οι φωνές που λείπουν στα

σχολεία του 21ου αιώνα

the missing voice in the
st
21 century schools
επανεξετάζοντας την κριτική παιδαγωγική
rethinking critical pedagogy

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε.

1
o/η σκεπτόμενος /η [εκπαιδευτικός] #
the thinker [educator]

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 2

Τι είναι η φωνή; # what is the voice
• είναι η χαμένη φωνή των μαθητών/ τριών, η οποία αναφέρεται στις απόψεις, τις
αξίες, τις νοοτροπίες, τις πεποιθήσεις, τις προοπτικές και το πολιτιστικό
περιβάλλον των παιδιών, καθώς και στις εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και στους
τρόπους με τους οποίους μπορεί να ακουστεί και να είναι αποτελεσματική σε ένα
διασυνοριακό πλαίσιο (H. Giroux, 1992). Η φωνή συνδυάζεται δυναμικά με το
κίνημα της κριτικής παιδαγωγικής, των συνοριακών υπερβάσεων και
διασυνδέσεων και με τη διαμόρφωση ενός οράματος για κοινωνική δικαιοσύνη
και συμμετοχική δημοκρατία σε μια πολυπολιτισμική σχολική
πραγματικότητα(border-crossing voice) # it is the students’ missing voice which
refers to the opinions, aspects, values, attitudes, beliefs, perspectives and cultural
environment of the children, as well as to the educational approaches and the
ways in which it can be received and be effective in a border context. The voice is
combined with the movement of critical pedagogy, border crossings and
connections, and with the articulation of a vision of social justice and participatory
democracy in a multicultural school reality
διασυνοριακές φωνές (στο σχολικό επίτευγμα-στην κοινότητα-
στην κοινωνία- στον εθνικό εαυτό) # cross- border voices (in
school achievement – community- society- national self )

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 4

οι αλλοιωμένες φωνές των παιδιών #
children's voices are misleading
• ιστορική εμμονή: οι ενήλικες πιστεύουν ακλόνητα ότι είναι οι μόνοι που έχουν το αποκλειστικό δικαίωμα να
ελέγχουν την εκπαίδευση και να παίρνουν αποφάσεις # historical obsession: adults have the exclusive right to
control education and make decisions
• οι μαθητές/ τριες δεν έχουν επίσημη εξουσιοδότηση για να το πράξουν – με όρους αγοράς, είναι προϊόντα χωρίς
πίστωση, καμία νομιμότητα και αντίκρισμα για να τους παραχωρήσουν το αναφαίρετο δικαίωμά τους να λαμβάνουν
αποφάσεις # in terms of market, students have no formal authority to do so – they are products having no credit, any
legitimacy and resonance to give them their inalienable right to make decisions
• οι φωνές των παιδιών είναι αλλοιωμένες και αποδυναμωμένες – οι μαθητές/ τριες δεν έχουν την ευκαιρία να
προσδιορίσουν, να διερευνήσουν και να αναζητήσουν λύσεις στα προβλήματα του πραγματικού κόσμου που ζουν #
children's voices are misleading and weakened - in addition, students do not have the opportunity to identify,
investigate and analyze solutions that contribute to real-world problems they live
• «οι φωνές τους... απουσιάζουν από όλη τη συζήτηση της εκπαίδευσης και της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης", γιατί
θεωρούνται ως αποπροσωποποιημένα μέλη μιας αδιαφοροποίητης μάζας (κοπάδι) που απλά πρέπει να υπακούσει
στο σφύριγμα του βοσκού # “their voices... are missing from the whole discussion of education and educational
reform", since they are considered as depersonalized members of an undifferentiated mass (flock) that has simply to
respond to the shepherd’s whistle (Kozol, 1991: 5, Cook-Sather, 2002: 3)

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 5

 "Σφυρίζει η φάμπρικα μόλις
χαράζει" ... ο μαθητής ως
εργαλείο στη γραμμή
παραγωγής χωρίς να
συνδέεται με το προϊόν του
σχολείου που παράγει
(τυποποιημένη γνώση,
γραφή και εργασία) –
αίθουσα φυσικής
πειραματικής στο
XENISEUM
“The factory whistles at
dawn” ... the student as a
gear in the production line
without associating with the
school 'product' he/she
produces (standardized
knowledge, writing and
work) – physical
experimental room at
XENISEUM
Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 6
ΓΙΑΤΙ; # WHY?
 η φωνή του κυρίου # the master’s voice
ο λόγος των σχολικών κειμένων ταξιθετεί μαθητές και εκπαιδευτικούς σε
συγκεκριμένες θέσεις στην τάξη, όπως συμβαίνει στις κλασικές θεατρικές
αίθουσες, υποδεικνύοντας από πριν συγκεκριμένους ρόλους (ομιλών –
ακούοντες / έμφωνος – άφωνοι / ερμηνευτής – θεατές)
εντούτοις: (α) στοιχεία της θεωρίας του Bernstein (2000) σχετικά με τον
παιδαγωγικό μηχανισμό, ο οποίος, δομεί και οργανώνει τα εκπαιδευτικά
περιεχόμενα και την κατανομή τους στους χώρους που παράγονται, τόσο
στην τυπική, όσο και στην άτυπη και μη τυπική εκπαίδευση, (β) το κοινωνιο-
πολιτισμικό μοντέλο κριτικής ανάλυσης λόγου του Fairclough (1993), το
οποίο συνδέει το μικροεπίπεδο της γλωσσικής χρήσης με το μακροεπίπεδο
των υφιστάμενων σχέσεων εξουσίας στην κοινωνία, και (γ) η συστημική -
λειτουργική γλωσσολογία του Halliday (1994), αποκαλύπτουν γιατί οι φωνές
των παιδιών μέσα στην κοινότητα της τάξης κυριαρχείται από τις
υφιστάμενες κοινωνικές σχέσεις εξουσίας και την ανισότητα που
αναπαράγεται μεταξύ πομπού-δέκτη
εν πολλοίς, τα σχολικά κείμενα μέσω της διδασκαλίας κατασκευάζουν τη
διαφορά ως προς την παιδαγωγική σχέση, άλλοτε προβάλλοντάς την και
άλλοτε ελέγχοντας τη δράση ( = ο/ η μαθητής/ τρια κυριαρχείται από τη
φωνή του κυρίου/ ή της κυρίας του/ της). Η κριτική αναπαραστατική
παιδαγωγική ωστόσο, απομυθοποιεί, απελευθερώνει τις φωνές, σπάει τη
σιωπή και βάζει στην άκρη την οχλαγωγία στην τάξη
the schoolbook’s texts seat students and teachers in specific
positions in the classroom, as it happens in an ordinary theatre
room, indicating previously specific roles (speakers - listeners / full
of voice- voiceless/ performers - viewers)
however: (a) elements of the Bernstein (2000) theory on the
pedagogical devoice, which structures and organizes educational
content and its distribution in the predetermined spaces, mutually
in formal, informal and non-formal education; (b) the socio-cultural
model of Fairclough (1993), which links the micro-level of linguistic
use to the macro-level of existing power relations in society; and (c)
Halliday's systemic-functional Linguistics (1994) reveal why the
voices of children within the class are dominated by the existing
social power relations and the inequality that is reproduced within
the dipole transmitter-receiver
largely, textbooks through teaching impart the difference in
pedagogical relationship, sometimes projecting it and sometimes
controlling the achievement (= the pupil is dominated by his/ her
master’s voice). However, critical representational pedagogy (H.
Giroux) demystifies, releases the voices, breaks the silence and
puts the commotion of students aside
ουτιδανοί/ές: ένα ηχηρό παράδειγμα ‘πνιγμένων’ φωνών #
outis (nobody): a resounding example of 'drown' voices
• τα τμήματα ένταξης είναι οι «φαβέλες» και το γκέτο των σχολείων, ένας καταπιεσμένος κόσμος,
ανύπαρκτος στα ΑΠ και στα περιεχόμενα των σχολικών βιβλίων. Ωστόσο, το ελληνικό σχολείο
εδώ και δεκαετίες είναι πολυπολιτισμικό και η εκπαίδευση των παιδιών αυτών πνίγει τις φωνές
τους. Είναι ο «κανένας», οι βουβοί ή οι κομπάρσοι στην σκηνοσύνθεση της τάξης. Ειδικά η
μαθητική φτώχεια (επισιτιστική ανασφάλεια) δεν έχει θέση στο «εξουσιοστάσιο» των σχολικών
κειμένων. Στην Ελλάδα, όμως, πάνω από το 25% των οικογενειών πλήττεται από πείνα, ενώ π. το
60% αντιμετωπίζει επισιτιστική ανασφάλεια. Ο ήχος της «αφωνίας» των παιδιών αυτών
αναδεικνύει όλη την παθογένεια της εκπαίδευσής μας # the integration school classes are the
schools’ “favelas" and ghetto, an oppressed world that is neither perceived by the curricula’s
authors nor by the contents of the school books. However, the Greek school has been
multicultural for decades and the education of these children drowns “savagely” their voices.
Τhey are the "nobody, the mutes or even the comrades in the scene composition of the class.
Especially school poverty (food insecurity) does not have a place in the “authority-stand" of the
school texts. In Greece, however, over 25% of families suffer from hunger, while about 60% face
food insecurity. Their voiceless sound highlights the entire pathogenesis of our education
• ΕΝΑ ΑΝΤΙΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: ο Kozol αποφάσισε να ακούσει εκείνα τα παιδιά που αντιμετώπιζαν «με
πρωτόγονο τρόπο» σύνθετες ανισότητες σε αμερικανικά δημόσια σχολεία με τάξεις από
διαφορετικά οικονομικά και φυλετικο-κοινωνικά περιβάλλοντα και επέτρεψε στις φωνές τους να
ακουστούν μέσω των βιβλίων του # A COUNTEREXAMPLE: Kozol decided to listen to children who
confronted ‘savagely’ complex disparities in American segregated public schools and let their
voices be heard through his books (1991)
 κριτική παιδαγωγική της δέσμευσης # critical
pedagogy of commitment
• εμπλοκή της νεολαίας στο σχολικό επίτευγμα, ειδικά των «περιθωριοποιημένων» μαθητών # involvement of
youth in school achievement, especially the "marginalized" students
• προώθηση κριτικού πνεύματος στην επικοινωνία μέσα στην σχολική κοινότητα # promoting the critical nature
of community relations in schools
• διαμόρφωση μιας συνολικής εκ μέρους του σχολείου στάσης απέναντι στις καταπιεστικές συνθήκες που
αντιμετωπίζουν οι νέοι # formation of a whole school response to the oppressive conditions that young
people confront
• ενδυνάμωση του σεβασμού στη φυλετική, εθνοτική και γλωσσική ποικιλομορφία των μαθητών/ τριών, #
strengthening of the respect of the racial, ethnic and linguistic diversity of students
• καθιέρωση και επέκταση των προγραμμάτων διαμεσολάβησης από συνομήλικους σε σχέση με τις αρχές της
κριτικής παιδαγωγικής: επέκταση της φωνής στους μαθητές και στην κοινότητα (επίλυση προβλημάτων από
τη νεολαία με τη νεολαία) # establishment and extension of student and youth based mediation programs
with respect to the values of a critical representational pedagogy: extending voice to students’ quarrels and
school community (problem solving by youth with youth)
συμμετοχική ηγεσιακή αντίληψη στη σχολική κουλτούρα # participative
leadership concept in school culture
• συμμετοχή εκ των κάτω στις διαδικασίες σχεδιασμού και αξιολόγησης για την αλλαγή των προγραμμάτων
σπουδών και της σχολικής κουλτούρας # a form below up participation in the design and evaluation
processes for changing curricula and school culture
• ο/ η μαθητής/ τρια ως κοινωνικό υποκείμενο με παρεμβατικό ρόλο στη διαδικασία της μάθησης # the
students as a social subject with an interventional role in the learning process
• είναι διαφορετική οντότητα: δεν αποτελεί πλέον αντικείμενο στρατηγικών αποφάσεων των άλλων # student
is a different entity: he/she is no longer the subject of strategic decisions of others
• δεν είναι πολίτης/ τις σε αναμονή, # student cannot be considered as stand-by citizen
• αντιμετώπισή του ως σημαντικού συνεργάτη στα σχολεία, θέτει νέους στόχους και ταυτόχρονα είναι
πρόθυμος/η να βοηθήσει # considering him/her as important partner in schools, who set new goals and at
the same time he/she is willing to help
• (συν-) ερευνητής/ τρια και (συν-) αγωνιζόμενος/η # (co-) researcher and (co-) contestant
• αλλά δυστυχώς: η φωνή των μαθητών/ τριών υπονομεύει την εξουσία στην τάξη και στη σχολική μονάδα,
καθώς ο έλεγχος μοιράζεται # but unluckily: the students’ voice undermines authority in the classroom and in
the school unit, as control is shared
 Οι χαμένες φωνές. Οι
μαθητές με
ομογενοποιημένα και
αδιαφοροποίητα ατομικά
χαρακτηριστικά ως
αντικείμενα - στρατηγικών
αποφάσεων των
«σημαντικών» άλλων στην
αίθουσα XENISEUM
The missing voices. The
students with homogenized
and undifferentiated
individual characteristics as
objects –pawn of strategic
decisions of the "important"
others, in the XENISEUM
classroom

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 12

η κριτική αναπαραστατική παιδαγωγική επιδιώκει: #
critical representational pedagogy pursues for:
• ενεργοποίηση της φωνής όλων των μαθητών/ τριών, χωρίς διακρίσεις # activation of all pupils' voice without any
discrimination
• η συζήτηση περικλείει δύο προκλήσεις των προοπτικών που θέτουν οι μαθητές: (α) αλλαγή στη νοοτροπία και (β)
αλλαγές στις δομές των εκπαιδευτικών σχέσεων και των θεσμών # the discussion contextualizes the two challenges of
authorizing student perspectives: a change in mentality and changes in the structures in educational relations and
institutions
• σύμφωνα με την Cook-Sather, χρειάζεται "... να στρέψουμε ξανά τα αυτιά μας ώστε να ακούσουμε τι λένε οι μαθητές
και… να ανταποκριθούμε σε αυτό που ακούμε. Οι δύο προκλήσεις ... είναι (1) η αλλαγή των δομών στο μυαλό μας που
μας καθιστούσαν απρόθυμους να ασπαστούμε …τη φωνή των μαθητών και (2) να αλλάξουμε τις δομές στις
εκπαιδευτικές σχέσεις και τους θεσμούς που έχουν ενισχύσει αυτή την απροθυμία» # according to Cook- Sather, “…re-
tuning our ears so that we can hear what they say, and … response to what we hear. The twin challenges… are (1)
changing the structures in our minds that have rendered us disinclined to elicit and attend to students’ voice and (2)
changing the structures in educational relationships and institutions that have supported by this disinclination” (p.3)
• θεμελίωση σε νέα βάση των μαθητικών κοινοτήτων (απόρριψη του κανόνα του "ανώριμου της ηλικίας") # effective
activation of student communities (rejecting the "immature age" rule)
Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 13
 τρόποι ενσωμάτωσης των φωνών των μαθητών/ τριών στο
σχολικό επίτευγμα # ways of incorporating students' voices (Brion-
Meisels):
• συγκέντρωση χρήσιμων δεδομένων από τα σχολεία, σχετικά με τη σχολική
κουλτούρα και το κλίμα στην τάξη # gathering valuable school data about
school policies, culture and the climate experiencing in the class
• αξιολόγηση του σχολείου τους και πώς θα βοηθήσουν # assessment of
their own school, and how they will help
• παροχή χώρου στους/ στις μαθητές/ τριες στη συγκρότηση ομάδων δράσης
– όπου θα είναι πλήρη μέλη της ομάδας και όχι απλοί παρατηρητές #
leaving room to the students in the various groups they form in which they
will be full members of the team and not just observers

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 14

 Η έλλειψη ζωτικού
χώρου του μαθητή που
περικλείεται /
περιορίζεται από το
πλέγμα που
τοποθετείται από το
σχολικό σύστημα, στον
προθάλαμο του
XENISEUM
The lack of a student's
living space enclosed /
restricted by the wire
mesh placed by the
school system, in the
XENISEUM hall

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 15

• εμπλοκή των μαθητών από την ηλικία των 7 ετών και άνω σε συζητήσεις, με τη βοήθεια του / της
εκπαιδευτικού τους, για το πρόγραμμα σπουδών και τα βιβλία τους # from the age of 7 years or more,
children can be engaged its students in class meetings, chaired by their teacher, focusing on the curriculum
and the schoolbooks
• δικτύωση των μαθητών/ τριών με παιδιά από άλλα σχολεία θα τα βοηθήσει να μοιραστούν ιδέες, να
αναπτύξουν τις στοχαστικές τους ικανότητες # networking pupils with children from other schools could
help them to share ideas, develop their reflective skills
• διασταυρωμένες φωνές μέσα από δια-σχολικά προγράμματα - οι μαθητές/ τριες συμμετέχουν σε ημέρες
καριέρας, όπου εργοδότες και εργαζόμενοι καλούνται να μιλήσουν μαζί τους # cross voices through trans-
school programs – students participate in career days where employers are invited to talk with them
• συμμετοχή μαθητών στην πρόσληψη προσωπικού - οι μαθητές/ τριες μπορούν να εξηγήσουν τι περιμένουν
από έναν καλό δάσκαλο ή έναν/ μία διευθυντή/ ντρια # student participation in staff recruitment - students
can give a useful vision when discussing the qualities, they expect from a good teacher or a school leader
• «οι μαθητές μαθαίνουν καλύτερα όταν συμμετέχουν στον τρόπο με τον οποίο τους παρέχεται η εκπαίδευσή
τους» # “students learn better when they are engaged with the way that their education is delivered”,
Guardian on 24.07.2014

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 16

παιχνίδια του φωτός με φόντο την τάξη και το μάθημα #
a game of light on the background of class and lesson
• Αρχίστε να παρατηρείτε πιο προσεκτικά τα πρόσωπα των μαθητών/ τριών και παράλληλα την
ατμόσφαιρα της τάξης, σαν να είστε φωτογράφοι, ζωγράφοι ή σκηνοθέτες. Παρακινείστε να κάνουν το
ίδιο και οι μαθητές/ τριες. Διερωτηθείτε, μήπως το μάθημα είναι μουντό και αδιάφορο και χρειάζεται να
το περιβάλλετε με ζωηρά και φωτεινά χρώματα για να δώσετε μια καλύτερη διανοητική και ψυχική
διάθεση, ώστε να αποδώσετε καλύτερα; Η άχρωμη, ουδέτερη (φωτογραφική, ζωγραφική, σκηνοθετική)
απεικόνιση του διδακτικού ή μαθησιακού έργου στην τάξη μπορεί να αποκαλύψει εσωστρέφεια,
σοβαροφάνεια, αρνητισμό και καταπίεση. Εάν τα πρόσωπα των μαθητών/ τριών παρατηρήσετε ότι είναι
ένα αβαθές, άδειο ή παγωμένο γκρι, όπως οι μαθητές του Noah Saterstrom, μήπως πρέπει να σκεφτείτε
πώς θα ανακτήσουν τα χαμόγελα τους για να φωτίσουν περισσότερο τη φανταστική σκηνή του
μαθήματος; # Start to observe the faces of the pupils and the classroom as if you were photographers,
painters or directors. Encourage students to do the same. Ask yourself and the students if the lesson is dull
and indifferent and if you need setting it jointly in positive and bright colors to improve a better
intellectual and emotional achievement of the performers? The colorless or neutral depiction of teaching
or learning in class can reveal introversion, negativity and oppression. If you observe that the glance of the
students is a shallow, empty or frozen gray, like Noah Saterstrom's students, should you think about how
to recover their smiles to lighten the imaginative scene of the lesson?
• Μη διστάσετε να τους παραχωρήσετε πρωταγωνιστικό ρόλο. Σίγουρα έχουν να δώσουν περισσότερα εάν
πάρουν πρωτοβουλίες. Αναθέστε τους τη διαχείριση της τάξης και της διδασκαλίας με το να μετέχουν
ελεύθερα στο ρόλο του καθηγητή, του μαθητή, του συγγραφέα του βιβλίου, του συντάκτη του
αναλυτικού προγράμματος # Do not hesitate to give them a leading role. They certainly have to do more if
they take initiatives. Assign them the management of the classroom and of the teaching by allowing them
to participate freely in the role of teacher, student, book writer, curriculum maker

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 17

χρονοτοπικές μαθητομετρίες (βλ. Yves Klein, 1960) – οι μαθητές/
τριες «αποτυπώνουν» τη φωνή και το σώμα τους στη σχολική
τάξη # chronotopic pupilometries - pupils “trace out" their voice
and body in the classroom
• η έννοια του «χρονότοπου» του Bakhtin (1981) παρέχει ένα πεδίο ουσιώδους συμμετοχής των μαθητών/ τριών στην τάξη για να
αναδειχθεί η σημασία του διαλόγου στη διαμόρφωση ταυτοτήτων και στον επαναπροσδιορισμό των ρόλων όλων των ομιλούντων
μαθητών/ τριών. Ενίσχυση της πολυφωνίας στο σχολείο, ώστε τα παιδιά να μην φιμώνονται # the concept of Bakhtin's “chonotope" (1981)
provides a forum for students to participate in the classroom in order to highlight the importance of dialogue in shaping their identities and
in redefining their roles as critical speakers. Empowerment of pluralism at school so that children not being silenced
• μαθητές/ τριες (και εκπαιδευτικοί) ως «περφόρμερς» στον χρονότοπο της τάξης - δημιουργία περιβάλλοντος που επιτρέπει την εκφώνηση
και ακουστική διάδραση μεταξύ των μαθητών και των εκπαιδευτικών που ενορχηστρώνουν πλέον οι ίδιοι/ ίδιες τη φωνή και το λόγο τους
σε σχέση με το ΑΠ και τα βιβλία # pupils (and teachers) as "performers" in the chronotope of the classroom - creation of an environment
that allows speech and acoustic interaction between students and teachers who now orchestrate their own voice and discourse in relation
to the curricula and the books
• τα παιδιά καθορίζουν και επεκτείνουν το μαθησιακό περιβάλλον, δημιουργούν νέα μέσα, εξατομικεύουν τους στόχους στην κριτική
συμπεριφορά τους και στη σχολική τους φοίτηση, υποστηρίζουν την αυτο-κατευθυνόμενη μάθηση, εισάγουν επιλογές στη μάθηση και
υποστηρίζουν τη φωνή τους # students define and expanse the learning environment, create new means, personalize goal setting for their
critical behavior and their schooling, support self-directed learning, infuse choices for students within their education and support their
voice
• ανάπτυξη πρωτοβουλιών για διοργάνωση διαφόρων γραμματισμών - χρήση του προφορικού, γραπτού, οπτικού και κιναισθητικού κώδικα
επικοινωνίας # taking initiatives of organizing various types of literacy - by using the spoken, written, visual and kinesthetic communication
code

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 18

 ούτος ην
εν αρχή
ην ο προς τον
ΛΟΓΟΣ θεόν
was the HE was in
εν αρχή WORD the
in the beginning
beginning with god

Οι μαθητές/ -τριες συμμετέχουν ως δημιουργικά και δραστήρια μέλη σε ποικίλες ομάδες γραμματισμού,
χρησιμοποιώντας τον προφορικό, τον γραπτό, οπτικό και κιναισθητικό κώδικα επικοινωνίας για βιωματική μάθηση,
κριτική, αλλά και διασκέδαση, κ.λπ. # Students participate as creative and active members of different literacy
communities, using the spoken, written, visual and kinesthetic communication code for an experienced learning,
critical thinking, fun, etc.

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 19

 σκηνοθετούσα εκπαίδευση: απελευθερώνει την
παλλόμενη φωνή και το σώμα των μαθητών #
education as performance frees students' vibrant voice
and body (βλ. Κοσμίδου- Handy, 2006)

• εγκαταλείψτε την πρακτική του «σκάστε» και αφήστε τα παιδιά ‘να κατέβουν’ από τα θρανία τους #
abandon the practice of "shut up" and let the children "descend" from their desks
• το μάθημα μετατίθεται από το πρέπει (να διαβάσω, να γράψω, να αποστηθίσω…) στο θέλω (να μιλήσω, να
ακούσω, να παραστήσω, να παίξω, να μετασχηματίσω το σκηνικό και τους χαρακτήρες του ΑΠ και των
βιβλίων) # the lesson is shifted from the need to read, write, or learn word for word, etc., to the need to
want to talk, act, perform and transform the scenery of curricula and schoolbooks
• παιδιά και δάσκαλοι επιμελούνται μαζί τη σκηνοθεσία, τη σκηνογραφία, τον ήχο και την ομιλία, τις κινήσεις
των παιδιών. Όταν η μάθηση σε μια τάξη γίνεται πολύφθογγη, κοινωνική και συνεργατική, οι μαθητές /
τριες ενεργοποιούνται, η μάθηση επεκτείνεται, η κατανόηση βαθαίνει # children and teachers take care of
the direction, stage design, sound and speech, children's movements. When a class becomes polyphonic,
social and collaborative, learners are activated, learning is expanding, understanding is deepen

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 20

εάν και εφόσον # if and when
• Οι μαθητές/ -τριες αναμετριούνται μέσα από τα βιβλία και τα σχολικά
προγράμματα με τις σιωπές τους. Μιλάνε και ακούνε τη σκέψη και τη φωνή
τους. ΕΑΝ ΚΑΙ ΕΦΟΣΟΝ # Students are struggling through books and school
programs with their silences. They speak and hear their thoughts and their
voice. IF AND WHEN:
• εμψυχώνουν, σκηνοθετούν και ‘στήνουν’ τον εαυτό τους (πραγματικά ή
φανταστικά). Καταλαμβάνουν τη σκηνή-τάξη για να αναπλαισιώσουν και να
αλλάξουν την παιδαγωγική επικοινωνία με το ομιλούν σώμα τους # they
animate and direct themselves. They occupy the stage-class to revamp and
change pedagogical communication with their talking body
• αναζητούν την εικαστική απόδοση του εαυτού, διασκευάζοντας ουσιαστικά
το μάθημα – και αλλάζοντας θέσεις... από ακούοντα όντα γίνονται
ομιλούντα υποκείμενα # they look for the visual performance of the self,
adapting the lesson effectively - and changing positions ... becoming spoken
subjects
• τα βιβλία μιλάνε όλο και λιγότερα και τα παιδιά «γράφουν», εκφράζονται
και ακούνε τα δικά τους κείμενα και τη δική τους φωνή που έχει κοινωνικά
νοήματα # books are “talking” less and less and children are "writing",
expressing and listening to their own texts and their own voice that has a
social meaning

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 21

 Σε δημοτικό σχολείο στην επαρχία
Zhejiang της Ανατολικής Κίνας, σε έναν
διαγωνισμό τέχνης που ενθαρρύνει
τους μαθητές να εκφράσουν τα
συναισθήματά τους, παίζοντας ρόλους
(performing characters) από διάσημα
έργα ζωγραφικής: Ένας μαθητής
αναπαριστάνει την Κραυγή, The
Scream, του E. Munch # At a primary
school in East China's Zhejiang
Province, an art contest encourages
students to express their feelings by
playing characters from famous
paintings: A pupil depicts The Scream
of E. Munch
Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 22
όλος ο κόσμος μια σκηνή # all the world's a
stage
• βάλτε το «Θέατρο των Καταπιεσμένων» στην τάξη σας και αναρωτηθείτε για τις δομές εξουσίας
που εδραιώνονται στις συμβατικές αφηγήσεις, μέσα από το κίνημα BlackLivesMatter,
αμφισβητήστε τις παραδοσιακές σχέσεις εξουσίας μεταξύ σας, αναγνωρίζοντας τα όρια της
δικής σας φωνής ως εκπαιδευτικών # put the "Theatre of the oppressed" in your class and ask
about the power structures established in conventional narratives, and through the
BlackLivesMatter movement, challenge the traditional power relations between you and your
pupils, recognizing the limits of your own voice as a teacher
• σύμφωνα με τον Σαίξπηρ, στην κωμωδία του «Όπως σας αρέσει» (1599/1600), «Όλος ο κόσμος
είναι μια σκηνή και όλοι οι άντρες και οι γυναίκες ηθοποιοί, που έχουν τις εξόδους και τις
εισόδους τους». Ασφαλώς, οι μαθητές βρίσκονται ανάμεσά τους # according to Shakespeare, in
his comedy “As You Like it" (1599/1600), ""All the world's a stage, and all the men and women
merely players …and one man in his time plays many parts ..." Of course, students are among
them

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 23

το όραμα του Khan για «έναν κόσμο ένα σχολείο» - η ανάποδη τάξη (;;;) # Salman Khan’s
vision of a “One World Schoolhouse” – the flipped classroom (2012) (???)

• Στην ψηφιακή εποχή ο Khan προτείνει μια ελεύθερη, μικτή, παγκόσμιου

βεληνεκούς εκπαίδευση για οποιονδήποτε/ οποιαδήποτε και οπουδήποτε. Οι
«τάξεις» είναι πολυ-ηλικιακές και δεν σχηματίζονται με κριτήριο την ηλικία ή τους
βαθμούς, αλλά με βάση τα ενδιαφέροντα των παιδιών, την ανάπτυξη
προγραμμάτων πρακτικής άσκησης και τον προσωπικό ρυθμό μάθησης # in the
digital age, Khan proposes a free, blended learning multi-age groups in a school or a
learning space with all succeeding at their own pace, supported by peers and a
team of teachers. Pupils use digital learning materials for 1 or 2 hours per day, and
thus they get free time for creative learning
• ποιος μπορεί να περιγράψει την εμπειρία του σχολείου καλύτερα από τα ίδια τα
παιδιά, τι χρειάζονται να μάθουν και τι όχι, εάν κάτι δεν λειτουργεί και γιατί; # who
are better than students to describe the experience of the school, identify what
does not work and why, say what they need to learn and what not? Πώς μπορούμε
να κάνουμε ξανά ενδιαφέρουσα τη μάθηση;
• πριν όμως κάνουμε οτιδήποτε πρέπει να σκεφτούμε πρωτίστως για 2 βασικά
ζητήματα # but before we do anything we have to think primarily about 2 key
issues:
 επαναπροσδιορισμός του σκοπού της εκπαίδευσης στον 21ο αιώνα. #
redefining the purpose of education in the 21st century
 ανίχνευση των παρόντων εμποδίων για την επίτευξη του νέου σκοπού #
Salman Khan speaking at a TED conference detecting current obstacles to achieving the new goal (Debbie Morrison,
2013)
in 2011 24
Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε.
“when you «όταν αλλάξετε
change the τον τρόπο που
way you see βλέπετε τα
πράγματα, τα
things, the πράγματα που
things you βλέπετε θα
see will αλλάξουν» Wayne
change” W. Dyer

Αντώνης Χουρδάκης, ΚΕ.Μ.Ε.Ι.Ε.Δ.Ε. 25