Rendi i dervishëve halveti me vështrim

në degën shabanie1
Agjërimi dhe dhikri janë çelësa të njohjes së Allahut — Shejh
Shaban Veli

Xhenan Hasiq
Graçanica, Bosnja dhe Hercegovina

Përmbledhje (rezyme)
Në punim bëhet fjalë për rendin e dervishëve halveti dhe
degën e tij shabanie. Rendi i dervishëve halveti për nga
gjeneza ndërlidhet me shejh Omer el-Halvetin (vdiq 1397)
nga vendi Lahixhan, që gjendet jo larg Gajlanit në Irak. Shejh
Omeri është meritor për institucionalizimin e rendit dhe
sintezën e mësimeve të tij, themelët e së cilit vendosënh
sufijtë dhe dijetarët e shquar: Ebu Nexhib es-Suhraverdi
(vdiq 1168. Apo 1201), Ibrahim Zahid el-Gejlani (vdiq 1301.
Apo 1305) dhe Ali Muhammed Nur el-Harezmi el-Halveti.
Në mësimet e rendit ndikim të rëndësishëm kishte edhe Sejjid
Jahja Shirvani. Tarrikati halveti është një nga tarrikatet më të

' Shfrytwzojmw rastin qw t’ia drejtojmw fjalwt mw tw ngrohta tw falwnderimit stafit

pedagogjik tw Universitetit Karatekin (Çankiri): bashkwshortwve doc. dr. Ömer
Çakir dhe doc. dr. Mümine Çakir, doc. dr. Mehmed Doğan, si dhe doc. dr. Yasin
Tunçu nga unversiteti İpek i Ankarasw. Duke iu falwnderuar tw lartwpwrmendurve
jemi njoftuar me jetwn e shejhut Shaban Veli dhe rendin e dervishwve halveti.
Falwnderojmw edhe dr. sc. Amina Shiljak-Jesenkoviq, nga Institui i Orientalistikws nw
Sarajevw pwr ndihmwn profesionale. Gjithashtu falwnderojmw edhe mikun tonw tw
çmuar zotwri Zajim Krushka i cili na ka huazuar disa libra pwr jetwn e shejh Shaban
Velit, si dhe pwr nxitjen qw na kishte dhwnw ta shkruajmw kwtw punim. Jemi mirwnjohws edhe pwr
shumw informacione tw tjera tw cilat pa hezitim i kishte ndarw me ne, e qw ndwrlidhen me
tarrikwtin halveti dhe degwn e tij shabanie. Nw fund falwnderojmw edhe miqtw:
Adnan Haznadar, Mirza Dediq dhe Benjamin Duliq pwr ndihmwn nw sigurimin e
literaturws, tw domosdoshme pwr vazhdim tw kwtij studimi. Tw gjithw kwtyre ua
kushtoj punimin si njw shprehje modeste e falwnderimit tw pafund.
 përhapura, nëse jo edhe më i përhapuri, si dhe tarrikat nga
themelet e së cilit janë ndarë mbi katërdhjetë degë dhe nëndegë.
Shumë bashkëvendas tanë dhe bij të vendit tonë dhe vetë regjionit
juglindor të Evropës në një kuptim më të gjerë ishte i ndërlidhur
me këtë tarrikat. Theks të veçantë, në pjesën e dytë të punimit,
kemi vendosur në biografinë e shejh Shaban Veliut — eponimit të
degës shabanie të rendit halveti. Me origjinë ishte nga Kastamona, më
saktësisht nga vendi Tashkopru. Vdiq në vendlindje më 18.
Dhulkade të vitit 976. sipas Hixhrës, që përkon me 4. majin e vitit
1569. Sipas kalendarit Gregorian. Pas vdekjes iu ngrit mauzoleu i
cili është ruajtur deri në ditët tona.
Fjalët kyçe: tesavvuf, rendi i dervishëve halveti, rendi i
dervishëve shabani, Omer Halveti, Jahja Shirvani, Shaban Veli.

Hyrje
U radu se govori o halvetijskom derviškom redu i njegovu šabanij-
skom kolu — ogranku. Halvetijski derviški red se genezom veže za
šejha Omera el-Halvetija (u. 1397 8) iz mjesta Lahidžan, koje je
situirano nedaleko od Gajlana u Iraku. Šejh Omer je zaslužan za
institualiziranje reda i sintezu njegova učenja, a čije temelje su
položili istaknute sufije i učenjaci: Ebu Nedžib es-Suhraverdi (u. iI68.
ili I2OI), Ibrahim Zahid el-Gejlani (u. I3OI. ili I3OŞ) i Ahi Muhammed
Nur el-Harezmi el-Halveti. Na učenje reda je dobrano izvršio utjecaj i
Sejjid Jahja Širvani.
U prvome dijelu, rad donosi kratak historijski pregled geneze i
razvitka halvetijskog reda sa kratkim pogledom u njegovu
duhovnu genealogiju (silsila) i ogranke. Napominjemo da nismo
željeli ulaziti u detalje, nego smo se zadovoljili iznošenjem
generalija o historijskom razvoju derviškog reda halvetija i njegovih
ogranaka, tako da rad in toto predstavlja pogled na genezu
halvetijskog reda iz historijske perspektive. Poseban akcenat, u
drugome dijelu rada, stavili smo na biografiju šejha Śabana Velija —
eponima šabanijskog ogranka derviškog reda halvetija. Zašto smo se
odlučili da pišemo rad na naslovljenu temu? Odgovor počiva u
tome da smo tokom petnaestodnevnog studijskog boravka mjeseca
juna 2oII. godine u Kastamonu, rodnom gradu šejha Šabana Velija
— eponima šabanijskog ogranka halvetija, gotovo svaku večer
provodili u krugu njegova turbeta i odmarali se u prelijepom
ambijentu kojeg su krasile raznobojne ruže krupnih cvatova i opojna
mirisa. Zani- mljivo je da se pored turbeta nalazi izvor čija voda
neodoljivo podsjeća na mekanski blagoslovljeni Zemzem.
Smatrali smo osobnom dužnošću napisati jedan rad o životu
šejha Śabana Velija, te tako upoznati našu kulturnu javnost s jednom
velikom ličnošću, čiji su lik i djelo još uvijek živi, naročito kroz praksu
derviša — pripadnika šabanijskoga reda. Smatramo da je to najmanje
što možemo učiniti kako bi odali svoje priznanje šejhu Śabanu Veliju.

2. Haívetijski derviški red: geneza i osnivači

Prema istraživačima i historičarima tesavvufa, ovaj red nije imao
nekog posebnog osnivača koji je posjedovao neko, sebi svojstveno
učenje, ili odredeni centar, već se razvio kao zasebna škola
kombinovanjem učenja više ličnosti, kao što su: Ebu Nedžib es-
Suhraverdi (u. ii68. ili I2OI), Ibrahim Zahid el-Gejlani (u. I3OI. ili
I3OŞ), Ahi Muhammed Nur el-Harezmi el-Halveti, “Pir-i evvel” (prvi
pir') Omer el-Halveti (u. i397) '
Na učenje reda je dobrano uticao i Sejjid Jahja eš-Širvani (u. 1464) koji
je poznat i kao “Pir-i sani” (drugi pir)4, zbog svog doprinosa njegovu
učenju.'

' Pir: starac, voda, šejh. Osnivač derviškog reda / tarikata, ili njegov najvažniji predstav-
nik (Fehim Nametak: PoJmovnik divanske i tesavvufske knJiževnosti, Orijentalni institut,
Sarajevo, 2OOj, str. 2O2; Fejzullah Hadžibajrić: “Mali tesavvufsko tarikatski rječnik”,
štampano kao prilog u: Veli AruS, 1 88, str. 35).
Džemał Ćehajić: Derviški redovi u]uqoslovenskim zemlJama sa posebnim osëtom na Bosnu i
Herceqovinu, Orijentalni institut, Sarajevo, ig86, Str 79; Mehmet Rihtim: “Şirvan’dan
Anadolu’ya Akan İrfan Nehri: Tàrikat-i Aliyye-i Halvetiyye’nin Tarihî Kökleri”, Keşkül,
(Sûfî Gelenek ve Hayat: Halvetiyye), tematski broj, zou, br. 23, str. io; Mehmed A.
Köseoğlu: “Tarîk-i Halvetiyye ve Şubeleri”, Xeşkiil, (Sùfi Gelenek ve Hayat: Halvetiyye),
tematski broj, 2oi2, br. 23, str. 97: konsultuj i: Dženan Hasić: “Ismail Hakki Bursevi:
Osvrt na život, tesavvufsku misao i djelo (povodOm 2go. godišnjice smrti: 1725 2OIŞ)”,
Znakovi vremena, XVIII/2OIŞ, br. 67. SU. y6, fn. 3.
sani: najčešće se tako naziva obnovitelj derviškog reda / tarikata(Fehim Nametek:
4 Pir-i

PoJmovnik..., str. 2o3).

Mehmet Rihtim: op. cit., str. io.
 Posebna odlika ovoga reda je stavljanje ankcenta na individualnom
asketizmu (zuhd), melamiJska tradicija6 i povlačenju u osamu (halvet).7
Jedna od odlika ovoga reda jeste ta što je on najrasprostranjeniji
derviški red, a ujedno broji najviše ogranaka i podogranaka od svih
ostalih derviških redova. Tokom prve polovine XVI st., halvetijski
tarikat je prisutan i na prostorima naše domovine. Gazi Husrev-beg je
IŞ3i. godine izgradio jedan hanikah u Sarajevu za derviše halvetijskog
derviškog reda.' Za samog Gazi Husrev-bega se pretpostavlja da je bio
halvetija. Njegov djed po majci, sultan Bajazit II, još dok je bio namjesnik
u Amasiji, posebnu je sklonost gajio prema píru džemalijskog ogranka
halvetijskog tarikata Muhammedu Džemaluddinu. Kada je stupio
na prijestolje, pozvao je šejha u Istanbul, što je ovaj i prihvatio. Gazi
Husrev-beg se školovao u Istanbulu kada je njegov djed bio sultan, te
je to sigurno utjecalo da mu se derviški red halvetija omili i postane
blizak. Omer Nakičević tvrdi da je i Seldžuka, majka Gazi Husrev-
bega i kćerka sultana Bajazita II, posjedovala sklonost ka sufizmu, te je
u kompleksu koji je dala podići u Serezu egzistirala kao njegov
neizostavni dio i tekija, hanikah.’°
Mnogi Bošnjaci su tokom prošlosti pripadali redu halvetija, očemu
svjedoči brojna literatura koju ovdje navodimo tek instruktivno, u
podnožnoj napomeni, jer nam to nije primarni cilj rada.“

6
Melamet podrazumijeva skrivanje pripadništva tesavvufskom nauku. Osoba koja
praktikuje melamet skriva od drugih ljudi svoja duhovna stanja i osobine. MelametiJa
mora biti vezan samo za Uzvišenog Allaha. Ne nose nikakvu posebnu odjeću niti
organizuju nekakve posebne svečanosti i ceremonije. Njihov cilj je postići permanent-
ni zikr srcem. Shodno stavu melametija, robovanje Bogu ima dva osnovna principa:
potrebitost za Istinom i slijedenje Poslanika, alejhisselam. Melametija je neprestano
zauzet borbom sa vlastitim nefsom (Vidjeti više u: Abdülbâki Gölpinarli: “Melamet i
melametije”, u: Znakovi vremena, jesen—zima zo 7. broj a7. SU. 3i; konsultuj i: Fejzullah
Hadžibajrić, op. cit., str. z8).
' Džemal Ćehajić: op. cit., str. 79
Ibid., str. 83.
Behija Zlatar: Gazi Husrev key, Orijentalni institut, Sarajevo, 2OI2, Str. 129
'° Omer Nakičević: Arapsko-islamske znanosti i qlavne škole od XV do XVII viJeka (Sarajevo,
Mostar, Prusac), Gazi Husrev-begova biblioteka, Sarajevo, ig88, str. i34-
” O pojedinim Bošnjacima koji su pripadali halvetijskom tarikatu pogledati: Šaćir
Sikirić: “Sarajevske tekije”, Narodna starina, sv. VI, br. i4. 1927: Safvet-beg Baša-
gić: BošnJaci i Hercegovci u islamskoj knJiźevnosti, (priredili: Džemal Ćehajić i Amir
 Osim Gazi Husrev-begova hanikaha namijenjenog halvetijama,
oni su egzistirali i u Višegradu, Rudom, Donjoj Tuzli, Bijeljini, Pruscu,
Konjicu i nekim drugim mjestima.“ Pored Gazijinog hanikaha, u
Sarajevu je bio poznat i halvetijski hanikah Ibrahima Bistrigije" kojeg

Ljubović), “Svjetlost”, Sarajevo, ig86. (u djelu su integralno inkorponirana dva djela

Safvet-bega Bašagića: BošnJaci i Herceąovci u islamskoJ knJiźevnosti i Znameniti Hrvati,
BošnJaci i Hercegovci u TurskoJ carevini)-, Hazim Ğabanović: KnJiževnost Muslimana BiH
na oriJentalnim Jezicima, “Svjetlost“, Sarajevo, i9j3; Evlija Ğelebi: Putopis - Odlomci o
Jugoslovenskim zemljama, (preveo, uvod i komentar napisao Hazim Ğabanović), “Ve-
selin Masleša”, Sarajevo, igjg; Muhamed Żdralović: Bosansko-hercegovački prepisivači
dJela u arabičkim rukopisima, sv. I—II, Svjetlost, Sarajevo, ig88; Mehmed Handžić: ”Rad
bosanskohercegovačkih muslimana na književnom polju”, u: M. Handžić: Teme iz
knJiževne historiJe (Izabrana djela i), priredio Esad Duraković, Ogledalo, Sarajevo, i999.
str. 3o8—4Ş2; M. Handžić: El-Dźevherul-esna fi teradźimi ulemai ve šuarai Busna, Kairo,
1349 h. g. (navedeno djelo pod naslovom Blistavi dragulJ [Životopisi učenJaka i pJesnika
iz BosneJ, u prijevodu Mehmeda Kice se pojavilo i na bosanskom jeziku u: M. Handžić:
Teme iz knJiževne historiJe (Izabrana djela i), priredio Esad Duraković, Ogledalo, Sarajevo,
iggg, str. 33—3o8); Smail Balić: Kultura Bošnjaka, 2. dopunjeno izdanje “PP R&R”, Tu-
zla, ig94: Omer Mušić: “Hadži Muhamed Sejfudin, šejh Sejfija — pjesnik iz Sarajeva”,
Anali, Gazi Husrev-begova biblioteka, Sarajevo, ig8z, knjiga VII—VIII; Džemal Ćehajić:
Derviški redovi u Jugoslovenskim zemlJama sa posebnim osvrtom na Bosnu i Hercegovinu,
Orijentalni institut, Sarajevo, i986; Muhamed Huković: Alhamijado knJiževnost i n]eni
stvaraoci, “Svjetlost”, Sarajevo, ig86; O. Nakičević: Arapsko-islamske znanosti i glavne
škole od XV do XVII viJeka (Sarajevo, Mostar, Prusac), Gazi Husrev-begova biblioteka,
Sarajevo, ig88; Fehim Nametak: Pregled knJiźevnog sËaranja bosansko-hercegovačkih
Muslimana na turskom /ezikti, El-Kalem, Sarajevo, ig8g; Fehim Nametak, Divanska
poeziJa DVI i XVII stolJeča, Institut za književnost i Svjetlost, Sarajevo, iggi; Mehmed
Süreyya: Sicilf-i Osmani, sv. I—VI, İstanbul, igg6; Mehmed Mujezinović: Islamska epi-
ąrafika BiH, sv. I—III, “Sarajevo-Publishing”, Sarajevo, igg8; Enes i Esad Duraković, F.
Nametak (ur.): BošnJačka knjiźevnost u knJiźevno] kritici: Stanja knJiźevnost, sv. I, Alef,
Sarajevo, igg8; Ismet Kasumović: Ali dede BošnJak i njegova filozofsko-sufiJska misao,
Sarajevo, El-Kalem, i 94: Ismet Kasumović: Školstvo i obrazovanje u Bosanskom
ejaletu za vrijeme osmanske uprave, Islamski kulturni centar, Mostar, iggg; Mehmet
C. Öztürk: “The Khalëati Sufi Order and Some Khalëati Tekkes in Bosnia”, M jesto i
uloga derviških redova u BiH, OIS — NH “Ibn Sina”, Sarajevo, 2Oii, str. zg3—3oş; Jusuf
Mulić: Gazi Husrev-begov hanikah, Sarajevo, 2OI2.
" Džemal Ćehajić: op. cit., str. 96.
'* Šejh Ibrahim Bistrigija je roden okO iŞ 9 godine u Sarajevu. Obavljao je dužnost
sarajevskog muftije. U halvetijski tarikat je primljen posredstvom śejha Muslihuddi-
na Užičanina. Studirao je u Sarajevu i Istanbulu. Umro je io 7s. hidžretske godine u
Sarajevu (i664/6ş). Ukopan je u haremu Careve džamije. Pripadao je džemalijskom
ogranku halvetijskog reda (Mehmed Mujezinović: Islamska epigrafika BiH, sv. I,
je Šakir Sikirić pogrešno pripisao nakšibendijskom redu.'4 Spomenuti
hanikah je radio sve negdje do II svjetskog rata." Svjedočanstvo o njemu
donosi i glasoviti Evlija Ğelebi u svojoj SeJahatnamí." Jedno vrijeme je
šejh Salih Iblizović vodio halvetijski zikr u Jediler turbetu (Ğokadži
hadži Sulejmanova mahala), gdje je bio i turbedar. Posredstvom njegova
zalaganja, osnovale su se halvetijske tekije u Višegradu, Rudom, Donjoj
Tuzli i Bijeljini." U Travniku je Elči Ibrahim-paša podigao halvetijski
hanikah, zajedno sa medresom i bibliotekom nešto prije 28. o3. ijo6.
godine kada je datirana njegova vakufnama. Posljednji šejh ovog
hanikaha je bio Asim Korkut (u. 939) " No, najpoznatija halvetijska
tekija nakon Gazi Husrev-begova hanikaha jeste zasigurno ona u
Blagaju koja je podignuta kao tekija bektašijskog derviškog reda oko
IŞ2O. godine, da bi tokom XVIII st., nakon što ju je obnovio mostarski
muftija Zijauddin Ahmed b. Mustafa(umro oko i6y9). prešla pod upravu
halvetija.' Spomenuti muftija je takoder, poput šejha Ibrahima Bistrigije,
iniciran u red halvetija od šejha Muslihuddina Užičanina.“
Tekija
je obnovljena I8şI. godine uz pomoć Omer-paše Latasa, a na molbu
šejha Muhammeda Hindije (u. I8y6), poznatog kao Ačik-paša. Današnji
izgled tekija duguje uglavnom spomenutoj restauraciji“. Posljednji

“Sarajevo-Publishing”, Sarajevo, igg8, Str. i —24: Dž. Ćehajić, op. cit., str. 9i; Safvet-
beg Bašagić: “Znameniti Hrvati, Bošnjaci i Hercegovci u Turskoj carevini”, Bošnjaci i
Hercegovci u islamskoJ knJiźevnosti, priredili: Džemal Ćehajić i Amir Ljubović, Svjetlost,
Sarajevo, ig86, Str. 372 ).
'4 Šaćir Sikirić: “Sarajevske tekije”, Narodna starina, VI/14. 1 27. str. 79
'* Dž. Ćehajić: op. cit., str. go.
" Evlija Ğelebi: Putopis — Odlomci o Jugoslovenskim zemljama, (preveo, uvod i komentar
napisao Hazim Šabanović), “Veselin Masleša”, Sarajevo, igjg, str. iii.
'7 (Omer Mušić: “Hadži Muhamed Sejfudin, šejh Sejfija — pjesnik iz Sarajeva”, Anali,
Gazi Husrev-begova biblioteka, Sarajevo, I98a, knjiga VII—VIII, str. 8). Hazim Šabano-
vić je načinio pogrešku kada je ustvrdio da je śejh Iblizović bio nakšibendija (Hazim
Śabanović: KnJiževnost Muslimana BiH na oriJentalnim Jezicima, Svjetlost, Sarajevo, i9Ț3,
str. şgi).
'8 Dž. Ćehajić: str. g6.
'9 Nermina Mujezinović: “Blagaj kod Mostara”, Hercegovina, ii—12 / 2OOo, str. 64: Evlija
Ğelebi: op. cit., s-tr 46o.
'° H. Ğabanović: op. cit., str. 247
” Mehmed Mujezinović: Islamska..., sv. III, str. 33Ş.
šejh ove tekije je bio Sejdo Śehović (u. 92d), sin Ačik-paše.“ Takoder je i
u Pruscu, postojao halvetijski hanikah kojeg je i6i2. godine, što se da
pročitati iz njezina kronograma, podigao Hasan Kafija Pruščak(u. i6i5),
u sklopu kompleksa koji je obuhvatao pored tekije i džamiju, medresu,
han, imaret, česmu i banju." Pruščak je i sahranjen zajedno sa svojom
suprugom u (skromni) mauzolej koji se nalazi izmedu tekije i medrese
u istoj zgradi u kojoj je bila smještena i njegova sudnica.'4 Evlija Ğelebi
je posjetio ovaj kompleks i zapisao da se od tri prusačke tekije najviše
ističe ona Śejha Kafije, te da pripada halvetijskom tarikatu." Omer
Mušić je zabilježio da je Hasan Kafija Pruščak bio učenik halvetijskog
šejha Muslihuddina Užičanina (u. i642)."

Ebu Nedżib es-Suhraverdi

Ebu Nedžib Muhammed b. Abdulkahir b. Said b. Hasan b. Asim el- Bekri es-
Suhraverdi je bio potomak hazreti" Ebu Bekra, radiallahuanh. Roden je u
mjesecu saferu 49 hidžretske godine. Na Ahiret je preselio, prema Zahidu el-
Kevseriju, u mjesecu džumade-1-ahiru ş63. hidžretske godine (iI68),“ dok je
prema Mustafi Aškaru I2oI. Učio je pred velikim umovima i učiteljima, poput:
Kutbuddina el-Ebhurija, Śihabuddina Omera Ebu Hafsa es-Suhraverdija",
Ruzbihana el-Misrija, Sadruddina Erdebilija, Ammara Jasira, Ahmeda el-
Gazalija i mnogih drugih.'°
Napisao je djelo: Adabu-I-muridin. Na ovo djelo je znameniti
hanefijski učenjak Ali el-Kari napisao komentar kada se, u poodmak-
loj dobi, priklonio putu sufija."
” Nermina Mujezinović: op. cit., str. 64: Dž. Ćehajić, op. cit., str. ioo.
'* Dž. Ćehajić: op. cit., str. ioz; M. Handžić: “Blistavi dragulj (Żivotopisi učenjaka i pje-
snika iz Bosne)”, prijevod s arapskog: Mehmed Kico, u: M. Handžić: Teme iz knJiźevne
historije (Izabrana dJela i), priredio Esad Duraković, Ogledalo, Sarajevo, i999. str. 139:
Ismet Kasumović: Školstvo i obrazovanje u Bosanskom ejaletu za vrijeme osmanske
uprave, Islamski kulturni centar, Mostar, iggg, str. zzo.
'4 Omer Nakičević: Hasan Kafija Pruščak, pionir arapsko-islamskih nauka u BiH, Sarajevo,
1 7- 7› 41.
SU " Evlija Ğelebi: op. cit., str. i33.

' 6 Omer Mušić: op. cit., str. 6.

' 7 Hazreti(skr. hz.): poštovan, svet, ugledan. Stavlja se ispred imena Allaha,
Pejgambera, Pejgamberovih drugova, halifa ili nekih drugih osoba koje to zaslužuju
(Abdulah Śkaljić: Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo, “Svjetlost”, ig66, SU.
324)
" Muhammed
Zahid el-
Kevseri: El-
Buhusu-s-
senniJJe ’an
ba’di rìdźali
esanidi-t-
tarikati- I-
halvetiJJe, El-
Mektebetu-I-
ezherijje li-t-
turas, Kairo, s.
a., str. 23.
' Ebu
Hafs
Ome
r
Šiha
budd
in je
bio
Ebu
Nedž
ibov
amid
ža.
 Ibrahim Zahid et-Gejtani
Ibrahim b. Ruśen Emir Zahid el-Gejlani je porijeklom iz okoline
Gejlana. Roden je oko I2i8. godine.3' Obrazovanje je sticao u Ğirazu
pred mnogim znamenitim učenjacima (izmedu ostalih i pred Sa’dijem
Ğirazijem, nasljednikom šejha Ebu Nedžiba es-Suhraverdija), te po
njegovu okončanju, vratio se u rodni Gejlan, te postao murid** Sejjida
Džemaluddina et-Tebrizija. Po učiteljevoj smrti postao je njegov
nasljednik. Nadimak Zahid (Asketa) dobio je od svoga muršida* Sejjida
Džemaluddina, zbog toga što se kod njega nije očitovala nikakva želja
za dunjalukom i njegovim dobrima. Po instrukcijama svog duhovnog
mentora dva puta godišnje je, po četrdeset dana, boravio u osami (halvet).
Tu praksu je upražnjavao sve do svoje smrti."
Smrt ga je zatekla i32o. godine (ili I)7 ) u Gejlanu, gdje je i ukopan.

3° İbrahim Hâs: Şabaniyye Silsilesi, (Hazirlayan: Mustafa Tatci, Editör: İbrahim Akkuş),
Birinci Basim, Erkam Maatbacilik, Üsküdar / İstanbul, zoo8, str. 4o; Muhammed
Zahid el-Kevseri: op. cit., str. 23.
3' Muhammed Zahid el-Kevseri: op. cit., str. a3.
" Mustafa Bahadiroğlu: “İbrahim-i Zahid Geylani”, İslam Ansiklopedisi, sv. XXI,
Türkiye Diyanet Vakfi, İstanbul, 2OOo, str. 35g.
** Kandidat derviškog reda; pristalica, sljedbenik jednog šejha ili derviš koji želi biti
pokoran i slijediti upute svoga šejha. Ogoljen od svoje volje i želja (Abdulah Śkaljić:
Op. cit., str 47s; Fehim Nametak: PoJmovnik..., str. i8i, i8ş; Hadžibajrić: op. cit., s-tr 32).
Muršid u tesavvufa označava šejha — duhovnog učitelja / mentora kojeg prihvati
murid s ciljem da ga on vodi ka spoznaji dragog Boga i skrivenih istina vjere za kojima
se treba tragati. Označava i pročelnika nekog derviškog reda čije upute slušaju derviši.
Muršid mora, prema šejhu Abdulkadiru el-Gejlaniju, posjedovati dvanaest svojstava:
pokrivanje mana i oprost (da se obistini u Božijim imenima el-Gaffar i es-Settar),
dva Poslanikova, alejhisselam, — milosrde i drugarstvo, dva Ebu Bekrova — istinitost
i iskrenost, dva Omerova — striktna pravednost u primjeni zapovijedi i zabrana, dva
Osmanova — darežljivost i stid, dva Alijina — znanje i junaštvo (Fehim Nametak: PoJ-
mornik..., str. i85; F. Hadžibajrić: op. cit., str. 32).
** Mustafa Bahadiroğlu: op. cit., str. is

Iza sebe je ostavio brojne učenike, medu kojima zapažamo mnoga

zvučna imena poput: Safijuddina el-Erdebilija (bio oženjen Fatimom,
kćerkom šejha Ibrahima el-Gejlanija), Abdurrahmana eš-Širvanija, Ahi
Jusufa eš-Širvanija, Abdurrahmana Ekkafa i mnogih drugih.36
Šejh Ibrahim el-Gejlani je utemeljio zahidijski derviški red čija
učenja i nauk su, nakon njegove smrti, inkorponirani u dva tarikata:
safevijskom i halvetijskom, na čijim začeljima su njegova dva učenika:
Safijuddin el-Erdebili i Ahi Muhammed Nur el-Harezmi el-Halveti.
Potonji je bio duhovni mentor eponimu halvetijskog reda, Omeru el-
Halvetiju, dok je Safijuddin el-Erdebili učenja šejha el-Gejlanija prenio
na svoga sina i duhovnog nasljednika Sadruddina el-Erdebilija, čiji je
opet nasljednik bio Hamid Veli (Somundžu-baba) koji je važio za
duhovnog mentora Hadži Bajramu Veliju (u. 1429) — rodoslovniku
bajramijskog derviškog reda.3' Šejh Gejlani takoder je utemeljivač
sedam aksijalnih zikrova: la ilahe illallah, Allah, Hu, Hakk, HajJ, IśaJJum,
Iśahhar, koje je naslijedio šejh Ahi Muhammed i prenio ih šejhu Omeru
el-Halvetiju.

Ahi Muhammed Nureí-Harezmi eí-Haíveti

Roden je u Harezmu, počemu je idobio nadimak El-Harezmi. Jedne
prilike je usnio san u kojem je dobio instrukcije da šejha Ibrahima
el-Gejlanija prihvati za duhovnog mentora, što je i učinio. Po naputku
svoga duhovnog učitelja otišao je u Harezm gdje je odgajao duhovne
učenike i općenito vjernike. Preselio je na Ahiret I3Ț8/jq. godine.3'

Pir-i evvef Omer eí-Hałveti

Ebu Abdullah Siradžuddin Omer el-Lahdži el-Halveti je roden u
mjestu Lahdžan, nedaleko od Gejlana. Prva tesavvufska saznanja je

*6 İbrahim HâS: op. cit., SU 47 48

*7 Hulusi Yilmaz: “Halvetilik ve Anadolu Aleviliği İlişkisi Çerçevesinde Pir Ahmet
Efendi Ahfadina Genel Bir Bakiş”, NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi z (not3), str.
123; Dženan Hasić: “Crtice iz života šejha Hamida Velija”, Znnkovi vrerneno, XVIII /
2015, br. 6ş—66, str. ş8. í 72.
*8 Mustafa Aşkar: “Bir Türk Tarikata Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halve-
tiyye Silsilesinin Tahlili”, AÜİF Dergisi, (AÜ Basimevi), Ankara, i999. br. 39, str. s4*.
podnožna napomena br. i4*; íbrahim Hâs: op. cit., str. 5o.
 primio od svoga oca.' U derviški red ga je uveo šejh Ahi Muhammed
od Harezma koji je istodobno bio i brat njegova oca. Važio je za vrsnog
poznavaoca islamskih nauka i teologije u općem smislu te riječi, te se
vladao prema načelima islamskog bontona. Godine i3y8, nakon smrti
šejha Ahi Muhammeda, postao je njegov duhovni nasljednik — halifa.
Nemalo nakon toga, šejh Omer se odselio u Egipat, iz kojeg je sedam
puta obavio svetu dužnost muslimanskog hodočašća u Meku (hadždž ).4°
Prema tradiciji, šejh Omer se još kao učenik (murid) povlačio po
četrdeset dana u osamu (halvet), u šupljinu jednoga bora koji se nalazio
navrhu jednoga brda, te je po tome dobio nadimakHnIrefí.4' U literaturi
se navodi da je četrdeset puta po četrdeset dana boravio u halvetu.4'
Šejh Omer el-Halveti je, poput Hatima el-Esamma, smatrao da
duhovni putnik — salik (hommo viator) mora doživjeti četiri smrti. Nakon
četvrte, nadati se je, da će dostići spozaju Istinitoga. Te četiri smrti su: el-
mevtu-1-ahmer (crvena smrt); el-mevtu-1-esved (crna smrt); el-mevtu-1-
ahdar (zelena smrt) i el-mevtu-1-ebJed (bijela smrt).
Prva smrt podrazumijeva permanentno suprotstavljanje ne/su4';
druga smrt simbolizira strpljivost na svim iskušenjima; treća smrt je
apstiniranje od žaljenja na ono što se dogodilo; dok četvrta smrt jeste
pobijediti prohtjeve prekomjernog jela i pića, odnosno apstinirati
od luksuzne hrane i pića, tj. zadovoljiti se minimalnim količinama
neophodne hrane.^
Šejh Omer el-Halveti je naslijedio sedam zikrova od šejha Zahida,
preko svoga šejha Ahi Muhammeda. Ti zikrovi su: la ilahe illallah, Allah,
Hu, Hakk, Hajj, Kajjum, Kahhar.4*

Mehmet Serhan Tayși: “Ömer el-Halveti”, İslam Ansiklopedisi, sv. XXXIV, Türkiye
Diyanet Vakfi, İstanbul, zOO7. str. 6y.
4º Mehmed S. Tayşi: op. cit., str. 6ş.
4’ Fehim Nametak: “Muhammed Tevfik Bošnjak (ry8Ş—1886)”, Kelamu’l Šifa’, X/201
4.
- br 4 41, Str. 65.
4’ Mehmed S. Tayşi: op. cit., str. 65; Vahit Göktaş: “Ha1vetiyye’nin Şâbàniyye Ekolü
ve Kollari”, Süleyman Demirel Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, zOH, br. 26, str. I3Ş.
4*Nefs je skup raznih prohtjeva kroz koje teče život. Ponekad označava i dušu. Duša
(nefs) se u tesavvufu dijeli na sedam stupnjeva (Hadžibajrić: op. cit., str. 3s—34)
^ Mehmed S. Tayşi: op. cit., str. 65.
Dženan Hasić: “Ismail Hakki Bursevi”, str. ş6, fn. 3.
 Pomoću tih zikrova duhovni putnik (hommo viator) prelazi svoj
duhovni put (seJru-s-suluk) i odgaja svoj nefs koji, prema učiteljima
tesavvufa općenito, prolazi kroz sedam sljedećih etapa4‘:

i. Err-nefs emmare his-so’ — duša koja Je skJonn zlu: ovo je početni

stepen svih putnika (salik) koji su stupili na duhovni put (seJru-
s-suluk). Ovaj stepen podrazumijeva ustrajno učenje zikra: la
ilahe illallah, pomoću kojeg se treba osloboditi osobina poput:
oholosti, škrtosti, isprazne nade, želje za popularnošću, zavisti,
nemara, hrdavog ponašanja i sl. Na ovom stepenu salikovo
djelovanje (el-ef’al) nestaje u Božijem.
Err-nefs el-levvame — duśa koJa sama sebe prekorava: ova etapa
podrazumijeva da se duhovni putnik putem istrajnog učenja
zikra Allah oslobodi sljedećih svojstava: želja za pokazivanjem
svojih dobrih djela ljudima, želja za upravljanjem, i sl.
,. Razlika izmedu prvog i ovog drugog stupnja jeste to što duhovni
putnik biva svjestan svih tih negativnih osobina koje posjeduje,
te se povremeno prekorava zbog njih. Takoder, duhovni putnik
upražnjava razne obrede (ibadet) i duhovne eksercitije kako bi
se očistio od tih nepoželjnih svojstava, ali ipak u njemu prevla-
dava želja za isticanjem dobrih djela ljudima. Dakle, putniku
naovom stepenu nedostaje iskrenost prema Uzvišenom Allahu,
te njegovi atributi nestaju u Božijim.
Err-nefs el-mulhime — nadahnuta duša: ovaj stepen se odlikuje
time što duhovnog putnika koji je na njemu odlikuju osobine
poput: znanja, čednosti, strpljivosti, zadovoljstva, opraštanja
ljudima, upućivanje ljudi na dobro, spremnost na prelaženje
preko negativnih postupaka drugih i sl. Duhovni putnik na
ovom stepenu doživljava da se njegovo biće (zat) gubi u Božijem.

6 Abdulmun’im
Kasimi el-Haseni: Et-Tarikatu-1-helvetiJJe er-rahmaniJJe: el-usulu vel-
asaru mnuzu zuhuriha ila gaJeti-1-harb el-alemiJJeti-1-ula (La Confrerie des Haloutias Rah-
mania: Les Origines et les Effets Depuis sa Creation Jusqu’a la Premiere Guerre Mondiale),
neobjavljena doktorska teza odbranjena 2oo9 godine na Universite d’Alger, Faculte
des Sciences Islamiques, str. ii9—I2i; Mustafa Tatci: Niyâzi“Misrî, bogougodnik na svodu
nedača, (prijevod s turskog: Amina Šiljak-Jesenković),Connectum, Sarajevo, 2Oi2, str.72.
 Ovaj nefs Uzvišeni Allah vodi napretku putem nadahnuća
(íIIum). Da bi se iz ovog stepena prešlo u naredni potrebno je
ustrajati u učenju zikra He.
6. Err-nefs el-mutmeinne — smirena duša: ovaj stepen da bi se prešao
potrebno je mnogo učiti zikr Hall. Ovaj stepen karakterišu
mnogo pozitivne osobine: darežljivost, prefinjeno ponašanje,
blagost, premanentno oslanjanje na dragog Boga (tevekkul), i
sl. Duhovni putnik koji obitava na ovome stepenu poprima
osobine sljedbenika tesavvufa (ehlu-t-tesavvu]), te se počinje
ubrajati medu njih. Doživljava postojanje Boga prije nego
osobno.
Err-nefs er-radiJja — zadovolJna duša: zikr kojim se odlikuje ovaj
stepen jeste invokacija HaJj. Salik osjeća da mu dolazi božanska
podrška (el-’inaJa el-ilahijJa). Ovaj stepen je stepen r usletn47,
odnosno, salik je doživio iščeznuće Benn). Dominantna osobina
onoga koji je postigao ovaj stepen je iskrenost i neprimjećivanje
stvorenja i stvorenoga. Takoder, salik vidi prvo postojanje sebe,
pa Boga.
8. Err-nefs el-merdiJja — duša s kojom Je Uzvišeni Allah zadovoljan: na
ovom stepenu se uči Božije ime KaJjum. Salikov nefs je perma-
nentno svjestan Uzvišenog Allaha, ali za razliku od prethodnog
stepena, duhovni putnik sada biva svjestan stvorenja, te im se
posvećuje upućujući ih na Allahove blagodati i dobro kojim
ih je odlikovao. Na ovom stepenu se vidi postojanje i Boga i
sebe zajedno.
Err-nefs el-kamila —savršena duša: ovaj stepen posjeduju Allahovi
vjerovjesnici, alejhimusselam, i Bogu prisni vjernici (evlije). '

Šejh Omer el-Halveti je preselio na Ahiret 13 7 godine 4 u Tebrizu.

47 Dostizanje, dospijeće, sastanak (Hadžibajrić: op. cit., s-tr 47)-

4' PinarKaraatli: Modernleșen Bir Gelenek: Cerrahilik İstanbul’da Etkinlik Gösteren Bir
Halveti-Cerrahi Çevresin EtnoloJik İncelemesi, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkbilim (Etnoloji) Anabilim Dale, Ankara, 2oO6, str. 98;
S. Beglerović: ’Abd al-Qädir al-Cìaylanï i derviški red kaderiJa, Fakultet islamskih nauka
i Hadži Sinanova tekija, Sarajevo, 2OOg, str. 222—263.
Reśid Hafizović: Temeljni tokovi sufizma, Bemust, Sarajevo, i999. str. 431.
 Sejjid Jahja eš-Širvani
Šejh Jahja eš-Širvani se, s punim pravom, smatra drugim uteme-
ljivačem reda halvetija zbog svoga nesebičnog doprinosa njegovoj
institualizaciji i sistematizaciji nauka na kojemu se temelji ovaj red.
Roden je potkraj XIV st. u Šamahu. Puno ime mu je glasilo: Sejjid
-Džemaluddin Jahja b. Sejjid Behauddin eš-Širvani eš-Šamahi el-Bakuvi.
Potomak je imama Muse Kazima. Njegovi muški preci su godinama
obnašali funkciju nekibu-1-ešrafa*°. Njegov otac je bio nekibu-1-ešraf u
Širvanu."
Znanje je sticao pred mnogobrojnim učenjacima tog doba. Jedne
prilike imao je jednu viziju u sun. Naime, blagoslovljeni poslanik Mu-
hammed, alejhisselam, ga je uhvatio za ruku i položio je u ruku šejha
Sadruddina el-Hijavija". To mu je bio znak da slijedi svoj duhovni put
kod spomenutog učenjaka, čije mjesto je i naslijedio nakon njegove
smrti. 3
Oko I42O. godine, napustio je Śamah i, na poziv Halilullaha Hana,
vladara Nirvana, seli se u Baku, što je pozitivno doprinijelo širenju
halvetijskog reda. Tu ga je, 463. godine zatekla smrt. Pokopan je u
turbetu pored svoje tekije.'4 Ibn Imad el-Hanbeli u djelu: Šezeratu-z-

'° Potomci blagoslovljenog Poslanika, alejhisselam, preko njegove kćeri hazreti Fati-
me, radiallahuanha, i hazreti Alije, radiallahuanh, se dijele na šerife i sejJide. Šerifi su
potomci njihova starijeg sina hazreti Hasana, radiallahuanh, a sejjidi mladeg hazreti
Huseina, radiallahuanh. Ta podjela potiče od vremena Fatimija (gio —ii7I). Za vrijeme
Abasija su prvi put uvedeni znakovi raspoznavanja sejjida i šerifa. Ti znakovi su bili
zeleni saruci i ogrtači, a za žene zelene mahrame. Za perioda sultana Bajazita Jildirima
dolazi do ustanovljavanja funkcije nekibu-1-ešrafa — zastupnika sejjida i šerifa. Prvi na
tu funkciju je postavljen Sejjid Ali Nuta iz Bagdada, učenik Sejjida Emira Buharija
(više: Fehim Nametak, “Sejjidi, šerifi i nakibuleśrafi u Bosni i Hercegovini”, u: Ehli bejt
u Bosni i Hercegovini — Zbornik radova “Medunarodnog simpoziJa o Ehli bejtu”održanog z5.
i z6. maka zoom. godine ti Sarajevu, Naučnoistraživački institut “Ibn Sina” u Sarajevu,
aoo3, str. z5i—z59).
" Mehmet Rihtim: op. cit., str. I2—I3.
*’ Izmedu šejha Omera el-Halvetija i Sejjida Jahje, u silsili se nalaze slijedeći šejhovi: Sa-
druddin el-Hijavi, Izuddin et-Turkemani i Ahi Mirem. Vidi i: El-Kevseri: op. cit., str. 3i.
'*Ahmed Taşköprüzade: Eš-Šekaik en-nu’maniJJe fi’ulemai ed-devleti el-’usmaniJJe, Dam-
I-kutub e1-’arebijj, Bejrut, i97s, str. i64-
*4 Mehmet Rihtim: op. cit., str. iş¡ Aşkar: “Bir Türk Tarikata Olarak Halvetiyye’nin
Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, str. 5ş8.
zeheb ft ahbar min zeheb, precizirao je 868. hidžretsku godinu kao godinu
njegove smrti." Takoder, Ibn Imad el-Hanbeli je zabilježio da je Sejjid
Jahja bio poznat i po izuzetno lijepom vladanju i urednom izgledu. 6
Tokom XVI st., za vrijeme Safevija, došlo je do urušavanja turbeta
i tekije. No, nakon prelaska tog podneblja u ruke Osmanlija za vrijeme
sultana Murata III, turbe i tekija su obnovljeni zahvaljujući osmanskom
namjesniku Ozdemiroglu (Özdemiroğlu) Osman-paši. Sudbina tekije
za vrijeme Safevija je ponovljena i kada je Baku okupirala Sovjetska
Rusija. Jedino turbe nije porušeno. Ono danas služi kao muzej.5'
Pored toga što je bio istaknuti duhovnjak, pobožnjak i sufija, zaimao
je i mjesto medu eminentnim pjesnicima pod pseudonimom “Sejjid”,
te muslimanskim filozofima i uglednim ljudima pera.
Donosimo spisak njegovih autorskih djela:

Šifau-I-esrar:Ovo djelo je napisano na azerbejdžanskom jeziku".

Posvećeno je eksplanaciji osnovnih načela (usul) na kojima
počiva halvetijski derviški red. Jedinstveni rukopisni primjerak
ovog djela čuva se u Istanbulu, u biblioteci Sulejmaniji.
Vird-i Settar: Djelo je napisano na arapskom jeziku. Podijeljeno
je na tri dijela. Prvi dio zauzimaju dove i pohvale upućene
Uzvišenom Allahu. U drugom dijelu, autor je naveo svojstva
Uzvišenog Allaha i Njegovih devedeset i devet lijepih imena.
Treći dio je posvećen blagoslovima poslaniku Muhammedu,
alejhisselam, njegovom Ehli Bejtu, četverici prvih halifa te
hazreti Hamzi i hazreti Abbasu, amidžama poslanika Mu-
hammeda, alejhisselam. Namijenjen je grupnom i zajedničkom
učenju.

" El-Kevseri: op. cit., str. 3i; vidi i: Ibn Imad el-Hanbeli: Šezeratu-z-zeheb fi ahbar min
zeheb, sv. VIII, Dar Ibn Kesir, Damask — Bejrut, igga, str 499-
" Ibn Imad el-Hanbeli: op. cit., str 49d
*' El-Kevseri: op. cit., str. 3i.
" Turkijski jezici se dijele na četiri glavna ogranka: Sjeveroistočni, Sjeverozapadani,
Jugoistočni i Jugozapadni. Azerbejdžanski, zajedno sa: turskim / osmanskim, tur-
kmenskim i gaguskim spada u Jugozapadni ogranak (Ekrem Ğaušević: Gramatika
suvremenoga turskog Jezika, Hrvatska sveučilišna naklada, Zagreb, igg6, str. xi).
Haci Mahmut Efendi koleksyonu: br. 2283.

Adžaibu-I-kulub: U ovom djelu, šejh Jahja je pisao o srčanim

 stanjima uglednih sufijskih prvaka, poput: Bajazita Bistamija,
Jahje b. Muaza i drugih. Djelo obiluje citatima preuzetim od šej-
hulislama Abdullaha El-Ensarija iz Herata. Jedan primjerak se
čuva u Centralnoj biblioteci Univerziteta u Istanbulu (İstanbul
Üniversitesi Merkez Kütüphanesi), pod br. FY. 956/HE. *94-
Atvaru-I-kalb: Śejh Jahja je u ovom djelu, pisanom u formi
mesneríJe 6O izanalizirao stanja kroz koja prolazi srce salika
(hommo viator). Ova mesnevija sadrži 772 bejta — distiha.
BeJanu-I-rim: Kao i prethodno, i ovo djelo je u formi mesnevije.
Sadrži şşo distiha. Sadrži natove” i pohvalnice četverici pravo-
vjernih halifa. U djelu se veli da je spoznaja Uzvišenog Allaha
i Njegovih svojstava prva obligatorna dužnost (Jam) koja se
nameće vjernicima. Najbolji put za postizanje spoznaje jeste
permanentno spominjanje i istrajno podsjećanje na Uzvišenog
Allaha u svakom trenutku i svakoj situaciji.
6. Kešfu-I-kulub: Djelo je podijeljeno na četiri odlomka u kojima
se eksplaniraju četiri pojma: all (razum), Call (srce), ruh (duh),
i nefs (ego). Djelo je koncipirano na taj način da se njegov
sadržaj ispoljava kroz disputaciju u kojoj se žustro nadmeću
oponent i respondent.
Iśissa-i Mensur: Takoder, i ovo djelo je napisano u formi me-
snevije, ali na perzijskom jeziku, a govori o životu stradalnika
Mensura Halladža.
8. Menazilu-I-ašikin: Ova mesnevija sadrži IȚ9i distiha. Posvećena
je analizi četrdeset postaja duhovnog puta koje salik mora
preći: níJet, inabet, tevba, irada, džuhd, murakaba, sabur, zikr i
fikr, muhalfetu-nefs, rida, muvafekat, teslimiJet, tevekkul, zuhd,
ibadet, vere, ihlas, sidk, have redža, fena, beka, aJnu-I-Jekin, marifet,

6
º MesneviJa je vrsta pjesme u divanskoj poeziji, ali i epskoj, didaktičkoj i vjerskoj lite-
raturi, čiji se stihovi rimuju po principu aa bb cc itd. Pjevana je u aruz metru, a zbog
jednostavnog rimovanja bila je podesna za duže pjesme obično didaktičkog, vjerskog,
epskog, a ponekad i ljubavnog sadržaja (Fehim Nametak: PoJmovnik..., str. i73)
6
' Nat (na’t) je pjesma spjevana u slavu poslanika Muhammeda, alejhisselam. Kod
divanskih pjesnika, u sklopu divana natovi su spjevani najčešće u formi kaside, ali
ponekad i u formi gazela (ibid., str. i8g).
 velaJet, śerk, muhabbet, vahdet, kurbet, visal, kešf huzur, tedžrid,
tefrid, inbisat, tehajjur, nihaJet, tesavvuf t urbetu-1- kurbe.6' Djelo
je sadržajem naslonjeno na djelo Mekamat-i Erbe’in, čuvenog
sufije Ebu Se’ida Ebu-1-Hajra (q6Ț—1049)6'.
Mekamat: Sejjid Jahja je u ovome djelu obradio sedam stup-
njeva duhovnog puta.
IO. Rumuzu-1-išarat(Te’vilu ve tefsiru ihdine-s-strata-1-mustekim).- Ovo
je traktat u kome je protumačen navedeni ajet prve kur'anske
sure — poglavlja.
Šerh-i esma-i SemaniJJe: Kako mu i naslov govori, traktat je
posvećen tumačenju osam svojstava Uzvišenog Allaha: haJat
(Bog živi Svojim božanskim životom), ’íløt (Bog sve zna), sem’
(Bog sve čuje), besar (Bog sve vidi), kudret (Bog je svemoćan),
belum (Bog govori Svojim božanskim jezikom), trade (Bog sve
čini Svojom božanskom voljom), beta (Bog neće nestati).
u. Šerhu meratibi Esrari-1-kulub: I ono je pisano u formi mesnevije.
Sačinjeno je od 88o distiha.
›y. Tesarrufat u Mukašefat: Traktat posvećen ljubavi prema Uzvi-
šenom Allahu.
Šerhu sualat-i Gulšen-i Raz: Navedeno djelo je komentar na
djelo Gulśen-í £ az64 Mahmuda Šebistarija (1288—134 ) u formi
mesnevije na azerbejdžanskom.
Ma la budde batiniJJe (Esraru-1-vudu’ve-s-salati): Navedeni traktat
problematizira abdest i namaz.
i6. Menakib-i Emiri-1-mu’minin Ali: Kasida6* od 116 dvostiha posve-
ćena ličnosti hazreti Alije.
6
' Pogledati definicije navedenih pojmova u naprijed citiranoj studiji rahmetli šejha
Fejzullaha Hadžibajrića (Fejzullah Hadžibajrić, op. cit., pass.) Pogledati i: Abdulke-
rim el-Kušejri: KušeJriJeva poslanica o tesavvufskoJ znanosti, Bookline, Sarajevo, zoo6,
str. z9 —3şz.
6
* O njemu vidjeti više u citiranom djelu Rešida Hafizovića (str. 86—g3).
6
^ Pogledaj: Ğejh Mahmud Ğabestari: Sufijski ruźičnjak, prijevod s perzijskog: Ekrem
Tucaković, Ljiljan, Sarajevo, 2003.
6
* Pjesma koja je spjevana s nekim ciljem (ar. kasd - cilj, namjera), obično da se pohvali
neko. To su duže pjesme koje se sastoje obično od 5o do 5o distiha, rimovanih po
principu aa ba ca da itd. (Fehim Nametak: PoJmovnik..., str. i4*)

i/. GazeliJJat: Zbirkaod petnaest pjesama, napisanih u formi gazela’

na perzijskom jeziku.
I8. Risale fi salati-n-NebiJJ: Kasida od 96 distiha o zazivanju blago-
slova Božijem poslaniku, alejhisselam.
!9 Mekarim-i Ahlak.- Poslanica o islamskom bontonu.6'

3. Duhovna geneatogija \silsila)

i ogranci derviškog reda halvetija
• Poslanik Muhammed, alejhisselam, (u. 632)

• Hazreti Alija (u. 66o)

• Hasan el-Basri (u. J29)

• Habib b. Mahmud el-Adžemi (u. ii4)

• Davud et-Tai (u. j83)
• Ma’rufel-Kerhi (u. 816)

• Sirri es-Sekati (u. 867)

• Džunejd el-Bagdadi (u. 9iO)
• Mimšad ed-Dinaveri (u. 9i2)
• Muhammed ed-Dinaveri (u. 98o)
• Ebu Hafs Omer es-Suhraverdi (u. iojo)
• Ebu Nedžib es-Suhraverdi (u. II68)
• Kutbuddin el-Ebhuri (u. I22§)
66
jesnička vrsta divanske književnosti s pretežno lirskim temama. U osmanskoj i
perzijskoj književnosti je to dominantna vrsta. Gazel ima najčešče izmedu j i 7 istiha
(F. Nametak, PoJmovnik..., str. ioi; vidi i: Alena Čatovič: OriJentalno-islamska knJiževna
tradiciJa u stvaralaštvu Hasana ZiJaiJe Mostarca: Transtekstualnost u klasičnoJ osmanskoJ
poeziji, elektronsko izdanje, Filozofski fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2OI3,
str. 46. i dalje).
6
* Mehmet Rihtim: op. cit., str. 2i.

• Ruknuddin Sindžasi (u. i23O)

• Śihabuddin Mahmud Tabrizi (u. 1302)

• Džemaluddin Tabrizi (u. I2ŞŞ)

• Ibrahim Zahid el-Gejlani (u. I3OŞ. ili IŞ7 )‘8

• Ahi Muhammed (u.i3j8)

• Omer el-Halveti (u. 1397)6

• Ahi Mirem (u. i4O9)

• Hadži Izuddin et-Turkemani (u. I442)
• Sadruddin Omer el-Hijavi (u. 1455)
• Sejjid Jahja Širvani (u. 14 3)

Halvetijski tarikat se, poslije smrti Sejjida Jahje Širvanija, podijelio

na četiri osnovne skupine:

i. úiseníJe: Osnivač inn je Dede Omer Rušeni. Umro je 14 6. godine

u Tebrizu.'° Bio je murid šejha Sejjida Jahje Śirvanija. Nakon njegove
smrti, od rušenija su nastali slijedeći ogranci: demirtašije (osnivač im
je murid šejha Omera Rušenija, Muhammed Demirtaši. Umro je u
Kairu iş28/2q. godine); gulšenije (osnivač inn je takoder učenik šejha
Omera, Ibrahim Gulšeni. Umro je Iş33/iŞi 4 godine u Kairu. Sljedbenik
gulšenijskog reda, Hasan Sezai [u. i7ii . godine u Edirnama] je eponim
sezaija — ogranka gulšenija.) Śejh Hasan Haleti (umro u XVIII st.) je
eponim halvetijskog ogranka gulšenija. Śejh Omer Rušeni, konkretnije

6
' Ovdje se silsila dijeli na još dvije. Prva, preko Ahi Muhammeda iz Harezma, jeste
ona halvetijska, dok druga koja se nastavlja preko Safijuddina el-Erdebilija jeste silsila
safevijskog reda (više: Mustafa Aşkar: “Bir Türk Tarikata Olarak Halvetiyye’nin Tarihî
Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, str. 557)
6
Mehmet Rihtlm: op. cit., str. 22; Ömer Fuàdi: Hz. Pi“r Şâbân-i Veli“Menkibeleri, Nefes
Yayinlari, İstanbul, 2Oii, str. s4—Ş6.
*° U studiji “Muhammed Tevfik Bošnjak (i7 Ş—1886)”, stoji da je Omer Rušeni umro
IŞ28. godine (str. 6ş).

njegovi zastupnici (halife) su zaslužni za dospječe halvetijskog tarikata

u Egipat, odakle se proširio u Sudan, odnosno čitavu Afriku. Odatle je
dospio i u Mekku, Medinu, pa čak i u Indoneziju.7'

c. DžernnliJe: Osnivač im je Džemal el-Halveti". Umro je 49a godine

u Istanbulu. Jusuf Sunbul Sinan (u. i§29 godine u Istanbulu) — murid
šejha Džemala je eponim sunbulijskog ogranka džemalija. Ahmed el-
Asali(u. i639 gOdine u Damasku) je osnivač asalijskog ogranka sunbulija.
Bahšijski ogranak asalija je osnovao u Mekki Muhammed el-Bahši (u.
i68y. godine). Takoder, šejh Šaban Veli (u. ij6q. godine u Kastamonu)
je osnivač šabanijskog ogranka džemalija. Karabaš Veli (u. i685. godine
u Egiptu) je osnovao karabašijski ogranak šabanijskog reda iz kojeg
če nastati sljedeči ogranci: bekrijje (osnivač je Šemsuddin Mustafa el-
Bekri7'. Umro je ry49 godine u Egiptu. Od bekrija su nastale hifnije čiji
je osnivač Sejjid Šemsuddin el-Hifni. Umro je Ij6y. godine u Kairu. Od
hifnija su nastali rahmanije, čiji je osnivač Muhammed b. Abdurrahman
iz Alžira koji je umro Ij94 godine. Derdirije — njihov osnivač je Ahmed
ed-Derdir. Umro je u Kairu Ij86. godine. Od njih su potekli savije, čiji
je osnivač Ahmed es-Savi. Umro je i82§. godine u Egiptu. Ovaj ogranak
je najrasprostranjeniji u Egiptu. Najviše halvetija tamo pripada njemu;
od hifnija potiču i tidžanije. Osnivač im je Ahmed et-Tidžani iz Fesa.
Umro je i8i2. godine. Od tidžanija su nastali hamalije. Njihov osnivač
ŠerifAhmed Hamahullah je umro u Francuskoj iq43 godine. Semanije
[Osnivač je Muhammed el-Medeni. Umro je ijj5. godine u Medini]
takoder potiču od bekrija. Od njih su se razvile fevzije koje se vežu za
Fejzuddina Husejna. On je umro I89i/q2. godine u Egiptu; ezherije su
takoder podogranak hifnija. Vežu se za Muhammeda b. Abdurrahmana
koji je umro u Kairu Ij 92t93 gOdine. Mervanije, kao najkasniji izdanak
hifnije je ustanovio Mervan b. Muattal. Umro je u Kairu iqII. godine).
Nasuhijje su podogranak karabašija. Osnivač je Muhammed Nasuhi.
Umro je u Istanbulu Iji8. godine. Od njih su nastali čerkešije. Osnivač

" Abdulmun’im Kasimi el-Haseni: op. cit., str. 56.

" Bio je ucitelj i duhovni mentor sultanu Bajazitu II (B. Zlatar, op. cit., str. i2 ).
** Pogledati zanimljivu studiju o životnom putu šejha el-Bekrija, čiji autor je Gideon
Ëeigert: “Shaykh Mustapha Kamal Al Din Al Bakri — A Sufi Reformer in Eighteenth-
Century Egypt”, Bulletin, The Israeli Academic Center in Cairo, April 2OOi, br. 24. str.
3 7-

čerkešija je Mustafa Ğerkeši koji je umro i8i3. godine u gradu Ğankiri.

Od čerkešija su nastali halilije čiji je osnivač Halil-efendija koji je umro u
Bolu oko i 43 godine. Takoder, ovaj podogranak je iznjedrio i ibrahimije
čiji osnivač je Kušadali Ibrahim iz Aksaraja. Umro je i846. godine.

3. AhmediJe: Osnivač im je Ahmed Śemsuddin Marmaravi iz Akhi-

sara. Umro je i5o4 godine u Manisi. Izmedu njega i Sejjida Śirvanija
su sljedeći šejhovi: Alaeddin Uššaki (u. 485) — Ibrahim Tadžuddin (u.
*47 ) — Behauddin Erzindžani (u. 1464) — Sejjid Jahja Širvani.
Iz ovog ogranka tokom povijesti su se razvila još četiri: ramazanije
(eponim ovog reda je Mahfi Ramazan. Umro je i6i6. godine u Istanbulu);
sinanije (vežu se za Ibrahima Ummi Sinana. Na Ahiret je preselio u
Istanbulu işşi. godine); ušakije (osnivač inn je Hasan Husamuddin koji
je umro Iş93 godine u Istanbulu); misrije (njihovo porijeklo se pripisuje
Nijazu Misriju. Nijaz Misri je umro 1694 godine u Grčkoj).
Od ramazanija su nastali: džihangirije (osnivač inn je Hasan
Burhanuddin koji je umro u Istanbulu i664 godine); buhurije (njihov
osnivač je Muhammed Buhuri. Umro je i63o. godine)¡ raufije (osnivač
im je Sejjid Ahmed Raufi. Umro je ry5y. godine u Istanbulu); džerahije
(osnivač inn je Nuruddin Džerahi. Na Ahiret je preselio ry2i. godine u
Istanbulu); hajatije (njihov eponim je Mehmed Hajati iz Ohrida. Na
Ahiret je preselio ry66/6j. godine).
Od sinanija su nastali: muslihijje (vežu se postankom za Mehmeda
Muslihuddina. Umro je i688. godine); zuhrije (osnivač inn je Ahmed
Zuhri. Umro je u Solunu Ii 44 godine).
Od ušakija su nastali slijedeći podogranci: džemalije (vežu se za
Mehmeda Džemaluddina iz Istanbula gdje je i umro IjşI. godine);
salahije (eponim im je Salahuddin Uššaki. Umro je u Istanbulu Ij83.
godine); dažahidije (osnovao ih je Ahmed Džahidi. Na Ahiret je preselio
u Ğanakkalama i659 godine).

ą. ŚemsíJe74y Osnivač inn je Šemsuddin Ahmed Sivasi. Roden je u

Tokatu i 9 godine, a umro je Işqj. gOdine u Sivasu7'. Šejh Sivasi je

'4 Sulejman Zakonodavac, Selim II, Murat III i Mehmed III su bili vezani za eponima
šemsija — Ahmeda Śemsuddina iz Sivasa (Rasul Kesenceli: Veli“ler ve Hükümdarlar,
Nasihat Yayinlari, Ankara, 2oi3, str. 3H).
** Ibid., str. 3o7
 preko dvije silsile povezan sa Sejjidom Širvanijem. Prva silsila: Śejh
Sivasi — Muslihuddin Halife — Hadži Hidr Amasi — Habib Karamani
(• *49a godine u Karamanu) — Sejjid Jahja Širvani. Druga silsila: Śejh
Sivasi — Medžduddin Širvani — Śah Kubad Širvani — Muhjiddin Širvani
— Zijauddin Jusuf Širvani — Sejjid Jahja Širvani. Sljedbenik šemsijskog
ogranka halvetija, Abdulehad Nuri (u. i65i. godine u Istanbulu) je
eponim nurijskog ogranka šemsija, koji je ime dobio po njemu. 6

4. Śejh Śaban Veli - eponim šabanijskog ogranka derviškog

reda halvetija
Kao što smo i rekli ranije, eponim šabanijskog reda je hazreti šejh
Śaban Veli iz Kastamona, tačnije iz mjesta Taškopru (Taşköprü). Roden
je 1449 godine, ali je u devetoj godini života izgubio roditelje, te je
odrastao kod jedne pobožne žene.'7
Nakon završenog početnog obrazovanja koje je pohadao kod
šejha Osman-oğlu Hodže Velija u Kastamonu, odlazi za Istanbul, u
Fatihovu medresu na daljnje školovanje i usavršavanje. Po okončavanju
formalnog obrazovanja u Istanbulu Işn. godine, jedne je prilike, u snu
čuo glas koji mu je zapovijedio da se vrati u rodno mjesto. Śejh Šaban
Veli je odmah po budenju poslušao poruku koja mu je poslata u snu,
te krenuo na put za Kastamonu. Na putu je, u mjestu Konrap, naišao

6 (M. Taha Bahman: “Halvethane”, İslam Ansiklopedisi, sv. XV, Türkiye Diyanet Vakfi,

Istanbul, i 97. Str. 392—3g3; Önce Demirdaş: “Tesavvuf Tarihinde Halvet ve Halvetin
Manevi Eğitimdeki Rolü”, fiber Akademi Derqisi, XVI/Ş3, 2012, Str. 138; Mustafa Tatci:
Hazret-i fair Şeyh Şaban-i Veli ve Şabaniyye, H. Yayinlari, İstanbul, 2OI2, Str. 37 65). U
djelu TemelJni tokori sufizma (str. 43i) stoji da je derkavijski red jedan od ogranaka
halvetijskog. Tačno je da je derkavijski red ogranak šazilijskog; no, valjano je znati
da i šazilije baštine instituciju halveta, ali ono je imalo oblik povlačenja u samoću
prirode, po uzoru na Poslanikova, alejhisselam, povlačenja u Hiru (Martin Lings:
SuJiJski evliJa XX stolJeča, Connectum, Sarajevo, 2Oiş, str. 87. 246—247: . SChimmel:
OdgonetanJe BoźiJih znakova, Sarajevo, 2OOi, str.3 s4)-
^ Karabaş-i Veli Ali Alaaddin, Ahmed Rif’at Nevrekobi, Yiğitbaşi Ahmed Şemseddin
Marmaravi: Halvetì Şabâni“Yolunun Adâbi: Miyar-i Tarikat, Hazirlayan: Mustafa Tatci, H
Yayinlari, İstanbul, 2Oi3, str. 3; Mustafa Tatci: Hazret-i Pir Şeyh Şaban-i Veli“ve Şabaniyye,
str. 4: Mustafa Tatci — Cemal Kurnaz: “Şâbân-i Veli”, İslam Ansiklopedisi, sv. XXXVIII,
Türkiye Diyanet Vakfi, İstanbul, 2Oio, str. 2o9: Çağhan Adar: “Halvetî Şâbânî İnancinda
Adetler ve Müziğe Yönelik İnanç ve Tutumlarin íncelenmesi”, Uşak Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, 7/2, 2Oi4. str. i52.

na halifu šejha Džemala el-Halvetija, šejha Hajruddina Tokadija koji

mu je zaplijenio srce svojom pojavom i duhovnom energijom koja je
doslovno zračila iz njega. Kod dotičnog učitelja je proveo naredne dvije
godine. U Kastamonu se vratio 93a. hidžretske godine (iş3O/3i), gdje je
držao propovijedi po raznim džamijama. Nakon smrti šejha Sunnetija,
halife Sejida Jahje Śirvanije, dobio je njegovo mjesto propovijednika u
šejhovoj džamiji koja je danas poznata kao Džamija šejha Šabana Velija.
Pored te džamije, često je boravio i propovijedao i u drugim džamijama.7'
Śejh Śaban Veli je preselio na Ahiret i8. zulkadea 9y6. hidžretske
godine7 , što odgovara 4 maju i569 godine po gregorijanskom kalendaru.
Posmrtno kupanje i zaodijevanje u posmrtne halje je izvršio njegov
duhovni zastupnik, šejh Muharem-efendija koji je obnašao funkciju
vjerskog propovijednika (vaiz) u Sulejmaniji džamiji u Istanbulu.
Posredstvom njegovih murida, šabanije su se proširile iz Istanbula na
Balkan, Siriju, Hidžaz, Egipat, Sjevernu Afriku i Indiju'°. Posljednjih
sedam godina ovozemnog života, šejh Šaban Veli je proveo u halvetu
u svojoj te kiji.8'
Turbe nad mezarom šejha Velija počeo je graditi šejh Omer Fuadi"
uz potporu i pomoć princa Osmana, sina sultana Ahmeda I. Gradnja je
završena i6Ii. godine uz materijalnu pomoć Omer-beja, ćehaje velikog
vezira Murat-paše, koji je bio Himmet Dedeov sin. Himmet Dede
je bio murid šejha Śabana Velija. U izgradnji turbeta su učestvovali
mnogi državnici i vjerski službenici, poput kadije u nahiji Küre Akkaš
Hibetullaha, kastamonskog kadije Emin-efendije ivelikog vezira sultana

" ustafa Tatci: Hazret-i Pvliir Șeyh Șaban-i Veli“ ve Șabaniyye, str. Io, i3.
' Osmanzade Hüseyin Vassaf: Serine-i Evliyá Evliyá-yr — Şerhi Esmar-i Esrár, sv. III,
Hazirlayanlar: Mehmet Akkuş, Ali Yilmaz, İstanbul, zoo5, str 38o.
'° Mustafa Tatci: “Şabaniyye”, İslam Ansiklopedisi, sv. XXXVIII, Türkiye Diyanet
Vakfi, Istanbul, 2Oio, str. 211.
" Mustafa Tatci — Cemal Kurnaz: “Şàbân-i Veli”, str. 2o9; Mustafa Tatci: Hazret-i Pir
Şeyh Șaban-i Veli“ve Şabaniyye, str. iş; Mehmed Süreyya: Sicill-i Osmani, sv. III, yay. haz.
Nuri Akbayar, İstanbul, i9g6, str. i554: Bursali Mehmed Tahir Efendi: Osmanli MííelliȚerí,
hazirlayanlar: A. Fikri Yavuz - İsmail Özen, tom I, Meral Yayinevi, İstanbul, i 72, str. 2o5.
8
' Silsila šejha Omera Fuadija (u. i636) seže do šejha Velija posredstvom sljedećih
šejhova: šejh Muhjiddin (u. i6O4) — šejh Abdulbaki (u. i589) — šejh Hajruddin (u. IŞ79)
— šejh Osman (u. iş69) — šejh Šaban Veli (u. i56g). Vidi: Karabaş-i Veli Ali Alaaddin,
Ahmed Rif’at Nevrekobi, Yiğitbaşi Ahmed Şemseddin Marmaravi: op. cit., str. 6, 7

Ahmeda, Halil-paše. Svojevremeno su sultani Abdulaziz i Abdulhamid

II izvršili značajne popravke. Takoder, turbe je restaurirano iqşo. i u
periodu od 2OO8. dO 2OO9 godine.8'
 Držimo iznimno važnim dodati i to da je biografiju šejh Šabana
Velija prvi napisao šejh Omer Fuadi, pod naslovom: benefit-t șerif-i lair-i
Halveti Hazret-i Șaban-i Veli ()9 ¿ ¿ mfi.).' 4 Biografija
je prvi put štampana i8jj. godine u Kastamonu Vilayet Matbaasi, pod
pokroviteljstvom šejh Said-efendije (str. i88). Na savremeni turski jezik
ju je preveo Muhammed Bedirhan i objavio 2Oii. godine u istanbulskoj
izdavačkoj kući Nefes Yayincilik.8
Što se tiče zajedničkog zikra, on se uglavnom obavlja tako što šejh
naglas prouči prvo kur’ansko poglavlje (sura El-Fatiha) naglas, a zatim ş6.
stavak (ajet) kur’anskog poglavlja El-Ahzab, nakon čega se horski prouči
sedam, ili jedanaest puta: Allahumme salli ’ala sejJidina Muhammedin
’abdike ve nebijjike ve habibike ve resulike en-nebiJji-1-umijJi ve ’ala alihi ve
sahbihi ve seIIím. Šejh potom izgovara naglas 19 ajet iz sure Muhammed.
Derviši potom tri puta sporo izgovaraju la ilahe illallah, a zatim ubrzano
3oo puta. Nakon toga svi zajedno i sporo izgovaraju šest puta Hu, a
sedmi put naglašeno i brzo kako bi se prešlo na “zikr sedam imena”.
Tokom zikra dozvoljeno je učiti ilahije, kaside, natove ili druge pobožne
spjevove. Skup se završava prigodnom dovom koju prouči šejh. Što se
tiče duhovnih eksercitija (el-evrad)” koje upražnjavaju derviši, one se

" Mustafa Tatci — Cemal Kurnaz: “Şâbàn-i Veli", str. log; Mustafa Tatci: Hazret-i Pir
Şeyh Şaban-i Veli“ ve Şabaniyye, str. ı9.
' 4 (İbrahim Hâs: op. cit., str. 67)- Rukopisni primjerci se mogu naći u sljedećim bi-
bliotekama: Kastamonu İl Halk Ktp. Nu. 3676/i, yp. ib-gob; Süleymaniye Ktp. Reşit
Efendi BI., Nu. 478(İstinsah: iz3o/i8I4): Süleymaniye Ktp. Düğümlü Baba B1., Nu. y83:
Süleymaniye Ktp. Haci Mahmt Efendi BI., Nu. 4s88; Süleymaniye Ktp. Haci Mahmt
Efendi BI., Nu. 4682; Süleymaniye Ktp. Haci Mahmt Efendi BI., Nu. 2287: Süleymaniye
Ktp. Haci Mahmt Efendi BI., Nu. 2332; Süleymaniye Ktp. Uşşaki Tekkesi BI., Nu. 3y;
Süleymaniye Ktp. Yazma Bağişlar BI., Nu. 634: Milli Ktp. Yz. Nu. 5j3j/i; Milli Ktp. Yz. Nu.
/32Ş4-1-2; tatürk Kitapliği, OE., Nu. 7 2; Şaban-i Veli Türbesi’ndeki Yz. Nüsha (hre-
keli) (Kisaltmasi: Ki); Şaban-i Veli Türbesi’ndeki Yz. Nüsha (hrekesiz) (Kisaltmasi: K2).
" Muhammed Bedirhan: “Takdim”, u: Ömer Fuâdî: Hz. Pi“r Șâbân-i Veli Menkibeleri,
Nefes Yayinlari, İstanbul, 2OH, str. g—io; Mustafa Tatci: Hazret-i Pir Şeyh Şaban-i Veli
ve Şabaniyye, str. 2o.
‘ Vird (mn. evrad): svakodnevni zadatak u obliku zikra koji, prema naročitim uputa-
8

ma duhovnog učitelja preuzima učenik prilikom pristupanja derviškom redu. Vird

uglavnom sastoje od učenja po too puta istigfara i salavata, te 3oo puta

la ilahe illallah, te virdu settara. Naglašavamo da se obavljanje grupnoga
zikra i pojedinačni virdovi razlikuju u svim ograncima koji potpadaju
pod šabanijski ko1. Mnogi ogranci u sebi sadržavaju svakodnevno učenje
i studiranje odredenih kur’anskih poglavlja."
 5. Zakfjučak
Halvetijski tarikat je, kako smo mogli i vidjeti, jedan od najraspro-
stranjenijih tarikata, ako ne i najrasprostranjeniji, te tarikat iz čijeg
temeljnog toka se izdvojilo preko četrdeset ogranaka i podogranaka.
Mnogo naših zemljaka i sinova naše domovine i samog jugoistočnoe-
vropskog regiona u širem smislu je bilo vezano za ovaj tarikat, o čemu
govore brojne stranice iz pera naših stručnjaka koji su se zanimali
prvenstveno za tesavvuf ovih podneblja, književno stvaralaštvo Boš-
njaka ili općenito balkanskih muslimana na orijentalnim jezicima, te
orijentalno-islamsku ili uopće kulturnu historiju Balkana, u najširem
smislu šta se pod njom podrazumijeva. Mnogi pripadnici halvetijskog
reda, ili općenito derviških redova prisutnih na našim prostorima su
bili istaknuti naučni radnici i kulturni djelatnici koji su obogatili svoju
epohu u kojoj su djelovali, te tako svojim djelom postali neodvojivi
dio kulturnog i civilizacijskog ambijenta. Neki od njih su bili plodni
pisci, nadahnuti pjesnici, vješti kaligrafi, istaknuti vjeroučitelji i vjerski
dostojanstvenici, dok su neki ostali manje poznati, ili sasma nepoznati
jer su, kako to neko nekada reče: “živjeli svoj život iznutra”, tj. u tarikatu
su primarno tražili vlastiti smiraj i prosvjetljenje osobne nutrine. Naša
je obaveza da to njihovo djelo istražimo i prikažemo kulturnoj javnosti.
Namjera nam je bila da čitatelju, grosso modo, predstavimo halve-
tijski derviški red i njegove ogranke koji su se vremenom iznjedrili pod
njegovim okriljem. Na samom kraju zaključne riječi napominjemo da
u literaturi b/h/s jezičkog areala ne nalazimo podrobnije informacije o
ovom derviškom redu, te se nadamo da će ovaj naš prilog imati pozitivan
utjecaj na buduća istraživanja date problematike.

nije isti za sve muride jedne tarikatske grupe, niti je stalne prirode, nego se mijenja
sa stepenom napredovanja učenika i sa potrebama koje su prouzrokovane njegovim
karakternim i drugim svojstvima (više: F. Hadžibajrić: op. cit., str. 47)
8
* Mustafa Tatci: “Şabaniyye”, str. 2i4

— Adar, Çağhan: “Halvetî Şâbânî İnancinda Adetler ve Müziğe Yönelik İnanç ve Tutumlarin
İncelenmesi", Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi’, 7/2, 2O*4
— Aşkar, Mustafa: “Bir Türk Tarikata Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye
Silsilesinin Tahlili”, AŁİİF Dergisi, (AÜ Basimevi), Ankara, 999. br. 39.
Bahadiroğlu, Mustafa: "İbrahim-i Zahid Geylani”, islam Ansiklopedisi, sv. XXI, Türkiye
Diyanet Vakfi, ístanbul, zooo.
Bahman, M. Taha: “Halvethane”, İslam Ansiklopedisi, sv. XV, Türkiye Diyanet Vakfi,
Istanbul, *997
Bašagić, Safvet-beg: “Znameniti Hrvati, Bošnjaci i Hercegovci u Turskoj carevini”, u: S.
Bašagić: Bošnjaci i Hercegovci u islamskoj kn]iževnosti, (priredili: Džemal Ćehajić i Amir
 Ljubović), “Svjetlost”, Sarajevo, •9 6.
— Bedirhan, Muhammed: “Takdim”, u: Ömer Fuâdî: ffz. Pîr Şábân-i Veli“ Menkibeleri, Nefes
Yayinlari, İstanbul, zoii.
— Beglerović, Samir: Abd al-Qòdír aI-Čaylanî i derviški red kaderija, Fakultet islamskih nauka
i Hadži Sinanova tekija, Sarajevo, 2oo9.
Bursali Mehmed Tahir Efendi: Osmanlt Müellifleri, hazirlayanlar: A. Fikri Yavuz ve İsmail
Özen, tom I, Meral Yayinevi, İstanbul, i9jz.
Ğaušević, Ekrem: Gramatika suvremenoqa turskog Jezika, Hrvatska sveučilišna naklada,
Zagreb, •996.
Ğelebi, Evlija: Putopis - Odlomci o jugoslovenskim zemljama, (preveo, uvod i komentar napi-
sao Hazim Šabanović), “Veselin Masleša”, Sarajevo, •979
— Ćatović, Alena: Ori]entalno-islamska književna tradìcija u stvaralaštvu Hasana Zijai¡e Mo-
starca: Transtekstualnost u klasìčnoj osmanskoj poeziji, elektronsko izdanje, Filozofski fakul-
tet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, zoi3.
— Ćehajić, Džemal: ï9ervíški redovi u jugoslovenskim zemljama sa posebnim osvrtom na Bosnu i
Hercegovinu, Orijentalni institut, Sarajevo, i986.
— Demirdaş, Önce: “Tesavvuf Tarihinde Halvet ve Halvetin Manevi Eğitimdeki Rolü”, Tier
Akademi Dergisi, XVI/ş3, zoiz.
Fuâdî, Ömer: Hz. Ptr Șábân-i Veli Menkibeleri, Nefes Yayinlari, İstanbul, zoo.
Göktaş, Vahit: “Ha1vetiyye’nin Şâbâniyye Ekolü ve Kollari", Süleyman Demirel Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, zori, br. z6.
— Gölpinarli, Abdülbâki: “Melamet i melametije”, u: Znakovi vremena, jesen—zima zoo7.
broj a7-
— Hadžibajrić, Fejzullah: “Mali tesavvufsko tarikatski rjećnik“, s“tampano kao prilog u: Šebi
Ams, i988.
— Hafizović, Rešid: TemelJni tokovi sufizma, BemusĘ Sarajevo, i999-
Hanbeli, (el-), Ibn Imad: Šezeratu-z-zeheb ft ahbar miti zeheb, sv. VIII, Dar Ibn Kesir, Da-
mask — Bejrut, *99*
Handžić, Mehmed: “Blistavi dragulj (Životopisi učenjaka i pjesnika iz Bosne)”, prijevod s
arapskog: Mehmed Kico, u: M. Handžić: Teme iz književne histori¡e (Izabrana djela i), prire-
dio Esad Duraković, Ogledalo, Sarajevo, •999

Hâs, İbrahim: Şabaniyye Silsilesi, (Hazirlayan: Mustafa Tatci, Editör: İbrahim Akkuş),
Birinci Basim, Erkam Maatbacilik, Üsküdar/İstanbul, zoo8.
Hasić, Dženan: “Crtice iz života šejha Hamida Velija”, Znakovi vremena, XVIII/zoiş, br.
6ş—66.
Hasić, Dženan: “Ismail Hakki Bursevi: Osvrt na żivoĘ tesavvufsku misao i djelo (povo-
dom 2qo. godišnjice smrti: *72ş—zoiş) ”, Znakovi vremena, XVIII/zoiş, br. 7
— Karaatli, Rnar: Modernleşen Bir Gelenek: Cerrahilík İstanbul’da Etkinlik Gösteren Bír Halve-
ti-Cerrahi Çevresin Etnolo]ik Ìncelemesi, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Halkbilim (Etnoloji) Anabilim Dale, Anlcara, zoo6.
— Karabaş-i Veli Ali Alaaddin, Ahmed Rif’at Nevrekobi, Yiğitbaşi Ahmed Şemseddin
Marmaravi: Halveta“ Şabâni“ Yolunun Adâbi: Miyar-i Tarikat, Hazirlayan: Mustafa Tatci, H
Yayinlari, İstanbul, zo 3
Kasimi, Abdulmun’im el-Haseni: Et-Tarikatu-I-helvetijje er-rahmanijJe: el-usulu vel-asaru
mnuzu zuhuriha ila gajeti-I-harb el-alemijjeti-I-ula (La Confrerie des Haloutias Rahmania: Les
Origines et les Ejfets Depuis sa Creation Jusqu’ a la Premiere Guerre Mondiale), neobjavljena
doktorska teza odbranjena zoo9. godine na Universite d’Alger, Faculte des Sciences Isla-
miques.
 Kasumović, Ismet: Śkolstvo i obrazovanje u Bosanskom ejaletu za vrijeme osmanske
uprave, Islamski kulturni centar, Mostar, i 99
Kesenceli, Rasul: Veli“ler ve Hükümdarlar, Nasihat Yayinlari, Ankara, 2oi3.
— Kevseri, (el-), Muhammed Zahid: El-Buhusu-s-senni]je ’an ba’di ridźali esanidi-t-tarikati-1-
halvetijje, El-Mektebetu-l-ezherijje li-t-turas, Kairo, s. a.
— Köseoğlu, Mehmed A.: “Tarîk-i Halvetiyye ve Şubeleri“, Keşkíi/ (Sûfi Gelenek ve Hayat:
Halvetiyye), zoiz, br. 23.
Kušejri, (eI-), Abdulkerim: Kuše]riJeva poslanica o tesavvufsko] znanosti, Bookline, Sarajevo,
zoo6.
Lings, Martin: Sufi]ski evliJa XX stol]eča, Šejh Ahmad al-’Alaëi: Njegovo duhovno naslJedstvo i
ostavština, Connectum, Sarajevo, 2OIŞ.
Mujezinović, Mehmed: Islamska epigrafika BiH, I—III, “Sarajevo-Publishing”, Sarajevo,
- *99
— Mujezinović, Nermina: “Blagaj kod Mostara”, Hercegovìna, it—iz/zooo.
— Mušić, Omer: “Hadži Muhamed Sejfudin, šejh Sejfija — pjesnik iz Sarajeva”, Anali, sv.
VII—VIII, Gazi Husrev-begova biblioteka, Sarajevo, i982. Objavljeno kao prilog u: Omer
Nakičević: Hafiz Omer Mušič, profesor !9 3-!97*), Planjax, Tešanj, zoiz. 493—»i
Nakičević, Omer: Hasan Kafı]a Pruščak, pionir arapsko-islamskih nauka u BiH, Starješinstvo
IZ u SR BiH, Sarajevo, i9jȚ.
Nakičević, Omer: Arapsko-islamske znanosti i glavne škole od XV do XVII vi]eka (Sarajevo,
Mostar, Prusac), Gazi Husrev-begova biblioteka, Sarajevo, i988.
Nametak, Fehim: “Sejjidi, šerifi i nakibulešrafi u Bosni i Hercegovini”, u: Ehli beJt u Bosni
i Hercegovini — Zbornik radova “Medunarodnog simpozija o Ehli be]tu” održanog z5. i z6. maja
zoom. ąodine u Sarajevu, Naućnoistraživački institut “Ibn Sina”, Sarajevo, 2oo3.
— Nametak, Fehim: Pojmovnik divanske i tesavvufske kn]iževnosti, Orijentalni institut, Sara-
jevo, 2OO7-
— Nametak, Fehim: “Muhammed Tevfik Bošnjak (ij8ş-i886)”, Kelamu’l Šifa’, X/2O 4. br.

— Osmanzade Hüseyin Vassaf: Sefîne-i Evliyâ Evliyâ-yr — Şerhi Esmar-i Esrâr, sv. III,
Hazirlayanlar: Mehmet Akkuş — Ali Yilmaz, ístanbul, zooş.
Rihtim, Mehmet: “Şirvan’dan Anadolu’ya Akan írfan Nehri: tarikat-i Aliyye-i
Halvetiyye’nin Tarihî Kökleri”, Keşkül, (Sûfi Gelenek ve Hayat: Halvetiyye), zoiz, br. z3.
Schimmel, Annemarie: Odgonetan]e Boži]ih znakova — fenomenološki pristup islamu, prije-
vod s engleskog: Fikret Pašanović, El-Kalem, Sarajevo, 2ooi.
— Sikirić, Ğaćir: “Sarajevske tekije”, Narodna starina, VI/*4. * 27
— Süreyya, Mehmed: Sicill-i Osmani, sv. V, yay. haz. Nuri Akbayar, İstanbul, 996.
Śabanović, Hazim: KnJiźevnost Musfiiøaria BiH na oriJentalnim jezicima, "Svjetlost”, Sara-
jevo, i9j3.
Ğabestari, Ğejh Mahmud: Sufijski ružičnjak, prijevod s perzijskog: Ekrem Tucaković, Lji-
ljan, Sarajevo, zoo3.
Śkaljić, Abdulah: Turcizmi u srpskohruatskom Jeziku, “Svjetlost”, Sarajevo, •966.
— Taşköprüzade, Ahmed: Eš-Šekaik en-numaníjje ft ’ulemai ed-devłeti el-’usmaniJJe, Daru-1-
kutub e1-’arebijj, Bejrut, •975-
— Tatci, Mustafa, Kurnaz, Cemal: “Şâbân-i Veli", İslam Ansiklopedisi, sv. XXXVIII, Türkiye
Diyanet Vakfi, İstanbul, toto.
Tatci, Mustafa: "Şabaniyye”, İslam Ansiklopedisi, sv. XXXVIII, Türkiye Diyanet Vakfi, Ista-
nbul, toto.
 Tatci, Mustafa: Hazret-i Pir Şeyh Şaban-i Veli“ ve Şabaniyye, H Yayinlari, ístanbu1, zoiz.
Tatci, Mustafa: Niyâzi“ Misri, bogougodnik ria svodu nedaća, (prijevod s turskog: Amina Ši-
ljak-Jesenković), Connectum, Sarajevo, 2oiz.
— Tayşi, Mehmet Serhan: “Ömer el-Halveti”, İslam Ansiklopedisi, sv. XXXIV, Türkiye Diya-
net Vakfi, İstanbul, 2OO7-
— Yilmaz, Hulusi: “Halvetilik ve Anadolu Aleviliği İlişkisi Çerçevesinde Pir Ahmet Efendi
Ahfadina Genel Bir Bakiş”, NEÚ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi z (not3).
— Ëeigert, Gideon: “Shaykh Mustapha Kamal Al Din Al Bakri — A Sufi Reformer in Eighte-
enth-Century Egypt", Bulletin, The Israeli Academic Center in Cairo, April door, br. *4
Zlatar, Behija: Gazi Husrev-beg, Ori )entalni institut, Sarajevo, toto.
 The Halveti order of dervishes
ëith the revieë of Shabani branch
Fasting and zikr are keys to understanding Allah- Sheikh Shaban Veli

Summary
The paper talks about Havleti order of Dervishes and the Shabani order
ëithin it. By its origin, the Halveti order of Dervishes is related to Sheikh
Omar el-Halveti (d. I3 j) from Lahijan ëhich is situated nearby Gilan in
Iraq. It ëas Sheikh Omar’s merit of institutionalising the order and of
making synthesis of Shaban Veli’s teachings. The foundations of the
order ëere laid by prominent sufis and scholars: Abu Najib el-Suhraëardi
(d. Ii68 or I2oI), Ibrahim Zahid el-Gilani (d. I3oI or i3oş), and Ahi Mu-
hammed Nur el-Harezmi el-Halveti. An impact on the learning of the
order ëas later made by Sayyid Yahya Shirvani. The Halveti tariqat is one
the most ëidespread, if not the most ëidespread tariqat, and the tariqat
from ëhich forty branches and sub-branches have emerged. Many of our
compatriots and sons of our country and, in a broader sense, of the South-
East European territory ëere related to this tariqat. In the second part of
this paper, ëe put a special emphasis on a biography of Sheikh Shaban
Veli — the eponym for Shabani branch of the Halveti dervish
order. His origin is from Kastamonu, more precisely from Taşköprü. He
died in his hometoën on the i8th of Thul-Qidah in 9i 6 AD, correspond-
ing to the 4th of May Iş69 according to the Gregorian calendar. After his
death, a mausoleum ëas built in his honour, ëhich has been preserved to
the present day.
Key ëords: tasavvuf, Halveti order of Dervishes, Shabani order of der-
vishes, Omar Halveti, Yahya Shirvani, Shaban Veli.

' Ëe take this opportunity to ëarmly praise the teaching staff of the University of
Çankiri: spouses Ömer Çakir, Assist.Prof and Mumin Çakir, Assist.Prof, Mehmed
Dogan, Assist.Prof., and Yasin Tunc Assist.Prof from The University of Ipek in Ankara.
Thanks to them, ëe ëere introduced to life of Sheikh Shaban Veli and the Halveti order of
dervishes. Our gratitude is also due to Amina Šiljak-Jesenković from The Oriental
Institute of Sarajevo on her professional help. Ëe also thank our respected friend, Mr.
Zajim Kruško ëho borroëed us several books about the life of Sheikh Shaban Veli and
on ëhose urging ëe ërote this article. Ëe are grateful to him for a lot other in-
formation that he generously shared ëith us and that are related to the Halveti tariqat
and his Shabani branch. Finally, ëe thank our friends Adrian Haznadar, Mirza Dedić i
Benjamin Dulić for providing help in obtaining literature necessary for the realization
of this study. Ëe dedicated this ëork to all of them as a token of immense gratitude.
DIALOGU NDËRFETAR

INTERRELIGIOUS DIALOGUE