LY

ON
L E

1
 LY
ON
L E
M P
S A
 Introduksyon

A
LY
ng sining ng mga kuwento at tula ay katulad rin ng mga
panaginip. Nililikha ito ng ating mga imahinasyon mula

N
sa araw-araw na pakikibaka sa buhay. Ngunit hindi
maitatangging ang mga likhang-isip na ito ay may kurot ng
katotohanan. Katotohanan ng buhay na magbibigay baon sa ating

O
paglalakbay.
Bakit ba kailangang magsulat? Simple lang, kagaya nang
paglimot sa ating mga panaginip, nangangailangan nang

E
pagsilakbo ng mga tinta upang maitala at maipagpatuloy ang
sining nito bago pa tuluyang manatili na lamang sa ating alaala.

L
Bilang mga tagapaghubog ng mapaglarong-isip, ipagpatuloy
natin ang pagtangkilik sa pagsusulat. Ipagpatuloy natin na

P
ipagkalooban ng inspirasyon ang bawat mag-aaral na bigyan ng
Silakbo ng Tinta boses ang bawat likhang-isip sa pamamagitan ng mapagpalayang
mga titik. Pagsusulat ang susi sa pagkakaisa upang tayo’y mabigkis
bilang isang lahi na patuloy na nakikibaka sa hamon at realidad

M
ng buhay.
KARAPATANG-ARI 2018 Kaya naman, ang librong ito ay binuo upang ipagdiwang

A
MaEd Fil ang umaapaw na kagalingan at imahinasyon sa pagsusulat.
Naglalaman ito ng mga tula, maikling kuwento at piling

S
sanaysay na kolaboratibong ginawa ng mga mag aaral sa kursong
Unang Taon ng Paglilimbag, 2018
Malikhaing Pagsusulat sa Filipino ng Graduate Studies ng
RESERBADO ANG LAHAT NG KARAPATAN
Catanduanes State University.
Patuloy na palayain ang nakakulong na diwa sa malaya at
Walang bahagi ng aklat na ito ang maaaring kopyahin o irekopya sa mga aklat, malikhaing pagsusulat!
polyeto, balangkas o sulatin maging ito ay palimbag, mimyograp, makinilyado,
kopyang palarawan o sa anumang porma para ipamahagi o ipagbili nang
walang pahintulot ng Tagapaglimbag at ng May-akda. Ang lalabag ay
ipagsasakdal sa pagtupad sa karapatang-ari, tatak-pangkalakal, patente, at iba
pang kaugnay na batas.

Pagkakaayos o Pagkakalatag (Lay-out) at

Disenyo ng Pabalat (Cover Design): Jordan T. Ignacio
 F E T U S 24
Nilalaman Ni Em-Em-
Sanaysay “Nanay, Tatay, Ayoko ng Tinapay.” 25
Ang Buhay sa Likod ng Tagumpay 2 ni Donnah R. De Mesa

Y
Ni Maureen A. Panim
Tagu-taguan27
Tatlong Yugto sa Buhay ni Eba 4

L
Ni Angelyn S. Salvidar
Ni Angelyn S. Salvidar
Nang Minsang Maligaw si Pedro 28

N
Maikling Kwento Ni Angelyn S. Salvidar
Pangalawa6
Ni Jessa A. Matienzo

O
BLUSANG ITIM 30
Ni Miriam Completo
Hostes9
Ni Jessa A. Matienzo SINGSING31

E
Ni Miriam Completo
Kapre10
Ni Maureen A. Panim

L
LUMIKONG LANDAS 32
Ni Mark Joseph R. Verano
Si Ikang 11

P
Ni Maureen A. Panim CHANGE HEART  38
Ni Mark Joseph R. Verano
12 Midnight 12

M
Ni Nerissa P. Gonzales APOY47
ni: Abegail I. Condeno
Electric Fan 13

A
Ni Nerissa P. Gonzales Phonecall48
Ni Abegail I. Condeno

S
Renslyn  14
Ni Ruby T. Solsona Silip ng Karimlan sa Modernong Panahon 50
Ni Nathalie Nicole R. Del Barrio
Cylwynn  16
Ni Ruby T. Solsona Kumawalang Anghel 54
Ni NATHALIE NICOLE R. DEL BARRIO
La Estrella 18
Ni Shermaine M. Tabuena Si April at Kaniyang Pamilya 55
Ni Jaime T. Amante Jr.
Walang Pamagat 20 Kapirasong Pinilas na Papel 57
Ni Shermaine M. Tabuena Ni Jaime T. Amante Jr.
HULING DALAW! 22 Tutol61
Ni Em-Em- Ni Leonor

Disco  63 Punla  80
Ni Leonor Ni Miriam Completo

Tula Luha81

Y
Pahingi nang Kunting Pagtingin 66 Ni Miriam Completo
Ni Jessa A. Matienzo

L
Kung ang Tula ay mga Pandiwa 82
Mudra67 Ni Angelyn S. Salvidar
Ni Jessa A. Matienzo

N
Mantsa sa Mukha ni Tonya 83
Bato-bato, Pik ! 68 Ni Angelyn S. Salvidar

O
Ni Shermaine M. Tabuena
Si Amang Makapangyarihan 84
Isang-Dipang Dapa 69 Ni Mark Joseph R. Verano
Ni Shermane M. Tabuena

E
Paalbor ng Pag-Ibig 85
Huling Gunita sa Piling ni Ina 70 Ni Mark Joseph R. Verano

L
Ni Nerissa P. Gonzales
Sa Unang Pagtapak sa Apat na Sulok 86
Buwayang Lubog 71 ng Kwadradong Silid

P
Ni Nerissa P. Gonzales Ni Abegail I. Condeno

Abito  72 Tanong sa Isang Ako 87

M
Ni Ruby T. Solsona Ni Abegail I. Condeno

Unli73 Pag-Ibig88

A
Ni Ruby T. Solsona Ni Nathalie Nicole R. Del Barrio

S
Tula para sa Mag-Aaral 74 Bulaklak sa Pasilyo 89
Ni Maureen A. Panim Ni Jaime T. Amante Jr.

Saiyo’y Paalam 76 Dakila90

Ni Maureen A. Panim Ni Jaime T. Amante Jr.

Halik91
Guro ka nga..... 77 Ni Leonor
Ni Em-Em
Umaga sa Buwan 92
Sa Viga 78 Ni Leonor
Ni Em-Em

Bapor79
9
Ni Donnah R. De Mesa
 LY
ON
L E
M P
S A Sanaysay

1
 sa propesyong pinili- ang pagtuturo. Sa halos anim na buwan lamang,
Ang Buhay sa Likod ng Tagumpay nagkatrabaho at napermanente dahil pinalad na matanggap sa Departamento
Ni Maureen A. Panim ng Edukasyon sa Dibisyon ng Catanduanes.
Sa kasalukuyan, patuloy ang laban para sa ikatatagumpay ng larangang
napili. Kung kaya’t piniling pasukin muliang mundong karunungan at

Y
daigdig ng pagpapakaranasan sa pagkuha ng Masteral sa kaparehong
Puso… Pintig…Pagmamahal…Buhay unibersidad. Patuloy niyang pinauunlad ang kaalaman sa pamamagitan ng

L
Sa pinagbigkis na pusong dalawang nagmamahalan, sa mahiwaga at pagpapakadalubhasa pa sa asignaturang Filipino.
maingat na sinapupunan, sa ikatlong pagkakataon lumitaw ang isang batang Sa bawat paglubog ng araw, maraming aral ang natutuhan nababaunin
babaeng siyam na buwang hinulma at inalagaan, mabuo lamang ng may sa panibagaong umaga. Dahil hanggat pumipintig ang kaniyang puso ay

N
tapang, tibay at pusong mapagmahal. patuloy siyang magmamahal at tatahakin ang buhay na puno ng pagsubok na
Sa paglipas ng mga araw, matamang pag-aalaga ang sadyang inilaan dahil kailangang pagtagumpayan para sa pamilya, sa sarili at sa mga mag-aaral na

O
hiningi mang sa kalusugan ay hindi magkulang, sadyang laan ang maging umaasa sa munti niyang karunungan.
sakitin ng minsan.
Sa unang mga pantig na namutawi sa mga labi, sa unang titig ng mga

E
matang sabik sa liwanag ng daigdig, sa unang hawak at piglas ng katawan,
luhang may kasamang sarap ang pakiramdam ng magulang sa tila nabunutan
ng tinik sa kasiyahan.

L
Hanggang sa gumapang at naglakad na nga sa ibabaw ng lupa upang
tahakin angl andas ng buhay sakbibi ang gabay ng pamilyang hindi siya

P
kailanman iiwan.
Nagkaisip at pumasok sa paaralan. sumulat, bumigkas, at natuto ng
maraming bagay. Sa murang isipan tumatak, paalala ng inang mag-aral ay

M
kayamanan, sandata sa tagumpay.
Unang pagtatapos na naranasan, magulang ay hindi binigo, humakot ng

A
parangal, papuri at palakpakan. Kasiyahang hindi mabibili at isang regaling
handog ang sa puso nila ay naibigay na kailanma’y hindi matutumbasan ng
pera at kayamanan.

S
Sa sumunod na dalawa pang pagtatapos, nagawang maipagpatuloy
angnasimulan, magulang at pamilya’y bumuo ng isang pangarap, magkabahay
at mamuhay ng sapat.
Sa kolehiyo siya’y nakipagbuno, nagpuyat at nagtiis, makamit lamang
ang inaasam na diploma na magiging susi sa mga paunang tagumpay na
pagsasaluhan. Batid kasi niyang, siya lamang ang tanging inaasahan na mag-
aahon sa pamilya sa kahirapan. Kaya naman, buong buhay niya nakatanim na
sa isipan na ang buhay ay sa pamilya nakalaan.
Sa apat na taong iminalagi sa Pampamahalaang Unibersidad ng
Catanduanes, nakuha rin sa wakas inaasam na tagumpay. At batid ng nalalapit
na siya sa sinimulang pangarap.
Nanalangin, kumilos, at nanindigan hanggang sa makuha ang lisensya

2 3
 Tatlong Yugto sa Buhay ni Eba
Ni Angelyn S. Salvidar

Y
Malamig ngunit mainit. Iyan ang temperatura sa apat na sulok ng silid

L
na iyon. Ang lamig na dulot ng aparatong nakakabit sa dingding ng silid ay
hindi sapat upang patuyuin ang pawis ng nag-iinit na isipan ng nasa loob. Sa
kabisera ng mesa, isang dalagang sa ekspresyon ng mukha’y mababakas ang

N
tila nagbabangayang mga ideya. Isa, dalawa, tatlo. Sa loob ng tatlong minut,
napayapa na ang kanyang mukha na tila baga nakabuo na sa isipan ng isang

O
senaryo.
Isa. Isang beses siyang sinabihan na hindi na magpatuloy ng pag-aaral
sa kolehiyo. At iyon ang unang beses ng pagpatak ng tubig sa kanyang mata.
Dumaan ang araw, lingo, buwan, taon, isang anak ang nag-abot sa kanyang

E
ina ng diploma.
Dalawa. Dalawang tao ang sa kanya’y nagsimulang magtiwala. Dalawang

L
beses siyang nagbasa, nagmemorya at nagmuni-muni ng mga paksang
tinalakay sa review center at noong siya’y kolehiyala. Dalawa, dalawang beses

P
niyang binalikan an gang kanyang pangalang naka’screenshot sa cellphone ng
kaibigan na nagtataglay ng listahan ng mga nakapasa.
Tatlo. Tatlong hamon anng kanyang pinagdaanan habang nag-aapply.

M
English Proficiency Test, tatlong kataga ngunit sapat na upang pagbuhul-
buhulin ang kanyang isipan sa loob lamang ng dalawang oras. Tatlo, makatlong
beses siyang nanalangin na nawa’y mga anghel sa bait ang taong magsasagawa

A
ng panayam sa kanya. Tatlo, sa tatlong pagkakataon, tila tumigil sa pagtibok
ang kanyang puso nang tawagin ang kanyang pangalan upang magbigay ng

S
teaching at skills demo. At tatlo, tatlong tao ang bumati sa kanya na siya’y
pasok na sa listahan ng ganap ng mga guro.
Isa, dalawa, tatlo. Ang buhay ay pinapatakbo ng mga numero. Mga
numerong hindi magtatakda ng iyong kapalaran ngunit ngabibigay ng
pagkakataon upang hulmahin at maisaayos ang baku-bakong daan ng buhay
ng isang nilalang.
Maikling Kwento

4 5
 Pangalawa
Ni Jessa A. Matienzo
“The depth of your love today will be the depth of your wound tomorrow”
Ika nga sa isang libro. May katotohanan nga ba sa mga salitang ito? Paano tayo
magmamahal muli kung lahat nang oras at panahon natin ay naibuhos na sa
taong hindi naman karapat dapat bigyan nito? Paano ka babangon mula sa
sakit, sakripisyo, pait at pasakit? Makakaya at malalampasan mo kaya ito?
Bilugang mata, kayumangging kulay, simple’t mabait. Ganyan kung
O
ilarawan si Danica Montecillo. Palakaibigan siya kaya’t hindi naman katakataka
kung bakit maraming tao ang madaling makapalagayan niya nang loob. Ngunit
ang katangian palang ito ang magdadala nang kasiyahan at kalungkutan sa
kanya. Isang simpleng babae na may simpleng pangarap din sa buhay; ang
E
mabigyan ng komportableng buhay ang kanyang pamilya at makatagpo ng
kasama sa buhay na bubuo ng kanyang sariling pamilya. Sa edad na 25 ay mas
L
pinili niyang magtrabaho upang may mabunot sa tuwing nangangailangan. Si
Danica ay isang casual employee sa isang kompanya. Maliit man ang sahod ay
P
pinagkakasya niya ito sa pang araw araw na pangangailangan nilang pamilya.
“Good morning ever gorgeous Ms. Montecillo soon to be Mrs. Flores!” bati sa
kanya ni Vandher(katrabaho ni Danica at matalik ding kaibigan) na abot tenga
M
ang ngiti. “Tseeee!” pabirong sagot ni Monica. Si Vandher ay larawan ng isang
matipunong lalaki, responsibla at talaga namang lahat magkakagusto sa kanya
dahil sa kakaibang charm niya sa kababaihan. “Almusal muna tayo Dan”
A
yaya ni Vandher. “Sige. Kape lang inalmusal ko ngayon eh” tugon naman ni
Danica. Agad nagtungo ang dalawa sa cafeteria ng kompanya. Alas otso nang
S
umaga: oras na ng trabaho. Isang lalaking may katangkaran, kayumanggi, at
magaspang ang mukha nang umagang iyon ang kaniyang nakita. Siya si Alfred
Arevalo ang CEO ng kompanyang pinagtatrabuhuhan ni Danica. Matagal na
silang magakaibigan ni Danica dahil dalawang taon na itong nagtatrabaho
sa kompanya nito. Ngunit hindi lang pala sila matalik na magkaibigan kundi
may tinatagong relasyon ang dalawa. Masasabing nagmamahalan ang dalawa
dahil hindi naman sila tatagal sa humigit kumulang isang taon. Tago man ang
kanilang relasyon ay mas ninais pa rin nilang maging mahinahon lamang sa
agos ng kanilang pagmamahalan. Dinaraan na lamang nila sa mga nakaw na
tingin ang kanilang pagsasama sa loob ng opisina. Hindi man sila masyadong
magkausap sa lugar na iyon, ay sinisigurado naman nilang nagiging maayos
ang kanilang pagsasama. “Ang lagkit naman ng tingin mo kay Sir, Danica”
sabad ng tsismosa nitong katrabaho na si Janice. “Hindi ah. Hindi siya yung
6 tinitingnan ko, yung orasan. Mag aalas dose na kasi. Out na ako. Gutom na
ako. Kain ka na rin ha. Para luminaw naman yang mata mo at hindi kung
anu anu yung nakikita mo” malditang sagot ni Danica. Hindi ito nakaimik at
biglang napatayo sa upuan na iira irap pa. Tumunog na ang alarm ng opisina
hudyat na oras na nang pananghalian. “Sabay ka na sa akin Dan. Hatid na kita.
Kahit door to door pa” yaya ni Vandher. “Hindi na Vhan, magkukumyot na
Y
lang ako” pagtanggi ni Danica. “Alam mo may napapansin na ako. Sa tinagal
tagal na nating magkaibigan at sa maraming beses na rin kitang gustong
L
ihatid ay lagi ka na lamang tumatanggi. Bakit nga ba?” pagtatakang tanong
nito. “ Ah, anu kasi ayoko kasing makaabala pa sa’yo. Diba nga hindi naman
pareho yung way nati pauwi? So kapag hinatid mo pa ako, malaking abala yun
N
sa’yo” pagpapaliwanag ni Danica. “ Oo na nga. Sige mauna na ako. Basta mag
iingat ka ha” pagsang-ayon ni Vhan. Lingid sa kaalaman ng mga empleyado
ng kompanya, si Danica ay patagong hinahatid at sinusundo ni Alfred. Sa
likod nang garahe ang paborito nilang tagpuan. Sa tuwing magkasama sila ay
hindi nila mamalayan ang pagdaan ng oras na para bang hindi na ito muling
darating. “ Parang nakakahalata na si Janice sa ating dalawa. Hanga naman
talaga ako sa babaeng yun. Ang galing mang espiya diba” patawang sabi ni
Danica. “ Alam mo hayaan mo na siya. Hayaan mo na sila. Wala naman yang
ibibigay sayong iba kundi sakit ng uolo. Huwag mo na lang pansinin. Pwede
ba yun?” “ Haaaaay. Oo na nga po. Kung hindi lang kita mahal eh. Matagal ko
na yung inapukan” pag sang-ayon ni Danica. “Ikaw talaga! Halika nga rito!
Sabay kurot sa matambok nitong mukha. Si Danica at Alfred ay larawan ng
isang Masaya at matatag na relasyon. Lagi nilang sinisigurado na nabibigyan
nila nang sapat na oras ang isa’t isa.
Maganda ang gising ni Danica. Mula sa mensaheng pinadala sa kanya
ni Alfred. Araw-araw naman yata laging maganda ang gising nito. Ikaw ba
naman busugin nang pagmamahal ng gwapo at responsableng lalaki. Maagang
pumasok sa trabaho si Danica. Hindi niya na nahintay si Alfred dahil may
tatapusin pa siyang pinapagawa nito. Sa paglalakad sa pasilyo ni Danica ay
pinagtitinginan siya na nang mga katrabaho niya at pinagbubulungan. “ Ano
ba namang klaseng babae yan. Marami na talagang ganyan ngayon. Yung
sarap lang ang hanap at syempre yung mapera para buhay siya diba!” “Hindi
ko malaman sa babaeng yan kung ba’t si Sir Alfred pa ang piniling mahalin.
May nanliligaw naman sa kanya. Yung kaya siyang piliin at panindigan kahit
kanino man.” Ito ang mga salitang bumiyak sa puso niya at nagpahirap sa
kalooban niya. Paano nga ba niya ipapaliwang ang ganitong isyu? Makalulusot
pa ba siya gayong alam na ng lahat ang kanilang relasyon ni Alfred? “Totoo
ba Dan? Bakit? Bakit hindi na lang ako?” tanong ni Alfred. Hindi makaimik
si Danica at humagulhol na lamang ng iyak. Matalim ang tinging ibinabato
sa kanya at masasakit na salita ang namumutawi sa mga taong nakapaligid sa
kanya. Dumating si Alfred na balisang balisa. At wala man lamang ni isang
7
 kataga ang lumabas sa kanyang bibig. Tinalikuran niya si Danica nang ganoon
kadali.
Lumipas ang ilang oras na pagkatulala ay saka lamang natauhan si Danica
sa mga nangyari. Nasa tabi niya si Vandher sa mga panahong halos pagtakluban
na siya ng lupa at langit. “ Halika na. Iuuwi na kita para makapagpahinga ka na
at makapg isip isip.” “Hindi na kailangan. Buo na ang desisyon ko” mapaklang
sagot ni Danica. Aalis na ako sa kompanyang ito. Hindi niya man lamang ako
tinanong kung ano yung mararamdaman ko. Kung okay lang ba ako. Naging
matatag at tanga ako para sa kanya. Minahal ko siya kahit alam ko kung anu
ang kahihinatnan ng pagmamahal kong ito sa kanya. Tapos ganyan siya? Na
ang dali lang kalimutan yung taong pinagsamahan namin? Nagkamali nga
siguro ako sa pagpili at pagpapatuloy ko sa pagmamahal kong ito. Kaso nagawa
O
ko na eh. Wala na akong ibang paraan pa para makalimot sa bangungot at
kahihiyan na ito. Aalis ako hindi dahil takot ako sa pangungutya ng mga tao.
Aalis ako para makalimutan yung sakit at sugat na idinulot saakin ng maling
E
pag-ibig. Aayusin ko ang sarili ko mula sa lalim nang hapdi at kakalimutan ko
na minsa’y naging pangalawa ako.
L
A M
S
8 9
Hostes
Ni Jessa A. Matienzo
Y
“Ibigay mo sa akin yung fresh pa ha. Kahit hindi na virgin basta’t hindi pa
L
laspag. yung malaki ang puwet hindi yung tiyan. Yung magaling gumiling at
nanggigiling. Magkano ba?” tanong ni Chi isang customer. “Sandali lang ho
sir. Titingnan ko lang kung mayroon pa rito. Huli ka na kasi nang dumating.
N
Marami nang nakakuha ng mga first class.” sagot ni Madam Jazz manager sa
lugar na iyon.
“Mr. Chi, ito si May. Batang bata pa. Sariwa. Kakahatid pa lamang ng
kanyang ina sa kanya rito. Ikaw nang bahala sa kanya ha. Alagaan mo yan.
Isang gabi lang yan. Sampung libo mo? Akin na.” Sabay abot nang bayad at abot
din ng kawawang dalagita sa customer na Intsik. Walang kamalay malay ang
dalagita sa maaring kahinatnan niya sa kamay ng taong kanyang sinamahan.
Nakaririndi at nakabibinging tunog. Nagkikintabang mga suot na animo’y
telang isinabit na lang sa katawan. Mukhang kinukuluyan upang matakpan
ang pagkadiri sa sarili. Pagkataong pilit na ipinipilit at ipinipiit.
 Kapre Si Ikang
Ni Maureen A. Panim Ni Maureen A. Panim

Y
Nanunuyo ang lalamunan, malakas ang pagkakahawak sa dalawang unan May mga taong ipinapanganak na suwerte, may buong pamilya at

L
sa magkabilang gilid ng higaan, naliligo na sa pawis at hingal na hingal sa pilit maayos na buhay, ngunit di maikakailang may mga taong ipinapanganak na
na pagtakbo. Habang pilit na inihahakbang ang mga paang tila nasemento sa halos magmakaawa na sa Panginoon dahil sa hirap na dinaranas na mas lalo
bigat. pang pinabibigat ng mga pagsubok na tila ba pinapasang mag-isa dahil sa

N
Sa unti-unting pagdilat ng mata upang takasan ang bangungot na pilit kapansanang dinaranas.
pumapatay sa kaniya ng paulit-ulit, kaharap ang isang bintanang nakabukas, Sa isang malayong baryo, makikilala ang batang si Ikang, siyam na taong

O
nakita niya ang isang kakaibang nilalang, kinatatakutan, kinaaayawan… isang
kapre. At isang sunod-sunod na sigaw, iyak at hiyaw ang tanging kumawala sa
kaniyang bibig habang nakapikit at lumuluha na pilit binubura sa isipan ang
larawang kailanman ayaw na niyang balikan pa.
gulang.Sa murang edad naranasan na niya ang mawalan ng kalinga ng isang
ina na dapat sanang katuwang niya sa kaniyang araw-araw na pagharap sa
kapansanang dinaranas. Sa dinami –rami ng mga salitang nabuo sa daigdig,
ni isa wala siyang masambit. Laking- bulas siya kung tagurian ngunit sa likod

E
nito ang di maipaliwanag na karamdaman bukod sa sakit na epilepsy.
Mula ng iwan silang tatlong magkakapatid ng kaniyang ina para sumama

L
sa ibang lalaki ay nag-asawa na rin ang kanilang ama ng iba at ito na ngayon
ang kasa-kasama nila kapiling ang anim pa nilang kapatid. Madalas siyang

P
mapalo ng kaniyang ina-inahan dahil sa kakulitan din niya. Sa sakit ng latay
sa katawan ng bawat palo, ni walang mailabas na hagulhol ang bata kundi ang
sunod-sunod na luhang pumapatak kasabay ng pighating nararanasan.

M
Madaling araw palang, laman na ng kalsada si Ikang, lakad dito lakad
doon ang kaniyang nagsisilbing palipas oras para hintayin ang kaniyang lolo
na madalas niyang kakapihan sa umaga. Mahilig akyatin ang puno ng saging at

A
manatili sa tuktok nito nang hindi nahuhulog. Na kapagkuwan ay pinabababa
rin ng mga makakakita.

S
Hanggang sa isang umaga, hindi na niya kinayang tumayo sa kaniyang
higaan, sapupo ang ulong nangungunot na ang noo at pinagpapawisan sa sakit
kasabay ng walang humpay na luha ang tumambad sa kaniyang ama na balisa
at hindi malaman ang gagawin sa nakikitang kalagayan ng anak.
Maya-maya’y inuumpog na ni Ikang ang kaniyang ulo sa sahig habang
buong lakas namang pinipigilan ng ama na para bang sa bawat hampas ay
niyayanig rin ang bawat puso ng taong nakadungaw noon sa kanilang tirahan.
Bawat mata ay nakaabang, bawat hininga ay nangangapos ng araw na iyon.
Natigil ang ingay ng saglit, at isang Ikang ang nakitang muling nakangiti
habang unti-unting nanghihina at mawalan ng ulirat.
Hanggang isang umaga hindi na siya nakita sa daan at sa mga tuktok ng
puno ng saging. At ang kapeng paborito niyang inumin sa umaga ay siya ng
hinahain sa mga taong dumarating at nagmamahal sa kaniya.
10 11
 12 Midnight Electric Fan
Ni Nerissa P. Gonzales Ni Nerissa P. Gonzales

Y
Dilat pikit ang ginawa niya. Inaaninag larawan na nakikita niya. Pinaikot- ikot ninyo ako hingal na hingal sa pagsisilbi sainyo. Higit akong

L
Naguguluhan ang isipan. Nagtatanong sa sarili na wari’y naguguluhan. “Sino nahihilo sa mga pinaggagawa ninyo. Kaliwa’t kanan direksyon na gusto ninyo
kaya ito?” tanong ng kanyang isip. Takot na takot ang kanyang nararamdaman. minsan pa ako’y tinututok sainyo kaya’t kayo’y sarap na sarap sa pakiramdam
Kasabay ng takot niya ang pagkalimbag ng anong bagay sa sala. Kaya’t unti- na hatidko. Bagay na aking kinasasayasa sapagkat ako’y nakakatulong sa na

N
unti ay napapadilat siya. Ayaw niya lumabas sa takot na baka kung sino ang tao maibsan ang init na inyong nadarama. Kahit minsa’y nakukulangan sa aking
sa kanilang sala. Kaya naman ay sumilip muna sa pintuan. Ngunit wala siyang bigay na lakas, ay kayo’y nasisiyahan.

O
naaaninag kundi ang dilim na makikita sa gabi. Kaya tuluyan siyang lumabas
at binuksan ang ilaw para hanapin kung sinuman ang nasa sala. Pagkabigla
ang kanyang naramdaman. “Sino ka?”,Anong kailangan mo?” tanong niya sa
lalaking kanyang nakita ng nakatalikod hawak ang kanilang t.v. kasabay ng

E
pagtanong ay siyang pagtakbo ng lalaki. Kaya’t nagmamadali siyang tumakbo
at kasabay ng pagtakbo ang pagsigaw ng tulong.

P L
A M
S
12 13
 Renslyn isang buwig ng saging, isang buong hinog na langka, isang malakingbasket ng
mga hinog na avocado, ransas, dalandan at mga balimbing. Lahat ng ito ay
Ni Ruby T. Solsona pagpapatunay lamang na maalalahanin at mapagmahal si Rens na kanilang
lolo.
Ngayon, masaya at malaking pasasalamat nila sa Diyos nakita at nabantayan

Y
nila ang paglaki ng kanilang mga apo. Naabot na rin nila ang gulang na sapat
Sa isang liblib na barangay nagkakilala ang magsing-irog. Sa isang upang makapagpasalamat sa Poon at wala nang mahihiling pa.

L
paaralang elementarya na kung saan ang lalaking si Rens ay isang guro at si
Lyn ay isang katekista. Agaw-pansin ang kagandahan ni Lyn nang masilayan
ni Rens ito. Agad-agad na ipinakilala sila sa isat isa ng kanilang kaibigang si

N
Merly at doon nagsimula ang kanilang ugnayan.
Lumipas ang apat na taon muli. Nakapagtapos na ng kolehiyo si Lyn at

O
sabay pa sila ni Rens na kumuha ng board exam. Pareho silang nakapasa.
Nag-aplay naman agad si Lyn sa Catanduanes National High School at sa
kabutihang-palad ay natanggap naman siya.
Sa simula pa lang, ayaw na sa kanya ng magulang ni Rens sa dahilang

E
siya’y hamak na hayskul gradweyt lamang at isang simpleng mananahi ng
Graceful. Subalit tiniyak niya sa kanyang sarili na hindi siya magpapakasal

L
hanggat hindi siya guro.
“Bakit siya pa ang napili mo? Ang dami-dami namang mga dalaga diyan

P
na guro pa di tulad niya na hayskul gradweyt lang!” sambit ng mommy ni
Rens. Ang mga salitang iyan ang tumatak sa isipan ni Lyn na siyang tuntungan
niya upang makapagtapos ng pag-aaral. Di niya ito dinamdamsapagkat

M
normal lamang sa mga nanay na maging praktikal. Di siya tinigilan ni Rens at
di natinag sa mga sinabi ng kanyang mommy tungkol sa babaeng minamahal
niya.

A
Sa panahon ng pagiging magnobyo nila ni Rens, dumaan din sa maraming
pagsubok ang kanilang relasyon. Ayaw din ng kanyang tatay na makipag-

S
boyfriend sapagkat mag-aasawa agad.
“Sigurado ka na ba diyan sa boypren mo? Alalahanin mo, marami ka pang
kapatid na papag-aralin,” sabi ng kanyang tatay.
Doon nag-usap silang magkakapatid at napagkasunduan na magpapaaral
sila ng isang kapatid pagkatapos na makatapos sila sa kolehiyo at magtrabaho.
Ganoon nga ang nangyari. Pinag-aral niya sa kolehiyo ang kapatid niyang
sumunod sa kanya. At natuloy na rin ang kasal nila ni Rens.
Masaya silang naging mag-asawa ni Rens. Napakarami ng mga pagsubok
ang kanilang nadaanan sa pagpapamilya at ito’y kanilang napagtagumpayan.
Ngayon, tapos na, may mga trabaho at may kanya-kanya ng mga pamilya ang
kanilang limang anak.
Sa pakikipagkwentuhan ni Lyn sa kanyang mga apo na ngayon ay mga
nagbibinata’t dalagita na, masaya niyang ikinukuwento ang masayang
14 panahon ng pagiging magnobyo nila. Nariyan na bibisita si Rens na may dalang 15
 Cylwynn ko parang may-ari ng buong bayan sa lakas, o ano ayaw ka na?” “Siguradong-
sigurado na ako sa sarili ko. ”Ikaw, ok na ba?” Tumango lamang si Wyn.
Ni Ruby T. Solsona “Sabihin mo. Mahal mo ba ako at handa ka nang pakasal sa akin?” “Siguro,”
aniya. “Anong siguro? Siguraduhin mo.” “Oo na!.” “Ayan.” Di akalain ni Wynn
na darating ang puntong pakakasal siya sa lalaking mahal na mahal siya higit

Y
pa sa pagmamahal na inuukol niya rito.
“Wynn, may bisita ka!” sigaw ng kanyang papa habang ito’y nakaupo sa

L
upuang bakal na malapit sa gate at kausap si Cyl. Agad na nagpalit ng damit
si Wynn, mahinahong bumaba ng hagdan at pumunta sa kanilang balkonahe.
“Wynn, aakyat daw ng ligaw sa iyo si Cyl.” At pinaupo niya ito .

N
“Ba’t naparito ka? Baka nilalagnat ka?” at dinampi ng kanyang kamay ang
pisngi ni Cyl.

O
“Hindi, talagang naparito ako upang umakyat ng ligaw sa iyo ngunit di
na ako magtatagal babalik ako bukas kasi nakainom na ako. Nag-inuman na
kami ng papa mo,” aniya.
Doon na nagsimula ang panliligaw ni Cyl kay Wynn. Ngunit makalipas

E
ang isang linggo, hinihingi na niya agad ang matamis nitong oo subalit di ito
pinagbigyan ni Wynn. Basted siya.

L
Muling bumalik si Cyl sa ibang bansa para magtrabaho. Pagkalipas ng
anim na buwan, nakuha niya sa kanyang kaibigan ang cp no. ni Wynn.

P
Kayat tinext at tinawagan niya ito. Doon na nagsimulang magkaroon sila ng
ugnayan sa pamamagitan ng telepono. Text, tawag, liham, cards, tape recorded
messages at marami pang iba. Nagpapadala siya at nagpapaulan ng mga paalala

M
at pagmamahal. Pagkalipas ng isang taon, sinubok ni Wynn ang katapatan ng
pag-ibig na iniluluhog ni Cyl.
“Sige nga, kung totoo ang iyong pag-ibig na sinasabi mo, umuwi ka rito

A
sa Pinas!”
Sa loob-loob ni Wynn mahihirapan ito o imposible itong makauwi

S
sapagkat bago pa lang ang kontrata nito. Subalit sabihin na nating biro ng
tadhana, umuwi ito at gumastos ng kanyang sariling perang pamasahe sa
eroplano upang makauwi lamang ng Pilipinas. At doon wala nang choice si
Wynn, totoo nga ang pag-ibig na iniuukol ni Cyl sa kanya. Buwan ng Disyembre
noon at sinagot niya ito. Pagkalipas ng isang taon, namanhikan na sina Cyl at
ang kanyang mga magulang kasama ang aming tiyuhin na kapitbahay nila.
Isinet na ang petsa ng kasal at lugar ng pagdarausan ng resepsyon ng kasal
sa gitna ng kaunting salu-salong inihanda ng mga magulang nina CylWynn.
Pagkatapos na mai-set ang kasal, umuwi na ang mga ito at naiwan na lamang
ang magkasintahan. Pinag-usapan nila ang mga pagkakagastusan sa kasal
pagkalipas ng isang taon.
“Sigurado ka na ba talaga?” kinakabahang tanong ni Wyn. “Magsabi ka
lang kung ayaw mo na, di ako marunong magluto, di ako marunong maglaba,
16 di naman ako kagandahan di tulad ng iyong mga naging kasintahan, ang tawa 17
 La Estrella kong dumampi ang mga tubog sa aking katawan. Dinilat ko ang aking mga
mata na makuntento na ako sa pagliligo at sa pagbukas ko ng aking mga mata’y
Ni Shermaine M. Tabuena ay parang may dumaan. Kinuha ko ang tuwalya, hinayaan kung mahulog ang
mga tubig mula sa showe. at sinilip kung may tao ngunit wala naman. Ngunit
pagbalik ko ay nakita kong puros dugo na ang pumapatak sa aking mukha,

Y
mula sa gilid, isang replica ng babae ang naroon sa salamin na pamilyar sa
Habang nasa daan , katakut-takot na mga tunog, paungol na hangin, akin ang mukha at pagharap ko’y mukha ni Mam Sel ang tumambad sa akin.

L
bulong ng mga kuliglig, ito ang atmospera ng ng lugar, ang La Estrella kung “Huli ka” ang huling salitang aking narinig at umagos ang aking mga dugo at
saan ang aming kaibigan na si Jacob ay nakatira. Samut-saring mga kwento kinaladkad nya ako kung saan, naririnig ko pa ang paghalakhak nito at iyon
ang maririnig mo tungkol ssa lugar, karamihan ditto ay mahiwaga, hindi na huli kong nasaksihan bago ako malagutan ng hininga.

N
pangkaraniwan, kahindik-hindik at katatakutan na mga bagay. Ngunit kasama
naming si Jacob kung kayat walang dapat ipag-alala. Labing- dalawang oras

O
kaming bumayhe bago marating an gaming destinasyon. Inalalayan kami ni
Mang Kardo, ang tagapangala ng resort ng makababa na kami at itinuro nya sa
amin ang aming kwarto at ng makapahinga na rin.
Kinabukasan ay napag-kasunduan naming na bisitahin ang dati naming

E
guro na madastra ni Jacob. Tumagal ang ng halos dalawang oras bago
makapunta sa tinitirahan nito. Nang makarating na kami sa bahay ni Mam

L
Sel ay inaya niya kaming doon nalang kumain ng taghalian at ng hapunan.
Mahababang kwentuhan ang naganap sa hapag.

P
Alas-dos ng madaling araw ay bigla akong nagising , tanging tunog ng
orasan lamang ang maririning, walang liwanag na makikita at sis a malamang
kadahilanan, naramdaman kong hindi ako nag-iisa sa napakadilim na silid

M
na iyon. Hinahap ko ang flashlight at ng makalinga ako sa gilid na kabinit
ay may nakita ako na tila ba nakatitig sa akin. Kinuso-kusot ko ang aking
mata at baka namamalikmata lang ako, ngunit hindi, nadoon pa din at para

A
bang papalapit sa akin ang isang may maputing mahabang damit at buhok.
Nakita ko ang hugis babae na ang mga damit ay duguan, mga buhok na aabot

S
hanggang bukong-bukong. Ang kanyang ulo ay nakatungo na ang kanyang
mukha ay natatago ng kanyang mga buhok. Unti-unting nitong ginalaw ang
ulo at hinawi ang nakakakilabot na mga buhok at ng maitaas na ang kanyang
buhok at nang makita ko ang mukha ay halos mawalan na ako ng malay
Si Mam Sel iyon tumakbo ako ng mabilis hanggang sa kaya ko papunta
sa silid ng iba ko pang mga kaibigan at kay Jacob ngunit huli na ang lahat
at ang mga ito ay naliligo na sa sarili nitong mga dugo .“What the world is
going on” Sumisigaw na ako at rinig ko ang bawat halakhak sa bawat sulok
ng silid. Totoong nakakakaba, nakakatakot, nakakapanindig ng balahibo at
nang pagharap ko , ay naroon na sya sa aking harapan at sobrang lapit ng
nakakakilabot nitong mukha.
Isang buwan na ang nakakalipas magmula ang di malimutang karanasang
iyon ay tiala ba bangungot na ito sa akin.pumunta ako ng banyo para
18 magpalamig muna. Hinila ko ang kurtina, binuksan ang shower at hinayaan 19
 Walang Pamagat nakadaan ng ligtas ang tren. Nakita ko si Edgar na tumakbo pababa ng tower
nya papunta sa anak nya. Lumuhod sya at walang tigil na tumangis.
Ni Shermaine M. Tabuena Mula sa bintana tinitigan ko ang dumadaan na tren, nakikita ko ang
mga tao. May natutulog, nag-uusap, nagkukuwentuhan, nagtatawanan,
nagkakainan at nag-iinuman. Samantalang wala ng buhay ang mahal na

Y
mahal na anak ni Edgar, isinakripsyo niya ang buhay ng anak alang-alang sa
Si Edgar ay may walong-taong gulang na lalaki at lagi nya itong isinasama mga taong nakasay sa tren.

L
sa aming pinagtatrabahuhang kompanya, ang Bridgemate Company kung
saan kami ay mga inhenyero , trabaho naming pagdugtungin ang dalawang
tulay sa tuwing may dadaan na tren. Ang tulay na ito ay nagdurugtong sa

N
dalawang bahagi ng lupa na pinaghihiwalay ng malawak na ilog na dinaanan
din ng mga sasakyang pantubig. Kaya hindi permanente ang tulay na ito, itoy

O
dinudugtong lamang kapag paparating na ang tren. Dito ko nakilala si Edgar,
siya ang nagsilbing Bridgemaster o tagadugtong ng tulay.
Ang tren na to ay nagdadala ng ibat-ibang uri ng tao. Sila ang mga taong
kadalasan ay may gustong takasan, gustong takasan ang buhay, lugar, alaala,

E
at mga taong kanilang sinira. Matagal na akong nagtatrabaho sa kumpnyang
ito at buong buhay ko ay ginugol ko na rito. Mula sa simpleng pagmamasid

L
sa mga pasahero hanggang sa pakikipag-usap sa kanila, nalalaman ko ang
mga pinagdadaanan nila. Nasaksihan ko na ang madaming mukha na paroo’t

P
parito sa istasyon ng tren, pati ang samu’t saring kwento ng buhay ay aking
natunghayan.
Si Edgar ay may siyam na taong gulang na lalaking anak na lagi nyang

M
dinadala doon. Masayahin ang bata, at tuwang tuwa ito sa tren. Malapit si Egar
sa anak niya at makikitang mahal na mahal nya talaga ito. Sabi nga ni Edgar
makita nya lang ang ngiti ng anak nya nawawala lahat ng pagod at problema

A
niya.
Mahilig maglaro ang anak ni Edgar sa may riles at sa twing paparating

S
ang tren ay kakaripas ito ng takbo sa may operating dock upang pagmasdan
ito. Tuwang-tuwa siya at pinagmamasdan nya ito hanggang sa pinakadulo. At
masaya naman akong pinagmamasdan sya sa bintana ng aking opisina.
Isang araw noon, paparating na ang tren at nakapwesto na si Edgar sa
Bridge Operating Room para idugtong ang tulay. Ngunit sa bintana ng silid
niya habang inaabangan ang tren ay narinig nya ang iyak ng anak nya. Sinilip
nya ito at ito pala ay nahulog sa isang hydraulic box na bahagi ng mekanismo ng
tulay. Kapag dinugtong ni Edgar ang tulay ay maiipit ang bata at mamamatay.
At kung di naman nya dinugtong ay mamamatay ang libo-libong taong sakay
ng tren.
Nakita ko hawak ni Edgar ang knob habang tumutulo ang luha sa mga
mata nya. Halos natulala si Edgar ng masaksihan ko ay tumakbo ako paalis
sa opisina ko, ngunit napakalayo nito.Paparating na ang tren, nasa baba na ko
20 ng gusali ng aking opisina at nakita ko lamang na nakababa na ang tulay at 21
 HULING DALAW! “Sige subukan na natin ngayon, sana isang guhit lang ang lumabas”
Kinuha ko ang tabo sa may kusina at dun ko siya pinaihi.
Ni Em-Em- Tatlong patak ang kailangan para masiguro namin ang kanyang hinala.
Matapos niyang ibigay sa akin ang tabo ay ako na ang gumawa ng aming
eksperimento.

Y
Ngunit isang patak pa lang ang aking nagagawa ay dawalang guhit na agad
Iniabot ko ang isang pirasong papel sa tindera “ mayron po ba kayo nito?” ang lumabas sa aparato.

L
“Tig singkwenta po ang isa, ilan ho ang bibilhin niyo?” Bigla akong namutla at hindi agad nakapagsalita.
Napaisip ako saglit “dalawa ho” Habang siya ay humagulgol at isinubsob sa unan ang kanyang ulo.
Kaagad akong bumunot ng isang daan sa aking bulsa at ibinigay sa tindera. Ang mundo ay tila ba tumigil sa pag-ikot

N
“Pakibalot ho ng maigi” nang iabot sa akin ng tindera ang maliit na Biglang gumuho ang aming mga pangarap…..
lalagyang papel ay agad ko itong tinago sa bulsa ng aking short na kupasin.

O
Ayokong makita ito ng ibang tao, natatakot ako…. -wakas-
Nang masiguro kong hindi na ito malalaglag sa bulsa ko ay tumawag na
ako ng traysikel pabalik sa boarding house.
Pakiwari ko nang mga oras na iyon ay kaybagal ng takbo ng traysikel na

E
sinasakyan ko, gayong ng tingnan ko ang speedmeter ay 50kph naman ang
takbo nito. Gusto ko na kasing marating agad ang boarding house.

L
“Baka mainip siya” naibulong ko sa aking sarili.
Ngunit habang papalapit ako sa aking destinasyon ay palakas nang palakas

P
ang tibok ng aking dibdib.
“Diyos ko, isang guhit lang sana…isang guhit lang sana….”
Bumaba ako sa may tapat ng plasa, lalakarin ko na lang ang boarding

M
house 50 metro lang naman ang layo nito mula sa binabaan ko.
Ayoko rin kasing makalikha ng ingay ang tunog ng traysikel kung sa tapat
ng boarding house ako bababa.

A
“tok..tok..tok.. ako ito pakibuksan ang pinto”
“Nainip ka ba”

S
“hindi naman, ano nakabili ka?”
“oo, heto sa bulsa ko”
“Ngayon na ba natin susubukan?”
“Bakit naiihi ka na ba?”
“Hindi pa naman, pero sige pipilitin kong umihi”
“Ako yata ang kanina pa sumasakit ang pantog”
“Ano ang gagawin natin kung sakaling tama ang hinala ko?” ang tanong
niya habang nakaupo sa gilid ng kama.
“hindi ko alam” ang wala sa sariling sagot ko sa kanya.
Nabalot ang buong kwarto ng katahimikan, walang gustong unang
magsalita sa aming dalawa.
Makalipas ang ilang minuto ay bigla siyang tumayo sa pagkakaupo sa
sulok ng kama.
22 “Naiihi na ako” 23
 FETUS “Nanay, Tatay, Ayoko ng Tinapay.”
Ni Em-Em- ni Donnah R. De Mesa

Y
“Ako’y tuwang tuwa nang walang ibang magwagi. Ang aba ninyong Gumuhit ang mga linya sa noo niya habang pinapasadahan ng tingin

L
lingkod ang siyang napili. Nagtatalon at nagsasayaw ako sa sigla sapagkat alam ang bubong ng kanilang bahay na natuklap dahil sa malakas na bagyong
kong makakasama na kita.” humagupit sa kanilang isla. Para itong mantel na nakalatag sa kalsada.
“Alam kong natatakot ka. Dahil ito’y ayaw mong ipahalata sa iba. Nawalan siya ng kakayahang pigilan ang sariling balintataw na maglakbay sa

N
Huwag kang mag-alala, tutulungang kita. Hindi ako magiging pabigat sa iyong lumagutok na mga pader na nangatal sa kasagsagan ng bagyo. Hinalughog ng
mga dinadala.” kaniyang mata ang bawat detalye ng kanilang bahay na tila ba may umuudyok

O
“Sa totoo lang kahit ngayon lang tayo nagkakilala mahal na mahal na kita.”
“Ang dami ko nang binabalak na gawin sa oras na ako ay maging tulad
mo rin”
“Gusto kong samahan mo ako sa paliligo sa ulan at kapag tumigil na tayo
na pagnanasang silipin ang tiwangwang na katawan sa kama. Nagkalat sa
harapan niya ang mga kawayang ginawang papag ng kaniyang tatay. Walang
posteng umiilaw, sinagbuwan ang naghahari sa kanilang kalye pati ang ilaw ng
flashlight na hawak niya na hiniram niya kay Ka Domeng. Napatingala siya

E
ay maghahabulan!” sa langit. Napangisi siya. Sa kaniyang pagsisiyasat sa kalagayan ng panahon,
“Samahan mo rin akong mamasyal sa kabundukan at ating langhapin ang tila nagpapanggap na walang kasalanan ang langit. Bituin. Buntala. Walang

L
sariwang hangin!” naglalakbay na panganurin sa itaas. Maaliwalas nga pati “Tatlong Birheng
“Pangako ko sa iyo simula sa araw na ito ay hindi kana mag-iisa” Maria” ay tinatakpan ang sariling anyo para lamang malinlang siya. Napangisi

P
“Hindi muna kailangang umasa sa mga pangakong sa simula lang masaya, siya ulit. Ngayon, mas malawak ang nilakbay ng labi niya. Napapangisi siya
ngunit sa hulihan ay kay kirot pala!” sapagkat gustong gusto niya ang pakiramdaman na ang nakikita at naririnig
“Tutulungan kita na ibangon ang dangal mong na dungisan, dahil sa mga niya ay puro kasinungalingan kung alam naman niya ang katotohanan.

M
mapusok mong desisyon sa pakikipagrelasyon!” Muli niyang itinuon ang pansin sa kanilang bahay. Napalunok siya.
“Gusto kong malaman mo na masaya ako na sa pagdilat ng mga mata ko’y Biglang nagkakabuhol-buhol ang mga pisi ng kaniyang emosyon dahilan para
mukha mo ang unang masisilayan ko” mapatid ang mga titik sa kaniyang bibig. Inusisa niyang mabuti ang istruktura

A
“Ano? bakit ayaw mo magsalita umuurong ba ang iyong dila?” ng bahay nila, nakita niya ang aparisyon ng isang bata na tila nahihiya habang
“Naduduwal kana naman ba dahil sa akin?” inaabutan ng kendi ng kaniyang ninong. Nakayuko. Tinatago ang mukha.

S
“Pasensya kana kailangan mo kasing pagdaanan ang bagay na iyan” Ganyan nga pinanday ng bagyo ang bahay nila.
“Sige uminom ka na lang muna ng gamot, para naman yan sa ating dalawa” Hindi niya sigurado kung anong oras ba humupa ang bagyo. Mahimbing
“Aray ko! Ano ba itong ininom mo bakit para akong nahihilo?” silang nakatulog sapagkat buhos ang bahay ni Ka Domeng. Hindi niya man
“Diyos ko! Umiikot ang aking mundo!” lang narinig ang pagrebulosyon ng hangin at ulan nang matumbok na ng
“Ano bang ginawa mo?” bagyo ang lugar nila. Dalawang pamilya ang lumikas sa bahay ni Ka Domeng.
“Para akong unti-unting natutunaw!” Pamilya nila at isa pang distant relative ni Ka Domeng. Napakalawak ng bahay
“Bakit? Bakit?” kaya nagkasya sila kahit maraming anak na kasama ang pamilyang nakasalo
“Hindi pa ba sapat ang mga pangako ko saiyo INAY!!!?” nila sa bahay ng matanda. Masaya sapagkat ligtas—Iyan ang nababasa niyang
emosyon na nakaukit sa mukha ng kapatid at nanay niya sa loob ng bahay ni
-wakas- Ka Domeng. Ligtas. Sapagkat buhos ang bahay. Hindi man lang mangatog ang
tuhod ng limang taon niyang kapatid sa kalagitnaan ng delubyong nawawala
sa lugar nila. Ngunit hindi iyon ang nararamdaman niya. Hindi niya man
marinig ang rebolusyon ng hangin at ulan sa labas ng bahay. Nag-alala siya sa
24 bahay nila. 25
 Iginala niya ang paningin sa buong lugar. May mga tao nang
naglalakad at may dalang flashlight. Alam niya ang kalakaran sa lugar nila Tagu-taguan
pagkatapos ng bagyo. Kaniya-kaniya itong namumulot ng mga kahoy at Ni Angelyn S. Salvidar
yerong nagkalat sa kalsada para pansamantalang maayos ang nasirang bahay.
Alam niyang delikado ang lumapit sa bahay nila. Nakakatakot. Sira na kasi

Y
ang pundasyon nito ngunit parang hindi man lang sumasagi sa isip niya kung
ano ang mangyayari sa kaniya kapag lumapit siya sa sirang bahay. Pinasok Tagu-taguan maliwanag ang buwan. Pagkabilang kong tatlo nakatago na

L
niya ito na parang hindi libre ang paggamit ng sariling utak. Hindi niya ininda kayo…
ang sakit nang tumagos sa tsinelas niya ang bubog, pako at yero sa nilalakaran Narinig kong turan ng batang nakatalukmo sa lilim ng puno. Bigla
niya. Naglalaro kasi sa isip niya kung pang-ilang bagyo na ba ang sumira sa kong naalala, malimit din kaming maglaro niyan noong mga bata pa kami.

N
bahay nila. May naaalala siya ngunit siglaw na pangyayari lang iyon – kaharap At kadalasan, siya ang taya. Magaling akong magtago kaya hindi niya ako
ng nanay niya ang kapitan ng barangay, ang tatay niya pati ang matandang mahanap-hanap. Hanggang isang gabi, natunton niya ang kinaroroonan ko.

O
babae na nasa late 50’s na ang edad. Hindi niya maintindihan ang sinasabi
nilang tatlo. Wala siyang pakialam sa mga sinasabi nila, basta, naglalaro lang
siya sa gilid ng maliit na foundation sa loob ng bakuran ng kapitan. Anong
Nagulat na lang ako ng mula sa likuran ko’y naramdaman kong bihag na niya
ako. At ang pagkabihag kong iyon ang simula ng pagkataya ko sa larong aming
ginawa.
Nagising ako sa aking pagbabalik-tanaw nang tumunog ang cellphone ko.

E
taon ba iyon? Anong pangalan ng bagyo noon? Bakit dinuro-duro ng nanay
yung matandang babae? Hindi niya maalala ang mga sagot doon. Nandoon na raw siya. Naghihintay. Binilisan ko na ang aking paglakad.
Agad niyang pinulot ang mga kahoy at yero tyaka inimbak ito sa isang Pagsapit ko roon, lumapit ako sa babaeng nasa reception desk at nagtanong

L
gilid. Malamang sa malamang, may tao pa ring nanakawin ang kaniyang mga at sinagot niya ako ng ‘room 212, sir.’ Sinimulan ko ng taluntunin ang mga
inimbak pero nag-aksaya pa rin siya ng oras para maitago ang mga iyon. baitang ng hagdan patungo sa nasabing kwarto. Ang hagdan na magbabalik sa

P
Nararamdaman niyang unang pupunteryahin ng mga tao ang bahay nila dahil akin sa panahong nataya niya ako.
sirang sira na ito kaya minadali niya ang paghakot ng mga ito sa isang gilid. Sa nakabuklat na logbook sa reception desk, maayos na nakasulat ang
Pagkatapos nun ay tinabunan niya ito ng mga kahoy ng mangga para hindi pangalan ng mga nag-check in.

M
halata. Pagsikat ng araw, tiyak magiging atraksyon-kuno ang nawasak nilang Room No. Name
bahay. Papagfiestahan ito ng mga camera ng cellphone ng mga teenager tyaka 211 Lanie Vargas
212 Roderick Alvares

A
maipopost ito sa facebook.
Bukas, sinisigurado niya. Hindi lang bahay nila ang pagpipistahan ng mga 213 Jackielou Benites
kabarangay nila kundi pati na rin ang desisyon ng kaniyang ina na sa bahay

S
nila Ka Domeng magpalipas ng bagyo.

26 27
 Nang Minsang Maligaw si Pedro na raw lumabas na testigo sa pagkamatay ng anak ni Aling Perla. Pagkarinig
ko roon, napailing ako, kailangan pa pa lang maranasan ni Pedro kung
Ni Angelyn S. Salvidar paano mawalan bago niya matutunang mahanap ang daan mula sa kanyang
pagkakaligaw.

Y
Halos maghahating gabi na noon ng matapos ang inuman sa bahay
ni Aling Perla. Kaarawan ng kanyang asawa kaya nagkaroon ng kaunting

L
pagsasalo at inuman. Hustong nasa madilim na bahagi na si Pedro sa
paglalakad ng makarinig siya ng tila ingay. Dala ng kuryusidad, hinanap

N
niya ang pinagmumulan nito at di nga siya nabigo. Mula sa nanlalabong
paningin, naaninag pa rin niya ang kasalukuyang nagaganap sa paligid. Isang
babaeng may busal sa bibig ang walang tigil na bumabayo sa likod ng lalaking

O
nagpapakasasa sa katawan niya. Samantalang nanganuod naman ang isang
lalaki habang hawak sa kamay ang isang kamera. Lumipas ang ilang oras bago
nila iniwan ang katawan ng babae. Pagkaalis ng mga ito, tumalilis na rin si

E
Pedro sa takot na madamay sa nangyari.
Kinaumagahan, isang bangkay ng babae ang natagpuan sa may gilid ng

L
kalsada. Nag-iiyak si Aling Perla ng makita ang bangkay. Anak pala nito ang
babae. Nagpaalam lang daw ang babae na may bibilhin sa bayan. Dala ng
kasiyahan ng nakaraang gabi, hindi na napansin ng mag-asawa na wala pa pala

P
ang dalaga. Samantala, nakaabot na sa pandinig ni Pedro ang mga nangyari.
Halos hindi niya matingnan ang nakahandusay na katawan ng babae.
Kinagabihan, hindi dalawin ng antok si Pedro. Paulit-ulit na bumabalik

M
sa kanyang isipan ang kanyang nasaksihan. Kahit anong gawin niya hindi siya
nilulubayan ng eksena sa kalsada. Itinakip niya ang kamay sa kanyang tainga

A
at pilit na ipinipikit ang mata. Nakatatlong ikot ang munting kamay ng orasan
bago tuluyang dalawin ng antok ang binata. Pagsapit ng bukang-liwayway,

S
dali-daling nilisan ng binata ang tahanang nagkupkop sa kanya ng maraming
taon. At nanatiling bulong na lang sa hangin ang hustisya para sa anak ni Aling
Perla.
Sampung taon ako ng huli kong makita si Pedro. Ngayon, mayroon na
itong kasamang asawa at siyam na taong gulang na anak ng bumalik. Batay sa
hitsura nito, tila nakalimutan na nito ang dahilan ng paglayo nito. Hanggang
sa dumating ang isang araw. Maaga akong pumunta sa bahay ni Pedro upang
maghatid ng balita. Ang anak nito, natagpuang patay sa tabi ng kalsada
isang kilometro ang kalayuan sa kabahayan. Sabi ng mga nakakita mukhang
ginahasa ang bata dahil na rin wala na itong saplot at may bakas pa ng dugo
ang pribadong bahagi ng katawan nito. Nanangis si Pedro ng makita ang itsura
ng anak. Iyak siya ng iyak. Galit na galit siya. Pero hindi niya alam kong kanino,
sa tao bang gumawa noon o higit sa sarili niya. Pagkatapos ng babang-luksa,
28 narinig ko ang bulung-bulungan ng mga tsismosang kapitbahay. Mayroon 29
 BLUSANG ITIM
Ni Miriam Completo
Manaka-naka tuwing sasapit ang alas dyes ng gabi, parang nakakakita si
Marcos na dumadaan sa tapat ng bintana ng kanyang kwarto na parang isang
babaeng nakasuot ng itim na blusa. Dalawang gabi na ang nakalilipas, hindi
niya pinapansin dahil akala niya siya’y namamalikmata ngunit isang lingo na,
pauli-ulit, iyon din ang kanyang nakikita.
Dala ng labis na pagtataka, isang gabi, tahimik niyang sinundan ang gabi-
O
gabing bumabagabag sa kanya.totoo nga na hindi siya isang ilusyon lamang.
Sinundan niya ito ng palihim at laking gulat niya, kausap ang ninong Oscar
niya. Hindi niya maaninag ang mukha ng babaeng nakaitim na blusa. Sa
malayuan, kitang-kita ng kanyang mata ang ginagawa ng dalawa, nag-isa ang
E
katawan nila. Hiyang-hiya ako sa aking nakita. Matapos niyang masaksihan
ang mga nangyari sa gitna ng kadiliman, napansin niyang tinutugpa ng babae
L
ang daang kanina’y kanyang dinaanan. Habang papalapit ng papalapit ang
babaeng nakaitim na blusa, nagiging malinaw na ang lahat.
P
Ang nanay niya.
M
A
S
30
SINGSING
Ni Miriam Completo
Y
Isang taon ng nakalipas ibig sabihin isang taon nakaming mag-asawa.
L
Pabulong kong sinasabi sa aking sarili habang tinititigan ang kapirasong na
puno ng dyamanteng sumisimbolo ng aming pag-iibigan. Sa isang taong
nakalipas naramdaman ko ang labis na kasiyahan simula ng kami’y magsama
N
hanggang sa mga araw na yaon,parati niyang ipinaparamdam sa akin na sapat
ang aking pagmamahal na kulang ang kaligayahan kong wala ako sa piling
niya kaya’t masasabi kong siya lang taong gusto kong makasama hanggang sa
kahulihulihan.
Ngunit sa kabila ng aming pagsasama may isang bumabagabag sa aking
kalooban sa loob ng isang taon na aming pagsasama hindi ko maibigay sa
kaniya ang isang bagay upang matawag kaming isang pamilya. Alam ko na
may kulang nararamdaman ko kahit hindi niya tahasang sinasabi.
Araw ng lunes masayang-masaya ako dahil may breakfast in Bed hindi ko
inaasahan ang araw na iyon kaya naman excited akong bumangon at masayang
naghanda para pumasok sa trabaho.
Habang binabagtas ko ang daan patungong sakayan napansin kong parang
may kulang ang singsing ko naiwan napapangiti ako ang ganda kasi ng gising
ko tuloy naiwan ang wedding ring ko at dahil maaga pa naman babalikan ko
muna ang aking naiwan.
Sarado ang pinto ng bahay tahimik siguro umalis na rin ang aking mahal
hindi naman problema iyon dahil tig-isa naman kami ng susi.
Dahil nagmamadali tinungo ko ang aming kuwarto upang kunin ang
aking naiwan.
Laking gulat ko ng pagbukas ko ng pinto may dalawang magkaibang
kasarian ang aking nabungaran..gumuho ang aking mundo parang
pinagsakluban ako ng langit at lupa ang anghel kong asawa ako’y niloloko
pala. Gusto ko siyang hambalusin, batuhin, sunugin, murahin o dili kaya’y
patayin ngunit hindi ko magawa nanginginig ang aking buong katawan puno
ng alapaap ang aking mga mata at anumang oras maaari akong mabuwal sa
aking kinatatayuan wala ni anumang namutawi sa aking bibig wala siyang
narinig na ikasasakit ng kaniyang kalooban basta’t ang alam ko lang kailangan
kong makaalis sa impeyernong lugar na iyon tinungo ko ang comfort room at
kinuha ang walang kuwentang singsing na aking binalikan hindi ko alam kung
paanong naitapon ko pa sa walang kuwentakong asawa at sa kanyang kerida
ang singsing na binalikbalikan ko pa.
31
 LUMIKONG LANDAS
Ni Mark Joseph R. Verano
“Saang sulok ng langit ko ba matatagpuan kapalarang di natititkman sa
pangarap lang namasdan”
April 6 2018 Hindi-hindi ko malilimutan ang araw na ito. Ang graduation
day ko sa kolehiyo graduate ako ng Imformation Technology ipinangako sa
aking sarili na maghahanap agad ako ng trabaho upang makatulong sa aking
O
pamilya gusto kong masuklian ang pagsusumikap ang aking mga magulang
kaya naman naisipan kong makipagsapalaran sa Manila. Bago ako umalis
pinuntahan ko si Angelo sa kanilang bahay upang magpaalam sa kanya. Siya
ang aking kaibigan sa loob ng apat na taon sa kolehiyo.
E
April 11 2018 lumuwas ako ng Manila kasama si tito Ken. Siya ang kapatid
na bunso ni itay. Sa Manila nanirahan si tito Ken simula noong nagtapos siya
L
ng High School. Itinaguyod niya ang kanyang pag-aaral sa Kolehiyo subalit
ganoon pa man ay hindi natapos ni tito Ken ang kanyang Kursong Engineering.
P
nangungupahan lang si tito Ken dito sa Manila.
“Tara kain tayo may malapit na karenderya dito” yaya sa akin ni tito
Hindi na ako umangal pa sa haba ng byahe namin talagang nakakagutom
M
halos isang araw pala ang byahe mula Pandan hanggang Manila.
“Anong gusto mong kainin? Mamili ka lang dyan ako na bahala” sabi ni
tito sa akin
A
“Bikol express sa akin tito”
Habang kumakain kami ni tito may lumapit na lalaki sa amin . nguti lang
S
ako kahit di ko siya kilala.
“Oy tol mukhang may bago kang client. Baka pwede ako naman pagkatapos
mo?” sabi ng lalaki sabay tingin sa akin
“Loko ka talaga Owen . pamangkin ko ito galing siyang bikol dito siya
magtatrabaho” paliwanag ni tito Ken
‘Ay! sensya na pare akala ko client mo.”
“Ok lang iyon Owen siya nga pala anong balita?” tanong ni tito sa lalaki
“Ay muntik ko nang makalimutan pare . Aalis muna ako sandali dahil may
client ako sa may Sandigan . pwede ka ba mamayang gabi? Di kasi pwede si
Mark. Request kasi ng client ko may torohan” ang sabi ni Owen kay tito Ken na
lalong nagpapagulo sa isipan ko habang nakikinig sa usapan nila.
“Pare matagal na akong di nagshoshow ng ganoon baka maasiwa lang sa
akin ang mga manunuod sa atin. At isa pa malaki ba ang lagayan dyan?” ang
32 sagot ni tito Ken
“Huwag kang mag-aalala pare sagot kita at saka mag-eensayo tayo
mamaya. Mga big time ang mga client ko pare. Private show para sa kanila
lang”
“sige pare payag ako”
Matapos naming kumain umuwi kami agad upang makapaghanda si tito
Y
para sa kanyang client.pagdating namin sa boarding house tinanong ko si tito.
“Anong Client po tito? Ano po ba ang trabaho mo dito ?”
L
Kitang-kita ko sa mga galaw ni tito na tila nagdadalawang isip siya sabihin
sa akin ang katotohanan.
“tito ano po ba talaga ang trabaho mo”
N
Nagpakawala ng isang malalim na buntong hininga si tito bago siya
sumagot.
“Sa atin-atin lang ito. Francis. Huwag mo ipaparating sa probinsya natin
lalong lalo na sa tatay mo. Sa totoong lang mahirap makakuha ng hanapbuhay
dito sa Maynila kahit college graduate ka na ay mahirap pa rin. Ako pa kaya?
Di ko tinapos ang kurso ko noon. Madami na rin akong napasok na trabaho
para makapag-aral. Pero hindi kaya ng kinikita ko ang tuition fee. Hanggang
sa makakilala ako ng isang callboy na nagpasok sa akin sa isang gay bar.
Sempre sa simula ay halos bumaliktad ang aking sikmura sa pinagagawa sa
akin ng mga matrona at mga bading. Pero sanayan lamang yan. Kinalaunan ay
nagustuhan ko na rin ang trabahong iyon. Subalit kapag medyo nagkakaedad
ka na ay madalang na ang mga customer na kukuha sa iyo. Kaya naman naging
freelancer na lamang ako. Nag-aral din ako magmasahe kasi yun din ang gusto
ng mga kleyente ko. Mahirap pero kailangan kong gawin para mabuhay ako”
pagsasaad ni tito ken sa kanyang buhay.
Naantig ang aking damdamin sa aking mga narinig subalit hindi ako
makapagsalita hindi ko kasi alam kung ano ang sasabihin ko. Maaawa ba ako
kay tito o itatakwil ko ba siya? Kahit balik-baliktarin ko ang mundo tito ko pa
rin siya. Kamag-anak ko pa rin siya kaya naman mananatili pa rin ang respeto
ko sa kanya.
“Ganoon ba tito? Huwag kayong mag-alala, di ko sasabihin ito kahit
kanino man”
“Salamat Francis at naiintindihan mo ako. hayaan mo tutulungan kita
makahanap ng trabaho para di ka magaya sa akin” pangako ni tito ken.
Tinupad ni tito ang kanyang pangako sa akin. Tuwing umaga kasama ko
si tito sa paghahanap ng trabaho at tuwing gabi naman ay abala si tito sa pag-
aasikaso sa kanyang mga regular na kliyente. Natapos ang isang lingo ay hindi
pa rin ako sinusuwerte sa paghahanap ng trabaho.
Araw ng sabado kakatapos lang namin kumain ng pananghalian inutusan
ako ni tito na pumunta sa mall para mamasyal. Hindi ako masasamahan
ni tito sa pamamasyal dahil may darating siyang kliyente sa bahay. 2:00 ng
33
 hapon sinimulan ko ang aking pamamasyal sa SM Fairview. Wow ang laki
ng mall namangha ako dahil ito ang unang pagkakataon na nakapasok ako
sa isang mall. Wala kasing mall sa probinsya namin di ko alam kung saan
ako magsisimula. Tingin dito, tingin doon palakad-lakad lang ako sa mall
hanggang sa marating ko ang sinehan.
Sinulit ko ang bawat minuto sa loob ng mall hindi ko namalayan na
gabi na pala kaya naman bago sumapit ng 7:00 ng gabi ay kailangan ko nang
umuwi. Tiyak na hinihintay na ako ni tito.
Sa aking pag-uwi akala ko hinihintay ako ni tito pero nang bukas ko ang
pinto nakita ko si tito na abalang-abala sa pag-aasikaso sa kanyang kliyente
kaya naman muli kong isinara ang pinto at naghintay na lamang ako sa labas
ng bahay.
O
“Ptss! Ptss!”
Nakita kong senesenyahan ako ni kuya Rudy na pumasok sa kanyang
apartment. Si kuya Rudy ay isa sa mga kaibigan ni tito ken.
E
“Dito mo na hintayin na matapos ang tito kenneth mo” ang paanyaya ni
Kuya Rudy
“Kenneth? sinong kenneth?” tanong ko kay kuya Rudy
L
“Kenneth ang palayaw na ginagamit ng tito mo noong star dancer pa siya
sa isang gay bar. Doon na rin namin siya nakilala”. Sagot ni kuya Rudy
P
“Bakit naman kasi pati sa bahay ay tumatanggap ng kliyente si tito?”
“Pera din yun, Francis, baka can’t afford yan.kaya imbes na magbayad pa
sa motel ay dyan na lang sa tirahan ninyo. Baka malaki pa ang ibigay sa tito
M
mo”
“Ganito ba talaga dito sa Manila? Kailangan bang gawin mo lahat para
A
mabuhay lamang?”
“Dala talaga yan ang hirap ng kabuhayan dito sa Manila. Ako nga graduate
din ng college sa probinsya naming. Akala ko pagpunta ko dito ay makakakita
S
ako ng magandang trabaho. Napasok lamang ako bilang isang waiter sa isang
bar. Eh napakaliit ng kita . hanggang sa alukin ako ng sex ng isang bading
na naging kliyente namin kapalit ng malaking halaga. Yun na ang simula.
Hanggang sa mapasok din ako sa isang gay bar” Kuwentong buhay ni Kuya
Rudy
“ Ang hirap talaga humanap ng trabaho dito sa Manila” sabi ko kay kuya
Rudy
Maya’t maya pa ay napansin naming lumabas na si tito at ang kanyang
kliyente. Si tito naman ay lumabas hanggang sa daanan upang ihatid sa may
sakayan ang kanyang kliyente . pagbalik ni tito ay lumabas na ako ng apartment
ni kuya Rudy. Sabay na kaming pumasok ni tito
“Pasensya ka na Francis. Kailangan nating maghanapbuhay ng may
makain tayo”
34
“Okay lang iyon tito. Pero sa susunod ay i-lock mo po pinto ng hindi ka
nasisilipan ng kung sino-sino” pabirong sabi ko
“Tara pasok na tayo kanina pa ako nagugutom” yaya ni tito sa akin
Habang kumakain kami ni tito ang daming pumapasok sa isip ko.
Tinitingnan ko si tito
Y
“Bakit ganyan ka makatingin sa akin?” tanong ni tito sa akin
“Alam mo tito yung hirap ng buhay natin, lalong-lalo na kayo. Ang dami
L
na ninyong pinagdaanan. Gusto ko sanang maawa sa inyo. Pero sa tingin ko
masaya naman kayo sa buhay na pinili nyo”
“Ganyan talaga ang buhay. Minsan sa buhay natin ay nangangarap tayo
N
ng buhay na nais natin. Pilit na inaabot ang pangarap na iyon. Mahirap pero
kailangan lumaban sa buhay kapag sumuko tayo agad tiyak na wala tayong
mararating. Tingnan mo naging buhay ko maaga akong sumuko kaya heto
wala akong narrating at. wala rin akong magiging kinabukasan” seryusong
sabi ni tito sa akin
“Tama ka nga tito. Pero nasa tao na iyan kung ano ang pipiliin niya.
Ganyan talaga ang buhay. Walang katapusang pakikibaka sa lahat ng mga
hadlang sa ating mithiin. Mahirap pero kailangan pagtiisan. Kinabukasan
natin ang nakataya dito. Yun bang walang sukuan. Matira ang mga matibay.
Magtatagumpay ang matibay at matatag” sabi ko kay tito.
“Bata ka pa nga. Puno ka ng pangarap sa buhay. Sana matupad mo” sabay
ngiti sa akin ni tito
“salamat tito”
May inabot na dyaryo sa akin si tito. Nakasulat sa dyaryo isang opisinang
nangangailangan ng encoder.
“Bukas na bukas din pupuntahan natin ang opisinang iyan malay natin
nandyan ang hinahanap mong suwerte”
Kinaumagahan sinamahan muli ako ni tito sa isang opisinang nakita
namin sa dyaryo na nangangailangang ng encoder. Bago pa magbukas ang
opisinang pakay naming ni tito ay naroroon na kami. Napansin kong marami-
rami na rin ang mga applicante. Nang magbukas ang opisina ay grupo-grupo
kaming pinapasok sa loob. Isang lalaki ang nag-aasikaso sa aming mga
applikante. sabi ni tito sa akin ay namumukhaan niya ang lalaki parang naging
kliyente na niya ito.
Sa paglapit ng lalaki sa amin nagulat ang lalaki dahil namumukaan niya si
tito Ken. kinausap ni tito Ken ang lalaki nagbabakasali si tito na matutulungan
ako ng lalaki. Subalit ilang minuto lang ang inilagi ko sa loob ng opisina ay
naging mailap sa akin ang suwerte. Tinanong ako ni tito sa naging resulta
subalit hindi ko sinagot si tito dahil nabubuwesit ako. kaya naman hanggang
sa pag-uwi namin ni tito ay napakabigat ng aking kalooban.
“Bakit ganoon sila tito? Kailan pa ako magkaka-experience sa trabaho
35
 kung walang kumukuha sa akin. at yung lalaki kanina sabi niya sa akin na
mas bagay daw ako sa trabaho mo tito at hindi ko daw kaya ang trabaho
sa opisina nila dahil wala pa daw akong experience. Pero maaari pa rin niya
akong tulungan kung papayag ako sa gusto niya. Alam mo na tito kung ano
ang nais nang lalaking iyon” galit na sabi ko kay tito
“Mukhang nakapagpasya ka na. Sige basta sundin mo ang mga payo ko
para hindi ka maloko ng kahit sino pa man. Alam ko na ang lahat ng pasikot-
sikot sa trabahong ito. Ok ba?” paalala ni tito sa akin
Nagpasalamat ako kay tito dahil naintindihan niya ako. Balaha na kung
anong mangyayari sa buhay ko ang mahalaga ay makatulong ako sa aking

Y
“Walang hiya yun,ah mamura nga kahit sa text lang” galit na sabi ni tito pamilya.
sabay kuha sa kanyang cellphone. “Nasaan na nga ba iyon?” sabi ni tito habang

L
pinipindot ang kanyan cellphone.
“Isa pa tito. Bakit ganoon ang mga kumpanya? Gusto nila ay may
experience na sa trabaho. Eh papaano naman kaming wala pang experience?

N
Kailan pa kami magkakaexperience kung hindi nila kami tatanggapin.”
Habang naghuhubad ako ng satapos

O
“Napagdaanan ko rin yan francis. Mas grabe pa ang sa akin kasi hindi ako
nakatapos ng college. Kaya naman sino ang tatanggap na kumpanya sa akin?
Paliwanag ni tito sa akin

E
“Tito total wala naman gustong tumanggap sa akin at saka ang malas-
malas ko sa trabaho ano kaya kung magbenta na rin ako ng katawan ko? Tiyak
kikita ako ng malaki” Biglang tanong ko kay tito.

L
“Kung ako ang masusunod ay hindi na kita papayagan. Mahirap ang
ganitong hanapbuhay. Yun kasi ay pinagdaanan ko na at malamang hanggang

P
may naaakit pa sa aking katawan ay ganoon pa rin ang aking gagawin. Eh
papaano kung kulubot na ang balat ko? Mahirap ang ganitong buhay”
paliwanag ni tito

M
“Pero madali lang ang pera sa ganyang trabaho” ang sabi ko kay tito
“Oo nga Madali ang pera kung bata ka pa. kapag hindi pa sawa sa katawan

A
mo ang mga kliyente mo. eh papaano kung abutin mo na ang edad ko. Alam
mo ba kung magkano na lang ang ibinabayad sa akin. malaki na ang limang
daan sa isang gamit nila sa katawan ko. Isama mo pa dyan ang panlalait nang

S
ilang kliyente matapos mong paligayahin sa sex ay kung anu-ano pang salita
ang maririnig mo pag-abot sa iyo ng perang pinagpaguran mo. kaya kung ako
sa iyo ay huwag mo nang pasukin ang trabahong ito” pagmamakaawa ni tito
habang papalapit sa akin.
“Pero tito. Kailangan nating mabuhay. Kailangan kong makatulong sa
pamilya ko. alam mo tito na ako lang ang inaasahan ng pamilya ko. kaya nga
ako lumuwas dito sa Maynila kahit ano papasukin ko na para lang sa pamilya
ko. Gusto kong makaahon sila sa kahirapan ng buhay kahit kapalit nito ay ang
aking katawan. “
“Buhay mo iyan. Ikaw ang magdedesisyon. Hindi ako” sabay hawak ni tito
sa balikat ko
“Tito kapag pinasok ko na ang trabahong ito ay sana gabayan nyo naman
ako. Pinapangako ko na hindi ko kayo sisisihin. Tama ka po. Desisyon ko ito”
36 37
 CHANGE HEART
Ni Mark Joseph R. Verano
”Ang tadhana nga naman mapaglaro kaya naman kapag sinamahan ng
pag-ibig itoy nagiging kumplekado.”
Hindi ako naniniwala sa Forever dahil wala naman kasing babaing matino
sa mga panahon na ito. karamihan sa mga naging babae ko ang habol lang sa
akin ay ang aking kasikatan. Sino kayang babae ang hindi papayag na maging
O
girlfriend ko.?
Kilala ang pamilya namin dito sa aming probinsya. Ang aking ama ay
Mayor lang naman nan gaming probinsya habang ang aking ina naman isang
doktora. Nag-iisa anak lang nila ako wala akong naging kapatid dahil abala
E
ang aking mga magulang sa pagpapayaman.
Ganoon pa man ay hindi ako lumaking mayabang. Inggit man ang
L
karamihan ng mga classmate ko sa akin ay hindi nila makuhang magalit o
awayin ako dahil mabait pa rin ako sa kanila. Natural sa akin ang pagiging
P
masayahin na tila ba walang dinadaanang problema sa buhay. Ganoon lagi
ako hanggang makatapos ako ng high school. Subalit ng mag-college ako ay
naiba ang takbo ng aking school life. Naging yabang ang tingin ng karamihan
M
sa pinakikita kong kabutihan o sa pagiging approachable ko. Naging campus
figure kasi ako lalung-lalo na sa mga babae. Pero naging maingat pa rin ako sa
panliligaw ko ng babae. Ayaw kong makasakit ng damdamin ng ibang lalaki.
A
Nagkaroon ako ng kaibigan si Francis.pareho kami ng kurso Imformation
Technology. Tulad ko habulin din siya ng mga babae subalit wala siyang balak
S
magkaroon ng girlfriend dahil mag binibigyan niya ng pansin ang pag-aaral
kaysa sa pakikipagrelasyon.
Subalit sa hindi inaasahang pangyayari, tinamaan ang puso ko ng pana
ni kupido. Na-in-love ako kay Ana dahil ang amo ng kanyang mukha hindi
nalalayo sa kagandahang taglay ni Kristine Hermosa isa sa mga artistang
hinahangaan ko. Ganoon pa man nakalulungkot isipin na may boy friend siya.
At hindi basta-basta yung boyfriend niya. Isa itong anak ng isang
mayamang pulitiko. Nang mabalitaan ng boyfriend niya ang aking panliligaw
ay nagsimula na akong makatanggap ng death threat. Dahil dito ay lagi
na akong pinapasamahan ng bodyguard ng Daddy ko. Gayun pa man ay
nagpatuloy pa rin ako sa panliligaw kay Ana. Sa aking panliligaw ay ni minsan
ay di ko nakita ang kanyang sinasabing boyfriend. Kaya wala akong idea kung
anong itsura niya.
38 Halos tatlong buwan kong niligawan si Ana at sa wakas naging kami
hiniwalayan ni Ana ang kanyang boy friend. Abot langit ang aking kasiyahan
siya na ang babaing aking ibigin. Ligal ang aming relasyon. Nalaman kong
may sakit sa puso si Ana kaya naman bilin sa akin ng kanyang ina ay ingatan
ko si Ana.
Araw ng Martes. Alas-singko ng hapon biglang dinukot ako ng mga di
Y
kilalang tao.. Dinala ako sa isang bahay na malapit sa dagat. Subalit di ko
alam kung saan iyon dahil nakapiring ang aking mga mata ng dalhin nila ako
L
doon. Ang alam ko lamang ay tabing dagat iyon dahil dinig na dinig ko ang
paghampas ng mga alon sa dalampasigan. Laking takot ko ng mga sandaling
iyon dahil alam ko na katapusan ko na. Wala akong magawa kundi sumunod
N
sa lahat ng sabihin ng mga lalaking iyon.
Nakapiring pa rin ang aking mga mata ng igapos nila ako sa isang silya.
Nadinig ko noon na may isang lalaking pumasok sa silid na tinatawag nilang
boss. Isang malutong na mura ang una kong narinig mula sa bagong dating at
ako nga ang kanyang minumura. Papalakas ng papalakas ang tinig na naririnig
ko dahil papalapit na pala siya sa akin. Hanggang sa makaramdam na lang ako
ng isang malakas na suntok na dumapo sa aking kanang pisngi. Naisin ko
mang gumanti ay di ko magawa dahil sa pagkakagapos ko at nakapiring pa rin
ang aking mga mata. Nagpatuloy pa rin siya sa pagmumura sa akin at ilan ding
masasakit na suntok ang tinanggap ng aking katawan.
Maya’t maya pa ay nakarinig ako ng mga yapak papalayo sa akin. Tapos
may nagbukas ng pintuan at nang maisara iyon ay nanahimik ang lahat. Noon
ako nakaramdam ng grabeng sakit sa buo kong katawan at tila may dugo pa
ang aking labi. Napaiyak ako sa sakit pero kahit anong gawin ko ay hindi pa
rin ako makakilos sa higpit ng pagkakagapos sa akin. Marahil ay isang oras na
ang nakalipas ng may nagbukas muli ng pintuan. May taong pumasok sa loob
ng silid na iyon. Nang lumapit siya sa akin ay sinabi niyang papakainin niya
ako. Gutom na gutom na rin ako ng mga oras na iyon kaya pinilit kong kainin
ang bawat isubo niya sa akin. Medyo nahirap ako sa pagsubo ng pagkain dahil
sa pagkakapiring ng aking mga mata. Nakiusap tuloy ako sa kanya na alisin
muna ito.
Pumayag naman yung taong nagsusubo ng pagkain sa akin at inalis niya
ang piring sa aking mga mata. Dahil sa matagal na pagkakapiring sa aking mga
mata ay mga ilang minuto ding nag-adjust ang aking mga mata sa liwanag.
Nang makita ko ang pagmumukha ng nagpapakain sa akin ay nagtaka ako
dahil hindi naman siya mukhang boy sa bahay na iyon o isang mukhang
masamang tao. Ang mga suot niya ay pawang mamahalin din.
“Ako ng pala si Manuel .” ang pakilala ng lalaking nagpapakain sa akin.
“Angelo pare, ang pangalan ko. Salamat sa pagkain, pare. Pero sino ba ang
nagpa-kidnap sa akin?” tanong ko rin sa kanya.
“Pasensya ka na pare. Di ko pwedeng sabihin kasi baka ako naman ang
39
 malintikan nyan.” ang tugon naman ni Manuel
“Di ka naman yata boy o katiwala dito sa bahay. Wala sa itsura mo ang
pagiging boy o tauhan ng gagong iyon.” ang pag-usisa ko pa kay Manuel
Binalewala niya ako at iniba niya ang aming usapan.
“Pasensya ka na uli pare ha. Mabait naman yung kumidnap sa iyo. Pero
hayaan mo ako ang bahala sa iyo. Kapag may pagkakataon ay itatakas kita
dito.” ang nasabi sa akin ni Manuel
“Magbabayad kung sino man ang gumawa sa akin nito. Tiyak na
mabubulok siya sa bilangguan.” ang paggalit kong nasabi kay Manuel
Pinakain ako ni Manuel hanggang maubos ang dala-dala niyang pagkain.
Matapos akong kumain ay piniringan niya akong muli at pinagbilinan na
huwag sasabihin kanino man na tinanggal niya ang aking piring sa mga mata.
O
Ibinalik niya muli ang piring ko sa mga mata. Di na siya nagtagal sa loob ng
silid at lumabas na siya agad.
Ilang minuto muli ang nakalipas ng bumukas ang pinto at may ilang mga
E
yabag akong narinig. Lumapit sila sa akin at inalis ang pagkakatali ko sa silya.
“Hatinggabi na pare at baka gusto mo ng matulog. Dito ka muna sa kama
magpahinga.” ang sabi ng isang lalaki sa akin.
L
Pinahiga ako sa kama at inalis ang pagkakagapos ng aking mga kamay.
Akala ko ay hindi na nila ako igagapos. Subalit may humawak sa dalawa kong
P
kamay at itinali marahil sa magkabilang gilid ng headboard. Nakiusap ako na
alisin na ang piring sa aking mga mata subalit binalewala pa rin nila ang aking
pakiusap. Sa halip ay itinali nila ang dalawa kong paa sa magkabilang gilid ng
M
kama. Tapos ay iniwan na nila ako.
Hindi ko namalayan nakatulog ako dahil sa sakit nang aking buong
A
katawan. Narinig kong may paparating
“Pare, si Manuel ito. Mag-ready ka at itatakas kita dito.” ang bungad ng
lalaking pumasok sa silid.
S
Inalis niya ang piring sa aking mga mata. Kasunod nun ay inalis din niya
ang mga tali sa aking mga kamay at mga paa. Binulungan niya akong huwag
lilikha ng ingay para hindi kami mabuko.
“Salamat, pare.” ang sabi ko kay Manuel
Tumango lamang si Manuel at sinenyasan niya ako na manahimik
lamang. Lumabas kami ng silid at dahan dahan din kaming lumabas ng bahay.
Paglabas namin ng bahay ay pumunta kami sa dalampasigan at sinugod namin
ang madilim na dalampasigan papalayo sa bahay na iyon. Sinundan ko lamang
si Manuel hanggang sa makarating kami sa gilid ng daan at may naka-park na
isang kotse doon.
“Pare, inihanda ko iyang kotse sa pagtakas mo.” ang nasabi ni Manuel.
“Salamat pare. Pero sino nga ba ang mga kumidnap sa akin?” ang
pasasalamat at tanong ko kay Manuel.
40
“Mamaya na natin pag-usapan iyan. Ang mahalaga ay makaalis na tayo
dito.” ang naging tugon ni Manuel sa akin. “Heto ang tubig at uminom ka.
Mukhang pagod na pagod ka ha.” ang alok sa akin ni Manuel.
Kinuha ko ang bote ng tubig at uminom na ako. Di pa kami nakakalayo ay
nakaramdam ako ng pagkaantok.
Y
“Pare, tulog lang muna ako. Grabe na itong antok at pagod ko.” ang paalam
ko kay Manuel.
L
“No problem pare. Gigisingin na lang kita kung kailangan.” ang tugon
naman ni Manuel.
Simula ng ipikit ko ang aking mga mata ay wala na akong namalayan sa
N
aming dinaanan. Pagkagising ko na lamang ay nasa Metro Manila na kami at
mataas na ang sikat ng araw.
“Pare, pasensya na pare at hindi na kita ginising. Ang sarap kasi ng tulog
mo.” ang panimula ni Manuel.
“Ok lang yun pare. Saan na ba tayo?” ang tanong ko sa kanya.
“Daan muna tayo sa bahay para makapagayos ka bago ka umuwi.” ang
paanyaya ni Manuel.
“Huwag na pare. Baka nag-aalala na ang aking mga magulang. Kailangan
ko ring umuwi bago makapagreport sa mga pulis sa nangyari sa akin.” ang sabi
ko naman kay Manuel.
“Pare, pakiusap ko lang na patawarin mo na yung gumawa sa iyo nyan.
Tutal nakalaya ka na at walang masamang nangyari sa iyo.” ang pakiusap ni
Manuel.
“Pare, hindi naman pwede ang ganun. Dapat pagbayaran nila ang ginawa
nila sa akin.” ang pagpipilit ko kay Manuel.
“Please lang pare. Nakikiusap ako sa iyo.” ang muling pakiusap ni Manuel.
“Pero papano ang mga magulang ko na sigarado akong alalang-alala na
sila sa mga oras na ito.” ang sabi ko pa kay Manuel.
“Pare, please lang. Tiyak na madadamay ako kung magkakaroon ng
imbestigasyon. Aaminin ko sa iyo na isa sa mga barkada ko ang gumawa
nito. Napagkamalian lamang nila ikaw sa pagdukot sa iyo. Maimpluwensyang
tao ang mga magulang niya kaya kahit ano ay tiyak na gagawin nila para
mapawalang sala ang kanilang anak. Kung gusto mo ako ang kakausap sa
kanila para mabayaran ka sa mga pinsalang naidulot nito.” ang pagmamakaawa
ni Manuel.
“Pag-iisipan ko pare.” ang tanging naisagot ko kay Manuel.
“Tawagan mo na nga pala ang mga magulang mo para di na sila mag-
alala.” ang sabi ni Manuel sabay abot ng kanyang cellphone.
Tinawagan ko ang aking mga magulang pero sa halip na magsumbong
sa nangyari ay nasabi ko na lamang na binigyan namin ng sorpresa ang isang
kaibigan namin kaya nagpunta kami sa isang beach. Pagdating ko sana doon
41
 sa beach ay tatawagan ko sila. Pero walang signal ang cellphone doon. Nawala
ko rin ang aking cellphone sa beach na iyon kaya gamit ko ang cellphone ng
kaibigan ko. Ewan ko kung saan ko nakuha ang mga paliwanag na iyon. Pero
parang naawa lang ako kay Manuel kaya ko nasabi ang mga iyon.
Tumuloy muna kami sa bahay nina Manuel n. Nasa isang exclusive na
subdivision iyon at napakalaki nito. Isang guard ang nagbukas ng gate at ilang
maid din ang sumalubong kay Manuel sa pagpasok namin sa bahay.
“Sina Mama at Papa?” ang tanong ni Manuel sa mga maid.
“Sir, nakaalis na po.” ang tugon ng isang katulong.
“Tara, pare doon tayo sa silid ko.” ang paanyaya ni Manuel. “Pakihanda
pala kami ng makakain mamaya.” ang utos naman ni Justin sa mga maid.
“Ang laki ng bahay nyo pare.” ang nasabi ko kay Manuel sa pag-akyat
O
namin sa hagdanan papunta sa kanyang silid.
Hindi na sumagot si Manuel at tinungo na lamang namin ang kanyang
silid. Pagpasok namin sa loob ay binigyan niya ako ng tuwalya at iniabot din
E
ang ilang damit niya.
“Magkasing laki naman tayo at magkasukat siguro tayo sa baywang.” ang
sabi ni Manuel
L
“Medium ang t-shirt ko at 30 ang waistline ko.” ang sabi ko naman sa
kanya.
P
. “Sige pare, una ka ng maligo.” ang dugtong pa niya.
Pumasok ako ng banyo at sinimulan ko na ang pagligo. Wala na ang
mga sakit sa aking katawan maliban lamang sa maliit na pasa sa aking pisngi.
M
Matapos kong maligo ay sumunod na si Manuel maligo. Habang naliligo si
Manuel abala naman ako sa pag-aayos ng aking sarili gusto ko nang umuwi sa
A
amin gusto ko nang makita ang aking mga magulang.
Matapos maligo at makapagbihis ni Manuel ay lumabas na kami sa
kanynag kuwarto at bumababa na kami sa kanilang dining room na ubod ng
S
laki din. Kasya siguro ang isang dosenang tao sa laki ng mesa. Nakahanda na
sa mesa ang aming pagkain.
Matapos naming kumain ay nagpaalam na ako sa kanya. Nagpumilit siya
na ihatid ako. Pumayag naman ako pero pagdating namin sa aming bahay ay
hindi na siya bumaba ng kotse. Bago ako bumaba ng kotse nya ay tinignan
ko muli ang pasa sa aking pisngi. Medyo hindi na ito halata at sana nga ay
hindi ito mapansin ng aking mga magulang. Pagpasok ko sa aming bahay ay
sinalubong ako ng aming nag-iisang katulong at sinabing pumasok na sila sa
kanilang opisina ng malaman na okey na ako. Pumasok ako sa aking silid at
maghapon akong natulog. Di ko na nakuhang pumasok pa ng araw na iyon.
Marami pa sana akong katanungan na nais itanong kay Manuel subalit
pagod na rin ang aking katawan at ang aking isipan. At ang higit sa lahat ay
nakalimutan kong kunin ang numero ni Manuel. Inisip ko na lamang na kung
42
nais ko siyang tawagan ay kukunin ko na lamang ang nagregister na number sa
telepono namin dahil may caller ID naman ito. Dumating ang kinagabihan at
dumating na rin ang aking mga magulang. Buti na lamang at di nila napansin
ang pasa sa aking pisngi. Naulit ko muli ang pagsisinungaling ko sa telepono
kanina upang lalo silang maniwala sa akin at ng hindi na mag-usisa pa.
Y
Simula ng araw na iyon ay naging tahimik ako at di gaanong palabati.
Napansin ito ng aking mga kaibigan at classmates lalong lalo na ng aking
L
girlfriend. Pilit kong ibinalik ang dati kong sigla pero paminsan-minsan ay
naiisip ko ang nangyari sa akin.
Dumating ang weekend ay hindi ako sumama sa kahit anong gimik ng
N
aking mga kaibigan. Minabuti kong manatili na lamang sa bahay. Subalit ng
gabi ng Sabado ay nagkaroon ako ng bisita. Laking pagtataka ko kung sino ito.
Si Manuel pala at dala-dala ang mga damit ko na naiwan ko sa kanila. Pinakuha
ko naman sa aming katulong ang mga hiniram kong damit na matagal ko
ng naisilid sa isang supot. Niyaya niya akong magmeryenda sa labas at agad
naman akong sumama. Bago pa man kami nagsimulang magkwentuhan ay
nakiusap siya na huwag na naming pagkwentuhan yung mga nangyari sa akin.
Sinang-ayunan ko naman siya.
Masayahing tao din pala si Manuel at kahit corny ang jokes niya ay
nakukuha ko pa ring tumawa. Sa tingin ko ay pilit niya akong pinatatawa ng
gabing iyon para mabaling sa iba ang aking attention sa halip na sa nangyari
sa akin. Noon din tuluyang nagpakilala si Manuel na tulad ko rin ay nag-iisang
anak siya ng kanyang mga magulang at sunod din sa layaw. Kahit ganoon pa
man ay hindi sumagi sa isipan niya ang masasamang bisyo. Parang gumaan
ang loob ko ng gabing iyon sa pagkakaroon ko ng isang kaibigan na di nalalayo
sa akin ang buhay. Maliban lamang sa sobrang yaman nila at kami naman ay
medyo nakakarangya lamang ng kaunti sa buhay.
Hindi lamang iyon ang huling paglabas namin ni Manuel. Naging
madalas din ang aming paglabas-labas na lalong nagpalapit sa amin sa isa’t isa.
Sa maiksing panahon ng pagkakaibigan namin ay nadaig pa niya sa pagiging
close ang pinakamatalik kong kaibigan simula ng bata pa ako. Kahit ganoon
pa man ay hindi ko nakakalimutan ang obligasyon ko sa aking girlfriend. Kaya
naman wala akong naging problema sa aking girlfriend maliban na lamang sa
aking mga kaibigan. Parang naagaw na ni Justin ang panahon ko para sa mga
kaibigan ko. Pinilit ko pa rin hatiin ang ang aking panahon sa kanilang lahat
ng walang sasama ang loob sa akin.
Subalit naging super bait at sobrang maalalahanin ni Manuel. Halos
naging hatid sundo niya ako sa aking pinapasukang school dahil magkalapit
lamang naman ang aming mga eskwelahan. Minsan pa nga ay kasama namin
ang aking mga magulang sa mga lakaran. In short, parang isang kapatid na ang
naging turingan namin ni Manuel. Pero nagbago ang lahat ng may ipinagtapat
43
 sa akin si Manuel. Hingit pa daw sa isang kaibigan at kapatid ang turing niya
sa akin. Mahal na mahal daw niya ako sa simula pa lang ng makilala niya ako.
Sa ginawang pag-amin ni Manuel ewan ko gulong gulo ang isipan ko
pareho kaming lalaki anu kaya ang sasabihin ng iba kung magkakaroon kami
ng relasyon natatakot ako at kinakabahan. hindi ko alam kung anu ang isasagot
ko kay Justine.
di ko kayang magpaliwanag kay Manuel at parang papayag ako sa gusto
niya pero pag-iisipan ko muna
nagpatuloy pa ang panunuyo ni Manuel sa akin subalit wala akong
binitiwang pangako sa kanya. Naintindihan ni Manuel Justine at iginalang ang
disisyon ko na pag-iisipan ko ang lahat. nangako rin ako sa kanya na di ko na
siya iiwasan. simula noon ay lalong naging pursigido siya sa kanyang layunin
O
sa akin. minsang nag-birthday ang kanyang mama ay isinama pa kaming tatlo
nina Mommy at Daddy sa isang beach resort sa Thailand .dahil doon ay naging
malapit din ang aming mga magulang.
E
Araw ng lunes pauwi ako galing sa school ng biglang tumunog nag aking
cellphone. Isang di kilalang numero ang nakalagay sa screen.
“Hello sino ito?
L
“ Huwag mo ng alamin kung sino ang mahalaga ay malaman mo ang
katotohanan”
P
Hininto ko ang aking pagmamaneho dahil naguguluhan ako sa sinasabi
ng kausap ko
“Anong katotohana ang sinasabi mo na kailangan kong malaman?”
M
“Si Ana Morales ang nasa likod ng pagdukot sa’yo”
Muntik ko nang mabitiwan ang aking cellphone. Nagulat ako sa aking
A
nalaman subalit di pa rin ako naniniwala na ang babaing minamahal ko ay
ang taong nagpadukot sa akin. hindi ko lubos maisip kung bakit gagawin ni
Ana iyon.
S
“Tigilan mo ako! kung wala kang magawang matino huwag mo akong
idadamay” pagalit kong sabi sabay baba ko ng cellphone
Gulong-gulo ang aking isipan di ko alam kung maniniwala ba ako o
hindi pero isa lang ang naiisip kong paraan kailangan kong harapin si Ana at
kausapin siya upang malaman ko kung ano ba ang totoo.
tinawagan ko si Ana upang yayain siyang makipagkita sa akin. pinapunta
ko siya sa aming resthouse sa Tagaytay.
Dumating ang araw ng pagkikita namin ni Ana. habang binabagtas ko ang
daan patungo sa Tagaytay tumawag sa akin si Ana at sinabi niya nasa Tagaytay
na siya.
pagdating ko sa resthouse namin sumalubong sa akin ang matamis niyang
ngiti.subalit hindi ko alam kung anu ang mararamdaman ko magkahalong
44
kaba at tuwa
hindi na ako nagpatumpik tumpik pa agad ko nang kinausap ng
masinsinan si Ana
sa aming pag-uusap inamin ni Ana na siya ang Mastermind sa pagdukot
sa akin. ginawa niya iyon dahil nais niyang ipaghigante si Angelica
Y
Si Angelica ang matalik niyang kaibigan na dati kong kasintahan
pinaglaruan lamang ni Ana ang pag-ibig ko sa kanya. lahat ng pinakita at
L
pinadama niya sa akin ay pawang pagkukunwari.Subalit sa kabila ng laha.
Tanga na ako kung tanga mahal na mahal ko pa rin siya. siya ang babaing
mamahalin ko.Sa paglipas ng araw lalo akong naguluhan sa aking damdamin;
N
kahit hindi ako mahal ni Ana mahal ko pa rin siya.Mali na kung mali pero
kailan ba naging mali ang umibig?
isang malagim na balita ang nabalitaan ko. nasa kritikal na kalagayan
sina Manuel at Ana na aksedente ang sasakyan na sinasakyan nila. nagkaroon
ng Malay si Manuel kinausap niya ako sinabi niya sa akin kahit ano man
ang mangyari ako lang ang mamahalin niya at hindi iyon magbabago.hawak
hawak ni Manuel ang aking kamay bago siya tuluyang mamaalam.
Nalaman ko si Manuel ang dating kasintahan ni Ana. Humingi siya ng
patawad sa akin dahil itinago niya ang katotohanan na si Ana ang nagplano ng
paghihiganti sa akin.
sa araw ng libing ni Manuel sinariwa ko ang masasayamg alaala namin.
pakiramdam ko namatay ang kalahati ng puso ko. kinausap ako ng Mommy
ni Manuel Justine sinabi niya sa akin na kahit wala na si Manuel patuloy pa rin
tumitibok ang puso niya.
Sa ngayon nakatuon ang oras at panahon
ko kay Ana, hanggang siya ay gumaling
maraming nagbago kay Ana matapos ang aksidente naging masayahin at
mapagmahal na walang halos pagkukunwari pinatawad ko na siya sa ginawa
niya sa akin.
mahal na mahal ko si Ana. Tuwing magkasama kami ni Ana
pakiramdam ko parang buhay na buhay si Manuel. Nakita ko ang
Mommy ni Ana palabas ng paaraalan. nagkasalubong kasi kami.
kinamusta ni Tita ang relasyon namin ni Ana ang sabi ko kay Tita maayos ang
relasyon namin malaki ang pinagbago ni Ana matapos ang aksidente.
sabi ni tita mabuti naman naging maayos ang lahat matapos ang naging
operasyon ni Ana.Noong naaksidente sina Ana at Manuel kailangan opearahan
sa puso ni Ana kinailangan ng palitan ang puso ni Ana. Hindi nahirapan sina
tita sa paghahanap ng ka-match na puso niya.
Matapos kong malaman ang katotohanan. noon ko lang napagtanto ang
sinabi ng Mommy ni Manuel. na patuloy pa rin tumitibok ang puso nito. Ang
puso ni Manuel ay patuloy na tumitibog at nagbibigay buhay kay Ana
45
 pakiramdam ko ngayon dalawang tao ang nagmamahal sa akin . masaya
na ako ngayon sa piling ng taong pinakamamahal ko. APOY
ni: Abegail I. Condeno

Y
Sa isang maliit na siid matatanaw ang isang lalaking mahimbing na
natutulog sa papag. Isang malakas na sigaw ang nagpagising sa kanya. SUNOG!

L
SUNOG! gising may sunog. Agad na napabalikwas ang lalaki at dali- daling
lumabas ng kanyang kubo. Agad niyang nakita ang lumalaking apoy na patungo

N
sa kanyang palayan. Agad siyang sumalok ng tubig sa balon para apulahin ang
lumalaking apoy. Agad namang naapula ang apoy at nagpasalamat sa sumigaw
ngunit dali-dali siyang pumasok sa kubo at nagtalukbong ng kumot. Bigla

O
niyang naalala na nag-iisa lang pala siya sa bukid.

L E
M P
S A
46 47
 Phonecall “Ha? Paanong naaksidente?”
“Nasagasaan po siya maam.”
Ni Abegail I. Condeno “Ha? Bakit? Saan?”
“Maam pumunta na lang po kayo dito sa hospital”
“Gawin niyo ang lahat maging maayos lang ang anak ko.” ang maluha-

Y
luhang sambit ng ginang.
“Maam tumawag po ang anak ninyo, huwag niyo na daw po siyang “Martha, ipahanda mo ang isang sasakyan. Pupunta tayo ng hospital,

L
susunduin sa airport.” naaksidente daw ang anak ko!”
“Bakit?” Umiiyak at natatarantang lumabas ang ginang. Bubuksan niya na sana ang
“Ayaw niya na daw po kayong abalahin. Baka daw po kung ano pa pong pinto nang bigla itong bumukas. Napahagulhol ang ginang.

N
mangyari sainyo, ang init pa naman daw po ng panahon.”
“Hindi sasama ako, gusto ko ako ang susundo sa anak ko!”

O
“Maam, pahinga na lang po kayo, hintayin niyo na lang po sila dito.”
“Hindi ako mapakali eh, kinakabahan ako. Parang may masamang
mangyayari kaya sasama ako.”
“Maam, hindi po pwede at saka kanina pa po umalis si Mang Berto.”

E
“Bakit niya ako iniwan? Hindi naman ako nagsabing mauna na siya ha?”
ang pagalit na wika ng ginang.

L
“Kasi po maam, iyon ang bilin ng anak ninyo. Huwag na daw kayong
pasamahin. Maam makinig naman po kayo sa akin. Baka po kung mapaano

P
pa kayo.”
“Hindi ako mapapakali. Kinakabahan ako, baka kung ano ang mangyari
sa anak ko.”

M
“Maam wala pong masamang mangyayari sa anak ninyo.”
“Martha bakit ang tagal nila. Ang lapit lang ng airport. Tatlong oras na
bakit wala pa sila?”

A
“Maam, baka na traffic ang po sila. Huwag po kayong mag-alala.”
“Tawagan mo nga. Tanungin mo kung nasaan na sila.”

S
“Maam, hindi ko po sila makontak.”
“Ano? Ulitin mo Martha”
“Maam hindi po talaga.”
“Baka kung ano na ang nangyari sa kanila. Baka kung napano na sila.”
“Maam huwag po kayong mag-iisip ng ganyan. Baka po nalowbat lang po
sila at naipit sa traffic.”
Maya- maya:
Kring… kring.. kring..
“Salamat naman anak at napatawag ka. Nag-aalala na ako saiyo. Kanina pa
kita hindi makontak. Nasaan na ba kayo ni Berto.”
“Ah hello po maam, hindi po ako ang anak ninyo. Nurse po ako.”
“Nurse? Bakit nasa iyo ang cellphone ng anak ko?” ang nag-aalalang
tanong ng ginang.
48 “Maam isinugod po sa hospital ang anak ninyo. Naaksidente po siya.” 49

Silip ng Karimlan sa Modernong Panahon
Ni Nathalie Nicole R. Del Barrio
Bakasyon na naman , abala ang mga tao sa pag-iisip at pagpili ng mga
pupuntahan sa malayong Barangay ng Bikol ngunit hindi huli sa makabagong
panahon. Sa Barangay na ito nakatira si Aleng Dora na amin na sa Barangay
na ito ipinanganak, lumaki, at nagkaasawa, nagkaanak at nagkaapo. Ayaw na
ayaw na umalis ni Alend Dora sa lugar at marami siyang ala-ala sa lugar na
iyon. Sinubukan si Aleng Dora at ang kaniyang asawa na patirahin sa siyudad
O
ngunit hindi sila mapilit ng kanilang anak kaya hindi na sila nagpumilit.
Abala si Aleng Dora sa paghahanda ng mga gagamitin sa kanilang piknik
sa ilog. Inihanda na rin niya ang pagkaing dadalhin habang abala naman ang
kanyang anak sa pag-aasikaso sa kanyang apo.
E
“Ma tara na!” Pasigaw na pagtawag na kaniyang anak”
“aming” sagot niya na agad aming kinuha ang ilan pang mga kagamitang
L
natira.
Pagkarating sa ilog agad nagtampisaw ang mag-anak sa ilog. Sa di kalayuan
P
matatanaw ang tulay na madalas iwasan ng ilan ngunit di lingid sa pamilya ni
Aleng Dora ang dahilan. Nakita ng kaniyang asawa si Mang Rene na pumasok
sa ilalim ng tulay, matagal nang naninirahan si Mang Rene sa ilalim ng tulay
M
ayon sa kaniya mas gusto niya manirahan doon dahil tahimik kaysa sa baryo.
Nilapitan nila Aleng Dora si Mang Rene na nooy matutulog sana para bigyan
ng pansit na agad aming nitong tinaggap at nasiyahan.
A
Maghapong nagtampisaw ang pamilya sa ilog. Mag-ikalima amin hapon
nang umuwi na ang pamilya ni Aleng Dora. Pagkarating nila sa bahay
S
napansin ni Aleng Dora. Pagkarating nila sa bahay napansin ni Aleng Dora na
matamlay si Arnaldo, kapatid ng kaniyang asawa.
“May masakit ba?” usisa ni Aleng Dora na hindi mapalagay.
“May bente amin” sagot nito sa mahinang boses at umuubo.
“Bibili ka na naman ng sigarilyo,kaya lumalala ubo mo dahil sa
pagsisigarilyo”
“Nakakagamot iyon.” Depensa naman nito.
Walang magawa si Aleng Dora kundi bigyan ng pera si Arnaldo dahil
naaawa siya rito lalo’t mahina na ito noon pa ngunit ayaw niya magpadala sa
ospital dahil ayaw sa mga doctor at iniwan pa ng asawa.
Ilang araw ang lumipas, napansin nila ang tuluyang paghina ng katawan
ni Arnaldo ngunit ayaw pa rin nitong magpadala sa ospital at kapag pinipilit
nagagalit. Hanggang isang hapon napansin ni Aleng Dora na humiga si
50 Arnaldo sa higaan. Kinabahan si Aleng Dora kaya tinawag niya ang kaniyang
asawa at nilapitan nila si Arnaldo. Hinang-hina ito na mas nagpatindi ng kaba
ni Aleng Dora.
“Arnaldo anong problema?” nababahalang tanong ng kaniyang asawa.
“Hi….hin…di…ko….na….ka….ya” nauutal na sagot nito
Y
“Daldalhin kita sa ospital!” natataranta at naluluhang pilit ng kaniyang
L
asawa.
“A…ayaw ko…..Hindi…ko.na..ka..ya” pautal-utal ngunit malinaw na
N
sagot muli nito.
“Anong gusto mo?” umiiyak nang sagot tanong ng kaniyang asawa.
“Hindi ko…na…ka….ya.” pautal-utal na sagot niya habang tumitirik ang
mata.
Tuluyan nang hinabol ang huling hininga ni Arnaldo at tanging
puti na lamang ang makikita sa mata niya. Humagulhul ang mag-asawa
dahilang upang magtaka ang mga katabi at makiusisa.
Kumalat ang balitang sumakabilang-buhay na si Arnaldo.
Inihanda na rin ni Aleng Dora ang mga gagamitin sa burol. Dahil sa hindi
pa nagdadalawamput-apat na oras ang bangkay kinailangan na ilagay sa katre
dahil hindi pa pedeng iimbalsamo.
Malalim na ang gabi, may ilang nag-iinuman sa tapat ng bahay.
Kasama sa inuman si Mang Rene na sinasabing kaibigan ni Arnaldo. Sa loob
ng bahay nakaupo si Aleng Dora at pamangkin niyang si Andy sa upuan sa
bahay paanan ng bangkay na natataktapn ng kumot ang katawan.
“Anong oras na?” tanong ni Aleng Dora kay Andy na nooy inaantok na.
“Eksaktong alas dose na “ sagot naman ni Andy na nakatingin sa relo.
Sumilip si Aleng Dora sa bintana upang tingnan ang
nagsisiinuman, mga lasing na ito at halos ang iba’y nakahiga sa upuan.
Napansin niya ang liwanag sa paligid, tumingala siya at napansin ang bilog
na bilog na buwan, humanga siya sa ganda nito. Muli siyang naupo sa tabi ni
Andy.
51
 Maya-maya pumasok si Mang Rene at naupo sa tabi ng katawan
ni Arnaldo at biglang yumuko sa mukha ng bangkay na tila hikbi ngunit hindi
naman. Nagtaka si Aleng Dora at Andy.
“May aming kayong pang-imbalsamo nito?” tanong ni Mang Rene na
Kinaumagahan matapos maimbalsamo naikuwento ni Andy
na nagtaka daw ang mga nag-iimbalsamo dahil wala ng dugo ang bangkay,
ikinabigla naman nila . Lumabas si Aleng Dora upang bumili ng isda, nakita
niya ang isa sa mga dating kapurok ni Mang Rene dala ng pagtataka sa

Y
parang may nginunguya. nakaraang gabi kinausap niya ito.

L
“Bakit wala, may trabaho mga anak ko” naiinis aming tugon ni Aleng “Ano ba ang alam mo tungkol kay Mang Rene?” deretsahang tanong niya
Dora. amin.

N
Muling yumuko si Mang Rene sa bangkay at maririnig ang “Naku! Bantog na aswang” sagot naman nito.
mahinang tila may sinisipsip ito.

O
Nabigla si Alend Dora ngunit nalinawan sa nangyari. Malaking
“Patay aming, ano ba?” galit na tugon ni Andy na hinila paalis si Mang patunay na ang nangyari kagabi upang masabing totoo ang sinasabi para sa
Rene. kaniya.

E
“Kaibigan ko siya” nagmamatigas na tugon niya na parang may nginunguya Kumalat sa buong Barangay ang nangyari, ang dating pagala-
habang nagsasalita. galang mga kabataan kapag gabi ay binalot ng takot at nanatili na lamang sa

L
kanilang tahanan. Wala aming makapagpatunay na hindi totoo ang usap-
“Oo kaibigan mo siya pero mali na ginaganyan mo siya” galit na wika ni usapan maging pamilya niya kaya mas inisip na totoo ang kuwento.

P
Andy at tuluyang hinila si Mang Rene. Pansamantalang umalis sa Barangay si Mang Rene at nanirahan
sa Barangay na totoong pinanggalingan niya ngunit bumalik din makaran ang
Tumayo na parang walang nangyari si Mang Rene at tila mas ilang lingo.

M
lumakas pa. Labis ang pagtataka ni Aleng Dora at Andy sa ginawa ni Mang
Rene ngunit kinalimutan nalang nila ito. Maya-maya dumating naman ang

A
asawa ni Aleng Dora na may inasikaso. Ibinilin niya rito na ito naman ang
magbantay dahil nahihilo na siya sa antok. Kabilinbilinan niya na huwag iiwan
ang bangkay.

S

Mag-iikadalawa amin gabi ng magising sa ingay si Aleng Dora.
Narinig niya ang nagtatalo sa labas ng kwarto kaya agad niya itong pinuntahan.
Nakita niya sa paglabas niya ang kanyang asawa, si Andy at Mang Rene.
Pinapagalitan ng kaniyang asawa at pinapauwi na si Mang Rene na walang
nagawa kundi umalis. Pagkaalis ikinuwento ng kaniyang asawa kung bakit
siya nagalit, ayon sa kaniyang asawa pumasok si Mang Rene at naupo sa tabi ni
Arnaldo at yumuko sa mukha nito. Nagalit siya dahil patay na nga daw iyong
tao para pang pinagtitripan.

Nagulat si Aleng Dora sa ikinuwento ng kanyang asawa kaya

ikinuwento rin niya ang nangyari rin ng sila ang nagbabantay. Kapwa nagtaka
ang mag-asawa sa nangyari.
52 53
 Kumawalang Anghel
Ni NATHALIE NICOLE R. DEL BARRIO
Umaambon sa labas ng napako ang mga mata ni Andrew sa misis niya na
suot ang putting bestida habang abala ito sa paghahanda ng agahan. Matagal-
tagal na ring panahon na hindi niya ito pinag-ukulan ng pansin sa pagiging
abala sa trabaho. Mula sa nakabibighani nitong pangangatawan tila napalitan
na ito. At ang katauhay mas matanda pa sa inaasahang edad. Ngunit kahit
ganooy mahal niya ito ng lubos. Kinagigiliwan ni Andrew na pagmasdan ang
O
kaniyang misis sa pagkakataong iyon lalo na kapag kinakagat nito ang kanyang
kuko habang nag-iisip ng susunod na gagawin.
Pansin ni Andrew ang pagbabago sa kaniyang misis, madalas itong
E
nakaupo sa lumang upuan at tulala. Minsa’y naitanong niya kung ano ang
gumugulo sa isipan ng kaniyang misis ngunit ngiti lamang ang isinagot nito at
L
nakiusap na ayusin ang paborito niyang upuan at lagyan ng barnis. Bagaman
nagtataka, sinunod ni Andrew ang kaniyang asawa. Pinakinis niya ang upuan
P
at pinakintab gamit ang barnis bago siya muling magtrabaho sa bayan. Gabi
bago umalis si Andrew, nagkalagnat ang kanyang asawa, yinakap niya ito
upang mapawi ang lamig. Nang makatulog na ito nag-aalangan siyang inaayos
M
ang mga damit na dadalhin. Ayaw niyang umalis ngunit kailangan niyang
magtrabaho lalo nat may darating na isang anghel.
A
Nang pumatak ang ikatlo ng umaga narinig niya ang tunog ng sasakyan
na susundo sa kanya. Ngunit sa paghila niya sa mainit na kumot na asawa
S
narinig niya ang isang halinghing ng kanyang asawa at ng tumayo ito nakita
niya ang buong dugong nagmula sa kaniyang asawa at kapwa ang mundo nila
ay nasindak at kasabay ang pagbagsak ng malakas na ulan na bumubuhos sa
bubong ng tahanan nila.
54
Si April at Kaniyang Pamilya
Ni Jaime T. Amante Jr.
Y
Masayang naninirahan ang pamilya ni April sa bayan ng Bato sa probinsya
L
ng Catanduanes. Siya ay labing siyam na taong gulang na at panganay sa limang
magkakapatid na anak nina Jerry at Ave. Matulungin at sadyang napakasipag
nitong si April. Siya ang madalas na nagbabantay sa kanilang bakery at iba
N
pang mga paninda tulad ng toron, lumpia, maruya at iba pang pangmeryenda
sa labas ng kanilang bahay.
Lumipas ang ilang taon, unti-unting nalugi ang kanilang bakery simula
nang magtayo at magbukas ang isang bagong saltang may lahing Intsik na si
aling Koncing ng burger machine at iba pang mga paninda tulad ng mami,
lugaw, pansit at iba pa na inihahain sa mga tao at mga estudyanteng lumalabas
sa Rural hayskul malapit sa kanilang lugar.
Sinundan pa ito ng pagkakaroon ng sakit ng kanyang bunsong kapatid na
si Angeline. Di lumao’y tuluyan na ngang nagsara ang kanilang bakery dahil sa
laki ng ginastos na iginugol sa pagpapagamot sa kanilang kapatid. Nang dahil
sa mga pangyayaring ito, lubhang nanlumo ang Ama ni April at sinisisi ang
sarili sa mga nangyari sa kanilang pamilya.
Habang nagwawalis noon si April sa harap ng kanilang bahay ay naparaan
si Aling Maria.
“Nabalitaan ko ang pagkakasakit ng iyong kapatid, huwag mo sanang
mamasamain pero di ba wala na kayong pera at wala na kayong pinagkukunan
ng pangkabuhayan’ baka gusto mong subukan…”
“Ang alin po yun?” Ang tanong ni April na napapaisip kung ano ito.
“Ang mag-abroad, tiyak matutulungan muna ang iyong pamilya na
makapagsimula ulit”.
“Talaga ho’ Sige po Aling Maria!
Agad na pumasok si April sa kanilang bahay at sinabi sa kanyang ina ang
tungkol sa pag-aabroad na agad din namang tinutulan ng kanyang ina.
“Anak, alam kong kailangan na kailangan natin ngayon ng pera lalo’t
nagyon na talagang walang wala tayo, at ilang buwan nalang magpapasko na’
ayaw naman naming na sa darating na pasko ay hindi tayo kompleto, kahit
walang pera ang mahalaga sama-sama tayong mag-anak.”
“Nauunawaan ko po, pero…”
“Huwag kanang mag-alala may awa rin ang Diyos”.
Matapos ang pag-uusap ng kanilang ina, mababakas pa rin sa mukha
ni April ang lungkot at panghihinayang na makatulong sa kanyang pamilya.
Nang dahil sa kagustuhan niyang makatulong sa kanilang pamilya naghanap 55
 ng trabahong mapapasukan si April. Nang siya ay naglalakad papalabas sa
kanilang kalye nakita niya ang dami ng mga kostumer na karamihan ay mga
estudyante na kumakain sa tindahan nina aling Koncing. Biglang tumulo ang
luha sa mga mata ni April nang sandaling iyon kasabay ng kaniyang pag-
alala sa kanilang tindahan at bakery na dinudumog din noon ng maraming
kostumer.
Nakatayo siya noon sa di kalayuan sa tindahan ni Aling Koncing nang
makarinig siya ng sigaw mula roon, “April!, April!, halika rito! “
Laking gulat ni April nang makita niya si Anna na dati niyang matalik na
kaibigan at kamag-aral noong sila ay nasa ikalawang taon sa sekondarya.
“kamusta ka na?” ang bungad na tanong ni Anna nang lumapit siya rito.
“Mabuti naman”, sagot ni April ngunit makikita sa kanyang mukha ang
O
lungkot at problemang dala nito sa kanyang pamilya na napansin naman ni
Anna.
“Gusto mo rin bang pumasok dito, alam mo’ nangangailangan pa kami
E
rito ng makakatulong sa tindahan, nakita mo naman ang daming kostumer…”
“Talaga? Sige, alam mo kasi kailangan ko talaga ngayon ng trabaho”.
“Huwag ka ng mag-alala, akong bahala sayo, sasabihin ko kaagad kay
L
aling Koncing para makapagsimula ka ng makapagtrabaho rito. Agad ngang
sinabi ni Anna sa kanyang amo ang tungkol kay April. Tinanggap nga si April
P
at kinabukasan din ay agad siyang nagsimulang magtrabaho kasama ni Anna
sa tindahan. Wala na rin naming nagawa ang magulang ni april nang malaman
niyang nagtatrabaho na ito sa tindahan ni aling Koncing, at lubos din ang
M
kanyang pasasalamat nang dahil sa kagustuhan ni April na makatulong sa
kanyang pamilya.
A
Habang papalapait ng papalapit ang pasko ay parami rin ng paparami
ang mga kostumer na dumudumog sa tindahan ni Aling Koncing. At dahil
sa kasipagan ni April na nakita ni Aling Koncing sa kanyang pagtatrabaho ay
S
tinaasan nito ang kanyang sahod na labis namang ikanatuwa ni April. Sa loob
ng dalawang buwan na pagtatrabaho ni April ay sumpait na nga ang bisperas
ng pasko, mag-aalas onse na nang umuwi si April sa kanilang bahay ng gabing
iyon. Masaya silang buong pamilya na nagdiwang ng Noche Buena kahit na
hindi tulad ng dati na maraming handa ay napag-isip nila na ang pagsasama-
sama nilang buong pamilya sa pagdiriwang ng pasko ang pinakamahalaga sa
lahat.
56
Kapirasong Pinilas na Papel
Ni Jaime T. Amante Jr.
Y
“Lito!, Lito! Asan ka ba? Kanina pa ko’ tumatawag sayo” Saan ka nanaman
L
nanggaling? Hah? Sumagot ka! Ang sabi ko sayo’ wag kang aalis ng bahay,
yung mga baboy, pinakain mo na ba? Hindi mo ba naririnig ang kanilang mga
hiyawan, gutom na sila. Sumagot ka!
N
“Wala na hong pagkain ang baboy itay” ang marahang tugon ni Lito sa
kanyang ama na si Mang Nestor na lasing galing sa kanyang mga kainuman sa
kabilang kalye ng San Roque.
“Anong wala’ ako ba niloloko mo…?”
“ Itay’ tama na ho’ nasasaktan ako.” Ito ang madalas na eksena sa bahay
nina Lito. Ang laging pasigaw ng kanyang ama sa tuwing pinagagalitan niya
ito kahit sa mga maliliit na bagay.
Maagang naulila ang bata, namatay ang kanyang ina nang ito ay
masagasaan ng isang dyip nang ito ay tumawid sa kalsada sa pagtitinda ng
mga kakanin at suman na kanyang nilalako sa bayan ng Bato.
“Nakakaawa naman pala yang si Lito”. Tugon ni Aling Maria sa kanyang
kumareng si Linda.
“Mula nang mamatay ang kanyang ina lagi nalang siyang pinagagalitan at
sinasaktan ng kanyang Ama.
“Ang mga sabi-sabing naririrnig ko ay sinisisi yata ni Mang Nestor si Lito
sa pagkamatay ng kanyang asawa”.
“Ha’ Bakit daw?”
“Sabi nang pinsan ko’ si Lito raw ay hindi nila tunay na anak. May sakit si
Adel sa matres dahilan kung bakit hindi siya pwedeng manganak at dahil sa
kagustuhan nilang magkaroon ng anak ay inampon nila itong si Lito. Ang alam
ko lang ay nanggaling ang bata sa malapit din nilang kamag-anak sa Maynila.”
“Itay’ narito po ang isandaan at dalawampung pisong kinita ko sa
pagtitinda ng suman. Ibibili ko na po ba ito ng pagkain sa baboy?”
“Bumili ka muna ng isang alak, yung lagi kong iniinom, tapos yung
matira ibili muna ng lahat ng pagkain sa baboy. Bilisan mo’ at pagkatapos
mong pakainin ang mga baboy linisin mo ang bahay at darating dito ang mga
kumpare ko at dito kami mag-iinuman’ naiintindihan mo ba?”
“Opo…” Ang tila paos at mahinang tugon ni Lito na nahihilo nang
mga sandaling iyon. Sa kanyang paglalakad sa bayan ay nakaramdam ito ng
matinding gutom dahil mag-aalas dos na ng hapon ay di pa rin ito kumakain
simula ng umaga dahil sa maaga nitong pagtitinda ng suman na kanyang
nilalako sa bayan sa mga dating suki ng kanyang ina nang ito ay nabubuhay57pa
 at nagtitinda. Subalit ang gutom na iyon ay hindi niya pinansin at ipinagpatuloy
nito ang paglalakad upang bumili ng pagkain para sa baboy. At nang ito ay
makabili na, ay agad niyang pinakain ang mga baboy at nilinis ang kanilang
bahay habang mahimbing na natutulog ang kanyang amang si Mang Nestor.
Nang sumapit ang alas singko ng hapon dumating ang mga kumpare ng
kanyang itay at kanilang sinimulan ang pag-iinuman. Habang si Lito ay nasa
labas ng kanilang bahay makikita sa kanyang mukha ang labis na pagkahilo at
pagkatulala dahil sa pagod at pagkagutom nito.
Napadaan noon si Aling Maria galing sa bayan sa kanyang pamamalengke
at nang makita niya si Lito ay inalokan niya ito ng tinapay.
“Lito’ halika rito sandali’ ito ang tinapay, bagong luto pa yan, kumain ka
muna”.
O
“Maraming salamat po. Hhmm… Aling Maria’ pwede po ba ako
magtanong?”
“Ano iyon?”
E
“Mahal po ba ako ng itay? Bakit po simula nang mamatay si inay ay biglang
nagbago si itay’ hindi ko po maintindihan pero bakit parang ipinadarama sa
akin ni itay na ako ang may kasalanan sa pagkamatay ni nanay. Alam ko po
L
kung bakit nagpapakahirap si inay sa pagtatrabaho ay dahil po sa akin, para
sa pag-aaral ko, kung hindi ko na sana pinilit pa si inay na makagpag-aral ako
P
ay hindi sana nangyari yung aksidente. Kasalanan ko nga talaga, kaya ganun
nalang si itay.”
“Huwag mong sabihin yan’ wala kang kasalanan, Walang magulang na
M
hindi naghahangad ng mabuti at magandang buhay para sa kanyang anak.
Huwag mong isiping ikaw ang dahilan ng pagkamatay ng magulang mo. Ang
A
tatay mo’ alam ko mahal ka niya, subalit hindi ko nga rin alam at maunawaan
kung bakit biglang nagbago ang tatay mo’ alam ko malalaman mo rin ang
katotohanan”.
S
“Katotohanan? Ano pong katotohanan?”
“A’ teka lang, maiwan muna kita, kailangan ko pa kasing magluto. Mauna
na ko.”
“Sige po’ maraming salamat po uli sa tinapay na bigay ninyo. Magluluto
na rin po ako.” Habang nagluluto si Lito, ay hindi siya mapalagay sa sinabi ni
Aling Maria tungkol sa katotohanang kanyang malalaman.
Matapos makapaghapunan, nagtungo si Lito sa kwarto ng kanyang mga
magulang. Habang nagkakasayahan at nagtatawanan ang mga kainuman ng
kanyang pamilya ay kabaliktaran naman ito ng nadarama ni Lito. Umiiyak
siya habang hawak niya ang larawan nilang tatlo na masayang nakangiti. Ang
kanyang mga magulang at siya na pasan ng kanyang ama sa parke nang minsan
silang mamasyal at magbakasyon sa Maynila.
Sa hindi inaasahang pangyayari ay tila may nangusap sa kanya na buksan
58
ang drawer ng kanyang ina. Sa kanyang pagbukas ay nakita niya ang isang
kapirasong pinilas na papel na may nakasulat ng ganito:
Ikaw ang anghel na nagbigay sa amin ng saya. Sa iyong pagdating, ligaya
ang aming nadama, ikaw ang bigay sa amin ng Maykapal, hindi ka man
nanggaling sa aking sinapupunan nais kong
Y
Hindi makapaniwala si Lito sa kanyang nabasa. Kinabahan siya at agad na
pumasok sa kanyang isipan na siya ang tinutukoy ng liham na kanyang nabasa.
L
Hindi niya alam kong anong gagawin nang mga sandaling iyon. Ang tangi
lamang niyang alam na umiikot sa kanyang isipan ay ang nabasang niyang
sinasabing isa siyang ampon na agad pumasok sa kanyang alaala sa sinabi ni
N
Aling Maria na katotohanang kanyang malalaman. Naisip niya na marahil ito
ang dahilan kung bakit ganun na lamang ang pagtrato ng kanyang ama buhat
nang mamatay ang kanyang ina na siya’y isang ampon lamang.
Kinabukasan ay agad na ipinagtapat ni Lito sa kanyang ama ang kanyang
nabasa. “Itay’ alam ko na po ang totoo”
“Anong totoo ang pinagsasasabi mo?”
“Alam ko na po na hindi ninyo ko tunay na anak, na ako’y ampon lang.
Nauunawaan ko na po kung bakit ganun nalang ang pagkagalit at pagbabago
ninyo simula nang mamatay si Inay. Ako ang sinisisisi ninyo sa kanyang
pagkamatay. Opo. Tama po kayo, ako nga ang dahilan kung bakit siya nawala.
Huwag po kayong mag-alala, ngayon din ay aalis na ako sa bahay na ito.”
“Teka lang anak’ Huwag mong gawin yan, patawarin mo ko, hindi totoong
ikaw ang may kasalanan, wala kang kasalanan sa nangyari. Anak’ patawarin
mo ko. Huwag kang umalis. Panahon na rin siguro para malaman mo kung
sino ang tunay mong ina”.
“Si Dolores, siya ang nanay mo.”
“Si tiya Dolores?”
“Oo siya ang tunay mong magulang. Limang buwan ka palang noon
sa sinapupunan ng nanay mo nang namatay ang tatay mo matapos siyang
matamaan ng ligaw na bala. Magbuhat noon ay unti-unting nasiraan ng bait si
Dolores, kasalukuyan siyang nasa mental hospital sa Maynila.”
Niyakap ni Mang Nestor si Lito kasabay ang minsan pang paghingi ng
tawad dito sa lahat ng mga pagkukulang niya at pagtago ng katotohanan
tungkol sa kanyang pagkatao.
Nagdesisyon si Mang Nestor na ipagbili ang kanilang mga baboy para
magkaroon ng pera pamasahe papuntang Maynila kasama si Lito para
puntahan at kanyang makita ang kanyang ina na sa loob ng labing-apat na
taon ay hinya niya pa nasilayan.
Nang makarating sila sa mental hospital ay tila kinakabahan si Lito sa
kung ano ang magiging reaksyon niya at ng kanyang mgaulang kung sila ay
magkita at malaman ng kanyang ina na siya ang kanyang anak.
59
 “Nay’ ako po ito si Lito. Ang anak nyo”. Ako po yung…”
Agad na hinagkan ni Dolores ang kanyang anak habang umiiyak…Anak Tutol
ko, patawarin moa ng nanay’ Hahah” Ni Leonor
Wahaha’ anak? Sinong anak’ sasakalin na sana ni Dolores si Lito nang
biglang nakuha ni Mang Nestor si Lito papalayo kay Dolores.

Y
Nabigla si Lito sa mga pangyayari.Pinaliwanag ng kanyang ama na
darating din ang panahon na makikilala siya nito. Itigil ang kasal!

L
“Huwag kang mag-alala. Gagaling rin ang nanay mo. Andito naman ako. Nanginginig ang aking buong katawan. Lahat ng mga mata, sa akin
Pangako, magiging mabuti na ‘kong ama para sa’yo. nakatingin. Na para bang mga baril na ilang segundo lang ay puputok ng sabay-
Niyakap ni Mang Nestor si Lito habang umiiyak dahil sa labis na

N
sabay na tatama saaking katawan at maiiwang puno ng dugo. Nanginginig ako
kalungkutan sa di inaasahang mangyayari sa kanilang pagkikita ng kanyang ngunit hindi ko maigalaw ang aking katawan, ang paningin ko ay nanlalabo at
ina. ang mundo’y biglang tumigil. Pakiramdam ko ay napako ang aking mga paa

O
Lumipat na sila ng tirahan at naghanap ng mauupahan malapit sa mental sa sahig. Nais ko na sanang mapinaw. Nanatiling nakatitig ang aking mga mata
hospital kung saan naroon ang kanyang ina. Tuwing Sabado ay dinadalaw ni sa altar.
Lito ang kanyang ina. Sa kabila ng kalagayan ng kanyang ina ay masaya siyang Hanggang sa may biglang humablot sa aking kamay. Bumalik sa normal

E
hindi siya iiwan ni Mang Nestor. na bilis ang mundo ko. Naririnig ko na ang ingay ng paligid. Ang mga sari-
saring reaksyon ng mga taong nakatitig. Marami ang nagtataka, nagtatanong

L
kung sino ako. Marami ang nagulat sa eskandalong ginawa ko. Naramdaman
ko na lang ang mahigpit na pagkakahawak sa aking kamay ni Yllaisa habang
hinihila niya ako papalabas ng simbahan.

P
Hindi pa kami nakakaabot sa pintuan ay biglang may pumigil sa aming
pagtakbo… si Erica. Ang babaeng nasa altar. Ang babaeng sana ay ako ang
katabing kaharap ang Maykapal at nagpapalitan ng matatamis na mga

M
pangako. Napatigil kami.
Inihanda ko ang sari sa mga posibleng salitang babaon ng malalim sa

A
aking puso. Masakit.
Ngunit nagulat ako nang bigla niya akong yakapin. Mahigpit na mahigpit.

S
Halos di ako makahinga sa pagkakagapos ng kanyang mga kamay sa aking
katawan. Dinama ko ang sandali. Ipinikit ko ang aking mga mata habang
may mga luhang pilit na sumisiksik sa gilid ng aking mata. Nagpupumilit na
makawala at pumatak sa kanina pang basang-basa kong pisngi. Sinuklian ko
rin ang mahigpit na yakap ni Erica.
Bakit? Naging matagumpay ba akong pigilang mapunta sa iba ang
pinakamamahal ko?
Bumitaw siya sa pagkakayakap. Ganoon din ako. Tumingin siya saakin at
sinabing, “Dumating ka”.
Kinuha niya ang aking mga kamay at sa mga sandaling iyon ay para bang
nag-usap ang aming mga mata at sabay kaming tumakbo palabas ng simbahan.
Sumunod na lang si Yllaisa.
***
60 61
 “Nico”, isang malambing na boses ang pumukaw saakin. Kausap ko si
Erica. “Maniwala ka, hinintay kita. Naghintay ako. Lagi kong sinisilip kung Disco
nasaan ka noon. Hindi ako noon mapakali. Sinabi ko na lang sa sarili ko na Ni Leonor
kung wala kang gagawin, hahayaan ko na lang. Baka kasi sumuko ka na rin.”
Dahil sa sinabi niyang iyon, hindi ko maalis saaking isipan ang tagpong

Y
sana ay nangyari. Kung malakas lang sana ang loob ko noon. Kung nagawa ko Hannah? Nasan ka na? Sasama ka pa ba?
lang sanag mapigilan ang bagay na hanggang sa ngayon ay isang bangungot Papunta na kami.

L
saaking gising na diwa.
Paulit-ulit kong narinig ang mga sinabi ni Erica. Wait lang, gising pa sila eh. Text ako later
Limang taon na rin ang lumipas. Limang taon ko na ring dinaramdam ‘pag papunta na ako, okay?

N
ang pagsisisi. Lalo na ngayong hindi sinasadyang nagkita kami. Dahil na rin
sa kanyang sinabi. Bakit sa dinamirami ng problema ko sa buhay ito pa ang Sige. See you!

O
nag-throw back.
“Minahal kita Erica. Mahal pa rin…” See you!
“Hon! Let’s go?”, sabi ni John na naghihintay sa loob ng kotse. Ang
Birthday ngayon ni Jenny, classmate ko. Pero hindi ako pinayagan nila

E
napangasawa ni Erica.
“Oh, andyan ka na pala. I’ll be right there.” Mama lumabas, as usual. Kesyo gabi na raw, masyado ng delikado sa labas.
Bago tumalikod si Erica, hinawakan ko ang kanyang kamay. “Erica, I still Kesyo babae raw ako kaya sa bahay lang lagi. Alam ko naman yang mga yan.

L
love you. Sorry, I didn’t have the balls to keep you.” Pero gusto ko rin naman maranasan yung mga nararanasan ng kabataan
“No, it’s OK. We’ve moved on with our lives. Hindi nga talaga siguro tayo ngayon. Gusto ko rin sana ma-enjoy katulad ng mga kaklase ko na hindi

P
para sa isa’t isa. Bye, Nico.” masyadong strict ang parents. Pero lalabas pa rin ako. Hindi ko naman gawi
to. Kaso masyado na akong nasasakal, lagi na lang akong hindi pinapayagan.
Ngayon lang naman. Tsaka panigurado mag-eenjoy naman ako.

M
Sa wakas, natulog na sila. Alas diyes na… kaya pa, club naman yun e.
Makakahabol pa ako. Nakaready na ang damit ko, magbibihis na lang ako
ng mabilis. Hindi ako makabihis kanina kasi may pagkakataong biglang

A
pumapasok si Mommy sa kwarto ko. Kaya sinigurado ko munang makatulog
sila. Pagkatapos kong magbihis, naglagay ako ng kaunting make-up. Lip stick

S
lang at pressed powder. Kaso, habang nasa harap ako ng salamin, biglang may
kumatok sa pinto.
“Ate Hannah?”
Dahil sa gulat ko, agad akong tumago sa loob ng CR…
“Bakit? Nasa CR ako, ano yun?”
Tinanggal ko muna ang damit ko at pinalitan ko ng towel. Lumabas ng CR
at pinagbuksan ang nasa pinto.
“Ano?”
“Hmm. Hindi ako makatulog. Pwede ako tabi saiyo?” ang malambing na
sabi ni Anikka, nakababata kong kapatid.
“Bakit dito, doon ka na kina mama!”
Matapos kong sabihin iyon ay umiyak si Anikka, tamang lakas lang para
magising sina Mommy.
62 “Shhh Wag kang maingay! Sige na pasok na, dali!” 63
 Ayun, bigla siyang tumigil sa pag-iyak at agad na humiga sa kama.
“Ate bat may lip stick ka?”
“Ah, hindi ko pa natatanggal.”
“Ate higa na tayo kantahan mo ako, sige na please!”
“Higa na.” Pinipigilan ko lang ang inis ko. Iiyak kasi to at magigising sina

Y
Mommy.
“Ate”

L
“Oh ano nanaman?”
“Sakit tiyan ko”
“Ha? Ano bang kinain mo? Ano bay an, ba’t andami mong nararamdaman.

N
Ngayon pa talaga.”
Nang makita niyang nakasimangot ako, bigla siyang umiyak na

O
napakalakas. Patay, magigising sina Mommy. Bigla akong nagpalit muna ng
damit at maya-maya nga ay nagising na sila.
“Hannah? Anong nangyayari? What’s wrong, baby Anikka?

E
“Masakit raw tiyan na.” ang malamig kong pagkakasabi kasabay ng pag
vibrate ng cellphone ko
Hannah? Dito na kami sa Ozone.

L
Hayy. Alas onse na pala.

P
“Mommy, sobrang sakit po.” ang namimilipit na iyak ni Anikka.
“Naku nakalimutan kasi natin yung gamut mo, Hannah bili ka doon ng
gamot. Gamitin mo na lang yung car ko. BIlis.”

M
“Ha? Baka natatae lang o ano, Mommy naman eh gabi na. Baka nag-
iinarte lang yan”

A
Lalong naging mas malakas ang pag-iyak ni Anikka.
“Bilis na, Hannah!”

S
Guys, Sorry. May emergency kami.

Tula
Agad naman akong bumili at mabilis ring nakabalik. Pinainom ko ng
gamot si Anikka. Pagkainom niya, ayaw pang matulog. Ang bilin naman
ng Mommy ay wag matutulog hanggat gising pa si Anikka. Naiinis ako.
Makakalabas sana ako. Pero biglang naggaganito si Anikka at ganoon na ring
medyo tinamad na ako. Katabi ko na si Anikka sa higaan. Ayaw kong magalit
kay Anikka kaso sayang. Nang matapos kong kantahan si Anikka, tinamaan
na rin ako ng antok. Hanggang sa hindi ko na namalayan na nakatulog na ako.
***
Habang kumakain ng agahan sa mesa at nanonood ng balita, “Anak…”
“Kasalukuyang binibilang pa rin ang mga labi sa nasunog na Ozone Disco
na naganap bago pumatak ang alas dose kagabi…”
64 65
 Pahingi nang Kunting Pagtingin Mudra
Ni Jessa A. Matienzo Ni Jessa A. Matienzo

Ayoko sanang matulog Paghihirap niya’y hindi biro

Y
Upang hindi na mahulog Mula sa pagluwal sa akin
Sa panaginip na dala nang pagtulog Hanggang sa pagpapalaki

L
Totoo; Oo sana maging totoo Mula sa unang pag ngiti
Ang ngiti sa mga labi Katumbas nito’y kaginhawaan saiyo

N
Na dala ng paghaplos mo Sa mga gabing wala kang tulog
Dahil sa aking walang pigil na pag iyak

O
Kailan ko kaya masisilayan nang malapitan
Ang mata mong nagkikislapan
Habang ako’y tinititigan
Kamay mong banayad na humahaplos sa akin
Ang tinig mong sa aki’y nagpapatulog
Ang hele mong walang katumbas sa mundo

E
Ang iyong mga labi Ang aking paborito saiyo
Na sa pisngi’y dumarampi

L
Kahit nakapikit, sa labi’y may ngiti Unang paghakbang ko’y iyong sinubaybayan
Mga sugat kong agad mong nilalagyan

P
Anong hatid na kilig Nang pagmamahal na walang kapantay
Sa pusong dinidilig Ina, labis akong hanga sa iyo.
Nang tapat mong pag-ibig

M
Malaki na ako’t nandyan ka pa rin
Ops! Ako pala’y nanaginip Hindi nagbabago ang pagmamahal mo
Pambihirang orasan Bagkus ito’y lalo pang lumalim

A
Sa ingay ako’y nagising
Sa pagkakamaling nagawa

S
Gusto kong muling matulog Pag iintindi mo’y walang katapusan
Upang ako’y mahulog Pangaral mo sa akin
Sa panaginip na dala ng pagtulog. Ang lagi kong babaunin

Asahan mo aking ina

Na lagi kang mamahalin
Saan man ako dalhin ng aking pakpak
Kasama ka sa aking paglipad

Ina ko, pag-ibig mo ay walang katumbas

Hayaan mong ako naman ang magbigay
Nang parangal na saiyoy nararapat
Mahal kitang tunay at kailanma’y hindi ka mapapalitan.
66 67
 Bato-bato, Pik ! Isang-Dipang Dapa
Ni Shermaine M. Tabuena Ni Shermane M. Tabuena

Kapag paa’y pantay na, di na masisilayan pa Marami sa ati’y lubog sa komonoy na problema

Y
Mundong ibabaw o kahit pailalim pa Paglalakbay na tila kalbaryo na dusa
Nakatulala sa harapan ng salamin Marahil wala ng maaaninag na pag-asa

L
Nakakulong sa katotohanang lahat ito ay sasapitin Kung ganito lang naman mas mabuting mawalan nalang ng hininga

Kung kaya’t habang umiikot pa ang ating orasan Daig ko pa ang sinumpa ang ngayong nararamdaman

N
Gawin ang mga nararapat sa kasalukuyan Mangyaring nais ko sana na inyong malaman
Mala-angel na panlabas maging dapat sa panloob na katauhan Hindi upang magmayabang o di kaya’y kaawaan

O
Madali maging tao, mahirap magpakatao yan ay katotohanan Kundi maging isang halimbawang mamamayan

Mahirap maging mayaman, mahirap maging mahirap Pang-aalipusta, panghahalay, pangbababoy

Itong mga kataga’y kailangan iharap Ilan lamang sa aking mga panaghoy

E
‘Wag talikuran sapagkat ito’y nakatakdang maganap Na nagging mitsa upang ako’y maging isang palaboy
Ano man ang mundong makuha, mabuhay ay masarap Palaboy sa sariling mundo, masunog sa sariling apoy

L
Sulitin ang mga hiningang nalalabi at ‘wag magbigti Ngunit may tinig at liwanag sa aki’y tumawag

P
Gaano man kabigat ang pasanin, ito’y wag pansinin Sarili ay nakarinig at namulat ‘wag akong maduwag
Magandang langit ang tuunan ng pansin Harapin ang mga tinalikuran ‘di dapat mabagabag
Kinabukasan ang atupagin itoang ibig sabihin Hustisya ang sigaw, lubos na umaalingawngaw

M
Mangyayari sa mangyayari ang lahat ‘Wag mawalan ng pananalig, ‘wag maging negatibo
Ito ay kung paano natin idala Nandyan ang Lumikha, magi lamang na positibo

A
Kung pakanan ba o pakaliwa Magtiwala sa sarili, magtiwala sa dasal ng mundo
Dalawang direksyong ang sa ati’y nakatakda. Sapagkat anuman ang dapit-hapon, bukang-liwayway ay mamumuo.

S
68 69
 Huling Gunita sa Piling ni Ina Buwayang Lubog
Ni Nerissa P. Gonzales Ni Nerissa P. Gonzales

Mahiwagang kamay, na aking kinamulatan Nang ako’y magtanong,

Y
Wari’y ugoy ng duyan, aking kapanatagan Ako’y di tinugon
Sa tuwina’y hanap, sa tuwinay gunita Ngunit di nagalit,

L
Sa aking buhay na puno ng lumbay Sa hindi pagtugon
Dahil sinabi mo,
Mulang wari’y naging rebolto ni Rizal Di alam sagot doon

N
Ang iyong katawan na walang malay Pinaniwalaan ko,
Sa bawat dugong tumatagas saiyong katawan Ang iyong kataga

O
Aking nasilayan, aking kinaawaan, Nang nasa apoy na,
Ako’y sinindihan
Kaya naman saiyong na lalabing araw Kaya’t abang lingkod,
Ako’y makikibaka sa gabi ng dilim upang masuklian Ay natuwa sayo…

E
Ang mga mabubuting gawing inilaan Ika’y mapaglamang,
Sa pag-iwi sa akin, ng ika’y nabubuhay Ito’y mababakas

L
Ang kaalaman mo’y
Maging sa huling hantungan Hindi inihandog

P
Ika’y aking sasabayan Sa taong may hangad,
Kasabay ng pagbuhos ng ulan sa kapighatian Na iyong matulungan
Ramdam ko ang iyong paglisan Ngunit iyong pinagkaitan….

M
Tao nga naman…..
Sa aking paghatid saiyo sa huling himlayan
Aking pagsamo ay buhay na katuninuhan

A
Nawa’y ako’y laging bantayan
Kahit ika’y hindi nasisilayan

S
Dahil sa aking isip iyong habilin ay di nawaglit
Walang pag-aalinlangang ito’y pahahalagahan
Nang ika’y matuwa sa kabilang buhay
Kahit likha nito sa aking isipan ay lumbay

Kaya’t unti-unting nalusaw ang aking damdamin

Saiyong mga naiwang alaala sa akin
Sa mata ko’y mababakas ang luha
Higit na umaapaw ang aking pangungulila.

70 71
 Abito Unli
Ni Ruby T. Solsona Ni Ruby T. Solsona

I I

Y
Humarap sa Poon at nagsumpaan Nagsimula sa sulat at pakumu-kumusta
Na magmamahal hanggang wakas Panliligaw na ginawa ng prinsipeng aba

L
Ngunit tila nakalimutan Sa kanya’y namumutawi, matatamis na salita
Sumpaan sa Diyos inilalaan? Panghabambuhay ang dala-dala..

N
II II
Pag-ibig ni Eba’y nakawiwindang Di maubusan ng lakas at enerhiya sa pag-akyat at pagpanaog

O
Sa pagsubok, isasakripisyo ang katapatan Di rin nawawalan ng pag-aalaga’t pagpapayo
Ginawang sumpaa’y isasantabi na lamang Pag-aalaala’t pagsuporta kahit nasa ibayo
Upang init ng katawan ay masunod lamang. Mapatunayan lamang sa minamahal nang di masiphayo.

E
III III
Bakit di na lang nag-asawa nang kusa? Waring load sa text na unli ang ginagawa niya lately

L
Nang init ng katawa’y malunasang tunay Pagmamahal na paulan ay nawawalan dili
Nang sexual harassment masawata Pati tsokolate,pabango, pampaganda’t lipstik

P
At iskandalo sa santinakpa’y maiwasan. nang wala ka nang masabi.

M
IV
Di lamang Pilipinas ang sangkot pala
Pati sa Australia ay sikat pa

A
Sa sarili’y pinaglalaban pa
Ang katotohanang nagawa na.

S
72 73
 Tula para sa Mag-Aaral Pagkat batid kong di sulat ang magdidikta
Sa kabuoan ng iyong pagkatao sinta.
Ni Maureen A. Panim
Hinabaan ang pisi ng pagtitimpi
Sa magagandang pakikipagsaplaran Ito sana’y iyong mawari

Y
Marapat taglay ang karunungan upang sakit ay mapawi
Kabataang pag-asa ng bayan at pagpapatawad ay matagpi.

L
Edukasyon ang puhunan.
Apat na sulok ng paaralan na inyong pinapasukan
Isipan mo’y tila itak na kailangang hasain at pandayin

N
Edukasyon ang pundasyon sa inyong mga pangarap
Lapis at papel ang siyang kasangga’t panulat Wari’y obra na kailangang ingatan at hubugin
Diploma’y sa magulang ialay at igawad Upang tagumpay inyo ring anihin.

O
Sa biyaya ng Panginoon ay laging magpasalamat.
Tagapanday ng karunungan sa pahat na isipan
Mahal na mag-aaral Tanging inaasam maganda ninyong kinabukasan

E
Ako’y patuluyin sa mundo ng inyong pagpapakaranasan Nawa’y inyong pakinggan simpleng kahilingan
Bukas palad na pagtanggap ang inyong ilaan Pagyamin pang tunay, pinanday na karunungan

L
Upang magkasilbi sa mundong ginagalawan.
Huwag kang matakot bumagsak
Matalo o lumagpak,

P
Sa paghulma’t paglilok
Ako’y inyong hayaan Lumaban ka anak,
Sapagkat ang nais ko’y Pagtibayin iyong pakpak.
Nais niyo rin naman.

M
Sa mga panahong kayo’y kasama
Ako’y inyong ina, sa bawat pintig Mga araw ay sumasaya

A
hininga ang hatid sa iyong kamusmusan Mga pag- aalinlanga’y naglalahong parang bula
ako’y inyong ina na nagmamatyag Dahil sa tiwalang inyong ipinadama..

S
para sa umagang darating.
Pag-aaral huwag isantabi
Nang kinabukasan magbunyi
Mga pighati sa buhay kokonti
Kung aatupagin ay pagpupunyagi
Buksan hindi lamang ang iyong mga mata, aking mag-aaral
Buksan pati ang mapaglaro’t malawak mong isipan
Buksan hindi lamang ang inyong bibig
Buksan pati damdamin ng inyong tinig.
Sa loob ng ilang taong pagsasamahan
Hindi malilimutan pinagsaluhang kulitan
Ilang lambingan at mga kalokohan
Na hanggang dulo’y aking pag-iingatan.
Sa pagtatagumpay mo,
Katuwaan ko’y di masusukat
Maraming salamat
Kabigua’y di naglamat.

Ako’y pahintulutan sa aking pagpapaumanhin

74 Sa mga nasasabing minsa’y masasakit 75
 Saiyo’y Paalam
Ni Maureen A. Panim
Dapit hapon noong ika’y namaalam
Nilason ng sakit kami ay iniwan
Wari’y napilayan sa kinasadlakan
Umagos ang luha sa iyong harapan.
Sa iyong paglisan hindi ka matingnan
Wari’y nawawala ang lakas at tapang
Pinangungunahan ng takot sa dibdib
O
Pinamumugaran ng tinik at hapis.
Binalot ng lumbay aming mga araw
Panalangin man din sa Poong Maalam
E
Ikaw ay gabayan, kami ay tulungan
Malampasang tunay itong karanasan.
L
Ikaw ay larawan ng kaligayahan
P
Hindi naging hadlang iyong katapangan
Upang katakutan, upang kamuhian
Mahal ka saamin magpakailanman.
M
Papalang sa apo, tawag ng pagpugay
Guryo sa kabarong iyong natulungan
A
Sa aking gunita hindi malimutan
Iyong mga yakap ng pagpapatahan.
S
Huli mong kataga sa iyong pagpanaw
Na huwag malungkot, huwag pabayaan
Mahal na kabiyak na iyong iiwan
Ikaw ay Papalang sa haba ng buhay.
Ika’y inspirasyon saming’ mga laban
Para sa tagumpay na mithi ninuman
Habang nabubuhay lagi’y tatandaan
Mahal ka saamin, SAIYO’Y PAALAM.
76
Guro ka nga.....
Ni Em-Em
I
Y
Guro ka ngang naturingan, hatid mo ay kaalaman
Sa maraming kabataan, pag-asa raw nitong bayan
L
Lagi kang maaasahan, sa oras ng kagipitan
Ngunit ‘pag ikaw nawalan, takbuhan mo’y pautangan
Okey lang yan mga Sir at Mam, patas ka kasing lumaban.....
N
II
Gawain sa paaralan, sangdamakmak, sangkatutak
Mga papel na dapat tsekan, parang walang katapusan
Idagdag pa ang “lesson plan”, paulit-ulit lang naman
At pagdating sa tahanan, si Mister mangungulit yan
Kapag di mo napagbigyan, plato’t baso’y nagliparan.....
III
Gamit mo sa pagtuturo’y, sing tanda ng yong magulang
Kaya mag-aaral mo’y , walang ganang ika’y pakinggan
Salita ka nang salita, laway mo ay bumubula
Pero ayos lang po iyan, minamahal kong Sir at Mam
Malay mo susunod na b’wan, sahod natin ay taasan…..
IV
Pangako ng kagawaran, lagi raw sosolusyunan
Ang mga pangangailangan, nang guro at paaralan
Ngunit ano bang dahilan, at ang pangako’y wa’ naman
Kaya kapag gipit si Mam, sariling bulsa takbuhan
Dahil pondo paaralan, nanginabang iilan lang…..
V
Hanggang dito na po lamang, ang aking tulang may bilang
Ako’y ‘wag nyong kagalitan, hangad ko’y kapayapaan
Ngunit kung ika’y tamaan, bahala ka mangatwiran
Handa akong ipaglaban, sa tingin ko’y tama naman
Kaya kapwa Kaguruan, tamaan na ang tamaan!!!!!
77
 Sa Viga
Ni Em-Em
Ako ay natutuwa dito sa Viga
Kawatan ay nauubos nang parang bula
Alsa balutan nagtatago sa madla
Takot mapiit makasama kakosa…..
Ngunit ako ay nagugulumihanan
Pagka’t pinuputol nila’y sanga lamang
O
Nasan kaya ang ugat ng mga kawatan?
Bakit di ito ang kanilang puntahan…..
Ano ang silbi ng pagputol ng sanga
E
Kung ang ugat nito’y buhay na buhay pa!
Pag ito’y nadiligan tutubong kusa
L
At isang araw ang sanga’y muling sanga…..
P
Mga kababayan ako’y wag kagalitan
Ang tulang ito ay “wake up call” ko lamang
Sa mga mamamayan ng “love” nating bayan
M
Hingi’y paumanhin sa mga tinamaan…..
A
S
78
Bapor
Ni Donnah R. De Mesa
Y
Mga alingayngay sa pantalan
Narinig ko iyon nang sa iyo makipagpatintero sa ulan
Mantsa, pilat, batik – pilit kong tinitigan.
L
Muli akong nasariwa
Kung paano mo ako kinaladkad kanan pakaliwa;
N
Palabas sa hubera ng reyalidad.
Pilit kong pinakinggan
Mga katal na nililikha ng mga bakal
Sa pagsadsad nito sa iyong lalamunan.
Pinilit mong sakmalin ang makalawang na katotohanan.
“Tubig? Kailangan mo?”
“Hindi,” sagot mo.
Pati daliri mo, hindi magawang abutin ang basong nasa kamay ko.
Napakaraming maaalat na titik ang hinabi ng labi mo maghapon
Natatalunon ko bawat linya at bitak—
Tigang na ang iyong labi, alam kong kailangan mo ng tabang-tubig.
“Kaya mo pa?” tanong ko.
Hindi mo ako sinagot sa halip ikaw ay tumango.
Nakatingin ka sa malayo, tila sinusukat ang kilometrong malalakbay mo
Gamit ang mga kakarampot na salapi galing sa dayuhang puti
Alam nating dalawa na nagbabalatkayong paru-paro sila
Dadapo pansamantala, bukas, iiwan ka na.
Alam mo—
Nais kong hawakan ang lubid na iyong pinaglalaruan
Ngunit wala man lang akong makitang puwang na dapat kong kapitan.
May himagsikang nagaganap sa aking diwa,
Kailangan kitang tulungan
Hilahin ang pisi na nagdudulot sa palad mo ng mahahapding hiwa.
Ngunit bawat patlang sa pangungusap ay hindi ko man lang kayang punan
Animo’y tasang hindi ko kayang timpalahan ng lasa ng kapalaran.
Sa bawat espasyong nalikha natin maghapon
Katulad ng mga espasyo ng mga titik sa pangungusap
At mga awang ng gatla sa ating mga palad
Isa, dalawa, tatlo sinabi mo “Palayain mo ako”.
Sana mabasa ko ulit ang mga haiku mo.
79
 Punla Luha
Ni Miriam Completo Ni Miriam Completo

Ako’y punla sa iyong sinapupunan Luha

Y
Tumibok sa unang araw pa lamang Saan ka nagmula?
Ramdam ko na init ng pagmamahal Sa isang balong malalim?

L
Mula sa inang nagdala ng aking tahanan O sa pusod ng isang malawak na dagat?
Mga katanungang kailangan ng kasagutan
Ngunit kalungkuta’y namutawi

N
Nang marinig sa ina ayaw siyang ipaghele May mga nagsasabing
Hindi raw nila kayang ako’y palakihin Ika’y dulot ng kalungkutan

O
Magiging pabigat pa raw ako at magiging pasanin
Isa ba akong malaking pagkakamali at ayaw akong buhayin
Ina maawa kayo sa akin ako’y iyong palabasin
Ang iba nama’y dulot ng sugat na nararamdaman
Ano nga ba ang katotohanan?
Misteryo ba ang iyong pinagmulan?

E
Gusto kong masilayan ganda ng tanawin Luha paramdam kana man
At malanghap sandali sariwang hangin Sapagkat parang ako’y sasabog

L
Pag hindi mo pinigilan
Aking ina pakinggan itong dalangin

P
Sana’y isipa’y liwanagin
Ako’y pakamahalin
Nang ang katuwaa’y sabay nating damhin

A M
S
80 81
 Kung ang Tula ay mga Pandiwa Mantsa sa Mukha ni Tonya
Ni Angelyn S. Salvidar Ni Angelyn S. Salvidar

Natuto, natututo, matututo Inalis ni Tonya

Y
Ang asawang bilanggo sa rehas Ang mga pinturang
Na kamay ng asawa nakapahid sa mukha

L
Ang pagtago at pagsilip ng araw humarap sa salamin
Ay saksi sa pasan niyang krus pagkuwa’y nagsimula
Na sa pagod ay naghahanap na namang magpinta

N
Ng mag-aabot ng kamay, sa ilang sandali natambad na naman
Makikinig sa himig na lipos ng lumbay sa kanya ang isang obra

O
Nagbabakasakaling sa kanyang himno’y napangiti siya
Mabuo ang isang tula. sabay iling
kung sana’y kayang takpan
Lalaban, lumalaban, lumaban ng kanyang pinta

E
Ang anak na makawala ang mga mantsang
Sa pwersang naglabas-pasok sa kanya ay nakapintura.

L
Sa katawan niya
Bawat tagaktak ng pawis

P
Na lumalabas sa katawan nito’y
Nagpapalinaw sa katotohanang
Sariling dugo ang kumakain sa kanyang laman

M
Kung sana’y naririnig lang siya ng tula.

Kung ang buhay ay tula

A
At ang tula ay buhay
Maraming tula ang makakatha

S
Ang mga piping daing ay maririnig

Makikita ang mga pighati

Mahahawakan ang hustisya
‘yon ay kung ang tula ay hindi lamang mga salita
Kundi mga pandiwa.

82 83
 Si Amang Makapangyarihan Paalbor ng Pag-Ibig
Ni Mark Joseph R. Verano Ni Mark Joseph R. Verano

Ama ko! pwede ba akong umasa sa katulad mo?

Y
Pagmasdan mo ang mapulang paligid pwede mo bang mapagbigyan ang puso ko?
Kay dami nang mga batong nakahandusay pwede ba kahit minsan lang ako’y maging siya?

L
Ama ko! pwede ba kahit isang araw lang maging akin ka?
Pakingan mo ang hinagpis ni Inay
Hiling ay katarungan para kay kuya sa paglubog ng araw ikaw ang kasama

N
Ama ko! sa panaginip ko’y ikaw ang alaala
Kaawaan mo kami. sa paggising ko’y ikaw ang unang makikita

O
Buhay namin huwag mong kitilin wala nang nanaisin pang iba
Mga pangarap nais naming abutin
Ama ko! sa mga titig mo ako’y bilanggo
Alalahanin mo. sa mga tingin na patago-tago sa’yo

E
Kaming mga kabataan ang pag-asa ng bayan na sana minsan tayo ay magtagpo
Kaya sana huwag mo kaming pababayaan sana ang dalangin ko’y magkatotoo

L
At hahayaan na maglaho ang aming kinabuhian.
Ama ko! alam kong ika’y di sa akin

P
Paki-usap namin sa’yo tama na! kailanman ika’y di maaangkin
Itigil mo na! Marami ng nawala pag-ibig ko na ibubulong sa hangin
Huwag mo nang dagdagpan pa! kahit di mo ako mahalin

M
Ama ko!
Tanong ko sa’yo. Ito ba ang gusto mo? ang aking panalangin
Ito ba ang pangako mong pagbabago? sana mahalin rin 

A
Ang maging Himlayan 
Ang bansang sinilangan?

S
Ama ko!
Ikaw na makapangyarihan sa lahat
Ikaw ang puno’t dulo ng lahat
Heto kami na lumalapit sa’yo
Nagsusumamo sa’yo
Sana dingin ang aming dalangin.
Ama ko.

84 85
 Sa Unang Pagtapak sa Apat na Sulok Tanong sa Isang Ako
Ni Abegail I. Condeno
ng Kwadradong Silid
Ni Abegail I. Condeno Sino ako?

Y
Tanong na kay hirap sagutin
Sa unang pagtapak ng paa Tanong na ang sagot ay isa ring tanong

L
Sa isang sulok kayo’y nakita Tanong na marapat sagutin
Mainit na pagsalubong inyong ipinadama Nang buong katotohanan at paggiliw
Mga pag-aalinlangan biglang nabura

N
Ngunit sino nga ba ako?
Kahit ilang saglit lamang tayong nagkasama Ako na…

O
Mga araw ay sumasaya
Mga pag-aalinlanga’y naglalahong parang bula
Dahil sa tiwalang inyong ipinadama
lumaki sa nakakubling puno sa kagubatan
lumaki kasama nang mga bagay na hindi mo inaasahan
lumaki sa mundong malayo sa kabihasnan
lumaking kagaya ni Tarzan

E
Salamat aking mag-aaral
Sa pagmamahal na sa aki’y inialay Sino nga ba ako?

L
Babaunin habang may buhay Ako na inaruga at inalagaan
Karanasang inyong ibinigay Ako na kailangang lumaban

P
Ako na inaasahan ng mga kapatid at magulang

Sino nga ba ako?

M
Ako na nakisama at nakipagsabayan
Ako na nakapag-abot ng diploma sa magulang
Ako na nakamit ang unang hakbang,

A
para sa maayos na kinabukasan
Sino nga ba ako?

S
Ako na bunga ng kahirapan
Ako na kahirapan ang naging sandalan
Ako na nangarap at nakamtan
Ako na patuloy na lalaban

86 87
 Pag-Ibig Bulaklak sa Pasilyo
Ni Nathalie Nicole R. Del Barrio Ni Jaime T. Amante Jr.

Itinagong pilit Minsang naglakad sa kadiliman

Y
Yaring pag-ibig Ang isang tupang katulad ko
Sinubok ng hapis Nadapa, nasaktan, naligaw

L
Hinahanap ang mailap na ilaw.
Saiyo ikinanta
Ngunit pikit mata Sa aking paglalakad, aking nasaksihan

N
Di naaninag dala Kung paanong ang buhay ko’y nag-iba
Ang dating magandang bulaklak ay nalanta

O
Sa rosas sana Sapagkat walang dumidilig sa mga ugat niya.
Maihahatid sinta
Pusong may kaba Minsan pa’y ipinagpatuloy ko
Ang paglalakad sa madilim na pasilyo

E
Abot-kamay na Nang biglang may boses na dumayo
Sintang ninanasa Tinatawag, pangalan ko.

L
Yinakap ng iba
“Anak, nakikilala mo ba Ako?

P
No’oy nabigla Matagal ko ng hangad iyong pagbabago
Iminulat mata Bumalik sa akin at makikita mo
Bakit yakap ng iba? Ang paso ng bulaklak na inihanda ko para sa iyo”

M
Walang isinagot
Sakit nanuot

A
Nais lumimot

S
Bakit siya?
Kapwa dalaga?
Linawin mo sinta.

Itinago langit
Sa impyerno kumapit
Ang namutawi’y sakit.

88 89
 Dakila Halik
Ni Jaime T. Amante Jr. Ni Leonor

Dakila ang siyang Tanaw ko na

Y
Kabutihan ang hangad Ang hangganan ng lupa sa dagat
Sa sarili, kaibigan Dagat na laman ang malalakas

L
At mga kapos-palad. Na hampas ng mga along
Pilit binuwag ang mga bato sa dalampasigan
Dakila ang siyang

N
Marunong magpatawad Sa wakas
Ang walang inggit sa iba Malalasap na ng mga paa

O
Ang siyag inaangat. Ang lupang walang galaw
Hindi ang along humele
Dakilang higit Sa katawang nanginig sa takot
Ang taong maawain

E
Puso’y lumalambot At naririto ka,
Sa bawat panalangin. Sa lupa

L
Upang pawiin ang mga sugat
Mata ay napupuno Na bakas ng digma

P
Ng mga luha
Di dahil sa galit Hayaan mong ipagtagpo natin
Kundi sa awa. Ang mga labing

M
Naging sabik
Ngunit may mas hihigit pa ba sa kanya? Na maisigaw ang paglaya.
Na sariling buhay inialay sa bawat isa

A
Sa pag-asang lahat ay mabibigyang kaligtasan *Based on the historical picture “The Kiss”
Dakila Ka, O Diyos sa kaitasan!

S
CREDIT: Alfred Eisenstaedt/Time & Life Pictures/Getty Image

90 91
 Umaga sa Buwan
Ni Leonor

Maaari bang magising sa umaga

Y
Sa ibabaw ng buwan
Sa buwang walang gabi

L
Sapagkat sa magdamag
Ay may liwanang
Na nanggaling sa araw

N
Tahimik na nakakubli
At mumunting liliwanag

O
Sa gabing malamig

Maaari bang sa buwan kita makita

Sa umaga

E
Nang walang lamig na madama
Lamang ay init ng liwanag

L
Ang manunuot sa katawan
Di kailangang ipikit ang mga mata

P
Upang palipasin ang gabing
Puno ng panglaw
At mga alaalang

M
Hindi kaylanman
Maaaring balikan

A
Samahan mo ako sa buwan,
aking Mahal.

S
92 93
 P L
A M
S
94