You are on page 1of 38

pRr lzIff gLltsf] k|:tfjgf

ljZjljBfno cg'bfg cfof]u


;fgf]l7dL, eQmk'/
@)&)
 
k|fSsyg
g]kfndf pRr lzIff ;+:yfx¿sf] :yfkgf / ltgsf k7g–kf7g ;DaGwL sfo{qmdx¿sf] ljsf;
Pjd\ ljBfyL{ egf{ b|'t ultn] a9\b} cfPsf] 5 . of] pRr lzIff ljsf;sf] dxŒjk"0f{ clenIf0f
xf] . oBlk o; ;Fu;Fu} pRr lzIff ;+:yfsf] ;~rfng ;+j4{g / z}lIfs sfo{qmdx¿sf] u'0f:t/
;DaGwdf cg]s ;d:of / r'gf}tLx¿ Klg ylkPsf 5g\ . w]/}h;f] z}lIfs ;+:yfx¿df Go"gtd
ef}lts / z}lIfs k"jf{wf/ klg pknAw x'g ;s]sf 5}gg\ . of]Uo, lqmofzLn Pjd\ nugzLn
lzIfsx¿sf] kl/k"lt{ cem} 7"nf] r'gf}tLsf] ljifo ag]sf] 5 . z}lIfs Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L
Pjd\ ;'Jojl:yt agfpg gLltut Pjd\ ;+/rgf / sfo{qmdut ;d:ofx¿ 5g\ . z}lIfs
sfo{tflnsf cg';f/ ljBfyL{ egf{, z}lIfs ;qsf] yfngL, k/LIff ;~rfng, glthf k|sfzg
h:tf dxŒjk"0f{ sfo{x¿ ;dodf g} ;DkGg x'g g;s]sf sf/0fn] /fli6«o nufgL / ljBfyL{–
cleefjssf] JolQmut nufgLsf] klg ckJoo ePsf] 5 . ljBfyL{ egf{df cg]s lj;ª\ult
b]lvPsf 5g\ . nufgL, lbuf]kg Pjd\ cGo ;+:yfdf kg{ ;Sg] k|efj h:tf ljifodf cfjZos
5fglag gu/L ljZjljBfnox¿sf ;DaGwgdf pRr lzIffsf ljleGg ;+:yfx¿ vf]lnFbf
;+:yfut lbuf]kgf / ;|f]t Joj:yfkgdf bf]xf]/f]kg h:tf HjnGt ;d:of cufl8 cfPsf 5g\ .

cfhsf] ljZjdf pRr lzIff k|lt:kwf{df cfwfl/t 5 . xfd|f] ;dfhn] klg u'0f:t/Lo lzIffsf]
rfxgf cg';f/ e/;s b]zsf dxFuf z}lIfs ;+:yfx¿df cfˆgf ;Gtltx¿nfO{ k9fpFb} cfPsf]
5 . pRr u'0f:t/ / sfdsf] cj;/sf nflu ljBfyL{x¿ c¿ b]zdf k9\g hfg] nx/ g} rn]sf]
5 . o; ;Gbe{df b]zleq :yfkgf ePsf / x'g] qmddf /x]sf z}lIfs ;+:yfx¿df u'0f:t/
;'lglZrt ug{ cfjZos 5 . pRr lzIffdf u'0f:t/Lotf Pjd\ cBfjlwstf sfod ug{ gofF
gofF z}lIfs sfo{qmdx¿sf] ;+of]hg, ;~rfng, cg';Gwfg Pjd\ gjk|jt{gsf sfo{x¿ /
tbg'¿k k|fWofks ju{sf] k|fl1s pGgog tyf k];fut Ifdtf a9\b} hfg' h?/L 5 . oL ;a}sf
nflu cfjZos :j:y k|fl1s jftfj/0f tyf z}lIfs ;'zf;g sfod ug{ ;':ki6 pRr lzIff
gLlt tyf To;sf] sfof{Gjogsf] k|0ffnL :yflkt x'g' h?/L 5 .

pRr lzIffsf] ljsf;sf nflu ;/sf/sf] ;lqmotf, ;|f]t / ;fwgsf] kl/rfng Pjd\ cfly{s
bfloTj dxŒjk"0f{ kIf x'g\ . To:t} lghL jf ;fd'bflos ;lqmotf Pjd\ ;|f]t–;fwgsf] kl/rfng
klg TolQs} dxŒjk"0f{ 5g\ . ;/f]sf/jfnf ;a}sf] ;fem]bf/Ldf g} pRr lzIffsf] cj:yf cem

 
k|efjsf/L Pjd\ nfebfoL x'g] s'/f lglj{jfb 5 . o;sf nflu o'ufg's"n, :ki6 Pjd\ kf/bzL{
gLlt lgdf{0f / sfof{Gjogsf] cfjZostf 5 .

log} ljljw ;d:of / r'gf}tLx¿nfO{ Wofgdf /fvL b]zsf pRr lzIff ;+:yfx¿ Pjd\ k|fl1s
ju{sf] kl/rfngsf] ;+of]hgsf/L e"ldsf v]Ng'kg]{ bfloTj d'tflas ljZjljBfno cg'bfg
cfof]un] lzIff dGqfnosf] cg'/f]w ;d]tnfO{ x[boËd u/L pRr lzIff gLltsf] of] k|:tfj tof/
u/]sf] 5 . of] k|:tfj tof/Lsf nflu ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L lgsfo, ljZjljBfnox¿
nufot ljljw ;/f]sf/jfnf ;+:yf tyf JolQmTjx¿sf] k|ltlglwTj ;lxtsf] afO; ;b:oLo
gLlt lgdf{0f ;ldlt / To;sf dftxtdf ;Da4 If]qsf ljz]if1 ljåfg\x¿ ;lDdlnt ePsf
kfFrj6f ljifout sfo{bnx¿ / sfo{bnx¿sf] k|ltj]bgnfO{ ;+of]hg ug]{ ;+of]hg ;ldlt u7g
/ kl/rfng ul/Psf] lyof] . ;f] ;ldltdf /xL pRr lzIffsf] gLlt lgdf{0fdf cfkm\gf] lj1tf,
;do / kl/>d vr{ ug'{ x'g] ljåt\ju{df ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf tkm{af6 cfef/ JoQm
ug{ rfxG5' . pRr lzIff gLlt ;a}sf] ;femf gLlt agf];\ eGg] efjgfnfO{ Wofgdf /fvL
ljZjljBfno cg'bfg cfof]un] cfof]hgf u/]sf /fli6«o, If]qLo tyf ;/f]sf/jfnf ;d"x;Fusf]
cGt/lqmofdf ;xefuL ;Dk"0f{ JolQm tyf ;d'bfonfO{ klg wGojfb lbg rfxG5' . o;
k|:tfjnfO{ o; ¿kdf tof/ ug{ cys kl/>d ug]{ ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf k|fljlws
;Nnfxsf/ k|f= 8f= x[bo/Tg ah|frfo{ tyf pxfFnfO{ ;xof]u ug]{ cfof]usf ;Dk"0f{ sd{rf/L
ju{nfO{ klg wGojfb lbg rfxG5' .

cGTodf gLlt lgdf{0f ;ldltx¿sf] l;kmfl/;df cg'bfg cfof]usf tkm{af6 of] k|:tfj cfjZos
sfof{y{ lzIff dGqfnodf k]; ul/Psf] 5 . o;df k|:tfljt pRr lzIff gLltsf] cjnDag /
sfof{Gjogaf6 b]zsf] pRr lzIffdf ;fdlos ;'wf/ Pjd\ z}lIfs ljsf;sf nflu ;xof]u k'Ug]
s'/fdf ljZjljBfno cg'bfg cfof]u ljZj:t 5 .

ldlt ef]nfgfy kf]v/]n


@)&)÷!@÷@! lgldQ cWoIf÷;b:o ;lrj
ljZjljBfno cg'bfg cfof]u .

 
ljifo ;"rL
!= pRr lzIffsf] ;Gbe{ / gLlt 1 
!=! k[i7e"ld 1 
!=@ pRr lzIffsf] ljsf;df b]lvPsf ;d:of tyf r'gf}tLx¿ 2 
!=# k|:tfljt pRr lzIff gLltsf] sfof{Gjogaf6 ul/Psf ck]Iff 3 
!=$ pRr lzIff gLltsf] k|:tfj th'{df ug{ cFuflnPsf] k|lqmof 4 
@= k|:tfljt pRr lzIff gLlt 6 
#= pRr lzIff /0fgLlt 8 
#=! /fli6«o cfjZostf cg's"n pRr lzIffsf] lbzflgb]{z 8 
#=!=! ;d:of tyf r'gf}tLx¿ 8 
#=!=@ ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltut k|:tfj 9 
#=@ pRr lzIff ;+:yfx¿sf] :yfkgf tyf ;'b[9Ls/0f 11 
#=@=! ;d:of tyf r'gf}tLx¿ 11 
#=@=@ ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltut k|:tfj 11 
#=# :jb]zL tyf ljb]zL ljZjljBfnox¿sf ;DaGwgdf ;~rflnt pRr lzIff ;+:yfx¿sf] lgodg 12 
#=#=! ;d:of tyf r'gf}tLx¿ 12 
#=#=@ ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltut k|:tfj 14 
#=$ pRr lzIffdf u'0f:t/sf] ;'lglZrttf 16 
#=$=! ;d:of tyf r'gf}tLx¿ 16 
#=$=@ ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltut k|:tfj 17 
#=% pRr lzIffdf nufgL tyf cfly{s lgodg ;DaGwL gLlt 19 
#=%=! ;d:of tyf r'gf}tLx¿ 19 
#=%=@ ljQLo ;|f]tsf sf/0f pRr lzIff ;+:yfdf b]lvPsf ;d:ofx¿ 21 
#=%=# ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltut k|:tfj 23 
#=%=$ k|:tfljt sfo{gLlt 24 
$= pRr lzIff gLltsf] th'{df Pjd\ sfof{Gjogsf nflu k|:tfljt ;+:yfut ;+/rgf 26 
%= pRr lzIff gLltsf] sfof{Gjosf cfwf/x¿ 28 
^= sfo{qmlds /0fgLlt 29 
^=! n3' of]hgf tyf sfo{qmd 29 
^=@ dWod of]hgf tyf sfo{qmd 29 
^=# b"/ufdL ;f]r tyf of]hgf 30 
&= ;Gbe{ ;fdu|L 31 

 
Ps
pRr lzIffsf] ;Gbe{ / gLlt
!=! k[i7e"ld
u'0f:t/o'Qm lzIffdf kx'Fr ;'lglZrt u/L cfw'lgs 1fg, lj1fg, snf Pjd\ k|ljlwdf bIf,
k|lt:kwL{ hgzlQm ljsf; ug]{ p2]Zo cg'¿k g]kfndf pRr lzIffsf] ;do;fk]If lj:tf/ xF'b}
cfPsf] 5 . o; k[i7e"lddf b]zdf xfn ljBdfg Pjd\ eljiodf :yfkgf x'g] ljleGg k|sf/sf
pRr lzIff ;+:yfx¿sf] ljsf;, ltgsf] Joj:yfkg / lgodg ug{sf nflu pko'Qm pRr lzIff
gLltsf] th'{df cTofjZos ePsf] tYonfO{ dx;'; u/L pRr lzIff gLltsf] of] k|:tfj tof/
ul/Psf] 5 . of] k|:tfjsf] vfsf d"ntM pRr lzIffsf lgDg lnlvt kIfx¿df s]lGb|t /x]sf] 5M
• pRr lzIff ;+:yfsf] :yfkgf, ;~rfng / Joj:yfkg;DaGwL sfo{nfO{ lgodg ug]{ /
Jojl:yt Pj+ dof{lbt agfpg] .
• pRr lzIffsf] cWoog tyf cg';Gwfg ug]{ cj;/sf] pknAwtfnfO{ Jofks agfpg] .
• pRr lzIffnfO{ b]z ljsf;sf nflu k|ToIf ¿kdf ;fGble{s Pjd\ pkof]uL t'Nofpg] .
• 1fgsf] clej[l4sf ;fy} cfly{s pTkfbgzLn, /f]huf/ Pjd\ k|jt{gfTds sfo{sf nflu
;lqmo, Ifdtfjfg\ Pjd\ ;Lkd"ns hgzlQm tof/ ug]{tkm{ pRr lzIffnfO{ s]lGb|t ug]{ .
• k|lt:kwf{sf cfwf/df pRr lzIffsf] u'0f:t/ clej[l4 ug]{ .
• b]zsf] z}lIfs tyf k|fl1s If]qnfO{ cem a9L :j:y, dof{lbt / pknlAwd"ns agfpg] .
• /fli6«o pRr lzIffsf] cGt/f{li6«o If]q;Fu ;DaGw / ;dGjo sfod ug]{ .

lzIffdf ;dtfd"ns kx'Fr clej[l4 ug]{Ù pRr lzIffnfO{ ;Lk ljsf;;Fu cfa4 ug]{ / k|fljlws
tyf j}1flgs lzIffsf cj;/x¿df j[l4 ub}{ n}hfg]Ù ;/sf/sf ;fy} lghL If]q, u}/;/sf/L If]q
tyf :yfgLo lgsfo Pjd\ ;d'bfonfO{ ;d]t ;xefuL / pQ/bfoL agfO{ ;du| z}lIfs k|0ffnL,
k|ls|of / sfo{nfO{ ;'zf;gsf l;4fGt cg'¿k ;~rfng ug]{ / ;]jf k|jfxnfO{ l56f], 5l/tf],
u''0f:t/Lo, k|efjsf/L / hjfkmb]xL agfpg] k|of;x¿ hf/L /x]sf 5g\ . ljutsf log} k|of; /
pknlAwx¿nfO{ ;'b[9 ub}{ PSsfO;f}+ ztfAbLsf] 1fgdf cfwfl/t, cj;/x¿sf] pkof]u /
r'gf}tLx¿sf] ;fdgf ug{ ;Sg] lzIff k|0ffnLsf] ljsf; ug]{ lbzfdf of] k|:tfj s]lGb|t /x]sf] 5
.
pRr lzIffsf] dxŒj / cfjZostfaf/] hgdfg;df a9\b} uPsf] cfsfª\Iffsf] kl/0ffd:j¿k
pRr lzIffdf egf{ b/ b'|t ultn] al9/x]sf] 5 . ljut % jif{ -cfly{s jif{ @)^#÷)^$ b]lv
@)^*÷)^( aLr_ sf cjlwdf of] ;+Vof @=)^ u'0ffn] -@!%%&% af6 $$$(($_ a9]sf] 5 .
o; cjlwdf ;/b/ jflif{s j[l4b/ sl/a !* Ü 5 . To:t} pRr lzIff ;+:yfx¿sf] ;+Vof
sl/a @ u'0ffn] -%&! Aff6 !!#$_ a9]sf] 5 . pRr lzIffdf egf{ x'g]x¿dWo] 5fqfx¿sf] ;+Vof

1
 
#% Ü af6 $% Ü k'u]sf] 5 . s'n egf{ b/ - Gross Enrollment Rate_ ^=^ Ü af6
!^=*$ Ü k'u]sf] 5 . jflif{s :gfts pTkfbg @((@% af6 a9]/ ^@!^& k'u]sf] 5 . z}lIfs
;+:yfx¿sf] ljsf;df lghL Pjd\ ;d'bfosf] ;xeflutf tyf nufgLdf Jofks j[l4 ePsf] 5 .
d'n'ssf !!#$ SofDk;x¿dWo] &)! -^!=* Ü_ lghL :t/df ;~rflnt 5g\ eg] ;fd'bflos
:t/df #$# -#)=@ Ü_ ;~rflnt 5g\ . ;/sf/sf] k"0f{ cfly{s ;xof]udf ;~rflnt cflËs
SofDk;x¿ eg] () j6f -&=(Ü_ dfq 5g\ .

!=@ pRr lzIffsf] ljsf;df b]lvPsf ;d:of tyf r'gf}tLx¿


pRr lzIffdf ljZjsf] s'n egf{b/ (GER, ;g\ @)!)df) ;/b/ @^ Ü 5 . pRr lzIffsf]
lbuf] Pjd\ k|efjd"ns ljsf;sf nflu s'n egf{b/ sDtLdf @) Ü eGbf dfly x'g'kg]{ dfGotf
5 . oL ;Gbe{df g]kfnsf] xfnsf] s'n egf{b/ sl/a !^=*$ Ü /x]sf] 5 .
dlxnf, hghflt, blnt, cfly{s ¿kn] ljkGg Pjd\ b'u{d If]qdf a;f]af; ug]{x¿sf nflu
pRr lzIffdf kx'Frsf] cj;/ ;dtfd"ns /x]sf] 5}g .
pRr lzIffsf] k/LIff kl/0ffd lj1fg tyf k|ljlw tkm{ ljz]if u/L lrlsT;fzf:q, OlGhlgol/Ë,
s[lif / jglj1fg If]qdf ;Gtf]ifhgs 5 . t/ ;fwf/0f lzIfftkm{sf] dfgljsL, Joj:yfkg,
lzIff tyf sfg'gdf ;Gtf]ifhgs 5}g . ;du|df /fli6«o :t/sf] ;/b/ pQL0f{tf k|ltzt $)Ü
eGbf sd /xFb} cfPsf] 5 . o;df cgk]lIft ptf/–r9fj klg 5 . ljut @))&–@)!! sf
cjlwdf of] b/ #@ Ü b]lv #& Ü leq} ;Lldt /x]sf] 5 .
pRr lzIff ;+:yfx¿dWo] clwsf+zdf lzIffzf:q -#(Ü_, ;fwf/0f Joj:yfkg -^)Ü_ Pjd\
dfgljsL tyf ;dfhzf:q -@%Ü_ sf] k9fO x'G5 . egf{ ePsf s'n ljBfyL{]dWo] w]/}h;f] -
*%Ü_ ;fwf/0f lzIfftkm{ 5g\ -lzIffzf:qdf #$Ü , ;fwf/0f Joj:yfkgtkm{ #!Ü / dfgljsL
tyf ;fdflhs zf:qtkm{ @)Ü_ . lj1fg, k|ljlw Pj+ Jofj;flos ljifosf pRr z}lIfs
;+:yfx¿ / ljBfyL{ egf{ klg Go"g /x]sf] 5 .
ljZjljBfnox¿ tyf ltgsf cfª\lus SofDk; -()_ Pjd\ ;DaGwg k|fKt u/L ;~rflnt -
!!#$_ SofDk;x¿n] pRr lzIff k|bfg ub}{ cfPsf 5g\ . t/ ltgsf] :t/f]Gglt, ;'kl/j]If0f,
lg/LIf0f / ljsf;sf nflu ljZjljBfno tyf cGo z}lIfs lgsfodf ;d]t pko'Qm Joj:yf
5}g . gS;fÍgsf cfwf/df SofDk; :yfkgf ug]{ / ;DaGwg lbg] Joj:yf gePsf sf/0f
hyfefjL SofDk; v'Ng] u/]sf 5g\ .
clwsf+z pRr lzIff ;+:yfx¿ -$(=(Ü_ dWodf~rn ljsf; If]qdf 5g\ / tL klg vf;u/L
sf7df8f}+ pkTosfdf ;Lldt 5g\ . To;kl5 klZrdf~rn -!*=$Ü_ / k"jf{~rn ljsf; If]qdf
-!&=%Ü_ 5g\ . dWoklZrdf~rndf &=&Ü / ;'b"/ klZrdf~rndf ^=# Ü dfq 5g\ .

2
 
u'0f:t/sf] ;'lglZrttf tyf k|Tofog (Quality Assurance and Accreditation) k|0ffnLsf]
yfngL xfn} dfq ePsf] 5 . o; cj:yfdf clwsf+z z}lIfs ;+:yfx¿n] lglZrt u'0f:t/ k|fKt
ug{ tyf dfkb08o'Qm aGg w]/} k|of; ug{ afFsL g} 5 .
;g\ @))$ df g]kfn WTO sf] ;b:o ePkl5 oxfF ljb]zL pRr lzIff ;+:yfx¿ tyf ltgsf
;DaGwgdf :jb]zL pRr lzIff ;+:yfx¿ Vff]Ng] qmd yflnPsf] 5 . o;k|sf/ vf]lnPsf /
eljiodf vf]lng] pRr lzIff ;+:yf Pjd\ ToxfF ;~rfng x'g] z}lIfs sfo{qmdsf] pko'Qm
lgodg tyf cg'udg ug]{ k|efjsf/L Joj:yf eO;s]sf] 5}g .
cfhsf] ljZj;Gbe{df k|ljlwsf] ljsf;sf sf/0f 1fg / ;"rgf b'|t ultn] al9/x]sf] 5 .
cg';Gwfg / k|jt{gfTds sfo{ g} cfhsf] pRr lzIffsf] k|d'v kIf ag]sf] 5 . oL ljljw kIfdf
s]lGb|t /xL sltko ljsl;t Pjd\ ljsf;zLn b]zx¿n] pRr lzIffnfO{ k|lt:kwf{Tds ¿kdf
ljsf; ub}{ nu]sf 5g\ . o; k[i7d"lddf g]kfnsf] pRr lzIffnfO{ klg cufl8 a9fpg'
jf~5gLo 5 . To;sf lglDt gofF ;f]r tyf k|of;sf] cfjZostf 5 .
pRr lzIff ;+:yfx¿sf] ;+Vof, ltgsf z}lIfs sfo{qmdx¿ Pjd\ ljBfyL{ egf{df pNn]Vo Pj+
b|'t ultn] j[l4 x'Fb} uP klg o;sf nflu ;/sf/sf tkm{af6 ck]Iffs[t nufgL Pjd\ k|efjsf/L
;~rfngsf] Joj:yf x'g ;s]sf] 5}g . s'n /fli6«o ah]6 cGtu{t ;du| lzIff If]qsf nflu
5'§ofOg] ah]6sf] hDdf *Ü dfq pRr lzIffdf nufgL x'Fb} cfPsf] 5 . ;Dk"0f{ lzIff If]qsf]
ah]6 s'n /fli6«o ah]6sf] sl/a !^Ü dfq 5 . To;}n] pRr lzIff If]qsf] ;du| Pjd\
k|efjsf/L of]hgf, Joj:yfkg Pjd\ lgodg ;DaGwL /fli6«o k|0ffnLsf] lgdf{0f x'g ;s]sf] 5}g
/ ;/sf/L, ;fd'bflos Pjd\ lghL nufgLsf] pko'Qm Pjd\ k|efjsf/L lgodgsf] Joj:yf klg
x'g ;s]sf] 5}g . pRr lzIffsf oL / o:tf If]qdf ljBdfg ljljw ;d:of tyf r'gf}tLx¿nfO{
;Daf]wg ug{sf nflu PsLs[t ¿kdf pRr lzIffaf/] /fli6«o ;f]r tyf nIo lgwf{/0fsf ;fy
;3g gLlt, /0fgLlt Pjd\ sfo{qmdx¿sf] of]hgf th'{df ug'{ cTofjZos 5 .

!=# k|:tfljt pRr lzIff gLltsf] sfof{Gjogaf6 ul/Psf ck]Iff


1. /fli6«o cfjZostf tyf k|fyldstfsf cfwf/df /f]huf/÷Joj;fo / ahf/;Fu ljljw
ljwfsf pRr z}lIfs sfo{qmdx¿ sfof{Gjogdf cfpg] / ltgsf] ljsf; k|ls|of ;'?
x'g],
2. pRr lzIffsf] s'n egf{ b/df clej[l4 x'g],
3. sIff ;~rfng x'g] lbgx¿, lglZrt ldltdf ljBfyL{ egf{, k/LIff ;~rfng, glthf
k|sfzg Pj+ bLIffGt ;df/f]x (Convocation) ;DkGg ug]{ lqmofsnfk ;lxtsf]
z}lIfs Sofn]G8/ - Academic Calendar _ k|efjsf/L ¿kdf nfu" x'g] .
4. cWoog–cWofkg Pj+ k/LIffk|0ffnLdf ;dli6ut ;'wf/ ;lxt pRr lzIffsf] pQL0f{tf
k|ltztdf clej[l4 x'g],
5. pRr lzIffsf] u'0f:t/sf] ;'lglZrttf Pjd\ k|Tofog -Pqm]l86];g_ k|0ffnLsf] sfof{Gjog
x'g],

3
 
6. pRr lzIffsf] Jojl:yt ljsf; / k|j4{gsf nflu gS;fÍgsf] pko'Qm cfwf/ tof/
x'g],
7. ljZjljBfno :yfkgf;DaGwL k"jf{wf/ tof/ x'g],
8. j}b]lzs ;DaGwgdf ;~rfng x'g] pRr lzIff ;+:yfsf] :jLs[lt, Joj:yfkg /
cg'udg;DaGwL pko'Qm cfwf/x¿ tof/ x'g],
9. ljZjljBfnonfO{ lbOg] cfly{s ;xfotf tyf cg'bfg;DaGwL dfkb08sf cfwf/x¿
tof/ x'g],
10. pRr lzIffdf ;/sf/, ;/f]sf/jfnf Pjd\ :yfgLo lgsfo aLr ;fem]bf/L sfo{df j[l4
x'g],
11. pRr lzIffsf] :ki6 gLlt Pjd\ 5ftf P]gsf] Joj:yfkg tyf sfof{Gjog x'g] .

!=$ pRr lzIff gLltsf] k|:tfj th'{df ug{ cFuflnPsf] k|lqmof


pRr lzIff gLlt k|:tfj ug{sf nflu cg'bfg cfof]uåf/f @@ ;b:oLo k|ltlglwd"ns d"n
;ldlt u7g ul/Psf] lyof] -kl/lzi6–!_ . pQm d"n ;ldltn] pRr lzIff If]qsf lgDglnlvt
kfFrj6f dxŒjk"0f{ ljifo÷If]qx¿ klxrfg u/L ;f] cg'¿k cfjZos gLlt k|:tfj ug{ lbPsf]
lgb]{zg cg';f/ kfFrj6f ljifout sfo{ ;ldltx¿ agfO{ pRr lzIff gLlt k|:tfj ug]{ sfo{nfO{
cufl8 a9fPsf] lyof] M
-!_ pRr lzIff ljsf;sf] ;fGble{stf Pjd\ ;d;fdlos lbzflgb]{z,
-@_ pRr lzIff ;+:yfx¿sf] :yfkgf tyf ;'b[9Ls/0f,
-#_ :jb]zL tyf ljb]zL ljZjljBfnoaf6 ;DaGwg lnO{ ;~rflnt pRr lzIff
;+:yfx¿sf] lgodg,
-$_ pRr lzIffdf u'0f:t/sf] ;'lglZrttf /
-%_ pRr lzIffdf cfly{s Joj:yfkgsf] lgodg .

pko'{Qm kfFr}j6f ljifout ;ldltsf sfo{x¿nfO{ ;dlGjt u/L PsLs[t k|:tfj tof/ ug{sf
nflu tL kfFrj6f sld6Lsf ;+of]hsx¿ tyf ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf ;b:o–;lrj
;d]t ;b:o /xg] u/L cfof]usf cWoIfs} cWoIftfdf Ps sf]/ sld6L u7g ul/Psf] lyof] .
-kl/lzi6–!_
d"n ;ldltsf] lgb]{zg Pjd\ lgwf{l/t ljifo If]qsf kl/lwdf /xL pQm sf]/ sld6Ln] pRr lzIff
;DaGwL gLlt th'{df Pjd\ sfof{Gjog k|0ffnLsf] vfsf -kl/lzi6–@_ tof/ u/L pRr lzIff;Fu
;Da4 ljleGg txsf ;/f]sf/jfnfx¿, lzIffljb\, k|zf;s, a'l4hLjL, /fhg}lts JolQmTj,
kqsf/, lzIfs, sd{rf/L Pjd\ ljBfyL{ ;+u7gsf k|ltlglw ;d]tnfO{ ;xefuL t'NofO{ s]Gb|Lo
tyf If]qLo :t/ -kfFr} ljsf; If]q_ df uf]i7Lsf] cfof]hgf u/]sf] lyof] . ltg} uf]i7Lx¿af6
k|fKt ePsf ;'emfjx¿nfO{ ;d]6]/ of] pRr lzIff gLltsf] vfsf tof/ ul/Psf] 5 . o; qmddf
k|:tfljt pRr lzIff gLltnfO{ clGtd ¿k lbg] p2]Zon]] Ps /fli6«o uf]i7Lsf] cfof]hgf

4
 
ul/Psf] lyof] eg] o;clu c¿ ljleGg lsl;dsf uf]i7Lx¿ klg cfof]hgf ul/Psf lyP .
ltgsf] ;+lIfKt ljj/0f kl/lzi6–# df 5 eg] lj:t[t ljj/0f kl/lzi6 $–& df pNn]v ul/Psf]
5 . ;Dk"0f{ sfo{qmdx¿sf ;'emfjx¿nfO{ ;d]6L Analytical Framework for Higher Education
Policy kl/lzi6–* df pNn]v ul/Psf] 5 . ;fy} ;xefuLx¿sf] pkl:ylt ljj/0f kl/lzi6–(
df pNn]v ul/Psf] 5 .

5
 
b'O{
k|:tfljt pRr lzIff gLlt
!= clej[lQ, Ifdtf / of]Uotf (Aptitude and Merit) sf cfwf/df pRr lzIff ;a}sf nflu
v'Nnf x'g] 5 .
s_ ljleGg cle?lr / clej[lQnfO{ Wofgdf /fvL v'nf Pjd\ b"/ lzIffsf] Joj:yf nufot
pRr lzIffdf kx'Fr clej[l4 ug{ ljljw Joj:yf ul/g] 5 .
v_ pRr lzIffdf n}lËs, hftLo, blnt tyf cfly{s ¿kn] ljkGg Pjd\ If]qLo ¿kn]
lk5l8Psf ;d'bfo / ju{sf] ;dtfd"ns ;xeflutfsf nflu ljz]if Joj:yf ul/g] 5 .
@= pRr lzIffdf u'0f:t/sf] ;'lglZrttfsf nflu pRr z}lIfs ;+:yfx¿nfO{ k|f]T;flxt ul/g]
5.
s_ u'0f:t/sf] ;'lglZrttf Pjd\ k|Tofogsf nflu Ps :jfoQ /fli6«o af]8{sf] :yfkgf
ul/g] 5 .
v_ xfn ;~rfngdf /x]sf pRr lzIff ;+:yfsf] ;'wf/ Pjd\ gofF z}lIfs ;+:yfx¿sf]
:yfkgfsf nflu u'0f:t/sf] ;'lglZrttf tyf k|TofognfO{ Ps k|d'v cfwf/ agfOg] 5
.
#= /fi6«sf] cfly{s ljsf; tyf ;fdflhs, /fhg}lts ¿kfGt/0fsf] cfjZostf cg';f/ pRr
lzIff sfo{qmdx¿sf] k|fyldstf Pj+ ljsf; sfo{nfO{ s]lGb|t ul/g] 5 .
s_ ul/aL lgjf/0f, sfdsf] cj:f/sf] ;[hgf tyf ;du| /fli6«o cfly{s ljsf;,
v_ s[lif, jg, h}ljs ljljwtf, ko{6g, hn tyf hnljB't\, gjLs/0fLo zlQm, ;fgf Pj+
demf}nf pBf]u cflbsf] ljsf;,
u_ k|fs[lts jftfj/0fsf] ;Gt'ng Pjd\ lbuf]kgsf] ljsf;,
3_ cfk;L ;b\efj Pjd\ ;f}xfb{;lxtsf] ;dfj]zL nf]stflGqs ;+:s[ltsf] ljsf;sf lglDt
;fdflhs tyf /fhg}lts ¿kfGt/0f,
ª_ /fli6«o ;Dkbf tyf k/Dk/fut :yfgLo 1fg, ;Lk Pjd\ k|ljlwsf] hu]gf{ Pjd\ ljsf;
.
$= pRr lzIff ;+:yfx¿ -ljZjljBfnox¿ tyf ltgsf cflËs Pjd\ ;DaGwg k|fKt SofDk;_
sf] ;'wf/sf nflu cfjZos kxn ug{'sf ;fy} ltgnfO{ ;xof]u k'¥ofOg] 5 .
s_ pRr lzIff ;+:yfx¿sf] ;'wf/ sfo{ u'0f:t/ clej[l4, ;fGble{stf Pjd\ k|efjsf/L
Joj:yfkgdf s]lGb|t x'g] 5 .
v_ k|fl1s pTs[i6tfsf nflu ;+:yfut :jfoQtf tyf ljs]Gb|Ls[t Joj:yfkgsf] gLlt
cjnDag ul/g] 5 .

6
 
%= pRr lzIffdf cg';Gwfg Pjd\ k|jt{gnfO{ pRr k|fyldstf lbOg] 5 .
s_ ljZjljBfno Pjd\ pRr lzIff ;+:yfx¿nfO{ cg';Gwfgsf /fli6«o cfjZostf Pjd\
cj;/x¿;Fu cfa4 ul/g] 5 . o;sf] ;xhLs/0fsf nflu Ps /fli6«o cg';Gwfg
;dGjo kl/ifb\ u7g ul/g] 5 .
v_ cg';GwfgfTds tyf cBfjlws 1fgdf cfwfl/t kf7\oqmd tyf To;sf] k7gkf7gdf
hf]8 lbOg] 5 .
u_ z}lIfs cg';Gwfg Pjd\ gjk|jt{g Ifdtf clej[l4 ug{sf nflu ;xof]u ul/g] 5 .
^= /fli6«o Ifdtf clej[l4sf nflu dfgj ;+;fwg ljsf; ug{ pRr z}lIfs hgzlQmsf]
cfjZostfnfO{ Wofgdf /fvL pRr lzIffnfO{ pRr k|fyldstf lbOg] 5 .
s_ /fli6«o ljsf;sf] ;DefJotfsf] klxrfg Pjd\ kl/rfng ug]{ Ifdtfsf] clej[l4sf nflu
lj1fg tyf k|ljlwnfO{ k|fyldstf lbO{ pRr lzIffsf] ljsf; ul/g] 5 .
v_ pRr lzIffn] /fli6«o ljsf;sf sfo{x¿sf] sfof{Gjog ug{ cfjZos ;Ifd hgzlQm
pTkfbg ug]{ 5 .
&= pRr lzIffsf] ljsf;sf nflu lghL, ;fd'bflos, ;xsf/L, ;fj{hlgs Pjd\ lghL
;fj{hlgs ;fem]bf/L sfo{nfO{ k|f]T;flxt ul/g] 5 .
s_ ;fd'bflos, ;xsf/L tyf lghL If]qnfO{ pRr z}lIfs ;+:yfx¿ vf]Ng tyf ljsf; ug{
k|f]T;flxt ul/g] 5 .
v_ ljb]zL z}lIfs ;+:yfx¿;Fusf] ;xsfo{ jf ;DaGwg k|fKt pRr lzIff ;+:yfsf z}lIfs
sfo{qmdx¿ ;~rfng ug{ k|rlnt /fli6«o gLlt, cfjZostf Pjd\ cGt/f{li6«o
;Demf}tfsf cfwf/df :jLs[lt k|bfg ul/g] 5 .
*= pRr lzIffdf ;/sf/sf] nufgL lglZrt dfGotf, dfkb08 tyf k|lqmofut pQ/bfloTj /
hjfkmb]lxtfsf cfwf/df Jojl:yt Pjd\ lgoldt ul/g] 5 .
s_ ;/sf/sf] nufgL tyf cg'bfg /fli6«o k|fyldstf, u'0f:t/, k|efjsf/L sfo{ ;Dkfbg
h:tf kIfdf cfwfl/t x'g]5 .
v_ lghL, ;xsf/L, ;fd'bflos nufgLsf lglZrt dfkb08 agfOg] 5 .
u_ cfly{s lgodg tyf cg'udgsf] pko'Qm k|ljlw ;lxtsf] k|0ffnLut ljsf; ul/g] 5 .

7
 
tLg
pRr lzIff /0fgLlt
pRr lzIff gLltsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu lgDgfg';f/ kfFrj6f cfwf/e"t /0fgLlt
lnOg] 5 M
1. pRr lzIffsf] ljsf;nfO{ /fli6«o cfjZostf Pjd\ cGt/f{li6«o ljsf; qmd, dfGotf /
k|rng;Fu ;fGble{s agfpg lbzf lgb]{z ug]{,
2. kx'Fr, u'0f:t/, ;fGble{stf, ljZj;gLotf Pjd\ k|lt:kwf{Tds Ifdtfsf] cfwf/e"t
cfjZostf ;'lglZrt x'g] u/L gofF z}lIfs ;+:yfx¿sf] :yfkgf tyf ;~rfngdf
/x]sf pRr lzIff ;+:yfx¿sf] ;'b[9Ls/0f ug]{,
3. ljb]zL pRr lzIff ;+:yfx¿ tyf ltgsf ;DaGwgdf b]zdf ;~rflnt pRr lzIff
;+:yfx¿ / ltgsf z}lIfs sfo{qmdx¿nfO{ /fli6«o cfjZostf Pjd\ lxtsf cfwf/df
k|efjsf/L lgodg ug]{ / :jb]zs} ljZjljBfnox¿sf ;DaGwg k|fKt pRr lzIff
;+:yfx¿nfO{ klg /fli6«o lgodg cGtu{t Nofpg],
4. pRr lzIff ;+:yf Pjd\ z}lIfs sfo{qmddf u'0f:t/ ;'lglZrttfsf] dfGotf /
dfkb08sf cfwf/df lgodg ug]{ /
5. pRr lzIffdf nufgL tyf cfly{s Joj:yfkgnfO{ kf/blz{tf Pjd\ pQ/bfloTjsf
cfwf/df lgodg ub}{ ;/sf/L cg'bfgnfO{ pTkfbsTj Pjd\ u'0f:t/;Fu cfa4 ug]{ .

#=! /fli6«o cfjZostf cg's"n pRr lzIffsf] lbzflgb]{z


#=!=! ;d:of tyf r'gf}tLx¿
• g]kfndf pRr lzIffsf] hgrfxgf b|'t ultdf a9\b} 5 . x/]s jif{ ljBfyL{x¿sf] egf{
b/ al9/x]sf] 5 . To:t} x/]s jif{ pRr lzIff;Fu ;Da4 gofF ;+:yfx¿ ylkFb} 5g\ . t/
of] clej[l4 of]hgfa4 / Jojl:yt 5}g . clwsf+z ylkPsf ;+:yfx¿ lzIffzf:q,
dfgljsL / ;dflhs zf:q tyf ;fwf/0f Joj:yfkgtkm{ s]lGb|t 5g\ . oL ljifo–
If]qx¿df ;Dk"0f{ pRr lzIffsf ljBfyL{dWo] *%Ü 5g\ eg] lj1fg / k|ljlwsf If]qdf
!$Ü dfq 5g\ . tLdWo] klg d]l8l;g tyf OlGhlgol/Ëdf (=$@Ü, lj1fg tyf
k|ljlwdf $=@$Ü Pjd\ s[lif tyf jgtkm{ )=#Ü dfq 5g\ . ul/aL, /f]huf/Lsf]
cj;/df sdL Pjd\ cfly{s cj;/df ljsf; x'g g;ls/x]sf], &%Ü eGbf a9L
hg;+Vof s[lifdf lge{/ /x]sf] /fli6«o kl/k|]Ifdf xfnsf] pRr lzIffsf] ljsf; b]zsf]
cfjZostf Pjd\ ;fGble{stf eGbf 6f9f 5 .
• pRr lzIffdf dlxnf, blnt, hghflt Pjd\ cfly{s tyf ef}uf]lns ¿kn] lk5l8Psf
ljBfyL{x¿sf] ;xeflutf Hofb} Go"g 5 . xfn} dlxnf, blnt, Pjd\ ;fdflhs tyf

8
 
cfly{s ¿kn] lk5l8Psf ljBfyL{x¿sf nflu 5fqj[lQsf] s]xL Joj:yf yflnPsf] eP
tfklg o:tf k|oTgx¿ cToGt Go"g 5g\ .
• kf7\oqmdsf] p2]Zo Pjd\ efjgf cg'¿k z}lIfs lqmofsnfk x'g g;Sg', l;sfO
pknlAwd"ns k/LIff k|0ffnLsf] Joj:yf x'g g;Sg', z}lIfs Sofn]G8/sf] kfngf x'g
g;Sg', pko'Qm z}lIfs jftfj/0f sfod /fVg g;Sg' h:tf ;d:ofx¿sf sf/0f
clwsf+z pRr lzIff ;+:yfx¿sf] u'0f:t/ Pjd\ ljZj;gLotfdf sdL ePsf] cg'ej
Jofks ¿kdf ul/Psf] 5 .
• vf;u/L bnut /fhgLltaf6 clek|]l/t ljBfyL{, lzIfs Pjd\ k|zf;lgs o'lgogx¿sf
lqmofsnfksf sf/0f s]xL ljZjljBfnox¿sf] k|fl1s jftfj/0f wldlnO{ z}lIfs
Sofn]G8/x¿ cf]em]ndf k/]sf 5g\ . o;}sf sf/0f ljgf of]hgf, clglZrt ;dodf
k|lqmofljxLg 9Ën] ljBfyL{ egf{ eO/x]sf 5g\ . k/LIff Pjd\ glthf k|sfzgnfO{ kl5
;fg]{ h:tf sfo{n] z}lIfs ;q k5fl8 ;b}{ uO/x]sf 5g\ . oL sf/0fx¿n] ubf{ ljBfyL{
Pjd\ cGo ;/f]sf/jfnfx¿df uDeL/ ;d:of Pjd\ clglZrttfsf] cj:yf ;[hgf
ePsf] 5 . o; k|sf/sf] gsf/fTds jftfj/0fsf sf/0f k|fl1s ;ef, uf]i7L, cg';Gwfg,
kl/of]hgf sfo{, k|jt{gfTds lqmofsnfk h:tf cWoog–cWofkgsf dxŒjk"0f{
lqmofsnfkx¿ cf]em]ndf k/]sf 5g\ . cWoog–cWofkgsf lqmofsnfkx¿ k|of]ufTds
tyf ;fGble{s x'g ;ls/x]sf 5}gg\ . kf7\oqmdsf p2]Zo, nIo Pjd\ efjgf cg'¿k
of]hgf agfO{ z}lIfs sfo{qmdx¿ nfu" x'g ;ls/x]sf 5}gg\ . k/LIffx¿ klg
cWoog÷l;sfO pknlAwnfO{ dfkg ug]{ tyf cWoog–cWofkgnfO{ ;xof]uL x'g] u/L
of]hgfa4 x'g ;s]sf 5}gg\ .
• pRr lzIffdf sfo{/t g]t[Tj ju{df nrstf Pjd\ ultzLn z}lIfs sfo{qmdsf] ljsf;
tyf ;~rfngsf] cfjZostf cg';f/sf] Ifdtfsf] sdL /x]sf sf/0f ljljwtfnfO{
;d]6\g] u/L cGt/ljifos (Interdisiplinary) sfo{qmdx¿sf] ;~rfngsf k|of;x¿ sd}
dfq ePsf 5g\ . d'n'ssf ljleGg ljZjljBfnox¿lar cGt/;DaGw sfod u/L
cg';Gwfg, gjk|jt{g Pjd\ ljsf; sfo{df ;xsfo{, ;DaGwg Pjd\ Ps¿ktf sfod
ug]{ h:tf dxŒjk"0f{ sfo{x¿ cufl8 a9\g ;s]sf 5}gg\ .
• pRr lzIff;Fu ;Daå clwsf+z ;+:yfx¿ /fli6«o Pjd\ cGt/f{li6«o ¿kdf r':t Pjd\
k|lt:kwf{Tds x'g ;ls/x]sf 5}gg\ . cfhsf cGt/f{li6«o k|j[lQ / k|rng cg';f/ pRr
ultdf j[l4 xF'b} uPsf] 1fg Pjd\ To;sf] pkof]u tyf cfw'lgs ;"rgf k|ljlw (ICT) 
sf] pkof]u Hofb} 6f9fsf] ljifo ag]sf] 5 .
• ;du|df b]zsf] pRr lzIff ljsf;sf] plrt uGtJo;lxt b"/ufdL ;f]rdf cfwfl/t
of]hgf tyf sfo{s|Dfx¿sf] sdL 5 .
#=!=@ ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltut k|:tfj
• pRr lzIffnfO{ /fli6«o ljsf;sf cfjZos If]q Pjd\ k|fyldstfsf cfwf/df
Joj:yfkg ub}{ nlug] 5 . o; ;Gbe{df s[lif, kz' tyf jg lj1fg Pj+ k|ljlw,

9
 
hnljB't\, gjLs/0fLo zlQm, pBf]u tyf Jofkf/ nufotsf If]q;Fu ;Da4 sfo{d"ns
Pjd\ /f]huf/L pGd'v pRr lzIffsf] ljsf;nfO{ k|fyldstf lbOg] 5 .
• g]kfndf ljBdfg pRr lzIff ;+:yf tyf ltgsf sfo{qmdx¿sf] k/Dk/fut
kl/kf6Lx¿df ;dof]lrt kl/jt{g ;lxt u'0f:t/Lo, ;fGble{s Pjd\ k|efjsf/L
Joj:yfkgdf hf]8 lbOg] 5 .
• ;fdflhs tyf ;dtfd"ns ;xeflutfsf nflu cfly{s ;xfotfsf] Joj:yf ul/g] 5 /
k5fl8 k/]sf] ju{nfO{ k|rlnt sfg'g cg';f/ cf/If0fsf] Joj:yf ul/g] 5 .
• pRr lzIffnfO{ r':t Pjd\ k|lt:kwf{Tds agfO{ cGt/f{li6«o If]qdf ePsf ljsf;sf
k|fjwfgx¿;Fu cfa4 ug{ cGt/f{li6«o hut\;Fusf] ;DaGw, ;xsfo{ Pjd\ ;xof]udf
hf]8 lbOg] 5 .
• pRr lzIffdf b]zsf] ljsf;, cfly{s pTkfbg Pjd\ /f]huf/d"ns lzIffsf nflu
cfjZos z}lIfs sfo{qmdx¿sf] ;+:yfut ljsf;df hf]8 lbOg] 5 .
• xfn ;~rfngdf /x]sf z}lIfs ;+:yfx¿ Pjd\ sfo{qmdx¿nfO{ k|fljlws Pjd\
Jofj;flos lzIff;Fu ;fd~h:o sfod ug{ k'n sfo{qmd -Bridging Program_ sf
Joj:yfx¿ ldnfOg] 5 .
• pRr lzIffdf cg';Gwfg Pjd\ k|jt{gdf hf]8 lbg ;/sf/ tyf ljZjljBfnox¿lar
;xof]u Pjd\ ;xsfo{sf nflu Ps /fli6«o cg';Gwfg ;dGjo Pjd\ ;+of]hg PsfOsf]
:yfkgf ul/g] 5 . pQm PsfOn] /fli6«o cfjZostfsf cg';Gwfgx¿ tyf To:tf
cg';Gwfgsf nflu pknAw cfly{s ;|f]tnfO{ pRr lzIff ;+:yf÷ljZjljBfnox¿df
k|jfx ug]{ / ;f] cg';f/ sfo{ ;Dkfbgsf] e"ldsf lgjf{x ug]{ 5 .
• b]zsf ljz]iftf Pjd\ ljsf;sf ;DefJotfx¿nfO{ Wofgdf /fvL /fli6«o ax; Pjd\
k|lt:kwf{Tds cjwf/0ffx¿sf] ljsf;df hf]8 lbO{ cGt/f{li6«o :t/sf cWoog s]Gb|x¿
ljsl;t ub}{ nlug] 5 . o; cg'¿ksf s]xL ;DefJo cGt/f{li6«o cWoog s]Gb|x¿
lgDgfg';f/ x'g] 5g\M
-!_ hn;|f]t tyf hnljB't\ ;DaGwL cWoog s]Gb|
-@_ k|fs[lts k|sf]k Joj:yfkg ;DaGwL cWoog s]Gb|
-#_ hnjfo' tyf k|fs[lts jftfj/0f ;Gt'ng ;DAfGwL cWoog s]Gb|
-$_ h}ljs ljljwtf ;DAfGwL cWoog s]Gb|
-%_ ko{6g Pjd\ kj{tf/f]x0f ;DAfGwL cWoog s]Gb|
^= /fli6«o ;Dkbf, ;+:s[lt Pjd\ k/Dk/fut 1fg tyf ;Lk (Indegeneous
Knowledge and skill) ;DjGwL] cWoog s]Gb|

10
 
#=@ pRr lzIff ;+:yfx¿sf] :yfkgf tyf ;'b[9Ls/0f
#=@=! ;d:of tyf r'gf}tLx¿
• pRr lzIff ;+:yfx¿ /fli6«o ;d:of, cfjZostf Pjd\ cGt/f{li6«o ljsf;;Fu cfa4
ug]{ of]hgfljgf g} v'Nb} uO/x]sf 5g\ .
• pRr lzIff ;+:yfx¿sf] :yfkgf, ;~rfng / ljsf;sf k|lqmof Pjd\ k|fjwfgx¿df
Ps¿ktf 5}g . ljZjljBfnox¿ a]Unfa]Un} P]g cGtu{t :yfkgf eO{ ;~rflnt 5g\ .
ltgsf ;DaGwgk|fKt SofDk;x¿ klg ljljw k|sf/n] ;~rflnt 5g\ .
• pRr lzIffsf] kx'Fr tyf cj;/df If]qut lje]b tyf c;Gt'ng 5 . clwsf+z pRr
lzIff ;+:yfx¿ sf7df8f}+ pkTosfdf ;~rflnt 5g\ .
• pRr lzIffdf dlxnf, blnt, hghflt, cfly{s ¿kn] ljkGg Pjd\ b'u{d If]qsf
ljBfyL{x¿sf] kx'Fr Go"g 5 .
• clwsf+z pRr lzIff ;+:yfx¿df z}lIfs Pjd\ k|fl1s jftfj/0fsf] sdL /x]sf] 5 .
• pRr lzIff ;+:yfx¿ s'g} lglZrt Pjd\ lgwf{l/t dfkb08 ljgf ag]sf 5g\ / ltgdf
u'0f:t/ ;'lglZrttfsf] k|fjwfg klg 5}g .
• pRr lzIffsf sfo{qmdx¿ /fli6«o ;d:of tyf cfjZostf;Fu ;fGble{s agfOPsf
5}gg\ .
• w]/}h;f] pRr lzIff ;+:yfsf] :yfkgf / ljsf; ug]{ qmddf :yfg, u'0f:t/,
k|efjsfl/tf, lbuf]kg, ;~rfng, Joj:yfkg nufotsf kIfx¿sf] lgodg ug{sf nflu
:ki6 lgod tyf k|fjwfgx¿ ag]sf 5}gg\ .
• lglZrt dfkb08 tyf k|fjwfgsf] sdLsf sf/0f v'nf ljZjljBfno nufot gofF
ljZjljBfnox¿sf] :yfkgf / ;~rfng tyf v'nf Pjd\ b"/ lzIffsf] ljsf; /
;~rfng h:tf sfo{x¿df sl7gfO tyf dt}Sotfsf] sdL b]lvG5 .
• pRr lzIff ;+:yfx¿sf] u'0f:t/ clej[l4 Pjd\ k|efjsf/L Joj:yfkg x'g g;Sbf
cg'QL0f{tf k|ltzt pRr Pjd\ 8«k cfp6 x'g] h:tf ;d:of 5g\ .

#=@=@ ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltut k|:tfj


• pRr z}lIfs ;+:yfx¿sf] ;~rfng Pjd\ k|efjsf/L Joj:yfkgsf nflu lgDgfg';f/
;+/rgfut ;'wf/ ul/g] 5 M
¾ ljZjljBfno cg'bfg cfof]unfO{ pRr lzIff cfof]udf ¿kfGt/0f u/L ;'b[9
ul/g] 5,
¾ lzIff dGqfno cGtu{tsf] pRr lzIff x]g]{ lgsfonfO{ ;'b[9 ul/g] 5,
¾ ljZjljBfno Pjd\ ;DaGwgk|fKt SofDk;x¿nfO{ :jfoQtf Pj+ ljs]Gb|Ls/0fsf
cfwf/df Joj:yfkg ug{ k|f]T;flxt ul/g] 5,

11
 
¾ ef}uf]lns ¿kn] pko'Qm :yfgLo SofDk;x¿nfO{ ;d"x (Cluster)  df cfa4
u/L ;3g (comprehensive) pRr lzIff PsfOsf] ¿kdf ljsl;t ul/g] 5 .

• ljZjljBfno :yfkgfsf nflu cfjZos sfg'g th'{df ug{, /fli6«o :t/sf] pRr lzIff
;'wf/ sfo{qmdsf] of]hgf agfpg tyf sfof{Gjog ug{sf nflu ljZjljBfno cg'bfg
cfof]u, lzIff dGqfno, cy{ dGqfno Pjd\ of]hgf cfof]u ;lDdlnt ;+oGqsf] Joj:yf
ul/g] 5 .
• gofF ljZjljBfno÷pRr lzIff ;+:yfx¿sf] :yfkgf tyf xfn ;~rfngdf /x]sf
;+:yfx¿sf] clej[l4nfO{ hg;+Vof, ;x/Ls/0f, If]qLo÷ef}uf]lns÷/fhg}lts ;dtf,
/fli6«o cfjZostf Pjd\ k|fyldstfsf cfwf/df lgodg ug{sf nflu Ps /fli6«o
:yfgdfg lu|8 (NDG) sf] cfwf/e"t 9fFrf tof/ u/L nfu" ul/g] 5 .
• cfly{s ljsf;;Fu ;Da4 k|fljlws Pjd\ Joj:yfkg ;DaGwL pRr lzIffsf sfo{qmd
Pjd\ /fli6«o ;Dkbf tyf uf}/jk"0f{ /fli6«o snf / ;+:s[lt;Fu ;Da4 pRr lzIffsf
sfo{qmdx¿sf] sfof{Gjog Pjd\ ljsf;nfO{ k|f]T;flxt ul/g] 5 .
• pRr lzIff ;+:yfx¿df pko'Qm z}lIfs Pjd\ k|fl1s jftfj/0fsf] lgdf{0f / ljsf;nfO{
k|f]T;flxt ul/g] 5 .
• pRr lzIffdf ;"rgf tyf >Jo–b[Zo k|ljlw nufotsf cfw'lgs tyf j}1flgs
k|ljlwsf] pkof]unfO{ k|f]T;flxt ul/g] 5 .
• ljBfyL{ egf{, k/LIff ;~rfng Pjd\ glthf k|sfzg h:tf dxŒjk"0f{ kIfx¿sf] PsLs[t
sfo{tflnsf lgwf{/0f ul/g] 5 / To; cg'¿k ljZjljBfnox¿n] tof/ ug]{ z}lIfs
Sofn]G8/x¿sf] sfof{Gjog ;'lglZrt ul/g] 5 .
• cg';Gwfg Pjd\ gjk|jt{gd'vL kf7\oqmd / k7gkf7g sfo{nfO{ k|f]T;flxt ul/g] 5 .
• pRr lzIffsf] kx'Fr k'Ug g;Sg] b'u{d :yfgdf /x]sf Pjd\ j}slNks kx'Frsf]
cfjZostf kg]{x¿nfO{ Wofgdf /fvL v'nf ljZjljBfno nufot v'nf Pjd\ b"/ lzIff
k|0ffnLsf] ;+:yfut ljsf; ul/g] 5 .

#=# :jb]zL tyf ljb]zL ljZjljBfnox¿sf ;DaGwgdf ;~rflnt pRr lzIff


;+:yfx¿sf] lgodg
#=#=! ;d:of tyf r'gf}tLx¿

• pRr lzIffdf cGt/f{li6«os/0f eO/x]sf] jt{dfg ;Gbe{df ljBfyL{x¿ pRr lzIffsf


nflu ljsl;t b]zdf hfg] qmd a9]sf] 5 . lzIff dGqfno ;|f]tsf cg';f/ ut jif{;Dd
nueu !,!@,^%@ ljBfyL{x¿n] pRr lzIffsf] k|of]hgsf nflu ljb]z hfg egL

12
 
Letter of No Objection Certificate (NOC) lnPsf 5g\ . k|To]s jif{ nueu
!),))) ljBfyL{x¿ pRr lzIffsf] k|of]hgsf lglDt ljb]z hfg] u/]sf 5g\ . o;
;Gbe{df :yflkt ljb]zL ljZjljBfnox¿nfO{ xfd|f] b]zdf pgLx¿sf z}lIfs sfo{qmd
;~rfng ug{ lbg] ;Gbe{df ;dof]lrt Pj+ k|efjsf/L Joj:yf nfu" ug{ ;lsPsf] 5}g
.
• b]zdf ljb]zL lzIff ;+:yfsf] :yfkgf Pjd\ ;~rfngaf/] gLlt lgod gaGb} ;g\ @))$
df g]kfnn] ljZj Jofkf/ ;+u7gsf] ;b:otf lnP kZrft\ ljb]zL z}lIfs ;+:yfx¿ /
ljb]zL ljZjljBfnosf ;DaGwgdf pRr lzIff ;+:yfx¿ ;~rfngdf cfpg] qmd
al9/x]sf] 5 . To:tf ;+:yfx¿sf] cg'udg tyf d"Nofª\sg ug]{ k|0ffnLsf] k|efjsf/L
Pjd\ lbuf] ;+:yfut ljsf; ug{ afFsL g} 5 .
• ljb]zL z}lIfs ;+:yfsf ;DaGwgdf vf]lng] pRr lzIff ;+:yfdf %!Ü j}b]lzs nufgL
clgjfo{ x'g'kg]{ tyf % jif{leqdf To;nfO{ *)Ü k'¥ofpg' kg]{ k|fjwfg k|efjsf/L
¿kn] nfu" ug{ ;lsPsf] 5}g .
• k|foM ljb]zL ljZjljBfnosf ;DaGwgk|fKt z}lIfs ;+:yfx¿df k|fWofkg ug]{ hgzlQm
nueu :yfgLo g} /x]sf] 5 . logdf ljb]zL ljz]if1 k|fWofksx¿sf] ;+nUgtf vf;} 5}g
. sfo{/t :jb]zL lzIfsx¿sf] Ifdtf Pjd\ k];fut ljz]if1tf clej[l4 ug]{ vfnsf
sfo{qmdx¿ klg 5}gg\ .
• ax'ljZjljBfnosf] cjwf/0ff;Fu} xfn;Dd d'n'sdf gf}j6f ljZjljBfnox¿ / rf/j6f
ljZjljBfno ;/xsf :jf:Yo lj1fg k|lti7fgx¿ :yfkgf eO;s]sf ;Gbe{df
ljZjljBfnox¿ ;DaGwg lbg :jtGq /x]sf sf/0f Pp6} SofDk;n] Pp6f sfo{qmd
Pp6f ljZjljBfnoaf6 ;DaGwg lnP/ tyf csf]{ sfo{qmd csf]{ ljZjljBfnoaf6
;DaGwg lnP/ ;~rfng ul//x]sf] kfOG5 . o:tf ls|ofsnfknfO{ lg?T;flxt ug]{
ljifodf klg ljZjljBfnox¿lar s'g} ;dGjo sfod x'g g;s]sf] l:ylt 5 .
• pRr lzIff ;DaGwdf :ki6 gLlt ;lxt b]zsf] cfjZostf cg';f/sf sfo{qmd
;~rfng ug]{ tyf ef}uf]lns cj:yfnfO{ ;d]t Wofgdf /fvL ljZjljBfnox¿ vf]Ng] /
ltgn] lbg] ;DaGwgsf af/]df ;d]t lgodgsf] pko'Qm Joj:yf 5}g .
• ljb]zL ljZjljBfnosf ;DaGwgdf ;~rflnt SofDk;x¿sf] lgoldt ¿kdf x'g'kg]{
cg'udg / u'0f:t/ ;'lglZrttf tyf k|df0fLs/0fsf] clgjfo{ Joj:yf x'g ;s]sf] 5}g .

13
 
• ljb]zL ljZjljBfnosf ;DaGwgdf ;~rflnt SofDk;x¿sf af/]df :ki6 gLlt tyf
lgodsf] klg pko'Qm Joj:yf x'g ;s]sf] 5}g .
• :jb]zL ljZjljBfnoaf6 ;DaGwgk|fKt SofDk;x¿sf] u'0f:t/sf ;DaGwdf pko'Qm
Pjd\ k|efjsf/L cg'udgsf] Joj:yf x'g ;s]sf] 5}g . xfn -@)^(÷&)_ ;Dd g]kfndf
gf}j6f ljZjljBfno / rf/j6f pRr :t/Lo lzIff lbg] :jf:Yo lj1fg k|lti7fgx¿
;~rflnt 5g\ / ltgsf ;DaGwgdf ;~rfng x'g] SofDk;x¿ sl/a !!#$ j6f 5g\ .
lqe'jg ljZjljBfnosf ^) j6f cflËs SofDk;x¿ / *%) eGbf a9L ;DaGwg k|fKt
SofDk;x¿ /x]sf 5g\ . o:tf ;DaGwg k|fKt SofDk;x¿sf] ;DalGwt
ljZjljBfnoaf6 lgoldt tyf k|efjsf/L cg'udg x'g ;s]sf] 5}g .
• s]xL ljZjljBfnox¿n] cfˆg} cflËs SofDk; / ljefu÷ljefuLo ;b:ox¿ gePsf]
ljifo Pjd\ z}lIfs sfo{qmdsf nflu klg ;DaGwg lbFb} cfPsf] kfOG5 . o:tf
ljs[ltnfO{ /f]Sg ;lsPsf] 5}g .
• :jb]zL tyf ljb]zL ljZjljBfnosf ;DaGwgdf b]zdf ;~rflnt pRr lzIff
;+:yfx¿sf] u'0f:t/ s:tf] 5 eGg] ;DaGwdf d"Nofª\sg ug{ ;lsPsf] 5}g . To:t}
ltgaf6 pTkflbt hgzlQmsf] sfo{Ifdtfsf af/]df klg cfsng ug{ ;lsPsf] 5}g .

#=#=@ ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltut k|:tfj

• ;DaGwg dfu ug]{ ;+:yfsf] :ynut cWoog tyf cg'udg u/L To; ;+:yfn] ;~rfng
ug{ rfx]sf] sfo{qmd tyf pQm sfo{qmdsf nflu ;+:yf of]Uo 5 jf 5}g egL x]g]{
dfkb08 tyf k|lqmof ;"Id ¿kn] lglZrt Pj+ kf/bzL{ agfOg] 5 / To;sf cfwf/df
lj:t[t :ynut ;+efJotfsf] d"NofÍg ;d]t u/]/ dfq pRr lzIff ;+:yfnfO{ ;DaGwg
lbg] tyf gofF sfo{qmd ;~rfngsf nflu :jLs[lt lbg] af/] lg0f{o ul/g] 5 .
• gofF SofDk;nfO{ ;DaGwg lbFbf :ynut ;DefJotf cWoognfO{ k|d'v cfwf/ agfpg]
/ ;DefJotf cWoogsf nflu clgjfo{ ¿kdf k"0f{sfnLg tyf of]Uotf k'u]sf lzIfsx¿
tyf lgwf{l/t ef}lts k"jf{wf/ lglZrt dfkb08 cg';f/ k'u]sf] x'g'kg]{ 5 .
• ljb]zL ;DaGwgdf ;~rfngdf /x]sf z}lIfs ;+:yfx¿df k"0f{sfnLg Joj:yfks,
sd{rf/L / lzIfsx¿sf] clgjfo{ Joj:yf x'g'kg]{ 5 . lglZrt cg'kftdf ljb]zL

14
 
ljz]if1 k|fWofkssf] pkl:ylt Pjd\ ;+nUgtfnfO{ jf :jb]zL k|fWofksx¿sf] Ifdtf
clej[l4 jf k];fut ljz]if1tf a9fpg' ckl/xfo{ x'g] 5 .
• ljb]zL z}lIfs ;+:yfx¿sf] :yfkgf tyf ;~rfngdf /fli6«o cfjZostf / lxtnfO{
Wofgdf /fvL :jb]zL pRr lzIff ;+:yfn] ;~rfng ug{ g;Sg] z}lIfs sfo{qmd dfq
lglZrt u'0f:t/ tyf dfkb08 k"/f u/]sf ljb]zL z}lIfs ;+:yfnfO{ ;~rfng ug{
:jLs[lt lbOg] 5 .
• ;DaGwg lbg] ljb]zL pRr lzIff ;+:yf u'0f:t/ ;'lglZrttf k|Tofog (QAA) k|df0fkq
k|fKt ePs} x'g'kg]{ 5 . To:tf ;+:yfnfO{ ljb]zdf ;DaGwg lbg jf sfo{qmd ;~rfng
ug{ ;DalGwt d'n'ssf /fli6«o pRr lzIff lgsfoaf6 :jLs[lt k|fKt ePs} x'g'kg]{ 5 .
• ljZjljBfnox¿n] Jofj;flos pRr lzIff sfo{qmd h:t}M BBA, BHM, BICT,
BTTM tyf cGo k|fljlws ljifox¿ QAA k|fKt ;+:yfx¿nfO{ dfq ;~rfng ug{
cg'dlt lbg] Joj:yf ul/g]5 .
• ljb]zL ljZjljBfnoaf6 ;DaGwg k|fKt SofDk;x¿ g]kfn ;/sf/sf] sDkgL P]g
cGtu{t btf{ ug'{kg]{ 5 / To:tf z}lIfs ;+:yfx¿ P]gsf] lgb]{lzsf @)%( -;+zf]lwt
@)^#_ af6 lgb]{lzt x'g] 5g\ .
• ;DaGwg lbFbf ;+:yfut k4lt / sfo{k|0ffnL cg';f/ /fli6«o cfjZostf, k|lqmof /
IfdtfnfO{ ljz]if Wofg lbOg] 5 .
• ljZjljBfnox¿n] cfˆgf cflËs tyf ;DaGwg k|fKt SofDk;x¿sf] lgoldt cg'udg
tyf ;'kl/j]If0fsf nflu glthfdf cfwfl/t k4ltsf] cjnDag ug]{ 5g\ .
• ljZjljBfnox¿n] cfˆgf cflËs tyf ;DaGwgk|fKt SofDk;x¿nfO{ k|fl1s tyf
k|fljlws ;xof]u pknAw u/fpgsf nflu /0fgLlts of]hgf agfpg] / ltgnfO{
cBfjlws u/L nfu" ug]{ Joj:yf ldnfpg] 5g\ .
• s'g} 7fpFdf gofF z}lIfs ;+:yfnfO{ ;DaGwg lbFbf ToxfF /x]sf cflËs tyf ;DaGwg
k|fKt cGo SofDk;dfly kfg]{ k|efjsf jf/]df klg Wofg lbOg]5 . o;nfO{ k|0ffnLut
¿kdf ;'wf/ ub}{ n}hfg xfn ;~rfngdf /x]sf pRr lzIff ;+:yfx¿sf] gS;fÍg u/L
/fli6«o lu|8sf cfwf/df of]hgfa4 tl/sfn] ;DaGwg lbg] lg0f{o ul/g] 5 .

15
 
• lglZrt dfkb08leqsf] z}lIfs :t/ ;'lglZrt ePsf ;+:yfnfO{ /fli6«o k|fyldstf
leqsf ljifoIf]qdf dfq sfo{qmd ;~rfng ug]{ u/L j}b]lzs ;DaGwgsf] :jLs[lt
lbOg]5 .
• ;fd'bflos, lghL / ljb]zL pRr lzIff ;+:yfx¿nfO{ ;DaGwg lbg'k"j{ ;xL tl/sfn]
gS;fª\sg ul/g] 5 .
• ljZjljBfnox¿n] ;fdfGotM cfˆgf] tf]lsPsf] If]q / :yfgdf dfq gofF v'Ng]
SofDk;x¿nfO{ ;DaGwg lbg ;Sg] Joj:yf ul/g] 5 .
• ljZjljBfnox¿n] lbg] ;DaGwg sfo{df ;dGjo :yflkt ug{sf nflu ljZjljBfno
cg'bfg cfof]usf] k|d'v e"ldsf /xg] u/L Pp6f ;+oGq agfOg] 5 .

#=$ pRr lzIffdf u'0f:t/sf] ;'lglZrttf


#=$=! ;d:of tyf r'gf}tLx¿
• gofF gofF cjwf/0ff cg';f/ cWoog tyf cg';Gwfg g} l;sfO pknlAwsf k|d'v cfwf/
x'g\ . t/ g]kfnsf clwsf+z pRr lzIff ;+:yfx¿df cem} klg k7gkf7g sfo{
kf7\ok':tsdf ;Lldt Pjd\ lzIfssf JofVofg / gf]6df cfwfl/t 5g\ . lzIfsx¿sf]
tflnd tyf k|af]wLs/0f -Orientation_ sf] cf}krfl/s Joj:yf xfn;Dd klg ePsf] 5}g
.
• pRr lzIff ;+:yf lzIfs tyf ljBfyL{sf cg';Gwfg Pjd\ k|jt{gfTds ls|ofsnfkaf6
1fg pkfh{g ug]{ / To;sf] ;fGble{s k|of]u ug]{ ynf] x'g' kb{5 . t/ o; k|sf/sf]
lqmofsnfksf nflu clwsf+z ;+:yfx¿df pko'Qm z}lIfs÷k|fl1s jftfj/0f, ;fwg,
;|f]t Pjd\ ah]6sf] cefj 5 . o;} u/L lzIfsnfO{ cfjZos tflnd lbg] / pgLx¿n]
dxŒjk"0f{ cg'ej xfl;n ug]{ Joj:yf klg 5}g .
• pRr z}lIfs ;+:yfx¿df lzIfs aGgsf nflu cfjZos tof/L ljgf g} egf{ nuQ}
pgLx¿nfO{ sIff ;~rfngsf] lhDdf lbOG5 . /fli6«o :t/df lzIfssf] cfwf/e"t
k/LIf0f Pjd\ tof/Lsf nflu tflndsf] Joj:yf 5}g . To:t} lzIfs ;'kl/j]If0f Pjd\
lzIf0f ;xof]usf] Joj:yf klg 5}g .

16
 
• ;"rgf / 1fg b|'t ultn] al9/x]sf] cfhsf] ljZjdf k/Dk/fut k7gkf7g eGbf
;fGble{s ;"rgf / 1fgsf] vf]hL Pjd\ k|of]udf cfwfl/t cWoog cWofkg x'g' kb{5 .
t/ o;sf nflu o'ufg's"n Pjd\ ultzLn kf7\oqmd / z}lIfs sfo{qmdx¿sf] lgdf{0f /
;~rfng xfnsf] cj:yfdf clwsf+z pRr lzIff ;+:yfx¿df 5}g .
• xfn pRr lzIffsf clwsf+z k/LIff k|0ffnL Pjd\ Joj:yfkg kf7\oqmdsf p2]Zo Pjd\
efjgf cg';f/ ljBfyL{sf] lzIf0f pknlAwnfO{ ;xof]u k'¥ofpg] vfnsf 5}gg\ . ltgn]
ljBfyL{x¿sf] Ifdtfsf] k"0f{ d"NofÍg ug{ ;s]sf 5}gg\ . o;n] ubf{ k7g kf7gdf
cg]s ljs[ltx¿ ;d]t b]vf k/]sf 5g\ .
• u'0f:t/ ;'lglZrttfsf nflu pRr lzIffsf] Joj:yf cfjZos dfkb08df cfwfl/t
5}g . u'0f:t/ ;'lglZrttf Pjd\ k|Tofogsf] Joj:yf xfn} dfq yfngL ePsf] 5 .
• pRr lzIffnfO{ r':t Pjd\ k|lt:kwf{Tds agfpg If]qLo Pjd\ cGt/f{li6«o ;xsfo{ tyf
kf/:kl/s ;xof]u cfjZos 5 . o;sf nflu kf7\oqmd, z}lIfs sfo{qmd tyf
pkflwx¿sf] ;dsIftf lgwf{/0fsf] pko'Qm Pjd\ cBfjlws k|0ffnLsf] Joj:yf ug{
;lsPsf] 5}g .
• cfhsf] ;Gbe{df cGt/ ljifout (Interdisciplinary) jf ljifo÷If]qut ¿kn] ldl>t
(Multidisciplinary) z}lIfs sfo{qmd Pjd\ pkflwx¿sf] ;fGble{stf a9\b} uPsf] 5 .
t/ g]kfndf qm]l86 6«fG;km/sf] pko'Qm Joj:yf eO;s]sf] 5}g / cGt/ ljifout Pjd\
ljifo÷If]qut ldl>t sfo{qmdx¿ klg k|rngdf 5}gg\ .

#=$=@ ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltut k|:tfj


• cGj]if0ffTds Pjd\ lh1f;fd"ns z}lIfs Pjd\ k|fl1s ;+:s[lt (Culture of Inquiry)
sf] k|lti7fkg Pjd\ ljsf;nfO{ k|f]T;flxt ug{ lzIfs tflnd÷k|af]wLs/0f Pjd\
Jofj;flos ;xof]usf] k|0ffnLut ljsf; ul/g] 5 . k|fWofksx¿sf]] k];fut Ifdtf
clej[l4sf nflu tflnd, uf]i7L, cg';Gwfg Pjd\ pRr :t/Lo cWoogsf nflu
k|f]T;flxt ul/g] 5 .
• lzIfs tof/ ug]{, ;'kl/j]If0f ug]{ / pgLx¿sf] k];fut Ifdtf clej[l4sf nflu
;xof]u ug]{ k|0ffnLsf] ljsf; ul/g] 5 . o;} u/L lzIfs tflnd Pjd\ cfwf/e"t

17
 
of]Uotf k/LIf0f (Eligibility Test)  sf nflu /fli6«o d"Nofª\sg k|0ffnLsf] yfngL ul/g]
5.
• pRr lzIffsf sfo{qmd tyf kf7\oqmdnfO{ /fli6«o cfjZostf Pjd\ k|fyldstfdf
s]lGb|t tyf cg';Gwfgd"ns Pjd\ k|jt{gfTds agfpg k|f]T;flxt ul/g] 5 . pRr
lzIffsf lqmofsnfknfO{ /fli6«o ljsf;sf ;d;fdlos ;d:of Pjd\ r'gf}tLx¿sf]
;fdgf ug{ cfjZos 1fgsf] vf]h Pjd\ To;sf] pkof]udf cfwfl/t agfpgdf hf]8
lbOg] 5 .
• pRr z}lIfs ;+:yfx¿df cg';Gwfg ;+:s[ltsf] ljsf; ug{df hf]8 lb+b} cg';Gwfg Pj+
df}lns / l;h{gfTds lqmofsnfkx¿nfO{ kf7\oqmdsf] cfwf/ agfO{ pRr lzIffsf]
u'0f:t/ tyf ;fGble{stfdf ;'wf/ Nofpg] /0fgLlt canDag ul/g]5 . cg';Gwfgd"ns
s[lt tyf k|ltj]bgsf] k|sfzg Pjd\ hg{n k|sfzgnfO{ k|f]T;flxt ul/g] 5 .
• pRr lzIffsf cGt/f{li6«o k|j[lQ Pjd\ /fli6«o ;fGble{stf tyf k|fyldstfnfO{ Wofgdf
/fvL pRr lzIffsf] /fli6«o kf7\oqmdsf] k|m]djs{ tyf lgoldt ¿kdf kf7\oqmd
kl/dfh{gsf nflu pko'Qm Joj:yf ul/g] 5 . kf7\oqmdsf] k|]mdjs{ lgdf{0f Pjd\
kl/dfh{g k|lqmofdf ;"rgf tyf 1fgsf] Joj:yfkg kIfdf hf]8 lbOg] 5 .
• cWoog–cWofkgnfO{ k|efjsf/L Pjd\ k|lt:kwf{Tds ¿kn] r':t agfpg tyf pRr
l;sfO pknlAwnfO{ ;'lglZrt ug{ cWoog pknlAwsf] k|ult d"Nofª\sg ug]{, l;sfO
;d:ofx¿sf] ;dfwfgsf nflu cGj]if0ffTds k/LIf0f ug]{ Pjd\ Ifdtf k|dfl0ft tyf
;'lglZrt ug]{ dfkb08;lxtsf] k/LIff k|0ffnLsf] ljsf; ul/g] 5 .
• pRr lzIffsf lgDg cg';f/sf kIfx¿ ;'lglZrt ug]{ dfkb08x¿ lgwf{/0f ul/g] 5g\M
¾ z}lIfs sfo{qmd, kf7\oqmd Pjd\ z}lIfs Sofn]G8/,
¾ sIffsf] cfsf/, ljBfyL{ egf{, ljBfyL{ cfrf/;+lxtf Pjd\ lgoldttf,
¾ lzIfs of]Uotf, lzIfs Joj:yfkg Pjd\ lzIfs cfrf/;+lxtf,
¾ ef}lts ;+/rgf Pjd\ z}lIfs jftfj/0f,
¾ ljBfyL{ ;'kl/j]If0f Pjd\ ;xof]u,
¾ pRr lzIff ;+:yfdf k|zf;lgs sd{rf/Lsf] Joj:yfkg Pjd\ cfrf/ ;+lxtf,
¾ ;+:yfut zf;sLo Pjd\ Joj:yfksLo :j¿k .

18
 
• pRr lzIff ;+:yfx¿nfO{ u'0f:t/ ;'lglZrttf Pjd\ k|Tofog k|lqmofdf ;xefuL eO{
k|Tofog (Accreditate)  k|fKt ug{ k|f]T;flxt ul/g] 5 . pRr lzIff ;+:yfx¿sf] ljsf;
Pjd\ ;'wf/ sfo{nfO{ QAA  df ;xeflutf Pjd\ ;kmntf k|flKttkm{ pGd'v ug{
k|f]T;flxt ul/g] 5 . QAA  k/LIf0f k|0ffnLnfO{ cfwf/e"t cfjZostfdf s]lGb|t u/L
;'b[9 ul/g] 5 .
• u'0f:t/sf] ;'lglZrttf Pjd\ k|Tofog Joj:yfsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu
;DalGwt k];fut kl/ifb\x¿;Fu ;xsfo{ ul/g] 5 . o;sf nflu pko'Qm ;femf /0fgLlt
to ul/g] 5 .
• u'0f:t/ ;'wf/ Pjd\ k|Tofog (Quality Assurance and Accreditation) sf] ;d'lrt
Joj:yf u/L sfof{Gjogdf NofOg] 5 / o;sf nflu Ps :jfoQ QAA kl/ifb\sf]
:yfkgf ul/g] 5 .
• :jb]zL Pjd\ ljb]zL ljZjljBfnox¿sf pkflw, z}lIfs sfo{qmd tyf kf7\oqmdsf]
;dsIftf Pjd\ ltgLx¿lar qm]l86 6«fG;km/sf nflu pko'Qm Pjd\ k|efjsf/L
k|0ffnLsf] ljsf; ul/g] 5 .
• pRr lzIff ;+:yfx¿nfO{ cGt/f{li6«o ;DaGw a9fpg tyf pRr :t/sf ljb]zL z}lIfs
;+:yf;Fu z}lIfs Pjd\ k|fl1s ;xsfo{ / ;xof]u ug{ u/fpg k|f]T;flxt ul/g] 5 .

#=% pRr lzIffdf nufgL tyf cfly{s lgodg ;DaGwL gLlt


#=%=! ;d:of tyf r'gf}tLx¿
• xfn g]kfndf pRr lzIff ;+:yfx¿sf] ljsf; / lj:tf/ ;+VofTds ¿kdf b|'tultn]
eO/x]sf] 5 t/ clwsf+z ;+:yfx¿sf] u'0f:t/sf] cj:yf ;d:ofd"ns Pjd\ r'gf}tL k"0f{
b]lvG5 h;sf] k|d'v sf/0f pRr lzIffdf /fli6«o ah]6sf] Go"g nufgL g} xf] . ljut %
jif{b]lvsf] tYofª\s x]bf{ pRr lzIff ;+:yfx¿sf] ;+Vof sl/a !))Ü n] a9]sf] 5 t/
;/sf/L nufgLsf] c+z eg] Ps bzs cl3b]lv pRr lzIffdf s'n ah]6sf] !=# Ü
cyf{t\ ;du| lzIff If]qsf nflu 5'6\ofOPsf] ah]6sf] sl/a * Ü eGbf dfly a9\g
;s]sf] 5}g .

19
 
• pRr lzIff If]qdf cGt/f{li6«o txdf x'Fb} cfPsf] cfw'lgsLs/0f tyf k|ljlwsf] k|of]usf
t'ngfdf xfd|f] ;/sf/n] pRr lzIffsf nflu kof{Kt dfqfdf ljQLo ;fwg k'¥ofpg
g;s]sf sf/0f ljut tLg bzsb]lv lghL If]qn] pRr lzIffdf nufgL ug{ yfn]sf] 5 .
t/ lghL If]qsf lzIff ;+:yfx¿df ;]jfu|fxL ljBfyL{÷cleefjsx¿;Fu} yk /sd c;'n
ug]{ k/Dk/fsf] yfngL eof] . o; ;DaGwdf plrt cfly{s dfkb08 Pjd\ lgodgsf]
Joj:yf x'g ;s]sf] 5}g . kl/0ffdtM dfkb08ljxLg rsf]{ z'Nssf sf/0f ul/a t/
h]x]gbf/ / ;Ifd ljBfyL{x¿sf] lghL pRr lzIff ;+:yfdf kx'Fr x'g ;s]g .
• /f]huf/d"ns, ;fGble{s Pj+ u'0f:t/Lo lzIffsf] nflu b]zaf6 ljleGg d'n'ssf pRr
lzIff ;+:yfx¿df x/]s jif{ bzf}+ xhf/eGbf a9L ljBfyL{x¿ k9\g uO/x]sf 5g\ . o;
l:yltdf d'n'sleq g} ;fGble{s Pj+ u'0f:t/Lo lzIff lbg ;/sf/n] a9LeGbf a9L
nufgL ug'{kg]{ r'gf}tL /x]sf] 5 .
• Psflt/ ut bz jif{b]lv pRr lzIffdf ;/sf/L ah]6 ljlgof]hg sl/a !=# Ü k|ltzt
dfq ePsf] 5 / ;fd'bflos If]qaf6 klg oyf]lrt nufgL x'g g;Sg] l:ylt b]lvPsf] 5
eg] csf]{tkm{ a9\bf] ljBfyL{ egf{ rfksf sf/0f sd;n g} eP klg gofF ;+:yf yKg],
ePsf ;+:yfsf] cfsf/ a9fpg], ljleGg z}lIfs sfo{qmd yKg] h:tf sfo{x¿ eO/x]sf
5g\ . ptf k'/fgf ;+/rgfx¿ klg cfly{s cefjsf sf/0f dd{t ;+ef/ ljxLg cj:yfdf
g} ;~rfngdf 5g\ . ljZjljBfnodf pQL0f{tf k|ltzt ;f/} sd /xg'df of] cj:yf
klg lhDd]jf/ 5 . To;}n] u'0ffTds lzIffsf nflu nufgL a9fpFb} n}hfg' h?/L 5 .
• ljZjljBfno cg'bfg cfof]udfkm{t ;fd'bflos SofDk;x¿nfO{ ljt/0f ug{sf nflu
lbg] cg'bfgsf] /sd a9]sf] 5 t/ SofDk;x¿sf] ;ª\Vof b|'t ultn] a9\b} uPsf]
;Gbe{df To;/L yk ul/Psf] ah]6 klg ck'u g} 5 . gofF / v'Ng] qmddf /x]sf
ljZjljBfnox¿sf] ef}lts ;+/rgfsf] ljsf; ug{ / v'n]sf / xfn ;~rfngdf /x]sf
k'/fgf ljZjljBfnx¿df klg ;'wf/÷k'g;{+/rgf ug'{kg]{ cj:yf x'Fbf pRr lzIffdf
;/sf/L nufgL a9fpg' h?/L 5 .
• d'n'sleq g} If]qLo / cGt/f{li6«o :t/sf] hgzlQm pTkfbg ug]{ pRr lzIff ;+:yfx¿
;~rfng u/]df ljb]zdf uO{ k9\g] k|j[lQ sd x'g] / :jb]zd} u'0f:t/Lo pRr lzIff
pknAw x'g] jftfj/0f aG5 . o;af6 cGt/f{li6«o ¿kdf k|lt:kwf{ ug{ ;Sg] hgzlQm
:jb]zd} pTkfbg x'G5 . t/ o; k|sf/sf] ;+:yf vf]Ng ;/sf/L nufgL ck]lIft 5 .

20
 
• clwsf+z pRr lzIff ;+:yfx¿df k|efjsf/L k7gkf7gsf nflu cfjZos ef}lts
k"jf{wf/ Pjd\ k|ljlwsf] ;dofg's"n kl/jt{g / dd{t ;Def/sf nflu ljQLo ;|f]tsf]
cefj 5 . o;sf nflu ;/sf/sf] nufgL ck]lIft 5 .
• pRr lzIffdf hgtfsf] ;xh kx'Frsf nflu v'nf ljZjljBfnosf] cfjZostf 5 t/
To:tf ljZjljBfnosf] :yfkgf ;/sf/sf] k"0f{ nufgL ljgf ;Dej 5}g .
• pRr lzIffdf ;fj{hlgs Pjd\ lghL nufgLnfO{ lgodg ug]{ k|0ffnLut Joj:yf
sdhf]/ 5 .
• pRr lzIff ;+:yfsf] :yfkgf / ljsf; Pjd\ gofF sfo{qmd ;~rfngsf nflu lgodg
ug{ pko'Qm cfly{s dfkb08 gePsf sf/0f gofF Pjd\ ultzLn sfo{qmdx¿sf] yfngL
/ ltgsf nflu cfjZos k"jf{wf/sf] ljsf; x'g ;ls/x]sf] 5}g .

#=%=@ ljQLo ;|f]tsf sf/0f pRr lzIff ;+:yfdf b]lvPsf ;d:ofx¿


b]zdf ;~rflnt pRr lzIff ;+:yfx¿ ljQLo Joj:yf cg';f/ tLg lsl;dsf 5g\ M -s_
;/sf/L cg'bfgdf ;~rflnt, -v_ ;/sf/L cg'bfg / u}/ ;/sf/L If]qsf] ;xof]udf ;~rflnt
/ -u_ u}/ ;/sf/L ;|f]taf6 ;~rflnt . oL z}lIfs ;+:yfx¿df b]lvPsf d'Vo cfly{s
;d:ofx¿ lgDgfg';f/ 5g\ M
s= ;/sf/L cg'bfgdf ;~rflnt z}lIfs ;+:yfx¿sf ;d:of
• tna eQfdf clwsf+z cg'bfg 5'6\6\ofOg',
• z}lIfs clej[l4 tyf lzIfs ljsf; sfo{qmdsf nflu Hofb} Go"g ah]6sf] Joj:yf x'g',
• nfut cfk"/0f gu0o dfqfdf /xg',
• ljBfyL{ clt Go"g ePsf ljifo / sfo{qmdx¿ klg ljZjljBfnon] ;~rfng ug'{kg]{
afWotfn] ubf{ vr{ a9\g',
• Joj:yfkgdf k|efjsfl/tf gx'g' tyf ;|f]t kl/rfng Pjd\ lbuf]kgsf] ljsf;
r'gf}tLk"0f{ x'g',
• pRr lzIffdf cg';Gwfgsf lqmofsnfkx¿sf] sdL x'g' / eP u/]sf cg';GwfgnfO{
cWoog–cWofkgdf hf]8\g g;Sg',
• ljQLo :jfoQtf tyf kf/blz{tfsf] sdL x'g',

21
 
• ljQLo ;|f]t kl/rfngsf nflu SofDk; / s]Gb|Lo txdf kof{Kt Wofg gk'Ug',
• gj :yflkt ljZjljBfnox¿sf] nufgLsf] 9fFrf / ljQLo of]hgf tyf sfo{qmd :ki6
gx'g' .

v= ;/sf/L cg'bfg / u}/ ;/sf/L If]qsf] ;xof]udf ;~rflnt pRr lzIff ;+:yfx¿sf ;d:of

• lzIf0f z'Ns Go"g cfo ePsf kl/jf/sf ljBfyL{sf] kx'FreGbf dfly x'g',
• cflËs SofDk;x¿sf] lj:tf/ / ljsf;df eGbf klg ljZjljBfnox¿ k|foM ;DaGwg
lbg] sfo{lt/ pGd'v x'g',
• If]qLo ljZjljBfnosf] cjwf/0ff :yflkt eP tfklg ltgn] If]qLo ¿kdf dxŒjk"0f{
e"ldsf lgjf{x ug{ g;Sg',
• ;DaGwgnfO{ g} cfDbfgLsf] d'Vo ;|f]tsf ¿kdf lng',
• gofF ;fd'bflos SofDk; vf]Ng] af/] :yfg Pjd\ nufgLaf/] :ki6 cfwf/÷dfkb08 gx'g',
• lghL If]qsf] ;xeflutfsf] :ki6 9fFrf gx'g' .

u= u}/ ;/sf/L ;|f]taf6 ;~rflnt z}lIfs ;+:yfx¿sf ;d:of

• pRr lzIf0f z'Nssf] k|fjwfgsf sf/0f To:tf] z'Ns ltg{ ;Sg] Ifdtf ePsf
ljBfyL{sf] dfq kx'Fr x'g',
• ljBfyL{ pQL0f{tf k|ltzt /fd|f] b]lvPsf] x'Fbf a9L z'Ns lt/L ljBfyL{x¿ k9\g OR5's
x'g',
• lrlsT;f, OlGhlgol/Ë, Joj:yfkg h:tf ahf/ pGd'v ljifox¿nfO{ dfq a9L hf]8
lbOg',
• lghL pRr lzIff ;+:yfx¿sf] :yfkgf Pjd\ ;~rfngsf ;DaGwdf :ki6
s|fO6]l/of÷dfkb08 gx'g' ,
• cfly{s Joj:yfkg ;DaGwL kf/blz{tf Pjd\ hjfkmb]lxtfdf sdL x'g',
• pko'Qm cfly{s lgodg tyf cg'udgsf] Joj:yf gx'g' .

22
 
#=%=# ;d:of ;dfwfgsf nflu gLltut k|:tfj
• pRr lzIffsf] ljsf; / lj:tf/sf nflu lghL tyf ;fj{hlgs ;fem]bf/L sfo{nfO{
k|f]T;flxt ul/g] 5 . o; ;Gbe{df ;/sf/n] lgDg cg';f/sf sfo{df cfˆgf] ;+nUgtf /
;xof]u k'¥ofpg] 5 M
s_ ;fd'bflos tyf lghL If]qnfO{ /fli6«o k|fyldstf Pjd\ ;+:yfut ljsf; lu|8sf
cfwf/df pRr lzIff ;+:yfx¿ vf]Ng tyf ljsf; ug{ k|f]T;flxt ul/g] 5 .
v_ ljb]zL z}lIfs ;+:yfx¿ jf ltgaf6 ;DaGwg k|fKt ;+:yfx¿ Jff ;xsfo{ jf
;xof]udf k|rlnt /fli6«o gLlt Pjd\ SAARC  tyf WTO ;Demf}tfsf cfwf/df
z}lIfs sfo{qmdx¿ ;~rfng ug{ ;lsg] 5 . o; k|sf/sf] ;~rfng :jLs[lt
tf]lsPsf] If]q / tf]lsPsf] ljifodf /fli6«o gLlt lgod;Da4 x'g] u/L lbOg] 5 .
• /fli6«o k|fyldstf / u'0f:t/sf cfwf/df pRr lzIffdf ;/sf/sf] nufgL tyf cg'bfg
lglZrt ul/g] 5 . o;sf nflu sfo{;Dkfbg cg'bfg tyf ;"qdf cfwfl/t cg'bfg
Joj:yfdf hf]8 lbO{ lglZrt dfGotf / dfkb08 tyf k|ls|ofsf cfwf/df Joj:yfkg
Pjd\ lgodg ul/g] 5 .
• /fHosf] cfly{s ;|f]t–;fwg tyf ;Dkbfx¿sf] clwstd pkof]u u/L /fi6«nfO{ ;d[4
t'Nofpg pRr lzIffnfO{ cg';Gwfgdf cfwfl/t agfOg] 5 . ljb]zL d'b|f cfh{g ug{
;Sg] If]q h:t} hnljB't\, kj{tf/f]x0f, ko{6g, hl8a'6L, cfo'j]{b If]qsf] cWoog
cg';Gwfgdf /fHon] nufgL ug]{ 5 .
• cfly{s ¿kdf lk5l8Psf k|ltefjfg\ tyf ;LdfGts[t, blnt, ckf¨, nf]kf]Gd'v hflt,
hghflt, dlxnf ljBfyL{sf nflu pRr lzIffdf ;xh kx'Frsf] cj;/ ;[hgf ug{
/fHon] cfjZos nufgL ug]{ 5 / To;sf nflu lgDgfg';f/sf sfo{qmdx¿ ;~rfng
ug]{ 5M
-s_ 5fqj[lQ
-v_ ;x'lnot C0f
-u_ :j–cfh{gåf/f cWoog ug]{ k|fjwfg
• cfly{s k5f}6]kgnfO{ lgjf/0f ug{ tyf a]/f]huf/L ;d:ofsf] ;dfwfg ug{ d"ntM
k|fljlws tyf Jofj;flos pRr lzIff h:t}M lrlsT;f, OlGhlgol/Ë, ;"rgf–k|ljlw, jg,
s[lif cflbnfO{ k|fyldstf lbO{ tL If]qx¿df /fHon] nufgL ug]{ 5 .

23
 
#=%=$ k|:tfljt sfo{gLlt
• ljZjljBfnosf ef}lts ;+/rgf tyf k|ljlw / dfgjLo ;+;fwgsf] ljsf;sf nflu xfn
pRr lzIffdf lbOPsf] ah]6sf] k|ltztdf j[l4 u/L cfufdL rf/ jif{leq !) k|ltzt
k'¥ofOg] 5 . klxnf] jif{ pRr lzIff ah]6df ! k|ltzt j[l4 u/L ( Ü / c¿ b'O{ jif{
;Dd ;f] k|ltztnfO{ sfod} /fvL rf}yf] jif{ k'gM ! Ü j[l4 u/]/ !) Ü k'¥ofOg] 5 .
• lghL If]qdf ;~rflnt jf gofF vf]lng] pRr lzIff ;+:yfx¿nfO{ ltgLx¿n] lbg] ;]jf,
ef}lts ;'ljwf / sfo{qmdsf cfwf/df tLg >]0fLdf juL{s/0f ug{ tyf z}lIfs z'Nsdf
;dfgtf Nofpg ljZjljBfno cg'bfg cfof]un] ;ldlt u7g u/L cWoog ug]{ 5 .
• ;fj{hlgs, lghL, ;fem]bf/L  (Public-Private Partnership) nfO{ k|efjsf/L ¿kdf
Jojxf/df nfu" ug{ lghL :t/df ;~rflnt pRr lzIff ;+:yfx¿nfO{ kf/blz{tf,
lg/Gt/tf, ljQLo ;fwg kl/rfng / u'0f:t/Lo Joj:yfkg, 5fqj[lQ nufotsf
;t{x¿sf cfwf/df ;/sf/n] ;xof]u ug]{ 5 .
• pRr lzIffsf] ljsf; / lj:tf/sf nflu ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf] jt{dfg
;+/rgf ck'u x'g] b]lvG5 . t;y{ ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf] ;+/rgf /
Joj:yfkgnfO{ cem} a9L ;zQm / alnof] agfO{ cg';GwfgfTds sfo{x¿, ;fd'bflos
SofDk;x¿nfO{ ;'wf/ cg'bfg lbg] sfo{x¿, pRr lzIffdf 5fqj[lQ÷ljåt\j[lQ, pRr
lzIff ;+:yfx¿ tyf sfo{qmdx¿sf] u'0f:t/ ;'lglZrttf tyf k|Tofog ;DaGwL sfo{
tyf pRr lzIff ;+:yfx¿sf] cg'udg / d"Nofª\sg ug]{ sfo{, kf7\oqmdsf] ;dsIftf,
pkflwx¿sf] kf/:kl/s dfGotf tyf qm]l86 6«fG;km/ k|0ffnLsf] :yfkgf Pjd\ ;+:yfut
ljsf; ug]{ sfo{nfO{ cem} a9L k|efjsf/L ¿kn] ;~rfng ug{ ah]6sf] Joj:yf ul/g]
5.
• ;/sf/n] pRr lzIffdf lbg] cg'bfg /sdnfO{ pTkfbgd'vL agfpg xfn eO/x]sf
;+/rgf / lzIfsx¿nfO{ clwstd pkof]u ug{ ljZjljBfno cg'bfg cfof]un] Pp6f
sfo{bn u7g u/L cWoog u/fpg] 5 / ;f] cg';f/ sfo{qmd nfu" ul/g]5 .
• g]kfnaf6 aflx/ cWoog ug{ hfg] jf g]kfnleq g} ljb]zL ljZjljBfnosf sfo{qmdx¿
;~rfng ug]{ qmdnfO{ 36fO{ :jb]zL k'FhL ljb]l;g] qmdnfO{ sd ug{ /fli6«o
cfjZostf cg';f/ ;fj{hlgs, ;xsf/L / lghL ;|f]t / ;fwgsf] k|of]u u/L s[lif,

24
 
kj{tf/f]x0f, ko{6g, hnljB't\, ;fj{hlgs ;'/Iff lzIff, :jf:Yo lzIff h:tf g]kfnsf
nflu cTofjZos lzIff lbg] ljleGg k|sf/sf k|lt:kwf{Tds Ifdtfsf pRr lzIff
;+:yfsf] :yfkgfy{ cfjZos kxn ul/g] 5 .
• ljb]zL z}lIfs ;+:yfx¿;Fu ;fem]bf/L, ;xsfo{ / ljBfyL{ tyf k|fWofksx¿sf] cfbfg–
k|bfg h:tf sfo{qmdx¿ ;~rfng ug{ ljZjljBfno cg'bfg cfof]udf cfjZostf
cg';f/sf] ;+/rgf lgdf{0f u/L To;sf nflu rflxg] ah]6sf] Joj:yf ul/g] 5 .
• v'nf ljZjljBfno Pjd\ b"/ lzIff sfo{qmdx¿sf] :yfkgf / ;~rfng ug{ ;/sf/L
nufgLsf] Joj:yf ug'{sf ;fy} j}b]lzs ;xof]u k|flKtsf] jftfj/0f lgdf{0f Pjd\ To;sf]
vf]hL ul/g] 5 .
• pRr lzIff ;+:yfx¿sf] z}lIfs, cg';GwfgfTds, Joj:yfksLo nufot ;a} If]qsf]
d"NofÍgsf nflu lglZrt ;"rsfª\sx¿ to u/L pTs[i6 glthf Nofpg ;kmn lzIff
;+:yfx¿nfO{ sfo{;Dkfbg Pjd\ ;q tyf ;"qdf cfwfl/t cg'bfg lbg] Joj:yfnfO{
k|efjsf/L agfOg] 5 .

25
 
rf/
pRr lzIff gLltsf] th'{df Pjd\ sfof{Gjogsf nflu k|:tfljt
;+:yfut ;+/rgf
• pRr lzIffsf] k|j4{g / ljsf;sf /fli6«o d'2fx¿ / k|fyldstfx¿nfO{ ;fGble{s /
k|efjsf/L t'Nofpg lzIff dGqfno cGtu{t pRr lzIff x]g]{ Ps pRr :t/Lo
lgsfosf] :yfkgf ul/g] 5 .
• ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf] Ifdtf clej[l4sf ;fy} o;nfO{ ;'b[9 agfO{ pRr
lzIff cfof]udf kl/0ft u/L o;nfO{ pRr lzIffsf] ljsf;, ;dGjo, cg'udg /
;xof]uLsf] e"ldsf tyf lhDd]jf/L lbOg] 5 . Ifdtf clej[l4 Pjd\ ;'b[9Ls/0f cGtu{t
lgDgfg';f/sf sfo{x¿ ul/g] 5g\ .
¾ b]zsf] ;du| pRr lzIff ljsf;sf of]hgf agfpg, sfof{Gjog tyf cg'udg
ug{, ljZjljBfno nufot z}lIfs ;+:yfx¿sf] lj:tf/  tyf ;DaGwgnfO{
lgodg ug{ /fli6«o pRr lzIff af]8{sf] u7g ul/g] 5 .
¾ pRr lzIffsf] ;du| cfly{s gLlt lgwf{/0f Pjd\ Joj:yfkg ug{, pRr lzIffdf
;/sf/L cfly{s ;xof]u÷nufgL tyf ;fd'bflos / lghL nufgL Pjd\ cfly{s
Joj:yfkg ;d]tsf] lgodg÷cg'udg ug{sf nflu pRr lzIff ljQLo
Joj:Yffkg af]8{sf] u7g ul/g] 5 .
¾ ljBfyL{ ljQLo ;xfotf sf]if ljsf; af]8{nfO{ ;b[9 ul/g] 5 .
¾ ;a} pRr lzIff ;+:yfsf] kf/:kl/s lgodg Pjd\ cg'udgsf nflu
ljZjljBfno ;dGjo ;ldltnfO{ ;'b[9 agfOg] 5 .
¾ kf7\oqmdsf] ;dsIftf lgwf{/0f, pkflwx¿sf] k/:k/ dfGotf Pjd\ qm]l86
:yfgfGt/0f (Course equivalence, mutual recognition of degrees and
credit transfer)  sf] ;+:yfut Joj:yfkgsf nflu Pp6f 5'§} /fli6«o af]8{sf]
:yfkgf ul/g] 5 .
• pRr lzIff cfof]un] ;dGjo ug]{] u/L
¾ u'0f:t/ ;'lglZrttf tyf k|Tofog k|0ffnLsf] k|j4{g / sfof{Gjogsf nflu Ps
:jfoQ /fli6«o k|Tofog af]8{ (Quality Assurance and Accreditation Board)
u7g ul/g] 5 .
¾ /fli6«o d'2f, k|fyldstf Pjd\ ;|f]tx¿nfO{ pRr lzIffsf cg';GwfgfTds Pjd\
gjk|jt{gfTds lqmofsnfkx¿;Fu cfa4 ug{ Ps pRr lzIff cg';Gwfg
kl/ifb\sf] :yfkgf ul/g] 5 . kl/ifb\n] cg';Gwfgsf /fli6«o cfjZostfsf ;fy}
cfly{s tyf dfgj ;|f]t;Fu ljZjljBfnox¿nfO{ cfa4 ug]{ 5 .

26
 
¾ kf/bzL{ Pjd\ k|lt:kwf{sf cfwf/df lzIfs egf{, lzIfs cfrf/ ;+lxtfsf]
kfngf, ;]jf Joj:yfkgsf] cj:yf Pjd\ lgoldt Jofj;flos Ifdtf clej[l4
;DaGwL ljsf; Pjd\ lgodg ug{sf nflu Ps /fli6«o pRr lzIff ;]jf
cfof]usf] :yfkgf ul/g] 5 .
¾ b]zsf] ljsf;sf cfjZostf Pjd\ cfly{s pTkfbg (GDP) sf cfwf/df
/fli6«o pRr lzIff ah]6sf] of]hgf agfpg] tyf ljQLo Joj:yf ldnfpg]
k|0ffnLsf] ljsf; ul/g] 5 . pRr lzIffdf ljQLo gLlt lgb]{zg Pjd\
sfof{Gjog ;DaGwL lg0f{o Ufg{sf nflu UGC,  MOE tyf MOF ;lDdlnt
ljQLo k|0ffnLsf] ;+/rgfut ljsf; ul/g] 5 .

27
 
kfFr
pRr lzIff gLltsf] sfof{Gjosf cfwf/x¿
1) pRr lzIff gLltsf] k|m]djs{
2) pRr lzIff P]g tyf lgod
3) ljZjljBfnosf P]gx¿
4) pRr lzIff ;+:yfx¿sf] :jfoQtf tyf ljs]Gb|Ls/0f lgodfjnL
5) u'0f:t/ ;'lglZrttf tyf k|Tofog P]g tyf sfof{Gjog lgb]{lzsf
6) pRr lzIff cg';Gwfg gLlt Pjd\ sfof{Gjog lgb]{lzsf
7) ljBfyL{ ljQLo ;xfotf sf]if ljsf; P]g tyf sfof{Gjog lgb]{lzsf
8) sfo{;Dkfbg, cg'bfg Joj:yfkg Pjd\ ;"qdf cfwfl/t cg'bfg Joj:yfkg
lgb]{lzsf
9) pRr lzIff Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnL (HEMIS)
10) vl/b P]g tyf lgodfjnL
11) kf7\oqmdx¿sf] ;dsIftf, pkflwx¿sf] kf/:kl/s dfGotf tyf qm]l86 6«fG;km/
;DaGwL /fli6«o k|m]djs{
12) /fli6«o Pjd\ cGt/f{li6«o pRr lzIff ;+:yfx¿ Pjd\ sfo{qmdx¿sf] ;DaGwg
ljifos lgodfjnL Pjd\ lgb]{lzsf .

28
 
5
sfo{qmlds /0fgLlt
pRr lzIff gLltsf] sfof{Gjogsf nflu ;+:yfut÷;+/rgfut Joj:yf Pjd\ ;'wf/ sfo{ tyf
k|0ffnLut Ifdtf clej[l4 nufotsf lgDgfg';f/sf sfo{x¿nfO{ cl3 a9fOg] 5 M
^=! n3' of]hgf tyf sfo{qmd
• gLlt cg'df]bg sfo{
• P]g tyf lgodsf] tof/L Pjd\ cg'df]bg sfo{
• plNnlvt af]8{x¿, ;ldltx¿ Pjd\ ;+/rgfx¿sf] :yfkgf sfo{
• cfjZos k"jf{wf/ Pjd\ sfof{nox¿sf] :yfkgf
• kb;[hgf÷kbk"lt{ Pjd\ sd{rf/L Ifdtf ljsf;
• dfgj ;+;fwgsf] kl/rfng Pjd\ Joj:yfkg
plNnlvt sfo{x¿ ! b]lv @ jif{leq k"/f ug]{ u/L 5f]6f] cjlw -!–@ jif{_ sf] of]hgf agfO{
;f] cg';f/ sfo{qmd tof/ u/L sfof{Gjogdf NofOg] 5 .
^=@ dWod of]hgf tyf sfo{qmd
• pRr lzIff gLltsf] k|m]djs{nfO{ ;+:yfut ¿kdf sfof{Gjog ug{ lgDg a'Fbfx¿df
cfwfl/t /fli6«o of]hgf tyf sfo{qmdx¿ th'{df u/L nfu" ul/g] 5 M
¾ k|ltkmndf cfwfl/t of]hgf tyf sfo{qmdx¿sf] ljsf;,
¾ cfGtl/s -:jo+ ;~rflnt_ cg'udg tyf afx\o -t];|f] kIfaf6 ;~rflnt_
cg'udg / lkm8Aofs k|0ffnL,
¾ lghL–;fj{hlgs ;fem]bf/L (PPP) df cfwfl/t ;|f]t kl/rfng,
¾ vf; u/L ljZjljBfno cg'bfg cfof]u, lzIff dGqfno, cy{ dGqfno Pjd\
;/f]sf/sf cGo dGqfnox¿ -:jf:Yo, s[lif, :yfgLo ljsf;, lj1fg k|ljlw,
jftfj/0f, hn;|f]t tyf hnljB't\_ sf ;fy} /fli6«o of]hgf cfof]u,
ljZjljBfnox¿, Jofj;flos kl/ifb\x¿, pBf]u jfl0fHo ;+3, bftf Pjd\
ljsf;sf ;fem]bf/x¿lar ;xsfo{ .
• k|0ffnLut Ifdtf clej[l4sf ;fy} ;/f]sf/jfnf ;+:yf tyf JolQmx¿sf] Ifdtf
clej[l4
• pRr lzIff ;+:yfx¿sf ;fy} z}lIfs sfo{qmdx¿sf] ljsf; Pjd\ ;'wf/sf]
cfjZostf

29
 
• QAA df ;xeflutf PJf+ sfo{ ;DkGg ug{, gofF z}lIfs sfo{qmdx¿sf] ljsf; ug{
tyf EMIS  df cfwfl/t pRr z}lIfs ;+:yfx¿sf] Joj:yfkgdf ;'wf/ ug{
;+:yfut ;xof]usf] lg/Gt/ cfjZostf
• cg';Gwfgsf nflu cfly{s Pjd\ k|fljlws ;xof]u tyf Jofj;flos ljsf;sf nflu
sfo{qmd ;~rfng
pko'{Qm plNnlvt sfo{qmdx¿nfO{ # b]lv % jif{leq Jojl:yt sfof{Gjogdf Nofpgsf nflu
dWod :t/Lo -#–% jif{sf]_ sfo{qmd agfOg] 5 . o;sf nflu k|0ffnLut Ifdtf clej[l4df
hf]8 lbO{ kl/of]hgf nfu" ul/g] 5 / o;sf nflu cGt/f{li6«o bftf tyf ljsf;sf
;fem]bf/x¿sf] ;xof]u kl/rfng ul/g] 5 .
^=# b"/ufdL ;f]r tyf of]hgf
b]zsf] ef}uf]lns cj:yf, k|fs[lts kl/j]z, cfly{s ;|f]t Pjd\ ;fdflhs, /fhg}lts kl/j]zsf
nflu pko'Qm x'g] If]qx¿nfO{ Wofgdf /fvL b"/ufdL ;f]r tyf of]hgf;lxt ;du| /fi6«nfO{
pRr lzIff Pjd\ cg';Gwfgsf] cGt/f{li6«o ynf]sf ¿kdf ¿kfGt/0f ug]{ p2]Zon] pRr :t/Lo
k|lt:kwf{Tds pRr lzIff ;+:yfx¿sf] :yfkgfsf nflu /fli6«o sfo{qmdx¿sf] ljsf; ul/g]
5 . o; k|sf/ ljsf; ug{ ;lsg] s]xL k|d'v If]qx¿ lgDgfg';f/ 5g\ M

• ko{6g Pjd\ kj{tf/f]x0f


• ef}uf]lns pi0ftf -Unf]an jfld{Ë_ Pjd\ hnjfo' kl/jt{g
• h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f Pjd\ lbuf] pkof]u
• hn;|f]t Pjd\ hnljB't\
• kof{j/0fLo ;Gt'ng Pjd\ k|fs[lts jftfj/0f -hª\un, kz'kIfL, sL6ktª\u nufotsf
hLjhGt'_ sf] ;+/If0f
• k|fs[lts k|sf]k Joj:yfkg
• ;f+:s[lts ;Dkbf, :yfgLo k/Dk/fut 1fg, ;Lk Pjd\ k|ljlw
pko'{Qm ljleGg ljifo÷If]qsf pRr lzIff ;+:yfx¿sf] ;DefJotf cWoog, of]hgf Pjd\
sfo{qmdx¿sf] sfof{Gjog u/L /fi6«nfO{ cGt/f{li6«o pRr lzIff Pjd\ cg';Gwfgsf] ynf]sf
¿kdf ljsl;t ug{ b"/ufdL -!) b]lv @) jif]{_ of]hgf Pjd\ /0fgLlt tof/ ul/g] 5 . o;sf
nflu ;DalGwt If]qdf k|ltli7t pRr lzIff ;+:yfx¿;Fusf] kf/:kl/s ;+nUgtfsf cfwf/df
;xsfo{ ugf{sf ;fy} cGt/f{li6«o bftf tyf ljsf;sf ;fem]bf/x¿sf] ;xof]u kl/rfng ul/g]
5.

30
 
;ft
;Gbe{ ;fdu|L
Asian Development Bank (2009). Good Practice in Cost Sharing and Financing in Higher
Education. Manila.
Amatya, S.L. (2069). T.U. Bulletin Special, Tribhuvan University,pp.56-59
Bajracharya, H. R. (2004). Higher Education in Nepal: The Issues and Challenges. Tribhuvan
University Special Bulletin 2061BS. Kathmandu: Tribhuvan University.
---------- (2009). Autonomy of Higher Education Institutions in Nepal: Prospects and
Challenges. In Shiksha, Department of Education Annual Publication. Sanothimi,
Bhaktapur: Government of Nepal, Ministry of Education—Department of Education.
Beer, S. (1979). The Heart of Enterprise. London and New York: John Wiley.
--------- (1985). Diagnosing the System for Organizations. London and New York: John
Wiley.
Boon, G. C. and Gopinathan, S. (2006). “The Development of Education in Singapore since
1965.” Background presentation for the Policy Seminar for Senior African Educational
Policy Makers organized by the World Bank on 19–23 June, 2006 in Singapore.
CERID (Research Centre for Educational Innovation and Development) (1998). Trends,
Issues and Policies of Education in Nepal. Kathmandu.
--------- (2000). A Study on Cost Recovery and Resource Mobilisation in Tribhuvan
University. Kathmandu.
--------- (2002). Roundtable on higher education proceedings, 20–21 May, 2002. Kathmandu.

Craig, J. and Gunn, A. (2011). Higher skills and the knowledge economy: the challenge of offshoring
in Higher Education Management and Policy, Vol 2. No.3. Pp107-123. OECD 2010.
http://www.oecd.org/edu/imhe/50314089.pdf (Download on Sept. 23, 2012)

Crebert, G. et al. (2004). Ivory tower to concrete jungle revisited. In Journal of Education and Work.
Vol. 17, No 1. Tailor and Francis Group: Carfax Publishing.

Eurydice, European Unit. Higher Education Governance in Europe: Policies, structures,


funding and academic staff. The Author: Brussels. http://www.eurydice.org (Down
loaded on September 15, 2013)
Government of Nepal, Ministry of Education (2008). Nepal Education in Figures.
Kathmandu.
--------- (2009). School Sector Reform Program. Kathmandu.
--------- (2012). Shaichhik Suchana BS 2069 (Educational Information [in Nepali language]).
Kathmandu.
Government of Nepal, Ministry of Finance (2012). Economic Survey, Fiscal Year 2011/2012.
Volumes 1 and 2. Kathmandu.
Government of Nepal, Ministry of Health and Population, New Era, and Macro International
Inc. (2012). Nepal Demographic and Health Survey 2012. Kathmandu.

31
 
Government of Nepal, Ministry of Labour (2008). Nepal Labour Force Survey, 2008.
Kathmandu.
Government of Nepal, National Planning Commission. 1992. Eighth National Development
Plan. Kathmandu.
---------- (1997). Ninth National Development Plan (1997–2002). Kathmandu.
--------- (2002a). Poverty Reduction Strategic Plan: The 10th National Development Plan
2002–2007. Kathmandu.
---------- (2004). Interim Development Plan—Approach Paper, 2004–2007. Kathmandu.
---------- (2007). Interim Development Plan 2007–2010. Kathmandu.
---------- (2010). Three Year Plan Approach Paper (2010/11–2012/13). Kathmandu.
Government of Nepal, Tribhuvan University, United Nations Development Programme, and
the World Bank (1995). Tertiary Education in Nepal: An Assessment. Kathmandu.
Gurung, H. (2005). Nepal Regional Development Strategy. NRM Working Paper No.3.
Manila: Asian Development Bank.
---------- (2007). From Exclusion to Inclusion. In From Exclusion to Inclusion: Socio-
Political Agenda for Nepal. Kathmandu: Social Inclusion Research Fund.
High Level National Education Commission (1998). High level national education
commission report 1998. Kathmandu.
Higher Education Commission (2042). Higher education commission report 2038 (1982).
Kathmandu.
Lee, C. J. (2006). “The Development of Education in Korea: Approaches, Achievement and
Current Challenges.” Background presentation for the Policy Seminar for Senior African
Educational Policy Makers. World Bank on 19–23 June, 2006 in Singapore.
Machin S and Vignoles A. (2006). Education Policy in the UK. Centre for the Economics of
Education, London School of Economics: London.
National Education Commission (NEC) (2009). National Policy Framework on Higher
Education and Technical and Vocational Education. The Author: Colombo, Sri Lanka.
Nepal, Central Bureau of Statistics, National Planning Commission (2011). Nepal Living
Standards Survey, 2010/2011. Kathmandu.
Nepal, Central Bureau of Statistics, National Planning Commission (2012). National
Population and Housing Census 2011. Kathmandu.
Nepal National Education Planning Commission (1956). Education in Nepal. Kathmandu.
Nepal Professional Union of Teacher Associations (2011a). Gantabya (Commission Reports
Special, Collection of the Commission Reports [in Nepali language]). Kathmandu.
Prisco, A., Hurley, A.D., Carton T.C., and Richardson, R. (2002). Federal Policies and
Higher Education in the United States. The Alliance for International Higher Education
Policy Studies: NY.
Royal Higher Education Commission (1984). Royal Higher Education Commission Report—
BS 2040 (1984). Kathmandu.
Salmi, J. (2008). The Challenges of Establishing World-Class Universities.
http://portal.unesco.org/pv_obj_cache/pv_obj_id_70765BABC9E57DBC2FEBD57A618

32
 
77024A7ED0200/filename/Salmi.pdf
Shrestha, P.M., 2012, Nepal’s Commitment on GATS and Educational Service
Steier, J. (2004). Taking critical stance toward internationalization ideologies in higher
education: idealism, instrumentalism and educationalism. In Globalization, Societies and
Education. Volume 2, No.1. March. Tailor and Francis Group: Carfax Publishing
Tilak, J.B.G. (2008). Transition from higher education as a public good to higher education
as a private good: the saga of Indian experience. In Journal of Asian Public Policy.
Volume 1, No. 2, 8 July. pp. 220–234. Routledge.
---------- (2011). Financing of Higher Education. Paper presented at the National Conference
on Higher Education Policy in Nepal, 10–11 February 2011, Kathmandu.
Tribhuvan University (2000a). Tribhuvan university: 20 years vision plan 2000–2020.
Unpublished document.
--------- (2000b). Tribhuvan university: An assessment of tertiary education project.
Kathmandu.
--------- (2000c). TU Decentralization Regulation 2055. Kathmandu.
--------- (2011). TU Autonomous Institution and Campus Rule 2062 (in Nepali language);
amendment 2068. Kathmandu.
Türke, Ralf-Eckhard (2008). Governance—Systemic Foundation and Framework.
(Contributions to Management Science, Physica of Springer, September 2008).
www.springer.com/business/book/978-3-7908-2079-9
University Grants Commission (UGC) (2009a). Education Management Information System
Report on Higher Education 2011; 2012. Sanothimi, Bhaktapur.
---------- (2009b). University Grants Commission Annual Report 2009/2010. Sanothimi,
Bhaktapur.
UGC, India (2003). Higher Education in India: Issues, Concerns and New Directions. The
Author: New Delhi, 2003.
United Nations Development Programme (2010). Human Development Report 2010. New
York.
Varghese, N.V. (2011). The Government and Governance of Higher Education: Issues for
Discussion in the Contexts of Reforms in Nepal. Paper presented at the National
Conference on Higher Education Policy in Nepal, 10–11 February 2011, Kathmandu.
World Bank (2001). Nepal Priorities and Strategies for Education Reform. Washington, DC.
--------- (2002). Constructing Knowledge Societies. Washington, DC.
--------- (2007). Project Appraisal Document (PAD) to Nepal for a Second Higher Education
Project. Official document. Washington, DC.
World Trade Organization (1998). Education Services: Council of Trade in Services. Geneva.
Seminar papers, discussion documents and generic web downloads
China Education Center. Project 211 and 295. http://www.chinaeducenter.com
Higher education policy - Wikipedia, the free encyclopedia.
en.wikipedia.org/wiki/Higher_education_policy (Down loaded on Sept. 23, 2012)

Koirala, B.N. (2069). Nepal ko shikchhya niti, 2069. Unpublished discussion paper.

33
 
Khaniya, T. R. “The need for a higher education policy in Nepal”
www.unesco.org/.../the_need_for_a_higher_education_policy_in_nepal.. (Down
loaded on Sept. 23, 2012)

MOE/UGC, (2011). Proceedings of the National Conference on Higher Education Policy in


Nepal, 10–11 February 2011, Kathmandu. (Unpublished documents).
National Human Resource Development Centre (NCED) BS2070. Shikchhya Chhetraka
Nitigat Sawaalharuma Uccha Staria Seminar 2070. Collection of Seminar Papers.
Unpublished Drafts.
National-policies-for-education-higher-education-in-the-dominican-republic-(2012).
www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/education/reviews-of-national-
policies-for-education-higher-education-in-the-dominican-republic-
2012_9789264177055-en (Down loaded on August15, 2013)
National University of Educational Planning and Administration and United Nations
Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) (2009). Facing global and
local challenges: The new dynamics for higher education. A document of the Sub-
regional Conference of South, South-West and Central Asia on Higher Education. New
Delhi.
Sirat, M. B. (2009). Strategic planning directions of Malaysia’s higher education: university
autonomy in the midst of political uncertainties. Springer Science+Business Media B.V.
2009, Universiti Sains Malaysia: Penang, Malaysia.

34
 

You might also like