljama Australije i Okeanije.
Najvažniji proizvodi koje Srbija izvozi su
proizvodi valjani od bakra, aluminijuma i cinka u Nemačku i Iraliju
bakar u Italiju
gume za automobile u Francusku i Veliku Britaniju
aluminijum u Sloveniju
maline u Nemačku i Francusku
lekove u Rusiju, BiH i Crnu Goru o
šećer u Mađarsku i Grčku
Srbija najviše uvozi
naftu iz Rusije i Libije
prirodni gas iz Rusije i Mađarske
automobile iz Nemačke, Francuske, Italije i Japana
telekomunikacionu opremu iz Kine itd...
Unutrašnja trgovina se na prostoru naše zemlje odvija između pojedinih regiona -
obavlja se kupoprodaja proizvoda karakterističnih za regiju. Takav vid trgovine možemo
nazvati specijalizovanim robnim tokom - iz Vojvodine prema ostatku Srbije postoji
obiman protok agrarnih proizvoda i prerađevina (kukuruz, pšenica, brašno isl). Drvna
građa iz planinski krajeva obezbeđuje potrebe za drvetom ostatka Srbije.
Roba se unutar ganice prodaje i kupuje na veliko i malo.
Trgovina na veliko - roba se prodaje drugim preuzećima radi dalje prodaje, prerade ili za
sopstvenu potrošnju
Trgovina na malo - roba se prodaje potrošaču. obavlja se u manjim ili većim
specijalizovanim prodavnicama ili prodavnicama mešovite robe.
Poseban značaj u unutrašnjoj trgovini imaju pijace. Pijačna kupoprodaja je trgovinski
promet životnim namirnicama pretežno prehrambenim proizvodima.
TURIZAM je privredna delatnost u okviru koje se obavlja putovanje i boravak van mesta
stanovanja radi odmora, rekreacije, lečenja, obilaska prirodnih i kulturno-istoriijskih
znamenitosti ali ne i radi obavljanja neke privredne delatnosti.
Za našu zemlju su značajni lokalni/izletnički turizam, domaći i inostrani ali i tranzitni
turizam.
Prirodne pogodnosti kao i kulturno-istorijsko nasleđe imaju veliki potencijal za razvoj
turizmau Srbiji ali turizam je slabo razvijen u poređenju sa potencijalom.
Atraktivna mesta koja bi mogla privući i domaće i strane turiste nemaju prateći sadržaj.
Smeštajni kapaciteti nisu veliki i često su lošijeg kvaliteta a restorana je malo ili čak
putevi nisu dobri. Peerspektva za razvoj turizma u Srbiji ima, ali je portebno
modernizovati postojeće i izgraditi nve kapacitete. U poslednjoj deceniji raste broj turista
u Srbiji.

Turističkih mesta ima svuda u Srbiji tako da je teško napraviti turističke regije.
Na osnovu reljefa i drugih prirodnih i društvenih
odlika izdvajamo planinsku i panonsku turističku regiju.
Planinska turistička regija - najposećenije planine u zimskom turizmu su Zlatibor,
Kopaonik, Tara, Divčibare i Zlatar.
U panonskoj turističkoj regiji razvijeni su uglavnom izletnički i lovni turizm. Fruška
Gora, Palić, Delibladska peščara su neka od izletišta.
Banjski turizam je raspoređen širom Srbije. Najposećenije banje su Vrnjačka banja,
Sokobanja, Niška Banja, Banja Koviljača, Rbarska ii Mataruška banja. Veliki problem u
banjskom turizmu je nedostatak opremljenosti.
Seoski turizam je u začetku i razvija se poslednjih petnaestak godina. Planovima razvoja
nekih regija predviđa se da ovaj vid turizma postane glavni.
Gradski turizam - gradove uglavnom posećuju turisti u tranzitu ili koji dolaze na naučne
sajamske, sportske ili kulturne manifestacije.
Beograd je najposećenije turističko mesto u Srbiji i poseti ga gotovo trećina ukupnog
broja turista.