III

III
godina
godina
Izborni
Izborni
predmet
predmet
O predmetu
O predmetu
Profesor : Prof. dr Branislav Petrovi Profesor : Prof. dr Branislav Petrovi
Asistent: dipl. ing. Goran Nikolic Asistent: dipl. ing. Goran Nikolic
Elektronika
Elektronika
u
u
automobilu
automobilu
1 Uvod u automobilsku tehniku
2 Sistemski pristup kontroli i instrumentaciji u automobilu
3 Osnove elektronske kontrole rada motora
4 Senzori i aktuatori
5 Digitalna kontrola rada motora
6 Kontrola kretanja vozila
7 Instrumentacija i telemetrija u automobilu
8 Dijagnostika
9 Budunost elektronskih sistema u automobilu
Automobil kao kuni aparat.
Prilagoen korisniku user friendly.
Uporeenje: Automobil PC
Veliina - bar est kutija.
Instalacija tokova, sedita i programa u el. sisteme.
Dokumentacija nejasna.
Kvarovi na svakih 100 km.
Evolucija automobilske elektronike
U poetku spori prodor elektronike zbog malih dobitaka.
Prva pojava kasnih 50-tih i ranih 60-tih, nije dobro prihv.
Novi zakoni o emisiji izduvnih gasova.
Razvoj digitalne elektronike
Uvod u automobilsku tehniku
Uvod u automobilsku tehniku
Tehnika evolucija 80-tih godina
1973. Prva naftna kriza - ideja o utedi goriva
1974. Upozorenje o oteenju ozonskog omotaa
(Paul Crutzen, Maria Molina Nobelova nag. 1995.)
1985. Beka konvencija o zatiti ozonskog omotaa
1988. Meudravni panel o klimatskim promenama
Pojanjenje efekta staklene bate, ekonomski i
ekoloki uticaj kao i predlog preventivnih mera
1992. Konferencija UN za okruenje i razvoj
Urgentni poziv za ouvanje zatitu i obnovu
zdravlja i integriteta Zemljinog ekosistema
1997. Kyoto konferencija o klimatskim promenama
Dogovor o smanjenju gasova koji izazivaju efekat
staklene bate
Motori sa unutranjim sagorevanjem
1856. Italijani Barsanti i Matleucci. Stacionarni
motor na ugljeni gas.
1876. Nikolas Otto motor na ugljeno ulje.
Efikasnost poboljana 75%.
1883. Daimler prvi benzinski motor. Brzina motora
900 obr/min (4x bri od Otto-vog).
1885. Benz akumulator, paljenje sa sveicama
1888. Edvard Butler projektovao karburator
1890. Rudolf Diesel
Svi motori jednocilindarski sa velikim zamajcem
Fizika struktura automobila
1. Motor
2. Pogon (transmisija, diferencijal, osovine)
3. Amortizeri
4. Upravljanje
5. Konice
6. Instrumentacija
7. Elektrika/elektronika
8. Kontrola vonje
9. Sigurnost
10. Udobnost
11. Zabava, komunikacija/navigacija
Poloaj motora i pogon
Motor
Obezbeuje snagu za:
Kretanje automobila,
za hidrauline sisteme,
pneumatske sisteme,
za elektrine sisteme.
Najee koriena klasa motora:
Sa unutranjim sagorevanjem
Sa klipovima,
4-taktni
Naftni derivati kao gorivo
Paljenje varnicom
Hlaenje tenou
Delovi motora
Blok motora
Cilindri
Kolenasto vratilo
Klip
Klipnjaa
Bregasta osovina
Ventili
Dotok goriva
Paljenje
Izduvavanje
Hlaenje
Elektrini sistem
Veza klipa i radilice
Glava cilindra
Usisni i izduvni ventili za svaki cilindar.
Rad ventila - bregovi (cams) na bregastoj osovini.
Snane opruge za zatvaranje ventila.
Varijante motora sa bregastom osovinom iznad glave cilindra.
Mehanizam za otvaranje ventila
4-takni ciklus
Dva obrtaja radilice
1. Usisavanje
2. Kompresija
3. Sagorevanje
4. Izduvavanje
Gornji mrtvi centar
Spoljanja mrtva taka
TDC-top dead center
Donji mrtvi centar
Unutranja mrtva taka
BDC-bottom dead center
Impulsi snage 4-taktnog motora
Kontrola rada motora
Regulaisanje snage motora prema zahtevima vozaa
Pedala gasa (accelerator pedal) - Poloaj leptira (throttle plate)
Proporcionalna koliina goriva karburator, ubrizgavanje
Sistem za paljenje generisanje varnice
Iniciranje sagorevanja
Trajanje varnice - 1 ms
Visoki napon 20-40 kV
Procep: 0.6 1 mm
Princip generisanja varnice
Razvodnik paljenja - distributor
Struja kroz primarni namotaj
Prednosti elektronskog u odnosu na klasino paljenje
1. Smanjena potronja - potpunije sagorevanje benzina.
2. Poveana snaga motora.
3. Poveana elastinost motora - vonja u viem stepenu prenosa.
4. Bolje ubrzanje.
5. Pravilniji i mirniji rad motora naroito pri velikom broju obrtaja.
6. Sigurnije paljenje u zimskim uslovima.
7. Krae zagrevanje motora.
8. Dui vek trajanja platina.
9. Due trajanje sveica.
10.Vea maksimalna brzina.
Tajming paljenja
Otvaranje i zatvaranje kontakta - bregasti toki na osovini razvodnika.
Trenutak generisanja varnice u odnosu na TDC ugao paljenja.
Promena ugla paljenja sa brzinom motora spark advance
Zavisnost ugla paljenja od pritiska u komori za dotok goriva (manifold)
Alternativni motori
Dizel motori,
Dvotaktni motori,
Elektrini motori,
Hibridni motori (serijski i paralelni)
Gorive elije vodonik i kiseonik
Pogonski sistem
Motor
Transmisija prenos (runi i automatski)
Pogonska osovina (motor napred, pogon na zadnje tokove!)
Diferencijal
Pogonski tokovi
Frikciona spojnica
(kvailo)
Prenos snage Spojnica odvojena
Automatski prenos
Hidraulina spojnica
Menjac
Jednostavni dvobrzinski prenos u neutralnom poloaju
Prsten
Viljuka
Jednostavni dvobrzinski prenos u prvoj brzini
Petostepeni manualni prenos
3. Brzina
Sinhronizacija
etvorobrzinski prenos u tri dimenzije
Menja Planetarni sistem zupanika
NASTAVA\Predavanja\AutoElektronika\Menjac\Howstuffworks
Diferencijal
Prenos smera obrtanja u odgovarajuu stranu sa svaki toak
Omoguava razliitu brzinu tokova
Poveanje momenta
Vozila sa pogonom
Napred:
Transosovinski sistem
Sistem za veanje - Suspension
Veza tokova sa telom automobila
Izolacija kretanja tela automobila od vertikalnog kretanja tokova
Amortizer - Shock Absorber
Mogunost elektronske kontrole
Konice - Brakes
Disipacija kinetike energije vozila u toku zaustavljanja.
Prenos i umnoavanje sile koenja sa noge vozaa na tokove
Poluga
Hidraulika
Trenje - Frikcija
Koeficijenat trenja
Odnos sile potrebne da se neko telo pomeri
i teine tela
Koeficijenat statikog trenja:
Kada se dve povrine dodiruju ali nema relativnog
kretanja jedne u odnosu na drugu
Koeficijenat dinamikog trenja:
Kada se dve povrine dodiruju i postoji relativno kretanje
Jednostavni sistem za koenje
Problemi: curenje ulja
Glavni koioni cilindar
Kombinovani ventil
Ventil za umeravanje dejstva - metering valve
Kod vozila sa disk i dobo konicama
Prekida diferencijalnog pritiska Prressure Differential Switch
Detekcija curenja
Proporcionalni ventil Proportioning Valve
Smanjenje hidraulinog pritiska na dobo konice
Disk konice
Koione ploice
Caliper sa klipom
Rotor
Otvori za hlaenje
Jednocilindrina disk konica sa pokretnim nosaem (caliper)
- samopodeavanje i samocentriranje
- ploice uvek u blagom kontaktu sa rotorom
- otvor u nosau za proveru debljine koionog sloja ploica
- indikacija istroenosti ploica
Dobo konice
Pritisak papuica na obrtnu povrinu doboa
Vie delova i tee za servisiranje od disk konica
Jeftinije za proizvodnju
Laka realizacija pomone konice
Samoaktiviranje
Uljebljenje papuica u dobo wedging
Samopodeavanje
Vakumski koioni pojaava
Jednosmerni ventil
Animacija rada koionog pojaavaa
Anti Lock Brake System - ABS
Toak koji klizi ima manji koeficijenat trenja od toka koji ne klizi.
Delovi:
Senzori brzine
na toku ili diferencijalu
Pumpa
vraa pritisak koji ventil oslobodi
Ventili sa tri stanja
otvoren
blokiran
otputanje
Kontroler
Pulsiranje na pedali konice
do 15 puta u sekundi
Sistem za upravljanje vozilom Steering system
Zakoenje (inclination)
Zupasta letva i zupanik (Rack and pinion)
Konverzija obrtnog kretanja upravljaa u linearno
Promena brzine u cilju lakeg okretanja upravljaa
Odnos upravljaa (steering ratio)
Upravljai sa promenljivim odnosom (u sredini i na krajevima)
Zupasta letva i zupanik sa pojaavaem
Recirkulirajue kuglice (Recirculating ball)
Kuglice:
manje trenje i troenje
nema zazora pri
promeni smera obrtanja
Pojaava upravljanja (Power Steering)
Pumpa
Rotirajui ventil
Pumpa
Pogon od motora preko kaia
Rotirajua sa uvlaeim krilcima
Ventil za oslobaanje
Rotirajui ventil
Pomo u obrtanju upravljaa samo u toku zaktretanja istog
Torziona reetka uvijanje pri delovanju momenta
Princip rada rotirajueg ventila
Sistemi za kontrolu i instrumentacija
Sistemi za kontrolu i instrumentacija
SISTEM (elektronski):
Skup komponenata (elektronskih) koje funkcioniu
zajedno u cilju izvravanja odreenog zadatka.
Senzori i aktuatori: veza sa mehanikim sistemom (automobila)
Opis sistema na razliitim nivoima apstrakcije: Slikoviti opis,
ematski dijagram, blok dijagram.
Kategorije elektronskih sistema
Analogni kontinualni
Digitalni - diskretni
Predstavljanje sistema blok dijagramom
Analogni sistem
Laki za razumevanje intuitivniji
V = kx ;k pojaanje pretvaraa (transducer)
Example of an Electronic System
Example of an Electronic System
Sampling of a Continuous Variable
Sampling of a Continuous Variable
Digital Control (a) or Measurement
Digital Control (a) or Measurement
(b) System Configuration
(b) System Configuration
Elektronika
Elektronika
u
u
automobilu
automobilu
Sistem
Sistem
ski pristup kontroli i instrumentaciji u
ski pristup kontroli i instrumentaciji u
automobilu
automobilu
SISTEM (elektronski):
Skup komponenata (elektronskih) koje funkcioniu
zajedno u cilju izvravanja odreenog zadatka:
Kontrola, Merenje, Komunikacija
Komponente: IC,Tranzistori, diode, R, C, Prekidai, Konektori.
Senzori i Aktuatori, veza sa mehanikim sistemom (automobila)
Opis sistema na razliitim nivoima apstrakcije: Slikoviti opis,
ematski dijagram, blok dijagram.
Kategorije elektronskih sistema
Analogni kontinualni
Digitalni - diskretni
Predstavljanje sistema blok dijagramom
Analogni sistem
Laki za razumevanje intuitivniji
V = kx ; k pojaanje pretvaraa (transducer)
Primer analognog sistema
Predpojaava
RIAA karakteristika
High Frequency = 75us (2122 Hz)
Mid Frequency = 318us (500.5 Hz)
Low Frequency = 3180us (50.05 Hz)
Tro-stepena obrada signala
Regulacija jaine zvuka i balansa
Izlazni stepen 60 W / 8 oma
Input sensitivity for 60 W output - just under 1V (1V gives 66W)
Gain - 27dB
Frequency response (-3dB) - 10Hz to 23kHz @ 1W
Harmonic distortion @ 1kHz - 0.05% (maximum typical)
Open Loop Gain - 125dB (no load), 80dB (8 Ohm load)
Input Impedance - 22k Ohm
DC Offset - Less than 100mV (< 20 mV typical **)
Noise - < 2mV at output (-80dB ref 50W unweighted)
Sistem za digitalnu obradu audio signala
TUSB3200 USB interface
TAS3001 digital equalizer
TPA0112 power amplifier
TLC320AD77
24-bit delta-sigma
stereo audio Codec
Digitalni elektronski sistem
Odmeravanje - sampling
vreme izmeu odmeravanja (sampling time)
frekvencija odmeravanja (sampling frequency)
Kvantizacija
A/D konvertor
D/A konvertor
Digitalni sistem
Proces odmeravanja signala
Performanse osobine elektronskih sistema
Kvantitativni opis izvravanja postavljenih zadataka.
Audio sistem:
frekventna karakteristika
maksimalna snaga
harmonijska izoblienja
linearnost
Performanse odreene komponentama (R, C, Tranz. , aktuatori ... ),
arhitekturom a kod digitalnih i programom.
Analiza odziva na standardnu pobudu.
Sinusoidalna:
propusni opseg sistema
rezonantna frekvencija sistema (amortizeri)
Priguenje D
Prirodna frekvencija oscilovanja
Odziv na jedininu pobudu
I
I
nstrumeni u automobilu
nstrumeni u automobilu
Instrument
Ureaj za merenje neke odreene veliine.
Mehaniki, pneumatski, hidraulini, elektrini, kombinovani.
Brzina vozila
Ukupno preeno rastojanje
Ugaona brzina motora
Koliina goriva (potronja)
Pritisak ulja
Temperatura motora
Struja alternatora (punjenje akumulatora)
Numeriko uporeenje vrednosti nepoznate veliine sa standardnom
vrednou iste veliine.
Nema strogih zahteva za prikazom merene vrednosti (signalizacija)
Standardna merna jedinica
Nacionalni instituti za standardizaciju.
Preciznost
Broj znaajnih cifara (oblika, poloaja) koje se mogu uoiti.
Kalibracija
Postupak podeavanja parametara instrumenta tako da
prikazana vrednost odgovara stvarnoj vrednosti.
Tanost
Slaganje prikazane vrednosti sa stvarnom vrednou.
Greke: sistematske, sluajne
Merenje
Loading greka energija koju oduzima instrumet u toku merenja
Dinamike greke instrumenta
Pouzdanost
Osnovna struktura mernog sistema
Senzor
Kalibraciona konstanta, linearnost, dinamike karakteristike.
Analogni, digitalni.
Displeji
Analogni, digitalni, signale lampe.
Isti tipovi greaka kao i senzori.
Aktuatori
Konverzija energije: Elektrina u mehaniku
Procesiranje signala
Poveanje tanosti, pouzdanosti, itljivosti.
Linearizacija, konverzije jedinica,
DSP, rekurzivni digitalni filtri.
NF filtar

=

=
=
J
j
j n j k n
K
k
k n
y b x a y
1 0
1
=
n n n
by ax y
) (nT x x
n
=
Digitalno procesiranje
Analogno procesiranje signala
Operacioni pojaava kao osnovni gradivni blok
) (
2 1
v v A v
o
=
Kontrolni sistemi
Regulacija rada drugog sistema
kontroler, objekat kontrole (system plant)
Opti funkcionalni zahtevi
Tano izvravanje funkcija
Brzi odgovor
Stabilnost
Odziv samo na eljene ulazne veliine
Zakon kontrole sistema control law
eljena vrednost na izlazu postavna vrednost (set point)
Kategorije kontrolnih sistema
Sa otvorenom petljom (feedforward)
Sa zatvorenom petljom reakcijom (feedback)
Kontrolni sistemi sa otvorenom petljom
Nema uporeenja izlazne veliine sa komandnim ulazom
Uticaj poremeaja na izlaznu veliinu
Kontrolni sistemi sa zatvorenom petljom
Postavna vrednost komandni ulaz
Izlazna vrednost
Signal greke
Tipovi kontrole
Proporcionalna - P
Proporcionalno integralna PI
Proporcionalno integralna diferencijalna - PID
Proporcionalni regulator
Uticaj P_Gain na stabilnost i greku.
Prenosna karakteristika objekta kontrole i stabilnost
P
d
e =
0
x x e =
Pe v
c
=
c
v
d
x
0
x
Struktura P-regulatora
Set point
Scope
Poremecaj
10
P_Gain
1
s +2s+1
2
Objekat kontrole1
Sgnal greske
Postavna vrednost
Izlazna vrednost
PI regulator
1
Out1
10
P_Gain
1
s
Integrator
5
I_Gain
1
In1
Nema greke u stacionarnom stanju
Uticaj I_Gain, P_Gain

+ = dt e I Pe v
c
Struktura PI regulatora
Set point
Scope
Poremecaj
In1Out1
PI regulator
1
s +2s+1
2
Objekat kontrole1
Signal greske
Postavna vrednost
Poremecaj
Izlazna vrednost
PID regulator
Struktura PID regulatora
Set point
Scope
Poremecaj
In1Out1
PID regulator
1
s +2s+1
2
Objekat kontrole1
Signal greske
Postavna vrednost
Izlazni sgnal
1
Out1
10
P_Gain
1
s
Integrator
1
I_Gain
du/dt
Derivative
0
D_Gain
1
In1
Uticaj D_Gain na stabilnost
Poboljanje dinamikog odziva
dt
de
D dt e I Pe v
c
+ + =

On-Off regulator
Struktura ON OFF regulatora
Set point
Scope
Relay
Poremecaj
1
s +2s+1
2
Objekat kontrole1
Postavna vrednost
Poremecaj
Izlazna vrednost
Osnove elektronske kontrole rada motora
Osnove elektronske kontrole rada motora
Kontrola rada motora:
Regulacija dotoka goriva i vazduha.
Tajming paljenja.
Period do kasnih 60-tih
Mehaniki, pneumatski, hidrauliki sistemi kontrole.
Potreba za kontrolom zakonske regulative:
Zatita ivotne sredine - izduvni gasovi.
Potronja fuel economy.
Emisija izduvnih gasova
Proizvod sagorevanja smee vazduha i benzina.
Benzin:
- Hidrokarbonati, hemijskih jedinjenja vodonika i ugljenika
u razliitim odnosima.
- Prirodne neistoe.
- Hemikalije dodate od strane rafinerija.
Sagorevanje (combustion):
- Ugljen dioksid (CO
2
) i voda (H
2
O) idealno sagorevanje.
- Ugljen monoksid (CO)
- Oksidi azota (NO
x
)
- Nesagoreli hidrokabonat (HC)
- Oksidi sumpora.
Zakonske odredbe tehniki pregled
Potronja Fuel economy
L/100km
Koliina goriva potrebna da se pree odgovarajue rastojanje
MPG (miles prer galon)
Rastojanje koje se pree sa odgovarajuom koliinom goriva
1 imperial gallon = 4.54609 L
1 dry gallon = 4.40484 L
1 milja = 1609 m
Procedure testiranja potronje
Postolje sa dinamometrom
Koncepcija elektronskog sistema za kontrolu motora
Osnovni princip kontrole snage motora poloaj leptira.
Motor kao vakum pumpa.
Direktna zavisnost masenog protoka vazduha od ugaonog poloaja.
Protok 2.7 kg/h (6 lb/h) oslobaa 1 kS
1 lb 4.448222 N 444822 dyn 0.45359 kp
A b
KM P =
P
b
= Snaga motora
M
A
= Maseni protok vazduha
K = Konstanta
Principijelna struktura elektronskog kontrolnog
sistema
Sistemi sa otvorenom petljom i sistemi sa reakcijom
Definicija osnovnih pojmova
Parametar
Numerika vrednost neke veliine motora fiksirana u toku
projektovanja.
Prenik klipa.
Hod klipa.
Duina kraka radilice (crankshaft lever arm - throw).
Ukupna zapremina vazduha koja se izbaci u toku ciklusa.
Odnos kompresije (zapremina pri BDC i TDC).
Oblik komore za sagorevanje, bregaste osovine, veliina
usisnih i izduvnih velntila.
Tajming ventila.
Promenljive - variable
Veliine koje se menjaju, ili mogu biti menjane, u toku
rada motora od strane kontrolnog sistema.
Protok vazduha (mass air flow).
Protok goriva (fuel flow rate).
Tajming aktiviranja varnica (spark timing).
Snaga motora.
Pritisak u usisnoj grani (intake manifold pressure).
Ulazne veliine u kontroler
Senzor poloaja leptira Throttle position sensor (TPS)
Protok vazduha Mass air flow rate (MAF)
Temperatura motora (rashladne tenosti) coolant temperature (CT)
Brzina obrtaja motora i ugaona pozicija (RPM)
Poloaj ventila za recirkulaciju izduvnih gasova (EGR)
Koncentracija kiseonika u izduvnim gasovima (EGO)
Izlazne veliine iz kontrolera
Kontrola potronje goriva Fuel mettering control
Kontrola paljenja Ingation control
Tajming paljenja Ignation timing
Kontrola recirkulacije izduvnih gasova
Definicija osnovnih osobina (performansi) motora
Snaga
Mera sposobnosti motora da izvri neki koristan rad
brzina kojom motor izvri neki rad.
t
W
P =
P-snaga, W-rad, t-vreme
s F W =
F-sila, s-pomeraj
) ( ) ( ) ( t v t F t P =
F-sila, v-linearna brzina
) ( ) ( ) ( t t T t P =
T-moment, -ugaona brzina
1 kS = 0.746 kW.
Zavisnost od RPM i ugla leptira TP.
Snaga merena na pogonskoj osovini ili tokovima
Brake power Pb - izmerena snaga na pogonskim tokovima.
Indicated power - Ukupna snaga
Gubici usled trenja.
Potronja
Mera ekonominosti motora
Uslovi merenja: konstantno optereenje dinamometrom i
konstantna brzina (RPM).
Protok goriva r
f
(kg/h)
Brake specific fuel consuption g/(kWh)
P
b
= RPM*Tq/9549.27
b
f
P
r
BFSC =
Energetska gustina goriva, lower heating value koliina toplote koja
se oslobodi sagorevanjem goriva (25 do 150 stepeni)
Benzinski motor: BSFC = 322 g/kWh, prosena efikasnost 25%
Dizil motor: BSFC = 256 g/kWh, prosena efikasnost 32%
Maksimalna efikasnost pri 2000 RPM i unthrottled intake air
BM: 256 g/kWh, 32%
DM: 199 g/kWh, 42%
Obrtni moment
Sila koja obre radilicu Nm
Funkcija RPM
Volumetrijska efikasnost
Koliko dobro motor funkcionie kao pumpa
Odnos (procentualni) zapremine goriva i vazduha koje ulazi u
cilindre u toku usisavanja i zapremine cilindara u statikim
uslovima.
Motori sa indukovanim pritiskom u usisnoj komori (vei od atm.)
Poveanje Vol efikasnosti:
Vei broj ventila
Usmeravanje vazduha i goriva (porting)
Sleeve ventili
Engine displacement
Ukupna zapremina smee vazduh/gorivo koja se moe uvui u toku jednog ciklusa.
Izraava se u kubnim santimetrima, litrima ili kubnim inima.
Kod motora sa klipovima, razlika zapremine cilindra izmeu poloaja TDC i BDC
Kompresioni odnos (Compression Ratio)
Statiki kompresioni odnos (SCR)
Odnos (zapremina cilindra) / (zapremina komore za sagorevanje)
Dinamiki kompresioni odnos (DCR)
Efektivna zapremina cilindra vreme zatvaranja usisnog ventila
DCR < SCR (Const)
Uticaj kompresije na snagu motora
Oktanska vrednost goriva pojava detonacije
Mera otpornosti na samopaljenje anti detonacija (knocking)
Meavina koje ima isti anti detonatorski kapacitet
iso-octan (trimethylpentane) oktanska vrednost 100
heptan (dipropyl methane H
3
C(CH
2
)
5
CH
3
) oktanska vrednost 0
Termalna efikasnost
Prikazuje mehaniku energiju vozila relativno u odnosu
na energiju sadranu u gorivu.
35% - zagrevanje rashladne tenosti i ulja
40% - nesagorelo gorivo i toplota izduvnih gasova
5% - trenje
20% - korisne energije
Podeavanje motora (Calibration)
Podeavanje smee i paljenja.
Mapiranje motora
Neophodnost poznavanja objekta kontrole.
Proces snimanja karakteristika mapiranje.
Izrada matematikog modela koji objanjava uticaj svake merene
promenljive i parametra na performanse motora.
Zadatak projektanta sistema za kontrolu
Izbor konfiguracije
Izbor promenljivih
Izbor strategije kontrole
Uklapanje u okvire cena, kvalitet, pouzdanost
Uticaj na moment, snagu i izduvne gasove.
Prikaz u BS obliku (brake specific form)
Posebna vrednost odnosa vazduh:gorivo = 14.7:1
Stoichiometric mixture - Hemijski korektna (H, C -> H
2
O, CO
2
)
Uticaj odnosa vazduh/gorivo na performanse
Ekvivalentni odnos
try stoichiome
gorivo vazduh
gorivo vazduh
) / (
) / (
=
Bogata smea = <1
Siromana smea = >1
Maksimum T od konfiguracije motora, brzine i tajminga paljenja.
Spark advance pretpaljenje - trenutak iniciranja varnice pre dostizanja
TDC iskazan u stepenima obrtanja radilice relativno u odnosu na TDC.
Uticaj tajminga paljenja na performanse
NO
x
i HC rastu sa poveanjem pretpaljenja
Zavisnost BSFC i momenta.
Maksimalni moment u taki MBT (minimum advance for best timing)
Zavisnost optimalnog tajminga u funkciji RPM
Strategija kontrole: lambda=1 I podesavanje paljenja za opt.perf.
Maximum Brake Torque
EGR exhaust gas recirculation
Znaajno smanjenje koncentracije NO
x
sa poveanjem EGR
Uticaj recirkulacije izduvnih gasova na performanse
Poveanje EGR smanjuje temperaturu sagorevanja to dovodi do
smanjenja koncentracije NO
x
Poveanje koncentracije HC manje od smanjenja NO
x
!
Nitric oxide
NO
Nitrogen dioxide
NO
2
Nitrous oxide
N
2
O
Dinitrogen trioxide
N
2
O
3
Dinitrogen tetroxide
N
2
O
4
Dinitrogen pentoxide
N
0
O
5
Struktura NO
x
Oteava astmatina stanja
Pojava kiselih kia
Regulacija izduvnih gasova
Cilj: Redukcija neeljenih izduvnih gasova uz postizanje boljih
performansi motora.
Katalitiki konvertor katalizator
Oksidacija hidrokarbonata u ugljen dioksid i vodu
Oksidacija CO u CO
2
Razlaganje NO
x
u azot (N
2
) i kiseonik (O
2
)
Oksidacioni katalizator
Poveanje brzine hemijske reakcije koja zapoinje u cilindrima
Oksidacija HC i CO u H
2
O i CO
2
Dodavanje kiseonika (secondary air) u izduvne gasove
pomou pumpe
Efikasnost katalizatora
i
o
c
M
M
n =
carbon monoxide (CO), non-methane hydrocarbons (NMHC), volatile organic compounds
(VOC), formaldehyde (CH
2
O)
Carbon Monoxide CO + O
2
-> CO
2
(1)
Hydrocarbons C
m
H
n
+ (m + n/4) O
2
-> m CO
2
+ n/2 H
2
O (2)
Aldehydes, Ketones, etc. C
m
H
n
O + (m + n/4 - 0.5) O
2
-> m CO
2
+ n/2 H
2
O (3)
Hydrogen H
2
+ O
2
-> H
2
O (4)
Zavisnost efikasnosti konverzije od temperature
Trostruki katalizator
TWC Three-Way Catalyst
Sastav: Platina, paladium i rodijum
Redukcija NO
x
, vri oksidaciju HC i CO.
Efikasnost zavisi od smee vazduh/gorivo.
Mali opseg efikasnosti (0.1AF 0.05).
Na rad katalizatora veoma negativno utie sadraj olova u gorivu.
Primarna funkcija kontrolnog sistema precizno odreivanje smee
Funkcije:
1. Tano odreivanje masenog protoka vazduha u motor.
2. Regulacija dotoka goriva tako da vai odnos 14.7.
1. Throttle position sensor (TPS)
2. Mass air flow sensor (MAF)
3. Fuel injectors (FI)
4. Ignition systems (IGN)
5. Exhaust gas oxygen sensor (EGO)
6. Engine coolant sensor (ECS)
7. Engine position sensor (EPS)
Elektronska kontrola dotoka (ubrizgavanja) goriva
Struktura usisne grane brizgaljke.
Brizgaljka kao elektrino upravljani ventil.
Usrednjavanje osobina katalizatora.
Merenje O
2
umesto HC, CO i NO
x
!
Elektronska kontrola dotoka goriva
Problemi startovanja hladnog motora
kondenzacija na zidovima
potreba za bogatijom smeom
Kontrolna sekvenca
Startovanje motora.
Obogaena smea zavisnost od temperature motora.
Rad u otvorenoj petlji do zagrevanja motora.
Temperatura, koliina vazduha (MAF senzor) i RPM.
Izraunavanje koliine goriva i ubrizgavanje.
M
f
= r
fa
M
a
Za vrlo hladan motor =2 (r
fa
=0.5)
Da li je mogue da motor uvek radi u otvorenoj petlji?
Sagorevanje u cilindrima
Izbacivanje sagorelih gasova preko EGO senzora i TWC.
Nakon dostizanja radne temperature EGO senzora zapoinje
Rad u zatvorenoj petlji
Rad u zatvorenoj petlji
Korekcija izraunate vrednosti smee na osnovu imerene vrednosti
sa EGO senzora.
Otvaranje usisnog ventila na cilindru i ventila za ubrizgavanje (injector)
Kanjenje u odzivu lamda sonde 0.1 do 0.2 sekunde.
Rad u On/Off reimu limit cycle controler
Regulacija vremena otvorenosti ventila za ubrizgavanje goriva.
Izlaz EGO senzora i promena vremena otvorinosti ventila.
Aktiviranje ventila nezavisno od rada kontrolera.
Rad katalizatora regulie srednju vrednost smee.
Frekvencija i devijacija kontrolera goriva
Oscilatorno ponaanje On-Off kontrolera, dve granine vrednosti.
Transportno kanjenje T
d
(Transport delay) Vreme potrebno da EGO
senzor oseti promenu.
Vea brzina motora manje transportno kanjenje.
Frekvencija oscilacija signala na sondi
p
L
T
f
1
=
Devijacija odnosa smee
Oscilovanje zmeu dve
vrednosti smee maksimalne
i minimalne (+/-1).
Srednja vrednost smee
+/-0.05
Analiza pritiska u usisnoj komori
Merenje mase vazduha (mass air flow rate) koja utie u usisnu komoru.
Maksimalna vrednost pritiska u komori atmosverski pritisak
(supercharged motori)
Idealna pumpa vakuum pri potpuno zatvorenom leptiru.
Usisavanje svakog cilindra jednom u dva obrtaja radilice.
Frekvencija promene pritiska u komori
120
RPM N
f
p

=
Manifold Absolute Preasure (MAP)
depends on throttle plate position
Promena pritiska u usisnoj komori
Jedna metoda filtriranja pritiska spoj MAP senzora preko uzane cevi
Merenje mase vazduha teko izvodljivo.
Dve metode merenja masenog protoka vazduha
Direktno merenje masenog protoka
(direct measurement of mass air flow rate)
Indirektna metoda
(Speed-Density Method)
Speed-Density metoda
Za datu zapreminu V,
Specifini pritisak p, i
Temperaturu T
Gustina vazduha je odnos mase
i zapremine vazduha.
V d M
V
M
d
a a
a
a
= = ;
Proirenje koncepta na vazduh
koji se kree kroz uniformnu
cev i prolazi kroz referentnu
taku za odreeno vreme -
volume flow rate
Mass flow rate = proizvod volume flow rate i gustine vazduha
Ako su definisane
R
m
= mass flow rate of air flowing through the intake manifold
R
v
= volume flow rate of air flowing through the intake manifold
d
a
= air density in the intake manifold
Tada je: R
m
= R
v
d
a
Gustina vazduha u usisnoj komori odreena na osnovu apsolutnog pritiska i
temperature.
Apsolutni pritisak u usisnoj komori definiu: spoljni pritisak,
ploaj leptira, RPM, oblik i veliina komore.
Temperaturu u komori definiu: spoljna temperatura i razlika pritiska.
Gustina vazduha na osnovu fizikih zakona koji vae za idealne gasove.
i
a
T
T
p
p
d d
0
0
0

=
Standardni uslovi ( d
0
, p
0
. T
0
)
nt) displaceme (engine motora zapremina
rate flow c volumetri
2 60

=
D
R
D RPM
R
v
v
Za idealni motor, sa poznatim D i R
v
merenjem RPM !
Za realni motor, n
v
volumetrijska efikasnost
v v
n
D RPM
R

=
2 60
Tabele efikasnosti motora za sve uslove rada.
Uticaj EGR
Prava vrednost volumetrijskog protoka R
a
EGR v a
R R R =
EGR v v
R n
D RPM
R

=
2 60
a a m
d R R =
stoichiometric mass flow rate za gorivo:
7 . 14
m
fm
R
R =
Sva izraunavanja moraju biti izvedena najmanje jednom za svako
paljenje u cilindru.
Paljenje
Generisanje varnice koja pali smeu u cilindru.
Optimalno pretpaljenje funkcija MAP, RPM i temperature.
Merenje pozicija motora.
Distributorless ignition system.
Elektronsko paljenje
Charles Franklin Kettering (1876 1958)
pronalaza elektrinog paljenja automobila
Generisanje varnice koja pali smeu u cilindru.
Optimalno pretpaljenje funkcija MAP, RPM i temperature.
Merenje pozicija motora.
Distributorless ignition system.
Simulacija
L2=55.8 H,
L1=6.22 mH,
C = 0.202 m F,
Rsystem=1.28 W,
M=0.538
Generisanje varnice
1) Proboj - Breakdown (12000v)
2) Arc Discharge
3) Glow Discharge
Znaajni termini:
Peak Gap Current
Total Spark Duration
Millijoules Ignition Energy
Cyclical Variation
Tipovi sistema paljenja
Inductive DIscharge Systems
Capacitive Discharge Ignition
The Voltage Myth
The Energy Paradox
Multiple Spark
Karakteristike i struktura
Karakteristike i struktura
senzora i
senzora i
pretvara
pretvara

a
a
Pretvara kao izvor informacija.
Podela u dve velike grupe:
merni sistemi
kontrolni sistemi
Osnovne karakteristike i osobine:
vrednosti merene
princip rada
konstruktorske karakteristike
radne karakteristike
karakteristike pouzdanosti
Merne veli
Merne veli

ine
ine
Osnovne jedinice Medjunarodnog sistema jedinica
Izvedene jedinice fizi Izvedene jedinice fizi kih veli kih veli ina ina
Linearni i ugaoni pomeraj, kretanje, duina i gustina
Linearna ili ugaona brzina
Ubrzanje i trzaj
Uspon (nagib) i brzina promene nagiba
Naprezanje i istezanje
Torzija-Moment
Pritisak
Zvuni pritisak
Protok
Nivo tenosti
Vlanost, vlaga i taka rose
Vakuum
Gustina i specifina teina
Viskoznost fluida
Temperatura
Intenzitet toplotnog zraenja i toplotni fluks
Jaina svetlosti
Napon, elektrostatiko naelektrisanje (kapacitivnost), jaina elektrine struje, elktrina snaga,
proteklo vreme i frekvencija
Jaina magnetnog polja i gustina fluksa
Radioaktivnost
Hemijske osobine i hemijski sastav
Podvrste mernih veliina pritisak:
apsolutni, manometarski, diferencijalni, barometarski, atmosferski, statiki ili dinamiki.
Merena veliina kao vektor ubrzanje:
u jednom dva ili tri pravca.

t
0
U
1- gasom ispunjena ampula
2 - kapilarna cev
3- membrana osetljiva na pritisak
4 - nosa
5 - naponska traka
Primer Primer: merenje temperature : merenje temperature
Metod
Metod
e
e
pretvaranja
pretvaranja
a) pozicije klizaa u linearnom ili obrtnom potenciometru
b) otpornost i dimenzija mernih traka
c) geometrija elastine cevice koja nosi providnu tenost
d) otpornost temperaturno osetljivog materijala
e) pozicija anode u vakuumskoj cevi (promena
transkonduktanse-aktivne strmine)
f) promena napona ili struje u varistoru (element ima
nelinearnu naponsko-strujnu karakteristiku )
g) otpornosti metala i poluprovodnikih materijala osetljivih na
jainu magnetnog polja
h) otpornosti poluprovodnikih materijala pri promeni
intenziteta svetlosti
i) koncetracija hemikalija u rastvoru
otpornosti
otpornih
elemenata
1
3 2 1
Koja je posledica promene ...
Promena
...
Redni
broj
a) Duine linija magnetnih polja (trajektorija)
b) Povrine preseka magnetnih linija
c) Permeabilnosti feromagnetika induktivne
sprege dva ili vie kalema
samo-
induktivnosti ili
medjusobne
induktivnosti
2
3 2 1
Koja je posledica promene ... Promena ...
Redni
broj
a) Odstojanje izmedju dve elektrode, koje ine
kondenzator
b) Dielektrine konstante, usled pomeranja (izvlaenja)
materijala visoke dielektrine kondstante, koji se
nalazi izmedju elektroda kondenzatora
c) Podudarnost prostora izmedju dve elektrode, koje
ine kondenzator
kapacitivnosti
3
a) proces jonizacije gasova izloenih zraenju naelektrisanja
4
3 2 1
Koja je posledica promene ... Promena ...
Redni
broj
a) Relativne pozicije provodnika i linija magnetnog polja
b) Temperature spoja dva provodnika razliitog materijala
(Zibekov (Seebeck) efekat u termoparovima)
c) Naelektrisanja u kristalima koji su izloeni toploti
(Piroelektrini (Pyroelectric) efekat)
d) Naelektrisanja u kristalima ili keramikim materijalima
koji su izloeni naprezanju (Piezoelektrini
(Piezoelectric) efekat)
e) Uzraene svetlosne energije na povrinu p-n spoja
poluprovodnika
f) Hemijske reakcije
g) Stvaranje suprotnog naelektrisanja na dva razliita
nenaelektrisana kontaktna metala (Efekat potencijala
kontakta (Contact-Potential))
h) Kretanja tenosti koja prolazi kroz stacionarnu tanku
cev kada postoji gradijent elektrinog potencijala du
cevi (Elektrokinetiki (Electrocineting) efekat)
napona ili
struje
5
3 2 1
Koja je posledica ... Promena ...
Redni
broj
a) Gradijenta el. Potencijala uz delovanje magnetnog
polja pod pravim uglom u odnosu na smer struje
(Halov (Hall) efekat).
b) Gradijenta elektrinog potencijala du metalne trake
izloene magnetnom polju vertikalno na njegovu ravan
(Nernstov (Nernst) efekat).
c) Otpornosti i kapacitivnosti u provodniku usled polja
stvorenog od strane susednog provodnika (efekat
blizine (Proximity))
d) Brzine emitovanja elektrona oslobodjenih sa
osvetljene povrine (efekat fotoemisije
(Photoemissive))
napona ili struje
generisane u
elementu koji se
napaja pomonim
izvorom energije
6
3 2 1
Koja je posledica promene ... Promena ...
Redn
i broj
a) dvostruke refleksije kada je materijal izloen
naprezanju (fotoelastini efekat (photoelastic))
optikih osobina
providnih
(transparentnih)
materijala
7
3 2 1
Koja je posledica promene ... Promena ...
Redn
i broj
a) zagrevanja nekih supstanci (napr. dijamanta) ispod
temperature crvenog usijanja
b) hemijskih reakcija
c) Bombardovanjem brzim elektronima
d) Pobuda jakim elektrinim poljem
e) Pobuda fosfora elektromagnetnim radioaktivnim
talasima koji imaju razliite talasne duine
f) Pobuda fosfora radioaktivnim esticama
emisije svetlosti
8
a) irenja i skupljanja tela u funkciji temperature
b) veliine ubrzanja
c) pritiska zagrejanih ili ohladjenih gasova u zatvorenim
sudovima.
d) pritiska na membranama, mehovima, Bourdon_ovim
cevima ili drugim elementima osetljivim na pritisak
e) ugaonog momenta (u iroskopima)
veliine ili
poloaja tela
9
3 2 1
Koja je posledica promene ... Promena ...
Redn
i broj
Linearni poloaj
Kontaktni enkoder
Potenciometar
Kapacitivni
Induktivni
LVDT - linear variable differential transformer
Laserski
Optiki
Ugaoni poloaj
Optiki enkoder Magnesyn
Synchro
Brzina
Centrifugalni tahometar
Ubrzanje
Akcelerometar sa mernim trakama Akcelerometarski prekida
Nivo tenosti
Ultrazvuni
Magnetni
Izolaciona otpornost
Izolovanost kuita Izlazna impedansa
Kontaktni materijal Ulazna impedansa
Materijal kuita Impedansa optereenja
Povezivanje Imepedansa izvora
Montiranje Uzemljenje Vreme oporavka
Dimenzije Izolacija Prekoraenje
Konfiguracija Pobuda Opseg
Mehanike Elektrine Merene
Konstruk
Konstruk
tivne
tivne
karakteristike
karakteristike
Greka oitavanja
um
Sadraj harmonika
Napon bruma
Prikljune take
Izlaz
Nestabilnost pojaanja
Probojni napon
Mehanike Elektrine Merene
Radne karakteristike
Radne karakteristike
Podele u tri grupe:
Statike osobine: Sobni uslovi rada, pretvara nije izloen pomeranju,
vibriranju ili potresima i gde se merena vrednost sporo menja.
Dinamike karakteristike: definiu odgovor pretvaraa na vremensku
promenu merene veliine.
Okruenje: neoperativne i operativne, koje se odnose na osobine pretvaraa
posle i za vreme izlaganja specifinim uticajem okoline.
statike
dinamike
vezane za okruenje
Karakteristike pouzdanosti
Karakteristike pouzdanosti
Najvanije karakteristike koje definiu pouzdanost su:
radni vek,
vreme neprekidnog rada i
vreme skladitenja.
Parametri koji odredjuju ekstremne uslove rada i granice sigurnosti pretvaraa.
Vrednost maksimalnog pritiska ili napon proboja.
Karakteristika bezbednosti radnika u sistemu u gde je pretvara ugradjen.
Idealni pretvara:
Osnovne karakteristike pretvara
Osnovne karakteristike pretvara

a
a
Ofset realnog pretvaraa:
Grika osetljivosti realnog pretvaraa:
Faktora koji izazivaju ovu greku su:
varijacija temperature,
varijacija napona napajanja,
starenje materijala.
Nelinearnost pretvaraa:
Specifikacija nelinearnosti
Specifikacija nelinearnosti
Nelinearnost kao maksimalno rastojanje od:
prave llinije koja prolazi kroz nulu i izlaz pune skale,
tangente povuene na poetku, ili
najbolje prave linije, linije najmanjeg kvadrata, ili druge
linije koja mora biti specificirana.
Nelinearnost sa referenciranjem na
Nelinearnost sa referenciranjem na
nulu i krajnju ta
nulu i krajnju ta

ku pune skale
ku pune skale
Nelinearnost sa referenciranjem na
Nelinearnost sa referenciranjem na
tangentu u po
tangentu u po

etku krive
etku krive
Nelinearnost sa referenciranjem na
Nelinearnost sa referenciranjem na
najbolju pravu liniju
najbolju pravu liniju
Neslaganje sa referentnom teorijskom krivom
Neslaganje sa referentnom teorijskom krivom
Histerezis pretvara
Histerezis pretvara

a
a
Izlaz pretvaraa moe da zavisi ne samo od veliine ulaznog signala ve
i od prethodnih vrednosti izlaznog signala
Neidealno ponaanje pretvaraa se procenjuje grekama.
Razlika izmedju stvarnog i teorijskog (ili specificiranog) izlaza
Obino se izraava u obliku %FSO ili u jedinicama merene veliine.
Tanost je odnos greke i pune skale izlaza.
Dinami
Dinami

ke gre
ke gre

ke
ke
Dinamike greke se javljaju kada izlazna veli izlazna veli ina pretvara ina pretvara a zavisi od a zavisi od
vremenskih karakteristika ulaznog signala vremenskih karakteristika ulaznog signala - na primer, brzine njegove
promene ili frekvencije.
Praktino odredjivanje dinamikih karakteristika:
Primena ulazne step funkcije (jedinina pobuda).
Snimanje frekventne karakteristike.
Odziv pretvara
Odziv pretvara

a na step promenu ulaza

a na step promenu ulaza
Underdamping, overdamping, kritino prigueni sistem
Karakteristika u vremenskom domenu
Karakteristika u vremenskom domenu
Karakteristike u frekventnom domenu
Karakteristike u frekventnom domenu
Frekvencija merene vrednosti
Izlazna
amplituda
0
Izlazna
faza
0
Ravna oblast
(koristan frekventni opseg)
Rezonantna frekvencija
Nulto-fazna provodna
oblast
Referentna
frekvencija
Pojas gre
Pojas gre

ke (
ke (
error band
error band
)
)
Opseg maksimalne devijacije izlaza u odnosu na specificiranu referentnu liniju
Stepenasti pojas gre
Stepenasti pojas gre

ke u odnosu na
ke u odnosu na
teorijsku liniju
teorijsku liniju
Senzori i aktuatori
Senzori i aktuatori
Kljuna uloga u sistemima za kontrolu
Kritine komponente
Raspoloivost senzora i aktuatora i struktura kontrolnog sistema
Masovna proizvodnja, isplativost razvoja senzora
Merene veliine
Protok vazduha MAF
Koncentracija izduvnih gasova EGO
Ugaona pozicija leptira TPS
Ugaona pozicija i brzina radilice
Temperatura rashladne tenosti
Tempratura vazduha u usisnoj grani
Apsolutni pritisak u usisnoj grani MAP
Diferencijalni pritisak izduvnih gasova
Brzina vozila
Pozicija menjaa brzina
Status vozila
Aktiviranost ureaja za klimatizaciju
Aktiviranost konica
Potpuno otvoren leptir
Potpuno zatvoren leptir
Senzor protoka vazduha Mass Air Flow rate sensor
Ispravan rad motora uz kontrolisanu emisiju izduvnih gasova.
Prvi senzori (1990.) kao sastavni deo filtera za vazduh.
Varijanta klasinog senzora za brzinu vetra (hot vire anemometer)
Hot film struktura montirana na substat.
Zagrevanje elementa na konstantnu temperaturu iznad temperature
dolazeeg vazduha (merenje temperature).
Strujni VFC
VFC sa balansiranom koliinom elektriciteta
Sinhroni VFC
Teorijske osnove merenja protoka vazduha
hot-wire metodom
Rad u reimu konstantne temperature T
op
Otpor ice proporcionalan temperaturi R=R
o
(1+ a(T-T
o
))
Kontrola otpornosti senzor tako da je R=R
op
Balans energije P = Area ( Q
H
+ Q*) (convective, radiative heat flux)
Q
H
= h(u) (T
op
-T
v
), h(u)= a + b u

(a, b konstante kalibracija)

P = (V-)
2
/R
op
= V
o
2
G, G =R
op
/(R
op
+R
2
)
2
V
o
2
G / (T
op
- T
v
) = h(u) = a + b u

Vane Air Flow Meter

Karman Vortex mera protoka vazduha
Princip vazdunog vrtloga.
Frekvencija pojave vrtloga funkcija brzine usisnog vazduha.
Detekcija pomou ogledala metalne folije.
Inderektno merenje protoka vazduha
Izraunavanje na osnovu:
pritiska, MAP
broja obrtaja motora, RPM
temperature.
MAP senzor
Pomeraj membrane (displacement)
Sa mernom trakom (Strain gauge)
Piezo-otporni (piezoresistivity)
Instrumentacioni pojaava sa dva OP
Senzori RPM-a i ugaone pozicije radilice
Merenje bez mehanikog kontakta sa osovinom koja se obre.
Optiki
Magnetni (ulje, prljavtina, ...)
Klipovi direktno vrte radilicu.
Ventile i razvodnik paljenja vrti bregasta osovina.
Radilica : bregasta = 2 : 1
Merenje na radilici ili bregastoj !
Metode merenja:
Magnetna
Optika
Senzor pozicije na principu magnetne provodnosti
Promena u mag. Fluksu
Indukuje napon
Nemogunost statikog
odreivanja tajminga
Senzor na bazi holovog efekta (Hall-Effect)
Mogunost statikog merenja.
Metalni zub titi senzor od magnetnog polja
Optika detekcija pozicije
Zahtev za istom okolinom
Zatita od ulja i prljavtina
Detekcija u statikim uslovima
Konstantna izlazna amplituda
Detekcija ugla otvorenosti leptira (Thorttle angle)
V(a)=ka
Analogni izlaz, AD konvetror
Senzori temperature
Temperatura rashladne tenosti
Temperatura usisnog vazduha
Temperatura senzora kiseonika u izduvnim gasovima
TERMISTOR
Nelinearni pp
Aproksimacija:

=
0
0
1 1
exp
T T
R R
t

Vee , vea strmina
Greka
aproksimacije
in
X T
T
out
V
R R
R
V
+
=

=
0
0
1 1
exp
T T
R R
t

Senzori i aktuatori u sistemima kontrole sa
Senzori i aktuatori u sistemima kontrole sa
zatvorenom petljom
zatvorenom petljom
Sistemi sa otvorenom petljom.
Sistemi sa zatvorenom petljom
Odravanje odnosa vazduh/gorivo na stoichiometry odnosu.
Osnovni senzor: Lambda sonda
Senzor izduvnih gasova
EGO - Exhaust Gas Oxygen Sensor
stoic
gorivo vazduh
gorivo vazduh
/
/
=
1 >
1 <
Siromana smea (lean)
Bogata smea (rich)
ZrO
2
- Cirkonijum dioksid
TiO
2
- Titanijum dioksid
Osnovni princip distribucija kiseonikovih jona
Razlliite koncentracije stvaraju potencijalnu razliku
Referentna strana spoljanji vazduh
Parcijalni pritisci kiseonika
Vazduh: 10
-2
Izduvni gasovi: 10
-16
10
-32
Funkcionalni zahtevi za EGO senzor
1. Drastina promena u izlaznom naponu u stoichiometry taki.
2. Brza promena izlaznog napona sa promenom koncentracije.
3. Velika razlika u izlaznim naponima pri bogatoj i siromanoj smei.
4. Stabilnost izlaznog napona u odnosu na promenu temperature
izduvnih gasova.
Histerezis senzora
Odziv na impulsnu promenu
Temperaturna zavisnost
Zagrevani EGO
senzor HEGO
Knock senzor
Senzor za detekciju eksplozivnog rada motora
Rapidni porast pritiska u cilindrima
Uslovi pojave:
visok pritisak u usisnoj grani
veliki ugao pretpaljenja
Kontrola knock efekta promenom ugla paljenja
Senzor na bazi magnetostrikcije
Aktuatori
Ureaj koji pretvara elektrinu veliinu u neku fiziku veliinu.
U automobilu najea se primenjuje solenoid.
Od kontrole ubrizgavanja goriva do zakljuavanja vrata.
Smanjenje procepa -
Poveanje magnetnog polja
Ubrizgavanje goriva Fuel injection
Elektromagentni ventil otvara i zatvara dotok goriva u motor
Recirkulacija izduvnih gasova EGR aktuator
Redukcija NO
x
u izduvnim gasovima
Srednja vrednost vakuuma
funkcija faktora ispune kontrolne
struje signala ventila
Promenljivi tajming ventila (Variable Valve Timing)
Mehanizam otvaranja usisnih i izduvnih ventila bregasta osovina.
Performanse motora funkcija tajminga otvaranja ventila i iznosa
otvorenosti (valve lift).
Optimalni uslovi funkcija optereenja, broja obrtaja motora, ...
Metode sa dve bregaste (GM), phasing, overlap.
Minimalno preklapanje u idle reimu.
Digitalna kontrola rada motora
Dotok goriva
EGR kontrola
Tajming ventila
Tajming paljenja
Dodatne funkcija
Reimi rada kontrolera
Osobine kontrolera
Kontrola dotoka goriva
Odreivanje reima rada
Sedam reima: paljenje motora, zagrevanje,
rad u otvorenoj petlji, rad u zatvorenoj petlji,
jako ubrzanje, usporenje i mirni rad.
TBFI throttle body fuel injector
TSPFI timed sequential port fuel injectors
Paljenje motora
Smea u odnosu 2:1 do 12:1 (14.7)
Temperaturna zavisnost stvaranje velikih
kapljica goriva.
Zagrevanje motora
Promena smee sa temperaturom, rad u
otvorenoj petlji.
Primarni zadatak kontrole je brzo i tiho
zagrevanje. Potronja i izduvni gasovi u
drugom planu.
Primena tabele za odreivanje smee.
Postupak odreivanja potrebne koliine goriva
d
F A
A
F
) / (
=
Izmereni dotok vazduha za jedan cilindar
eljena vrednost smee
) 2 / (N r
MAF
A =
60
RPM
r =
d
F A N r
MAF
F
) / )( 2 / (
=
kg/sec
f
R
F
T = Trajanje impusa za pobudu brizgalice
Rad u otvorenoj petlji
Kada ne postoje svi potrebni uslovi za rad u
zatvorenoj petlji (npr EGO).
f
b
R N r
MAF
T
) 7 . 14 )( 2 / (
=
Osnovana irina impulsa - base pulse width
Korekcija osnovne irine impulsa (napon akumulatora)!
Rad u zatvorenoj pelji
Promenljiva koja se regulie koncentracija izduvnih
gasova (HC, CO, NO
x
).
Kontrola trajanja impulsa za otvaranje akutatora u n-tom
ciklusu izraunavanja:
Ubrzavanje
Obogaena smea za postizanje
maksilmalnog momenta.
Oitavanjem ugla leptira (thorttle).
Najea vrednost smee 12:1
Usporavanje
Osiromaenje smee u cilju redukcije
neeljenih izduvnih gasova.
Potpuni prekid goriva u nekim sluajevima
Mirni rad Idle Speed Control
Mali broj obrtaja motora pri razliitim
uslovima dodatnih optereenja (klima,
alternator)
Potpuno zatvaranje leptira
EGR koltrola
Elektronsko paljenje
Tradicionalni sistemi sa razvodnikom
Savremeni sistemi sa vie kalemova
Istovremeno paljenje dva cilinra
Podeavanje ugla paljenja u funkciji:
RPM-a
Pritiska u usisnoj grani
Barometarskog pritiska
Temperature motora
Osnovno vreme pretpaljenja
Korekcija zbog
Pritiska Temperature
Tajming paljenja u zatvorenoj petlji
Poboljanje performansi poveanjem ugla
pretpaljenja u odnosu na TDC.
Knocking pojava abnormalnog porasta pritiska pri poveanju ugla
prtpaljenja
Metode korekcije ugla ptretpaljenja
Brza korekcija Fast Correction Spark
Advance
Spora korekcija Slow Correction Spark
Advance
Kontrola sekundarnog vazduha
Poboljanje performansi katalizatora
Dijagnostika
Otkaz senzora i akturatora