O predmetu

III godina
Izborni predmet

Profesor : Prof. dr Branislav Petrović

Asistent: dipl. ing. Goran Nikolic
 Elektronika u automobilu

1 Uvod u automobilsku tehniku

2 Sistemski pristup kontroli i instrumentaciji u automobilu
3 Osnove elektronske kontrole rada motora
4 Senzori i aktuatori
5 Digitalna kontrola rada motora
6 Kontrola kretanja vozila
7 Instrumentacija i telemetrija u automobilu
8 Dijagnostika
9 Budućnost elektronskih sistema u automobilu
 Uvod u automobilsku tehniku
Automobil kao “kućni aparat”.

Prilagođen korisniku – “user friendly”.

Upoređenje: Automobil – PC
Veličina - bar šest kutija.
Instalacija točkova, sedišta i programa u el. sisteme.
Dokumentacija nejasna.
Kvarovi na svakih 100 km.

Evolucija automobilske elektronike

U početku spori prodor elektronike zbog malih dobitaka.
Prva pojava kasnih 50-tih i ranih 60-tih, nije dobro prihv.
Novi zakoni o emisiji izduvnih gasova.
Razvoj digitalne elektronike
Tehnička evolucija 80-tih godina

1973. Prva naftna kriza - ideja o uštedi goriva

1974. Upozorenje o oštećenju ozonskog omotača

(Paul Crutzen, Maria Molina – Nobelova nag. 1995.)

1985. Bečka konvencija o zaštiti ozonskog omotača

1988. Međudržavni panel o klimatskim promenama

Pojašnjenje efekta staklene bašte, ekonomski i
ekološki uticaj kao i predlog preventivnih mera

1992. Konferencija UN za okruženje i razvoj

Urgentni poziv za očuvanje zaštitu i obnovu
zdravlja i integriteta Zemljinog ekosistema

1997. Kyoto konferencija o klimatskim promenama

Dogovor o smanjenju gasova koji izazivaju efekat
staklene bašte
Motori sa unutrašnjim sagorevanjem
• 1856. Italijani Barsanti i Matleucci. Stacionarni
motor na ugljeni gas.
• 1876. Nikolas Otto motor na ugljeno ulje.
Efikasnost poboljšana 75%.
• 1883. Daimler prvi benzinski motor. Brzina motora
900 obr/min (4x brži od Otto-vog).
• 1885. Benz – akumulator, paljenje sa svećicama
• 1888. Edvard Butler projektovao karburator
• 1890. Rudolf Diesel
Svi motori jednocilindarski sa velikim zamajcem
 Fizička struktura automobila

1. Motor
2. Pogon (transmisija, diferencijal, osovine)
3. Amortizeri
4. Upravljanje
5. Kočnice
6. Instrumentacija
7. Elektrika/elektronika
8. Kontrola vožnje
9. Sigurnost
10. Udobnost
11. Zabava, komunikacija/navigacija
Položaj motora i pogon
 Motor
Obezbeđuje snagu za:
Kretanje automobila,
za hidraulične sisteme,
pneumatske sisteme,
za električne sisteme.

Najčešće korišćena klasa motora:

Sa unutrašnjim sagorevanjem
Sa klipovima,
4-taktni
Naftni derivati kao gorivo
Paljenje varnicom
Hlađenje tečnošću
 Delovi motora

Blok motora
Cilindri
Kolenasto vratilo
Klip
Klipnjača
Bregasta osovina
Ventili
Dotok goriva
Paljenje
Izduvavanje
Hlađenje
Električni sistem
 Glava cilindra
Usisni i izduvni ventili za svaki cilindar.
Rad ventila - bregovi (cams) na bregastoj osovini.
Snažne opruge za zatvaranje ventila.
Varijante motora sa bregastom osovinom iznad glave cilindra.

Veza klipa i radilice

Mehanizam za otvaranje ventila
 4-takni ciklus
Dva obrtaja radilice

1. Usisavanje
2. Kompresija
3. Sagorevanje
4. Izduvavanje

Gornji mrtvi centar

Spoljašnja mrtva tačka
TDC-top dead center

Donji mrtvi centar

Unutrašnja mrtva tačka
BDC-bottom dead center
Impulsi snage 4-taktnog motora
 Kontrola rada motora
Regulaisanje snage motora prema zahtevima vozača
Pedala gasa (accelerator pedal) - Položaj leptira (throttle plate)
Proporcionalna količina goriva – karburator, ubrizgavanje
Sistem za paljenje – generisanje varnice

Iniciranje sagorevanja
Trajanje varnice - 1 ms
Visoki napon 20-40 kV

Procep: 0.6 – 1 mm
Princip generisanja varnice
Razvodnik paljenja - distributor
Struja kroz primarni namotaj
Prednosti elektronskog u odnosu na klasično paljenje

1. Smanjena potrošnja - potpunije sagorevanje benzina.

2. Povećana snaga motora.

3. Povećana elastičnost motora - vožnja u višem stepenu prenosa.

4. Bolje ubrzanje.

5. Pravilniji i mirniji rad motora naročito pri velikom broju obrtaja.

6. Sigurnije paljenje u zimskim uslovima.

7. Kraće zagrevanje motora.

8. Duži vek trajanja platina.

9. Duže trajanje svećica.

10.Veća maksimalna brzina.

 Tajming paljenja
Otvaranje i zatvaranje kontakta - bregasti točkić na osovini razvodnika.
Trenutak generisanja varnice u odnosu na TDC – ugao paljenja.
Promena ugla paljenja sa brzinom motora – spark advance
Zavisnost ugla paljenja od pritiska u komori za dotok goriva (manifold)
 Alternativni motori

Dizel motori,
Dvotaktni motori,
Električni motori,
Hibridni motori (serijski i paralelni)
Gorive ćelije – vodonik i kiseonik
 Pogonski sistem

Motor
Transmisija – prenos (ručni i automatski)
Pogonska osovina (motor napred, pogon na zadnje točkove!)
Diferencijal
Pogonski točkovi
 Frikciona spojnica
(kvačilo)

Prenos snage Spojnica odvojena

Automatski prenos

Hidraulična spojnica
Menjac
Jednostavni dvobrzinski prenos u neutralnom položaju

Viljuška

Prsten
Jednostavni dvobrzinski prenos u prvoj brzini
Petostepeni manualni prenos
3. Brzina
Sinhronizacija
Četvorobrzinski prenos u tri dimenzije
Menjač – Planetarni sistem zupčanika

NASTAVA\Predavanja\AutoElektronika\Menjac\Howstuffworks
Diferencijal
Prenos smera obrtanja u odgovarajuću stranu sa svaki točak
Omogućava različitu brzinu točkova
Povećanje momenta

Vozila sa pogonom
Napred:

Transosovinski sistem
 Sistem za vešanje - Suspension
Veza točkova sa telom automobila
Izolacija kretanja tela automobila od vertikalnog kretanja točkova
 Amortizer - Shock Absorber
Mogućnost elektronske kontrole
 Kočnice - Brakes

Disipacija kinetičke energije vozila u toku zaustavljanja.

Prenos i umnožavanje sile kočenja sa noge vozača na točkove

Poluga
Hidraulika
Trenje - Frikcija
Koeficijenat trenja
Odnos sile potrebne da se neko telo pomeri
i težine tela

Koeficijenat statičkog trenja:

Kada se dve površine dodiruju ali nema relativnog
kretanja jedne u odnosu na drugu

Koeficijenat dinamikog trenja:

Kada se dve površine dodiruju i postoji relativno kretanje
 Jednostavni sistem za kočenje

Problemi: curenje ulja

Glavni kočioni cilindar
 Kombinovani ventil

• Ventil za umeravanje dejstva - metering valve

Kod vozila sa disk i doboš kočnicama

• Prekidač diferencijalnog pritiska – Prressure Differential Switch

Detekcija curenja

• Proporcionalni ventil – Proportioning Valve

Smanjenje hidrauličnog pritiska na doboš kočnice
 Disk kočnice

Kočione pločice
Caliper sa klipom
Rotor

Otvori za hlađenje
Jednocilindrična disk kočnica sa pokretnim nosačem (caliper)
- samopodešavanje i samocentriranje
- pločice uvek u blagom kontaktu sa rotorom
- otvor u nosaču za proveru debljine kočionog sloja pločica
- indikacija istrošenosti pločica
 Doboš kočnice

Pritisak papučica na obrtnu površinu doboša

Više delova i teže za servisiranje od disk kočnica
Jeftinije za proizvodnju
Lakša realizacija pomoćne kočnice

Samoaktiviranje
Užljebljenje papučica u doboš – wedging
Samopodešavanje
Vakumski kočioni pojačavač

Jednosmerni ventil
Animacija rada kočionog pojačavača
 Anti Lock Brake System - ABS

Točak koji klizi ima manji koeficijenat trenja od točka koji ne klizi.

Delovi:
• Senzori brzine
na točku ili diferencijalu

• Pumpa
vraća pritisak koji ventil oslobodi

• Ventili sa tri stanja

otvoren
blokiran
otpuštanje

• Kontroler

Pulsiranje na pedali kočnice

do 15 puta u sekundi
 Sistem za upravljanje vozilom – Steering system
Zakošenje (inclination)
Zupčasta letva i zupčanik (Rack and pinion)

Konverzija obrtnog kretanja upravljača u linearno

Promena brzine u cilju lakšeg okretanja upravljača
Odnos upravljača (steering ratio)
Upravljači sa promenljivim odnosom (u sredini i na krajevima)
Zupčasta letva i zupčanik sa pojačavačem
 Recirkulirajuće kuglice (Recirculating ball)

Kuglice:

• manje trenje i trošenje

• nema zazora pri

promeni smera obrtanja
Pojačavač upravljanja (Power Steering)

Pumpa

Rotirajući ventil
Pumpa

Pogon od motora preko kaiša

Rotirajuća sa uvlačećim krilcima

Ventil za oslobađanje
Rotirajući ventil
Pomoć u obrtanju upravljača samo u toku zaktretanja istog
Torziona rešetka – uvijanje pri delovanju momenta
Princip rada rotirajućeg ventila
 Sistemi za kontrolu i instrumentacija

SISTEM (elektronski):
Skup komponenata (elektronskih) koje funkcionišu
zajedno u cilju izvršavanja određenog zadatka.

Senzori i aktuatori: veza sa mehaničkim sistemom (automobila)

Opis sistema na različitim nivoima apstrakcije: Slikoviti opis,

šematski dijagram, blok dijagram.

Kategorije elektronskih sistema

Analogni – kontinualni
Digitalni - diskretni
Predstavljanje sistema blok dijagramom
 Analogni sistem
Lakši za razumevanje – intuitivniji
V = kx ;k – pojačanje pretvarača (transducer)
Example of an Electronic System
Sampling of a Continuous Variable
Digital Control (a) or Measurement
(b) System Configuration
Elektronika u automobilu
Sistemski pristup kontroli i instrumentaciji u
automobilu
SISTEM (elektronski):
Skup komponenata (elektronskih) koje funkcionišu
zajedno u cilju izvršavanja određenog zadatka:
Kontrola, Merenje, Komunikacija

Komponente: IC,Tranzistori, diode, R, C, Prekidači, Konektori.

Senzori i Aktuatori, veza sa mehaničkim sistemom (automobila)

Opis sistema na različitim nivoima apstrakcije: Slikoviti opis,

šematski dijagram, blok dijagram.

Kategorije elektronskih sistema

Analogni – kontinualni
Digitalni - diskretni
Predstavljanje sistema blok dijagramom
 Analogni sistem
Lakši za razumevanje – intuitivniji
V = kx ; k – pojačanje pretvarača (transducer)
Primer analognog sistema
Predpojačavač
 RIAA karakteristika

High Frequency = 75us (2122 Hz)

Mid Frequency = 318us (500.5 Hz)
Low Frequency = 3180us (50.05 Hz)
Tro-stepena obrada signala
Regulacija jačine zvuka i balansa
 Izlazni stepen 60 W / 8 oma

Input sensitivity for 60 W output - just under 1V (1V gives 66W)

Gain - 27dB
Frequency response (-3dB) - 10Hz to 23kHz @ 1W
Harmonic distortion @ 1kHz - 0.05% (maximum typical)
Open Loop Gain - 125dB (no load), 80dB (8 Ohm load)
Input Impedance - 22k Ohm
DC Offset - Less than 100mV (< 20 mV typical **)
Noise - < 2mV at output (-80dB ref 50W unweighted)
Sistem za digitalnu obradu audio signala

TUSB3200 USB interface

TAS3001 digital equalizer

TPA0112 power amplifier

TLC320AD77
24-bit delta-sigma
stereo audio Codec
 Digitalni elektronski sistem

Odmeravanje - sampling
vreme između odmeravanja (sampling time)
frekvencija odmeravanja (sampling frequency)

Kvantizacija

A/D konvertor

D/A konvertor
Digitalni sistem
Proces odmeravanja signala
 Performanse – osobine elektronskih sistema

Kvantitativni opis izvršavanja postavljenih zadataka.

Audio sistem:
frekventna karakteristika
maksimalna snaga
harmonijska izobličenja
linearnost

Performanse određene komponentama (R, C, Tranz. , aktuatori ... ),

arhitekturom a kod digitalnih i programom.

Analiza odziva na standardnu pobudu.

Sinusoidalna:
propusni opseg sistema
rezonantna frekvencija sistema (amortizeri)
Prigušenje – D
Prirodna frekvencija oscilovanja
Odziv na jediničnu pobudu
 Instrumeni u automobilu

Instrument
Uređaj za merenje neke određene veličine.
Mehanički, pneumatski, hidraulični, električni, kombinovani.

• Brzina vozila
• Ukupno pređeno rastojanje
• Ugaona brzina motora
• Količina goriva (potrošnja)
• Pritisak ulja
• Temperatura motora
• Struja alternatora (punjenje akumulatora)
 Merenje

• Numeričko upoređenje vrednosti nepoznate veličine sa standardnom

vrednošću iste veličine.

• Nema strogih zahteva za prikazom merene vrednosti (signalizacija)

Standardna merna jedinica

Nacionalni instituti za standardizaciju.

Preciznost
Broj značajnih cifara (oblika, položaja) koje se mogu uočiti.

Kalibracija
Postupak podešavanja parametara instrumenta tako da
prikazana vrednost odgovara stvarnoj vrednosti.

Tačnost
Slaganje prikazane vrednosti sa stvarnom vrednošću.
Greške: sistematske, slučajne
Loading greška – energija koju oduzima instrumet u toku merenja

Dinamičke greške instrumenta

Pouzdanost
 Osnovna struktura mernog sistema
Senzor
Kalibraciona konstanta, linearnost, dinamičke karakteristike.
Analogni, digitalni.

Displeji
Analogni, digitalni, signale lampe.
Isti tipovi grešaka kao i senzori.

Aktuatori
Konverzija energije: Električna u mehaničku

Procesiranje signala
Povećanje tačnosti, pouzdanosti, čitljivosti.
Linearizacija, konverzije jedinica,
 Digitalno procesiranje

DSP, rekurzivni digitalni filtri.

xn = x(nT )
K J
y n = ∑ a k xn − k − ∑ b j y n − j
k =0 j =1

NF filtar

yn = axn − byn −1
 Analogno procesiranje signala

Operacioni pojačavač kao osnovni gradivni blok

vo = A(v1 − v2 )
 Kontrolni sistemi

Regulacija rada drugog sistema

kontroler, objekat kontrole (system plant)

Opšti funkcionalni zahtevi

Tačno izvršavanje funkcija
Brzi odgovor
Stabilnost
Odziv samo na željene ulazne veličine

Zakon kontrole sistema – control law

Željena vrednost na izlazu – postavna vrednost (set point)

Kategorije kontrolnih sistema

Sa otvorenom petljom (feedforward)
Sa zatvorenom petljom – reakcijom (feedback)
 Kontrolni sistemi sa otvorenom petljom

Nema upoređenja izlazne veličine sa komandnim ulazom

Uticaj poremećaja na izlaznu veličinu

 Kontrolni sistemi sa zatvorenom petljom

Postavna vrednost – komandni ulaz

Izlazna vrednost
Signal greške

Tipovi kontrole
Proporcionalna - P
Proporcionalno integralna – PI
Proporcionalno integralna diferencijalna - PID
Proporcionalni regulator

Struktura P-regulatora

e = x − x0
x0 Izlazna v rednost
vc
vc = Pe
Sgnal greske 1
10
s2 +2s+1
P_Gain Objekat kontrole1
x
d
e=
Postav na v rednost Scope
Set point

d P
Poremecaj

Uticaj P_Gain na stabilnost i grešku.

Prenosna karakteristika objekta kontrole i stabilnost

PI regulator

Struktura PI regulatora

Izlazna v rednost

1
In1 Out1
s2 +2s+1
Objekat kontrole1
PI regulator

Signal greske
Set point
Scope
Postav na v rednost

Nema greške u stacionarnom stanju

Poremecaj Uticaj I_Gain, P_Gain
Poremecaj

vc = Pe + I ∫ e dt
1
5
s
Integrator I_Gain

1 1
In1 Out1

10

P_Gain
PID regulator
Struktura PID regulatora

Izlazni sgnal
1
In1 Out1
s2 +2s+1
Objekat kontrole1
PID regulator Scope

Set point
Signal greske
Uticaj D_Gain na stabilnost
Postav na v rednost
Poboljšanje dinamičkog odziva

Poremecaj

de
vc = Pe + I ∫ e dt + D
1
dt
1
s
Integrator I_Gain

1 du/dt 0 1
In1 Out1
Derivative D_Gain

10

P_Gain
On-Off regulator
Struktura ON OFF regulatora

Izlazna v rednost
1
s2 +2s+1
Relay Objekat kontrole1
Scope

Postav na v rednost
Set point

Poremecaj
Poremecaj
 Osnove elektronske kontrole rada motora

Kontrola rada motora:

Regulacija dotoka goriva i vazduha.
Tajming paljenja.

Period do kasnih ’60-tih

Mehanički, pneumatski, hidraulički sistemi kontrole.

Potreba za kontrolom – zakonske regulative:

Zaštita životne sredine - izduvni gasovi.
Potrošnja – fuel economy.
 Emisija izduvnih gasova

Proizvod sagorevanja smeše vazduha i benzina.

Benzin:
- Hidrokarbonati, hemijskih jedinjenja vodonika i ugljenika
u različitim odnosima.
- Prirodne nečistoće.
- Hemikalije dodate od strane rafinerija.

Sagorevanje (combustion):
- Ugljen dioksid (CO2) i voda (H2O) – idealno sagorevanje.
- Ugljen monoksid (CO)
- Oksidi azota (NOx)
- Nesagoreli hidrokabonat (HC)
- Oksidi sumpora.

Zakonske odredbe – tehnički pregled

 Potrošnja – Fuel economy

L/100km
Količina goriva potrebna da se pređe odgovarajuće rastojanje

MPG (miles prer galon)

Rastojanje koje se pređe sa odgovarajućom količinom goriva

1 imperial gallon = 4.54609 L

1 dry gallon = 4.40484 L
1 milja = 1609 m

Procedure testiranja potrošnje

Postolje sa dinamometrom
 Koncepcija elektronskog sistema za kontrolu motora

Osnovni princip kontrole snage motora – položaj leptira.

Motor kao vakum pumpa.
Direktna zavisnost masenog protoka vazduha od ugaonog položaja.

Pb = KM A
Pb = Snaga motora
MA = Maseni protok vazduha
K = Konstanta

Protok 2.7 kg/h (6 lb/h) oslobađa 1 kS

1 lb ≈ 4.448222 N ≈ 444822 dyn≈ 0.45359 kp
 Principijelna struktura elektronskog kontrolnog
sistema

Sistemi sa otvorenom petljom i sistemi sa reakcijom

 Definicija osnovnih pojmova
Parametar
Numerička vrednost neke veličine motora fiksirana u toku
projektovanja.

Prečnik klipa.

Hod klipa.

Dužina kraka radilice (crankshaft lever arm - throw).

Ukupna zapremina vazduha koja se izbaci u toku ciklusa.

Odnos kompresije (zapremina pri BDC i TDC).

Oblik komore za sagorevanje, bregaste osovine, veličina

usisnih i izduvnih velntila.

Tajming ventila.
Promenljive - variable
Veličine koje se menjaju, ili mogu biti menjane, u toku
rada motora od strane kontrolnog sistema.

Protok vazduha (mass air flow).

Protok goriva (fuel flow rate).

Tajming aktiviranja varnica (spark timing).

Snaga motora.

Pritisak u usisnoj grani (intake manifold pressure).

 Ulazne veličine u kontroler

Senzor položaja leptira –Throttle position sensor (TPS)

Protok vazduha – Mass air flow rate (MAF)
Temperatura motora (rashladne tečnosti) – coolant temperature (CT)
Brzina obrtaja motora i ugaona pozicija (RPM)
Položaj ventila za recirkulaciju izduvnih gasova (EGR)
Koncentracija kiseonika u izduvnim gasovima (EGO)
 Izlazne veličine iz kontrolera

Kontrola potrošnje goriva –Fuel mettering control

Kontrola paljenja – Ingation control
Tajming paljenja – Ignation timing
Kontrola recirkulacije izduvnih gasova
 Definicija osnovnih osobina (performansi) motora

Snaga
Mera sposobnosti motora da izvrši neki koristan rad
– brzina kojom motor izvrši neki rad.

W
P= P-snaga, W-rad, t-vreme
t
W = F ⋅ Δs F-sila, Δs-pomeraj

P(t ) = F (t ) ⋅ v(t ) F-sila, v-linearna brzina

P(t ) = T (t ) ⋅ ω (t ) T-moment, ω-ugaona brzina

1 kS = 0.746 kW.

Zavisnost od RPM i ugla leptira – TP.

Snaga merena na pogonskoj osovini ili točkovima

Brake power Pb - izmerena snaga na pogonskim točkovima.

Indicated power - Ukupna snaga

Gubici usled trenja.

Potrošnja
Mera ekonomičnosti motora

Uslovi merenja: konstantno opterećenje dinamometrom i

konstantna brzina (RPM).

Protok goriva – rf (kg/h)

rf
BFSC = – Brake specific fuel consuption g/(kW·h)
Pb
Pb = RPM*Tq/9549.27

Energetska gustina goriva, lower heating value – količina toplote koja

se oslobodi sagorevanjem goriva (25 do 150 stepeni)

Benzinski motor: BSFC = 322 g/kWh, prosečna efikasnost 25%

Dizil motor: BSFC = 256 g/kWh, prosečna efikasnost 32%

Maksimalna efikasnost pri 2000 RPM i unthrottled intake air

BM: 256 g/kWh, 32%
DM: 199 g/kWh, 42%
Obrtni moment
Sila koja obrće radilicu Nm
Funkcija RPM
Volumetrijska efikasnost

Koliko dobro motor funkcioniše kao pumpa

Odnos (procentualni) zapremine goriva i vazduha koje ulazi u

cilindre u toku usisavanja i zapremine cilindara u statičkim
uslovima.

Motori sa indukovanim pritiskom u usisnoj komori (veći od atm.)

Povećanje Vol efikasnosti:

Veći broj ventila
Usmeravanje vazduha i goriva (porting)
Sleeve ventili
Engine displacement
Ukupna zapremina smeše vazduh/gorivo koja se može uvući u toku jednog ciklusa.

Izražava se u kubnim santimetrima, litrima ili kubnim inčima.

Kod motora sa klipovima, razlika zapremine cilindra između položaja TDC i BDC
 Kompresioni odnos (Compression Ratio)

Statički kompresioni odnos (SCR)

Odnos (zapremina cilindra) / (zapremina komore za sagorevanje)

Dinamički kompresioni odnos (DCR)

Efektivna zapremina cilindra – vreme zatvaranja usisnog ventila

DCR < SCR (Const)

Uticaj kompresije na snagu motora
 Oktanska vrednost goriva – pojava detonacije

Mera otpornosti na samopaljenje – anti detonacija (knocking)

Mešavina koje ima isti anti detonatorski kapacitet

iso-octan (trimethylpentane) – oktanska vrednost 100
heptan (dipropyl methane H3C(CH2)5CH3) – oktanska vrednost 0
Termalna efikasnost
Prikazuje mehaničku energiju vozila relativno u odnosu
na energiju sadržanu u gorivu.

35% - zagrevanje rashladne tečnosti i ulja

40% - nesagorelo gorivo i toplota izduvnih gasova
5% - trenje

20% - korisne energije

Podešavanje motora (Calibration)

Podešavanje smeše i paljenja.
 Mapiranje motora

Neophodnost poznavanja objekta kontrole.

Proces snimanja karakteristika – mapiranje.

Izrada matematičkog modela koji objašnjava uticaj svake merene

promenljive i parametra na performanse motora.

Zadatak projektanta sistema za kontrolu

Izbor konfiguracije
Izbor promenljivih
Izbor strategije kontrole
Uklapanje u okvire cena, kvalitet, pouzdanost
 Uticaj odnosa vazduh/gorivo na performanse
Uticaj na moment, snagu i izduvne gasove.
Prikaz u BS obliku (brake specific form)
Posebna vrednost odnosa vazduh:gorivo = 14.7:1
Stoichiometric mixture - Hemijski korektna (H, C -> H2O, CO2)
 Ekvivalentni odnos

(vazduh / gorivo)
λ=
(vazduh / gorivo) stoichiometry

Bogata smeša = λ<1

Siromašna smeša = λ>1

Maksimum T od konfiguracije motora, brzine i tajminga paljenja.
 Uticaj tajminga paljenja na performanse
Spark advance – pretpaljenje - trenutak iniciranja varnice pre dostizanja
TDC iskazan u stepenima obrtanja radilice relativno u odnosu na TDC.

Maximum Brake Torque

NOx i HC rastu sa povećanjem pretpaljenja

Zavisnost BSFC i momenta.
Maksimalni moment u tački MBT (minimum advance for best timing)
Zavisnost optimalnog tajminga u funkciji RPM
Strategija kontrole: lambda=1 I podesavanje paljenja za opt.perf.
 Uticaj recirkulacije izduvnih gasova na performanse
EGR – exhaust gas recirculation
Značajno smanjenje koncentracije NOx sa povećanjem EGR

Povećanje EGR smanjuje temperaturu sagorevanja što dovodi do

smanjenja koncentracije NOx

Povećanje koncentracije HC manje od smanjenja NOx !

 Struktura NOx

Nitric oxide Nitrogen dioxide Nitrous oxide

NO NO2 N 2O

Dinitrogen trioxide Dinitrogen tetroxide Dinitrogen pentoxide

N2O3 N2O4 N0O5

Otežava astmatična stanja

Pojava kiselih kiša
 Regulacija izduvnih gasova

Cilj: Redukcija neželjenih izduvnih gasova uz postizanje boljih

performansi motora.

Katalitički konvertor – katalizator

Oksidacija hidrokarbonata u ugljen dioksid i vodu
Oksidacija CO u CO2
Razlaganje NOx u azot (N2) i kiseonik (O2)
Oksidacioni katalizator

Povećanje brzine hemijske reakcije koja započinje u cilindrima

Oksidacija HC i CO u H2O i CO2

Dodavanje kiseonika (secondary air) u izduvne gasove

pomoću pumpe

Efikasnost katalizatora
Mo
nc =
Mi
carbon monoxide (CO), non-methane hydrocarbons (NMHC), volatile organic compounds
(VOC), formaldehyde (CH2O)

Carbon Monoxide CO + ½ O2 -> CO2 (1)

Hydrocarbons CmHn + (m + n/4) O2 -> m CO2 + n/2 H2O (2)
Aldehydes, Ketones, etc. CmHnO + (m + n/4 - 0.5) O2 -> m CO2 + n/2 H2O (3)
Hydrogen H2 + ½O2 -> H2O (4)
Zavisnost efikasnosti konverzije od temperature
 Trostruki katalizator
TWC – Three-Way Catalyst
Sastav: Platina, paladium i rodijum
Redukcija NOx, vrši oksidaciju HC i CO.
Efikasnost zavisi od smeše vazduh/gorivo.
Mali opseg efikasnosti (0.1AF – 0.05λ).
Na rad katalizatora veoma negativno utiče sadržaj olova u gorivu.
Primarna funkcija kontrolnog sistema – precizno određivanje smeše
 Elektronska kontrola dotoka (ubrizgavanja) goriva

Funkcije:
1. Tačno određivanje masenog protoka vazduha u motor.
2. Regulacija dotoka goriva tako da važi odnos 14.7.

1. Throttle position sensor (TPS)

2. Mass air flow sensor (MAF)
3. Fuel injectors (FI)
4. Ignition systems (IGN) Struktura usisne grane – brizgaljke.
5. Exhaust gas oxygen sensor (EGO) Brizgaljka kao električno upravljani ventil.
6. Engine coolant sensor (ECS) Usrednjavanje – osobina katalizatora.
Merenje O2 umesto HC, CO i NOx !
7. Engine position sensor (EPS)
Elektronska kontrola dotoka goriva

Problemi startovanja hladnog motora

kondenzacija na zidovima
potreba za bogatijom smešom
Kontrolna sekvenca

Startovanje motora.
Obogaćena smeša – zavisnost od temperature motora.

Rad u otvorenoj petlji do zagrevanja motora.

Temperatura, količina vazduha (MAF senzor) i RPM.

Izračunavanje količine goriva i ubrizgavanje.

Mf = rfa Ma
Za vrlo hladan motor λ=2 (rfa=0.5)
Da li je moguće da motor uvek radi u otvorenoj petlji?

Sagorevanje u cilindrima

Izbacivanje sagorelih gasova preko EGO senzora i TWC.

Nakon dostizanja radne temperature EGO senzora započinje

Rad u zatvorenoj petlji
Rad u zatvorenoj petlji
Korekcija izračunate vrednosti smeše na osnovu imerene vrednosti
sa EGO senzora.

Otvaranje usisnog ventila na cilindru i ventila za ubrizgavanje (injector)

Kašnjenje u odzivu lamda sonde – 0.1 do 0.2 sekunde.

Rad u On/Off režimu – limit cycle controler

Regulacija vremena otvorenosti ventila za ubrizgavanje goriva.
Izlaz EGO senzora i promena vremena otvorinosti ventila.
Aktiviranje ventila nezavisno od rada kontrolera.
Rad katalizatora reguliše srednju vrednost smeše.
 “Frekvencija” i “devijacija” kontrolera goriva

Oscilatorno ponašanje On-Off kontrolera, dve granične vrednosti.

Transportno kašnjenje Td (Transport delay) – Vreme potrebno da EGO

senzor oseti promenu.

Veća brzina motora – manje transportno kašnjenje.

1
Frekvencija oscilacija signala na λ sondi fL =
Tp

Devijacija odnosa smeše

Oscilovanje zmeđu dve
vrednosti smeše maksimalne
i minimalne (+/-1).

Srednja vrednost smeše

+/-0.05
 Analiza pritiska u usisnoj komori
Merenje mase vazduha (mass air flow rate) koja utiče u usisnu komoru.

Manifold Absolute Preasure (MAP)

depends on throttle plate position

Maksimalna vrednost pritiska u komori – atmosverski pritisak

(supercharged motori)
Idealna pumpa – vakuum pri potpuno zatvorenom leptiru.
Usisavanje svakog cilindra jednom u dva obrtaja radilice.
Frekvencija promene pritiska u komori
N × RPM
fp =
120
 Promena pritiska u usisnoj komori

Jedna metoda filtriranja pritiska – spoj MAP senzora preko uzane cevi
Merenje mase vazduha teško izvodljivo.
Dve metode merenja masenog protoka vazduha

Direktno merenje masenog protoka

(direct measurement of mass air flow rate)
Indirektna metoda
(Speed-Density Method)
 Speed-Density metoda
Za datu zapreminu V,
Specifični pritisak p, i
Temperaturu T

Gustina vazduha je odnos mase

i zapremine vazduha.
Ma
da = ; M a = d aV
V
Proširenje koncepta na vazduh
koji se kreće kroz uniformnu
cev i prolazi kroz referentnu
tačku za određeno vreme -
volume flow rate

Mass flow rate = proizvod volume flow rate i gustine vazduha

Ako su definisane
Rm = mass flow rate of air flowing through the intake manifold
Rv = volume flow rate of air flowing through the intake manifold
da = air density in the intake manifold

Tada je: Rm = Rvda

Gustina vazduha u usisnoj komori određena na osnovu apsolutnog pritiska i

temperature.

Apsolutni pritisak u usisnoj komori definišu: spoljni pritisak,

pložaj leptira, RPM, oblik i veličina komore.

Temperaturu u komori definišu: spoljna temperatura i razlika pritiska.

Gustina vazduha na osnovu fizičkih zakona koji važe za idealne gasove.

Standardni uslovi ( d0, p0. T0 ) ⎛ p ⎞ T0

d a = d 0 × ⎜⎜ ⎟⎟ ×
⎝ p0 ⎠ Ti
 ⎛ RPM ⎞⎛ D ⎞
Rv = ⎜ ⎟⎜ ⎟
⎝ 60 ⎠⎝ 2 ⎠
Rv − volumetric flow rate
D − zapremina motora (engine displacement)

Za idealni motor, sa poznatim D i Rv merenjem RPM !

Za realni motor, nv – volumetrijska efikasnost

⎛ RPM ⎞⎛ D ⎞
Rv = ⎜ ⎟⎜ ⎟nv
⎝ 60 ⎠⎝ 2 ⎠

Tabele efikasnosti motora za sve uslove rada.

 Uticaj EGR

Prava vrednost volumetrijskog protoka Ra Ra = Rv − REGR

⎛ RPM ⎞⎛ D ⎞
Rv = ⎜ ⎟⎜ ⎟nv − REGR
⎝ 60 ⎠⎝ 2 ⎠

Rm = Ra d a

Rm
stoichiometric mass flow rate za gorivo: R fm =
14.7

Sva izračunavanja moraju biti izvedena najmanje jednom za svako

paljenje u cilindru.
 Paljenje

Generisanje varnice koja pali smešu u cilindru.

Optimalno pretpaljenje funkcija MAP, RPM i temperature.
Merenje pozicija motora.
Distributorless ignition system.
 Elektronsko paljenje

Charles Franklin Kettering (1876 – 1958)

– pronalazač električnog paljenja automobila
Generisanje varnice koja pali smešu u cilindru.
Optimalno pretpaljenje funkcija MAP, RPM i temperature.
Merenje pozicija motora.
Distributorless ignition system.
Simulacija
L2=55.8 H,
L1=6.22 mH,
C = 0.202 m F,
Rsystem=1.28 W,
M=0.538
Generisanje varnice

1) Proboj - Breakdown (12000v)

2) Arc Discharge

3) Glow Discharge Značajni termini:

Peak Gap Current

Total Spark Duration
Millijoules Ignition Energy
Cyclical Variation
 Tipovi sistema paljenja

Inductive DIscharge Systems

Capacitive Discharge Ignition

The Voltage Myth

The Energy Paradox
Multiple Spark
 Karakteristike i struktura senzora i
pretvarača
Pretvarač kao izvor informacija.

Podela u dve velike grupe:

merni sistemi
kontrolni sistemi

Osnovne karakteristike i osobine:

vrednosti merene
princip rada
konstruktorske karakteristike
radne karakteristike
karakteristike pouzdanosti
 Merne veličine

Osnovne jedinice Medjunarodnog sistema jedinica

 Izvedene jedinice fizičkih veličina
Linearni i ugaoni pomeraj, kretanje, dužina i gustina
Linearna ili ugaona brzina
Ubrzanje i trzaj
Uspon (nagib) i brzina promene nagiba
Naprezanje i istezanje
Torzija-Moment
Pritisak
Zvučni pritisak
Protok
Nivo tečnosti
Vlažnost, vlaga i tačka rose
Vakuum
Gustina i specifična težina
Viskoznost fluida
Temperatura
Intenzitet toplotnog zračenja i toplotni fluks
Jačina svetlosti
Napon, elektrostatičko naelektrisanje (kapacitivnost), jačina električne struje, elktrična snaga,
proteklo vreme i frekvencija
Jačina magnetnog polja i gustina fluksa
Radioaktivnost
Hemijske osobine i hemijski sastav
Podvrste mernih veličina – pritisak:
apsolutni, manometarski, diferencijalni, barometarski, atmosferski, statički ili dinamički.
Merena veličina kao vektor – ubrzanje:
u jednom dva ili tri pravca.
Primer: merenje temperature

U0
tD

1- gasom ispunjena ampula

2 - kapilarna cev
3- membrana osetljiva na pritisak
4 - nosač
5 - naponska traka
 Metode pretvaranja
Redni Promena
Koja je posledica promene ...
broj ...
1 2 3
1 otpornosti a) pozicije klizača u linearnom ili obrtnom potenciometru
otpornih b) otpornost i dimenzija mernih traka
elemenata c) geometrija elastične cevčice koja nosi providnu tečnost
d) otpornost temperaturno osetljivog materijala
e) pozicija anode u vakuumskoj cevi (promena
transkonduktanse-aktivne strmine)
f) promena napona ili struje u varistoru (element ima
nelinearnu naponsko-strujnu karakteristiku )
g) otpornosti metala i poluprovodničkih materijala osetljivih na
jačinu magnetnog polja
h) otpornosti poluprovodničkih materijala pri promeni
intenziteta svetlosti
i) koncetracija hemikalija u rastvoru
Redni
Promena ... Koja je posledica promene ...
broj

1 2 3
2 samo- a) Dužine linija magnetnih polja (trajektorija)
induktivnosti ili b) Površine preseka magnetnih linija
medjusobne c) Permeabilnosti feromagnetika induktivne
induktivnosti
sprege dva ili više kalema
Redni
Promena ... Koja je posledica promene ...
broj

1 2 3

3 kapacitivnosti a) Odstojanje izmedju dve elektrode, koje čine

kondenzator
b) Dielektrične konstante, usled pomeranja (izvlačenja)
materijala visoke dielektrične kondstante, koji se
nalazi izmedju elektroda kondenzatora
c) Podudarnost prostora izmedju dve elektrode, koje
čine kondenzator

4 naelektrisanja a) proces jonizacije gasova izloženih zračenju

Redni
Promena ... Koja je posledica ...
broj
1 2 3
5 napona ili a) Relativne pozicije provodnika i linija magnetnog polja
struje b) Temperature spoja dva provodnika različitog materijala
(Zibekov (Seebeck) efekat u termoparovima)
c) Naelektrisanja u kristalima koji su izloženi toploti
(Piroelektrični (Pyroelectric) efekat)
d) Naelektrisanja u kristalima ili keramičkim materijalima
koji su izloženi naprezanju (Piezoelektrični
(Piezoelectric) efekat)
e) Uzračene svetlosne energije na površinu p-n spoja
poluprovodnika
f) Hemijske reakcije
g) Stvaranje suprotnog naelektrisanja na dva različita
nenaelektrisana kontaktna metala (Efekat potencijala
kontakta (Contact-Potential))
h) Kretanja tečnosti koja prolazi kroz stacionarnu tanku
cev kada postoji gradijent električnog potencijala duž
cevi (Elektrokinetički (Electrocineting) efekat)
Redn
Promena ... Koja je posledica promene ...
i broj

1 2 3

6 napona ili struje a) Gradijenta el. Potencijala uz delovanje magnetnog

generisane u polja pod pravim uglom u odnosu na smer struje
elementu koji se (Halov (Hall) efekat).
napaja pomoćnim b) Gradijenta električnog potencijala duž metalne trake
izvorom energije izložene magnetnom polju vertikalno na njegovu ravan
(Nernstov (Nernst) efekat).
c) Otpornosti i kapacitivnosti u provodniku usled polja
stvorenog od strane susednog provodnika (efekat
blizine (Proximity))
d) Brzine emitovanja elektrona oslobodjenih sa
osvetljene površine (efekat fotoemisije
(Photoemissive))
Redn
Promena ... Koja je posledica promene ...
i broj

1 2 3
7 optičkih osobina a) dvostruke refleksije kada je materijal izložen
providnih naprezanju (fotoelastični efekat (photoelastic))
(transparentnih)
materijala

8 emisije svetlosti a) zagrevanja nekih supstanci (napr. dijamanta) ispod

temperature crvenog usijanja
b) hemijskih reakcija
c) Bombardovanjem brzim elektronima
d) Pobuda jakim električnim poljem
e) Pobuda fosfora elektromagnetnim radioaktivnim
talasima koji imaju različite talasne dužine
f) Pobuda fosfora radioaktivnim česticama
Redn
Promena ... Koja je posledica promene ...
i broj
1 2 3
9 veličine ili a) širenja i skupljanja tela u funkciji temperature
položaja tela b) veličine ubrzanja
c) pritiska zagrejanih ili ohladjenih gasova u zatvorenim
sudovima.
d) pritiska na membranama, mehovima, Bourdon_ovim
cevima ili drugim elementima osetljivim na pritisak
e) ugaonog momenta (u žiroskopima)
 Linearni položaj
Potenciometar

Kontaktni enkoder
Kapacitivni
Induktivni

LVDT - linear variable differential transformer

Optički

Laserski
 Ugaoni položaj

Magnesyn Optički enkoder

Synchro
 Brzina
Centrifugalni tahometar
 Ubrzanje

Akcelerometarski prekidač Akcelerometar sa mernim trakama

Nivo tečnosti
Ultrazvučni
Magnetni
 Konstruktivne karakteristike
Merene Električne Mehaničke
Opseg Pobuda Konfiguracija

Prekoračenje Izolacija Dimenzije

Vreme oporavka Uzemljenje Montiranje

Imepedansa izvora Povezivanje

Impedansa opterećenja Materijal kućišta

Ulazna impedansa Kontaktni materijal

Izlazna impedansa Izolovanost kućišta

Izolaciona otpornost
Merene Električne Mehaničke
Probojni napon
Nestabilnost pojačanja
Izlaz
Priključne tačke
Napon bruma
Sadržaj harmonika
Šum
Greška očitavanja
 Radne karakteristike
Podele u tri grupe:
statičke
dinamičke
vezane za okruženje

Statičke osobine: ”Sobni” uslovi rada, pretvarač nije izložen pomeranju,

vibriranju ili potresima i gde se merena vrednost sporo menja.

Dinamičke karakteristike: definišu odgovor pretvarača na vremensku

promenu merene veličine.

Okruženje: neoperativne i operativne, koje se odnose na osobine pretvarača

posle i za vreme izlaganja specifičnim uticajem okoline.
 Karakteristike pouzdanosti
Najvažnije karakteristike koje definišu pouzdanost su:
radni vek,
vreme neprekidnog rada i
vreme skladištenja.

Parametri koji odredjuju ekstremne uslove rada i granice sigurnosti pretvarača.

Vrednost maksimalnog pritiska ili napon proboja.

Karakteristika bezbednosti radnika u sistemu u gde je pretvarač ugradjen.

 Osnovne karakteristike pretvarača
Idealni pretvarač:
Ofset realnog pretvarača:
Griška osetljivosti realnog pretvarača:

Faktora koji izazivaju ovu grešku su:

varijacija temperature,
varijacija napona napajanja,
starenje materijala.
Nelinearnost pretvarača:
 Specifikacija nelinearnosti

Nelinearnost kao maksimalno rastojanje od:

ƒ prave llinije koja prolazi kroz nulu i izlaz pune skale,

ƒ tangente povučene na početku, ili

ƒ najbolje prave linije, linije najmanjeg kvadrata, ili druge

linije koja mora biti specificirana.
Nelinearnost sa referenciranjem na
nulu i krajnju tačku pune skale
Nelinearnost sa referenciranjem na
tangentu u početku krive
Nelinearnost sa referenciranjem na
najbolju pravu liniju
Neslaganje sa referentnom teorijskom krivom
 Histerezis pretvarača
Izlaz pretvarača može da zavisi ne samo od veličine ulaznog signala već
i od prethodnih vrednosti izlaznog signala
Neidealno ponašanje pretvarača se procenjuje greškama.

Razlika izmedju stvarnog i teorijskog (ili specificiranog) izlaza

Tačnost je odnos greške i pune skale izlaza.

Obično se izražava u obliku %FSO ili u jedinicama merene veličine.

 Dinamičke greške

Dinamičke greške se javljaju kada izlazna veličina pretvarača zavisi od

vremenskih karakteristika ulaznog signala - na primer, brzine njegove
promene ili frekvencije.

Praktično odredjivanje dinamičkih karakteristika:

Primena ulazne step funkcije (jedinična pobuda).
Snimanje frekventne karakteristike.
 Odziv pretvarača na step promenu ulaza
Underdamping, overdamping, kritično prigušeni sistem
Karakteristika u vremenskom domenu
Karakteristike u frekventnom domenu
Izlazna
amplituda

Ravna oblast
(koristan frekventni opseg)

0
Referentna
frekvencija
Rezonantna frekvencija Frekvencija merene vrednosti
0

Nulto-fazna provodna
oblast

Izlazna
faza
 Pojas greške (error band)

Opseg maksimalne devijacije izlaza u odnosu na specificiranu referentnu liniju

Stepenasti pojas greške u odnosu na
teorijsku liniju
 Senzori i aktuatori
Ključna uloga u sistemima za kontrolu
Kritične komponente
Raspoloživost senzora i aktuatora i struktura kontrolnog sistema
Masovna proizvodnja, isplativost razvoja senzora
Merene veličine
Protok vazduha – MAF
Koncentracija izduvnih gasova – EGO
Ugaona pozicija leptira – TPS
Ugaona pozicija i brzina radilice
Temperatura rashladne tečnosti
Tempratura vazduha u usisnoj grani
Apsolutni pritisak u usisnoj grani – MAP
Diferencijalni pritisak izduvnih gasova
Brzina vozila
Pozicija menjača brzina

Status vozila
Aktiviranost uređaja za klimatizaciju
Aktiviranost kočnica
Potpuno otvoren leptir
Potpuno zatvoren leptir
 Senzor protoka vazduha – Mass Air Flow rate sensor

Ispravan rad motora uz kontrolisanu emisiju izduvnih gasova.

Prvi senzori (1990.) kao sastavni deo filtera za vazduh.

Varijanta klasičnog senzora za brzinu vetra (hot vire anemometer)

Hot film struktura montirana na substat.

Zagrevanje elementa na konstantnu temperaturu iznad temperature

dolazećeg vazduha (merenje temperature).
Strujni VFC
VFC sa balansiranom količinom elektriciteta
Sinhroni VFC
 Teorijske osnove merenja protoka vazduha
hot-wire metodom

Rad u režimu konstantne temperature Top

Otpor žice proporcionalan temperaturi R=Ro(1+ a(T-To))
Kontrola otpornosti senzor tako da je R=Rop
Balans energije P = Area ( QH + Q*) (convective, radiative heat flux)
QH = h(u) (Top-Tv), h(u)= a + b u½ (a, b konstante – kalibracija)
P = (V-)2/Rop = Vo2 G, G =Rop/(Rop+R2)2
Vo2 G / (Top - Tv) = h(u) = a + b u½
Vane Air Flow Meter
 “Karman Vortex” merač protoka vazduha

Princip vazdušnog vrtloga.

Frekvencija pojave vrtloga funkcija brzine usisnog vazduha.
Detekcija pomoću ogledala – metalne folije.
Inderektno merenje protoka vazduha
Izračunavanje na osnovu:
pritiska, MAP
broja obrtaja motora, RPM
temperature.

MAP senzor
Pomeraj membrane (displacement)
Sa mernom trakom (Strain gauge)
Piezo-otporni (piezoresistivity)
Instrumentacioni pojačavač sa dva OP
 Senzori RPM-a i ugaone pozicije radilice
Merenje bez mehaničkog kontakta sa osovinom koja se obrće.
Optički
Magnetni (ulje, prljavština, ...)

Klipovi direktno vrte radilicu.

Ventile i razvodnik paljenja vrti bregasta osovina.
Radilica : bregasta = 2 : 1

Merenje na radilici ili bregastoj !

Metode merenja:
Magnetna
Optička
Senzor pozicije na principu magnetne provodnosti
Promena u mag. Fluksu
Indukuje napon

Nemogućnost statičkog
određivanja tajminga
Senzor na bazi holovog efekta (Hall-Effect)

Mogućnost statičkog merenja.

Metalni zub štiti senzor od magnetnog polja
 Optička detekcija pozicije

Zahtev za čistom okolinom

Zaštita od ulja i prljavština

Detekcija u statičkim uslovima

Konstantna izlazna amplituda

Detekcija ugla otvorenosti leptira (Thorttle angle)

Analogni izlaz, AD konvetror

V(a)=ka
 Senzori temperature

Temperatura rashladne tečnosti

Temperatura usisnog vazduha
Temperatura senzora kiseonika u izduvnim gasovima

TERMISTOR

Nelinearni pp

Aproksimacija:
⎡ ⎛ 1 1 ⎞⎤
Rt = R0 exp ⎢ β ⎜⎜ − ⎟⎟⎥
⎣ ⎝ T T0 ⎠⎦

Veće β, veća strmina

Greška
aproksimacije
 RT
Vout = ⋅ Vin
RT + R X

⎡ ⎛ 1 1 ⎞⎤
Rt = R0 exp ⎢ β ⎜⎜ − ⎟⎟⎥
⎣ ⎝ T T0 ⎠⎦
 Senzori i aktuatori u sistemima kontrole sa
zatvorenom petljom

Sistemi sa otvorenom petljom.

Sistemi sa zatvorenom petljom

Održavanje odnosa vazduh/gorivo na stoichiometry odnosu.

Osnovni senzor: Lambda sonda

 Senzor izduvnih gasova

EGO - Exhaust Gas Oxygen Sensor

vazduh / gorivo
λ=
vazduh / gorivostoic

λ >1 Siromašna smeša (lean)

λ <1 Bogata smeša (rich)

ZrO2 - Cirkonijum dioksid

TiO2 - Titanijum dioksid

Osnovni princip – distribucija kiseonikovih jona

Razlličite koncentracije stvaraju potencijalnu razliku
Referentna strana – spoljašnji vazduh
Parcijalni pritisci kiseonika
Vazduh: 10-2
Izduvni gasovi: 10-16 – 10-32
Funkcionalni zahtevi za EGO senzor

1. Drastična promena u izlaznom naponu u stoichiometry tački.

2. Brza promena izlaznog napona sa promenom koncentracije.
3. Velika razlika u izlaznim naponima pri bogatoj i siromašnoj smeši.
4. Stabilnost izlaznog napona u odnosu na promenu temperature
izduvnih gasova.

Histerezis senzora

Odziv na impulsnu promenu

Temperaturna zavisnost

Zagrevani EGO
senzor HEGO
 Knock senzor
Senzor za detekciju eksplozivnog rada motora

Rapidni porast pritiska u cilindrima

Uslovi pojave:
visok pritisak u usisnoj grani
veliki ugao pretpaljenja

Kontrola knock efekta promenom ugla paljenja

Senzor na bazi magnetostrikcije

 Aktuatori

Uređaj koji pretvara električnu veličinu u neku fizičku veličinu.

U automobilu najčešća se primenjuje solenoid.

Od kontrole ubrizgavanja goriva do zaključavanja vrata.

Smanjenje procepa -
Povećanje magnetnog polja
 Ubrizgavanje goriva – Fuel injection

Elektromagentni ventil – otvara i zatvara dotok goriva u motor

 Recirkulacija izduvnih gasova – EGR aktuator

Redukcija NOx u izduvnim gasovima

Srednja vrednost vakuuma

funkcija faktora ispune kontrolne
struje signala ventila
 Promenljivi tajming ventila (Variable Valve Timing)

Mehanizam otvaranja usisnih i izduvnih ventila – bregasta osovina.

Performanse motora funkcija tajminga otvaranja ventila i iznosa

otvorenosti (valve lift).

Optimalni uslovi funkcija opterećenja, broja obrtaja motora, ...

Metode sa dve bregaste (GM), phasing, overlap.

Minimalno preklapanje u idle režimu.
Digitalna kontrola rada motora

Dotok goriva
EGR kontrola
Tajming ventila
Tajming paljenja
Dodatne funkcija
Režimi rada kontrolera
Osobine kontrolera
 Kontrola dotoka goriva
• Određivanje režima rada
• Sedam režima: paljenje motora, zagrevanje,
rad u otvorenoj petlji, rad u zatvorenoj petlji,
jako ubrzanje, usporenje i mirni rad.
• TBFI – throttle body fuel injector
• TSPFI – timed sequential port fuel injectors
 Paljenje motora
• Smeša u odnosu 2:1 do 12:1 (14.7)
• Temperaturna zavisnost – stvaranje velikih
kapljica goriva.
 Zagrevanje motora
• Promena smeše sa temperaturom, rad u
otvorenoj petlji.
• Primarni zadatak kontrole je brzo i tiho
zagrevanje. Potrošnja i izduvni gasovi u
drugom planu.
• Primena tabele za određivanje smeše.
Postupak određivanja potrebne količine goriva

Izmereni dotok vazduha za jedan cilindar

A
F=
( A / F )d Željena vrednost smeše

kg/sec

MAF RPM
A= r=
r (N / 2) 60

MAF
F=
r ( N / 2)( A / F ) d

F
T= Trajanje impusa za pobudu brizgalice
Rf
 Rad u otvorenoj petlji
Kada ne postoje svi potrebni uslovi za rad u
zatvorenoj petlji (npr EGO).

Osnovana širina impulsa - base pulse width

MAF
Tb =
r ( N / 2)(14.7) R f
Korekcija osnovne širine impulsa (napon akumulatora)!
 Rad u zatvorenoj pelji
• Promenljiva koja se reguliše – koncentracija izduvnih
gasova (HC, CO, NOx).
• Kontrola trajanja impulsa za otvaranje akutatora u n-tom
ciklusu izračunavanja:
 Ubrzavanje
• Obogaćena smeša za postizanje
maksilmalnog momenta.
• Očitavanjem ugla leptira (thorttle).
• Najčešća vrednost smeše 12:1
 Usporavanje
• Osiromašenje smeše u cilju redukcije
neželjenih izduvnih gasova.
• Potpuni prekid goriva u nekim slučajevima
 Mirni rad – Idle Speed Control
• Mali broj obrtaja motora pri različitim
uslovima dodatnih opterećenja (klima,
alternator)
• Potpuno zatvaranje leptira
EGR koltrola
 Elektronsko paljenje
• Tradicionalni sistemi sa razvodnikom
• Savremeni sistemi sa više kalemova
• Istovremeno paljenje dva cilinra
• Podešavanje ugla paljenja u funkciji:
RPM-a
Pritiska u usisnoj grani
Barometarskog pritiska
Temperature motora
 Pritiska Temperature
Osnovno vreme pretpaljenja
Korekcija zbog
Tajming paljenja u zatvorenoj petlji
• Poboljšanje performansi povećanjem ugla
pretpaljenja u odnosu na TDC.
Knocking – pojava abnormalnog porasta pritiska pri povećanju ugla
prtpaljenja
Metode korekcije ugla ptretpaljenja
• Brza korekcija – Fast Correction Spark
Advance
• Spora korekcija – Slow Correction Spark
Advance
Kontrola sekundarnog vazduha
• Poboljšanje performansi katalizatora
 Dijagnostika
• Otkaz senzora i akturatora