1.

Odredbe Hatišerifa od Gilhane:

Ferman iz 1839. kojim se proklamiraju reforme, zaštita života, časti i imetka, reguliranje poreskog
sistema i ubiranja poreza, reguliranje vojne obaveze na taj način što će se odrediti rok trajanja službe
i način mobiliziranja (uzimanje vojnika srazmjerno broju stanovnika pokrajine, ograničavanje vojnog
roka na 4-5 godina), ravnopravnost svih podanika bez obzira na vjeru i klasu (tretiraju se kao podanici
carstva, ukidanje naziva za različite slojeve drušva. Proklamuje se javno suđenje. Prestaje da postoji
klasični osmanski poredak a stvara se nova struktura društva bez vojničke klase kao osnova.
Formiraju se upravna vijeća koja su trebala biti sastavljena od svih konfesija. Zavođenje jedinstvenog
poreza vergije prema imovnom stanju svakog podanika.

2. Reforme Omer-paše Latasa:

Dotadasnji Sandzaci pretvoreni su u kamekamluke(teritorijalno odgovarali sandzacima od kojih su

ostali raniji centri) koji su se dalje dijelili na mudirluke umjesto ranijih nahija. Formiran je
Novopazarski sandzak, a na vodeće pozicije su postavljene Osmanlije umjesto domaćih ljudi. Sjedište
ejaleta je prenijeto iz Travnika u Sarajevo. Izmijenio je nazive upravnih savjeta, tako je Upravno vijeće
vilajeta dobilo naziv Veliko vijeće, harač od kršćana ubiralia su duhovna lica, definitivno je ukinut
timarski sistem. Kajmekamluci su bili: Bihać, Travnik, Sarajevo, BL, Zvornik, Hercegovina i Novi Pazar.
Hercegovina ponovo pripojena Bosni.

3. Hatihumajun u evropskom kontekstu (Pariski kongres, Krimski rat)

1856. izdat je ferman koji potvrđuje i proširuje načela Hatišerifa od Gilhane. Ovaj ferman je nastao
pod međunarodnim pritiskom izvjesnih velikih sila koje su pod krinkom zaštite podanika krščana
nastojali da ostvare svoju dominaciju u osmanskim zemljama. Ovo stanovništvo je stalno bilo pod
uticajem propagande sa vana pa je Porta ovim reformama na neki način pokušavala da obezbijedi
njegovu kakvu takvu podršku. Sile koje su sa druge strane bile za očuvanje OC kako bi se sačuvala
ravnoteža snaga u Evropi također su predlagale reforme.

Naročito se ističu načela o kršćanima koja im proširuju vjerska prava i slobode, imovinska prava,
prava učešća u državnim službama, lokalnim organima vlasti i građanskim sudovima, pravo kršćana
da služe u vojsci, priznanje svjedočanstva kršćana na sudu.

4. Elementi autonomnosti 1831 1832.

Kao prvo ivan franjo jukic kada govori o autonomiji i gradascevicu pid terminom bosnjaci
smatra sve stanovnike Bosne, ne samo muslimane. Onda ima vise dokaza da su ucestvovali i
krscani u pokretu neki srpski dokumenti pa prilikom bijjega huseina sa njim preslo 13 srba.
Pismo huseina meternihu i tu vidimo da je bosnjacki Pitanje nahija koje je sultan dao srbiji pa
kao tu vidimo isto jacanje tog nacionalnog osjecanja. Moramo sagledati sve okolnosti to je
period kad se javljaju inace porketi( muhamed ali, bustalija

5. Soc. struktura gradskog stanovništva

Gradovi u BiH formiraju se od 15 do 17 stoljeća, prvobitno su ovi gradovi imali važnu
funkciju u osmanskom napredovanje prema podunavlju a od karlovačkog mira imaju značajnu
odbrambenu funkciju. U 19. vijeku Bosna i Hercegovina je imala oko 50 gradskih naselja u
kojima je živjelo 10 do 15% stanovništva. Ogromnu većinu gradskog stanovništva čini
muslimansko stanovništvo, Najveći grad je Sarajevo sa oko 20.000 stanovnika. Za bolju
rekonstrukciju socijalne strukture gradskog stanovništva nema dovoljno podataka ali se može
reći da osnovu socijalne strukture gradskog stanovništva čine zanatlije i trgovci. Sarajevo i
Mostar bili su najznačajniji trgovački i zanatski centri sa najvećim brojem esnafskih
organizacija, pored ova dva grada drugi gradovi su živjeli od rudarstva, metalurgije i obrade
željeza kao što su Vareš, Sanski most, Fojnica, Kreševo, Busovača, Stari Majdan. Zanatstvom
su se bavili muslimani i kršćani a kasnije i jevreji, u 19. stoljeća značajan je i priliv stranaca
Italijana, Njemaca, austrijskih Slovena. Muslimani su najvećim brojem bili zanatalije
udruzene u esnafske organizacije čiji su se esnafski prvaci borili za politički prostor. Drugi
sloj gradskog stanovništva bili su uz begovat predstavnci administrativno upravne i vojne
organizacije. Paše, ajani, kapetani, zaimi a kasnije kajmekami, valije, mudiri.kadije, Također
treći sloj stanovništva sačinjavali su radnici koji su mogli biti domaći i strani.

6. Rudnici željeza
Proizvodnja željeza u BiH prije okupacije AU bila je poznatija u inostranstvu od bilo koje
druge privredne grane, mnogi putopisci i konzuli stranih zemlja izvještavaju o tome kako je
Bosna bogata željeznom rudom. Željezo je aktivno izvoženo u Rumeliju, Srbiju, Albaniju,
Crnu Goru, Vlašku a njegova produkcija će doživjeti najveći pad u toku ustanka 1875. Stranci
su pokazivali interesovanje za bosanske rudnike željeza naročito nakon izgradnje Hiršove
normalno tračne pruge od Dobrljina do Banja Luke 1872, međutim Porta se protivila ovome i
nije dozvolila ni izgradnju moderne topionice u Varešu tako da je do kraja osmanske
vladavine proizodnja ostala vjerna tradicionalnoj tehnici i tehnologiji rada.

7. Vilajetski zakon 1865

Vilajetskim zakonom iz 1865 u Upravno vijeće vilajeta ulazili su i kršćani pored tri
muslimana kao predstavnici narod a kasnije dvojica.

8. Reforma sudstva
Započeta zakonodavna aktivnost u reformi sudstva nakon proglašenja hatišerifa od gilhane
1839. krivični zakon 1840 koji je preuzeo mnoge odredbe iz evropskih krivičnih zakona koji
je trebao da osigura provedbu proklamiranih načela. Također 1840 formirani su trgovački
sudovi i to su bili prvi sudovi građanskog tipa u OC a članovi su bili trgovci. Nakon
Vilajetskog zakona kojim je izvrsena reforma uprave dolazi do osnivanja i građanskih sudova
neovisnih od šerijatskih tako da su u sandžacima obrazovani okružni građanski sudovi, zatim
sreski građanski sudovi i na nivou vilajeta vrhovno sud u središtvu vilajeta, kao porotnici
unutar sudova bili su birani i nemuslimani, nisu mogli riješavati pitanja bračnog i nasljednog
prava koja su ostala u nadležnosti šerijatski sudova i nije mogao obesnažiti odluke šerijatskog
suda.Vrhovni sud imao je karakter apelacionog suda.
 9. Listovi koji su izlazili:

Potkraj osmanske vladavine, od sredine 19. stoljeća, počele su izlaziti neke od prvih novina u
Bosni i Hercegovini. Prve bosanskohercegovačke novine, Bosanski Prijatelj, štampane su u
Zagrebu, 1850. godine. Prvi broj Bosanskog prijatelja imao je 140 stranica, i smatra se prvim
bosanskim listom jer, iako je štampan u Hrvatskoj, njegov urednik bio je Ivan Frano Jukić
Banjalučanin, koji je kao i ostali saradnici bio iz reda bosanskih franjevaca, dok su se sve
teme lista gotovo isključivo odnosile na Bosnu, njene ljude i događaje. Prvi broj Bosanskog
Vjestnika objavljen je 7. aprila 1866. godine, kada je otvorena i prva moderna štamparija u
BiH. Štampariju je u Sarajevu otvorio Ignjat Sopron (1821–1894.) koji je poslan iz Zemuna u
vrijeme reformi vilajetske uprave kada je omogućeno je otvaranje prve moderne štamparije na
ovim prostorima. Četrdesetak dana nakon početka izlaska Bosanskog Vjestnika, počelo je
štampanje i zvanične Bosne, koja je također štampana u Sopronovoj pečatnji. Razlog zašto
obje novine nisu uporedo pokrenute je što Sopron nije imao dovoljno turskih slova što je bilo
potrebno za Bosnu koja je bila dvojezična novina.

Bosna je bila službeni list bosanske vilajetske vlade koji je izlazio sedmično. Bosanski
Vjestnik je objavio o prvom broju Bosne da zvanične novine razdjeljuju svoj sadržaj na dva
dijela, na zvanični i nezvanični i kaže da „ovaj posljednji saopštava obično onakove iste
vijesti, koje i drugi listovi saopštavaju, ali to biva samo u toliko, u koliko to vlada za
probitačno nalazi, da pokaže, kako ona o takovim stvarima misli.

Prvi Bosansko-srpski kalendar izdat je 1869. godine i izdao ga je i uredio Jovan R. Džinić.
Štampan je u bosansko-vilajetskoj štampariji. Pored uobičajenih kalendarskih sadržaja, donosio
je i detalje o vjerskim praznicima, poučne i savjetodavne tekstove o životu i društvu i podatke o
duhovnim i crkvenim dostojanstvenicima.

Kalendar je također nudio i korisne informacije poput onih kojim danom je u kojem mjestu otvoren
bazar ili pijaca, gdje se može naći telegraf ili pošta.

Prvi broj „Neretve” izašao je 6. safera 1293., 19. februara 1876., 2. ožujka 1876. (ovako stoje
datumi triju kalendara). „Neretva" je sadržajem slična „Bosni”, donosila je službene vijesti, zakone
i naredbe, službene brzojave, ratne izvještaje i domaće vijesti.

10. Školstvo
11. Saferska naredba ili Zakon o čiflucima u Bosni i Hercegovini , imao je podlogu u
jednom aktu kojeg je Tahir paša 1848 dogovorio sa predstavnicima zemljoposjednika i
čifćija, ovim aktom ozakonjeno je postojeće agrarno stanje u BiH odnosno dotadašnja
praksa u odnosima čifčija i čifluk sahibija. Ovim zakono čiflućki odnosi odvijali su se
na četiri načina
 12. Čifluk sahibija sam radi, obezbjedjuje zgrade, alata, sjeme, on obradjuje i to je u
osnovi slobodni posjed
13. 2) Zgrade i orudje obezbjdjuje cifluk sahibija , od prihoda nakon sto se odbije desetina
i sjeme izmedju cifcije i cifluk sahibije se dijeli 50 -50
14. 3) Zgrade- cifluk sahibija, a orudje cifcija, od prihoda se izdvoji samo desetina a ostali
se dijeli tako sto 1/3 ili 1/4 ide cifluk sahibiji a ostatak cifciji
15. i 4) kad se iz cifluka izdvoji dio kao begluk, gdje beg(cifluk sahibija)daje sjeme a
cifcija obradjuje i sav prihod ide begu, a na ostatku cifluka nakon sto se izdvoji
desetina 1/5 ili 1/6 se daje cifluk sahibiji. Ovo je zabranjeno tahir pasinom odredbom

Četvrti je ukinut i priključen trećem, Cifcija mogao napustiti zemlju jedino ako izmiri sve
prema zemljoposjedniku. I ako tri godine ne izvrsava obaveze ovaj ga mogao otpustit.